Η ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΛΩΖΑΝΗΣ

ΒΕΝΙΖΕΚΟΣ – ΚΕΜΑΛ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΗΚΗΣ

ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΚΑΤΑ

ΤΟΝ ΜΕΣΟΠΟΛΕΜΟ

Διδακτικοί στόχοιΝα κατανοήσουμε το πλήθος και το μέγεθος των

προβλημάτων που κλήθηκε να αντιμετωπίσει η ελληνική κοινωνία μετά την άφιξη των προσφύγων στην Ελλάδα.

Να μάθουμε για τις προσπάθειες της ελληνικής πολιτείας να διευκολύνει την εγκατάσταση και την αφομοίωση των προσφύγων στη χώρα.

Να γνωρίσουμε τις κύριες παραμέτρους της διάστασης γηγενών-προσφύγων.

Να εκτιμήσουμε την επίδραση της παρουσίας των προσφύγων στην οικονομική, κοινωνική, πολιτική και πολιτιστική ζωή της Ελλάδας.

ΟΘΩΜΑΝΙΚΟ ΔΙΑΒΑΤΗΡΙΟ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΟΥΟθωμανικό διαβατήριο είκοσι σελίδων του Δημητρίου

Βακαλοπούλου, λίγο πριν αναχωρήσει ως πρόσφυγας από τη Λίτιστα.

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ

• Η ΣΤΕΓΑΣΗ ΚΑΙ Η ΔΙΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

• Η ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

• Η ΕΝΣΩΜΑΤΩΣΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΟΙΝΩΝΙΑ

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

• ΕΚΚΛΗΣΗ ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΩΝ ΕΘΝΩΝ-ΣΥΝΑΨΗ ΔΑΝΕΙΟΥ-ΙΔΡΥΣΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ (Ε.Α.Π.)

• Ε.Α.Π.: ΑΥΤΟΝΟΜΟΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ (1923-1930), ΑΣΧΟΛΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΗΝ ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΗΝ ΥΠΑΙΘΡΟ

• ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΡΑΤΟΣ: ΑΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΣΤΙΣ ΠΟΛΕΙΣ – ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΙ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΙ

10.000 Έλληνες πρόσφυγες στον Έβρο μέχρι να εκκενωθεί η Δυτ. Θράκη από μουσουλμάνους

Στη Μακρόνησο αμερικανικός υγειονομικός σταθμός (καραντίνα) για πρόσφυγες από τον Πόντο

Καταυλισμός στο Θησείο

Στο Βασιλικό Θέατρο (σημερινό Εθνικό Θέατρο)

Κάπου θα έπρεπε

προσωρινά να μείνουν.

Κάθε θεωρείο

στέγαζε μια οικογένεια

Πρόχειρα καταλύματα, εξαθλίωση- αναγκαία και η υγειονομική περίθαλψη

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΔΙΑΜΟΝΗΣ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΣΙΤΙΣΗΣ

Ξεριζωμένες Ελληνίδες με τα μικρά τους παιδιά

ΕΛΛΗΝΕΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΕ ΠΡΟΧΕΙΡΟΥΣ ΚΑΤΑΥΛΙΣΜΟΥΣ- ΚΑΠΟΥ ΘΑ ΕΠΡΕΠΕ ΝΑ ΔΟΥΛΕΨΟΥΝ

ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΑ ΣΠΙΤΙΑ ΧΤΙΖΟΝΤΑΙ ΣΤΗ ΘΡΑΚΗ ΓΙΑ ΝΑ ΚΑΛΥΦΘΟΥΝ ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ΣΤΕΓΑΣΗΣ. ΤΑ ΣΠΙΤΙΑ ΤΩΝ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ ΔΕΝ ΕΠΑΡΚΟΥΝ

Προσφυγόπουλα κατασκευάζουν πρωτόγονες πήλινες πλίθες για χτίσιμο των σπιτικών τους

Ένα χωριό οικοδομείται στη Δυτική Μακεδονία’

ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΣΤΗ ΧΙΟ

Παραγκούπολη στην Αττική, ΚοκκινιάΤσίγκινες πρόχειρες παράγκες

ΚΑΙΣΑΡΙΑΝΗ : ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟΣ ΣΥΝΟΙΚΙΣΜΟΣΈλλειψη έργων υποδομής: δρόμοι, αποχετευτικό δίκτυο, κ.τ.λ.

