ΑΝΑΛΕΚΤΑ26 Μαρτίου 2013

9ΠΕΜΠΤΟΥΣΙΑwwwpemptousiagr

τεύχος

bull Ζώντεςκαικεκοιμημένοιbull Δώραγιατουςνεκρούςbull Τίωφελείτουςνεκρούςbull Μνημόσυναπρακτικήτηςαρχαίας

εκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλία

bull Ταιεράμνημόσυναbull Θρήνοςκαιψαλμωδίακατάτην

ταφήστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαbull Ταφήήκαύσηbull Οολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρών

Περί των Κεκοιμημένων

Σελίδα 2

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΠερίτωνΚεκοιμημένωνΣτηνΟρθόδοξηΕκκλησίαίσωςηπιοολοκληρωμένηεικόνααναφορικάμετηναπάντησηστοερώτηματουθανάτουδίδεταιστακείμεναπουαφορούντουςκεκοιμημένουςΔενείναιτυχαίοότιτοζήτηματηςσχέσηςζώντωνκαικεκοιμη-μένωναναλύεταιαπότονΑπόστολοτωνΕθνώνΠαύλοήδηστοπρώτογραπτόκείμενοτηςΚαινήςΔιαθήκηςτηνΑ΄προςΘεσσαλονικείςεπιστολή

Η Εκκλησία συμπεριέλαβε στην λειτουργική της παράδοση ακολουθίες γιαταμέλητηςπουεγκαταλείπουντηνεπίγειαζωήκαιlaquoεπείγονταιraquoπροςτηνουράνιακαιατελεύτητηΜολονότισεπολλάαπόαυτάταλειτουργικάκεί-μεναιδιαίτερασεεκείνοτηςΕξοδίουΑκολουθίαςπεριγράφεταιοτραγικόςχαρακτήραςτουθανάτουτογενικότεροπνεύμαπουδιασώζεταιείναιότιοικεκοιμημένοισυνεχίζουνναείναιμέλητηςΕκκλησίαςκαιαδελφοίΗαδιαμ-φισβήτητηαυτήαίσθησηαποτελείβίωματηςΕκκλησίαςτοοποίοπηγάζειαπότηναγάπητηνοποίακηρύττεικαιεντέλλεταιοίδιοςοΧριστός

ΗαγάπηαυτήείναικάτιπολύπαραπάνωαπόμίαψυχολογικήέκφρασηήένασυναίσθημαΕίναιηβεβαιότηταότιοθάνατοςνικήθηκεστοlaquoκενόμνημείοraquoκαικληρονομίαόλωνείναιηΖωήκαιηΑνάστασηΟμητροπολίτηςΣουρόζΑντώνιοςΜπλουμ αρέσκονταν να χρησιμοποιεί συχνά στις ομιλίες του μίαφράσητουΓάλλουσυγγραφέαLeonBloylaquoΤοναπειςσεκάποιονσαγαπώισοδυναμείμετονατουλεςδενθαπεθάνειςποτέraquoΑυτόδηλώνουνκαιοιακολουθίεςτωνμνημοσύνωνπουτακτικάκαικαθrsquoόλητηνδιάρκειατουλει-τουργικούέτουςτελούνταιστηνΕκκλησία

ΗΠεμπτουσίασεαυτότοτεύχοςτωνΑναλέκτωνσυμπεριέλαβεάρθρασυ-νεργατώντηςταοποίαπροσεγγίζουνερμηνευτικάτηνλειτουργικήπράξητηςΕκκλησίαςγιατουςlaquoμεταστάντεςraquoαδελφούςμας

ΝίκοςΚόϊος

ΔιευθυντήςΣύνταξης

Πεμπτουσίας

Σελίδα 3

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

04 Ζώντεςκαικεκοιμημένοι Οι προσευχές των ζωντανών ωφελούν και αναπαύουν τους κεκοιμημένους httpwwwpemptousiagrp=48151

05 Δώραγιατουςνεκρούς Ελεημοσύνη σημαντικό δώρο για τη ψυχή των κεκοιμημένων μας httpwwwpemptousiagrp=35775

06 Ταιεράμνημόσυνα Oι υπέρ των κεκοιμημένων αδελφών μας δεήσεις της Εκκλησίας httpwwwpemptousiagrp=30711

09 Τίωφελείτουςνεκρούς Θεία Λειτουργία μνημόσυνα τρισάγια προσευχή και ελεημοσύνη httpwwwpemptousiagrp=16469

10 Θρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφή τωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησία Xριστιανική και μη χριστιανική κατανοήσiς και βίωσις του θανάτου httpwwwpemptousiagrp=27067 httpwwwpemptousiagrp=27079

16 Μνημόσυναπρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςή μεταγενέστερηδιδασκαλία Η μνήμη υπέρ των απελθόντων ξεκινάει πολύ νωρίτερα από την εποχή των Αποστολικών Διαταγών httpwwwpemptousiagrp=43790

24 Ταφήήκαύση Δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού η ταφή httpwwwpemptousiagrp=16469

26 Οολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνως δομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας Tαφή ο μόνος χριστιανοπρεπής τρόπος οικονομίας των νεκρών σωμάτων httpwwwpemptousiagrp=46541

Περιεχόμενα

Σελίδα 2

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΠερίτωνΚεκοιμημένωνΣτηνΟρθόδοξηΕκκλησίαίσωςηπιοολοκληρωμένηεικόνααναφορικάμετηναπάντησηστοερώτηματουθανάτουδίδεταιστακείμεναπουαφορούντουςκεκοιμημένουςΔενείναιτυχαίοότιτοζήτηματηςσχέσηςζώντωνκαικεκοιμη-μένωναναλύεταιαπότονΑπόστολοτωνΕθνώνΠαύλοήδηστοπρώτογραπτόκείμενοτηςΚαινήςΔιαθήκηςτηνΑ΄προςΘεσσαλονικείςεπιστολή

Η Εκκλησία συμπεριέλαβε στην λειτουργική της παράδοση ακολουθίες γιαταμέλητηςπουεγκαταλείπουντηνεπίγειαζωήκαιlaquoεπείγονταιraquoπροςτηνουράνιακαιατελεύτητηΜολονότισεπολλάαπόαυτάταλειτουργικάκεί-μεναιδιαίτερασεεκείνοτηςΕξοδίουΑκολουθίαςπεριγράφεταιοτραγικόςχαρακτήραςτουθανάτουτογενικότεροπνεύμαπουδιασώζεταιείναιότιοικεκοιμημένοισυνεχίζουνναείναιμέλητηςΕκκλησίαςκαιαδελφοίΗαδιαμ-φισβήτητηαυτήαίσθησηαποτελείβίωματηςΕκκλησίαςτοοποίοπηγάζειαπότηναγάπητηνοποίακηρύττεικαιεντέλλεταιοίδιοςοΧριστός

ΗαγάπηαυτήείναικάτιπολύπαραπάνωαπόμίαψυχολογικήέκφρασηήένασυναίσθημαΕίναιηβεβαιότηταότιοθάνατοςνικήθηκεστοlaquoκενόμνημείοraquoκαικληρονομίαόλωνείναιηΖωήκαιηΑνάστασηΟμητροπολίτηςΣουρόζΑντώνιοςΜπλουμ αρέσκονταν να χρησιμοποιεί συχνά στις ομιλίες του μίαφράσητουΓάλλουσυγγραφέαLeonBloylaquoΤοναπειςσεκάποιονσαγαπώισοδυναμείμετονατουλεςδενθαπεθάνειςποτέraquoΑυτόδηλώνουνκαιοιακολουθίεςτωνμνημοσύνωνπουτακτικάκαικαθrsquoόλητηνδιάρκειατουλει-τουργικούέτουςτελούνταιστηνΕκκλησία

ΗΠεμπτουσίασεαυτότοτεύχοςτωνΑναλέκτωνσυμπεριέλαβεάρθρασυ-νεργατώντηςταοποίαπροσεγγίζουνερμηνευτικάτηνλειτουργικήπράξητηςΕκκλησίαςγιατουςlaquoμεταστάντεςraquoαδελφούςμας

ΝίκοςΚόϊος

ΔιευθυντήςΣύνταξης

Πεμπτουσίας

Σελίδα 3

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

04 Ζώντεςκαικεκοιμημένοι Οι προσευχές των ζωντανών ωφελούν και αναπαύουν τους κεκοιμημένους httpwwwpemptousiagrp=48151

05 Δώραγιατουςνεκρούς Ελεημοσύνη σημαντικό δώρο για τη ψυχή των κεκοιμημένων μας httpwwwpemptousiagrp=35775

06 Ταιεράμνημόσυνα Oι υπέρ των κεκοιμημένων αδελφών μας δεήσεις της Εκκλησίας httpwwwpemptousiagrp=30711

09 Τίωφελείτουςνεκρούς Θεία Λειτουργία μνημόσυνα τρισάγια προσευχή και ελεημοσύνη httpwwwpemptousiagrp=16469

10 Θρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφή τωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησία Xριστιανική και μη χριστιανική κατανοήσiς και βίωσις του θανάτου httpwwwpemptousiagrp=27067 httpwwwpemptousiagrp=27079

16 Μνημόσυναπρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςή μεταγενέστερηδιδασκαλία Η μνήμη υπέρ των απελθόντων ξεκινάει πολύ νωρίτερα από την εποχή των Αποστολικών Διαταγών httpwwwpemptousiagrp=43790

24 Ταφήήκαύση Δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού η ταφή httpwwwpemptousiagrp=16469

26 Οολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνως δομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας Tαφή ο μόνος χριστιανοπρεπής τρόπος οικονομίας των νεκρών σωμάτων httpwwwpemptousiagrp=46541

Περιεχόμενα

Σελίδα 3

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

04 Ζώντεςκαικεκοιμημένοι Οι προσευχές των ζωντανών ωφελούν και αναπαύουν τους κεκοιμημένους httpwwwpemptousiagrp=48151

05 Δώραγιατουςνεκρούς Ελεημοσύνη σημαντικό δώρο για τη ψυχή των κεκοιμημένων μας httpwwwpemptousiagrp=35775

06 Ταιεράμνημόσυνα Oι υπέρ των κεκοιμημένων αδελφών μας δεήσεις της Εκκλησίας httpwwwpemptousiagrp=30711

09 Τίωφελείτουςνεκρούς Θεία Λειτουργία μνημόσυνα τρισάγια προσευχή και ελεημοσύνη httpwwwpemptousiagrp=16469

10 Θρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφή τωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησία Xριστιανική και μη χριστιανική κατανοήσiς και βίωσις του θανάτου httpwwwpemptousiagrp=27067 httpwwwpemptousiagrp=27079

16 Μνημόσυναπρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςή μεταγενέστερηδιδασκαλία Η μνήμη υπέρ των απελθόντων ξεκινάει πολύ νωρίτερα από την εποχή των Αποστολικών Διαταγών httpwwwpemptousiagrp=43790

24 Ταφήήκαύση Δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού η ταφή httpwwwpemptousiagrp=16469

26 Οολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνως δομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας Tαφή ο μόνος χριστιανοπρεπής τρόπος οικονομίας των νεκρών σωμάτων httpwwwpemptousiagrp=46541

Περιεχόμενα

Σελίδα 4

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιrsquo αυτό και η σοφή τάξη της έχει ορίσει ειδικέςπροσευχές ακολουθίες και ημέρες που είναι

αφιερωμένεςπροςτουςκεκοιμημένουςαδελφούςΤοΣάββα-τολχωςημέρακαταπαύσεωςτωνέργωντηςδημιουργίαςενδείκνυταιναθυμούνταικαιναπροσεύχονταιοιζωντανοίγιατουςνεκρούςπουβρίσκονταιπλέονστηναιώνιαανά-παυσηΚαιμάλιστανατελούνέργαευποιΐαςκαιελεημοσύ-νηςχάρινεκείνωνπουδενβρίσκονταιπλέονστονπαρόντακόσμο

Ταέργααυτάμαζίμετιςκαθορισμένεςπροσευχέςεί-ναιευάρεσταστοΘεόκαιαποτελούνμεγάληευεργεσίαγιατουςαδελφούςμαςπουέχουναποδημήσειΕξάλλουηθείαφιλανθρωπίακαιαγάπηείναιτόσομεγάληπουαναζητείδιαρκώςldquoπροφάσειςrdquoκαιαφορμέςγιαναεπιδείξειέλεοςκαινασυγχωρήσειτονάνθρωποείτεβρίσκεταισεαυτήτηζωήείτεστηνάλλη

ΗπαράδοσητηςΕκκλησίαςμαςβρίθειπαραδειγμάτωνσταοποίακαταδεικνύεταιπώςοιπροσευχέςτωνζωντανώνωφελούνκαιαναπαύουντουςκεκοιμημένουςΤομυστήριοτηςθείαςαγάπηςείναιτόσοπλατύπουδιασπάταόριατουχρόνουκαιτουτόπουκαικαθιστάτοθάνατο-παράτηνοδυνηρότητάτουγιατηνανθρώπινηφύση-ένααπλόπέρα-

σμαμιαμετάβασηαπότοπαρόνείναιστοαιώνιοΤαυτό-χρονααυτήηδιασύνδεσηαποτελείγεγονόςπουυπερβαίνειτηνανθρώπινηλογική-καιγιrsquoαυτόακριβώςέχειμυστηρια-κόχαρακτήρα-καιταανθρώπιναμέτρααποτελείόμωςέναυπαρκτόγεγονόςστηθείαπραγματικότηταΌπωςεξάλλουπληροφόρησεηάγνωστηφωνήτοΜΑντώνιοπουανησυ-χούσεγια το έργο της θείαςπρόνοιας ldquoΑντώνιε σεαυτώπρόσεχεταύταγαρΘεούκρίματαεισικαιουσυμφέρεισοιαυτάμαθείνrdquo(PG65Αντώνιος2)

ΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατιςψυχέςτωνκεκοι-μημένωναδελφώνφανερώνουνεπίσηςκαιτοφιλάνθρωποχαρακτήρατηςΑνπροσέξεικανείςτασχετικάκείμεναθαδιαπιστώσειότιαναφέρονταικαιστουςαδελφούςπουυπέ-στησανβίαιοθάνατοαπρόσμενοείτεακόμηκαιγιαεκεί-νουςπου λόγωσυγκεκριμένωνσυνθηκώνδεν έτυχαν τωνκαθορισμένωνεξόδιωνήεπιμνημόσυνωνακολουθιών

Ηαγάπητηςπεριβάλλειόλοτονκόσμοκαιχαρίζειτιςευχέςκαιευλογίεςτηςσεόλουςτουςανθρώπουςκατανι-κώνταςτιςπεριστάσειςτουβίουπουδημιουργούνάνισεςπεριστάσειςακόμηκαιστοθάνατοΠροσεύχεταιγιαόλουςαυτούςπουέζησανταραγμένηζωήναβρουναπάνεμολιμά-νιστουςκόλπουςτηςΘείαςΕυσπλαχνίας

ΖώντεςκαικεκοιμημένοιΗΕκκλησίαείναιμίααδιαίρετηπραγματικότηταΣτοσώματηςσυναντιούνταικαιενώνονταιάνθρωποιαπόόλεςτιςκοινωνικέςτάξειςόλεςτιςηλικίεςόλεςτιςφυλέςΣυναντιούνταιόμωςακόμηκαιοιζωντανοίμετουςτεθνεώτεςΤοστρατευόμενομετοθριαμβεύοντμήματης

Γράφει ο Πέτρος Παναγιωτόπουλος

Σελίδα 5

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Κάθετιπούπροσφέρουμεκεκοιμημένουςμαςσε άπορους αδελφούς μας πιστώνεται στο

δικότουςλογαριασμόστηντράπεζατουουρανού

ΣημαντικάγιrsquoαυτούςείναιτοπρόσφοροτοκρασίτολάδιτοκερίκαιτοθυμίαμαΕπειδήαυτάπροσφέ-ρονταιγιατηντέλεσητηςΘείαςΛειτουργίαςμεαυτάεξιλεώνονταιοιψυχέςΓιrsquoαυτόμπορούμενακάνουμεσυχνάπρόσφορογιατουςνεκρούςμαςκαινατομετα-φέρουμεστηνεκκλησίαγιατηΘείαΛειτουργία

Μια ευσεβής γυναίκα συνήθιζε να ετοιμάζει κάθεεβδομάδα ένα πρόσφορο για τον πεθαμένο πενθερότηςΟσύζυγόςτηςπούδενπίστευεκαιπολύσrsquoαυτάταπράγματαμίαμέραπούσχόλασεαπότηδουλειάείδετοζεστόπρόσφοροκαιπεινασμένοςκαθώςήταντοέφαγε

ΤοβράδυείδεπαράξενοόνειροΣrsquoένατόποείδεπολλούςανθρώπουςνακάθονταινατρώνεκαιναχαί-ρονταιΣεμιαάκρηείδετομακαρίτητονπατέρατουπολύστενοχωρεμένοlaquoΓιατίδεντρωςκιεσύπατέραμετουςάλλουςraquoΤονρώτησεΚιαυτόςτουαπάντη-σεlaquoΤίναφάωπαιδίμουπούτοφαγητόμουμούτοέφαγεςεσύraquo

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και άνάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποι-μένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χρι-στού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλ-θωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

ΔώραγιατουςνεκρούςΗελεημοσύνηπούπροσφέρουμεείναισημαντικόδώρογιατηψυχήτωνκεκοιμημένωνμαςΙδιαίτεραότανπροσφέρουμεαπόαυτάπούμετονκόποτουςεργάστηκανκαικέρδισανκατάτηνεπίγειαζωήτους

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 6

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η αναφοράαυτήστηνιστορίακαιστηνεδώπερί-πτωσημαςκαισεκάθεάλλολατρευτικόθέμαδεν γίνεται απλώς από λόγους ιστορικής περιέργειαςαλλάέχειουσιαστικόλόγουπάρξεωςκαικαλλιεργείαςΈτσι κατοχυρώνουμε τήν νομιμότητα της λειτουργικήςμαςπράξεωςκαι ενπροκειμένω τις δεήσεις υπέρ τωνκεκοιμημένωνπουτελείηΕκκλησίαγιατηνανάπαυσητωνψυχών τους και γιαπαρηγοριά των ζώντωνΈτσισκέπτεταιθεολογείκαιενεργείμιαπαραδοσιακήΕκκλη-σίαόπωςείναιηΟρθόδοξος

ΗπαράδοσηδικαιώνεικαιεπαληθεύειτηνσημερινήμαςπρακτικήΔενκαινοτομούμεαλλάακολουθούμετηντάξηπουπαραλάβαμεαπότονΚύριοΙησούΧριστότουςαγίουςΑποστόλουςκαιτουςΠατέρεςτηςΕκκλησίαςΣrsquo

αυτήνμεταπείνωσηκαιεμπιστοσύνηστηριζόμαστεκαιενονόματιτηςσυνεχίζουμετηνπνευματικήκαιλατρευ-τικήζωήμέσαστουςκόλπουςτηςΕκκλησίαςεπικαλού-μενοιτοέλεοςτουΘεούπιστεύονταςότιηευσπλαγχνίατουθανικήσειτοπλήθοςτωναμαρτιώνμας

Τολέμεμεπαρρησίαστιςευχέςτηςγονυκλισίαςτουεσπερινού της Πεντηκοστής που κατά βάση είναι νε-κρώσιμεςευχέςlaquoΕπιμέτρησονταςανομίαςημώντοιςοι-κτιρμοίςσουαντίθεςτηνάβυσσοντωνοικτιρμώνσουτωπλήθειτωνπλημμελημάτωνημώνraquo(αrsquoγονυκλισίαευχήπρώτη)

Σταερωτήματαπουτίθενταιαπόπιστούςκαιμηπι-στούςγιατοποιάείναιησκοπιμότητακαιποιοτοόφε-

ΤαιεράμνημόσυναlaquoΤαιεράμνημόσυναraquoείναιοιυπέρτωνκεκοιμημένωναδελφώνμαςδεήσειςτηςΕκκλησίαςΣτοάρθροαυτόπροσπαθούμεναδώσουμεμιαιστορικήεικόνατουθέματοςδηλαδήκάνουμεμιααναδρομήστηνπερίμνημοσύνωνπαράδοσηκαιπρακτικήτηςΕκκλησίαςαπrsquoαρχήςμέχριςότουπαγιώθηκεηλειτουργικήτάξη

Γράφει ο Ιωάννης Μ Φουντούλης Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Σελίδα 7

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

λοςγιατουςκεκοιμημένουςέχουνοιδεήσειςπουκάνουνγιrsquoαυτούςοιζώντεςεφrsquoόσονlaquoεντωάδηουκεστίμε-τάνοιαraquoεμείςθααπαντήσουμεεπικαλούμενοιτηναπόαιώνωνπράξητηςΕκκλησίαςΤοφαινομενικάαπλοϊκόlaquoέτσιτοπαραλάβαμεraquoδείχνειόλητηνεμπιστοσύνημαςκαιτηναμετακίνητηκαιζωντανήελπίδαμαςστοέλεοςτουΘεούαλλάκαιτηνβεβαιότηταότιηπράξητηςΕκ-κλησίαςπουεκφράζειτηνπίστητηςκαιτηναλήθειατηςαποκαλύψεως τουΘεού ενΧριστώ Ιησού στον κόσμοαποτελείγιαόλουςμαςτηνεγγύησηότιοιπροσευχέςμαςγίνονταισύμφωναμετοθέληματουΘεούκαιότιθαείναιωφέλιμεςγιατιςψυχέςτωντεθνεώτωνΜεποιοτρόποθα γίνει αυτό το αφήνουμε στο ανεξιχνίαστο πέλαγοςτηςπολυμήχανηςαγάπηςτουΘεούΑυτήπερίπουείναιηαπάντησημαςστοθέμαπουάφορασταμνημόσυνααπόλειτουργικήάποψη

ΠωςθεωρητικάβάσειτηςπερίεσχάτωνκαιπερίτηςμετάθάνατονζωήςκαιαναστάσεωςδιδασκαλίαςτηςΕκ-κλησίαςκαιτηςπερίκοινωνίαςτωναγίωνθεολογίαςτηςαντιμετωπίζεταιτοθέμαέχειεπαρκώςαναλυθείαπότιςπροηγηθείσεςθεωρητικέςεισηγήσειςΕμείςθαμείνουμεστηνιστορικολειτουργικήτουπλευράμόνοΑυτάγιατοπρώτομέρος

ΗΧριστιανικήΕκκλησίακαθιέρωσε ευθύς εξαρχήςειδικέςπροσευχέςγιατηνανάπαυσητωνψυχώντωνκε-κοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςΑυτόαποτελείσυνέπειατηςπίστεωςκαιδιδασκαλίαςτηςότιοιαποθα-νόντεςπιστοίζουνκαιμετάθάνατονενΧριστώκαιότιηκοινωνίαπίστεωςκαιαγάπηςμεταξύζώντωνκαιτεθνεώ-τωνδενπαύειναυφίσταταιεκφράζεταιδεμεαμοιβαίεςπροσευχέςΟιζώντεςδέονταιυπερτωνκεκοιμημένωνκαιοικεκοιμημένοιυπέρτωνζώντωνκαιμάλισταοιάγιοιπουέχουνπαρρησίαστονΘεόΈτσικαθιερώνονταιπρο-σευχέςκαιακολουθίεςυπέρτωντεθνεώτωνειςμνήμηναυτώνταμνημόσυναΜετοντρόποαυτόνηΕκκλησίασυνεχίζει πανανθρώπινη παράδοση και πρακτική νε-κρικάδηλαδήέθιμαπουυφίσταντοκατάτηνεποχήτηςελεύσεωςτουΧριστούκαιτηςιδρύσεωςκαιεξαπλώσεωςτηςΕκκλησίαςκαιπου εκχριστιανιζόμενακαιαποκα-θαιρόμενααπόπρολήψειςκαιδεισιδαιμονίεςλαμβάνουννέοπεριεχόμενοκαινόημακαισυνεχίζονταιαπόαυτήν

Στην Παλαιά Διαθήκη απαντούν μαρτυρίες για τηνπροΧρίστουιουδαϊκήπράξηΣτοΤωβίτ417υπάρχειηπροτροπήlaquoέκχεοντουςάρτουςσουεπιτοντάφοντωνδι-καίωνraquoπουυπαινίσσεταιτηντέλεσηνεκροδείπνωνστουςτάφους ή την προσφορά ελεημοσυνών στους φτωχούςπροφανώςειςμνημόσυνοτωναπελθόντωνΣτοΒrsquoΜακ-καβαίων1243-45μαρτυρείταιητέλεσηθυσιώνlaquoπερίαμαρτίαςraquo υπέρ των laquoμετrsquo ευσέβειας κοιμωμένωνraquoΟΙούδαςοΜακκαβαίοςέστειλεστονναότωνΙεροσολύμωντααπαιτούμεναγιανατελεσθείθυσίαγιαεκείνουςπουέπεσανστονπόλεμοΗσυγγένειαμετηνσχετικήμεταγε-νέστεραβέβαιαχριστιανικήπράξηείναιεμφανής

ΘυσίεςόμωςκαιπροσφορέςυπέρτωννεκρώνέκανανκαιοιειδωλολάτρεςΉδηαπότηνεποχήτουΟμήρουήταν

γνωστάταlaquoπερίδειπναraquoκατάταοποίαεπιστεύετοότισυνέτρωγεκαιονεκρόςμαζίμετουςπαρακαθημένουςΤαεπιμνημόσυναδείπνααυτά ετελούντοσεορισμένεςτακτέςαπότηνημέρατουθανάτουημέρεςτηντρίτητηνενάτητηντριακοστήκαικατrsquoέτοςτηνlaquoγενέθλιοraquoημέ-ρατουνεκρούδηλαδήκατάτηνεπέτειοτηςγεννήσεώςτουndashόχιτουθανάτουτουΗσυγγένειακαιεδώμετήνχριστιανικήπρακτικήείναιεμφανέστατη

Οιχριστιανοίσυνεχίζουνόπωςήτανεπόμενοταανω-τέρωμεέναδιπλότρόποτιςελεημοσύνεςυπέρτωντε-θνεώτωνωςέκφρασηαγάπηςπροςαυτούςκαιπροςτουςενδεείςκαιτιςπροσευχέςΉδηοιlaquoΑποστολικέςΔιατα-γέςraquo (τέλοςΔrsquoαιώνος)συνιστούνναδίδονταιlaquoεκτωνυπαρχόντωνraquoτουνεκρούκαιlaquoειςανάμνησιναυτούraquoελε-ημοσύνεςστουςφτωχούς(Ηrsquo42)ΤοίδιοσυνιστούνκαιοΧρυσόστομοςοΙερώνυμοςοΤερτυλλιανόςοψευδο-Αθανάσιοςκαιάλλοιπαλαιοίπατέρεςκαιεκκλησιαστικοίσυγγραφείς

Παραλλήλωςόμως ετελούντοστους τάφους των νε-κρών και τα laquoπερίδειπναraquo ή laquoμακαρίαιraquo που έχουνεπιβιώσειμεδιάφορεςεξελιγμένεςμορφέςκατάτόπουςμέχρι σήμερα Και τα laquoπερίδειπναraquo δεν είναι άσχεταπροςτηνπερίελεημοσυνώνπρακτικήαφούσrsquoαυτάσυ-νέτρωγανόχιμόνοσυγγενείςκαιφίλοιτουνεκρούαλλάκαικληρικοίπτωχοίκαιξένοι(ΑποστΔιαταγαίΗrsquo44ΑυγουστίνουΕξομολογήσειςVI2Βάλσαμωνκλπ)Εί-ναιάξιοσημειώσεωςτοπνευματικόνόημαπουδίδεταιαπότιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoστιςσυνεστιάσειςαυ-τέςωςμιαςπράξεωςπροσευχήςκαιπρεσβείαςτωνζώ-ντωνυπέρτωνκεκοιμημένων(laquoενδεταιςμνείαιςαυτώνκαλούμενοιμετάευταξίαςεστιάσθεκαιφόβουΘεούωςδυνάμενοι και πρεσβεύειν υπέρ των μεταστάντωνraquoΗrsquo44)

ΗδηπάντωςστιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoυπάρχουνόχι μόνο διαμορφωμένες ευχές και διακονικέςαιτήσειςlaquoυπέραναπαυσαμένωνενΧριστώαδελφώνημώνraquoπουκατάβάσινπεριέχουντααιτήματαακόμακαιτιςφρα-στικέςδιατυπώσειςπουμαςείναιοικείεςαπότιςενχρή-σει ευχές (laquoπαρίδη αυτώπαν αμάρτημα εκούσιον καιακούσιονκαιhellipκατάταξηειςχωράνευσεβώνανειμένωνειςκόλπονΑβραάμκαιΙσαάκκαιΙακώβhellipένθααπέδραοδύνηλύπηκαιστεναγμόςraquoΗrsquo41)αλλάκαιμαρτυρίαότιυφίσταντοήδηωςκαθοριζόμενααπότουςαποστό-λουςτατρίταταένατατατεσσαρακοστάκαιταενι-αύσιαμνημόσυναΔίδεταιδεμιαβιβλικήήυποτυπώδηςθεολογική δικαίωση για το καθένα laquo Επιτελείσθω δετρίτατωνκεκοιμημένωνενψαλμοίςκαιαναγνώσεσικαιπροσευχαίςδιάτονδιάτριώνημερώνεγερθέντακαιένα-ταειςυπόμνησιντωνπεριόντωνκαιτωνκεκοιμημένωνκαιτεσσαρακοστάκατάτονπαλαιόντόπονΜωϋσήνγαρούτωςολαόςεπένθησεκαιενιαύσιαυπέρμνείαςαυτούraquo(Ηrsquo42)

Παρόμοιες θεολογικές ερμηνείες με αναγωγές στηνΠαλαιάΔιαθήκηήστηνθεολογικήσημασίατωναριθμώνήιδιαιτέρωςστονβίοκαιστιςμετάτηνανάστασηεμφα-

Σελίδα 8

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

νίσειςτουΚυρίουέχουνδοθείπολλέςγιατηνδικαιολόγη-σητηςεπιλογήςτωνημερώντελέσεωςτωνμνημοσυνώνΑγίαΤριάς τριήμεροςταφήτουΚυρίου (τατρίτα) τααγγελικάτάγματαήοιερόςαριθμός3times3ήηεμφάνισητουΚυρίουκατάτηνογδόημετάτηνανάστασηημέρα(ταένατα)ανάληψητουΚυρίουσαράνταημέρεςμετάτηνανάσταση(τατεσσαρακοστά)κοκΟάγιοςΣυμεώνΘεσσαλονίκηςαναφέρεικαιάλλεςερμηνείεςπουκυκλο-φορούσανκατάτηνεποχήτουπουσυσχέτιζαντιςημέρεςτωνμνημοσυνώνμετιςαντίστοιχεςφάσειςτηςσυλλήψεωςκαι της διαμορφώσεως του εμβρύου αφrsquo ενός και τηςφυσικήςδιαλύσεωςτουσώματοςμετάτηνταφήαφrsquoετέ-ρουΑυτέςβασιζότανστις ιατρικέςγνώσειςτηςεποχήςεκείνηςκαιδεντιςυιοθετείοΣυμεώνπουορθώςπροτιμάlaquoπνευματικώςνοείνπάντακαιθείωςκαιμηεκτωναι-σθητώνσυνιστάντατηςΕκκλησίαςraquo(Διάλογοςκεφ371)ΈναπάντωςείναισημαντικόότιηΕκκλησίαδιατήρησεπροχριστιανικάήθηπουδεναντέλεγανστηδιδασκαλίατηςέδωσεσrsquoαυτάνέοχριστιανικόνόημακαιτροποποί-ησεμερικάγια θεολογικούς λόγουςΈτσι ενεργεί ότανμεταθέτειτατριακοστάστηντεσσαρακοστήημέραεμ-φανώςαπόιουδαϊκήεπίδρασηκαιαπόσυσχετισμόπροςτηνανάληψητουΚυρίουΈτσιτελείκαιταενιαύσιαόχικατάτηνάνευσημασίαςημέρατηςφυσικήςγεννήσεωςτωνανθρώπωναλλάκατάτηνημέρατηςενΧριστώγεν-νήσεωςκαιτελειώσεωςκαιεισόδουστηναληθινήζωήτηνημέραδηλαδήτηςlaquoκοιμήσεωςraquoτωνπιστώντηνlaquoγενέ-θλιοήμεραraquoτουςΔενεπιδίδεταισεανούσιουςκαιανω-φελείςπολέμουςκαισκιαμαχίεςαλλάαναπλάθειενΧρι-στώτονκόσμοΠολύσοφήτακτική

ΑπότασωζόμενατυπικάδιαφόρωνΜονώνμαθαίνο-μετανεκρικάέθιμαπουτηρούντανσταμοναστήριακαιπροφανώςκαιστιςκατάκόσμονεκκλησίεςΕπίτιςσα-ράνταπρώτεςημέρεςεγίνετοκαθημερινώςκατάτιςακο-λουθίεςτουεσπερινούκαιτουόρθρουειδικήδέησηυπέρτουκοιμηθέντοςκαιπροσεφέρετουπέραυτούηαναίμα-κτος θυσία Στην ιδιαιτέρως μεγάλη σπουδαιότητα τηςτελέσεωςτηςθείαςευχαριστίαςυπέρτουκεκοιμημένουτηςμνημονεύσεώςτουκατrsquoαυτήνκαιτηςωφελείαςτουαπόαυτήναναφέρονταιοιπατέρεςαπότουαγίουΚυ-ρίλλουΙεροσολύμων(Δrsquoαιών)πουτονίζειότιlaquoμεγίστηνώνησινraquo( μεγάλη ωφέλεια) ευρίσκουν οι ψυχές laquoυπέρωνηδέησιςπροσφέρεταιτηςαγίαςκαιφρικωδέστατηςπροκειμένηςθυσίαςraquo(ΜυσταγωγικήΚατήχησιςΕrsquo9)μέ-χρικαι τουαγίουΣυμεώνΘεσσαλονίκης (ΙΕrsquoαιών)Οτελευταίοςσυνδυάζει τηνπαραδοσιακήπερί λειτουργί-αςθεολογίαειδικότεραστηνεκτηςμνημονεύσεωςτωνκεκοιμημένωνκατάτηνεξαγωγήτωνμερίδωνστηνπρό-θεσηωφέλειαγιατίμετοντρόποαυτόνδιάτηςμερίδοςτουςστοδισκάριομετέχουνμυστηριωδώςκαιαοράτωςτηςχάριτοςκοινωνούνπαρακαλούνταισώζονταικαιευ-φραίνονταιενΧριστώ(Διάλογοςκεφ373)ΑναπέθνησκεκάποιοςκατάτηνπερίοδοτηςΤεσσαρακοστήςήηπερίο-δοςτωνσαράνταλειτουργιώνενέπιπτεμερικώςμέσασrsquoαυτήεγίνετομιαεύλογηδιευθέτησηΤατρίταετελούντοτοπρώτοΣάββατοταένατατοδεύτεροκαιτοσαρα-νταλείτουργοάρχιζεαπότηΔευτέραμετάτουΘωμάΗδιάταξηαυτή είναιπολλαπλώςσημαντικήκαι θα επα-

νέλθουμεστοδεύτερομέροςτηςεισηγήσεωςΑςκρατή-σουμετοβασικότηςδίδαγμαότιτοκυρίωςμνημόσυνοτουκεκοιμημένουγίνεταιδιάτήςθείαςλειτουργίαςήμεάλλουςλόγουςότιηαληθινήακολουθίατουμνημοσύνουείναισυνδεδεμένηαρρήκτωςμετηντέλεσητουμυστηρίουτηςθείαςευχαριστίαςόπωςείδαμεπαλαιότεραγιατοβάπτισματονγάμοτοευχέλαιοκλπ

Εκτόςαπόταατομικάμνημόσυναπουγίνονταικατάτηντρίτηενάτητεσσαρακοστήαπότηναπότηςκοιμή-σεωςημέρακαικατάτηνκατrsquoέτοςμνήμητουθανάτουτουκεκοιμημένουηΕκκλησίαέχειεισαγάγεισrsquoόλεςτιςακολουθίες της δεήσεις υπέρ αναπαύσεως των ψυχώνκαιμακαρίαςμνήμηςτωνπροκεκοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςδηλαδήγενικώνδεήσεωνήκαιευχώνπουμπορούνναεξειδικευθούνμετηνμνημόνευσηονομάτωνΈτσιέχουμετιςεκτενείςτουεσπερινούτουόρθρουκαιτηςθείαςλειτουργίας(laquoΕλέησονημάςοΘεόςhellipΈτιδε-όμεθαυπέρμακαρίαςμνήμηςκαιαιωνίουαναπαύσεωςτωνψυχώνhellipraquo)τηνακολουθίατηςπροσκομιδήςκαιταμετάτονκαθαγιασμόδίπτυχατηςθείαςλειτουργίαςτοlaquoΕυξώμεθαraquoτουμεσονυκτικούκαιτουαποδείπνουτονεκρώσιμοτροπάριοστηντριθέκτηκαιιδιαιτέρωςτοδεύ-τερομέροςτουκαθημέρανμεσονυκτικούπουστιςπηγέςχαρακτηρίζεταιlaquoτρισάγιονυπέρτωνκεκοιμημένωνraquoκαιπεριλαμβάνειδύοψαλμούς(τονρκrsquoκαιρλγrsquo)τρισάγιοκλπ τρία νεκρώσιματροπάρια (laquoΜνήσθητιΚύριεωςαγαθόςhellipraquoκλπ) και θεοτοκίο και την νεκρώσιμο ευχή(laquoΜνήσθητιΚύριετωνεπrsquoελπίδιαναστάσεωςhellipraquo)

