ΠΟΙΗΣΗ

ΜΕΦ 221

8.12.2014

ΤΜΗΜΑ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Α.Π.Θ.

ΧΡΗΣΤΟΣ ΣΙΜΕΛΙΔΗΣ

ΤΑ ΠΟΙΗΜΑΤΑ • ποικιλία ειδών: επιγράμματα, μονωδίες,

κατανυκτικά ποιήματα, εγκώμια, εκφράσεις, λογοτεχνικές προσευχές, επιτάφιοι.

• έκταση: από μονόστιχα έως ποιήματα εκατο-ντάδων στίχων (ακόμα και στον ίδιο συγγραφέα, π.χ. στον Ιωάννη Γεωμέτρη [10ος αι.]).

• δράμα; λυρική ποίηση;

• στοιχείο λειτουργικότητας.

• ποιήματα συνήθως γράφονται για χορηγό ή προστάτη του ποιητή.

ΜΕΤΡΟ

• τα αρχαία μέτρα (εξάμετρος, ελεγειακό δίστιχο, ιαμβικό τρίμετρο, ανακρεόντειο) συνδυάζονται με νέους τονικούς κανόνες.

• το ελεγειακό δίστιχο και ο εξάμετρος σπανίζουν μετά το έτος 600.

• κύριο μέτρο: βυζαντινός δωδεκασύλλαβος. Επίσης: δαχτυλικός εξάμετρος, ελεγειακό δίστιχο και ανακρεόντειος.

• δεκαπεντασύλλαβος: κυρίως μετά το 1000.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΔΩΔΕΚΑΣΥΛΛΑΒΟΣ

• αρχαίο ιαμβικό τρίμετρο βυζαντινός δωδεκασύλλαβος

• Γεώργιος Πισίδης (α’ μισό 7ου αι.)

όχι αναλύσεις (σταθερός αριθμός συλλαβών)

παροξύτονο κλείσιμο στίχου

πενθημιμερής ή εφθημιμερής τομή

ΔΩΔΕΚΑΣΥΛΛΑΒΟΣ

• χρησιμοποιείται πλέον και για επικά – πανη-γυρικά ποιήματα (Διόσκορος από την Αφροδι-τόπολη, Γεώργιος Πισίδης), αλλά και στα επιγράμματα.

• το ύφος ενός ποιήματος εξαρτάται και από το μέτρο του.

• γενικά οι δωδεκασύλλαβοι είναι πιο εύκολοι από τους εξαμέτρους και τα ελεγειακά δίστιχα, που είναι γεμάτα σπάνιες λέξεις και ομηρικούς τύπους.

ΒΥΖΑΝΤΙΝΟΣ ΔΕΚΑΠΕΝΤΑΣΥΛΛΑΒΟΣ

• ένα νέο μέτρο βασισμένο εξολοκλήρου σε τονικό ρυθμό.

• από τον 10ο αιώνα και εξής

• λέγεται και πολιτικός στίχος

• συνδέεται με την αυλική, τη διδακτική και τη δημώδη ποίηση

ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ

• συνήθως είναι σύντομο και μεταφέρει ένα μήνυμα υπαινικτικά.

• κυριαρχούν θρησκευτικά θέματα

• Παλατινή Ανθολογία (10ος αι.) – επαυξάνεται από τον Μάξιμο Πλανούδη το 1300

• Συλλογή Marcianus gr. 524 (13ος αι.)

ΠΟΙΗΤΕΣ ΕΠΙΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

• Γρηγόριος Ναζιανζηνός (4ος αι.)

• Αγαθίας (6ος αι.)

• Γεώργιος Πισίδης (7ος αι.)

• Ιωάννης Γεωμέτρης (10ος αι.)

• Ιωάννης Μαυρόπους (11ος αι.)

• Χριστόφορος Μυτιληναίος (11ος αι.)