Η διαβίωση κάτω από άθλιες συνθήκες δυσχέραινε την ενσωμάτωση στο υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο

Ο ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ ΣΕ ΕΓΚΑΙΝΙΑ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ ΣΤΗ ΝΕΑ ΙΩΝΙΑ

ΠΡΟΧΕΙΡΟ ΙΣΟΓΕΙΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗΝ ΚΟΚΚΙΝΙΑ, ΔΙΑΤΗΡΗΜΕΝΟ ΜΕ ΣΥΓΚΙΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ

ΔΙΩΡΟΦΟ ΛΙΘΙΝΟ ΣΠΙΤΙ ΣΤΗ ΝΕΑ ΦΙΛΑΔΕΛΦΕΙΑ

διώροφη αστική προσφυγική κατοικία στη Νέα Ιωνία Αττικής με σημερινή οικιστική και εμπορική χρήση

H Eπιτροπή Aποκαταστάσεως Προσφύγων ιδρύθηκε το Σεπτέμβριο του 1923 στη Γενεύη με σκοπό τη διευθέτηση του προσφυγικού εποικισμού στον αγροτικό και τον αστικό χώρο. Στη διοίκηση του οργανισμού συμμετείχαν ως μέλη Έλληνες και ξένοι εκπρόσωποι. Tο ελληνικό δημόσιο παραχώρησε στην E.A.Π. εκτάσεις 5.000.000 στρεμμάτων, αξίας 13.000.000 λιρών, για την υλοποίηση του σύνθετου έργου της αποκατάστασης, σε συνδυασμό με τη διαχείριση ενός διεθνούς δανείου. Σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, η εγκατάσταση 653.000 προσφύγων (σε σύνολο περίπου 1.200.000) στα αστικά κέντρα παρουσίασε πολύ μεγαλύτερες δυσχέρειες από την αντίστοιχη αγροτική.Ως το 1930, που διαλύθηκε η επιτροπή, είχε συμβάλει στη δόμηση περίπου 27.000 κατοικιών σε 125 νέους συνοικισμούς, χωρίς ωστόσο να εξαλειφθεί οριστικά το πρόβλημα των άθλιων συνθηκών διαβίωσης.

Η Επιτροπή προσπάθησε στις αποφάσεις της για την εγκατάστασηπροσφύγων σε διάφορες περιοχές να λάβει υπόψη της κάποιες παραμέτρουςόπως: 1. Την ασχολία τους στον τόπο καταγωγής τους (αγρότες ή αστοί). Οστόχος της επιτροπής, όχι πάντα επιτεύξιμος, ήταν να αποκαταστήσει τουςγεωργούς πρόσφυγες σε περιοχές όπου θα μπορούσαν να συνεχίσουν τηνπαραγωγή τους με καλλιέργειες στις οποίες καταγίνονταν προηγουμένως,π.χ. οι καλλιεργητές δημητριακών εγκαταστάθηκαν κυρίως στη Μακεδονίακαι τη Θράκη, το ίδιο και οι καπνοκαλλιεργητές, ενώ οι αμπελουργοί στηνΚρήτη κ.λ.π. 2. Τον τόπο καταγωγής τους. Η Επιτροπή επιδίωξε να αποκαταστήσει τους πρόσφυγες που προέρχονταν από μια συγκεκριμένη περιοχή στον ίδιο χώρο. Γι αυτό και εμφανίστηκαν πολλά τοπωνύμια με το επίθετο Νέος ή Νέα μπροστά (Νέα Κίος, Νέα Μουδανιά κλπ) και 3. Τις συνθήκες που επικρατούσαν στην Ελλάδα τότε, ιδιαίτερα τις πολιτικές καιοικονομικές. Η Ελλάδα ήταν μια χώρα κυρίως αγροτική, υπήρχαν άφθονα‘ελεύθερα’ κτήματα τα οποία είχαν εγκαταλείψει οι μουσουλμάνοι και οιΒούλγαροι και η εγκατάσταση σε αγροτική περιοχή ήταν φθηνή και αμέσωςπαραγωγική. Τέλος το ελληνικό κράτος μπορούσε μέσω της εγκατάστασηςπροσφύγων σε περιοχές όπως η Μακεδονία και η Θράκη να ενισχύσει τοελληνικό στοιχείο.