Στουςκεκοιμημένουςκαιστιςυπέραυτώνδεήσειςεί-ναιαφιερωμέναόλαταΣάββατατουέτουςΚατrsquoαυτάψάλλονταινεκρώσιματροπάριακαικανώνκατάτονήχοντηςεβδομάδοςτελούνταιδεκανονικώςκαιταμνημόσυ-ναΕξαιρέτωςδεδύοΣάββατακατrsquoέτοςτοΣάββατονπροτηςΑπόκρεωκαιτοΣάββατονπροτηςΠεντηκοστήςείναι ημέρες κοινών και πανδήμων μνημοσυνών αφούκατrsquo αυτά laquoμνήμην επιτελούμεν πάντων των απrsquo αιώ-νοςκεκοιμημένωνΟρθοδόξωνΧριστιανώνπατέρωνκαιαδελφώνraquoΗεπιλογήτουΣαββάτουωςνεκρωσίμουημέ-ραςοφείλεταιαφrsquoενόςμενστονχαρακτηρισμότηςστηνΓένεσηωςημέραςlaquoκαταπαύσεωςraquoαπότωνέργωντουδημιουργούτουκόσμουΘεού(Γενβrsquo2)αλλάκαιγιατονκατάτοΣάββατοεκείνοτηςεβδομάδοςτωναγίωνπα-θώνlaquoσαββατισμόraquoτουΚυρίουΙησούΧριστούστοντάφοΑνάλογεςνεκρώσιμεςεορτέςκατrsquoέτοςυπήρχανκαιστονπροχριστιανικό κόσμο που αντικατεστάθησαν από τακοινάμνημόσυνατωνδύοΨυχοσαββάτωνΣτοΣάββατοπροτηςΑπόκρεωμεταξύςrsquoκαιζ΄ωδήςτουκανόνοςτουόρθρουυπάρχειθαυμάσιοΣυναξάριογραμμένοαπότονΝικηφόροΚάλλιστοΞανθόπουλοστοοποίοαναλύεταιηπερίτηςμετάθάνατονζωήςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςκαιδιεξοδικώςεκτίθενταιταπερίμνημοσυνώνκαιτηςεξαυτώνωφελείαςτωνψυχώντωνκεκοιμημένων

Πηγή Ιωάννου Μ Φουντούλη Τελετουργικά Θέματα τ Γ΄ σ 29-36 Εκδ Αποστολικής Διακονί-ας Αθήνα 2007

Σελίδα 9

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ΌτανθυσιάζεταιγιατοΘεόέναςάνθρωπος(κιέτσιαναδεικνύεταιΆγιος)σώζεταιαυτόςκαιμόνοςΣτηθείαΛειτουργία θυσιάζεται οΘεός γιασωτηρίακαιαγιασμόόλωντωνανθρώπωντουσύμπαντοςκόσμου

ΓιrsquoαυτόκαιηΘείαΛειτουργίααποτελείτηνπιοσημαντική προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων Γιαυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται ΛειτουργίεςυπέρτωνπιστώνΕιδικάτηντρίτηεννάτησαρακοστήημέρααπότηνκοίμησήτουςκαικατrsquoεπέκτασηστουςτρειςμήνεςστουςέξιστουςεννιάκαιστοχρόνοκαιόποτε οι συγγενείς το θελήσουνΈτσι καθιερώθηκανταΣαρανταλείτουργα

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και ανάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποιμένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χριστού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλθωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

Στη μετά θάνατο ζωή οι νεκροί βρίσκονται σεμια στάση αναμονήςhellip Σrsquo αυτό το χρόνο

της αναμονής παρ΄ όλο ότι γνωρίζουν πολλά καιεπικοινωνούν και ποθούν τη σωτηρία τίποτε δενμπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους Γι΄ αυτόκιέχουμεχρέοςεμείςνατουςπροσφέρουμεβοήθειαμέσωτηςΕκκλησίαςγιαναβρουνάνεσηανάπαυσηκαισωτηρία

Για το σκοπό αυτό ο φιλάνθρωπος Θεός πούποτέ δε θέλει την καταδίκη και του αμαρτωλούπαραχώρησε στην Εκκλησία τα μέσα εκείνα πούενεργώντας τα ανακουφίζονται οι κεκοιμημένοι Ταμέσα αυτά είναι η Θεία Λειτουργία τα μνημόσυνατατρισάγιαηπροσευχήκαιηελεημοσύνηΙδιαίτεραπαρέχεται άνεση και ανακούφιση στους νεκρούςόταντελείταιγιrsquoαυτούςηΘείαΛειτουργίαηοποίαείναιηπιοευπρόσδεκτηθυσίαστοΘεόΚατrsquoαυτήνθυσιάζεταιοαγαπητόςτουΥιόςυπέρτηςτουκόσμουζωήςκαισωτηρίας

ΤίωφελείτουςνεκρούςOφιλάνθρωποςΘεόπαραχώρησεστηνΕκκλησίαταμέσαεκείναπούενεργώνταςταανακουφίζονταιοικεκοιμημένοιτηΘείαΛειτουργίαταμνημόσυνατατρισάγιατηνπροσευχήκαιτηνελεημοσύνη

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 5

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Κάθετιπούπροσφέρουμεκεκοιμημένουςμαςσε άπορους αδελφούς μας πιστώνεται στο

δικότουςλογαριασμόστηντράπεζατουουρανού

ΣημαντικάγιrsquoαυτούςείναιτοπρόσφοροτοκρασίτολάδιτοκερίκαιτοθυμίαμαΕπειδήαυτάπροσφέ-ρονταιγιατηντέλεσητηςΘείαςΛειτουργίαςμεαυτάεξιλεώνονταιοιψυχέςΓιrsquoαυτόμπορούμενακάνουμεσυχνάπρόσφορογιατουςνεκρούςμαςκαινατομετα-φέρουμεστηνεκκλησίαγιατηΘείαΛειτουργία

Μια ευσεβής γυναίκα συνήθιζε να ετοιμάζει κάθεεβδομάδα ένα πρόσφορο για τον πεθαμένο πενθερότηςΟσύζυγόςτηςπούδενπίστευεκαιπολύσrsquoαυτάταπράγματαμίαμέραπούσχόλασεαπότηδουλειάείδετοζεστόπρόσφοροκαιπεινασμένοςκαθώςήταντοέφαγε

ΤοβράδυείδεπαράξενοόνειροΣrsquoένατόποείδεπολλούςανθρώπουςνακάθονταινατρώνεκαιναχαί-ρονταιΣεμιαάκρηείδετομακαρίτητονπατέρατουπολύστενοχωρεμένοlaquoΓιατίδεντρωςκιεσύπατέραμετουςάλλουςraquoΤονρώτησεΚιαυτόςτουαπάντη-σεlaquoΤίναφάωπαιδίμουπούτοφαγητόμουμούτοέφαγεςεσύraquo

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και άνάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποι-μένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χρι-στού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλ-θωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

ΔώραγιατουςνεκρούςΗελεημοσύνηπούπροσφέρουμεείναισημαντικόδώρογιατηψυχήτωνκεκοιμημένωνμαςΙδιαίτεραότανπροσφέρουμεαπόαυτάπούμετονκόποτουςεργάστηκανκαικέρδισανκατάτηνεπίγειαζωήτους

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 6

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η αναφοράαυτήστηνιστορίακαιστηνεδώπερί-πτωσημαςκαισεκάθεάλλολατρευτικόθέμαδεν γίνεται απλώς από λόγους ιστορικής περιέργειαςαλλάέχειουσιαστικόλόγουπάρξεωςκαικαλλιεργείαςΈτσι κατοχυρώνουμε τήν νομιμότητα της λειτουργικήςμαςπράξεωςκαι ενπροκειμένω τις δεήσεις υπέρ τωνκεκοιμημένωνπουτελείηΕκκλησίαγιατηνανάπαυσητωνψυχών τους και γιαπαρηγοριά των ζώντωνΈτσισκέπτεταιθεολογείκαιενεργείμιαπαραδοσιακήΕκκλη-σίαόπωςείναιηΟρθόδοξος

ΗπαράδοσηδικαιώνεικαιεπαληθεύειτηνσημερινήμαςπρακτικήΔενκαινοτομούμεαλλάακολουθούμετηντάξηπουπαραλάβαμεαπότονΚύριοΙησούΧριστότουςαγίουςΑποστόλουςκαιτουςΠατέρεςτηςΕκκλησίαςΣrsquo

αυτήνμεταπείνωσηκαιεμπιστοσύνηστηριζόμαστεκαιενονόματιτηςσυνεχίζουμετηνπνευματικήκαιλατρευ-τικήζωήμέσαστουςκόλπουςτηςΕκκλησίαςεπικαλού-μενοιτοέλεοςτουΘεούπιστεύονταςότιηευσπλαγχνίατουθανικήσειτοπλήθοςτωναμαρτιώνμας

Τολέμεμεπαρρησίαστιςευχέςτηςγονυκλισίαςτουεσπερινού της Πεντηκοστής που κατά βάση είναι νε-κρώσιμεςευχέςlaquoΕπιμέτρησονταςανομίαςημώντοιςοι-κτιρμοίςσουαντίθεςτηνάβυσσοντωνοικτιρμώνσουτωπλήθειτωνπλημμελημάτωνημώνraquo(αrsquoγονυκλισίαευχήπρώτη)

Σταερωτήματαπουτίθενταιαπόπιστούςκαιμηπι-στούςγιατοποιάείναιησκοπιμότητακαιποιοτοόφε-

ΤαιεράμνημόσυναlaquoΤαιεράμνημόσυναraquoείναιοιυπέρτωνκεκοιμημένωναδελφώνμαςδεήσειςτηςΕκκλησίαςΣτοάρθροαυτόπροσπαθούμεναδώσουμεμιαιστορικήεικόνατουθέματοςδηλαδήκάνουμεμιααναδρομήστηνπερίμνημοσύνωνπαράδοσηκαιπρακτικήτηςΕκκλησίαςαπrsquoαρχήςμέχριςότουπαγιώθηκεηλειτουργικήτάξη

Γράφει ο Ιωάννης Μ Φουντούλης Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Σελίδα 7

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

λοςγιατουςκεκοιμημένουςέχουνοιδεήσειςπουκάνουνγιrsquoαυτούςοιζώντεςεφrsquoόσονlaquoεντωάδηουκεστίμε-τάνοιαraquoεμείςθααπαντήσουμεεπικαλούμενοιτηναπόαιώνωνπράξητηςΕκκλησίαςΤοφαινομενικάαπλοϊκόlaquoέτσιτοπαραλάβαμεraquoδείχνειόλητηνεμπιστοσύνημαςκαιτηναμετακίνητηκαιζωντανήελπίδαμαςστοέλεοςτουΘεούαλλάκαιτηνβεβαιότηταότιηπράξητηςΕκ-κλησίαςπουεκφράζειτηνπίστητηςκαιτηναλήθειατηςαποκαλύψεως τουΘεού ενΧριστώ Ιησού στον κόσμοαποτελείγιαόλουςμαςτηνεγγύησηότιοιπροσευχέςμαςγίνονταισύμφωναμετοθέληματουΘεούκαιότιθαείναιωφέλιμεςγιατιςψυχέςτωντεθνεώτωνΜεποιοτρόποθα γίνει αυτό το αφήνουμε στο ανεξιχνίαστο πέλαγοςτηςπολυμήχανηςαγάπηςτουΘεούΑυτήπερίπουείναιηαπάντησημαςστοθέμαπουάφορασταμνημόσυνααπόλειτουργικήάποψη

ΠωςθεωρητικάβάσειτηςπερίεσχάτωνκαιπερίτηςμετάθάνατονζωήςκαιαναστάσεωςδιδασκαλίαςτηςΕκ-κλησίαςκαιτηςπερίκοινωνίαςτωναγίωνθεολογίαςτηςαντιμετωπίζεταιτοθέμαέχειεπαρκώςαναλυθείαπότιςπροηγηθείσεςθεωρητικέςεισηγήσειςΕμείςθαμείνουμεστηνιστορικολειτουργικήτουπλευράμόνοΑυτάγιατοπρώτομέρος

ΗΧριστιανικήΕκκλησίακαθιέρωσε ευθύς εξαρχήςειδικέςπροσευχέςγιατηνανάπαυσητωνψυχώντωνκε-κοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςΑυτόαποτελείσυνέπειατηςπίστεωςκαιδιδασκαλίαςτηςότιοιαποθα-νόντεςπιστοίζουνκαιμετάθάνατονενΧριστώκαιότιηκοινωνίαπίστεωςκαιαγάπηςμεταξύζώντωνκαιτεθνεώ-τωνδενπαύειναυφίσταταιεκφράζεταιδεμεαμοιβαίεςπροσευχέςΟιζώντεςδέονταιυπερτωνκεκοιμημένωνκαιοικεκοιμημένοιυπέρτωνζώντωνκαιμάλισταοιάγιοιπουέχουνπαρρησίαστονΘεόΈτσικαθιερώνονταιπρο-σευχέςκαιακολουθίεςυπέρτωντεθνεώτωνειςμνήμηναυτώνταμνημόσυναΜετοντρόποαυτόνηΕκκλησίασυνεχίζει πανανθρώπινη παράδοση και πρακτική νε-κρικάδηλαδήέθιμαπουυφίσταντοκατάτηνεποχήτηςελεύσεωςτουΧριστούκαιτηςιδρύσεωςκαιεξαπλώσεωςτηςΕκκλησίαςκαιπου εκχριστιανιζόμενακαιαποκα-θαιρόμενααπόπρολήψειςκαιδεισιδαιμονίεςλαμβάνουννέοπεριεχόμενοκαινόημακαισυνεχίζονταιαπόαυτήν

Στην Παλαιά Διαθήκη απαντούν μαρτυρίες για τηνπροΧρίστουιουδαϊκήπράξηΣτοΤωβίτ417υπάρχειηπροτροπήlaquoέκχεοντουςάρτουςσουεπιτοντάφοντωνδι-καίωνraquoπουυπαινίσσεταιτηντέλεσηνεκροδείπνωνστουςτάφους ή την προσφορά ελεημοσυνών στους φτωχούςπροφανώςειςμνημόσυνοτωναπελθόντωνΣτοΒrsquoΜακ-καβαίων1243-45μαρτυρείταιητέλεσηθυσιώνlaquoπερίαμαρτίαςraquo υπέρ των laquoμετrsquo ευσέβειας κοιμωμένωνraquoΟΙούδαςοΜακκαβαίοςέστειλεστονναότωνΙεροσολύμωντααπαιτούμεναγιανατελεσθείθυσίαγιαεκείνουςπουέπεσανστονπόλεμοΗσυγγένειαμετηνσχετικήμεταγε-νέστεραβέβαιαχριστιανικήπράξηείναιεμφανής

ΘυσίεςόμωςκαιπροσφορέςυπέρτωννεκρώνέκανανκαιοιειδωλολάτρεςΉδηαπότηνεποχήτουΟμήρουήταν

γνωστάταlaquoπερίδειπναraquoκατάταοποίαεπιστεύετοότισυνέτρωγεκαιονεκρόςμαζίμετουςπαρακαθημένουςΤαεπιμνημόσυναδείπνααυτά ετελούντοσεορισμένεςτακτέςαπότηνημέρατουθανάτουημέρεςτηντρίτητηνενάτητηντριακοστήκαικατrsquoέτοςτηνlaquoγενέθλιοraquoημέ-ρατουνεκρούδηλαδήκατάτηνεπέτειοτηςγεννήσεώςτουndashόχιτουθανάτουτουΗσυγγένειακαιεδώμετήνχριστιανικήπρακτικήείναιεμφανέστατη

Οιχριστιανοίσυνεχίζουνόπωςήτανεπόμενοταανω-τέρωμεέναδιπλότρόποτιςελεημοσύνεςυπέρτωντε-θνεώτωνωςέκφρασηαγάπηςπροςαυτούςκαιπροςτουςενδεείςκαιτιςπροσευχέςΉδηοιlaquoΑποστολικέςΔιατα-γέςraquo (τέλοςΔrsquoαιώνος)συνιστούνναδίδονταιlaquoεκτωνυπαρχόντωνraquoτουνεκρούκαιlaquoειςανάμνησιναυτούraquoελε-ημοσύνεςστουςφτωχούς(Ηrsquo42)ΤοίδιοσυνιστούνκαιοΧρυσόστομοςοΙερώνυμοςοΤερτυλλιανόςοψευδο-Αθανάσιοςκαιάλλοιπαλαιοίπατέρεςκαιεκκλησιαστικοίσυγγραφείς

Παραλλήλωςόμως ετελούντοστους τάφους των νε-κρών και τα laquoπερίδειπναraquo ή laquoμακαρίαιraquo που έχουνεπιβιώσειμεδιάφορεςεξελιγμένεςμορφέςκατάτόπουςμέχρι σήμερα Και τα laquoπερίδειπναraquo δεν είναι άσχεταπροςτηνπερίελεημοσυνώνπρακτικήαφούσrsquoαυτάσυ-νέτρωγανόχιμόνοσυγγενείςκαιφίλοιτουνεκρούαλλάκαικληρικοίπτωχοίκαιξένοι(ΑποστΔιαταγαίΗrsquo44ΑυγουστίνουΕξομολογήσειςVI2Βάλσαμωνκλπ)Εί-ναιάξιοσημειώσεωςτοπνευματικόνόημαπουδίδεταιαπότιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoστιςσυνεστιάσειςαυ-τέςωςμιαςπράξεωςπροσευχήςκαιπρεσβείαςτωνζώ-ντωνυπέρτωνκεκοιμημένων(laquoενδεταιςμνείαιςαυτώνκαλούμενοιμετάευταξίαςεστιάσθεκαιφόβουΘεούωςδυνάμενοι και πρεσβεύειν υπέρ των μεταστάντωνraquoΗrsquo44)

ΗδηπάντωςστιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoυπάρχουνόχι μόνο διαμορφωμένες ευχές και διακονικέςαιτήσειςlaquoυπέραναπαυσαμένωνενΧριστώαδελφώνημώνraquoπουκατάβάσινπεριέχουντααιτήματαακόμακαιτιςφρα-στικέςδιατυπώσειςπουμαςείναιοικείεςαπότιςενχρή-σει ευχές (laquoπαρίδη αυτώπαν αμάρτημα εκούσιον καιακούσιονκαιhellipκατάταξηειςχωράνευσεβώνανειμένωνειςκόλπονΑβραάμκαιΙσαάκκαιΙακώβhellipένθααπέδραοδύνηλύπηκαιστεναγμόςraquoΗrsquo41)αλλάκαιμαρτυρίαότιυφίσταντοήδηωςκαθοριζόμενααπότουςαποστό-λουςτατρίταταένατατατεσσαρακοστάκαιταενι-αύσιαμνημόσυναΔίδεταιδεμιαβιβλικήήυποτυπώδηςθεολογική δικαίωση για το καθένα laquo Επιτελείσθω δετρίτατωνκεκοιμημένωνενψαλμοίςκαιαναγνώσεσικαιπροσευχαίςδιάτονδιάτριώνημερώνεγερθέντακαιένα-ταειςυπόμνησιντωνπεριόντωνκαιτωνκεκοιμημένωνκαιτεσσαρακοστάκατάτονπαλαιόντόπονΜωϋσήνγαρούτωςολαόςεπένθησεκαιενιαύσιαυπέρμνείαςαυτούraquo(Ηrsquo42)

Παρόμοιες θεολογικές ερμηνείες με αναγωγές στηνΠαλαιάΔιαθήκηήστηνθεολογικήσημασίατωναριθμώνήιδιαιτέρωςστονβίοκαιστιςμετάτηνανάστασηεμφα-

Σελίδα 8

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

νίσειςτουΚυρίουέχουνδοθείπολλέςγιατηνδικαιολόγη-σητηςεπιλογήςτωνημερώντελέσεωςτωνμνημοσυνώνΑγίαΤριάς τριήμεροςταφήτουΚυρίου (τατρίτα) τααγγελικάτάγματαήοιερόςαριθμός3times3ήηεμφάνισητουΚυρίουκατάτηνογδόημετάτηνανάστασηημέρα(ταένατα)ανάληψητουΚυρίουσαράνταημέρεςμετάτηνανάσταση(τατεσσαρακοστά)κοκΟάγιοςΣυμεώνΘεσσαλονίκηςαναφέρεικαιάλλεςερμηνείεςπουκυκλο-φορούσανκατάτηνεποχήτουπουσυσχέτιζαντιςημέρεςτωνμνημοσυνώνμετιςαντίστοιχεςφάσειςτηςσυλλήψεωςκαι της διαμορφώσεως του εμβρύου αφrsquo ενός και τηςφυσικήςδιαλύσεωςτουσώματοςμετάτηνταφήαφrsquoετέ-ρουΑυτέςβασιζότανστις ιατρικέςγνώσειςτηςεποχήςεκείνηςκαιδεντιςυιοθετείοΣυμεώνπουορθώςπροτιμάlaquoπνευματικώςνοείνπάντακαιθείωςκαιμηεκτωναι-σθητώνσυνιστάντατηςΕκκλησίαςraquo(Διάλογοςκεφ371)ΈναπάντωςείναισημαντικόότιηΕκκλησίαδιατήρησεπροχριστιανικάήθηπουδεναντέλεγανστηδιδασκαλίατηςέδωσεσrsquoαυτάνέοχριστιανικόνόημακαιτροποποί-ησεμερικάγια θεολογικούς λόγουςΈτσι ενεργεί ότανμεταθέτειτατριακοστάστηντεσσαρακοστήημέραεμ-φανώςαπόιουδαϊκήεπίδρασηκαιαπόσυσχετισμόπροςτηνανάληψητουΚυρίουΈτσιτελείκαιταενιαύσιαόχικατάτηνάνευσημασίαςημέρατηςφυσικήςγεννήσεωςτωνανθρώπωναλλάκατάτηνημέρατηςενΧριστώγεν-νήσεωςκαιτελειώσεωςκαιεισόδουστηναληθινήζωήτηνημέραδηλαδήτηςlaquoκοιμήσεωςraquoτωνπιστώντηνlaquoγενέ-θλιοήμεραraquoτουςΔενεπιδίδεταισεανούσιουςκαιανω-φελείςπολέμουςκαισκιαμαχίεςαλλάαναπλάθειενΧρι-στώτονκόσμοΠολύσοφήτακτική

ΑπότασωζόμενατυπικάδιαφόρωνΜονώνμαθαίνο-μετανεκρικάέθιμαπουτηρούντανσταμοναστήριακαιπροφανώςκαιστιςκατάκόσμονεκκλησίεςΕπίτιςσα-ράνταπρώτεςημέρεςεγίνετοκαθημερινώςκατάτιςακο-λουθίεςτουεσπερινούκαιτουόρθρουειδικήδέησηυπέρτουκοιμηθέντοςκαιπροσεφέρετουπέραυτούηαναίμα-κτος θυσία Στην ιδιαιτέρως μεγάλη σπουδαιότητα τηςτελέσεωςτηςθείαςευχαριστίαςυπέρτουκεκοιμημένουτηςμνημονεύσεώςτουκατrsquoαυτήνκαιτηςωφελείαςτουαπόαυτήναναφέρονταιοιπατέρεςαπότουαγίουΚυ-ρίλλουΙεροσολύμων(Δrsquoαιών)πουτονίζειότιlaquoμεγίστηνώνησινraquo( μεγάλη ωφέλεια) ευρίσκουν οι ψυχές laquoυπέρωνηδέησιςπροσφέρεταιτηςαγίαςκαιφρικωδέστατηςπροκειμένηςθυσίαςraquo(ΜυσταγωγικήΚατήχησιςΕrsquo9)μέ-χρικαι τουαγίουΣυμεώνΘεσσαλονίκης (ΙΕrsquoαιών)Οτελευταίοςσυνδυάζει τηνπαραδοσιακήπερί λειτουργί-αςθεολογίαειδικότεραστηνεκτηςμνημονεύσεωςτωνκεκοιμημένωνκατάτηνεξαγωγήτωνμερίδωνστηνπρό-θεσηωφέλειαγιατίμετοντρόποαυτόνδιάτηςμερίδοςτουςστοδισκάριομετέχουνμυστηριωδώςκαιαοράτωςτηςχάριτοςκοινωνούνπαρακαλούνταισώζονταικαιευ-φραίνονταιενΧριστώ(Διάλογοςκεφ373)ΑναπέθνησκεκάποιοςκατάτηνπερίοδοτηςΤεσσαρακοστήςήηπερίο-δοςτωνσαράνταλειτουργιώνενέπιπτεμερικώςμέσασrsquoαυτήεγίνετομιαεύλογηδιευθέτησηΤατρίταετελούντοτοπρώτοΣάββατοταένατατοδεύτεροκαιτοσαρα-νταλείτουργοάρχιζεαπότηΔευτέραμετάτουΘωμάΗδιάταξηαυτή είναιπολλαπλώςσημαντικήκαι θα επα-

νέλθουμεστοδεύτερομέροςτηςεισηγήσεωςΑςκρατή-σουμετοβασικότηςδίδαγμαότιτοκυρίωςμνημόσυνοτουκεκοιμημένουγίνεταιδιάτήςθείαςλειτουργίαςήμεάλλουςλόγουςότιηαληθινήακολουθίατουμνημοσύνουείναισυνδεδεμένηαρρήκτωςμετηντέλεσητουμυστηρίουτηςθείαςευχαριστίαςόπωςείδαμεπαλαιότεραγιατοβάπτισματονγάμοτοευχέλαιοκλπ

Εκτόςαπόταατομικάμνημόσυναπουγίνονταικατάτηντρίτηενάτητεσσαρακοστήαπότηναπότηςκοιμή-σεωςημέρακαικατάτηνκατrsquoέτοςμνήμητουθανάτουτουκεκοιμημένουηΕκκλησίαέχειεισαγάγεισrsquoόλεςτιςακολουθίες της δεήσεις υπέρ αναπαύσεως των ψυχώνκαιμακαρίαςμνήμηςτωνπροκεκοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςδηλαδήγενικώνδεήσεωνήκαιευχώνπουμπορούνναεξειδικευθούνμετηνμνημόνευσηονομάτωνΈτσιέχουμετιςεκτενείςτουεσπερινούτουόρθρουκαιτηςθείαςλειτουργίας(laquoΕλέησονημάςοΘεόςhellipΈτιδε-όμεθαυπέρμακαρίαςμνήμηςκαιαιωνίουαναπαύσεωςτωνψυχώνhellipraquo)τηνακολουθίατηςπροσκομιδήςκαιταμετάτονκαθαγιασμόδίπτυχατηςθείαςλειτουργίαςτοlaquoΕυξώμεθαraquoτουμεσονυκτικούκαιτουαποδείπνουτονεκρώσιμοτροπάριοστηντριθέκτηκαιιδιαιτέρωςτοδεύ-τερομέροςτουκαθημέρανμεσονυκτικούπουστιςπηγέςχαρακτηρίζεταιlaquoτρισάγιονυπέρτωνκεκοιμημένωνraquoκαιπεριλαμβάνειδύοψαλμούς(τονρκrsquoκαιρλγrsquo)τρισάγιοκλπ τρία νεκρώσιματροπάρια (laquoΜνήσθητιΚύριεωςαγαθόςhellipraquoκλπ) και θεοτοκίο και την νεκρώσιμο ευχή(laquoΜνήσθητιΚύριετωνεπrsquoελπίδιαναστάσεωςhellipraquo)

Στουςκεκοιμημένουςκαιστιςυπέραυτώνδεήσειςεί-ναιαφιερωμέναόλαταΣάββατατουέτουςΚατrsquoαυτάψάλλονταινεκρώσιματροπάριακαικανώνκατάτονήχοντηςεβδομάδοςτελούνταιδεκανονικώςκαιταμνημόσυ-ναΕξαιρέτωςδεδύοΣάββατακατrsquoέτοςτοΣάββατονπροτηςΑπόκρεωκαιτοΣάββατονπροτηςΠεντηκοστήςείναι ημέρες κοινών και πανδήμων μνημοσυνών αφούκατrsquo αυτά laquoμνήμην επιτελούμεν πάντων των απrsquo αιώ-νοςκεκοιμημένωνΟρθοδόξωνΧριστιανώνπατέρωνκαιαδελφώνraquoΗεπιλογήτουΣαββάτουωςνεκρωσίμουημέ-ραςοφείλεταιαφrsquoενόςμενστονχαρακτηρισμότηςστηνΓένεσηωςημέραςlaquoκαταπαύσεωςraquoαπότωνέργωντουδημιουργούτουκόσμουΘεού(Γενβrsquo2)αλλάκαιγιατονκατάτοΣάββατοεκείνοτηςεβδομάδοςτωναγίωνπα-θώνlaquoσαββατισμόraquoτουΚυρίουΙησούΧριστούστοντάφοΑνάλογεςνεκρώσιμεςεορτέςκατrsquoέτοςυπήρχανκαιστονπροχριστιανικό κόσμο που αντικατεστάθησαν από τακοινάμνημόσυνατωνδύοΨυχοσαββάτωνΣτοΣάββατοπροτηςΑπόκρεωμεταξύςrsquoκαιζ΄ωδήςτουκανόνοςτουόρθρουυπάρχειθαυμάσιοΣυναξάριογραμμένοαπότονΝικηφόροΚάλλιστοΞανθόπουλοστοοποίοαναλύεταιηπερίτηςμετάθάνατονζωήςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςκαιδιεξοδικώςεκτίθενταιταπερίμνημοσυνώνκαιτηςεξαυτώνωφελείαςτωνψυχώντωνκεκοιμημένων

Πηγή Ιωάννου Μ Φουντούλη Τελετουργικά Θέματα τ Γ΄ σ 29-36 Εκδ Αποστολικής Διακονί-ας Αθήνα 2007

Σελίδα 9

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ΌτανθυσιάζεταιγιατοΘεόέναςάνθρωπος(κιέτσιαναδεικνύεταιΆγιος)σώζεταιαυτόςκαιμόνοςΣτηθείαΛειτουργία θυσιάζεται οΘεός γιασωτηρίακαιαγιασμόόλωντωνανθρώπωντουσύμπαντοςκόσμου

ΓιrsquoαυτόκαιηΘείαΛειτουργίααποτελείτηνπιοσημαντική προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων Γιαυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται ΛειτουργίεςυπέρτωνπιστώνΕιδικάτηντρίτηεννάτησαρακοστήημέρααπότηνκοίμησήτουςκαικατrsquoεπέκτασηστουςτρειςμήνεςστουςέξιστουςεννιάκαιστοχρόνοκαιόποτε οι συγγενείς το θελήσουνΈτσι καθιερώθηκανταΣαρανταλείτουργα

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και ανάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποιμένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χριστού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλθωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

Στη μετά θάνατο ζωή οι νεκροί βρίσκονται σεμια στάση αναμονήςhellip Σrsquo αυτό το χρόνο

της αναμονής παρ΄ όλο ότι γνωρίζουν πολλά καιεπικοινωνούν και ποθούν τη σωτηρία τίποτε δενμπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους Γι΄ αυτόκιέχουμεχρέοςεμείςνατουςπροσφέρουμεβοήθειαμέσωτηςΕκκλησίαςγιαναβρουνάνεσηανάπαυσηκαισωτηρία

Για το σκοπό αυτό ο φιλάνθρωπος Θεός πούποτέ δε θέλει την καταδίκη και του αμαρτωλούπαραχώρησε στην Εκκλησία τα μέσα εκείνα πούενεργώντας τα ανακουφίζονται οι κεκοιμημένοι Ταμέσα αυτά είναι η Θεία Λειτουργία τα μνημόσυνατατρισάγιαηπροσευχήκαιηελεημοσύνηΙδιαίτεραπαρέχεται άνεση και ανακούφιση στους νεκρούςόταντελείταιγιrsquoαυτούςηΘείαΛειτουργίαηοποίαείναιηπιοευπρόσδεκτηθυσίαστοΘεόΚατrsquoαυτήνθυσιάζεταιοαγαπητόςτουΥιόςυπέρτηςτουκόσμουζωήςκαισωτηρίας

ΤίωφελείτουςνεκρούςOφιλάνθρωποςΘεόπαραχώρησεστηνΕκκλησίαταμέσαεκείναπούενεργώνταςταανακουφίζονταιοικεκοιμημένοιτηΘείαΛειτουργίαταμνημόσυνατατρισάγιατηνπροσευχήκαιτηνελεημοσύνη

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 6

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η αναφοράαυτήστηνιστορίακαιστηνεδώπερί-πτωσημαςκαισεκάθεάλλολατρευτικόθέμαδεν γίνεται απλώς από λόγους ιστορικής περιέργειαςαλλάέχειουσιαστικόλόγουπάρξεωςκαικαλλιεργείαςΈτσι κατοχυρώνουμε τήν νομιμότητα της λειτουργικήςμαςπράξεωςκαι ενπροκειμένω τις δεήσεις υπέρ τωνκεκοιμημένωνπουτελείηΕκκλησίαγιατηνανάπαυσητωνψυχών τους και γιαπαρηγοριά των ζώντωνΈτσισκέπτεταιθεολογείκαιενεργείμιαπαραδοσιακήΕκκλη-σίαόπωςείναιηΟρθόδοξος

ΗπαράδοσηδικαιώνεικαιεπαληθεύειτηνσημερινήμαςπρακτικήΔενκαινοτομούμεαλλάακολουθούμετηντάξηπουπαραλάβαμεαπότονΚύριοΙησούΧριστότουςαγίουςΑποστόλουςκαιτουςΠατέρεςτηςΕκκλησίαςΣrsquo

αυτήνμεταπείνωσηκαιεμπιστοσύνηστηριζόμαστεκαιενονόματιτηςσυνεχίζουμετηνπνευματικήκαιλατρευ-τικήζωήμέσαστουςκόλπουςτηςΕκκλησίαςεπικαλού-μενοιτοέλεοςτουΘεούπιστεύονταςότιηευσπλαγχνίατουθανικήσειτοπλήθοςτωναμαρτιώνμας

Τολέμεμεπαρρησίαστιςευχέςτηςγονυκλισίαςτουεσπερινού της Πεντηκοστής που κατά βάση είναι νε-κρώσιμεςευχέςlaquoΕπιμέτρησονταςανομίαςημώντοιςοι-κτιρμοίςσουαντίθεςτηνάβυσσοντωνοικτιρμώνσουτωπλήθειτωνπλημμελημάτωνημώνraquo(αrsquoγονυκλισίαευχήπρώτη)

Σταερωτήματαπουτίθενταιαπόπιστούςκαιμηπι-στούςγιατοποιάείναιησκοπιμότητακαιποιοτοόφε-

ΤαιεράμνημόσυναlaquoΤαιεράμνημόσυναraquoείναιοιυπέρτωνκεκοιμημένωναδελφώνμαςδεήσειςτηςΕκκλησίαςΣτοάρθροαυτόπροσπαθούμεναδώσουμεμιαιστορικήεικόνατουθέματοςδηλαδήκάνουμεμιααναδρομήστηνπερίμνημοσύνωνπαράδοσηκαιπρακτικήτηςΕκκλησίαςαπrsquoαρχήςμέχριςότουπαγιώθηκεηλειτουργικήτάξη

Γράφει ο Ιωάννης Μ Φουντούλης Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης

Σελίδα 7

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

λοςγιατουςκεκοιμημένουςέχουνοιδεήσειςπουκάνουνγιrsquoαυτούςοιζώντεςεφrsquoόσονlaquoεντωάδηουκεστίμε-τάνοιαraquoεμείςθααπαντήσουμεεπικαλούμενοιτηναπόαιώνωνπράξητηςΕκκλησίαςΤοφαινομενικάαπλοϊκόlaquoέτσιτοπαραλάβαμεraquoδείχνειόλητηνεμπιστοσύνημαςκαιτηναμετακίνητηκαιζωντανήελπίδαμαςστοέλεοςτουΘεούαλλάκαιτηνβεβαιότηταότιηπράξητηςΕκ-κλησίαςπουεκφράζειτηνπίστητηςκαιτηναλήθειατηςαποκαλύψεως τουΘεού ενΧριστώ Ιησού στον κόσμοαποτελείγιαόλουςμαςτηνεγγύησηότιοιπροσευχέςμαςγίνονταισύμφωναμετοθέληματουΘεούκαιότιθαείναιωφέλιμεςγιατιςψυχέςτωντεθνεώτωνΜεποιοτρόποθα γίνει αυτό το αφήνουμε στο ανεξιχνίαστο πέλαγοςτηςπολυμήχανηςαγάπηςτουΘεούΑυτήπερίπουείναιηαπάντησημαςστοθέμαπουάφορασταμνημόσυνααπόλειτουργικήάποψη

ΠωςθεωρητικάβάσειτηςπερίεσχάτωνκαιπερίτηςμετάθάνατονζωήςκαιαναστάσεωςδιδασκαλίαςτηςΕκ-κλησίαςκαιτηςπερίκοινωνίαςτωναγίωνθεολογίαςτηςαντιμετωπίζεταιτοθέμαέχειεπαρκώςαναλυθείαπότιςπροηγηθείσεςθεωρητικέςεισηγήσειςΕμείςθαμείνουμεστηνιστορικολειτουργικήτουπλευράμόνοΑυτάγιατοπρώτομέρος