ΑΓΑΘΙΑΣ ΣΧΟΛΑΣΤΙΚΟΣ, ΕΠΙΓΡΑΜΜΑ 96

Double entendre:

βιότου λῆγε μεριμνοτόκου =

• άφησε τη ζωή εκείνη που έχει έγνοιες (δηλ. ζήσε ξέγνοιαστη ζωή)

• άφησε τη ζωή σου που είναι γεμάτη έγνοιες (δηλ. να πεθάνεις)

και να με αφήσεις κληρονόμο του 1/3 της περιουσίας σου…

ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΗΣ

Επίγραμμα - επιγραφή στην τοιχογραφία των 40 Μαρτύρων στην Παναγία της Φορβιώτισσας (Ασίνου) στην Κύπρο

ΙΩΑΝΝΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΗΣ

Xειμὼν τὸ λυποῦν, σὰρξ τὸ πάσχον ἐνθάδε∙

προσσχὼν ἀκούσεις καὶ στεναγμὸν μαρτύρων∙

εἰ δ’ οὐκ ἀκούσεις, καρτεροῦσι τὴν βίαν

πρὸς τὰ στέφη βλέποντες, οὐ πρὸς τοὺς πόνους.

Ο χειμώνας προκαλεί πόνο και η σάρκα υποφέρει εδώ.

Αν προσέξεις, ίσως ακούσεις και τον στεναγμό των μαρτύρων.

Αν δεν τον ακούσεις, υπομένουν (σιωπηλά) το βίαιο κρύο,

προσβλέποντας στα στέφανα, χωρίς να δίνουν σημασία στους πόνους.

ΕΚΦΡΑΣΙΣ

• Παύλος Σιλεντιάριος, έκφραση της Αγίας Σοφίας (562)

• Κωνσταντίνος Ρόδιος (10ος αι.), έκφραση του ναού των Αγίων Αποστόλων

• Λέων Χοιροσφάκτης (9ος-10ος αι.), ανακρεό-ντειοι για το λουτρό του αυτοκράτορα Λέοντα VI

• Κωνσταντίνος Στίλβης (12ος αι.), μεγάλη φωτιά στην Κωνσταντινούπολη

ΠΕΡΙΣΤΑΣΙΑΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

• ποιήματα για ιστορικά ή κοινωνικά γεγονότα

• αυλική ποίηση – αυτοκρατορική προπαγάνδα

• Γεώργιος Πισίδης, Θεόδωρος Πρόδρομος, Μανουήλ Φιλής

• «επαιτικά» ποιήματα Θεόδωρου Πρόδρο-μου, Μαγγάνειου Πρόδρομου, Θεόδωρου Μετοχίτη

ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

• γραμματική, θεολογία, ιατρική κ.ά. σε στίχους

• Μιχαήλ Ψελλός (11ος αι.)

• Έμμετρα χρονικά (Κωνσταντίνος Μανασσής)

• Ιωάννης Τζέτζης, Χιλιάδες (χορηγός η σεβα-στοκρατόρισσα Ειρήνη)

ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ

• ποιήματα μεταμέλειας • παραινετικά αλφάβητα • Συμεών Νέος Θεολόγος, Ύμνοι (προσωπικός τόνος, μυστικές εμπειρίες)

ΕΜΜΕΤΡΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ

• 12ος αιώνας

• Ευστάθιος Μακρεμβολίτης (σε πεζό λόγο)

• Θεόδωρος Πρόδρομος, Νικήτας Ευγενειανός (σε δωδεκασύλλαβους)

• Κωνσταντίνος Μανασσής (σε πολιτικό στίχο)

ΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΔΗΜΩΔΗ ΓΛΩΣΣΑ

• από τον δωδέκατο αιώνα

«ΕΠΑΙΤΙΚΑ» ΠΟΙΗΜΑΤΑ: • Μιχαήλ Γλυκάς (12ος αιώνας)

• πτωχοπροδρομικά ποιήματα

ΠΟΙΗΣΗ ΣΕ ΔΗΜΩΔΗ ΓΛΩΣΣΑ

ΕΠΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ • Διγενής Ακρίτης (12ος αι.)

ΕΡΩΤΙΚΑ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑΤΑ • πέντε ανώνυμα ιπποτικά μυθιστορήματα

(14ος αι.)

ΕΜΜΕΤΡΑ ΧΡΟΝΙΚΑ • Χρονικό του Μορέα (φραγκική διακυβέρνηση

της Πελοποννήσου από το 1204)

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ

• Μarc Lauxtermann

• μελέτη της βυζαντινής ποίησης χωρίς επιρροή από σύγχρονες λογοτεχνικές θεωρίες και χωρίς αναφορά στην αρχαία ελληνική λογο-τεχνία.

• ανάλυση και περιγραφή των ίδιων των κειμέ-νων με ανασύνθεση των ιστορικών τους συμφραζομένων