Το σχέδιο και οι ενέργειες της Επιτροπής Αποκατάστασης Προσφύγων

Τα κτήματα στα οποία θα εγκαθίστανται, ύστερα από υπογραφή συνθήκης, προέρχονταν από τους Τούρκους, κυρίως, ανταλλάξιμους, όμως δημιουργήθηκαν προβλήματα αφού, πολλοί ντόπιοι διεκδικούσαν οι ίδιοι αυτά τα εδάφη και προσπαθώντας να απομακρύνουν τους πρόσφυγες έλεγαν : ‘’Μη δίνετε στους ξενομερίτες, στους ‘’πρόσφιγγες’’ και στους τουρκόσπορους ελληνική γη’’ Τελικά όμως μετά από αυτές τις προστριβές που δίχασαν την κοινωνία των μεικτών χωριών, οι πρόσφυγες , αφότου δήλωσαν τις αλλοτινές περιουσίες τους στην ΕΑΠ πήραν γη από το ελληνικό δημόσιο.

ΔΗΛΩΣΗ ΕΚΚΑΘΑΡΙΣΗΣ ΠΕΡΙΟΥΣΙΑΣ

ΕΛΛΗΝΑ ΑΝΤΑΛΛΑΞΙΜΟΥ Ιδιωτικό έγγραφο με το οποίο γίνεται η εκκαθάριση των περιουσιακών στοιχείων του ανταλλαξίμου Ηλία Αϊβακιοπτή, ο οποίος προέρχοταν από το χωριό Πασά-κιολή, σαντζακίου Νικομηδείας. Σελίδες εγγράφου οκτώ (8).

Τόπος Κατασκευής:

Ισερλή-Επαρχία Πραβίου

Κατασκευαστής:

Μικτή επιτροπή ανταλλαγής πληθυσμών.

Χρονική Περίοδος

Κατασκευής:

1900-1924

Ακριβής Χρονολογί

α: 1924

Η ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΓΗΓΕΝΩΝ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ

ΟΦΕΙΛΟΤΑΝ Στην προσφορά φτηνής εργασίας: συμπίεση των ημερομισθίων, εκμετάλλευση των αδύνατων στρωμάτωνΣτην πολιτική τοποθέτηση των προσφύγων: βενιζελικοί σε αντίθεση με τους Παλαιοελλαδίτες που ήσαν φιλομοναρχικοί.Στα πολιτισμικά χαρακτηριστικά των προσφύγων: διαφοροποίηση από τον ελλαδικό γηγενή πληθυσμό (ήθη, έθιμα, συμπεριφορά, διασκέδαση, γλώσσα…)

Σε επίπεδο πολιτικό:

• Εγκατάλειψη Μεγάλης Ιδέας

• Ενίσχυση ελληνικής παρουσίας σε περιοχές όπως Μακεδονία-Θράκη συνεπώς και εθνικής ομοιογένειας της Ελλάδας

• Πρόσφυγες: κυρίως Βενιζελικοί. Αργότεραπολλοί από αυτούς έγιναν σοσιαλιστές καικομμουνιστές και διακρίθηκαν στουςκοινωνικούς αγώνες

Να παρακολουθήσετε το πώς ενισχύθηκε η ελληνική παρουσία και εξασφαλίστηκε η αριθμητική υπεροχή του ελληνικού στοιχείου στη

Θεσσαλονίκη Θεσσαλονίκη 1912 1926

Έλληνες 29% 80%

Μουσουλμάνοι 23% --

Σλαβόφωνοι 3% --

Λοιποί 45% 20%

Σε επίπεδο οικονομικό:• Αναζωογόνηση της αγροτικής οικονομίας(αξιοποίηση ακαλλιέργητων εκτάσεων, νέεςκαλλιεργητικές μέθοδοι)• Συγκέντρωση προσφύγων στα αστικά κέντρα: νέες δυνατότητες σε εμπόριο και βιομηχανία• Φτηνό εργατικό δυναμικό-εξειδικευμένοιτεχνίτες• Επιτυχής ενασχόληση όσων προσφύγωνδιέθεταν κεφάλαιο με εμπόριο και βιοτεχνία:νέοι κλάδοι (ταπητουργία)

Πρόσφυγες εργάτριες στην αίθουσα ανδρικώνενδυμάτων της Ελληνικής Εριουργίας

Oι πρόσφυγες στα αστικά κέντρα κάλυπταν τις ανάγκες για φτηνά εργατικά χέρια σε πολλούς τομείς: λιμενεργάτες, οικοδόμοι (χτίστες, σοβατζήδες), φορτοεκφορτωτές, εργάτες σε βιοτεχνίες και εργοστάσια,πλανόδιοι πωλητές (ψαράδες, μανάβηδες, γαλατάδες, ζαχαροπλάστες), πηγαδάδες, κ.α.