ΗΧριστιανικήΕκκλησίακαθιέρωσε ευθύς εξαρχήςειδικέςπροσευχέςγιατηνανάπαυσητωνψυχώντωνκε-κοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςΑυτόαποτελείσυνέπειατηςπίστεωςκαιδιδασκαλίαςτηςότιοιαποθα-νόντεςπιστοίζουνκαιμετάθάνατονενΧριστώκαιότιηκοινωνίαπίστεωςκαιαγάπηςμεταξύζώντωνκαιτεθνεώ-τωνδενπαύειναυφίσταταιεκφράζεταιδεμεαμοιβαίεςπροσευχέςΟιζώντεςδέονταιυπερτωνκεκοιμημένωνκαιοικεκοιμημένοιυπέρτωνζώντωνκαιμάλισταοιάγιοιπουέχουνπαρρησίαστονΘεόΈτσικαθιερώνονταιπρο-σευχέςκαιακολουθίεςυπέρτωντεθνεώτωνειςμνήμηναυτώνταμνημόσυναΜετοντρόποαυτόνηΕκκλησίασυνεχίζει πανανθρώπινη παράδοση και πρακτική νε-κρικάδηλαδήέθιμαπουυφίσταντοκατάτηνεποχήτηςελεύσεωςτουΧριστούκαιτηςιδρύσεωςκαιεξαπλώσεωςτηςΕκκλησίαςκαιπου εκχριστιανιζόμενακαιαποκα-θαιρόμενααπόπρολήψειςκαιδεισιδαιμονίεςλαμβάνουννέοπεριεχόμενοκαινόημακαισυνεχίζονταιαπόαυτήν

Στην Παλαιά Διαθήκη απαντούν μαρτυρίες για τηνπροΧρίστουιουδαϊκήπράξηΣτοΤωβίτ417υπάρχειηπροτροπήlaquoέκχεοντουςάρτουςσουεπιτοντάφοντωνδι-καίωνraquoπουυπαινίσσεταιτηντέλεσηνεκροδείπνωνστουςτάφους ή την προσφορά ελεημοσυνών στους φτωχούςπροφανώςειςμνημόσυνοτωναπελθόντωνΣτοΒrsquoΜακ-καβαίων1243-45μαρτυρείταιητέλεσηθυσιώνlaquoπερίαμαρτίαςraquo υπέρ των laquoμετrsquo ευσέβειας κοιμωμένωνraquoΟΙούδαςοΜακκαβαίοςέστειλεστονναότωνΙεροσολύμωντααπαιτούμεναγιανατελεσθείθυσίαγιαεκείνουςπουέπεσανστονπόλεμοΗσυγγένειαμετηνσχετικήμεταγε-νέστεραβέβαιαχριστιανικήπράξηείναιεμφανής

ΘυσίεςόμωςκαιπροσφορέςυπέρτωννεκρώνέκανανκαιοιειδωλολάτρεςΉδηαπότηνεποχήτουΟμήρουήταν

γνωστάταlaquoπερίδειπναraquoκατάταοποίαεπιστεύετοότισυνέτρωγεκαιονεκρόςμαζίμετουςπαρακαθημένουςΤαεπιμνημόσυναδείπνααυτά ετελούντοσεορισμένεςτακτέςαπότηνημέρατουθανάτουημέρεςτηντρίτητηνενάτητηντριακοστήκαικατrsquoέτοςτηνlaquoγενέθλιοraquoημέ-ρατουνεκρούδηλαδήκατάτηνεπέτειοτηςγεννήσεώςτουndashόχιτουθανάτουτουΗσυγγένειακαιεδώμετήνχριστιανικήπρακτικήείναιεμφανέστατη

Οιχριστιανοίσυνεχίζουνόπωςήτανεπόμενοταανω-τέρωμεέναδιπλότρόποτιςελεημοσύνεςυπέρτωντε-θνεώτωνωςέκφρασηαγάπηςπροςαυτούςκαιπροςτουςενδεείςκαιτιςπροσευχέςΉδηοιlaquoΑποστολικέςΔιατα-γέςraquo (τέλοςΔrsquoαιώνος)συνιστούνναδίδονταιlaquoεκτωνυπαρχόντωνraquoτουνεκρούκαιlaquoειςανάμνησιναυτούraquoελε-ημοσύνεςστουςφτωχούς(Ηrsquo42)ΤοίδιοσυνιστούνκαιοΧρυσόστομοςοΙερώνυμοςοΤερτυλλιανόςοψευδο-Αθανάσιοςκαιάλλοιπαλαιοίπατέρεςκαιεκκλησιαστικοίσυγγραφείς

Παραλλήλωςόμως ετελούντοστους τάφους των νε-κρών και τα laquoπερίδειπναraquo ή laquoμακαρίαιraquo που έχουνεπιβιώσειμεδιάφορεςεξελιγμένεςμορφέςκατάτόπουςμέχρι σήμερα Και τα laquoπερίδειπναraquo δεν είναι άσχεταπροςτηνπερίελεημοσυνώνπρακτικήαφούσrsquoαυτάσυ-νέτρωγανόχιμόνοσυγγενείςκαιφίλοιτουνεκρούαλλάκαικληρικοίπτωχοίκαιξένοι(ΑποστΔιαταγαίΗrsquo44ΑυγουστίνουΕξομολογήσειςVI2Βάλσαμωνκλπ)Εί-ναιάξιοσημειώσεωςτοπνευματικόνόημαπουδίδεταιαπότιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoστιςσυνεστιάσειςαυ-τέςωςμιαςπράξεωςπροσευχήςκαιπρεσβείαςτωνζώ-ντωνυπέρτωνκεκοιμημένων(laquoενδεταιςμνείαιςαυτώνκαλούμενοιμετάευταξίαςεστιάσθεκαιφόβουΘεούωςδυνάμενοι και πρεσβεύειν υπέρ των μεταστάντωνraquoΗrsquo44)

ΗδηπάντωςστιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoυπάρχουνόχι μόνο διαμορφωμένες ευχές και διακονικέςαιτήσειςlaquoυπέραναπαυσαμένωνενΧριστώαδελφώνημώνraquoπουκατάβάσινπεριέχουντααιτήματαακόμακαιτιςφρα-στικέςδιατυπώσειςπουμαςείναιοικείεςαπότιςενχρή-σει ευχές (laquoπαρίδη αυτώπαν αμάρτημα εκούσιον καιακούσιονκαιhellipκατάταξηειςχωράνευσεβώνανειμένωνειςκόλπονΑβραάμκαιΙσαάκκαιΙακώβhellipένθααπέδραοδύνηλύπηκαιστεναγμόςraquoΗrsquo41)αλλάκαιμαρτυρίαότιυφίσταντοήδηωςκαθοριζόμενααπότουςαποστό-λουςτατρίταταένατατατεσσαρακοστάκαιταενι-αύσιαμνημόσυναΔίδεταιδεμιαβιβλικήήυποτυπώδηςθεολογική δικαίωση για το καθένα laquo Επιτελείσθω δετρίτατωνκεκοιμημένωνενψαλμοίςκαιαναγνώσεσικαιπροσευχαίςδιάτονδιάτριώνημερώνεγερθέντακαιένα-ταειςυπόμνησιντωνπεριόντωνκαιτωνκεκοιμημένωνκαιτεσσαρακοστάκατάτονπαλαιόντόπονΜωϋσήνγαρούτωςολαόςεπένθησεκαιενιαύσιαυπέρμνείαςαυτούraquo(Ηrsquo42)

Παρόμοιες θεολογικές ερμηνείες με αναγωγές στηνΠαλαιάΔιαθήκηήστηνθεολογικήσημασίατωναριθμώνήιδιαιτέρωςστονβίοκαιστιςμετάτηνανάστασηεμφα-

Σελίδα 8

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

νίσειςτουΚυρίουέχουνδοθείπολλέςγιατηνδικαιολόγη-σητηςεπιλογήςτωνημερώντελέσεωςτωνμνημοσυνώνΑγίαΤριάς τριήμεροςταφήτουΚυρίου (τατρίτα) τααγγελικάτάγματαήοιερόςαριθμός3times3ήηεμφάνισητουΚυρίουκατάτηνογδόημετάτηνανάστασηημέρα(ταένατα)ανάληψητουΚυρίουσαράνταημέρεςμετάτηνανάσταση(τατεσσαρακοστά)κοκΟάγιοςΣυμεώνΘεσσαλονίκηςαναφέρεικαιάλλεςερμηνείεςπουκυκλο-φορούσανκατάτηνεποχήτουπουσυσχέτιζαντιςημέρεςτωνμνημοσυνώνμετιςαντίστοιχεςφάσειςτηςσυλλήψεωςκαι της διαμορφώσεως του εμβρύου αφrsquo ενός και τηςφυσικήςδιαλύσεωςτουσώματοςμετάτηνταφήαφrsquoετέ-ρουΑυτέςβασιζότανστις ιατρικέςγνώσειςτηςεποχήςεκείνηςκαιδεντιςυιοθετείοΣυμεώνπουορθώςπροτιμάlaquoπνευματικώςνοείνπάντακαιθείωςκαιμηεκτωναι-σθητώνσυνιστάντατηςΕκκλησίαςraquo(Διάλογοςκεφ371)ΈναπάντωςείναισημαντικόότιηΕκκλησίαδιατήρησεπροχριστιανικάήθηπουδεναντέλεγανστηδιδασκαλίατηςέδωσεσrsquoαυτάνέοχριστιανικόνόημακαιτροποποί-ησεμερικάγια θεολογικούς λόγουςΈτσι ενεργεί ότανμεταθέτειτατριακοστάστηντεσσαρακοστήημέραεμ-φανώςαπόιουδαϊκήεπίδρασηκαιαπόσυσχετισμόπροςτηνανάληψητουΚυρίουΈτσιτελείκαιταενιαύσιαόχικατάτηνάνευσημασίαςημέρατηςφυσικήςγεννήσεωςτωνανθρώπωναλλάκατάτηνημέρατηςενΧριστώγεν-νήσεωςκαιτελειώσεωςκαιεισόδουστηναληθινήζωήτηνημέραδηλαδήτηςlaquoκοιμήσεωςraquoτωνπιστώντηνlaquoγενέ-θλιοήμεραraquoτουςΔενεπιδίδεταισεανούσιουςκαιανω-φελείςπολέμουςκαισκιαμαχίεςαλλάαναπλάθειενΧρι-στώτονκόσμοΠολύσοφήτακτική

ΑπότασωζόμενατυπικάδιαφόρωνΜονώνμαθαίνο-μετανεκρικάέθιμαπουτηρούντανσταμοναστήριακαιπροφανώςκαιστιςκατάκόσμονεκκλησίεςΕπίτιςσα-ράνταπρώτεςημέρεςεγίνετοκαθημερινώςκατάτιςακο-λουθίεςτουεσπερινούκαιτουόρθρουειδικήδέησηυπέρτουκοιμηθέντοςκαιπροσεφέρετουπέραυτούηαναίμα-κτος θυσία Στην ιδιαιτέρως μεγάλη σπουδαιότητα τηςτελέσεωςτηςθείαςευχαριστίαςυπέρτουκεκοιμημένουτηςμνημονεύσεώςτουκατrsquoαυτήνκαιτηςωφελείαςτουαπόαυτήναναφέρονταιοιπατέρεςαπότουαγίουΚυ-ρίλλουΙεροσολύμων(Δrsquoαιών)πουτονίζειότιlaquoμεγίστηνώνησινraquo( μεγάλη ωφέλεια) ευρίσκουν οι ψυχές laquoυπέρωνηδέησιςπροσφέρεταιτηςαγίαςκαιφρικωδέστατηςπροκειμένηςθυσίαςraquo(ΜυσταγωγικήΚατήχησιςΕrsquo9)μέ-χρικαι τουαγίουΣυμεώνΘεσσαλονίκης (ΙΕrsquoαιών)Οτελευταίοςσυνδυάζει τηνπαραδοσιακήπερί λειτουργί-αςθεολογίαειδικότεραστηνεκτηςμνημονεύσεωςτωνκεκοιμημένωνκατάτηνεξαγωγήτωνμερίδωνστηνπρό-θεσηωφέλειαγιατίμετοντρόποαυτόνδιάτηςμερίδοςτουςστοδισκάριομετέχουνμυστηριωδώςκαιαοράτωςτηςχάριτοςκοινωνούνπαρακαλούνταισώζονταικαιευ-φραίνονταιενΧριστώ(Διάλογοςκεφ373)ΑναπέθνησκεκάποιοςκατάτηνπερίοδοτηςΤεσσαρακοστήςήηπερίο-δοςτωνσαράνταλειτουργιώνενέπιπτεμερικώςμέσασrsquoαυτήεγίνετομιαεύλογηδιευθέτησηΤατρίταετελούντοτοπρώτοΣάββατοταένατατοδεύτεροκαιτοσαρα-νταλείτουργοάρχιζεαπότηΔευτέραμετάτουΘωμάΗδιάταξηαυτή είναιπολλαπλώςσημαντικήκαι θα επα-

νέλθουμεστοδεύτερομέροςτηςεισηγήσεωςΑςκρατή-σουμετοβασικότηςδίδαγμαότιτοκυρίωςμνημόσυνοτουκεκοιμημένουγίνεταιδιάτήςθείαςλειτουργίαςήμεάλλουςλόγουςότιηαληθινήακολουθίατουμνημοσύνουείναισυνδεδεμένηαρρήκτωςμετηντέλεσητουμυστηρίουτηςθείαςευχαριστίαςόπωςείδαμεπαλαιότεραγιατοβάπτισματονγάμοτοευχέλαιοκλπ

Εκτόςαπόταατομικάμνημόσυναπουγίνονταικατάτηντρίτηενάτητεσσαρακοστήαπότηναπότηςκοιμή-σεωςημέρακαικατάτηνκατrsquoέτοςμνήμητουθανάτουτουκεκοιμημένουηΕκκλησίαέχειεισαγάγεισrsquoόλεςτιςακολουθίες της δεήσεις υπέρ αναπαύσεως των ψυχώνκαιμακαρίαςμνήμηςτωνπροκεκοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςδηλαδήγενικώνδεήσεωνήκαιευχώνπουμπορούνναεξειδικευθούνμετηνμνημόνευσηονομάτωνΈτσιέχουμετιςεκτενείςτουεσπερινούτουόρθρουκαιτηςθείαςλειτουργίας(laquoΕλέησονημάςοΘεόςhellipΈτιδε-όμεθαυπέρμακαρίαςμνήμηςκαιαιωνίουαναπαύσεωςτωνψυχώνhellipraquo)τηνακολουθίατηςπροσκομιδήςκαιταμετάτονκαθαγιασμόδίπτυχατηςθείαςλειτουργίαςτοlaquoΕυξώμεθαraquoτουμεσονυκτικούκαιτουαποδείπνουτονεκρώσιμοτροπάριοστηντριθέκτηκαιιδιαιτέρωςτοδεύ-τερομέροςτουκαθημέρανμεσονυκτικούπουστιςπηγέςχαρακτηρίζεταιlaquoτρισάγιονυπέρτωνκεκοιμημένωνraquoκαιπεριλαμβάνειδύοψαλμούς(τονρκrsquoκαιρλγrsquo)τρισάγιοκλπ τρία νεκρώσιματροπάρια (laquoΜνήσθητιΚύριεωςαγαθόςhellipraquoκλπ) και θεοτοκίο και την νεκρώσιμο ευχή(laquoΜνήσθητιΚύριετωνεπrsquoελπίδιαναστάσεωςhellipraquo)

Στουςκεκοιμημένουςκαιστιςυπέραυτώνδεήσειςεί-ναιαφιερωμέναόλαταΣάββατατουέτουςΚατrsquoαυτάψάλλονταινεκρώσιματροπάριακαικανώνκατάτονήχοντηςεβδομάδοςτελούνταιδεκανονικώςκαιταμνημόσυ-ναΕξαιρέτωςδεδύοΣάββατακατrsquoέτοςτοΣάββατονπροτηςΑπόκρεωκαιτοΣάββατονπροτηςΠεντηκοστήςείναι ημέρες κοινών και πανδήμων μνημοσυνών αφούκατrsquo αυτά laquoμνήμην επιτελούμεν πάντων των απrsquo αιώ-νοςκεκοιμημένωνΟρθοδόξωνΧριστιανώνπατέρωνκαιαδελφώνraquoΗεπιλογήτουΣαββάτουωςνεκρωσίμουημέ-ραςοφείλεταιαφrsquoενόςμενστονχαρακτηρισμότηςστηνΓένεσηωςημέραςlaquoκαταπαύσεωςraquoαπότωνέργωντουδημιουργούτουκόσμουΘεού(Γενβrsquo2)αλλάκαιγιατονκατάτοΣάββατοεκείνοτηςεβδομάδοςτωναγίωνπα-θώνlaquoσαββατισμόraquoτουΚυρίουΙησούΧριστούστοντάφοΑνάλογεςνεκρώσιμεςεορτέςκατrsquoέτοςυπήρχανκαιστονπροχριστιανικό κόσμο που αντικατεστάθησαν από τακοινάμνημόσυνατωνδύοΨυχοσαββάτωνΣτοΣάββατοπροτηςΑπόκρεωμεταξύςrsquoκαιζ΄ωδήςτουκανόνοςτουόρθρουυπάρχειθαυμάσιοΣυναξάριογραμμένοαπότονΝικηφόροΚάλλιστοΞανθόπουλοστοοποίοαναλύεταιηπερίτηςμετάθάνατονζωήςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςκαιδιεξοδικώςεκτίθενταιταπερίμνημοσυνώνκαιτηςεξαυτώνωφελείαςτωνψυχώντωνκεκοιμημένων

Πηγή Ιωάννου Μ Φουντούλη Τελετουργικά Θέματα τ Γ΄ σ 29-36 Εκδ Αποστολικής Διακονί-ας Αθήνα 2007

Σελίδα 9

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ΌτανθυσιάζεταιγιατοΘεόέναςάνθρωπος(κιέτσιαναδεικνύεταιΆγιος)σώζεταιαυτόςκαιμόνοςΣτηθείαΛειτουργία θυσιάζεται οΘεός γιασωτηρίακαιαγιασμόόλωντωνανθρώπωντουσύμπαντοςκόσμου

ΓιrsquoαυτόκαιηΘείαΛειτουργίααποτελείτηνπιοσημαντική προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων Γιαυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται ΛειτουργίεςυπέρτωνπιστώνΕιδικάτηντρίτηεννάτησαρακοστήημέρααπότηνκοίμησήτουςκαικατrsquoεπέκτασηστουςτρειςμήνεςστουςέξιστουςεννιάκαιστοχρόνοκαιόποτε οι συγγενείς το θελήσουνΈτσι καθιερώθηκανταΣαρανταλείτουργα

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και ανάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποιμένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χριστού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλθωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

Στη μετά θάνατο ζωή οι νεκροί βρίσκονται σεμια στάση αναμονήςhellip Σrsquo αυτό το χρόνο

της αναμονής παρ΄ όλο ότι γνωρίζουν πολλά καιεπικοινωνούν και ποθούν τη σωτηρία τίποτε δενμπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους Γι΄ αυτόκιέχουμεχρέοςεμείςνατουςπροσφέρουμεβοήθειαμέσωτηςΕκκλησίαςγιαναβρουνάνεσηανάπαυσηκαισωτηρία

Για το σκοπό αυτό ο φιλάνθρωπος Θεός πούποτέ δε θέλει την καταδίκη και του αμαρτωλούπαραχώρησε στην Εκκλησία τα μέσα εκείνα πούενεργώντας τα ανακουφίζονται οι κεκοιμημένοι Ταμέσα αυτά είναι η Θεία Λειτουργία τα μνημόσυνατατρισάγιαηπροσευχήκαιηελεημοσύνηΙδιαίτεραπαρέχεται άνεση και ανακούφιση στους νεκρούςόταντελείταιγιrsquoαυτούςηΘείαΛειτουργίαηοποίαείναιηπιοευπρόσδεκτηθυσίαστοΘεόΚατrsquoαυτήνθυσιάζεταιοαγαπητόςτουΥιόςυπέρτηςτουκόσμουζωήςκαισωτηρίας

ΤίωφελείτουςνεκρούςOφιλάνθρωποςΘεόπαραχώρησεστηνΕκκλησίαταμέσαεκείναπούενεργώνταςταανακουφίζονταιοικεκοιμημένοιτηΘείαΛειτουργίαταμνημόσυνατατρισάγιατηνπροσευχήκαιτηνελεημοσύνη

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 7

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

λοςγιατουςκεκοιμημένουςέχουνοιδεήσειςπουκάνουνγιrsquoαυτούςοιζώντεςεφrsquoόσονlaquoεντωάδηουκεστίμε-τάνοιαraquoεμείςθααπαντήσουμεεπικαλούμενοιτηναπόαιώνωνπράξητηςΕκκλησίαςΤοφαινομενικάαπλοϊκόlaquoέτσιτοπαραλάβαμεraquoδείχνειόλητηνεμπιστοσύνημαςκαιτηναμετακίνητηκαιζωντανήελπίδαμαςστοέλεοςτουΘεούαλλάκαιτηνβεβαιότηταότιηπράξητηςΕκ-κλησίαςπουεκφράζειτηνπίστητηςκαιτηναλήθειατηςαποκαλύψεως τουΘεού ενΧριστώ Ιησού στον κόσμοαποτελείγιαόλουςμαςτηνεγγύησηότιοιπροσευχέςμαςγίνονταισύμφωναμετοθέληματουΘεούκαιότιθαείναιωφέλιμεςγιατιςψυχέςτωντεθνεώτωνΜεποιοτρόποθα γίνει αυτό το αφήνουμε στο ανεξιχνίαστο πέλαγοςτηςπολυμήχανηςαγάπηςτουΘεούΑυτήπερίπουείναιηαπάντησημαςστοθέμαπουάφορασταμνημόσυνααπόλειτουργικήάποψη

ΠωςθεωρητικάβάσειτηςπερίεσχάτωνκαιπερίτηςμετάθάνατονζωήςκαιαναστάσεωςδιδασκαλίαςτηςΕκ-κλησίαςκαιτηςπερίκοινωνίαςτωναγίωνθεολογίαςτηςαντιμετωπίζεταιτοθέμαέχειεπαρκώςαναλυθείαπότιςπροηγηθείσεςθεωρητικέςεισηγήσειςΕμείςθαμείνουμεστηνιστορικολειτουργικήτουπλευράμόνοΑυτάγιατοπρώτομέρος

ΗΧριστιανικήΕκκλησίακαθιέρωσε ευθύς εξαρχήςειδικέςπροσευχέςγιατηνανάπαυσητωνψυχώντωνκε-κοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςΑυτόαποτελείσυνέπειατηςπίστεωςκαιδιδασκαλίαςτηςότιοιαποθα-νόντεςπιστοίζουνκαιμετάθάνατονενΧριστώκαιότιηκοινωνίαπίστεωςκαιαγάπηςμεταξύζώντωνκαιτεθνεώ-τωνδενπαύειναυφίσταταιεκφράζεταιδεμεαμοιβαίεςπροσευχέςΟιζώντεςδέονταιυπερτωνκεκοιμημένωνκαιοικεκοιμημένοιυπέρτωνζώντωνκαιμάλισταοιάγιοιπουέχουνπαρρησίαστονΘεόΈτσικαθιερώνονταιπρο-σευχέςκαιακολουθίεςυπέρτωντεθνεώτωνειςμνήμηναυτώνταμνημόσυναΜετοντρόποαυτόνηΕκκλησίασυνεχίζει πανανθρώπινη παράδοση και πρακτική νε-κρικάδηλαδήέθιμαπουυφίσταντοκατάτηνεποχήτηςελεύσεωςτουΧριστούκαιτηςιδρύσεωςκαιεξαπλώσεωςτηςΕκκλησίαςκαιπου εκχριστιανιζόμενακαιαποκα-θαιρόμενααπόπρολήψειςκαιδεισιδαιμονίεςλαμβάνουννέοπεριεχόμενοκαινόημακαισυνεχίζονταιαπόαυτήν

Στην Παλαιά Διαθήκη απαντούν μαρτυρίες για τηνπροΧρίστουιουδαϊκήπράξηΣτοΤωβίτ417υπάρχειηπροτροπήlaquoέκχεοντουςάρτουςσουεπιτοντάφοντωνδι-καίωνraquoπουυπαινίσσεταιτηντέλεσηνεκροδείπνωνστουςτάφους ή την προσφορά ελεημοσυνών στους φτωχούςπροφανώςειςμνημόσυνοτωναπελθόντωνΣτοΒrsquoΜακ-καβαίων1243-45μαρτυρείταιητέλεσηθυσιώνlaquoπερίαμαρτίαςraquo υπέρ των laquoμετrsquo ευσέβειας κοιμωμένωνraquoΟΙούδαςοΜακκαβαίοςέστειλεστονναότωνΙεροσολύμωντααπαιτούμεναγιανατελεσθείθυσίαγιαεκείνουςπουέπεσανστονπόλεμοΗσυγγένειαμετηνσχετικήμεταγε-νέστεραβέβαιαχριστιανικήπράξηείναιεμφανής

ΘυσίεςόμωςκαιπροσφορέςυπέρτωννεκρώνέκανανκαιοιειδωλολάτρεςΉδηαπότηνεποχήτουΟμήρουήταν

γνωστάταlaquoπερίδειπναraquoκατάταοποίαεπιστεύετοότισυνέτρωγεκαιονεκρόςμαζίμετουςπαρακαθημένουςΤαεπιμνημόσυναδείπνααυτά ετελούντοσεορισμένεςτακτέςαπότηνημέρατουθανάτουημέρεςτηντρίτητηνενάτητηντριακοστήκαικατrsquoέτοςτηνlaquoγενέθλιοraquoημέ-ρατουνεκρούδηλαδήκατάτηνεπέτειοτηςγεννήσεώςτουndashόχιτουθανάτουτουΗσυγγένειακαιεδώμετήνχριστιανικήπρακτικήείναιεμφανέστατη

Οιχριστιανοίσυνεχίζουνόπωςήτανεπόμενοταανω-τέρωμεέναδιπλότρόποτιςελεημοσύνεςυπέρτωντε-θνεώτωνωςέκφρασηαγάπηςπροςαυτούςκαιπροςτουςενδεείςκαιτιςπροσευχέςΉδηοιlaquoΑποστολικέςΔιατα-γέςraquo (τέλοςΔrsquoαιώνος)συνιστούνναδίδονταιlaquoεκτωνυπαρχόντωνraquoτουνεκρούκαιlaquoειςανάμνησιναυτούraquoελε-ημοσύνεςστουςφτωχούς(Ηrsquo42)ΤοίδιοσυνιστούνκαιοΧρυσόστομοςοΙερώνυμοςοΤερτυλλιανόςοψευδο-Αθανάσιοςκαιάλλοιπαλαιοίπατέρεςκαιεκκλησιαστικοίσυγγραφείς

Παραλλήλωςόμως ετελούντοστους τάφους των νε-κρών και τα laquoπερίδειπναraquo ή laquoμακαρίαιraquo που έχουνεπιβιώσειμεδιάφορεςεξελιγμένεςμορφέςκατάτόπουςμέχρι σήμερα Και τα laquoπερίδειπναraquo δεν είναι άσχεταπροςτηνπερίελεημοσυνώνπρακτικήαφούσrsquoαυτάσυ-νέτρωγανόχιμόνοσυγγενείςκαιφίλοιτουνεκρούαλλάκαικληρικοίπτωχοίκαιξένοι(ΑποστΔιαταγαίΗrsquo44ΑυγουστίνουΕξομολογήσειςVI2Βάλσαμωνκλπ)Εί-ναιάξιοσημειώσεωςτοπνευματικόνόημαπουδίδεταιαπότιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoστιςσυνεστιάσειςαυ-τέςωςμιαςπράξεωςπροσευχήςκαιπρεσβείαςτωνζώ-ντωνυπέρτωνκεκοιμημένων(laquoενδεταιςμνείαιςαυτώνκαλούμενοιμετάευταξίαςεστιάσθεκαιφόβουΘεούωςδυνάμενοι και πρεσβεύειν υπέρ των μεταστάντωνraquoΗrsquo44)

ΗδηπάντωςστιςlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoυπάρχουνόχι μόνο διαμορφωμένες ευχές και διακονικέςαιτήσειςlaquoυπέραναπαυσαμένωνενΧριστώαδελφώνημώνraquoπουκατάβάσινπεριέχουντααιτήματαακόμακαιτιςφρα-στικέςδιατυπώσειςπουμαςείναιοικείεςαπότιςενχρή-σει ευχές (laquoπαρίδη αυτώπαν αμάρτημα εκούσιον καιακούσιονκαιhellipκατάταξηειςχωράνευσεβώνανειμένωνειςκόλπονΑβραάμκαιΙσαάκκαιΙακώβhellipένθααπέδραοδύνηλύπηκαιστεναγμόςraquoΗrsquo41)αλλάκαιμαρτυρίαότιυφίσταντοήδηωςκαθοριζόμενααπότουςαποστό-λουςτατρίταταένατατατεσσαρακοστάκαιταενι-αύσιαμνημόσυναΔίδεταιδεμιαβιβλικήήυποτυπώδηςθεολογική δικαίωση για το καθένα laquo Επιτελείσθω δετρίτατωνκεκοιμημένωνενψαλμοίςκαιαναγνώσεσικαιπροσευχαίςδιάτονδιάτριώνημερώνεγερθέντακαιένα-ταειςυπόμνησιντωνπεριόντωνκαιτωνκεκοιμημένωνκαιτεσσαρακοστάκατάτονπαλαιόντόπονΜωϋσήνγαρούτωςολαόςεπένθησεκαιενιαύσιαυπέρμνείαςαυτούraquo(Ηrsquo42)

Παρόμοιες θεολογικές ερμηνείες με αναγωγές στηνΠαλαιάΔιαθήκηήστηνθεολογικήσημασίατωναριθμώνήιδιαιτέρωςστονβίοκαιστιςμετάτηνανάστασηεμφα-

Σελίδα 8

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

νίσειςτουΚυρίουέχουνδοθείπολλέςγιατηνδικαιολόγη-σητηςεπιλογήςτωνημερώντελέσεωςτωνμνημοσυνώνΑγίαΤριάς τριήμεροςταφήτουΚυρίου (τατρίτα) τααγγελικάτάγματαήοιερόςαριθμός3times3ήηεμφάνισητουΚυρίουκατάτηνογδόημετάτηνανάστασηημέρα(ταένατα)ανάληψητουΚυρίουσαράνταημέρεςμετάτηνανάσταση(τατεσσαρακοστά)κοκΟάγιοςΣυμεώνΘεσσαλονίκηςαναφέρεικαιάλλεςερμηνείεςπουκυκλο-φορούσανκατάτηνεποχήτουπουσυσχέτιζαντιςημέρεςτωνμνημοσυνώνμετιςαντίστοιχεςφάσειςτηςσυλλήψεωςκαι της διαμορφώσεως του εμβρύου αφrsquo ενός και τηςφυσικήςδιαλύσεωςτουσώματοςμετάτηνταφήαφrsquoετέ-ρουΑυτέςβασιζότανστις ιατρικέςγνώσειςτηςεποχήςεκείνηςκαιδεντιςυιοθετείοΣυμεώνπουορθώςπροτιμάlaquoπνευματικώςνοείνπάντακαιθείωςκαιμηεκτωναι-σθητώνσυνιστάντατηςΕκκλησίαςraquo(Διάλογοςκεφ371)ΈναπάντωςείναισημαντικόότιηΕκκλησίαδιατήρησεπροχριστιανικάήθηπουδεναντέλεγανστηδιδασκαλίατηςέδωσεσrsquoαυτάνέοχριστιανικόνόημακαιτροποποί-ησεμερικάγια θεολογικούς λόγουςΈτσι ενεργεί ότανμεταθέτειτατριακοστάστηντεσσαρακοστήημέραεμ-φανώςαπόιουδαϊκήεπίδρασηκαιαπόσυσχετισμόπροςτηνανάληψητουΚυρίουΈτσιτελείκαιταενιαύσιαόχικατάτηνάνευσημασίαςημέρατηςφυσικήςγεννήσεωςτωνανθρώπωναλλάκατάτηνημέρατηςενΧριστώγεν-νήσεωςκαιτελειώσεωςκαιεισόδουστηναληθινήζωήτηνημέραδηλαδήτηςlaquoκοιμήσεωςraquoτωνπιστώντηνlaquoγενέ-θλιοήμεραraquoτουςΔενεπιδίδεταισεανούσιουςκαιανω-φελείςπολέμουςκαισκιαμαχίεςαλλάαναπλάθειενΧρι-στώτονκόσμοΠολύσοφήτακτική

ΑπότασωζόμενατυπικάδιαφόρωνΜονώνμαθαίνο-μετανεκρικάέθιμαπουτηρούντανσταμοναστήριακαιπροφανώςκαιστιςκατάκόσμονεκκλησίεςΕπίτιςσα-ράνταπρώτεςημέρεςεγίνετοκαθημερινώςκατάτιςακο-λουθίεςτουεσπερινούκαιτουόρθρουειδικήδέησηυπέρτουκοιμηθέντοςκαιπροσεφέρετουπέραυτούηαναίμα-κτος θυσία Στην ιδιαιτέρως μεγάλη σπουδαιότητα τηςτελέσεωςτηςθείαςευχαριστίαςυπέρτουκεκοιμημένουτηςμνημονεύσεώςτουκατrsquoαυτήνκαιτηςωφελείαςτουαπόαυτήναναφέρονταιοιπατέρεςαπότουαγίουΚυ-ρίλλουΙεροσολύμων(Δrsquoαιών)πουτονίζειότιlaquoμεγίστηνώνησινraquo( μεγάλη ωφέλεια) ευρίσκουν οι ψυχές laquoυπέρωνηδέησιςπροσφέρεταιτηςαγίαςκαιφρικωδέστατηςπροκειμένηςθυσίαςraquo(ΜυσταγωγικήΚατήχησιςΕrsquo9)μέ-χρικαι τουαγίουΣυμεώνΘεσσαλονίκης (ΙΕrsquoαιών)Οτελευταίοςσυνδυάζει τηνπαραδοσιακήπερί λειτουργί-αςθεολογίαειδικότεραστηνεκτηςμνημονεύσεωςτωνκεκοιμημένωνκατάτηνεξαγωγήτωνμερίδωνστηνπρό-θεσηωφέλειαγιατίμετοντρόποαυτόνδιάτηςμερίδοςτουςστοδισκάριομετέχουνμυστηριωδώςκαιαοράτωςτηςχάριτοςκοινωνούνπαρακαλούνταισώζονταικαιευ-φραίνονταιενΧριστώ(Διάλογοςκεφ373)ΑναπέθνησκεκάποιοςκατάτηνπερίοδοτηςΤεσσαρακοστήςήηπερίο-δοςτωνσαράνταλειτουργιώνενέπιπτεμερικώςμέσασrsquoαυτήεγίνετομιαεύλογηδιευθέτησηΤατρίταετελούντοτοπρώτοΣάββατοταένατατοδεύτεροκαιτοσαρα-νταλείτουργοάρχιζεαπότηΔευτέραμετάτουΘωμάΗδιάταξηαυτή είναιπολλαπλώςσημαντικήκαι θα επα-

νέλθουμεστοδεύτερομέροςτηςεισηγήσεωςΑςκρατή-σουμετοβασικότηςδίδαγμαότιτοκυρίωςμνημόσυνοτουκεκοιμημένουγίνεταιδιάτήςθείαςλειτουργίαςήμεάλλουςλόγουςότιηαληθινήακολουθίατουμνημοσύνουείναισυνδεδεμένηαρρήκτωςμετηντέλεσητουμυστηρίουτηςθείαςευχαριστίαςόπωςείδαμεπαλαιότεραγιατοβάπτισματονγάμοτοευχέλαιοκλπ

Εκτόςαπόταατομικάμνημόσυναπουγίνονταικατάτηντρίτηενάτητεσσαρακοστήαπότηναπότηςκοιμή-σεωςημέρακαικατάτηνκατrsquoέτοςμνήμητουθανάτουτουκεκοιμημένουηΕκκλησίαέχειεισαγάγεισrsquoόλεςτιςακολουθίες της δεήσεις υπέρ αναπαύσεως των ψυχώνκαιμακαρίαςμνήμηςτωνπροκεκοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςδηλαδήγενικώνδεήσεωνήκαιευχώνπουμπορούνναεξειδικευθούνμετηνμνημόνευσηονομάτωνΈτσιέχουμετιςεκτενείςτουεσπερινούτουόρθρουκαιτηςθείαςλειτουργίας(laquoΕλέησονημάςοΘεόςhellipΈτιδε-όμεθαυπέρμακαρίαςμνήμηςκαιαιωνίουαναπαύσεωςτωνψυχώνhellipraquo)τηνακολουθίατηςπροσκομιδήςκαιταμετάτονκαθαγιασμόδίπτυχατηςθείαςλειτουργίαςτοlaquoΕυξώμεθαraquoτουμεσονυκτικούκαιτουαποδείπνουτονεκρώσιμοτροπάριοστηντριθέκτηκαιιδιαιτέρωςτοδεύ-τερομέροςτουκαθημέρανμεσονυκτικούπουστιςπηγέςχαρακτηρίζεταιlaquoτρισάγιονυπέρτωνκεκοιμημένωνraquoκαιπεριλαμβάνειδύοψαλμούς(τονρκrsquoκαιρλγrsquo)τρισάγιοκλπ τρία νεκρώσιματροπάρια (laquoΜνήσθητιΚύριεωςαγαθόςhellipraquoκλπ) και θεοτοκίο και την νεκρώσιμο ευχή(laquoΜνήσθητιΚύριετωνεπrsquoελπίδιαναστάσεωςhellipraquo)

Στουςκεκοιμημένουςκαιστιςυπέραυτώνδεήσειςεί-ναιαφιερωμέναόλαταΣάββατατουέτουςΚατrsquoαυτάψάλλονταινεκρώσιματροπάριακαικανώνκατάτονήχοντηςεβδομάδοςτελούνταιδεκανονικώςκαιταμνημόσυ-ναΕξαιρέτωςδεδύοΣάββατακατrsquoέτοςτοΣάββατονπροτηςΑπόκρεωκαιτοΣάββατονπροτηςΠεντηκοστήςείναι ημέρες κοινών και πανδήμων μνημοσυνών αφούκατrsquo αυτά laquoμνήμην επιτελούμεν πάντων των απrsquo αιώ-νοςκεκοιμημένωνΟρθοδόξωνΧριστιανώνπατέρωνκαιαδελφώνraquoΗεπιλογήτουΣαββάτουωςνεκρωσίμουημέ-ραςοφείλεταιαφrsquoενόςμενστονχαρακτηρισμότηςστηνΓένεσηωςημέραςlaquoκαταπαύσεωςraquoαπότωνέργωντουδημιουργούτουκόσμουΘεού(Γενβrsquo2)αλλάκαιγιατονκατάτοΣάββατοεκείνοτηςεβδομάδοςτωναγίωνπα-θώνlaquoσαββατισμόraquoτουΚυρίουΙησούΧριστούστοντάφοΑνάλογεςνεκρώσιμεςεορτέςκατrsquoέτοςυπήρχανκαιστονπροχριστιανικό κόσμο που αντικατεστάθησαν από τακοινάμνημόσυνατωνδύοΨυχοσαββάτωνΣτοΣάββατοπροτηςΑπόκρεωμεταξύςrsquoκαιζ΄ωδήςτουκανόνοςτουόρθρουυπάρχειθαυμάσιοΣυναξάριογραμμένοαπότονΝικηφόροΚάλλιστοΞανθόπουλοστοοποίοαναλύεταιηπερίτηςμετάθάνατονζωήςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςκαιδιεξοδικώςεκτίθενταιταπερίμνημοσυνώνκαιτηςεξαυτώνωφελείαςτωνψυχώντωνκεκοιμημένων

Πηγή Ιωάννου Μ Φουντούλη Τελετουργικά Θέματα τ Γ΄ σ 29-36 Εκδ Αποστολικής Διακονί-ας Αθήνα 2007

Σελίδα 9

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ΌτανθυσιάζεταιγιατοΘεόέναςάνθρωπος(κιέτσιαναδεικνύεταιΆγιος)σώζεταιαυτόςκαιμόνοςΣτηθείαΛειτουργία θυσιάζεται οΘεός γιασωτηρίακαιαγιασμόόλωντωνανθρώπωντουσύμπαντοςκόσμου

ΓιrsquoαυτόκαιηΘείαΛειτουργίααποτελείτηνπιοσημαντική προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων Γιαυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται ΛειτουργίεςυπέρτωνπιστώνΕιδικάτηντρίτηεννάτησαρακοστήημέρααπότηνκοίμησήτουςκαικατrsquoεπέκτασηστουςτρειςμήνεςστουςέξιστουςεννιάκαιστοχρόνοκαιόποτε οι συγγενείς το θελήσουνΈτσι καθιερώθηκανταΣαρανταλείτουργα

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και ανάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποιμένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χριστού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλθωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

Στη μετά θάνατο ζωή οι νεκροί βρίσκονται σεμια στάση αναμονήςhellip Σrsquo αυτό το χρόνο

της αναμονής παρ΄ όλο ότι γνωρίζουν πολλά καιεπικοινωνούν και ποθούν τη σωτηρία τίποτε δενμπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους Γι΄ αυτόκιέχουμεχρέοςεμείςνατουςπροσφέρουμεβοήθειαμέσωτηςΕκκλησίαςγιαναβρουνάνεσηανάπαυσηκαισωτηρία

Για το σκοπό αυτό ο φιλάνθρωπος Θεός πούποτέ δε θέλει την καταδίκη και του αμαρτωλούπαραχώρησε στην Εκκλησία τα μέσα εκείνα πούενεργώντας τα ανακουφίζονται οι κεκοιμημένοι Ταμέσα αυτά είναι η Θεία Λειτουργία τα μνημόσυνατατρισάγιαηπροσευχήκαιηελεημοσύνηΙδιαίτεραπαρέχεται άνεση και ανακούφιση στους νεκρούςόταντελείταιγιrsquoαυτούςηΘείαΛειτουργίαηοποίαείναιηπιοευπρόσδεκτηθυσίαστοΘεόΚατrsquoαυτήνθυσιάζεταιοαγαπητόςτουΥιόςυπέρτηςτουκόσμουζωήςκαισωτηρίας

ΤίωφελείτουςνεκρούςOφιλάνθρωποςΘεόπαραχώρησεστηνΕκκλησίαταμέσαεκείναπούενεργώνταςταανακουφίζονταιοικεκοιμημένοιτηΘείαΛειτουργίαταμνημόσυνατατρισάγιατηνπροσευχήκαιτηνελεημοσύνη

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 8

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

νίσειςτουΚυρίουέχουνδοθείπολλέςγιατηνδικαιολόγη-σητηςεπιλογήςτωνημερώντελέσεωςτωνμνημοσυνώνΑγίαΤριάς τριήμεροςταφήτουΚυρίου (τατρίτα) τααγγελικάτάγματαήοιερόςαριθμός3times3ήηεμφάνισητουΚυρίουκατάτηνογδόημετάτηνανάστασηημέρα(ταένατα)ανάληψητουΚυρίουσαράνταημέρεςμετάτηνανάσταση(τατεσσαρακοστά)κοκΟάγιοςΣυμεώνΘεσσαλονίκηςαναφέρεικαιάλλεςερμηνείεςπουκυκλο-φορούσανκατάτηνεποχήτουπουσυσχέτιζαντιςημέρεςτωνμνημοσυνώνμετιςαντίστοιχεςφάσειςτηςσυλλήψεωςκαι της διαμορφώσεως του εμβρύου αφrsquo ενός και τηςφυσικήςδιαλύσεωςτουσώματοςμετάτηνταφήαφrsquoετέ-ρουΑυτέςβασιζότανστις ιατρικέςγνώσειςτηςεποχήςεκείνηςκαιδεντιςυιοθετείοΣυμεώνπουορθώςπροτιμάlaquoπνευματικώςνοείνπάντακαιθείωςκαιμηεκτωναι-σθητώνσυνιστάντατηςΕκκλησίαςraquo(Διάλογοςκεφ371)ΈναπάντωςείναισημαντικόότιηΕκκλησίαδιατήρησεπροχριστιανικάήθηπουδεναντέλεγανστηδιδασκαλίατηςέδωσεσrsquoαυτάνέοχριστιανικόνόημακαιτροποποί-ησεμερικάγια θεολογικούς λόγουςΈτσι ενεργεί ότανμεταθέτειτατριακοστάστηντεσσαρακοστήημέραεμ-φανώςαπόιουδαϊκήεπίδρασηκαιαπόσυσχετισμόπροςτηνανάληψητουΚυρίουΈτσιτελείκαιταενιαύσιαόχικατάτηνάνευσημασίαςημέρατηςφυσικήςγεννήσεωςτωνανθρώπωναλλάκατάτηνημέρατηςενΧριστώγεν-νήσεωςκαιτελειώσεωςκαιεισόδουστηναληθινήζωήτηνημέραδηλαδήτηςlaquoκοιμήσεωςraquoτωνπιστώντηνlaquoγενέ-θλιοήμεραraquoτουςΔενεπιδίδεταισεανούσιουςκαιανω-φελείςπολέμουςκαισκιαμαχίεςαλλάαναπλάθειενΧρι-στώτονκόσμοΠολύσοφήτακτική

ΑπότασωζόμενατυπικάδιαφόρωνΜονώνμαθαίνο-μετανεκρικάέθιμαπουτηρούντανσταμοναστήριακαιπροφανώςκαιστιςκατάκόσμονεκκλησίεςΕπίτιςσα-ράνταπρώτεςημέρεςεγίνετοκαθημερινώςκατάτιςακο-λουθίεςτουεσπερινούκαιτουόρθρουειδικήδέησηυπέρτουκοιμηθέντοςκαιπροσεφέρετουπέραυτούηαναίμα-κτος θυσία Στην ιδιαιτέρως μεγάλη σπουδαιότητα τηςτελέσεωςτηςθείαςευχαριστίαςυπέρτουκεκοιμημένουτηςμνημονεύσεώςτουκατrsquoαυτήνκαιτηςωφελείαςτουαπόαυτήναναφέρονταιοιπατέρεςαπότουαγίουΚυ-ρίλλουΙεροσολύμων(Δrsquoαιών)πουτονίζειότιlaquoμεγίστηνώνησινraquo( μεγάλη ωφέλεια) ευρίσκουν οι ψυχές laquoυπέρωνηδέησιςπροσφέρεταιτηςαγίαςκαιφρικωδέστατηςπροκειμένηςθυσίαςraquo(ΜυσταγωγικήΚατήχησιςΕrsquo9)μέ-χρικαι τουαγίουΣυμεώνΘεσσαλονίκης (ΙΕrsquoαιών)Οτελευταίοςσυνδυάζει τηνπαραδοσιακήπερί λειτουργί-αςθεολογίαειδικότεραστηνεκτηςμνημονεύσεωςτωνκεκοιμημένωνκατάτηνεξαγωγήτωνμερίδωνστηνπρό-θεσηωφέλειαγιατίμετοντρόποαυτόνδιάτηςμερίδοςτουςστοδισκάριομετέχουνμυστηριωδώςκαιαοράτωςτηςχάριτοςκοινωνούνπαρακαλούνταισώζονταικαιευ-φραίνονταιενΧριστώ(Διάλογοςκεφ373)ΑναπέθνησκεκάποιοςκατάτηνπερίοδοτηςΤεσσαρακοστήςήηπερίο-δοςτωνσαράνταλειτουργιώνενέπιπτεμερικώςμέσασrsquoαυτήεγίνετομιαεύλογηδιευθέτησηΤατρίταετελούντοτοπρώτοΣάββατοταένατατοδεύτεροκαιτοσαρα-νταλείτουργοάρχιζεαπότηΔευτέραμετάτουΘωμάΗδιάταξηαυτή είναιπολλαπλώςσημαντικήκαι θα επα-

νέλθουμεστοδεύτερομέροςτηςεισηγήσεωςΑςκρατή-σουμετοβασικότηςδίδαγμαότιτοκυρίωςμνημόσυνοτουκεκοιμημένουγίνεταιδιάτήςθείαςλειτουργίαςήμεάλλουςλόγουςότιηαληθινήακολουθίατουμνημοσύνουείναισυνδεδεμένηαρρήκτωςμετηντέλεσητουμυστηρίουτηςθείαςευχαριστίαςόπωςείδαμεπαλαιότεραγιατοβάπτισματονγάμοτοευχέλαιοκλπ

Εκτόςαπόταατομικάμνημόσυναπουγίνονταικατάτηντρίτηενάτητεσσαρακοστήαπότηναπότηςκοιμή-σεωςημέρακαικατάτηνκατrsquoέτοςμνήμητουθανάτουτουκεκοιμημένουηΕκκλησίαέχειεισαγάγεισrsquoόλεςτιςακολουθίες της δεήσεις υπέρ αναπαύσεως των ψυχώνκαιμακαρίαςμνήμηςτωνπροκεκοιμημένωνπατέρωνκαιαδελφώνμαςδηλαδήγενικώνδεήσεωνήκαιευχώνπουμπορούνναεξειδικευθούνμετηνμνημόνευσηονομάτωνΈτσιέχουμετιςεκτενείςτουεσπερινούτουόρθρουκαιτηςθείαςλειτουργίας(laquoΕλέησονημάςοΘεόςhellipΈτιδε-όμεθαυπέρμακαρίαςμνήμηςκαιαιωνίουαναπαύσεωςτωνψυχώνhellipraquo)τηνακολουθίατηςπροσκομιδήςκαιταμετάτονκαθαγιασμόδίπτυχατηςθείαςλειτουργίαςτοlaquoΕυξώμεθαraquoτουμεσονυκτικούκαιτουαποδείπνουτονεκρώσιμοτροπάριοστηντριθέκτηκαιιδιαιτέρωςτοδεύ-τερομέροςτουκαθημέρανμεσονυκτικούπουστιςπηγέςχαρακτηρίζεταιlaquoτρισάγιονυπέρτωνκεκοιμημένωνraquoκαιπεριλαμβάνειδύοψαλμούς(τονρκrsquoκαιρλγrsquo)τρισάγιοκλπ τρία νεκρώσιματροπάρια (laquoΜνήσθητιΚύριεωςαγαθόςhellipraquoκλπ) και θεοτοκίο και την νεκρώσιμο ευχή(laquoΜνήσθητιΚύριετωνεπrsquoελπίδιαναστάσεωςhellipraquo)

Στουςκεκοιμημένουςκαιστιςυπέραυτώνδεήσειςεί-ναιαφιερωμέναόλαταΣάββατατουέτουςΚατrsquoαυτάψάλλονταινεκρώσιματροπάριακαικανώνκατάτονήχοντηςεβδομάδοςτελούνταιδεκανονικώςκαιταμνημόσυ-ναΕξαιρέτωςδεδύοΣάββατακατrsquoέτοςτοΣάββατονπροτηςΑπόκρεωκαιτοΣάββατονπροτηςΠεντηκοστήςείναι ημέρες κοινών και πανδήμων μνημοσυνών αφούκατrsquo αυτά laquoμνήμην επιτελούμεν πάντων των απrsquo αιώ-νοςκεκοιμημένωνΟρθοδόξωνΧριστιανώνπατέρωνκαιαδελφώνraquoΗεπιλογήτουΣαββάτουωςνεκρωσίμουημέ-ραςοφείλεταιαφrsquoενόςμενστονχαρακτηρισμότηςστηνΓένεσηωςημέραςlaquoκαταπαύσεωςraquoαπότωνέργωντουδημιουργούτουκόσμουΘεού(Γενβrsquo2)αλλάκαιγιατονκατάτοΣάββατοεκείνοτηςεβδομάδοςτωναγίωνπα-θώνlaquoσαββατισμόraquoτουΚυρίουΙησούΧριστούστοντάφοΑνάλογεςνεκρώσιμεςεορτέςκατrsquoέτοςυπήρχανκαιστονπροχριστιανικό κόσμο που αντικατεστάθησαν από τακοινάμνημόσυνατωνδύοΨυχοσαββάτωνΣτοΣάββατοπροτηςΑπόκρεωμεταξύςrsquoκαιζ΄ωδήςτουκανόνοςτουόρθρουυπάρχειθαυμάσιοΣυναξάριογραμμένοαπότονΝικηφόροΚάλλιστοΞανθόπουλοστοοποίοαναλύεταιηπερίτηςμετάθάνατονζωήςδιδασκαλίατηςΕκκλησίαςκαιδιεξοδικώςεκτίθενταιταπερίμνημοσυνώνκαιτηςεξαυτώνωφελείαςτωνψυχώντωνκεκοιμημένων

Πηγή Ιωάννου Μ Φουντούλη Τελετουργικά Θέματα τ Γ΄ σ 29-36 Εκδ Αποστολικής Διακονί-ας Αθήνα 2007

Σελίδα 9

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ΌτανθυσιάζεταιγιατοΘεόέναςάνθρωπος(κιέτσιαναδεικνύεταιΆγιος)σώζεταιαυτόςκαιμόνοςΣτηθείαΛειτουργία θυσιάζεται οΘεός γιασωτηρίακαιαγιασμόόλωντωνανθρώπωντουσύμπαντοςκόσμου

ΓιrsquoαυτόκαιηΘείαΛειτουργίααποτελείτηνπιοσημαντική προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων Γιαυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται ΛειτουργίεςυπέρτωνπιστώνΕιδικάτηντρίτηεννάτησαρακοστήημέρααπότηνκοίμησήτουςκαικατrsquoεπέκτασηστουςτρειςμήνεςστουςέξιστουςεννιάκαιστοχρόνοκαιόποτε οι συγγενείς το θελήσουνΈτσι καθιερώθηκανταΣαρανταλείτουργα

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και ανάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποιμένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χριστού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλθωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

Στη μετά θάνατο ζωή οι νεκροί βρίσκονται σεμια στάση αναμονήςhellip Σrsquo αυτό το χρόνο

της αναμονής παρ΄ όλο ότι γνωρίζουν πολλά καιεπικοινωνούν και ποθούν τη σωτηρία τίποτε δενμπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους Γι΄ αυτόκιέχουμεχρέοςεμείςνατουςπροσφέρουμεβοήθειαμέσωτηςΕκκλησίαςγιαναβρουνάνεσηανάπαυσηκαισωτηρία

Για το σκοπό αυτό ο φιλάνθρωπος Θεός πούποτέ δε θέλει την καταδίκη και του αμαρτωλούπαραχώρησε στην Εκκλησία τα μέσα εκείνα πούενεργώντας τα ανακουφίζονται οι κεκοιμημένοι Ταμέσα αυτά είναι η Θεία Λειτουργία τα μνημόσυνατατρισάγιαηπροσευχήκαιηελεημοσύνηΙδιαίτεραπαρέχεται άνεση και ανακούφιση στους νεκρούςόταντελείταιγιrsquoαυτούςηΘείαΛειτουργίαηοποίαείναιηπιοευπρόσδεκτηθυσίαστοΘεόΚατrsquoαυτήνθυσιάζεταιοαγαπητόςτουΥιόςυπέρτηςτουκόσμουζωήςκαισωτηρίας

ΤίωφελείτουςνεκρούςOφιλάνθρωποςΘεόπαραχώρησεστηνΕκκλησίαταμέσαεκείναπούενεργώνταςταανακουφίζονταιοικεκοιμημένοιτηΘείαΛειτουργίαταμνημόσυνατατρισάγιατηνπροσευχήκαιτηνελεημοσύνη

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 9

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ΌτανθυσιάζεταιγιατοΘεόέναςάνθρωπος(κιέτσιαναδεικνύεταιΆγιος)σώζεταιαυτόςκαιμόνοςΣτηθείαΛειτουργία θυσιάζεται οΘεός γιασωτηρίακαιαγιασμόόλωντωνανθρώπωντουσύμπαντοςκόσμου

ΓιrsquoαυτόκαιηΘείαΛειτουργίααποτελείτηνπιοσημαντική προσφορά υπέρ των κεκοιμημένων Γιαυτό και η Εκκλησία όρισε να γίνονται ΛειτουργίεςυπέρτωνπιστώνΕιδικάτηντρίτηεννάτησαρακοστήημέρααπότηνκοίμησήτουςκαικατrsquoεπέκτασηστουςτρειςμήνεςστουςέξιστουςεννιάκαιστοχρόνοκαιόποτε οι συγγενείς το θελήσουνΈτσι καθιερώθηκανταΣαρανταλείτουργα

Πηγή Εις μνημόσυνον αιώνιον και ανάμνησιν ndash Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους ndash Ο χαρισματικός και αναστάσιμος καλός ποιμένας και Σαμαρείτης της Εκκλησίας του Χριστού sect Αντιπροσωπευτικά κείμενα πατρός Ευέλθωντος Θεσσαλονίκη Δεκέμβριος 2011

Στη μετά θάνατο ζωή οι νεκροί βρίσκονται σεμια στάση αναμονήςhellip Σrsquo αυτό το χρόνο

της αναμονής παρ΄ όλο ότι γνωρίζουν πολλά καιεπικοινωνούν και ποθούν τη σωτηρία τίποτε δενμπορούν να προσφέρουν στον εαυτό τους Γι΄ αυτόκιέχουμεχρέοςεμείςνατουςπροσφέρουμεβοήθειαμέσωτηςΕκκλησίαςγιαναβρουνάνεσηανάπαυσηκαισωτηρία

Για το σκοπό αυτό ο φιλάνθρωπος Θεός πούποτέ δε θέλει την καταδίκη και του αμαρτωλούπαραχώρησε στην Εκκλησία τα μέσα εκείνα πούενεργώντας τα ανακουφίζονται οι κεκοιμημένοι Ταμέσα αυτά είναι η Θεία Λειτουργία τα μνημόσυνατατρισάγιαηπροσευχήκαιηελεημοσύνηΙδιαίτεραπαρέχεται άνεση και ανακούφιση στους νεκρούςόταντελείταιγιrsquoαυτούςηΘείαΛειτουργίαηοποίαείναιηπιοευπρόσδεκτηθυσίαστοΘεόΚατrsquoαυτήνθυσιάζεταιοαγαπητόςτουΥιόςυπέρτηςτουκόσμουζωήςκαισωτηρίας

ΤίωφελείτουςνεκρούςOφιλάνθρωποςΘεόπαραχώρησεστηνΕκκλησίαταμέσαεκείναπούενεργώνταςταανακουφίζονταιοικεκοιμημένοιτηΘείαΛειτουργίαταμνημόσυνατατρισάγιατηνπροσευχήκαιτηνελεημοσύνη

Γράφει o Πρωτοπρεσβύτερος π Ευέλθων Χαραλάμπους

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 10

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Τατελευταίαχρόνιαέρχεταικατάπεριόδουςστοπροσκήνιοτηςδημόσιαςσυζητήσεωςτο

θέμα της καύσεως των νεκρών το οποίο αναπό-φευκτα συνδυάζεται και προς το γενικότερο ζή-τηματηςκαθιερώσεωςτηςπολιτικήςκηδείαςστηνΕλλάδα Επrsquo αυτού υπάρχει ήδη εκπεφρασμένηάποψη της Εκκλησίας ότι ή καύση των νεκρώναποτελεί μια ξενόφερτη πρακτική ασυμβίβαστηπροςτονχριστιανικότρόποδιαθέσεωςτωννεκρι-κώνλειψάνων

Όμως το κυρίως ζητούμενο στην όλη υπόθεσηείναιοπροσδιορισμόςτουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάγενικάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχρι-στιανικής και μη χριστιανικής κατανοήσεως καιβιώσεως του θανάτου Διότι μόνον έτσι μπορούννααξιολογηθούνεκκλησιαστικάκαιόλεςοιάλλεςσχετικέςφροντίδεςμετιςοποίεςεκπαραδόσεωςοελληνικόςλαόςπροπέμπειτουςνεκρούςτουμέ-χρι του τάφου Στη διακρίβωση αυτή αποβλέπεικαιηδιερεύνησηενόςσυναφούςπροςτηνκαύσητωννεκρώνθέματοςόπωςείναιησχέσητουθρή-

ΘρήνοςκαιψαλμωδίακατάτηνταφήτωννεκρώνστηνΟρθόδοξηΕκκλησίαΗδιερεύνησητηςσχέσηςτουθρήνουτωννεκρώνπροςτιςνεκρώσιμεςπροσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςαποτελείτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτηςΑυτόθαμαςβοηθήσειστονπροσδιορισμότουστοιχείουεκείνουπουσυνιστάτηνειδοποιόδιαφοράμεταξύχριστιανικήςκαιμηχριστιανικήςκατανοήσεωςκαιβιώσεωςτουθανάτου

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 11

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

νου των νεκρών προς τις νεκρώσιμες προσευχέςτηςΟρθόδοξηςΕκκλησίαςτοοποίοαποτελείκαιτοαντικείμενοτηςπαρούσαςμελέτης

1Αναδιφώνταςστηνιστορίατουθέμα-τος διαπιστώνουμε κατrsquo αρχήν ότι ο λεγόμενοςθρήνοςτουνεκρούκατείχεκεντρικήθέσηανάμε-σασταπολλάέθιμαμεταοποίαοπροχριστια-νικός κόσμος προέπεμπε τους νεκρούς του στηνπέραντουτάφουζωήΠρόκειταιγιαμιαπαναν-θρώπινησυνήθειαηοποίααπορρέειαπότηβα-θειάυπαρξιακήανάγκητουανθρώπουναεξωτε-ρικεύεισχεδόνμετους ίδιουςπάντοτετρόπουςτονπόνοτηςψυχήςπουτουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΈτσιγιατουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςοθρήνοςτωννεκρώναποτελούσετησπουδαιότερηπροςαυτούςεπιτάφιατιμήκαιφροντίδαlaquoγέραςθανόντωνraquo όπως λέγει ο Όμηρος Περιλάμβανεδεδύοβασικάστοιχείαπρώτοτονθρήνο(nenia)καθrsquo εαυτό και δεύτερο τον κοπετό (planctus)Και υπόμεν τον όρο θρήνος νοούνται κυρίως οιγοερέςκαιάναρθρεςκραυγέςηπροσφώνησητουνεκρούμετοόνομάτουήκαιταπένθιμαάσματασταοποίαξεσπούσανοισυγγενείςκαιφίλοιιδι-αίτερα οι γυναίκες που συγκεντρώνονταν γύρωαπό τον προτιθέμενο νεκρό συνοδευόμενοι απόήχοαυλούήλύραςΜετονόροδεκοπετόςσημαί-νονταιιδιαίτεραοιχειρονομίεςκαιοιάλλεςκινή-σεις και εκδηλώσεις τουσώματος με τις οποίεςοι θρηνούντες εξέφραζαν την οδύνη και το πά-θοςτηςψυχήςτωνγιατοθάνατοτουπροσφιλούςτωνπροσώπουΣτιςεκδηλώσειςαυτέςσυγκατα-λέγονται κυρίως η τύψη του στήθους η έκτασητωνχειρώνηεκρίζωσητωντριχώντηςκόμηςκαιτουπώγωναοιεντομίδεςηρίψητουσώματοςηρήξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνκά

Ευρύτατα διαδεδομένη ήταν κατά την αρχαι-ότητα και η συνηθεία της μισθώσεως επαγγελ-ματιώνγυναικώνθρηνωδώνορόλοςτωνοποίωνσυνίστατο στο να εκπροσωπούν στο θρήνο τηνοικογένειατουθανόντοςήκαιναενισχύουντηναπό το θρήνο εξαντλούμενη συγκέντρωση τωνθρηνούντων Αν και οι γυναίκες αυτές αμοίβο-νταν συνήθως με τροφές ή ενδύματα σπάνια δεμε χρήματα δεν απολάμβαναν εκτιμήσεως απότολαό

ΚατrsquoανάλογοπροςτουςαρχαίουςΈλληνεςκαιΡωμαίουςτρόποθρηνούσαντουςνεκρούςτωνκαιοιΙουδαίοιΟιθρηνώδειςκραυγέςτωνσυγγενώνκαι των φίλων όπως και τα θρηνώδη άσματατων οποίων προεξήρχαν συνήθως επαγγελματίεςγυναίκες με συνοδεία αυλών κατείχαν και εδώτηνπρώτη θέσηΜε ταάσματααυτάπου ήσανπροδιαμορφωμένακαιπροσαρμόζοντανκατάπε-ρίπτωσηεξαίροντανγενικάοιαρετέςτουνεκρού

και διεκτραγωδείτο η τύχη του Πολλά τέτοιαάσματαπουμαςδιέσωσε ηΠΔιαθήκη διακρί-νονταιγιατηνποιητικήτουςτέχνηκαιτονπλού-σιοσυναισθηματικόκόσμοτονοποίοεκφράζουνστερούνταιόμωςιδιαίτερουθρησκευτικούπεριε-χομένου

Από το θρήνο του νεκρού δεν απέλιπαν καιεδώοιδιάφορεςχειρονομίεςκαιλοιπέςσωματι-κές εκδηλώσεις που αναφέραμε παραπάνω καιτις οποίες οι Ιουδαίοι συνήθιζαν και σε άλλεςανάλογες περιπτώσεις όπως θλίψεις συμφορέςή περιόδους μετανοίας Έτσι με την αναγγελίατουθανάτουενόςπροσφιλούςπροσώπουοιάμε-σοισυγγενείςκαιφίλοιδιαρρήγνυανταενδύματάτουςκαιαντίγιrsquoαυτάφορούσανύφασματραχύκαιάκομψοτονσάκκοΠαρέμενανασκεπείςκαιανυπόδητοιξύριζανμερικάήολικάτηνκόμηκαιτονπώγωναέβαζανστοκεφάλιτουςχώμαήστά-χτη ή και κυλίονταν μέσα σrsquo αυτά παρέμενανάλουστοικαιγιατηνδιατροφήτουςχρησιμοποι-ούσαν τονάρτο τουπένθουςκαι τοποτήριο τηςπαρακλήσεωςδηλαδήτροφέςπουπροσέφερανοισυγγενείςκαιοιγείτονεςΣυνηθισμένοιήτανκαιοιαυτοτραυματισμοίκαιοιεντομίδεςπουκατα-δικάζοντανόμωςρητάαπότονΝόμοωςεθνικέςσυνήθειες

Στησυνάφειααυτήθαπρέπειναλεχθείακόμηότι ηφαινομενολογική ομοιότητα των ιουδαϊκώννεκρικών εθίμων προς τα αντίστοιχα εθνικά δενσυνεπάγεται και ύπαρξη λατρείας των νεκρώνστηνΠΔιαθήκηΌπωςπαρατηρεί οDeVauxοιεκδηλώσειςαυτές έχουν ενίοτε και στηνΠ Δια-θήκηθρησκευτικόχαρακτήραήμαρτυρούνεθνι-κέςεπιδράσειςγιατονευσεβήόμωςΙουδαίοδεναποτελούντίποτεπερισσότεροαπόαπλήέκφρα-σηπόνουγιατηναπώλειαενόςπροσφιλούςπρο-σώπου

Είναιφανερό ότιπολλέςαπό τιςπροχριστια-νικέςαυτέςσυνήθειεςπουεπεβίωσανδιάμέσουτης βυζαντινής περιόδου μέχρι σήμερα εξηγού-νται κατrsquo αρχήν από τις αντιλήψεις τις οποίεςοι αρχαίοι είχαν σχετικά με το θάνατο και τηνμετάθάνατοζωήΠίστευανδηλαδήοιπρωτόγο-νοιλαοίότιαιτίατουθανάτουήσαντακακοποιάπνεύματασταοποίασυγκατέλεγανκαιτιςψυχέςτων νεκρώνΜε την έννοιααυτή οι νεκροί γίνο-ντανγιατουςζώντεςεπικίνδυνοιότανοιτελευ-ταίοι δεν εκπλήρωναν τα προς αυτούς καθήκο-νταΚατάσυνέπειαοιζώντεςφρόντιζανόχιμόνονα προσφέρουν στους νεκρούς των κάθε τι πουθεωρούσαν ότι ικανοποιούσε τις ανάγκες συντη-ρήσεως και επικοινωνίας ανάλογες προς αυτέςτωνζώντωναλλάκαιότιεξασφάλιζετηνεύνοιάτουςΛάμβανανακόμηκαιανάλογαπροφυλακτι-κάμέτραγιατηναποτροπήτηςκακοποιούενέρ-γειαςπουμπορούσεναπροέλθειαπrsquoαυτούς

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 12

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Εξεταζόμενες κάτω από το πρίσμα αυτό καιοιμνημονευθείσεςεκδηλώσειςκαθεμιάπροσλαμ-βάνει και ξεχωριστή σημασία Και για μεν τουςθρήνουςκαι τημουσικήοιαρχαίοιπίστευαν ότιμετοντρόποαυτόηρεμούσανκαιεξευμένιζανταπνεύματατωννεκρώνκαιταοδηγούσανστοδικότουςχώροδηλαδήστοντάφοκαιτονΆδηπρο-στατεύονταςέτσιτουςζώντεςαπότηνκακήτουςεπήρεια

Με τον ίδιο όμως τρόπο θεωρούσαν ότι προ-στάτευαν και τους ίδιους τους νεκρούς από τακακά πνεύματα τα οποία όπως πίστευαν διεκ-δικούσαν αμέσως μετά τη θανή την κατοχή τουνεκρούΕπομένωςοι θρήνοικαιημουσική είχανταυτόχρονα και αποτρεπτικό-εξοργιστικό χαρα-κτήρααφούεξασφάλιζαντόσοστουςζώντεςόσοκαι στους νεκρούς ένα είδος προστασίας απότουςκινδύνουςπουαντίστοιχατουςαπειλούσανΈτσικατάμίαάποψηεξηγείταικαιησυνήθειαναπροσλαμβάνονταιστιςκηδείεςκαιμισθωτοίθρη-νωδοί για να επαυξάνονται οι θρήνοι και η απrsquoαυτούςωφέλεια

Κατrsquo ανάλογοπρος τους θρήνους και τη μου-σική τρόπο εξηγούνται και οι λοιπές θρηνητικέςεκδηλώσειςΈτσιηαποκοπήκαιηπροσφοράτηςκόμηςόπωςκαιηαιμάτωσητωνπαρειών(εντομί-δες)ερμηνεύονταιωςκατάλοιπατωνανθρωποθυ-σιώνκαιωςεξιλαστήριαπροσφοράκαιθυσίαπου

προσφέρονται στο νεκρόΑποτρεπτική κατά τουκακούενέργειαθεωρείταιότιέχειηγύμνωσηκαιηεπίδειξητωνβραχιόνωνκαιτουστήθουςαπότιςγυναίκεςΕνώμετουςδιάφορουςτρόπουςμετα-βολήςτηςεξωτερικήςεμφάνισηςστοαντίθετοαπότοσυνηθισμένοσχήμα όπως ηπένθιμηαμφίεσηηδιάρρηξηκαιηρύπανσητωνενδυμάτωνηαπο-κάλυψητηςκεφαλήςησπάραξητηςκόμηςκαιηδιάλυσητωνπλοκάμωντηςεπιδιώκεταιηεξαπά-τησηκαιαποπομπήτωνπονηρώνπνευμάτων

2Όσοόμωςδιαδεδομένεςκαιλαοφι-λείςανήσανοισυνήθειεςαυτέςδενέπαυαννα αποτελούν υπερβολές που προσέκρουαν στηνκοινήανθρώπινηευαισθησίαγιατονπεριορισμόή και την ολοκληρωτική εξάλειψη των οποίωναγωνίστηκανφωτισμέναπνεύματαήδηαπrsquoαυτήτηνπροχριστιανικήαρχαιότηταΠρώτοςοΣόλω-ναςμεειδικάνομοθετικάμέτραταοποίαέλαβεαπαγόρευσετουςεπιτηδευμένουςθρήνους ιδιαί-τερα των γυναικών και τιμωρώντας τους παρα-βάτες προσεπάθησε να καταστήσει τους πολίτεςlaquoπερίταπένθηπραότερουςhellipτοσκληρόναφελώνκαιτοβαρβαρικόνraquo

ΟΠλάτωναςεπίσηςθεωρείότιεπιβάλλεταιμενναχύνουμεδάκρυαγιατουςνεκρούςμαςοιπολι-τικοίόμωςνόμοιθαπρέπεινααπαγορεύουντουςγοερούς θρήνους έξωαπό την οικία τουςΚαι οΞενοφών μάς πληροφορεί για παρόμοια στάσητωνεφόρωντηςΣπάρτηςοιοποίοιότανέμαθανγια το θάνατο πολλών στρατιωτών σε μια μάχηκοντάστηΘήβαπαρήγγειλανστιςγυναίκεςlaquoμηποιείνκραυγήναλλάσιγήτοπάθοςφέρεινraquo

Στηνκαταστολή τωνυπερβολικώνθρήνωνσυ-νετέλεσεκαιηανάπτυξητηςιδέαςότιοιπολλοίθρήνοιενοχλούντουςνεκρούςΈτσιπάλιοΠλά-τωνας εμφανίζει τους νεκρούς να παραγγέλλουνστους ζώντες ότι laquoου θρηνούντες ουδέ ολοφυ-ρόμενοι ημάς ημίν μάλιστα χαριούνταιraquo Και οΣτοβαίος τονίζει laquoλύπη υπέρ το δέον χωρούσααχαριστίαέστιπροςδαίμοναςχθόνιουςraquoΩςαχα-ριστία προς τους χθόνιους δαίμονες θεωρεί καιομυθικόςΧαρώνδαςτηνυπέρμετρηλύπηΕνώοσαρκαστικόςΛουκιανόςεπισημαίνειότιόληαυτήη περί τους θρήνους αμετρία των γυναικών δενωφελείσετίποτετουςνεκρούςαφούγίνεταισυ-χνάγιαεπίδειξη

Εκείνοι όμως που στιγμάτισαν ιδιαίτερα τιςεθνικέςαυτέςυπερβολέςκαιαγωνίστηκανγιατηνκαταστολήτουςεπειδήτιςθεωρούσανωςασυμ-βίβαστεςμετην νέαπερίθανάτουαντίληψη τηνοποίαέφερεοΧριστόςστονκόσμοείναιοιΠα-τέρεςτηςΕκκλησίαςΣτοιχώνταςστοπαράδειγματουίδιουτουΚυρίουοοποίοςπρώτοςπροσδιό-ρισετουςόρουςκαιταμέτρατηςλύπηςκαιτηςαλυπίαςδιδάξαςκατάτονΘεοφύλακτοΒουλγα-

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 13

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

ρίας laquoότι το ασυμπαθές και άδακρυ θηριώδεςκαιτοπολύδακρυκαιφιλόθρηνονκαιπολύλυπονγυναικώδεςraquo και καλλιεργώντας σε χριστιανικήπλέονβάσητοναρχαίοελληνικόκαιρωμαϊκόπα-ραμυθητικό λόγο (consolatio) αποδέχονται κατrsquoαρχήντηφυσικήανάγκητουανθρώπουναλυπεί-ταιγιατηναπώλειαπροσφιλώνπροσώπωνΔιότιη έκφραση όλων αυτών των συναισθημάτων τουπόνουκαι της θλίψηςανακουφίζει τηνψυχή τουανθρώπουκαισυντελείστηνψυχικήτου ισορρο-πίαενώτοαντίθετοείναιδυνατόννααποβήκα-ταστροφικόστηνψυχικήτουυγείαΑυτότονίζειο ιερός Χρυσόστομος όταν γράφει ότι laquoπολλαίπολλάκιςγυnotναίκεςαποβαλούσαιπαίδαςανμενκωλυθώσιν θρηνήσαι και ολοφύρεσθαι διαρρή-γνυνται και απόλλυνται αν δε τα των αθυμού-ντων ποιήσουσιν άπαντα κουφίζονται και πα-ραμυθίαν λαμβάνουσινraquo Και συμπληρώνει laquoΟυτούτολέγωάνθρωπεουδέτούτονομοθετώμηδrsquoόλως δακρύειν επί τοις τέκνοις- καν γαρ είπωαδύνατονλέγωΚαιγαρκαγώνόμοιςτηςφύσεωςπείθομαιhellipέπείκαγώεκμητρόςγεγέννημαιraquo