Σε κοινωνικό επίπεδο:Οι πρόσφυγες έφεραν στην ελληνική κοινωνία έναδιαφορετικό τρόπο ζωής:• Γιορτές (Αποκριά: τα ‘τσερκένια’ (χαρταετοί), οι‘κουδουνάτοι’ μασκαράδες κ.ά.), θρησκευτικές και λαϊκές δοξασίες, διατροφή (φαγητά-γλυκά)• Διαφορετικά ήθη και έθιμα - Εξωστρέφεια στιςσυναναστροφές – αλληλεπίδραση με γηγενές στοιχείο• Ψυχαγωγία-Αθλητισμός: θέατρο (Καραγκιόζης),συναναστροφές, μουσική (ρεμπέτικα τραγούδια), ομάδες (ποδόσφαιρο)• Αλλαγή στις στερεότυπες αντιλήψεις για το ρόλο των γυναικών στην εργασία και την οικογένεια (πολλές από τις γυναίκες πρόσφυγες αναγκάστηκαν να εργαστούν)

Στον πολιτισμό:• Νέα πνοή στα Γράμματα και τις Τέχνες(Γιώργος Σεφέρης, Ηλίας Βενέζης, ΚοσμάςΠολίτης, Στρατής Δούκας, Διδώ Σωτηρίου:Μικρασιάτες)• Μουσική –όχι μόνο το ρεμπέτικο τραγούδι αλλά και συμφωνική μουσική . Ρεμπέτικες κομπανίες, ‘εστουδιαντίνες’, λαϊκοί οργανοπαίχτες, ‘σαντουρόβιολια’, χοροί (αϊβαλιώτικα, καρσιλαμάδες, τσιφτετέλια, ζεϊμπέκικα…)

ΈΡΓΑ ΤΟΥ : Το νούμερο 31328 (1931) Γαλήνη (1939) Αιολική Γη (1943) Ωκεανός (1956)

Γεννήθηκε στο Αϊβαλί

ΗΛΙΑΣ ΒΕΝΕΖΗΣ

Λεμονοδάσος, μυθιστόρημα, 1930 Εκάτη, μυθιστόρημα, 1933 Εroïca, μυθιστόρημα, 1937 Το ρέμα, διήγημα, 1945 Η κορομηλιά, νουβέλα, 1946 Στου Χατζηφράγκου, μυθιστόρημα, 1962

ΚΟΣΜΑΣ ΠΟΛΙΤΗΣ

Η Ιστορία ενός αιχμαλώτου, 1929 Οδοιπόρος, 1968 Ενθυμήματα από δέκα φίλους μου, 1976 Θερμοκήπιο, 1982

Γεννήθηκε το 1895 στα Μοσχονήσια του Αδραμυτικού κόλπου, όπου και έβγαλε το σχολαρχείο. Τέλειωσε το γυμνάσιο του Αϊβαλί.

ΣΤΡΑΤΗΣ ΔΟΥΚΑΣ

Οι νεκροί περιμένουν (1959) Ηλέκτρα (1961) Ματωμένα χώματα (1962) Εντολή (1976) Μέσα στις φλόγες (1978) Επισκέπτες (1979) Κατεδαφιζόμεθα (1982)

Γεννήθηκε στο Αϊδίνιο της Μικράς Ασίας

ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ

ΣΟΦΙΑ ΒΕΜΠΟ

Καλλίπολη Ανατολικής Θράκης, 1910

Ο έλληνας μεγιστάνας γεννήθηκε στις 15 Ιανουαρίου του 1906 στη Σμύρνη, σε σχετικά εύπορη για την περιοχή και την εποχή εκείνη οικογένεια

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ ΩΝΑΣΗΣ

‘Αυτοί οι άνθρωποι ήτανε μαθημένοι να δουλεύουν και ναγλεντάνε. Όλοι οι πρόσφυγες,μηδενός εξαιρουμένου. Και κοντά στους πρόσφυγες μάθανεκαι οι δικοί μας τώρα’Μάρκος Βαμβακάρης