Αντίθετα η προσπάθεια των πατέρων αναφέ-ρεταιστηνπεριστολήαυτήςτηςασχημοσύνηςκαιαπαιδευσίας περί την πίστη που μαρτυρούν οικατάτηνέκφρασητουπένθουςσημειούμενεςκαιαπό χριστιανούς υπερβολές laquoΜη ούτως ασχη-μονώμεν επί τοις κεκοιμημένοις παρακαλεί καιπάλιν ο ιερός Χρυσόστομοςhellip μη τους χιτώναςδιαρρήξωμενhellip μη τους βραχίονας τύψωμεν ίναμητουςΈλληναςζηλώσωμενhellipμηταςτρίχαςτηςκεφαλήςγυμνώσω-μενraquoΚαισrsquoάλλοσημείοπα-ρατηρεί laquoΚλαίωμεν τους ούτως απερχόμενουςου κωλύω κλαίωμεν αλλά μη ασχημόνως μητρίnotχας τίλλοντες μη βραχίονας γυμνούντες μηόψινσπαραττοντεςraquoΠαρόμοιαεκφράζεταικαιοΜ Βασίλειος laquoΟύτε ουν γυναιξίν ούτε ανδρά-σιν επιτέτραπται το φιλοπενθές και πολύδακρυαλλrsquoόσονεπιστυγνάσαιτοιςλυπηροίςκαιμικρόντιδάκρυοναποστάξαικαιτούτοησυχήμηανα-βρυχώμενονουδέάλλοτιτοιούτονασχημονούντατων επιτηδευομένων παρά των απαιδεύτως εχό-ντωνπροςταουράνιαraquo

ΟιπατέρεςτηςΕκκλησίαςκαταδικάζουνιδιαί-τερατησυνήθειαναπροσκαλούνταιστιςκηδείεςεπαγγελματίες γυναίκες θρηνωδοί Το ατόπημααυτόχαρακτηρίζειοιερόςΧρυσόστομοςωςlaquoνό-σηματωνγυναικώνΕπίδειξινγαρεντοιςθρήνοιςποιούνται και τοις κωκητοίς γυμνούσαι βραχίο-νας σπαράττουσαι τρίχας χαράδρας ποιούσαικατάτωνπαρειώνraquoεπιτηδεύσειςπουτιςκάνουνασυμπαθείςστολαόΕνίοτεοιεκδηλώσειςαυτέςγίνονταν καιαιτία θανάτουανθρώπωνΓιrsquo αυτόκαι πέραν των ποιμαντικών μέσων ελαμβάνοντοκαιάλλακατασταλτικάμέτραόπωςηαπόφασητουΟικουμενικούΠατριαρχείουκατάτον15οαιναμηθάπτονταιεκκλησιαστικάοικατrsquoαυτότον

τρόπο αυτοχειριαζόμενοι Μάλιστα επί Βενετο-κρατίαςστηνΚρήτηαπαγορεύοντανταμοιρολό-γιακαιοιπαραβάτεςετιμωρούντομεδεκαπενθή-μερηφυλάκισηκαικαταβολήπέντευπερπύρων

Όμως πέραν των ανωτέρω η κύρια συμβολήτων πατέρων στην αντιμετώπιση του μεγάλουαυτού προβλήματος που κληρονόμησε η Εκκλη-σία από την προχριστιανική αρχαιότητα ήταν ηκαθιέρωση της ψαλμωδίας κατά την χριστιανικήταφή των νεκρών και η διrsquo αυτής προσπάθειααντικατάστασηςήτουλάχιστονπεριορισμούτωνθρήνωνΔιότιηψαλμωδίαέχειαπότηφύσητηςένανεύθυμοχαρακτήραlaquoΕυθυμείτιςψαλλέτωraquoλέγειοαπόστολοςΙάκωβος(Ιακ513)Μrsquoαυτήντηνέννοιακατέστηηπλέονχριστιανοπρεπήςαπrsquoόλες τιςάλλες τιμέςκαιφροντίδεςμε τις οποί-εςανέκαθενηΕκκλησίαπροπέμπειτουςνεκρούςτηςμέχρι του τάφουΔιότιαποτελεί την τελειό-τερη έκφραση αυτής της νέας χαρούμενης περίθανάτουαντίληψηςπουέφερεοΧριστόςστονκό-σμοΟΙερόςΧρυσόστομοςείναιεπrsquoαυτούκατη-γορηματικόςlaquoΔιάτούτοπαράμεντηναρχήνεπίτοις νεκροίς κοπετοί τινές εγίνοντο και θρήνοινυνί δε ψαλμοί και υμνωδίαιhellip επειδή θάνατοςτότε θάνατος ηνΝυν δε ουχ ούτως αλλrsquo υμνω-δίαι και ευχαί δηλούντων απάντων ότι ηδονήνέχει το πράγμα Οι ψαλμοί ευθυμίας σύμβολονΕπείουνευθυμίαςεσμένπεπληρωμένοιδιάτού-το ψάλλομεν επί τοις νεκροίς ψαλμούς θαρρείνυπέρτηςτελευτήςπαρακελευομένουςraquo

Η εξέλιξη αυτή επιβεβαιώνεται και ιστορικάκατrsquo αρχήν μεν από τους ψαλμούς και ύμνουςτουςοποίουςόπωςμαρτυρείταιήδηαπότον2οαιέψαλλεηαρχαίαΕκκλησίακατάτηνεπέτειοτου μαρτυρίου την οποία εόρταζε ως γενέθλιαημέρα του μάρτυρα στην αιωνιότητα Αλλά καιαυτή καθrsquo αυτή η ταφή των νεκρών είχε ευθύςεξαρχήςγιατηνΕκκλησίαένανθρησκευτικόχα-ρακτήρα Γιrsquo αυτό και η κατά την περίοδο τωνδιωγμώντελεσθείσακηδείατουαγίουΚυπριανούσυνοδεύτηκεαπόπολλούςύμνουςπουαντικατέ-στησαν τους θρήνους Ιδιαίτερα όμως μετά τουςδιωγμούς η κατά την χριστιανική ταφή των νε-κρώνψαλμωδίαεμφανίζεταιωςγενικευμένηπα-ράδοσηόχιμόνοστιςμονέςαλλάκαιστιςκατάκόσμο Εκκλησίες laquoΚαι εν ταις εξόδοις των κε-κοιμημένων ψάλλοντες προπέμπετε αυτούς εάνώσινπιστοίενΚυρίωπαραγγέλουνοιΑποστολι-κέςΔιαταγέςraquoΈτσι κατά την κηδεία τουαγίουΠαύλου του πρώτου ερημίτου ο μέγας Αντώνι-ος έψαλλε ύμνους και ψαλμούς τηρώντας όπωςαναφέρεται παλαιά χριστιανική παράδοση ΤηνπαράδοσηαυτήγενικεύειοάγιοςΠαχώμιοςορί-ζονταςότιοιμοναχοίπρέπειναψάλλουνκατάτιςκηδείεςΤο ίδιοαυτόπνεύμαφαίνεταιότικυρι-άρχησεκαιστηνπερίπτωσητηςοσίαςΜακρίναςκατάτηνκηδείατηςοποίαςακούστηκανπανηγυ-

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 14

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ρικέςψαλμωδίεςανάλογεςπροςαυτέςπουσυνη-θίζοντανκατά τιςμνήμες τωνμαρτύρωνΚαι τοπένθοςτηςαγίαςΝόνναςγιατονθάνατοτουυιούτηςΚαισαρίουκαταπράυνανοιύμνοιlaquoδάκρυσινηττωμένοις φιλοσοφία ψαλμωδίαις κοιμιζούσαιςτους θρήνουςraquo όπως γράφει χαρακτηριστικά οάλλος υιός της ο Θεολόγος Γρηγόριος Από δετους δυτικούς πατέρες αναφέρουμε ενδεικτικάτον ιερό Αυγουστίνο ο οποίος διηγούμενος τατουθανάτουτηςμητέραςτουΜόνικαςγράφειότιlaquoδενέπρεπενα ιερολογήσουμετοπένθοςεκείνομεδάκρυακαιστεναγμούςμεταοποίασυνηθί-ζεται να θρηνείται η υποτιθέμενη δυστυχία τωνθνησκόντων ή ηπλήρης εκμηδένισή των Διότι ημητέραμουδεναπέθανεδυστυχήςούτεαπέθανεολοκληρωτικάhellipΈτσιότανέπαυσετοπαιδίεκεί-νο (ο Αδεοδάτος) να θρηνεί ο Ευόδιος πήρε τοΨαλτήριο και άρχισε να ψάλλει κάποιον ψαλμόστονοποίοεμείςαποκρινόμαστεldquoέλεοςκαικρί-σινάσομαίσοιΚύριεrdquoraquo

Δυστυχώςαπότηνπροτου8ουαιπερίοδοδια-σώθηκανελάχιστεςπληροφορίεςγιατοείδοςτωνψαλμών και ύμνων και γενικά των λειτουργικώνπροσευχώνπουψάλλοντανκατάτηνεκκλησιαστι-κήταφήτωννεκρώνΈτσιέκτοςαπότηνμεμονω-μένηlaquoΕυχήπερί τεθνεώτοςκαι εκκομιζομένουraquoπου εμπεριέχεται στο Ευχολόγιο του Σεραπίω-νοςαναφέρονταιακόμηορισμένοιψαλμικοίστί-χοιτουςοποίουςμνημονεύειοιερόςΧρυσόστομοςκαιτοβιβλίοτωνΑποστολικώνΔιαταγώνΕκείνοόμωςπουέχειιδιαίτερηγιατοθέμαμαςσημασίαείναιότιόπωςκαιταάλλαεπίμέρουςμυστήριαέτσικαιηΝεκρώσιμηΑκολουθίαέτελείτοαρχικάσε συνάρθρωση με τη Θεία Ευχαριστία Αναπό-φευκταδε τοδοξολογικόπνεύμα της ευχαριστι-ακήςσύναξηςωςτηςκατrsquoεξοχήνεόρτιαςφανέ-ρωσηςτουσώματοςτηςΕκκλησίαςδιαπότισεκαιτις νεκρώσιμες προσευχές της παρεμποδίζονταςταυτόχρονακάθευπέρμετρηθρηνητικήεκδήλωσηκατάτηνταφήτωννεκρών

Τοπνεύμααυτόδενέπαυσενασυνοδεύει τιςεπικήδειεςπροσευχέςτηςΕκκλησίαςκαιμετάτηναποσύνδεσήτουςαπότηΘείαΕυχαριστίαΓεγο-νός που φαίνεται ιδιαίτερα στην μόνη πριν απότον8οαισχετικάπλήρηπεριγραφήτηςλειτουρ-γικήςακολουθίαςπουψαλλότανκατάτιςκοιμή-σειςτωνιερώνανδρώνόπωςμαςτηνδιασώζουντααρεοπαγιτικάσυγγράμματα

ΈτσιστοκεφάλαιοlaquoΠερί τωνεπί τοιςκεκοι-μημένοιςτελουμένωνraquoοθάνατοςενόςπιστούωςτο χριστοειδές τέλος της παρούσας ζωής παρα-βάλλεταιπρος το τέλος ενός νικηφόρουπνευμα-τικού αγώνα laquoΟ προς το πέρας ερχόμενος τωνοικείωναγώνωνευφροσύνηςιεράςαποπληρούταικαισυνηδονήπολλήπροςτηνοδόνεπιβαίνειτηςιεράςπαλιγγενεσίαςraquoΟιυπόλοιποιδεπιστοίως

οικείοι της πίστεως μακαρίζουν όποιον αποθνή-σκεικατrsquoαυτότοντρόποκαιμετηνελπίδαότικαι οι ίδιοι θα τύχουν της ίδιας απολαβής τονμεταφέρουν στο ναό όπου laquoτω της νίκης αιτίωχαριστηρίους ωδάς αναπέμπουσιν προσέτι καιαυτούςαφικέσθαιπροςτηνομοίανευχόμενοιλή-ξινraquo Πρόκειται για τους ευχαριστήριους ύμνουςκαι τα επινίκεια άσματα προς τον αίτιο της νί-κης Θεό τα οποία προσδίδουν στη λειτουργικήαυτή σύναξη τον χαρακτήρα ενός τελετουργικούπλαισίουανακήρυξηςνικητούόπουοεπίσκοποςωςάλλος ελλανοδίκηςαπονέμει τουςστεφάνουςστον νικητή παροτρύνοντας και τους άλλους σεπαρόμοιουςνικηφόρουςαγώνες

3Ημορφήτηςνεκρώσιμηςακολουθίαςόπως την γνωρίζουμε σήμερα αποτελεί τον καρπόμιας μακροχρόνιας εξέλιξης που αρχίζει απότον8οαικαιοριστικοποιείταιβασικάκατάτηνεποχήτηςεφεύρεσηςτηςτυπογραφίας(15οςαι)Αρχίζονταςμετημορφήμεμονωμένωνεπιμέρουςευχών που περιέχουν τα αρχαιότερα των χειρο-γράφων ευχολογίων περνάει στη συνέχεια απόμιαφάσηέντονηςτελετουργικήςπολυμορφίαςμετην ανάπτυξη ειδικών για κάθε περίπτωση ακο-λουθιών(Νεκρώσιμηακολουθίαειςιερείςμονα-χούς κλπ) για να καταλήξει στη σημερινή ενι-αίαγιαόλουςτουςενήλικεςπιστούςμορφήόπωςαυτή διαμορφώθηκε με ειδική απόφαση του Οι-κουμενικούΠατριαρχείου

Έστωόμωςκαιμετησημερινήαπλουστευμένητης μορφή ηΝεκρώσιμηΑκολουθία της Ορθοδό-ξουΕκκλησίαςδενέπαυσεποτέναεντυπωσιάζειιδιαίτεραμετονέντονοδραματικότηςχαρακτή-ραπουυπενθυμίζει σεπολλάσημεία τοαρχαίοελληνικό δράμα Δεν υπάρχει δε αμφιβολία ότιέναςαπότουςκυριώτερουςλόγουςπουοδήγησετηνΕκκλησίασrsquoαυτήντηνδιάμέσουτηςΝεκρω-σίμου Ακολουθίας λειτουργική δραματοποίησητου θανάτου όπου πρωταγωνιστούν ο δημιουρ-γός Θεός οι ουράνιες δυνάμεις ο κηδευόμενοςνεκρόςοιοικείοιτουκαιηΕκκλησίαήτανηποι-μαντικήχειραγώγησητωνπιστώνστην ενΚυρίωαντιμετώπιση του φυσικού ψυχικού πόνου πουπροκαλείοθάνατοςενόςπροσφιλούςπροσώπου

ΌπωςεύστοχαπαρατηρείοαείμνηστοςΣΖα-μπέλιος laquoη στενή του ελληνικού θεάτρου σκηνήδεν ήρκει στην απέραντον του Χριστιανισμούπνευματικότητα Το σοβαρόν δράμα του θανά-του έπρεπε εις το εξής να παρασταθή επί σκη-νής τοσούτον ευρυχώρου όσον ευρύχωρος ήτονήδη ηαποκεκαλυμμένη νέα ζωήΑλλά τίς σκηνήκαταλληλότερα της Εκκλησίας ταύτης της εικο-νικής αγκάλης της ανθρωπότητος Τίς δε τόποςαρμοδιώτερος εκείνου ανθώ μυστήρια Θεού καιανθρώπου θανάτου και αθανασίας ευχερώς συ-μπαριστάνονταιhellipΟύσηςτηςνέαςσοφίαςδίδαγ-

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 15

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

μαλαούπάντεςαδιακρίτως εκεί θεωρούσιν καιδιδάσκονταιτίνιτρόπωπατείταιοθάνατοςraquoΚαιαλλούαναφερόμενοςσrsquoαυτήκαθrsquoαυτήτηνΝε-κρώσιμη Ακολουθία γράφει επιγραμματικά laquoΗτόλμητουΑισχύλουητελειότηςτουΣοφοκλέουςηηθικήτουΕυριπίδουωχριώσινενώπιονεκείνουτου απλουστάτου μεν αλλά μεστού ελέους καιτρόμου θεάματος που μας παρέχει η Νεκρώσι-μηΑκολουθία Είναι ποίησις όχι της φαντασίαςγέννημαθνητούαλλrsquoαυτοποίησιςκαθολικότητοςαυτόματονεξεικόνισματουΕυαγγελίουΑυτήδεη ποίησις της ανωνύμου ανθρωπότητος αποσπάδάκρυαεκτωνμυχώντηςσυνειδήσεωςκατrsquoάλ-λον τρόπον αγαπητά τω Θεώ δάκρυα πνευμα-τικής κατανύξεως και ταπεινοφροσύνης δάκρυαιεράτωνοποίωνητέχνητηςΘέσπιδοςδενήξευρεναδώσηπάρεξτηνεικόναraquo

Αυτήηδιάμέσουτηςχριστιανικήςλειτουργι-κής ψαλμωδίας ερπιτευχθείσα πρόσληψη και ενΧριστώαποκάθαρσητουπροχριστιανικούνεκρι-κούθρήνουφαίνεται ιδιαίτεραστηνκαλήαλλοί-ωση που υπέστησαν και τα αντίστοιχα πένθιμαδημοτικάτραγούδιατουελληνικούλαούταγνω-στά με το όνομα Μοιρολόγια Όπως παρατηρείο Αναγνωστόπουλος laquoστα δημοτικά τραγούδιααπαντάευρύταταοθρήνοςγιατονεκρόοοποίοςστρέφεται γύρω από τα ίδια θέματα όπως καιστουςαρχαίουςέλληνεςκαιτουςβυζαντινούςεί-ναιόμωςυποταγμένοςσταπλαίσιατουκόσμιουκαιανθρώπινουκαιαπαλλαγμένοςαπότιςυπερ-βολέςκαιακρότητες τωναρχαίωνμε έκδηλησεπολλάσημείατηνεπίδρασητηςχριστιανικήςδι-δασκαλίαςraquo

Ηανωτέρωακροτελεύτιαδιαπίστωσημαςδί-δειέναμέτροτηςεπιδράσεωςπουάσκησεηχρι-στιανικήδιδασκαλίακαισταυπόλοιπαεκτόςτουθρήνουπαραδοσιακάνεκρικάέθιματωνΝεοελλή-νωνΈτσιπχπουθενάσταδημοτικάτραγούδιαονεκρόςδεν θεωρείταιμολυσμένος ή επικίνδυνοςεξαίρεταιηαναγκαιότητατηςεκκλησιαστικήςτα-φής των νεκρών εκφράζεται η πίστη στην μετάθάνατοπροσωπικήύπαρξηδιατυπώνεταιηαντί-ληψη ότι ο θρήνος των νεκρών πρέπει να κατα-παύειαπότοΣάββατοτοβράδυμέχριτηνΚυρια-κή μετά τηΘείαΛειτουργία επειδή ηΚυριακήήδη από τον εσπερινό του Σαββάτου θεωρείταιωςηκατrsquoεξοχήνεορτήκαιημέραχαράςκάλ

Ταυτόχρονα οριοθετεί την ποιμαντική στάσητηςΕκκλησίαςέναντιαυτούτουπνεύματοςεκκο-σμίκευσηςπουσηματοδοτείγιατοχώροαυτόησυζητούμενη σήμερα καθιέρωση της καύσης τωννεκρών ή της πολιτικής κηδείας Για τον προσ-διορισμόδεαυτήςακριβώςτηςστάσεωςτηςΕκ-κλησίας θεωρούμε χρήσιμα τα κάτωθι συμπερά-σματαόπωςαυτάπροκύπτουναβίαστααπότηνπροηγηθείσαανάλυση

α)Οθρήνοςτωννεκρώνωςεστιακόσημείοτωνπροχριστιανικώννεκρικώνεθίμωνσυνδέεταιάμεσαπρος τις περί θανάτου και μετά θάνατονζωής αντιλήψεις τωνΕθνικών και των Ιουδαίωντις οποιες και εκφράζει Οι σπουδαιότερες δεαπό τις αντιλήψεις αυτές ήταν τρεις πρώτον οθάνατος ως το μέγιστο κακό της επίγειας ζωήςτουανθρώπουκαιοενεργόςρόλοςτωνπονηρώνπνευμάτων κατά την επέλευσή του δεύτερον ηεπικινδυνότητατωννεκρώνγιατουςζώντεςκαιτρίτονηδιάτωνυπερβολικώνθρήνωνκαιτωνάλ-λωνάμετρωνπενθικώνεκδηλώσεωνανάγκηεξευ-μενισμούτωννεκρών

β)ΗδιαφορετικήαντίληψητηνοποίαέχειηΕκκλησίαγιατοlaquoομοπόρευτονκαιομόζυγονraquoτης ψυχής ανθρώπινο σώμαως ναό του εν ημίναγίουΠνεύματος(Α΄Κορ619)γιατονθάνατοωςευεργεσίατουΘεούπροςτονπεπτωκόταάν-θρωποlaquoίναμηαθάνατονη τοκακόνraquo καιγιατην μετά θάνατο κατάσταση ως προσδοκώμενηεξανάστασητωνσωμάτωνκαιμέλλουσακρίσηόχιμόνοανέδειξετοασυμβίβαστοτωνπροχριστιανι-κώννεκρικώνθρήνωνπροςβασικέςαλήθειεςτηςχριστιανικής πίστεως αλλά και κατέστησε τηνψαλμωδίαεπίκεντροτηςχριστιανοπρεπούςταφήςτωννεκρώνΔιότιαπότηφύσητηςηχριστιανικήψαλμωδίαεκφράζειαυτήντήνlaquoπολλήνηδονήνraquoτηνοποίαέχειηενΚυρίωκοίμησηκαικαταπρα-ΰνειτονφυσικόψυχικόπόνοπουπροκαλείστονάνθρωπο η έξοδος από τη ζωή αυτή ενός προ-σφιλούς προσώπου Δεν είναι τυχαίο το γεγονόςότιστααρχαιότερατωνσωζομένωνχειρογράφωνευχολογίων(απότον8οαικαιεξής)μεταξύτωννεκρώσιμωνευχώνσυμπεριλαμβάνεταικαιειδικήlaquoΕυχήειςπενθούνταςraquo

γ)Μεδεδομένοτογεγονόςότικαιηκαύσητωννεκρώνόχιμόνοκατάτοπαρελθόναλλάκαικατάτανεώτεραχρόνιασυνδέθηκεμεπλείστεςόσες αντιχριστιανικές αντιλήψεις δεν μπορεί σεκαμμιά περίπτωση να συνδυαστεί με τον έντο-νο διδακτικό και παραμυθητικό χαρακτήρα πουπροσέλαβεηΝεκρώσιμηΑκολουθίαμέσαστηλει-τουργικήπαράδοση τηςΕκκλησίαςΠολύδεπε-ρισσότερο όταν με την συζητούμενη καθιέρωσητηςπολιτικήςκηδείαςσυνδυάζεταικαιμιαπρο-σπάθειααποσύνδεσηςτηςταφήςτωννεκρώναπότηναρμοδιότητατηςΕκκλησίαςπουσημαίνειόχιμόνο διολίσθηση προς αντιχριστιανικές αντιλή-ψεις αλλά και ευθεία αντίθεση με την περί τηςιερότητας του νεκρού διαχρονική αντίληψη τουελληνικούλαού

(π Δημητρίου Τζέρπου laquoΟ Αγιασμός της ζωής των πιστώνraquo εκδ Τήνος ndash Αθήναι 2006 σ 132-149)

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 16

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

ΜνημόσυνοείναιητέλεσηθείαςΛειτουργίαςκατά την ημέρα του θανάτου του μάρτυρα

προς τιμή του η σύναξη τηςΕκκλησίαςπρος τιμήτουτηνεπέτειοτουμαρτυρίουτουηπροσευχήτηςΕκκλησίαςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαιημνημόνευ-σητουονόματοςτουΜάρτυραστηθείαΛειτουργίαΑναπέμπονταιδεήσειςυπέρτωνκεκοιμημένωνκαισύσσωμηηΕκκλησίαεορτάζεικαιδέεταιστονΚύ-ριοόπωςαναπαύσειτηνψυχήτουμάρτυρα

Κατά τα λόγια του απΠαύλου laquoΕάν τε λοιπόνζώμεν εάν τε αποθνήσκομεν του Κυρίου είμεθαraquo(Ρωμιδ΄8)Υπάρχειλοιπόνηεκκλησίαστηνγη(ηστρατευόμενη)υπάρχειόμωςκαιηεκκλησίαστονουρανό(ηθριαμβεύουσα)στηνοποίαπηγαίνεικάθεάνθρωποςπουκοιμάταιενΚυρίωΗμνήμητωνκε-κοιμημένων(τομνημόσυνο)είναιμέλοςτηςλειτουρ-γικής δομής της εκκλησίας και αποτελεί κοινωνίαζώντωνκαι τεθνεώτωνστοένασώματηςσύναξηςΟΝΜατσούκαςαναφέρει στη Δογματική του laquoη

ΜνημόσυναΠρακτικήτηςαρχαίαςεκκλησίαςήμεταγενέστερηδιδασκαλίαΣεαυτότοάρθροθαθέλαμεναπαρουσιάσουμεκάποιαστοιχείασχετικάμεταμνημόσυνακαιαναυτάυπήρχανστηνπρακτικήτηςαρχαίαςΕκκλησίαςΠρινπροχωρήσουμεστοθέμαμαςκαλόείναιναδούμεποιαέννοιαέχουνταμνημόσυναστηνΟρθόδοξηΕκκλησίατουΚυρίουκαιτούτοπροςαποφυγήπαρεξηγήσεων

Γράφει ο Στέλιος Μπαφίτης

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 17

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αγάπητουΘεούδενυπόκειταισεκανένανόμοανηψυχήτονζητάεικαιτονθέλειΤοέλεοςΤουείναιαπροσμέτρητο Αυτό το νόημα έχουν οι ευχές καιτα μνημόσυναraquo (Δογματική και Συμβολική θεολο-γίαΓrsquo σελ 547)Ταμνημόσυνα τελούνται για ταπιστάπαιδιάτηςΕκκλησίαςΟΑνδρούτσοςαναφέ-ρειστηνΔογματικήτουlaquoΤογενικόνόμωςπόρισματηςπερίτούτουδιδασκαλίαςτωνΠατέρωνείναιότιοι παντελώς κακοί και αδιόρθωτοι αποθνήσκοντεςδεν δύνανται να καρπωθώσι τι εκ των υπέρ αυ-τών ελεημόνων έργων των επιζώντωνή των ευχώντηςΕκκλησίαςraquo(ΔογματικήΑνδρούτσουσελ428-429)Σεάλλοσημείοαναφέρειχαρακτηριστικάlaquohellipαιυπέρτωνκεκοιμημένωνδεήσειςπαρίστανταιωςαπλαίδεήσειςτουθείουελέουςεπιτουςενπίστεικεκοιμημένουςhellipraquo(σελ434)

ΚαιτέλοςαναφέρειlaquohellipοιερόςΔαμασκηνόςπα-ρατηρώνότιοΘεόςlaquoβούλεταιίναυπάλλωνοιπά-ντεςευεργετώμεθακαιζώντεςκαιμετάθάνατονraquoο δε laquoυπέρ της τουπλησίον σωτηρίας αγωνιζόμε-νοςπρώτονεαυτόνονίνησινείτατοπέλαςraquoΌτιηεξήγησιςαύτητωνμνημοσύνωνείναιημόνηυγιήςαποδίδουσατοπνεύματηςαρχαίαςεκκλησίαςμνή-μηντωνκεκοιμημένωνποιουμένηςεμβλέπειτιςκαιεντηγενικήτωνμνημοσύνωνχρήσειΕνωδήλαδεκατάθεωρίανδιδάσκεταιΟρθοδόξωςότιταμνημό-συναωφελούσιμόνονμετανοήσανταςήμηβαρέωςαμαρτήσανταςουδέπρέπεινατελώνταιυπέραμε-τανόητων καθόσον όμως αγνοείται η ηθική κατά-στασιςτωναποδημούντωνπρακτικώςταμνημόσυ-νατελούνταιυπέρπάντωνhellipraquo(σελ436)

Ουδεμία σχέση έχουν οι επιμνημόσυνες δεήσειςμεδήθενπερίαποκαταστάσεωςτωνπάντωνήάλ-λων παρόμοιων διδασκαλιών Ο Τρεμπέλας στηΔογματικήτουαναφέρειτηναντίληψητηςΠατέρωνκαιτηςΕκκλησίαςπουεπιβεβαιώνουντοπαραπά-νωlaquoΕίναιλοιπόνσαφέςότιαμφότεροιοιμνημο-νευθέντεςΠατέρες [εννΚύριλλο Ιεροσολύμων καιΧρυσόστομο]ποιούμενοιλόγονπερίονήσεως[δηλοφέλους]καιβοηθείαςτινόςεκμέρουςτωνζώντωνπρος τους τεθνεώτας παρεχομένης δεν εννοούσιταύτηνωςαπαλλαγήνμενεκτωνδεινώντουΆδουωςμεταβίβασινδrsquoαυτώναπότηςκολάσεωςειςτονΠαράδεισοναλλrsquoωςανακούφισινκαιβοήθειανμι-κράν laquoβοηθείν όμως δυναμένηνraquo ως lsquoκούφην τηνκόλασινraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΔογματικήτηςΟρ-θοδόξουΚαθολικήςΕκκλησίαςraquoτόμΓrsquo3ηέκδΟΣωτήρΑθήναι2003σελ412)

ΚλείνονταςταπερίτηςεννοίαςτωνμνημοσύνωνπαραθέτουμεαπότοβιβλίοτουπΣεραφείμΡόουζlaquoΟιΠροτεστάντες γενικώς θεωρούν τις προσευχέςτηςΕκκλησίαςγιατουςνεκρούςκατάκάποιοτρό-ποασύμβατεςμε τηνανάγκη ναβρει οάνθρωποςτησωτηρίαστηνεπίγειαζωήτουlaquoΕάνμπορούμενα σωθούμε μέσω τηςΕκκλησίας μετά το θάνατοτότεγιατίναμπούμεστονκόποναπαλέψουμεήνα

αποκτήσουμεπίστησεαυτήντηνζωήΑςφάμεαςπιούμε κι ας γλεντήσουμεhellipraquoΦυσικά κανείςαπrsquoόσουςεφάρμοσαναυτήντηνφιλοσοφίαόσοζούσανδεν σώθηκεποτέ χάρηστιςπροσευχές τηςΕκκλη-σίαςμετάτονθάνατότουκαι είναιπροφανέςότιένατέτοιοεπιχείρημαείναιαπολύτωςτεχνητόακό-μακαιυποκριτικόΟιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςδενμπορούννασώσουντονοιονδήποτεδενεπιθυμείτηνσωτηρία του ήαυτόνπουποτέδεναγωνίστηκε οίδιοςνατηνκατακτήσεικατάτηνδιάρκειατηςζωήςτουΚατάμίαέννοιαθαμπορούσαμεναπούμεότιοιπροσευχέςτηςΕκκλησίαςήτουκάθεχριστιανούξεχωριστάγιακάποιονεκρόδενπροκύπτουνπαράωςαποτέλεσματουτρόπουζωήςτουhellipraquo (ΗΨυχήμετάθάνατονσελ296-297)

Οι ψυχές δεν βρίσκονται από τώρα στην τελικήκατάστασήτουςΔενήρθεακόμαηώρατηςτελικήςκρίσηςΟάγιοςΜάρκοςοΕυγενικόςγράφειlaquoΕμείςδεν ισχυριζόμαστε ούτε ότι οι δίκαιοι απολαμβά-νουν τελείως τον δικό τους κλήρο και εκείνη τηνμακαρία κατάσταση την οποία προετοίμασαν γιατουςεαυτούςτουςαπότηνπαρούσαζωήούτεότιοιαμαρτωλοίαμέσωςμετάτονθάνατοοδηγούνταιστην αιώνια κόλαση στην οποία θα βασανίζονταιαδιαλείπτωςαλλάότιαυτάκαιταδύοθαγίνουνυποχρεωτικά μετά την έσχατη ημέρα τηςΚρίσεωςκαι τηνΑνάστασηόλωντωνανθρώπωνraquo (ΗΨυχήμετά θάνατον Δεύτερη Απολογία προς ΛατίνουςαγίουΜάρκουτουΕυγενικού)

ΑυτήηώραέρχεταιμετάτηνανάστασηλοιπόνΣτην Αποκάλυψη αναφέρεται laquoΚαι είδον θρόνονλευκόν μέγαν και τον καθήμενον επrsquo αυτού απόπροσώπουτουοποίουέφυγενηγηκαιοουρανόςκαιδενευρέθητόποςδιrsquoαυτάΚαιείδοντουςνε-κρούς μικρούς και μεγάλους ισταμένους ενώπιοντου Θεού και τα βιβλία ηνοίχθησαν και βιβλίονάλλοηνοίχθητοοποίονείναιτηςζωήςκαιεκρίθη-σανοινεκροίεκτωνγεγραμμένωνεντοιςβιβλίοιςκατάταέργααυτώνΚαιέδωκενηθάλασσατουςεν αυτή νεκρούς και ο θάνατος και ο άδης έδω-καντουςεναυτοίςνεκρούςκαιεκρίθησανέκαστοςκατά τα έργα αυτών Και ο θάνατος και ο άδηςερρίφθησανειςτηνλίμνηντουπυρόςούτοςείναιοδεύτεροςθάνατοςΚαιόστιςδενευρέθηγεγραμμέ-νος εν τωβιβλίωτης ζωής ερρίφθη εις την λίμνηντουπυρόςraquo(Αποκάλυψηκ11-15)

ΟΙησούςΧριστόςαφούθανατώθηκεκατάσάρκαμετά laquohellipεκήρυξε και προς τα πνεύματα τα εν τηφυλακήταοποίαηπείθησάνποτέότεημακροθυ-μίατουΘεούεπρόσμενέποτέαυτούςενταιςημέ-ραιςτουΝώεhellipraquo(ΑrsquoΠέτργrsquo19-20)ΜάλισταοαπΠέτροςαναφέρεικαιτονλόγοlaquoΕπειδήδιάτούτοεκηρύχθητοευαγγέλιονκαιπροςτουςνεκρούςδιάνακριθώσιμενκατάανθρώπουςενσαρκίναζώσιδεκατάΘεόνενπνεύματιraquo(ΑrsquoΠέτρδ6)ΕπειδήοΧριστόςlaquoείναι έτοιμος να κρίνη ζώντας και νε-

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 18

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

κρούςraquo(ΑrsquoΠέτρδ5)ΟίδιοςοΚύριοςμίλησεγιαδυνατότηταάφεσηςκαισυγχώρεσηςμετάθάνατονlaquoΠάσααμαρτίακαιβλασφημίαθέλεισυγχωρηθείειςτουςανθρώπουςΗκατάτουΠνεύματοςόμωςβλα-σφημίαδεν θέλει συγχωρηθεί εις τουςανθρώπουςΚαιόστιςείπειλόγονκατάτουυιούτουανθρώπουθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνόστιςόμωςείπεικατάτουΠνεύματοςτουΑγίουδενθέλεισυγχωρηθείειςαυτόνούτεεντούτωτωαιώνιΟΎΤΕΕΝΤΩΜΈΛ-ΛΟΝΤΙraquo(Ματθιβrsquo31-32)Ώστευπάρχειδυνατό-τητα συγχώρεσης ΚΑΙ στον μέλλοντα αιώνα Δια-φορετικάθαήτανπεριττόνατοπειΠαρατηρούμεταύτισητουχωρίουαυτούμεχωρίοτουΧρυσοστό-μουlaquoΧήραιπεριεστώσαικαιδακρύουσαιουχίτούπαρόντοςαλλάκαι τούμέλλοντοςδύνανται εξαρ-πάσαιθανάτουraquo(ΙωάννουΧρυσοστόμουΚΑΟμιλίαειςταςΠράξειςτώνΑποστόλωνPG60σελ169)Καιοιδύολόγοιυπαινίσσονταιήυπονοούνάφεσηαμαρτημάτων και πέρα από τον τάφο εκτός απότοαμάρτηματηςβλασφημίαςτουαγίουΠνεύματοςΤηνίδιαερμηνείαδίνεικαιοάγιοςΜάρκοςοΕυ-γενικόςlaquohellipαπό τοκατάΜατθαίον ευαγγέλιο στοοποίοοΣωτήραςλέειότιlaquoδενθασυγχωρεθούνοιαμαρτίες σε αυτόν που έχει βλασφημήσει το ΆγιοΠνεύμα ούτε σεαυτήν ούτε στηνμέλλουσα ζωήraquoεπειδήυφίσταταιηάφεσηκαιστημέλλουσαζωήraquo(ΗΨυχήμετάθάνατονΟμιλίαπρώτηαγίουΜάρ-κου του Ευγενικού-απολογία προς τους Λατίνουςσελ319)

ΤαμνημόσυναστηνΠαλαιάΔιαθήκη

ΤαμνημόσυναυπήρχανστηνπρακτικήτουλαούτουΘεούτηςΠαλαιάςΔιαθήκηςΒλέπουμετονΔα-βίδ και όσοι ήταν μαζί του να νηστεύουν για τονεκρό Σαούλ τον Ιωνάθαν αλλά και για όλο τονλαόπουσκοτώθηκεστονπόλεμοlaquoΤότεπιάσαςοΔαβίδ τα ιμάτια αυτού διέσχισε αυτά και πάντεςομοίωςοιάνδρεςοιμετrsquoαυτούΚαιεπένθησανκαιέκλαυσανκαιενήστευσανδιατονΣαούλκαιδιατον ΙωνάθαντονυιόναυτούκαιδιατονλαόντουΚυρίουκαιδιατονοίκοντουΙσραήλδιότιέπεσονδιαρομφαίαςraquo (ΒrsquoΣαμουήλα11-12)Εντάξειναπενθήσειςκαινακλαύσειςαλλάγιατίνανηστεύσειςκιόλας για τους νεκρούς Ο λαός επί εποχής Νεε-μίανήστευσεκαιπένθησεγιατιςανομίεςτωνίδιωναλλά και των πατέρων τους laquoΚαι εν τη εικοστήτετάρτηημέρατούτουτουμηνόςσυνήχθησανοιυιοίΙσραήλμενηστείανκαιμεσάκκουςκαιμεχώμαεφrsquoεαυτούςΚαιεχωρίσθητοσπέρματουΙσραήλαπόπάντωντωνξένωνκαισταθέντεςεξωμολογήθησανταςαμαρτίαςαυτώνκαιταςανομίαςτωνπατέρωναυτώνΚαισταθέντεςεν τωτόπωαυτώνανέγνω-σανεντωβιβλίωτουνόμουΚυρίουτουΘεούαυτώνεντέταρτοντηςημέραςκαιεντέταρτονεξωμολο-γούντοκαιπροσεκύνουνΚύριοντονΘεόναυτώνraquo(Νεεμίαςθrsquo 1-3)Σεποιουςάραγεαναφέρεταιμετηνλέξηlaquoπατέραςraquo

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 19

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Στοίδιοκεφάλαιοτουιδίουβιβλίουγίνεταιφα-νερόμεταλόγιατουΙησούτουΚαδμιήλκαιτωνλοιπών που μίλησαν επί του βήματος και έφερανδημόσιαπροσευχήlaquohellipείδεςτηνθλίψιντωνπατέρωνημώνενΑιγύπτωκαιήκουσαςτηνκραυγήναυτώνεπίτηνΕρυθράνθάλασσανκαιέδειξαςσημείακαιτέρατα επί τον Φαραώ και επί πάντας τους δού-λουςαυτούκαιεπίπάντατονλαόντηςγηςαυτούhellipΕκείνοιδεκαιοιπατέρεςημώνυπερηφανεύθησανκαι εσκλήρυναν τον τράχηλοναυτών και δεν υπή-κουσαν εις τας εντολάς σουhellip Μάλιστα ότε έκα-μονειςεαυτούςχωνευτόνμόσχονκαιείπονΟύτοςείναι οΘεός σου όστις σε ανήγαγεν εξΑιγύπτουκαι έπραξαν μεγάλουςπαροργισμούςhellipαφούανε-παύθησανεστράφησανειςτοναπράττωσιπονηράενώπιόνσουόθενεγκατέλιπεςαυτούςειςτηνχείρατωνεχθρώναυτώνκαιεξουσίασαναυτούςhellipraquoΕίναιφανερό λοιπόν ότι λέγοντας laquoπατέρεςraquo δεν εννο-ούν τους ζώντες πατέρες τους αλλά αναφέρονταιστιςπροηγούμενεςγενεέςΣτηνγενεάπουελευθε-ρώθηκεαπότηνδουλείατουΦαραώκαιμετέπειταΓιααυτόκαιεστιάζειηδημόσιαπροσευχήστοότιαμάρτησαν και δεν έμειναν πιστοί εξ ου και όλατακακά

Μιαακόμαξεκάθαρημαρτυρίαείναιαπότοβι-βλίο των Μακκαβαίων ο Ιούδας ο Μακκαβαίοςπροσέφερεθυσίαυπέρπεσόντωνγιαεξιλασμότωναμαρτιών laquohellipσυγκέντρωσε συνεισφορές από κάθεάντρακιέστειλεσταΙεροσόλυμαδύοχιλιάδεςδραχ-μέςασήμιγιαναχρηματοδοτήσειμιαθυσίαγιατηνεξιλέωση της αμαρτίας Αυτή τη θεάρεστη πράξητην έκανε επειδή πίστευε πως υπάρχει ανάστασηνεκρώνΓιατίανδενπίστευεότιθrsquoαναστηθούναυ-τοίπουλίγοπρινείχανσκοτωθείθαήτανπεριττόκι ανόητο να προσεύχεται γιrsquo αυτούς Εξάλλου οΙούδαςήτανβέβαιοςότιόσοιπέθαινανέχονταςπί-στη στο θεό θα είχαν εξαιρετική μεταχείριση γιrsquoαυτόεπρόκειτογιαμιαάγιακαιθεάρεστησκέψηΈτσιέκαναντηθυσίαγιατηνεξιλέωσητωννεκρώνώστεοιτελευταίοινrsquoαπαλλαγούναπότηναμαρτίαπουείχανδιαπράξειraquo(ΒrsquoΜακκαβαίωνιβ΄43)

Σεαυτότοσημείοείναικαλόναπούμεότιτοβι-βλίοαυτόανήκειστονκανόνατωνβιβλίωντηςΑγί-αςΓραφήςόπωςτοπαραλάβαμεαπότηνΕκκλησίαΣυγκεκριμέναοΠΕ΄ΑποστολικόςΚανόναςτοκα-τατάσσει στα άγια και σεβάσμια βιβλία της Αγί-αςΓραφήςΔενέχουμεεπομένωςκανένανλόγονααπορρίψουμε το συγκεκριμένο βιβλίο Απεναντίαςαξίζει να αναφέρουμε μία πολύ σημαντική λεπτο-μέρειαοαπΠαύλοςστηνΕβραίουςια΄35γράφειlaquoΕλαβονγυναίκεςεξαναστάσεωςτούςνεκρούςαυ-τών Άλλοι δε ετυμπανίσθησαν ου προσδεξάμενοιτηναπολύτρωσινίνακρείττονοςαναστάσεωςτύχω-σινraquo (Εβρ ια΄35)ΔηλαδήlaquoΓυναίκεςέλαβονπίσωανεστημένουςτούςνεκρούςτουςΆλλοιδεεβασα-νίσθησανδεμένοιειςτοτύμπανοκαιδενεδέχθησαννααπαλλαγούναπό ταβασανιστήρια για να επι-

τύχουνανωτέρασωτηρίαraquoΤομαρτύριοτούτυμπά-νουαναφέρεταιμόνοστοβιβλίοτωνΜακκαβαίων(ΒrsquoΜακκαβστ΄1828)εκείπουαναφέρονταικαιταμνημόσυναΑπόεκείάντλησεπληροφορίεςοαπΠαύλος περί του τυμπανισμού Αν ο απ Παύλοςδίδεικύροςσεαυτόγιατίναμηνέχουνκύροςκαιταμνημόσυναπουαναφέρονταιεπίσηςσεαυτό

Αν αυτή η πρακτική ήταν λανθασμένη θα τηστηλίτευεηΑγίαΓραφήκαιοΘεόςθατιμωρούσεπαραδειγματικά όσους τέλεσαν τέτοιες αξιόποινεςπράξειςόπωςέκανεσεάλλεςπεριπτώσειςΌμωςδενυπάρχεικανένασημείοστηνΑγίαΓραφήπουοΘεόςνακατακρίνειαυτήτηνπρακτικήΤοαντίθετοlaquoει γαρ μη τούς προπεπτωκότας αναστήναι προ-σεδόκαπερισσόνανήνκαι ληρώδεςυπέρ νεκρώνπροσεύχεσθαιraquo(ΒrsquoΜακκαβιβ΄44)

laquoΔιότιεάνδενεπίστευεότιοιφονευθέντεςστρα-τιώτεςεις τηνμάχηθααναστηθούνήτοανωφελέςκαιανόητοναπροσεύχωνταιυπέρτώννεκρώνraquo

laquoπάνυκαλώςκαιαστείωςπράττωνυπέραναστά-σεωςδιαλογιζόμενοςraquo(στίχ43)

laquoΩραίακαιευγενικήπράξηεμπνευσθείσαεκτήςπίστεωςειςτηνανάστασηraquo

ΌχιμόνονεπαινείτηνσυγκεκριμένηενέργειατούΙούδα τούΜακκαβαίου αλλά θέτει την ανάστασηωςπροϋπόθεσητωνμνημοσύνωνΕάνδενυφίστατοηπίστηειςτηνανάστασηΑΡΑΚΑΙΕΙΣΤΗΝΚΡΙ-ΣΗΚΑΙΤΗΝΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΤΟΤΕΚΑΙΜΟΝΟΝΤΟΤΕήτοανώφελοςηδέησηυπέρτωνκεκοιμημέ-νων

Ο Ιούδας οΜακκαβαίος λέγει το ιερό κείμενοlaquoυπέρ αναστάσεως διαλογιζόμενοςraquo laquoαπέστειλενεις Ιεροσόλυμα προσαγαγείν περί αμαρτίας θυσί-ανraquo(στίχ43)ΕδώγεννάταιέναερώτημαΑςυπο-θέσουμεότιοΙούδαςεπλανήθηκαιοισυναυτώκιετέλεσαν κάτι που δεν είναι πιστεύω τού Ιουδαϊ-σμούΜατοκέντροπίστεωςτήςΙουδαϊκήςθρησκεί-ας τα Ιεροσόλυμα δηλαδή εις τα οποία απέστει-λετονέρανοπουέκανεγιανατελέσουντηνθυσίαπερίαμαρτίαςτεθνεώτωνανθρώπωνεπλανήθηκαιαυτόΔεν ευρέθηΟΥΤΕΕΝΑΣνασταματήσειμίαπλανημένη ενέργεια που επεχείρησε ο Ιούδας καιοισυναυτώΑΠΑΝΤΕΣΕΠΛΑΝΗΘΗΣΑΝΤΑΥΤΟ-ΧΡΟΝΩΣ

ΜνημόσυναστηνΚαινήΔιαθήκη

ΣτηνΚαινήΔιαθήκηβλέπουμετοναπΠαύλοναπροσεύχεται για τον κεκοιμημένο Ονησιφόρο laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεοςαπότοΘεόεκείνητηνημέραraquo (Βrsquo Τιμ 118) Για το συγκεκριμένο εδά-φιοκάποιοιισχυρίζονταιότιοΟνησιφόροςδενέχειπεθάνει Όμως στην συνάφεια της συγκεκριμένης

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 20

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

επιστολήςηφράσηlaquoεκείνητηημέραraquoπουσημαίνειτηνΚρίση συνδέεταιμε όποιονφεύγειαπόαυτόντονκόσμοδιότιοΠαύλοςλέειγιατονεαυτότουlaquoέφτασεοκαιρόςναφύγωαπrsquoαυτότονκόσμοhellipθαμεανταμείψειοΚύριοςεκείνητηνημέραοδί-καιοςκριτήςraquo(ΒrsquoΤιμ46-8)Δηλαδήστησυνάφειατης ίδιας επιστολής αυτός που περιμένει laquoεκείνητη ημέραraquo πρέπει πρώτα να ldquoφύγει απrsquo αυτό τονκόσμοraquoΔευτερευόντωςτογεγονόςότιοΟνησιφό-ρος έχειπεθάνει διαφαίνεταιαπό τονδιαχωρισμότουαπότηνοικογένειάτουlaquoΟΚύριοςαςδείξειτοέλεόςτουστηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ116)laquoΑςδώσειοΚύριοςναβρειέλεος[οΟνησιφό-ρος]απότοΘεόεκείνητηνημέραraquo(ΒrsquoΤιμ118)

ΚαταρχάςθαμπορούσεναπειοΠαύλοςldquoαςδώ-σει έλεος ο Κύριος στον Ονησιφόρο και τον οίκοτουrdquoΕπίσηςδιαφοροποιείοΠαύλοςτιςευχέςκαιη μία μιλά για το παρόν και η άλλη για το μέλ-λον Στο τέλος της επιστολής ξανά αναφέρει τηνοικογένεια μόνη laquoΧαιρέτησέ μου την Πρίσκα καιτονΑκύλακαιτηνοικογένειατουΟνησιφόρουraquo(ΒrsquoΤιμ419)

Μνημόσυναστηνμεταποστολικήεποχή

α) Ο Τερτυλλιανός (dagger220) μας πληροφορεί γιατη χήρα χριστιανή που προσεύχεται για την ανά-παυση της ψυχής του νεκρού συζύγου της laquoΕnimvero et pro anima ejus orat et refrigerium interimadpostulat ei et in prima resurrection consortiumet offert annuis diebus dormitionis ejuraquo (De

monogamia 10PL 2942C- περίπου το 210-211) ΟΤερτυλλιανόςαναφέρεταιιδιαίτεραστογεγονόςτηςκατrsquoέτοςεπετείουτουθανάτουτωνκεκοιμημένωναδελφών αλλά και της υπέρ αυτών τελέσεως τηςθείας Ευχαριστίας (De corona 3 PL 279B-208 μΧ) laquoOblationes pro defunctis pro nataliciis annuadie facimusraquoΟίδιοςπάλιστοΜαρτύριοτηςΠερ-πετούας έργο μάλλον δικό του αναφέρεται στηνέντονηπροσευχήτηςμάρτυροςγιατησωτηρίατηςψυχής του αδελφού της Δεινοκράτη ο οποίος είχεπεθάνεισεηλικία7ετώναβάπτιστοςΤααποτελέ-σματααυτήςτηςπροσευχήςήτανλυτρωτικάγιατονβασανιζόμενο μετά θάνατον λόγο του άκυρου θα-νάτουτουαδελφούτης(JBRobinsonThepassionofSPerpetuaTextesandStudiesCambridgeattheUniversityPress1(2)1891s204)

β)ΣτομαρτυρολόγιοτουαγίουΠολυκάρπου(βrsquoαιώνας)περιγράφεταιμνημόσυνοΕκείλέγεταιότιστοντόποόπουθάφτηκανταμαρτυρικάλείψαναθασυνάγονταιοιπιστοίlaquoεναγαλλιάσεικαιχαράraquoώστεναεπιτελούνlaquoτηντουμαρτυρίουαυτούημέ-ραν γενέθλιον εις τε την τωνπροαθλησάντωνμνή-μηνκαιτωνμελλόντωνάσκησιντεκαιετοιμασίανraquoXVIIIlaquoΚαιέτσιεμείςύστεραπερισυλλέγονταςτατιμιώτερα και απόπολύτιμους λίθους και δοκιμα-σμένα περισσότερο από το χρυσάφι οστά του τααποθέσαμεόπουήτανφυσικόΣυναθροιζόμενοιεκείόσο μας είναι δυνατό με αγαλλίαση και χαρά ναδώσει ο Κύριος να εορτάζουμε τη γενέθλια μέρατουμαρτυρίουτουγιαναθυμόμαστετημνήμηαυ-τώνπουάθλησανπροηγουμένωςκαι ναασκούνται

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 21

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

καιπροετοιμάζονταιαυτοίπουπρόκειταινααθλή-σουν στο μέλλονraquo (Αποστολικοί Πατέρες άπανταταέργατόμος4ΠΠαπαευαγγέλου)

ΉτανσυνήθειατηςΕκκλησίαςαφούείχεορισθείάνθρωπος να καταγράφει τα ονόματα των μαρτύ-ρων καθώς και την ημερομηνία του θανάτου τουςώστενατελείταιτομνημόσυνότουςκατάτοτυπικόπουπεριγράφεταιΕπίτωνημερώντουΚυπριανούένας πιστός που ονομαζόταν Τέρτυλλος φρόντιζεεπιμελέστατα τους ομολογητές και ανέγραφε μεκάθε ακρίβεια την ημέρα της άθλησηςώστε κατάτηνεπέτειονατελείταιηλειτουργίακαιναμνημο-νεύεταιτομαρτυρικόόνομαστηνοικείαθέσηEpist122

γ)ΣτοαπόκρυφοκείμενοlaquoΠράξειςΙωάννουraquo(2οςαιών) μικρασιατικής προέλευσης καταγράφεται ημαρτύρια ότι στον τάφο της χριστιανής Δρουσια-νής τελέσθηκε θείαΕυχαριστία και ανεπέμφθησανπροσευχέςτηντρίτηημέρααπότοθάνατότηςlsquorsquoΤηδεεξήςήμεραπαραγίνεταιο ΙωάννηςάματωΑν-δρονίκωκαιτοιςαδελφοίςεξεωθινήςειςτομνήματρίτηνεχούσηςτηςΔρουσιανήςόπωςάρτονκλάσω-μενεκείhellipΚαιταύταειπώνοΙωάννηςεπευξάμενοςκαιλαβώνάρτονεκόμισενειςτομνήμακλάσαιΚαιείπε Δοξάζομέν σοι το όνομα το επιστρέφον ημάςεκτηςπλάνηςκαιανηλεούςαπάτηςΚαιευξάμενοςούτως και δοξάσας εξήει του μνήματος κοινωνή-σαςτοιςαδελφοίςπάσιτηςτουΚυρίουΕυχαριστί-αςraquo(ΠανΣκαλτσήΗυπέρτωνΝεκρώνφροντίδατηςΑρχαίαςΕκκλησίαςΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη19σσ118-121)

δ) Αλλά και ο Ωριγένης (dagger 254) μας πληροφο-ρείγιατηνύπαρξηευχώνυπέρτωνκεκοιμημένωνστηνεποχήτουlaquoΟυκαπογνωστέονούτωκαιτουςεξεληλυθόταςμακαρίουςφθάνειντωπνεύματιτάχαμάλλοντουόντοςεντωνσώματιεπίτηςεκκλησίαςδιόπερουκαταφρονητέοντωνεναυταίςευχώνωςεξαίρετόντιεχουσώντωγνησίωςσυνερχομένωαυ-τώνrsquorsquo(PG11556A)

ε) OΆγιοςΚυπριανός επίσης (dagger258) επίσκοποςΚαρχηδόναςσυνιστάστους ιερείςναμηναμελούντηναρχαίασυνήθεια τηςΕκκλησίας να τιμούν τηνεπέτειοτουθανάτουτωνπιστώνκαιιδίωςτωνμαρ-τύρωνΤονίζειακόμηότιμετηνπροσφοράτηςθεί-ας Ευχαριστίας υπέρ των νεκρών εξαγνίζεται καιοίδιοςΣτηνεποχήτουήτανδιαμορφωμένηηλει-τουργικήπράξητηςμνημόνευσηςτωνκεκοιμημένωνστη θεία Λειτουργία (ΠανΣκαλτσή Η υπέρ τωνΝεκρών φροντίδα της Αρχαίας Εκκλησίας Ποιμα-ντικήΒιβλιοθήκη19σς118-121)

στ)ΟΆγιοςΚύριλλοςΙεροσολύμωνστην5ηΜυ-σταγωγικήτουΚατήχηση (ηοποίαεκφωνήθηκετο348μΧ)φανερώνειαυτήντηνπράξητηςαρχαίαςΕκκλησίας στην εποχή του Αναφέρει (Αφού έχει

προηγηθεί η αναίμακτη λατρεία και η Θ Ευχαρι-στία) laquohellipΜετά ευχόμαστε για τους κεκοιμημένουςαγίους πατέρες και επισκόπους και γενικά γιαόλους εκείνους από μας που έχουν κοιμηθεί Τοκάνουμε αυτό γιατί πιστεύουμε ότι έχουν μεγάληωφέλειαοιψυχέςεκείνωνγιατουςοποίουςγίνεταιηδέησητηστιγμήτηςτόσοφρικτήςκαιαγίαςθυ-σίαςπουτώραπροσφέρεταιΘέλωνασαςπείσωγιαυτόμεέναπαράδειγμαΞέρωπολλούςπουλένεΤι ωφελείται η ψυχή όταν φύγει από τον κόσμοφορτωμένη με αμαρτίες ή και χωρίς αμαρτήμα-τα καιμνημονεύεταιστηΘείαΛειτουργίαΆραγεόμωςεάνέναςβασιλιάςεξορίσειόσουςτουέφται-ξανσεκάτικαιμετάόσοιβρίσκοντανσεδιαφορε-τικήκατάστασηαπόαυτούς έπλεκανστεφάνικαιτουτοπρόσφερανγιαχάρητωνεξορίστωνδενθαμαλάκωνε η καρδιά του βασιλιά και δεν θα ελά-φρωνετηντιμωρίαΚατάτονίδιολοιπόνκιεμείςτρόποπροσφέρουμεστονΘεόδεήσειςγιατουςκε-κοιμημένουςκιαναυτοίήταναμαρτωλοίεμείςδενπλέκουμεστεφάνιαλλάπροσφέρουμετονΧριστόπουθυσιάστηκεγιατιςαμαρτίεςμαςζητώνταςκαιγιααυτούςκαιγιαεμάςτοέλεοςτουφιλανθρώπουΘεούraquo (Κατηχήσεις αγίουΚυρίλλου Ιεροσολύμωνβrsquoτόμοςσελ560-561ΓΜαυρομάτης)

ζ) ΟΆγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος αναφέρεταιαρκετέςφορέςσταμνημόσυναΘεωρείότιοινεκροίκαιοιζωντανοίδενδιαφέρουνωςπροςτηνανάγκητουςγιαπροσευχέςrdquoΏσπερουνυπέρτωνζώντωνευχόμεθατωνουδένδιαλλαττόντωντωννεκρώνού-τωςένεστικαιυπέρεκείνωνεύχεσθαιrdquo(Υπόμνημαεις την προςΦιληππισίους επιστολήν PG 62204)και αποδίδει την αρχή την laquoμνήμην γίνεσθαι τῶνἀπελθόντωνraquoστοΆγιοΠνεύμαπουενέπνευσετουςΑποστόλουςlaquoΟυκεικήπροσφοραίυπέρτωναπελ-θόντωνγίνονται ουκ εική ικετήριαι ουκ εική ελε-ημοσύναιταύταπάντατοΠνεύμαδιέταξεδιrsquoαλ-λήλωνημάςωφελείσθαιβουλόμενονrsquorsquo (PG60170)Σε άλλο σημείο αναφέρει lsquorsquoΔεν θέσπισαν άσκοπαοιΑπόστολοιναγίνεταιεπίτωνφρικτώνμυστηρίωνη μνημόνευσις των απελθόντων Χριστιανών Eίναιγνωστό ότιπολύωφελεί ηπροσφερόμενη ευεργε-σία αυτούς Όταν στέκεται ο λαός και το πλήθοςτωνΙερέωνμεταχέριαυψωμέναενώπιοντηςφοβε-ράςθυσίαςπωςείναιδυνατόνναμηνκαταπείσουντονΘεό για τους κεκοιμημένουςraquo (PG 62204 3ηΟμιλίαπροςΦιλιππησίους) Υπομνηματίζοντας τηνΑΚορινθίουςεπιστολήτουαπΠαύλουαναφέρειlaquoΕιγαρτουςπαίδαςτουΙώβεκάθαιρενητουπα-τρός θυσία [Ιώβ 15] τι αμφιβάλλεις ει και ημώνυπέρτωναπελθόντωνπροσφερόντωνγίνεταίτιςαυ-τοίςπαραμυθίαΕίωθεγαροΘεόςκαιετέροιςυπέρετέρωνχαρίζεσθαιΚαιτούτοεδείκνυοΠαύλοςλέ-γων ίνα εν πολλώ προσώπω το εις ημάς χάρισμαδιαπολλώνευχαριστηθήυπέρυμών[Β΄Κορ111]Μηδηαποκάμωμεντοιςαπελθούσιβοηθούντεςκαιπροσφέροντεςυπέραυτώνευχάςrdquo(ΟμιλίαιΜΑ΄ειςτηνΑ΄προςΚορινθίουςPG61361)

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 22

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Γιατί ο Χρυσόστομος αποκλείεται να άντλησεπληροφορίεςπερίτωνμνημόσυνωναπότιςΑπο-στολικέςΔιαταγές

ΟΙερόςΧρυσόστομοςαναφέρονταςταπαραπά-νωδεν είχεανάγκη ναπροσφύγειστοψευδεπί-γραφοβιβλίοτωνlaquoΑποστολικώνΔιαταγώνraquoπουσυγγράφτηκετοντέταρτοαιώνακαιπουσύμφω-ναμε τηνlaquoΘρησκευτικήκαιΗθικήΕγκυκλοπαί-δειαraquoτόμ4(1964)στ1182ηαρχαίαΕκκλησίαήτανεπιφυλακτικήγιατηνπροέλευσητουκειμέ-νουαυτούΜάλισταότιοΠατέραςτηςΕκκλησί-ας δεν ξεγελάστηκε σχετικά με το αν επρόκειτογιααποστολικόσύγγραμμαφαίνεταιαπότοότιη Εκκλησία δεν το αποδέχτηκε ως τέτοιο αφούδεναναφέρεταισεκανέναναπότουςκανόνεςπουεμφανίστηκαν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τουΧρυσοστόμου Ούτε στον ξrsquo κανόνα Λαοδικείας(360μΧ)ΟύτεστηλθrsquoΕπιστολήτουΜΑθανα-σίου(367μΧ)

Ούτε στου Γρηγορίου Θεολόγου (έως το 390μΧ)ΟύτεστουΑμφιλόχιουΕικονίου (395μΧ)ΟύτεστονκδrsquoλβrsquoκανόναΚαρθαγένης(419μΧ)ΌληηπερίοδοςπουέζησεοΧρυσόστομοςαπορ-ρίπτει την κανονικότητα του συγγράμματος αυ-τού (Μπούμης Ι Παναγιώτης laquoΟι Kανόνες τηςEκκλησίας περί του Kανόνος της Αγ Γραφήςraquo2η έκδ Αποστολική Διακονία Αθήνα 1991 σελ67-68207)

Aργότερα θα καταδικαστεί από την ΠενθέκτηΟικουμενική επειδή βρέθηκαν μερικά νόθα στοι-χείαόπωςαναφέρειοάγιοςΝικόδημοςστοΠη-δάλιό τουστονκανόνα2laquohellipαις τισίπάλαιυπότωνΕΤΕΡΟΔΌΞΩΝεπιλύμητηςΕκκλησίαςΝΟΘΑΤΙΝΑκαι ξένατης ευσεβείαςπαρενεθέτησαν τοευπρεπέςκάλλοςτωνθείωνδογμάτωνημίναμαυ-ρώσαντατηντωνΤΟΙΟΎΤΩΝΔΙΑΤΆΞΕΩΝαπο-βολήν πεποιήμεθα προς την του χριστιανικωτά-τουποιμνίουοικοδομήνκαιασφάλειανουδαμώςεγκρίνοντεςτατηςαιρετικήςψευδολογίαςκυήμα-τα και τηγνησίω τωνΑποστόλωνκαι ολοκλήρωδιδαχήνπαρενείροντεςhellipraquo(Πηδάλιοσελ220)

Και ο άγιοςΝικόδημος ερμηνεύει laquohellipτας γαρδια Κλήμεντος Αποστολικάς διαταγάς επειδήαπό τους ετεροδόξους ενοθεύθησαν ΕΙΣ ΜΕΡΗΤΙΝΑ δια βλάβην της εκκλησίας αποβάλλει διατηνασφάλειαντωνΧριστιανώνraquo(σελ221)

ΟιlaquoΑποστολικέςΔιαταγέςraquoαποτελούνσυμπί-λημαδηλαδήκομμάτιααπόάλλεςπηγέςταοποίαέχουνσυνθέσειέναάλλοέργοτοοποίοδενείναιπρωτότυποαλλάαντλείlaquoεξήδηυπαρχόντωνενχρήσει στοιχείωνraquo Ο Στεφανίδης πουθενά δενονομάζει τις ldquoΑποστολικές Διαταγέςrdquo ως πηγήτου Χρυσοστόμου Σε καμία έγκυρη Εκκλησια-στικήΙστορίαήΠατρολογίατηςελληνόφωνηςβι-

βλιογραφίαςδενχαρακτηρίζουντιςΑποστολικέςΔιαταγέςως πηγή τουΧρυσοστόμου ΟΤρεμπέ-λας διαφοροποιεί τον Χρυσόστομοως πηγή απότις laquoΑποστολικες Διαταγέςraquo laquoΛειτουργικά δεμνημείααναφερόμεναειςτονΑντιοχειανόντύπονκαιεξαυτήςτηςΑντιοχείαςπροερχόμεναήπροςαύτην σχετιζόμενα έχομεν εκτός των μαρτυριώντων εκ των συγγραμμάτων του θείουΧρυσοστό-μουπερισυλλεγομένωντηνενταιςΑποστολικαίςΔιαταγαίς περιλαμβανομένην λειτουργίαν τηνάλλωςΚλημέντιονκαλουμένηνhellipraquo(ΤρεμπέλαςΝΠανlaquoΑρχαίκαιΧαρακτήρτηςΧριστιανικήςΛα-τρείαςrsquoτόμBrsquo(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής) έκδ 3η Ο Σωτήρ Αθήναι 1993 σελ106)

Ο Στεφανίδης λέει για την αντιοχειανή αυτήλειτουργία laquoΗ λειτουργία τηςΑντιοχείας υπάρ-χει εν τω ογδόω βιβλίω των Αποστολικών Δια-ταγώνraquo (Στεφανίδης σελ 308) Αυτή λοιπόν ηλειτουργία λέγεται και laquoΚλημέντιαraquo κατά τονΤρεμπέλα ο οποίος προσθέτει laquoΟ συγγραφεύςτης Κλημεντίου λειτουργίας συνέταξε το έργοναυτού αντλήσας εξ ήδη υπαρχόντων εν χρήσειστοιχείωνκαισχημάτωνλειτουργικώνάτιναδενεισήχθησαν υπrsquo αυτού αλλrsquo ενήργουν προ αυτούεντηροήτηςλειτουργικήςεξελίξεωςδενυπήρξεδε το έργον του συμπιλητού τούτου καινός καιπρωτότυποςπαράγωνεντηεξελίξειταύτηraquo(Τρε-μπέλας Ν Παν lsquoΑρχαί και Χαρακτήρ της Χρι-στιανικήςΛατρείαςrsquoτόμB΄(ΛειτουργικοίτύποιΑιγύπτουampΑνατολής)έκδ3ηΟΣωτήρΑθήναι1993σελ111)Απόπουαντλούνάραγετουλικότους οι Αποστολικές Διαταγές rdquoΟι ΑποστολικέςΔιαταγές είναι η σημαντικότερη και πληρέστερηπηγήτηςΛατρείαςκατάτουςτέσσερειςπρώτουςαιώνεςΗσημασίατουςέγκειταιστογεγονόςότιο άγνωστος συμπιλητής συγκέντρωσε υλικό πουαφορά σε ολόκληρη τη χριστιανική Λατρεία τουλικόαυτόκατένειμε(περίτο380μΧ)σεοκτώενδιαφέροντα βιβλία εκ των οποίων το 8ο φαί-νεται ότι εξαρτάται στενά από την ΑποστολικήΠαράδοσητουΙππολύτουΡώμηςraquo(ΦίλιαςΝΓε-ώργιοςlaquoΛειτουργικήraquoτόμΑrsquoΓρηγόρηςΑθήνα2006 σελ 261)Να λοιπόν ένας εκκλησιαστικόςσυγγραφέας του 2ου -3ου αιώνα από τον οποίοαντλείτουλικότουοσυγγραφέαςτωνΑποστολι-κών Διαταγών Και βεβαίως όχι οι ΑποστολικέςΔιαταγές αλλά πρώτα ο Ιππόλυτος αλλά και οΤερτυλλιανός αναφέρουν ήδη τα μνημόσυνα ωςΑποστολικές Παραδόσεις όπως αναφέραμε πα-ραπάνω

Ο Τρεμπέλας γράφει laquoΠροκειμένου δε περίτου μνημόσυνου των τεθνεώτων hellip παρατηρεί οθείος Χρυσόστομος ότι hellipενομοθετήθη υπό τωνΑποστόλωνhellipΚαι οΑυγουστίνος θεωρείως καιο Τερτυλλιανός τα κρατούντα καθrsquo άπασαν τηνΕκκλησίαν έθιμα ως τον νηπιοβαπτισμόνhellip τας

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 23

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

υπέρ τεθνεώτων ευχάςhellip κλπ ως ΑποστολικάςΠαραδόσειςraquo (Τρεμπέλας Ν Παν laquoΔογματικήτης Ορθοδόξου Καθολικής Εκκλησίαςraquo τόμ Αrsquo3η έκδΟΣωτήρΑθήνα 1997 σελ 134)Και οκαθ Χρίστος Κρικώνης συμπληρώνει laquoΕις τηνlsquoΑποστολικήν Παράδοσινrsquo του Ιππολύτου [170-235 μΧ] περιλαμβάνεται πλήθος διατάξεωνσχετιζομένωνπρος τας εκδηλώσεις της ζωής τηςΕκκλησίαςωςείναιταθέματακαταστάσεωςκαιχειροτονίαςκληρικώνευχαριστίαςβαπτίσματοςνηστείας μνημοσύνων κλπ αίτινες θεωρούνταιωςυπότωνΑποστόλωνπαραδοθείσαιraquo (Κρικώ-νης Θ Χρίστος laquoΗ Αυθεντία της Εκκλησίας τοΚύροςτηςΠαραδόσεωςτηςκαιηΔιδασκαλίατωνΠατέρωνraquo Univercity Studio Press Θεσσαλονίκη1998σελ99)

Μπορούμε να πούμε ότι όπως οι υπόλοιποιΠατέρες έτσι και άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστο-μος αντλεί από την γνήσια πηγή της Χριστιανι-κής πίστης που είναι η Ιερά Παράδοσή της (ηΙερή μνήμη της Εκκλησίας) που δεν είναι μόνοηΑγίαΓραφήήμόνοταγραπτάτωνΠατέρωνήμόνοοισυνοδικέςαποφάσειςαλλάόλααυτάσεσυνδυασμόκαιμετηνάγραφηπαράδοσηγιατηνοποία κάνει λόγο οΜΒασίλειος στην επιστολήτουστονάγιοΑμφιλόχιοlaquoΠερίτουΑγίουΠνεύ-ματοςraquoαναφέρονταςlaquoΑποστολικόνδεοίμαικαιτοτοιςαγράφοιςπαραδόσεσιπαραμένεινΕπαι-νώγαρφησίνυμάςότιπάνταμουμέμνησθεκαικαθώςπαρέδωκαυμίνταςπαραδόσειςκατέχετεκαι το Κρατείτε τας παραδόσεις ας παρελάβε-τεείτεδιαλόγονείτεδιrsquoεπιστολήςωνμίαεστίκαι ηπαρούσααυτή ην οι εξrsquoαρχής διαταξάμε-νοιπαραδιδόντεςτοιςεφεξήςσυμπροϊούσηςαείτωχρόνωτης χρήσεωςδιαμακράςτηςσυνηθεί-αςταιςΕκκλησίαιςεγκατερρίζωσανraquoΠερίΑγίουΠνεύματος2971PG32200B

Θεωρεί τη διαφύλαξη της αγράφου παραδό-σεως ως Αποστολική Διδασκαλία Θεωρεί ότι ηάγνοιαήηεξαφάνισητηςαγράφουπαραδόσεωςθαείχεωςαποτέλεσματηδιατάραξητουστερε-ώματοςτηςπίστεωςlaquoΠίστιςδεεστιτοπολεμού-μενονκαικοινόςσκοπόςάπασιτοιςεναντίοιςκαιεχθροίςτηςυγιαινούσηςδιδασκαλίαςτοστερέω-μα της εις Χριστόν πίστεως κατασείσαι εκ τουτην αποστολικήν παράδοσιν εδαφισθείσαν αγια-σθήναιΔιατούτο ωςτωνχρεωφειλετώνοιδή-θενευγνώμονεςταςεκτωνεγγράφωναποδείξειςεπιβοώνταιτηνάγραφοντωνΠατέρωνμαρτυρίανως ουδενός αξίαν αποπεμπόμενοιraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32112C)

ΣεάλλοσημείολέειότιδεναρκείταισεαυτάπουγράφουντοΕυαγγέλιοκαιοΑπόστολοςαλλάεπιλέγει κι άλλα εκ της Αγράφου Παραδόσεωςπου έχουν μεγάλη ισχύ προς το μυστήριον τηςευσεβείας laquoΟυ γαρ δη τούτοις αρκούμεθαων ο

ΑπόστολοςητοΕυαγγέλιονεπεμνήσθηαλλάκαιπρολέγομεν και επιλέγομεν έτερα ως μεγάληνέχονταπροςτομυστήριοντηνισχύνεκτηςαγρά-φου παραδόσεως παραλαβόντεςraquo (Περί ΑγίουΠνεύματος2971PG32188Β)

Συμπεράσματα

α)ΟΧρυσόστομοςΔΕΝέμαθεαπότιςΑποστο-λικές Διαταγές τα σχετικά για την μνήμη υπέρτωναπελθόντωνΗμνήμηυπέρτωναπελθόντωνξεκινάειπολύνωρίτερααπότηνεποχήτωνΑπο-στολικώνΔιαταγών

β) Η Αποστολική Παράδοση ΔΕΝ εξαντλείταιστο κείμενο των Αποστολικών Διαταγών αλλάυπάρχεικαιΆγραφηΑποστολικήΠαράδοση

γ)ΤηνμνήμηυπέρτωναπελθόντωντηνθέσπισετοΆγιοΠνεύμαόπωςλέειοΧρυσόστομος

Ο καθηγητής Φειδάς επιβεβαιώνει την αρχαι-ότητα τηςΠαράδοσης των μνημοσύνων χωρίς νααναφέρει καν τις laquoΑποστολικές Διαταγέςraquo laquoΗτιμή την οποία εκδήλωναν οι χριστιανοί στουςτάφουςτωνμαρτύρωνοφειλότανστηβαθειάπε-ποίθηση τους ότι και μετά τον θάνατο υπήρχεστενήσχέσητηςψυχήςτωνμαρτύρωνμεταλεί-ψανατουςταοποίαβρίσκονταιστηγη(Ευσεβί-ου Εκκλ Ιστορία V 1 Τερτυλλιανού De resurcarnis3ΜινουκίουΦήλικοςOctav341)Ητέ-λεση της θείας ευχαριστίας στον τάφο του μάρ-τυρα κατά τη γενέθλιο ημέρα συνδεόταν λοιπόνμετηνπεποίθησηότιηψυχήτουμάρτυρασυμ-μετείχεστηνπνευματικήσυνεστίαση(ΩριγένουςΠερίευχής31ΚυπριανούEpist12)Άλλωστεηθείαευχαριστίαπολλέςφορέςετελείτοκαιεπίτωντάφωναπλώνπιστώνμετηνπίστηότικαιηψυχή του νεκρού συμμετείχε στα τελούμενα καιστηναπορρέουσααπόαυτάχάρη(ΤερτυλλιανούDepudicitia11Decorona3Deexhortcastitatis11)Επίτηβάσειτηςπαραδόσεωςαυτήςδιαμορ-φώθηκανκαιταΜνημόσυναυπέρτωνκεκοιμημέ-νωνraquo(ΦειδάςΙωΒλάσιοςlaquoΕκκλησιαστικήΙστο-ρίαndashΑπrsquoαρχήςμέχριτηνΕικονομαχίαraquoτόμΑrsquo3ηέκδΑθήνα2002σελ287)

Επιμέλεια άρθρου Σοφία Ντρέκου

Πηγή exprotestantblogspotgr

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 24

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

Η ταφή των νεκρών είναι δομικό στοιχείο του ελληνορθόδοξου πολιτισμού και θεμελιώδης

πρακτική της Ορθοδόξου παραδόσεως Ιστορικά απο-δεικνύεται πεπλανημένη και κυρίως παραπειστική η θέση ότι η ταφή συνδέεται με τον εβραϊκό πολιτισμό ενώ η καύση με τον ελληνικό

Το ορθό ιστορικά είναι ότι υπήρχαν περιπτώσεις καύσεως των νεκρών στην ελληνική αρχαιότητα αλλά ο κανόνας ήταν η ταφή τους Κλασσικές αποδείξεις ο τύμβος του Μαραθώνος τα πάμπολλα ταφικά ευ-ρήματα (σκελετούς ανακαλύπτουμε) ως σήμερα ο επιτάφιος του Περικλέους (περιεφέρετο κλίνη κενή για τους μη ταφέντες στον πόλεμο) στους τάφους των Μυκηνών ανακαλύπτουμε σκελετούς ο αββάς Σι-σώης το λείψανο (σκελετό) του Μ Αλεξάνδρου είδε τον 4ο μΧ αιώνα και το κλασσικότερο παράδειγμα

ητραγωδίατουΣοφοκλέουςlaquoΑντιγόνηraquoπουέθαψετονlaquoπροδότηraquoκατάτονΚρέοντααδελφότης(ήτανεξευτελισμόςημηταφήτουανθρώπουκαιεπιβαλλό-μενηποινήγιατουςπροδότες)

Ηκαύσησυνδέεταιπαντού(ΕλλάδαΑνατολήκαιΔύση)μευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούκαιτελικάπεριφρόνησήτουΧριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξά-ζεταιΓιrsquoαυτόοΧριστόςετάφηκαιέκτοτεόλοιοιΧριστιανοίΆγιοικαιμηαπότονΠρόδρομοκαιτονΣτέφανο ως σήμερα Μέσω της ταφής σώθηκαν ταάφθαρτακαιακέραιαλείψανατωνΑγίων(ωςοιάγι-οι Σπυρίδων Γεράσιμος Διονύσιος κλπ) φανερώ-σειςτηςθεώσεωςΗΝεκρώσιμοςΑκολουθίααπότασημαντικότερα κείμενα της παγκοσμίουφιλολογίας

ΤαφήήκαύσηΗταφήτωννεκρώνείναιδομικόστοιχείοτουελληνορθόδοξουπολιτισμούκαιθεμελιώδηςπρακτικήτηςΟρθοδόξουπαραδόσεωςΗκαύσησυνδέεταιμευποτίμησητουσώματοςκαιθεώρησήτουωςκακούενώχριστιανικάτοσώμαγίνεταιlaquoναόςraquoτουΘεούθεώνεταικατάχάρινμαζίμετηνψυχή(laquoτόσυναμφότερονraquo)καισυνδοξάζεται

Του Πρωτοπρ Γεωργίου Δ Μεταλληνού

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 25

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

αναπτύσσειθεολογικάτηφυσικήλύσητουανθρωπί-νουσώματοςόπωςφυσική(χάριτιΘεού)είναικαιησύστασή τουαπό τοlaquoμηΕίναιraquoστοlaquoΕίναιraquo (απότηνανυπαρξίαστηνύπαρξη)

Χριστιανικά η αστασίαστη επί 20 αιώνες ταφή(μιλώ για τηνΟρθοδοξία) είναι παρά τις δηλώσειςτωνμοντεριζόντωνθεολόγωνlaquoδόγμαraquo(διδασκαλία)πίστεωςΑνήκειδεστακατάτονΜΒασίλειοlaquoάγρα-φαraquo της πίστεως όπως το σημείον του σταυρού ηστροφήτωνναώνκατ΄ανατολάςητριπλήκατάδυσηκαιανάδυσηστοΒάπτισμακπαπουδενδιετυπώ-θησανγραπτώςποτέκαιεντούτοιςείναιμόνιμηκαιαπαρασάλευτη ομολογία του Ορθοδόξου ΣώματοςέχουνδεlaquoτηναυτήνισχύνπροςτηνευσέβειανraquoΤοίδιοκαιηταφήΚανείςθεολόγοςόσοlaquoσπουδαίοςraquoκαιανφαίνεταιδενμπορείναγίνεικανόναςπίστε-ωςπαράμόνοηπράξητωνΑγίωνμαςόπωςοΜΒασίλειος

Πιστεύω όμως ότι ο ισχυρότερος λόγος για ναμείνουμεστηνπαράδοσητηςταφήςοισημερινοίΈλ-ληνεςείναιοπολιτιστικόςΗταφήείναιαστασίαστοσυστατικότουπολιτισμούμαςΠολιτισμόςδεείναιηπραγμάτωσηχωροχρονικάτηςψυχήςμας

Όσοι μέσα από βουδισμούς και ινδουϊσμούς ήότι άλλο οικοδόμησαν μέσα τους άλλη συνείδησηδεν μπορούν να επιβάλλουν την άποψή τους στουςπολλούςδιότιαυτόθαείναιόντωςlaquoφασιστικήraquoκαιμηδημοκρατικήστάσηΘαέλεγαμάλισταότιαυτόισχύειόχιμόνομετηνταφήτωννεκρώνμαςπουσυν-δέθηκεμετόσεςπρακτικέςκαιέθιματουλαούμας(καρδιάτουπολιτισμούμαςβάπτισηγάμοςκηδεία-υπαρξιακάγεγονότατηςζωής)αλλάκαιμεφαινο-μενικάασήμανταστοιχείαόπωςλχτοσουβλάκιτοκοκορέτσιηρετσίνακτοΟιΕυρωπαίοιΕταίροιμαςθέλουνένα-έναναμαςκαταργήσουν(πχτόκοκο-ρέτσι)γιανατρώμεγερμανικάlaquoχάμπουργκερraquoκαιναπίνουμεζεστήμπύραΒαυαρίας

Αυτόόσοκαιανφαίνεταιαστείοαποκαλύπτειτημόνιμηπρόεσηκάποιωνδικώνμας2-3αιώνεςτώραναμεταστούμε(laquoεκ-στάσηraquo)σεάλληιστορικήσάρ-κα δίοτι ντρεπόμεθα για τη δική μας πολιτισμικήσάρκαΝαγίνουμεκάτιάλλοΚαίξέρουνπολύκαλάότιlaquoβγάλε-βάλεraquoδενθαμείνειτίποτεπνευματικόήβιοτικόπουνακρατείτηνελληνικήμαςταυτότηταΑυτόείναιτουπrsquoαριθμόν1πρόβλημακαιμέτηνεπι-βολή τυχόν της καύσεωςΠορείαπρος τηνπολιτικήμαςαποσύνθεσηΟμεγάλοςλαογράφοςμαςκαθηγη-τήςΔημΛουκάτοςέχειδηλώσειlaquoΔενέχουνίσωςταλείψανατωννεκρώντηνανάγκημαςεμείςόμωςτηνέχουμεπολύΤόκάψιμοθαήτανέναςπλήρηςαφανι-σμόςμιάςζωντανήςσυνέχειαςκαιμιάςεπικοινωνίαςπούτήθέλουμεraquo

Υπάρχει λύση στό προβλεπόμενο laquoπρόβλημα laquo(εδώέχουμεκαπιταλιστικήδημιουργίαπροβλήματος

εκείπουθαμπορούσε ναΜΗΝυπάρχει) Ηελλη-νικήδικαιοσύνηέχειαποφανθείlaquoηκαθιέρωσητηςκαύσηςτωννεκρώναντιβαίνειστηδημόσιατάξηκαίσταχρηστάήθηraquo(laquoΤαΝέαraquo5111992)ΗΙΣύνο-δοςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςδύοφορέςεπίσημαέχειεκδηλώσειότιlaquoηκαύσηαντίκειταισταθέσμιατηςΟρθοδόξουΕκκλήσίαςraquoΑνυπάρχειουσιαστικόπρόβλημααυτότοδημιούργησεοσυνωστισμόςμαςστηνπρωτεύουσαΆνλοιπόνγνωρίζουμετίσημαίνειπολιτικήταυτότητακαίέχουμετηδιάθεδηνατησώ-σουμεθάενισχύσουμεκινήσειςόπωςοιακόλουθεςδημιουργία νέων νεκροταφείων (κοιμητηρίων) εκτόςτωνκατοικημένωνπεριοχών-μεταφοράτωννεκρώνμαςστιςεπαρχίεςμαςστηγενέτειραγη

Το οικονομικό επιχείρημα αποδυκνείεται σαθρόαφού η καύση απαιτεί τεραστια έξοδα (ήδη υπάρ-χουνδημόσιεςτοποθετήσειςσrsquoαυτόπχlaquoΤαΝέαraquo5111992)Άςαφήσουμεδέτουςκινδύνουςμολύνσε-ωςαπότακρεματόριαγιατουςοποίουςέχουνγρα-φείπολλάστοΕξωτερικό

ΜίαπρώτηκαιμάλισταπολύφθηνήλύσηείναιηόντωςlaquoδημοκρατικήraquoΝαπαύσειτοεμπόριοταφώναπότουςΔήμουςΔένμπορείμέσασεμιαευνοούμενηχώραάλλοιναδιαθέτουηντεράστιουςτάφουςδιότιείναιπλούσιοι και οιφτωχοί να καιγόμαστε (καιπεθαμένοι) Προτείνουμε κανονική ταφή ΟΛΩΝ καισυγκέντωση των οστών σε μικρές λειψανοθήκες σεαλλεπάλληλαεπίπεδαόπωςλχστοΚοιμητήριοτουΔήμουΖωγράφουΑλλrsquoαυτόισχύειγιαΟΛΟΥΣΕί-ναιευνόητοπόσοςχώροςεξοικονομείται

Η δημοκρατική συνείδηση επιβάλλει βέβαια ναδεχθούμε την ελεύθερη επιλογή καύσεως από τουςμηελληνορθόδοξαφρονούντεςκαισκεπτόμενουςΌχιόμωςνατηνεπιβάλουμεκαίσrsquoόσουςτηναρνιούνταιΠεριττόνάπώότιείναιαδιανόητοσυνειδητόςΟρθό-δοξοςέλληναςνάεπιλέξειτηνκαύση

Θά έλεγα μάλιστα και ο ευρύτερα χριστιανόςΌσοι ζητούν τήν επιβολή ( ιδού η δημοκρατικότητάτους)τηςκαύσεωςειςβάροςτηςεθνικήςμαςπαρα-δόσεωςανήκουνστουςlaquoεκτόςlaquoπουόμωςθέλουννανομοθετούνδημοκταρικότατακαιγιατουςlaquoεντόςraquoΕπειδήδέκάποιοιεπικαλούνταιτοπαράδειγματηςΜΚάλας δηλώνω ότι ούτε η μακαρίτισσα αοιδόςούτεομακαρίτηςΔΜητρόπουλοςπουπροηγήθηκε(1960)είναιμέτραπίστεωςκαιελληνορθοδόξουσυ-νειδήσεωςΆλλοητιμήστηνπροσφοράτωνπροσώ-πωνκαίάλλοημίμησητωνεπιλογώντους

Πηγή Ιερά Μητρόπολη Αττικής

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 26

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

1Θαπρέπειευθύςεξαρχήςνατονισθήότιγιατηνορθόδοξηθεολογίααυτόςκαθἑαυτόνοτρόποςδιαθέσεως των νεκρολειψάνων είναι επί της ουσίαςαδιάφοροςσωτηριολογικάαφούέχουμερητήτηβιβλικήδιαβεβαίωσηlaquoιδούμυστήριονυμίνλέγωπάντεςμενου κοιμηθησόμεθα πάντες δε αλλαγησόμεθαεν τηεσχάτησάλπιγγιraquo(ΑacuteΚορ1551-52)Αυτόσημαίνειότι ηανάσταση των νεκρώνσωμάτωνδεν εξαρτάταισε καμμιά περίπτωση από τον τρόπο με τον οποίοφεύγουν οι άνθρωποι από τη ζωή αυτή Και μπορείμεν στην αρχαία Εκκλησία να είχε δημιουργηθή μιατέτοια αφελής λαϊκή αντίληψη ότι η ολόσωμη ταφή

των σωμάτων και η αδιατάρακτη παραμονή τουςστον τάφο μέχρι τη δευτέρα παρουσία αποτελείαπόλυτη προϋπόθεση της ανάστασής τους και τηςσωτηρίαςτηςψυχής[1]αλλ᾽οἱμεγάλοιδιδάσκαλοικαιπατέρες της Εκκλησίας διδάσκουν κατηγορηματικάότιηανάστασητωννεκρώνείναιγενικάέναμεγάλοθαύμα της παντοδυναμίας του Θεού που ξεπερνάειτην ανθρώπινη δυνατότητα Γι᾽ αυτό και δεν έχεισημασία αν σε κάποιους ο θάνατος επέρχεται απόφωτιάανάλλοιπνίγονταισεποτάμιακαιθάλασσεςηκαταβροχθίζονταιαπόθηρίακαιανάλλωντοσώμασαπίζεισκωληκόβρωτομέσαστοτάφο[2]

ΟολόσωμοςενταφιασμόςτωννεκρώνωςδιαχρονικόδομικόστοιχείοτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςΜεβάσηλοιπόναυτάτακατάφύσινlaquoνενομισμέναraquo(φυσικόδίκαιο)οιχριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquoεπειδήπιστεύουνότιαποτελούνlaquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνοναυτοίγνωρίζουννατιμούνόπωςπρέπει

Γράφει ο Αν Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Αθηνών Πρωτοπρεσβύτερος Δημήτριος Β Τζέρπος

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 27

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Μεβάσητηνανωτέρωπροϋπόθεσηηαπότηναρχήυιοθέτησητηςταφήςωςτουμόνουχριστιανοπρεπούςτρόπουοικονομίαςτωννεκρώνσωμάτωνκαιηθεώρησήτης ως βασικού διαχρονικού δομικού στοιχείου τηςΝεκρώσιμης Ακολουθίας δεν σχετίζεται πρωτογενώςπροςτοδόγματηςΕκκλησίαςωςόροσωτηρίας[3]Αλλάσυναρτάταικατἀρχήνπροςτονσυμβολικότηςλόγοοοποίοςπρέπει ναείναιlaquoεύσημοςraquo (ΑacuteΚορ 149)δηλαδήσαφήςκαιαναγωγικόςπολύδεπερισσότεροότανπρόκειταιγιατομυστήριοτουθανάτουενώπιοντου οποίου η Εκκλησία αποκτά αυτοσυνειδησία τηςπίστεώςτηςΓι᾽αυτόκαιησημειολογίατηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςδενμπορούσεναστηριχθήπουθενάαλλούπαράστηνεξαποκαλύψεωςβιβλικήαλήθειαπερίτουαπολυτρωτικού έργου του Χριστού κύριο σύμβολοτου οποίου είναι ο πανάγιος τάφος στον οποίοεναποτέθηκε μετά τη σταύρωση το ζωηφόρο σώματου[4]Αυτόςδἀκριβῶςοτάφοςπουμνημονεύεταικαιστοσύμβολοτηςπίστεως[5]ωςθρόνοςκαικοίτητουΧριστούκατάτηνδιδασκαλίατηςΖacuteΟἰκουμενικῆςΣυνόδου[6] απετέλεσε και το πρότυπο με βάση τοοποίο διαμορφώνεται στη συνέχεια η διαμέσου τωναιώνων αδιάσπαστη χριστιανική παράδοση περί τηςμετάθάνατοναποθέσεωςτωνσωμάτωνστουςκόλπουςτηςμητέραςγης[7]

2Πρώτη και κύρια συνέπεια της ανωτέρωχριστοκεντρικήςθεώρησηςείναιτογεγονόςότιστους τάφους των μαρτύρων της πίστεως αλλά καιόλωντωνπιστώνηΕκκλησίαείδετηνπροέκτασητουτάφου του Κυρίου μέσα στο χώρο και το χρόνο[8]Γι᾽αυτόοιτάφοιτωνμαρτύρωνμέσαστουςοποίουςεφυλλάσσοντο laquoως laquoτιμιώτερα λίθων πολυτελώνraquoτα ιερά λείψανά τους[9] απετέλεσαν και την πρώτηαγία τράπεζα πάνω στην οποία η Εκκλησία άρχισενα επιτελεί το μυστήριο της αναμνήσεως τουαπολυτρωτικούέργουτουΧριστούπουείναιηΘείαΕυχαριστία[10]Ηαναστάσιμηατμόσφαιρατηςθείαςλειτουργίας υπήρξε επίσης το πρώτο τελετουργικόπλαίσιο της επιτάφιας γενικά φροντίδας τωννεκρών[11]ηοποίακαικατανοήθηκεεξυπαρχήςωςγεγονός μη περιοριζόμενο στα όρια ενός ατομικούοικογενειακού η και κοινωνικού συμβάντος αλλ ὡςυπόθεση που αφορά ολόκληρη την εκκλησιαστικήκοινότητα Ήδη ο Απ Παύλος στο πλαίσιο τηςδιδασκαλίας του περί του ανθρωπίνου σώματος ωςναούτουαγίουΠνεύματοςπαρατηρείότιlaquoουκεστεεαυτών ηγοράσθητε γαρ τιμήςraquo (Αacute Κορ 620)γεγονόςπουσημαίνει ότι οάνθρωπος στερείται τουδικαιώματοςαυτοδιαχείρησηςτουσώματόςτουαφούδενανήκειουσιαστικάστονεαυτότουαλλάlaquoέχειτοείναιδεδανεισμένονraquoαπότοΘεόόπωςπαρατηρείοάγιοςΜάξιμοςοΟμολογητής[12]Γι᾽αυτόκαιμετάτηθανήτουονεκρόςδενοδηγείται κατεὐθεῖανστοντάφοαλλάπροσάγεταιπρώταστοναόγύρωαπότηναγίατράπεζατουοποίουσυνάγεταιηπνευματικήτουοικογένειαηΕκκλησίαγιανακηρύξειωςαπότουλίθου του μνήματος το του αγγέλου laquoφαιδρόν τηςαναστάσεωςκήρυγμαraquo[13]

Αυτό το αναστάσιμο μήνυμα της Εκκλησίαςδιαμορφώνει στη συνέχεια τις συγκεκριμένεςχριστομίμητεςφροντίδες[14]μετιςοποίεςανέκαθενηαγάπηκαιηευσέβειατωνχριστιανώνπεριστέλλειταπροςενταφιασμόπροοριζόμεναλείψανατωνενΚυρίωκοιμηθέντων[15]Πρόκειταιγιαφροντίδεςμετιςοποίεςόχιμόνομορφοποιούνταιοιαυθόρμητεςψυχολογικέςκαι συναισθηματικές αντιδράσεις που προκαλεί σεκάθεάνθρωπο τοφοβερό γεγονός του θανάτου αλλἐκφράζονται και βασικές αλήθειες της χριστιανικήςπίστεως Έτσι πχ η σύγκλειση των οφθαλμών καιτου στόματος και η κατάλληλη διευθέτηση τωνυπολοίπων μελών του σώματος εξεικονίζει τηχριστιανικήαντίληψηπερίτουθανάτουωςύπνου[16]όπωςυποδηλώνεταικαιμετηχρήσητουχριστιανικούόρουlaquoκεκοιμημένοςraquoγιατουςθανόντεςΗαπόλουσητου νεκρού και η με αρωματικά έλαια χρίση πέρααπό τις απαιτήσεις της αισθητικής και της υγιεινήςπαραπέμπει στο χριστιανικό βάπτισμα[17] απ᾽ όπουπροέκυψεκαιηευσεβήςσυνήθειαναχρησιμοποιείταιως σάβανο η σινδόνα με την οποία απομάσσονταιεξερχόμενοι από την εμβάπτισή τους στον Ιορδάνηποταμό οι προσκυνητές των αγίων τόπων[18] Στηναρχαίακαιπαγκόσμιασυνήθειαναμηθάπτονταιποτέγυμνοίοινεκροίηχριστιανικήπαράδοσηπροσέθεσετηνένδυσήτουςμεκαινούργιαενδύματαlaquoτοκαινόνένδυμα της αφθαρσίας ημίν προμηνύοντεςraquo[19] Οόλος δε σχηματισμός του νεκρικού λειψάνου με τηνσταυροειδήτοποθέτησητωνχεριώνκαιτηστροφήτουπρος ανατολάς[20] όπου έκειτο ο παράδεισος (Γεν28-9)είναιστάσηλειτουργικήενόςπροσευχομένουανθρώπου laquoτην ανάστασιν αυτού δια του σχήματοςπροσημαίνοντεςraquo[21]

Το ίδιο πνεύμα διαπνέει και τις εκδηλώσεις πουλάμβαναν χώρα κατ αὐτή καθαυτή την διαδικασίατης εκκομιδής κατά την οποία οι πιστοί κρατούσανπχ στα χέρια τους κλάδους φοινίκων ως σύμβολατης νίκης κατά του θανάτου και της πίστης στηναθανασία διαλαλώντας το ψαλμικό laquoΔίκαιος ωςφοίνιξ ανθήσειraquo (Ψαλμ 9212) Διότι laquoτου φοίνικοςστενόςμενκαιγυμνόςκαιπεριορισμένοςκαιυπότουφλοιούσυμπιεζόμενος είναι ο κορμός χλοάζουσαδεκαι καταστόλιστος καρπών και ελευθέρως παίζουσαμεταςαύραςηκορυφήΟύτωκαιηζωήτουδικαίουάρχεταιμενεπίτηςγηςταύτηςενμέσωταπεινώσεωνκαι στερήσεων κορυφούται δε εν ουρανοίς μακαρίακαι ευδαίμων Εντεύθεν και εν τη Αποκαλύψει ολευχείμων όχλος ο εστώς ενώπιον του θρόνου τουαρνίου φοίνικας εν χερσίν φέρειraquo[22] Αντίθετα οιειδωλολάτρες κρατούσαν στα χέρια τους κλάδουςκυπαρίσσων σύμβολο απελπισίας διότι το δένδροαυτόάμαξεραθήδεναναθάλλει

Αλλά και η ίδια η ισχύουσα σήμερα ΝεκρώσιμηΑκολουθία έχει στο σύνολό της έναν έκδηλοχριστοκεντρικόχαρακτήραοοποίοςφαίνεταιιδιαίτεραστο γεγονός ότι με ορισμένα επιμέρους δομικά τηςστοιχεία εξεικονίζονται και παροντοποιούνται για

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 28

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τουςχριστιανούςόλωντωναιώνωναντίστοιχεςστιγμέςτηςπροςτονσταυρικόθάνατοκαιτονζωηφόροτάφοτουπορείαςτουΚυρίουΙησούΧριστούΈτσιηενλόγωΑκολουθίαεισάγεταισήμεραμετον118οψαλμότονγνωστό laquoΆμωμοraquo ο οποίος συνιστά ένα μοναδικήςσημασίας εγκώμιο του νόμου του Θεού ως οδηγούστηνπνευματική ζωήτωνπιστών[23]ΜετηνέννοιααυτήσυμπεριλαμβάνετομεταξύτωνψαλμώνεκείνωνπουεψάλλοντοαπότουςΙουδαίουςμετάτοπέραςτουπασχάλιουδείπνουτονοποίοπροφανώςέψαλεκαιοΚύριος τη νύχτα του μυστικού δείπνου όπως κατάμίμησήτουκαιπολλοίμάρτυρεςστιςτελευταίεςστιγμέςτηςεπίγειαςζωήςτους[24]ΑυτόςθεωρούμεότιείναικαιοκύριοςλόγοςγιατονοποίοηΕκκλησίακαθιέρωσεο laquoΆμωμοςraquo να ψάλλεται αρχικά ως επιθανάτιαπροσευχήδηλαδήωςμιατελευταίαυπενθύμισητουτρόπου ζωής τουΧριστού και των αγίων τον οποίοπρέπει να έχουν οι πιστοί ως πρότυπο προς μίμησηκατάτηνεπίγηςβιοτήτους[25]ΑργότεραμετάτηνδιαμόρφωσητηςΑκολουθίαςειςΨυχορραγούντα[26]οlaquoΆμωμοςraquoεντάχτηκεστηνΝεκρώσιμηΑκολουθίαόπουπροσέλαβε και τον χαρακτήρα μιας ευχαριστίας καιδοξολογίαςτηςΕκκλησίαςπροςτονουράνιοΠατέρακατάμίμησηαυτήςπουανείπεπροτουπάθουςκαιομονογενήςτουΥιόςγιατηνlaquoχριστοειδήλήξηraquo[27]τουεκάστοτεκηδευομένουμέλουςτης

Κάτι ανάλογο ισχύει και για τους Μακαρισμούς(Ματθ 53-121) οι οποίοι αποτελούν ένα από τααρχαιότερα και σταθερότερα δομικά στοιχεία τηςεξόδιαςακολουθίαςτοοποίοευτυχώςδιατηρείταιωςσήμερα[28]παράτηδιαγραφήτουκατάτηνυπότουΟικουμενικού Πατριαρχείου γνωστή αναδιάταξη τηςεν λόγω ακολουθίας[29] Τμήμα της laquoεπί του όρουςομιλίαςraquo του οι επιγραμματικές αυτές ρήσεις τουΚυρίου (Ματθ 53-12 Λουκ 620-49) συνοψίζουντιςβασικέςαρχέςτουτέλειουηθικούνόμουωςοδούζωήςπουέφερετοχριστιανικόευαγγέλιοστονκόσμογι᾽ αυτό και συμπεριλαμβάνονται σε πλείστες όσεςακολουθίεςτηςβυζαντινήςλατρείας[30]

Εκείνο όμως που έχει ιδιαίτερη για το θέμαμας σημασία είναι ότι κατά την ψαλμώδηση τωνμακαρισμώνχρησιμοποιείταιωςεφύμνιοτοlaquoΜνήσθητίμου Κύριε όταν έλθης εν τη βασιλεία σουraquo (Λουκ2342) του ευγνώμονος ληστού στίχος ο οποίοςαπετέλεσεκαιτηνπηγήέμπνευσηςγιατηδημιουργίαπλήθους τροπαρίων κατά τους οκτώ ήχους τηςβυζαντινήςμουσικήςπουπαρεμβάλλονταιμεταξύτωνμακαρισμώνΑπόταενλόγωτροπάριαστηνισχύουσασήμεραΝεκρώσιμηΑκολουθίαψάλλονταιαυτάτουπλβacuteήχουμέσααπόταοποίαπαριστάνεταιαυτήηεπίτουσταυρούσωτήριοςομολογίαπίστεωςτουληστούωςμιαομολογίαπίστεωςκαιτουκαθενόςεξοδεύοντοςπιστούκαιταυτόχροναμιαέσχατηκραυγήμετανοίαςκαι εκζήτησης του θείου ελέους ώστε να γίνει καιαυτός όπως ο ληστής μέτοχος της θείας βασιλείαςΕίναιαντιπροσωπευτικόεπαὐτοῦτοπρώτοαπόταενλόγωνεκρώσιματροπάριατωνμακαρισμώνlaquoΛηστήν

του παραδείσου Χριστέ πολίτην επί σταυρού σοιβοήσαντατομνήσθητίμουπροαπειργάσωΑυτούτηςμετανοίαςαξίωσονκαμέτονανάξιονraquo

Στα πλαίσια της Νεκρώσιμης Ακολουθίας ηΟρθόδοξηΕκκλησίαβάζειακόμητουςπιστούςτηςνααποχαιρετούντονθανόντααδελφόμεένανlaquoτελευταίοασπασμόraquoοοποίοςαποτελείπολύτιμοκατάλοιποτηςπαλαιάςτελετουργικήςσυνάρθρωσηςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίαςμετηΘείαΛειτουργίαΚαιστηνμενΘείαΛειτουργία ο ασπασμός που ανταλλάσουν οι πιστοίυποδηλώνειτοσύνδεσμοαγάπηςπουπρέπεινασυνέχειτιςκαρδιέςτουςωςπροϋπόθεσηγιατηνομολογίατηςπίστεωςηοποίαακολουθεί[31]ΣτηΝεκρώσιμηόμωςΑκολουθία ο αποχαιρετιστήριος αυτός ασπασμόςπροσλαμβάνει ένα ακόμη περισσότερο διευρυμένονόημα Διότι με τον τρόπο αυτό αισθητοποιείται ηχριστιανική αλήθεια ότι και μετά τον χωρισμό τουθανάτουδεναίρεταιποτέαυτήηένωσηκαικοινωνίαπουσυνδέειταμέλητουσώματοςτηςΕκκλησίας

Αντίθεταοθάνατοςκαιηπροσδοκώμενηανάστασητων νεκρών είναι η οδός διαμέσου της οποίας καιοδηγούνται τελικά όλοι οι πιστοί σε μια αιώνιαεν Χριστώ κοινωνία ζωής[32] Σ αὐτή δ ἀκριβῶςτη χριστοκεντρικότητα της μεταξύ ζώντων καικεκοιμημένωνκοινωνίαςπουεκφράζεικαταὐτότοντόσορεαλιστικό τρόπο ο τελευταίος ασπασμός στηρίζεταικαι η χριστιανική παράκληση των πενθούντων πουαποτελείόπωςθαδούμεστησυνέχειαέναναπότουςβασικούςσκοπούςτηςΝεκρώσιμηςΑκολουθίας

3Κορύφωση αυτής της χριστοκεντρικήςτυπολογίας της Νεκρώσιμης Ακολουθίας

αποτελεί αυτή καθαυτή η στιγμή της καταθέσεωςτουνεκρικούσκηνώματοςστουςκόλπουςτηςγης[33]η οποία γη κατά τον ιερό Χρυσόστομο laquoμήτηρ καιτροφός ημίν γεγένηται και εξαυτής και τρεφόμεθακαιπάντων τωνάλλωναπολαύομεν καιπροςαυτήνπάλινεπάνιμεναύτηγαρημίνκαιπατρίςκαιτάφοςεστίνraquo[34]Σύμφωναμετηνισχύουσασήμερατάξη[35]πουαπηχείσύνολητησχετικήχριστιανικήπαράδοσηδύο τελετουργικά στοιχεία κυριαρχούν κατά τηστιγμή αυτή στα οποία πιθανότατα λανθάνουν καιαρχαιότατες πανανθρώπινες συνήθειες τις οποίες ηΕκκλησίαανανοηματοδότησεχριστιανικά

Τοπρώτοείναιησταυροειδήςεπίχυσηελαίουεπίτου λειψάνου η οποία πιθανώτατα αντικατέστησετις επίσης τριπλές (τρίσπονδες) ειδωλολατρικές χοέςαπό μελίκρατο οίνο και νερό που ήταν ένα είδοςιλαστήριας προσφοράς στους νεκρούς[36] Αντίθεταη εν λόγω χριστιανική πρακτική εμπνέεται από τηβιβλική θεολογία περί του αγίου Βαπτίσματος ωςlaquoομοιώματοςraquo του τάφου του Χριστού (Ρωμ 63-6)[37] και παραπέμπει και στα δύο άλλα αφετικάτων αμαρτιών μυστήρια δηλαδή της Μετανοίαςκαι τουΕυχελαίουως βασικά στοιχεία τηςπρο τουθανάτουμυστηριακήςπροετοιμασίας τουπιστού[38]

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 29

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

Ταυτόχρονα η χρίση αυτή αποτελεί μια έσχατητιμητικήεκδήλωσηπροςταlaquoομοπόρευτακαιομόζυγατων ψυχών σώματαraquo[39] που πορεύονται και αυτάπρος την εσχατολογική τους ανακαίνιση κατά τηνόρασητουπροφήτουΙεζεκιήλπερίτωνξηρώνοστών(Ιεζ371-14)πουπαλαιότεραανεγινώσκετοεκτόςτηςΜΠαρασκευής[40]και κατάτηνεξόδιοακολουθίατωνπιστών[41]

Τοδεύτεροστοιχείοείναιησταυροειδήςεπίρριψηεπί του νεκρικού σκηνώματος χώματος το οποίοαποτελείκατ ἀρχήνέναlaquoμάθημαφιλοσοφικώτατονεν στιγμή ψυχολογικωτάτη προσφερόμενον τοις τούστατον τον νεκρόν αποχωριζομένοιςraquo Διότι laquoτοχώμα επιρριπτόμενον επί του νεκρού ως βόλοςγης θρυμματισμένος εν τη πτώσει του σημαίνει τηνεπικειμένηνδιάλυσιντουσώματοςειςταεξωνσυνετέθηστοιχείακαιτομάταιοντηςγηίνηςημώνυποστάσεωςκαιτοκενόντωνεγκοσμίωνπροσπαθειώνκαιμόχθωνκαιαγώνωνειςδίπηχυμνήμακατασταλαζόντωνraquo[42]Πέραν όμως αυτού στο τελετουργικό αυτό στοιχείοη χριστιανική ψυχή είδε και μια σε πνεύμαευχαριστίας[43]αισθητοποίησητηςυπότηνπροστασίατουδημιουργούΘεούεπίσημηςlaquoκαταθέσεωςraquo[44]τουλειψάνουlaquoειςτοταμιείοντηςγηςraquo[45]σύμφωναμετοβιβλικόlaquoΓηεικαιειςγηναπελεύσειraquo(Γεν319)[46]Παλαιότερακατάτηστιγμήαυτήελέγοντοκαιάλλα τροπάρια[47]εμπνευσμένα από αντίστοιχαχωρίατηςΑγίαςΓραφής[48]όπουτοανθρώπινοσώμαπαρομοιάζεταιμεσπασμένοκεραμικόσκεύοςτοοποίοανκαιδιαλύεταιπροσωρινάεξαιτίαςτηςπρογονικήςπαρακοής laquoως εις χωνευτήριον της γης καθίσταταιπάλιν αναπλασθησόμενον ου τοιούτον φθειρόμενοναλλάκαθαρόνκαιμηκέτιφθειρόμενονraquo[49]

Ιδιαίτερααπότηντελευταίαανωτέρωπαρατήρησηγίνεται νομίζουμε φανερό ότι ο ενταφιασμός τωννεκρών στα σπλάχνα της μητέρας γης είναι γιατους χριστιανούς laquoιερός και αιδέσιμοςraquo νόμος τηςφύσεως[50] τον αρχετυπικό χαρακτήρα του οποίουαποκατέστησε ο ίδιος ο Κύριος με το προσωπικότου παράδειγμα Με βάση λοιπόν αυτά τα κατάφύσιν laquoνενομισμέναraquo (φυσικό δίκαιο) οι χριστιανοίπαραδίδουνlaquoμετάτιμήςraquoτασώματατωννεκρώντωνlaquoταφήraquo επειδή πιστεύουν ότι αποτελούν laquoόργανονκαιοικητήριοντηςλογικήςψυχήςraquoταοποίααμφότεραμόνον αυτοί γνωρίζουν να τιμούν όπως πρέπει[51]Αυτό το laquoπαρ᾽ ἡμῖν έθοςraquo (εθιμικό δίκαιο) επέχειlaquoδύναμιννόμουraquoδιότιμαςπερεδόθηωςθεσμόςlaquoυφἁγίων ανδρώνraquo[52] και τον τηρούμε laquoαποστολικαίςκαι πατρικαίς επόμενοι παραδόσεσινraquo[53] Όταν δεαυτοίοιάγιοιάνδρεςόπωςείναιοιμεγάλοιπατέρεςκαι διδάσκαλοι της Εκκλησίας συμφωνούν επί ενόςθέματος (consensus patrum) διότι έτσι laquoπαντούπάντοτε και υπό πάντων επιστεύθηraquo[54] τότεγίνονταιιερήπαράδοσηισόκυρηπροςτηνΑγίαΓραφήσταθερό δηλαδή και αμετάβλητο σημείο αναφοράςγιατηνπίστητηςΚαθολικήςΕκκλησίας[55]

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

[1] Φαίνεται ότι η αντίληψη αυτή προέκυψε απότην αναγκαιότητα προστασίας των τάφων από τουςτυμβωρύχους γεγονός που οδήγησε πρώτα στην απότουςεθνικούςθεώρησητουτάφουωςlaquoοίκουαιωνίουraquoΗαντίληψηαυτήπέρασεστηχριστιανικήπαράδοσηόπουπροφανώςενισχύθηκεκαιαπότηνπαρανόησηορισμένωνπατερικών χωρίων όπως πχ Ιω Χρυσόστομος ΕιςΙωάννηνομιλπεεPG59465-466laquoΑλλάκαιτοσώμαανέπαφον είναι μέχρι της αναστάσεωςraquo Εις Αacute ΚορομιλλθγPG61336laquoΕιγαρουκανίσταταιτοσώμααστεφάνωτοςηψυχήμένειέξωτηςμακαριότητοςεκείνηςτηςενουρανοίςειδετούτοουδενόςαπολαυσόμεθατότεκαθόλουraquoΓιαπερισσότεραβλΝτάντηςμνεργσσ31-32166-168

[2]ΤατιανόςΠροςΈλληνας6ΒΕΠΕΣ4σ245laquoΚανπυρεξαφανίσημουτοσαρκίονεξατμισθείσαντηνύληνοκόσμοςκεχώρηκεκανενποταμοίςκανενθαλάσσαιςεκδαπανηθώ καν υπό θηρίων διασπασθώ ταμείοιςεναπόκειμαιπλουσίουδεσπότουΚαιομενπτωχόςκαιάθεος ουκ οίδεν τα αποκείμενα θεός δε ο βασιλεύωνότε βούλεται την ορατήν αυτώ μόνον υπόστασιναποκαταστήσειπροςτοαρχαίονraquoΚύριλλοςΙεροσολύμωνΚατήχησις ΙΗ ΒΕΠΕΣ 39 σσ 233-237 laquoΚαι λέγουσιπρος ημάς ταύτα Έλληνες ομού και ΣαμαρείταιΠεπτωκενοάνθρωποςοτελευτήσαςκαισέσηπεκαιειςσκώληκας όλος ανελύθη και οι σκώληκες τεθνήκασινΣηπεδώντοιαύτηκαιαπώλειαδιεδέξατοτοσώμαπωςουνεγείρεταιτουςναυαγήσανταςιχθύεςκαταβεβρώκασικαιαυτοίκατεβρώθησανΤωνθηριομαχησάντωνάρκτοικαιλέοντεςκαιαυτάταοστέαλεπτύναντεςανήλωσανΓύπες και κόρακες των χαμαί ριφθέντων νεκρών ταςσάρκας φαγόντες εις πάντα τον κόσμον απέπτησανΠοθενσυνάγεταιτοσώμαεγχωρείγαρτωνορνίθωντωνφαγόντωντονμενενΙνδικήτελευτήσαιτονδεενΠερσίδιτονδεενΓοτθίαΠυρίκαταφλεγέντωνετέρωνκαιαυτήντηνσποδιάνδιεσκόρπισενόμβροςηάνεμοςπόθενσυνάγεταιτοσώμαΣοιτωανθρώπωμικροτάτωόντικαιασθενείμακράντηςΓοτθίαςηΙνδικήκαιΣπανίαΠερσίδοςΘεώδετωκατέχοντιπάσαντηνγηνενδρακίπάνταεγγύςΜητοίνυνπροςτηνσηνασθένειαναδυναμίανκατηγόρειθεούαλλάτηεκείνουδυνάμειπρόσεχεμάλλονraquo

[3] Φουντούλης Ι laquoΝεκρώσιμα Τελετουργικάraquo στοΤελετουργικάθέματα(Α)ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2002σ162laquoΟυδέποτεηταφήθεωρήθηκεπροϋπόθεσηγια την ανάσταση Στις τοιχογραφίες και σε άλλεςπαραστάσειςεικονίζεταιηθάλασσαναδίνειτουςνεκρούςτης (Αποκ 2013) και τα ποικίλα σαρκοβόρα θηρίακαιόρνεαναεπιστρέφουνταμέλητωνανθρώπωνπουκατασπάραξαν Θα έλεγα γιατί όχι και το παμφάγονπυρναανασυγκολλάτασώματαεκείναπουδιεσκόρπισεστουςτέσσεριςανέμουςΗταφήόμωςπιοανθρώπινηπιοφιλάνθρωπηπιοευγενήςκαιθεολογικάπιοεκφραστικήωςεπιστροφήστουςκόλπουςτηςμητέραςγηςκατάτοlaquoγηεικαιειςγηναπελεύσηraquoτηςΓραφής(Γεν319)καιτοπατερικόlaquoαπόδοςτονχουντωχοϊraquoκατάτοπρότυπο

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 30

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τηςζωηφόρουταφήςτουΚυρίουήτανκαιπαραμένειγιατηνορθόδοξητουλάχιστονΕκκλησίαηφυσικότερηλύσητουανθρωπίνουδράματοςraquo

[4]ΤοεπιχείρημααυτόχρησιμοποιείκαιοΜΑντώνιοςότανκαταδικάζειτησυνήθηστηνπεριοχήτηςΑλεξάνδρειαςταρίχευση των νεκρών λέγοντας ότι laquoοι Αιγύπτιοι τατων τελευτώντων σπουδαίων σώματα και μάλιστα τωναγίων μαρτύρων φιλούσι μεν θάπτειν και περιελίσσεινοθονίοις μη κρύπτειν δε υπό γην αλλrsquo επί σκιμποδίωντιθέναικαιφυλάττεινένδονπαρrsquoεαυτοίςνομίζοντεςεντούτωτιμάν τουςαπελθόνταςΟδεΑντώνιοςπολλάκιςπερί τούτου και επισκόπους ηξίου παραγγέλλειν τοιςλαοίς ομοίως δε και λαϊκούς ενέτρεπε και γυναιξίνεπέπληττε λέγων μήτε νόμιμον μήτε όλως όσιον είναιτούτοΚαιγαρτατωνπατριαρχώνκαιτατωνπροφητώνσώματαμέχρινυνσώζεταιειςμνήματακαιαυτόδετοτουΚυρίουσώμαειςμνημείονετέθηλίθοςτεεπιτεθείςέκρυψεναυτόέωςανέστητριήμερονΚαιταύταλέγωνεδείκνυε παρανομείν τον μετά θάνατον μη κρύπτοντατασώματατωντελευτώντωνκανάγιατυγχάνηΤιγαρμείζονηαγιώτεροντουΚυριακούσώματοςΠολλοίουνακούσαντες έκρυψαν υπό γην λοιπόν και ηυχαρίστουντωΚυρίωκαλώςδιδαχθέντεςΑυτόςδετούτογινώσκωνκαιφοβούμενοςμηκαιτοαυτούποιήσωσινούτωςσώμαήπειξενεαυτόνσυνταξάμενοςτοιςεντωέξωόρειμοναχοίςκαι εισελθώνεις το ένδονόρος ένθακαιμένειν ειώθειμετάμήναςολίγουςενόσησεειμέλειυμίνπερίεμούκαιμνημονεύετεωςπερίπατρός μηαφείτέ τινας τοσώμάμουλαβείνειςΑίγυπτονμήπωςεντοιςοίκοιςαπόθωνταιτούτου γαρ χάριν εισήλθον εις το όρος και ήλθονώδεΟίδατεδεκαιπωςαείενέτρεποντουςτούτοποιούνταςκαιπαρήγγελλονπαύσασθαιτηςτοιαύτηςσυνηθείαςΘαψατεουντοημέτερονυμείςκαιυπόγηνκρύψατεκαιέστωτοπαρἐμοῦρήμαφυλαττόμενονπαρὑμῖνώστεμηδέναγινώσκειν τοντόπονπληνυμώνμόνωνΕγώγαρεντηαναστάσει των νεκρώναπολήψομαιπαρά τουΣωτήροςάφθαρτοναυτόΤαύταειπώνκαιασπασαμένωνεκείνωναυτόνεξάραςτουςπόδαςκαιώσπερφίλουςορώντουςελθόνταςεπαὐτὸνκαιδιrsquoαυτούςπεριχαρήςγενόμενοςεφαίνετογαρανακείμενος ιλαρώτωπροσώπωεξέλιπεκαι προσετέθη προς τους πατέρας Κακείνοι λοιπόνκαθάδέδωκεναυτοίς εντολάς θάψαντεςκαι ειλίξαντεςέκρυψανυπόγηναυτούτοσώμακαιουδείςοίδετέωςπουκέκρυπταιπληνμόνωναυτώντωνδύοΜΑθανάσιοςΒίοςΑντωνίουΒΕΠΕΣ33σσ54-55

[5]laquoΣταυρωθέντατευπέρημώνεπίΠοντίουΠιλάτουκαιπαθόντακαιταφένταraquo

[6]MansiJDSacrorumConciliorumnovaetamplissimacollectioτομ13Graz21960στ44-45

[7] Οικονόμου Ηλ laquoΗ θεολογία της τιμής προς τουςαγίουςτόπουςraquoστοΕικοσιπενταετηρίςτηςαρχιερατείαςτηςΑΘΜτουπατριάρχουΙεροσολύμωνκΔιοδώρουτουΑενΙεροσολύμοις1988σ33

[8]ΚοντογιάννηςΣlaquoΗιερότητατωνταφικώνμνημείωνraquo

ΔήμοςΑθηναίωνΗπροστασίατωνμνημείωντηςΑθήναςΑ Κοιμητήριο Αθηνών Πρακτικά Ημερίδας ΑθήναΔεκέμβριος2000σ34ΠρβλΦειδαςΒλΕκκλησιαστικήΙστορίαΑΑθήναι1994σσ286-288

[9]ΜαρτύριονΠολυκάρπουXVIIIΒΕΠΕΣ3σ26

[10] Βλ σχετικά Σωτηρίου Γ Χριστιανική καιβυζαντινήαρχαιολογίατομΑacuteΧριστιανικάκοιμητήριαεκκλησιαστική αρχιτεκτονική Εν Αθήναις 1942 σσ 69-80 Αντουράκης Γ laquoΑρχαία μαρτύρια και χριστιανικοίναοί Η επίδραση των μαρτύρων στη λατρευτική ζωήτης Εκκλησίαςraquo Ο άγιος και ο μάρτυρας στη ζωή τηςΕκκλησίαςεκδΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σσ234-292

[11]ΒλΜιλόσεβιτςΝΗΘείαΕυχαριστίαως κέντροντης Θείας Λατρείας Η σύνδεσις των μυστηρίων μετάτηςΘείαςΕυχαριστίας εκδΠΠουρναράΘεσσαλονίκη2001 σσ 294-297 Velkovska ElldquoFuneral Rites accord-ingtotheByzantineLiturgicalSourcesrdquoDumbartonOaksPapers55(2001)σ21ΠρβλΣκαλτσηςΠlaquoΘεολογικέςπροϋποθέσειςτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςκαιιστορικήεξέλιξητηςΝεκρωσίμουΑκολουθίαςraquo ΙεράΜητρόπολιςΔράμαςΝεκρώσιμαΤελετουργικάΔράμα2001σ78εξ

[12]ΕρμηνείαειςτοΠάτερημώνPG90893CΒλσχετικάΖηζιούλαΙ(ΜητρΠεργάμου)laquoΑπότοπροσωπείονειςτο πρόσωπον Η συμβολή της πατερικής θεολογίας ειςτην έννοιαν του προσώπουraquo στο Χαριστήρια εις τιμήντου Μητροπολίτου Γέροντος Χαλκηδόνος ΜελίτωνοςΘεσσαλονίκη 1977 σ 302 Πρβλ Δουνδουλάκη Εμ laquoΗσωματικήαυτοδιαχείρισηστηνΟρθόδοξηΠαράδοσηraquoΗκαύση των νεκρών στην Ορθόδοξη Εκκλησία (ΜελέτεςΟρθοδόξου Θεολογίας) εκδ Πουρναρά Θεσσαλονίκη2003σσ83-89

[13]Απολυτίκιοντουδacuteήχου

[14] Του εν αγίοις Πατρός ημών Επιφανίου επισκόπουΚυπρουλόγοςειςτηνθεόσωμονταφήντουΚυρίουκαιΣωτήροςημώνΙησούΧριστούκαιειςτονΙωσήφτοναπόΑριμαθαίαςκαιειςτηνεντωάδητουΚυρίουκατάβασινμετά το σωτήριον πάθος παραδόξως γεγενημένην PG43448-449 laquoΆρα γαρ άρα ειπέ μοι ω Ιωσήφ καιπρος ανατολάς καταθάπτεις νεκρόν την ανατολήν τωνανατολώνάραδεκαιτοιςσοιςδακτύλοιςνεκροπρεπώςΙησούκατακλείειςταόμματατουτωαχράντωδακτύλωτουτυφλούανοίξαντοςόμμαάραδεκαιτοστόμαπερικλείειςτουτομογιλάλουανοίξαντοςστόμαάραδεκαιχείραςπεριστέλλεις του εκτείναντος τας ξηρανθείσας χείρας ηκαιτουςπόδαςνεκροπρεπώςκαταδεσμείςτουτοβαδίζεινδόντος τοις ακινήτοις ποσίν άρα και επί κλίνης αίρειςτοντωπαραλύτωκελεύσανταΆρονσουτονκράβατονκαιπεριπάτειάραδεκαιμύρακενοίςτωουρανίωμύρωτα εαυτού κενώσαντι και κόσμον αγιάσαντι άρα καιτην θεόσωμον έτι αιμορροούσαν εκείνην Ιησού εκμάξαιτολμάςπλευράντουτηναιμορροούσανιασαμένουΘεούάραδεκαιύδατικαταπλύνειςσώμαΘεούτουπάντας

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 31

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

εκπλύναντοςκαιτηνκάθαρσινδόντοςΠοίαςδεάρακαιλαμπάδαςυπανάψειςτωφωτίτωαληθινώτωφωτίσαντιπάνταάνθρωπον ποίας δε και άσεις επιταφίουςωδάςτωασιγήτωςαινουμένωυπόπάσηςουρανίουστρατιάςάραδεκαιδακρυρροείςωςνεκρόντονδακρύσαντακαινεκρόντετραήμεροντονΛαζαροναναστήσανταάραδεκαι θρήνουςποιείς τωτην χαράνπάσιδιδόντι και τηνλύπηντηςΕύαςδιαλύσαντιraquo

[15] Βλ σχετικά Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) laquoΤο νεκρικόλείψανοκαιηεπιτάφιαφροντίδατουraquoΟαγιασμόςτηςζωήςτωνπιστώνΜελέτεςεπίτωνιερώνακολουθιώντουΜικρούΕυχολογίουΕκδόσειςΤήνοςΑθήναι2006σσ92-131ΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναισσ547-55ΤουΙδιουΠέραντάφουΕκδόσειςΓρηγόρηΑθήναι 1972 σσ 34-42 Χριστοδούλου Θ (Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήναι2004σσ35-70

[16] Είναι αντιπροσωπευτικός εδώ ο λόγος τουαγίουΓρηγορίου Νύσσης Εις τον βίον της οσίας ΜακρίνηςΒΕΠΕΣ 69115-116 ldquoουδέν γαρ των επανορθούντων οιοφθαλμοί προσεδέοντο καθάπερ επί του κατά φύσινγίνεται ύπνου τοις βλεφάροις ευκόσμως διειλημμένοιτατεχείληπροσφυώςμεμυκότακαιαιχείρεςευπρεπώςεπανακλιθείσαιτωστήθειπάσάτεητουσώματοςθέσιςαυτομάτωςκατάτοεύσχημοναρμοσθείσαουδέντηςτωνκοσμούντωνχειρόςεπεδέετοrdquo

[17] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί του τέλους ημών τξη PG 155 688Α laquo Δια τούτο ουν και ύδατι σπόγγωαποσμήχουσιν σταυρού τύπω τα λείψανα κατά τομέτωπονταόμματατοστόματεκαιτοστήθοςέτιτεταγόνατακαιταςχείραςκαιελαίωαλείφουσινΤογαρέλαιοντωναγώνωνεστίσημαντικόνΚαιότιοκοιμηθείςκαλώς και ευλαβώς αγωνισάμενος τετελείωται και τουθείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράς ιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[18] Τρεμπέλας Π Μικρόν Ευχολόγιον κατά τους ενΑθήναιςιδίακώδικαςτομΑacuteΑθήναι1950σσ297350ΗίδιααντίληψηπερίτηςνέαςενΧριστώζωήςυπόκειταικαιστηνυπότουιερούΧρυσοστόμουμαρτυρούμενησυνήθεια(ΠερίνηστείαςγPG60715)ναονομάζονταιlaquoσπάργαναraquoοιεπίδεσμοιμετουςοποίουςπεριετυλίσσοντοστηνεποχήτουτανεκρολείψαναόπωςτασπαργανούμεναβρέφη

[19]ΙωΧρυσόστομοςΠερίμετανοίαςPG60725

[20]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725laquoπροςανατολάςτηνσωρόνκειμένηνσχηματίζομεντηνανάστασιναυτού δια του σχήματος προσημαίνοντεςraquo Πρβλ ΜΒασίλειος Περί αγίου Πνεύματος 27 ΒΕΠΕΣ 52 σ288ΓρηγόριοςΝύσσηςΕιςτηνΚυριακήνπροσευχήν5ΒΕΠΕΣ66363

[21]ΙωΧρυσόστομοςΠερίυπομονήςPG60725

[22]ΒλΚαλλίνικοςμνεργσσ552-553

[23]ΚατάτονΜΑθανάσιο(Εξηγήσειςειςτουςψαλμούςριηacute ΒΕΠΕΣ 32 σ 262) ο ψαλμός αυτός περιγράφειlaquoτωναγίων τηνπολιτείαντουςαγώνας ταςθλίψεις τασκάμματαταςτωνδαιμόνωνεπαναστάσειςτουςμυρίουςυποβαλλομένους λογισμούς τας παγίδας τα θήρατραουμηναλλάκαιταδιrsquoὧνπεριγένωνταιτοννόμονταλόγιατηνυπομονήντηνάνωθενσυμμαχίανέπειταμετάτους πόνους βραβεία τους στεφάνους τας αμοιβάςraquoΒλΚαλλίνικοςΚ (Πρωτοπρ) Εισαγωγή εις τον ΙερόνΨαλτήρατομΒacuteσ103

[24]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)ΟιερόςψαλτήρεντηεφαρμογήκαιτηπράξειΘεσσαλονίκη1927σσ163-164ΠρβλΦίλιαςΓΛειτουργικήΕκδόσειςΓρηγόρη2006σ128

[25] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της θείας προσευχήςτνPG155644ClaquoΟιψαλμοίτηνπολιτείαναυτούτουΣωτήροςπροεμφαίνοντεςκαιμάλιστατηνάμωμοναυτούζωήν τε και πολιτείαν όπερ σαφώς και ο λεγόμενοςΆμωμοςεκδιδάσκεικαιέτιτηντωναγίωναυτούβιοτήναλλάκαιταπάθητουΣωτήροςκαιτηνανάστασινΔιοκαιούτοςεξαιρέτωςεντεΚυριακαίςψάλλεταικαιενταιςτωναγίωνμνήμαιςπολλάκιςraquoΠρβλΠερίτουτέλουςημώντξστacutePG155684Α

[26]ΒλΤζέρποςΔ(Πρωτοπρ)ΗώρατουθανάτουκαιηακολουθίαειςΨυχορραγούντασσ42-45

[27]ΔιονύσιοςΑρεοπαγίτηςΕκκλησιαστικήΙεραρχία72PG3553D

[28]ΒλΜικρόνΕυχολόγιονσσ245-247

[29] Βλ Παπαγιάννης Κ laquoΗ Νεκρώσιμος ακολουθίαΠαρατηρήσειςκαιπροτάσειςδιαμίανορθολογικωτέραντέλεσιναυτήςraquoΚληρονομία29(1997)σ214

[30]ΓιατηγενικώτερηλειτουργικήχρήσητωνΜακαρισμώνβλ Φουντούλης Ι laquoΟι μακαρισμοί στην ορθόδοξηλατρείαraquo Τελετουργικά θέματα τομ Γ ΑποστολικήΔιακονίαΑθήνα2007σσ111-123

[31]ΝικόλαοςΚαβάσιλαςΕιςτηνΘείανΛειτουργίανΚΕSC4 bis σ 166-168 laquoΕπεί δε τη προς αλλήλους ημώναγάπηκαιηπροςΘεόναγάπηακολουθείτηδεπροςτονΘεόν αγάπη και ηπρος αυτόν τελεία και ζώσαπίστιςέπεταιδιατούτοτηναγάπηνειπώνκαιαγαπάναλλήλουςπαραινέσαςευθύςτηνομολογίανεπάγειτηςπίστεωςΊναενομονοίαφησίνομολογήσωμενΚαιοιπιστοίβοώσινΟνομολογήσαιΘεόντηναγίανΤριάδαraquo

[32]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξζPG155685ΑΒlaquoΚαιοεπιτελεύτιοςασπασμόςΟύτοςδεκαιδιατηνμετάβασινκαιτοναπότηςζωήςταύτηςχωρισμόνΚαι ως κοινωνία και ένωσίς εστιν ότι και θνήσκοντεςαλλήλωνουχωριζόμεθαΠάντεςγαρτηναυτήνοδεύσομεν

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 32

ΑΝΑΛΕΚΤΑ Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 wwwpemptousiagr

τρίβονκαιάματαχθησόμεθαείναικαιουχωρισθησόμεθάποτεΧριστώγαρζησόμεθακαιΧριστώνυνενούμεθαπροςαυτόνπορευόμενοιΚαιαύριον εσόμεθαμετ ἀλλήλωνκαι των ζώντων ημών κοιμηθησομένων ώσπερ αυτώνΚαιτηςαναστάσεωςδεγενομένηςτηκοινωνίατηςορθήςπίστεωςομούάπαντεςοιπιστοίσυνΧριστώεσόμεθαraquoΠρβλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)μνεργσ558

[33]ΞενοφώνΚύρουπαιδείαVIII7laquoΤοδ ἐμὸνσώμαωπαίδεςόταντελευτήσωμήτεενχρυσώθήτεμήτεεναργύρω μήτε εν άλλω μηδενί αλλά τη γη ως τάχιστααπόδοτεΤιγαρτούτουμακαριώτεροντουγημιχθήναιηπάνταμενκαλάπάνταδετἀγαθὰφύειτεκαιτρέφειraquo

[34]ΙωΧρυσόστομοςΕιςτηνΓένεσινPG5377Γενικάγια τη σημαντική της γης στην ορθόδοξη λατρεία είναικαίρια η παρατήρηση του Π Ευδοκίμωφ (Η προσευχήτης Ανατολικής Εκκλησίας - Η λειτουργία του αγίουΙωάννουτουΧρυσοστόμου(ΜετάφρασηαπόταΓαλλικάΜ Παπαζάχου Δ Τζέρπος) Εκδόσεις ΑποστολικήςΔιακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδος Αθήναι 1980σσ 13-14) laquoΣτον εσπερινό όταν γίνεται αρτοκλασία ηευλογίατουάρτουτουοίνουκαιτουελαίουπουείναιστοιχείααντιπροσωπευτικάτηςφύσεωςαγιάζειτηνίδιατην αρχή της καρποφορίας της γης -alma matter- καιδιδάσκειτονάνθρωποότιηγηπουδουλεύειείναιάγιακαιότιταπροϊόνταπουαποσπάαπόταβάθητηςδενείναιαπλώςχημικέςενώσειςαλλάέναζωντανόδώροπουσυμμετέχει στο μυστήριο της λειτουργίας κι ακόμη ότικαιηκαρποφορίατηςγηςέχει άμεσησχέσηόχιμόνομεταλιπάσματακαιτιςεποχέςαλλἐπίσηςκαιμετηνπνευματικότητατουανθρώπουraquo

[35]laquoΚαταβιβάζεταιονεκρόςεντωτάφωοπότεοιερεύςραντίζειαυτόνσταυροειδώςδιατουελαίουτηςκανδήλαςλέγωνΡαντιείςμευσσώπωκαικαθαρισθήσομαιπλυνείςμεκαιυπέρχιόναλευκανθήσομαιΕίταάραςχουνδιατουπτύουρίπτειαυτόνσταυροειδώςεπίτουνεκρούλέγωνΤου Κυρίου η γη και το πλήρωμα αυτής η οικουμένηκαι πάντες οι κατοικούντες εν αυτή Γη ει και εις γηναπελεύσειraquoΒλΜικρόνΕυχολόγιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςτηςΕκκλησίαςτηςΕλλάδοςΑθήναι51974σ218ΠρβλΕξοδιαστικόν (ΕυχολόγιονΓacute)Έκδοσις ΙεράςΜονήςΣίμωνοςΠέτραςΆγιονΌροςσσ168-169και60-61139-140

[36]ΒλΚαλλίνικοςΚ(Πρωτοπρ)Οχριστιανικόςναόςκαι τα εν αυτώ τελούμενα Εκδόσεις Γρηγόρη Αθήναι31969σ560

[37] Συμεών Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτου αγίου ελαίου σπζ PG 155 520 CD laquo Και τοιςτεθνεώσιν εν Χριστώ αδελφοίς επιχαίομεν έλαιονπλην ου το διδόμενονάγιον έλαιον τοις ζώσιν οφησίνοθεάδελφοςαλλἐκτηςλυχνίαςτουναούκαιμάλλοντουθυσιαστηρίουΚαιουδένατωνμοναχώνθάπτομενειμηκαιτοτηςφωταγωγούέλαιοντωλειψάνωεκχέομενηγιασμένονονωςενώπιονΚυρίουανάπτονraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηacutePG155685-687laquoΚαιτην

ανάστασινδεκηρύττομενσφραγίζοντεςτολείψανονδιατου σταυρού η έλαιοναυτώ εκχέοντες σταυροειδώς εκτηςφωταγωγούησκεύει τινί τηνγην επιβάλλοντες ότιεικαιθνητοίγεγενήμεθααλλὅμωςαναστησόμεθαδιατουυπέρημώνσαρκωθέντοςτεκαιαποθανόντοςσαρκίκαι αναστάντος και την ανάστασιν ημίν χορηγήσαντοςΚαιότιούτοςοθαπτόμενοςαναστήσεταιωςκαιοΣωτήρημώνεξανέστηΔιοκαιμετάτοτεθήναιτωτάφωέλαιονεπάνωτούτουσταυροειδώςεκχέεταιωςπαραδεδώκασινοιαπόστολοικαιοΔιονύσιοςτούτογράφειμάλλονδεκαιεντωενταφιάζεσθαιαλείφεσθαιτοννεκρόνχρηΩςγαρεντωβαπτίσματιύδωρκαιέλαιόνεστιειςτύπονεκείνωντοιςπιστώςβιώσασινκαιευσεβώςταύταεπάγεσθαιχρηΤογαρ έλαιον τωναγώνων εστισημαντικόνΚαιότι οκοιμηθείςκαλώςκαιευσεβώςαγωνισάμενοςτετελείωταικαι του θείου ελέους αξιωθήσεται και της λαμπράςιλαρότητοςτουθείουφωτόςraquo

[38]ΦουντούληςΙΑπαντήσειςειςλειτουργικάςαπορίαςτομΒΑποστολικήΔιακονίαΑθήναι1988σσ185-188Τζέρπος Δ (Πρωτοπρ) Η ακολουθία του νεκρωσίμουευχελαίουκατάταχειρόγραφαευχολόγιατουιδ-ισταἰΊδρυμαΒυζαντινήςΜουσικολογίαςΛατρειογήματα 1σσ138-141ΧριστοδούλουΘ(Πρωτοπρ)ΗΝεκρώσιμηΑκολουθία κατά τους χειρογράφους κώδικες 10ου-12ουαιτομ1ΓενικήΕισαγωγήΚατάλογοιΠίνακεςΕκδόσειςΘεσβίτηςΑθήναι2005σσ328-330

[39] Διονύσιος Αρεοπαγίτης Περί των επί τοιςκεκοιμημένοιςτελουμένωνPG3553Α

[40] Τριώδιον Έκδοσις Αποστολικής Διακονίας Αθήναι1994σσ985-986

[41]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf216vΠρβλGaladzaPldquoLostanddisplacedElementsoftheByz-antineFuneralRitesTowardsaPastoralReappropriationrdquoStudiaLiturgica33(2003)σσ62-74

[42] Καλλίνικος οπ παρ Πρβλ Χριστοδούλου Θ(Πρωτοπρ)ΠερίτηςκηδείαςΕκδόσειςΟμολογίαΑθήνα2004σ112

[43]ΣυμεώνΘεσσαλονίκηςΠερίτουτέλουςημώντξθPG155688ΒlaquoΚαιτότετηςγηςεπιβαλλομένηςηευχήως παραδοθέντος τη γη ευχαριστήριος και ως σφραγίςκαι τελείωσις επιλέγεταιraquo Γι᾽ αυτό και σε ορισμέναχειρόγραφα η Νεκρώσιμος Ακολουθία ονομάζεταιΑκολουθίατηςΕυχαριστίαςΒλDmitrievskijAlOpisanieliturgitseskichrykopisej(ΕυχολόγιατομII)1965GeorgOlmsVerlagwbuchandlungHildesheimσ528

[44]laquoΕυχήτηςκαταθέσεωςΚύριεοΘεόςημώνοπλάσαςτονάνθρωπονκατεἰκόνασηνκαιομοίωσιντεχνευσάμενοςοαντικείμενοςεξηπάτησεναυτόνraquoΒλΠαπαδόπουλος-ΚεραμεύςΙεροσολυμιτικήΒιβλιοθήκητομ2σσ101-105ΠρβλDmitrievskijμνεργσ450Meester(de)PlRitu-ale-BenedizionaleBizantinoRoma1930σ90

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81

Σελίδα 33

wwwpemptousiagr Τεύχος 09 Περί των Κεκοιμημένων 26 Μαρτίου 2013 ΑΝΑΛΕΚΤΑ

[45]Κωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαι f225rlaquoΕυχήεπάνωτουτάφουΔιοδεόμεθάσουΚύριεκέλευσονδιανοιχθήναιτοταμιείοντηςγηςκαιυποδέξασθαιτοσονπλάσμαΤηρησάτωαυτόέωςτηςσυντελείαςτουαιώνοςΕνγαρτηαναστάσεισαλπίσηΜιχαήλοαρχάγγελοςκαιπάντεςεγερθήσονταιωςεξύπνουΔειγαρτοφθαρτόντούτοενδύσηταιαφθαρσίανκαιτοθνητόντούτοενδύσηταιαθανασίανraquo

[46] Συμεων Θεσσαλονίκης Περί της ιεράς τελετήςτουαγίουελαίουσπζPG155520CDlaquoΚαιεντοιςκοσμικοίςδεκατάΧριστόναδελφοίςτελευτήσασινχουντουθυμιατηρίουως ιερόνκαιηγιασμένον τελούντα τητουσταυρούσφραγίδιδιατουθυμιάματοςσταυροειδώςεπιβάλλομεν προ της απλώς επιβαλλομένης γηςπαραδιδόντες τον ηγιασμένον εν Χριστώ εν ηγιασμένηγη κατά την θείαν απόφασιν συντηρούμενον έως ανεξαναστήraquoΤουΙδιουΠερίτουτέλουςημώντξηPG155685-687laquoΚαικατατίθεμεντωτάφωτολείψανονκαιτηγηπαραδιδόαμενδιατωνευχώνπληρούντεςτοθείονπρόσταγμα το laquoΓη ει και εις γην απελεύσηraquoΤο αυτόπνεύμαεκφράζεταικαιστοακόλουθοτροπάριοτοοποίοεψάλλετο παλαιότερα κατά τη στιγμή της αποθέσεωςτουνεκρολειψάνουστοντάφοκαιτοοποίομαςδιασώζεισήμερα η Νεκρώσιμη Ακολουθία εις Μοναχούς laquoΓηχαίνουσα(ηχανούσα)υπόδεξαιτοναπόσουπλασθένταχειρίΘεούτοπρότερονπάλινδευποστρέφονταπροςσετηντεκούσανΤογαρκατεἰκόναοκτίστηςπροσελάβετοσυδευπόδεξαιτοσώμαωςτοίδιονraquoΒλΕξοδιαστικόνσ60ΒλδιαφορετικήερμηνείααπότονΜπαλάνομνεργσσ7-10ΠρβλΤσαντήλαςμνεργσσ159-160

[47]ΒλΚωδ2724ΕθνΒιβλΑθηνών15ουαιf222vlaquoΚαιευθύςβάλλειτονπηλόνοιερεύςμετάπτύουλέγωνΤονπηλόνοκεραμεύςζωοπλαστήσαςανέθηκέμοισάρκακαιοστάκαιπνοήνκαιζωήνΑλλὦποιητάμουλυτρωτάμου και κριτά ανάπαυσον τον δούλόν σουΚαι ούτωςσφραγίζεταιοτάφοςraquo(10οτροπάριοαὠδῆςΜεγάλουΚανόναΒλΤριώδιονΈκδοσιςΑποστολικήςΔιακονίαςΑθήναι1994σ627)

[48]Ιώβ108-9laquoΑιχείρεςσουέπλασάνμεκαιεποίησάνμε μετά ταύτα μεταβαλών με έπαισας Μνήσθητι ότιπηλόνμεέπλασαςειςδεγηνμεπάλιναποστρέφειςraquoΗσ637laquoΚαινυνΚύριεπατήρημώνσυημείςδεπηλόςέργοντωνχειρώνσουπάντεςraquo

[49] Ειρηναίος Λουγδούνου Αποσπάσματα εξαπολεσθέντωνέργωνΒΕΠΕΣ5σ175(11)ΜΒασίλειοςΌτιουκέστιαίτιοςτωνκακώνοΘεόςPG31315laquoΟυμην ουδέ εκώλυσε την διάλυσιν δια τας προειρημέναςαιτίας ίναμηαθάνατονημίντηναρρωστίανδιατηρήσηΏσπερανειτιςσκεύοςπήλινονδιαρρυένμηκαταδέχοιτοπαραδούναι πυρί έως αν το ενυπάρχον αυτώ πάθοςδια της αναπλάσεως εξιάσαιτοraquo Θεόφιλος ΑντιοχείαςΠροςΑυτόλυκονΒacute26ΒΕΠΕΣ5σ39laquoουμηναλλάκαι καθάπερ σκεύός τι επάνπλασθέναιτίαν τινά σχηαναχωνεύεταιηαναπλάσσεταιειςτογενέσθαικαινόνκαιολόκληρονούτωςγίνεταικαιτωανθρώπωδιαθανάτου

δυνάμειγαρτέθραυσταιίναεντηαναστάσειυγιήςευρεθήλέγωδεάσπιλοςκαιδίκαιοςκαιαθάνατοςraquo

[50] Ιω Χρυσόστομος Εις ιερομάρτυρα Βαβύλαν PG5026-33 laquoΚοινοί γαρ εισι της φύσεως νόμοι παράπάσινανθρώποιςτοναπελθόντατηγηκρύπτεσθαικαιταφήπαραδίδοσθαικαιτοιςκόλποιςτηςπάντωνμητρόςπεριστέλλεσθαιγηςΚαιτούτουςουχΈλληνουβάρβαροςουΣκύθηςουκειτιςεκείνωναγριώτεροςεκίνησετουςνόμουςποτέ αλλ᾽ αιδούνται και φυλάττουσιν άπαντεςκαιούτωςεισίν ιεροίκαιπάσιναιδέσιμοιraquoΠρβλΡωμ214-15

[51]ΩριγένηςΚατάΚέλσου830ΒΕΠΕΣ10σ196

[52] Μ Βασίλειος Επιστολή 160 ΒΕΠΕΣ 55 σ 183ΚλασσικήγιατησημασίαπουέχειτοάγραφοδίκαιοτηςΕκκλησίαςείναικαιηεξήςγνώμητουΜΒασιλείου(ΠερίαγίουΠνεύματος2766ΒΕΠΕΣ52σ286)laquoΤωνεντηΕκκλησίαπεφυλαγμένωνδογμάτωνκαικηρυγμάτωνταμενεκτηςεγγράφουδιδασκαλίαςέχομενταδεεκτηςτωναποστόλων παραδόσεως διαδοθέντα ημίν εν μυστηρίωπαρεδεξάμεθαάπεραμφότερατηναυτήνισχύνέχειπροςτηνευσέβειανΚαιτούτοιςουδείςαντερείουκούνόστιςγεκατάμικρόνγουνθεσμώνεκκλησιαστικώνπεπείραταΕιγαρεπιχειρήσαιμενταάγραφατωνεθώνωςμημεγάληνέχοντατηνδύναμινπαραιτείσθαιλάθοιμενανειςαυτάτακαίριαζημιούντεςτοΕυαγγέλιονμάλονδεειςόνομαψιλόνπεριεστώτεςτοκήρυγμαraquoΒλεπίσηςΜπουρδάραΚμνεργσ123laquoΗσυνεχήςκαιαδιάκοπηάσκησητουθεσμούτηςεκκλησιαστικήςκήδευσηςδημιούργησεγενικόεκκλησιαστικό έθιμο που την καθιστά υποχρεωτικήraquoΜπούμης Π Η καύση των σωμάτων ΕκδόσειςΕπτάλοφος Αθήναι 1999 σ 5 laquoΑπάντηση ευθεία καιάμεσηστοερώτημαεάνεπιβάλλεταιηαπαγορεύεται(ηεπιτρέπεται)ηκαύσητωννεκρώνδυστυχώςδενέχουμεαπότηναυθεντικήπαράδοσητηςΕκκλησίαςΤούτοδενσημαίνειότιδενέχουμεδοσμένουςαπότοΘεόφυσικούςνόμους(φυσικόνδίκαιον)ηκαιβάσειαυτώνπανάρχαιαανθρώπιναέθιμαraquo(εθιμικόνδίκαιον)

[53]Κανών29τηςενΤρούλλωστΟἰκουμενικῆςΣυνόδουΡάλληςΓ-ΠοτληςΜΣύνταγμαΙερώνΚανόνωντομ2σ367

[54]ΒικέντιοςεκΛειρίνουlaquoQuodubiquequodsemper-quequodabomnibuscreditumestrdquo

[55] Βλ σχετικά Χριστινάκις Π laquoΤαφή η καύση τωννεκρών Ιστορικοκανονική θεώρησηraquo Ιερά Σύνοδος τηςΕκκλησίας της Ελλάδος Ταφή η καύση των νεκρώνΈκδοσις Κλάδου Εκδόσεων Επικοινωνιακής καιΜορφωτικής Υπηρεσίας της Εκκλησίας της ΕλλάδοςΣειράΠοιμαντικήΒιβλιοθήκη3Αθήναι2002σσ48-71

Πηγή π Δ Β Τζέρπος Το τελευταίο μυστήριο Η νεκρώσιμη Ακολουθία και η καύση των νεκρών εκδ Ουρανός Αθήνα 2012 σσ 61-81