4ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΚΟΖΑΝΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ

«Η ΖΩΗ ΣΤΙΣ ΒΥΖΑΝΤΙΝΕΣ ΚΑΣΤΡΟΠΟΛΙΤΕΙΕΣ:

ΠΟΡΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΟΝ ΧΡΟΝΟ»

ΥΠΕΥΘΥΝΟΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΙ

ΜΑΡΙΑ ΜΠΟΥΣΜΠΟΥΚΕΑ

ΕΙΡΗΝΗ ΑΡΑΒΟΠΟΥΛΟΥ

ΕΙΡΗΝΗ ΟΙΚΟΝΟΜΟΥ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012 - 2013

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ

Όπως διαπιστώνουμε από τον τίτλο του

προγράμματος, η έρευνά μας

επικεντρώθηκε σε βυζαντινές καστροπολιτείες

του ελλαδικού χώρου. Θα πρέπει εδώ να

διευκρινιστεί πως η χιλιόχρονη ιστορία του

Βυζαντίου ( από τον 4ο ως τον 15ο αιώνα) είναι

η ελληνική μεσαιωνική ιστορία. Άλλωστε ο όρος

Βυζάντιο χρησιμοποιήθηκε πολύ αργότερα. Οι

ίδιοι οι πολίτες της Αυτοκρατορίας ονομάζονταν

Ρωμαίοι πολίτες και οι ηγεμόνες τους

Αυτοκράτορες της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας.

Το επίκεντρο της έρευνάς μας τρεις ιδιαίτερα

σημαντικές καστροπολιτείες που, είτε εξακολουθούν

ως σήμερα να κατοικούνται, είτε είναι επισκέψιμοι

αρχαιολογικοί χώροι. Συγκεκριμένα θα εξετάσουμε το

Μυστρά, τη Μονεμβασιά στη Λακωνία και τη Ρόδο στα

Δωδεκάνησα.

Τέλος θα εξετάσουμε συγκριτικά, κάστρα του

Μεσαίωνα που χτίστηκαν στη Δυτική Ευρώπη από

Νορμανδούς ή Φράγκους. Οι λαοί αυτοί είχαν

καταλυτικό ρόλο για την ιστορία σε όλη την Ευρώπη

άσκησαν όμως επίδραση και στην ιστορία της

Κωνσταντινούπολης αλλά και του κυρίως ελλαδικού

χώρου μέσα στην ιστορική περίοδο της

Λατινοκρατίας.

Μονεμβασιά Καστροπολιτείες

Ιστορία

Ο βράχος της Μονεμβασιάς είναι

αποτέλεσμα ενός ισχυρότατου σεισμού που

τοποθετείται χρονολογικά το Νοέμβριο του

375 μ.Χ. Συναντάμε την Μονεμβασιά κατά

περιόδους υπό τους Φράγκους (1204μ.Χ),

τους Βυζαντινούς, τους Ενετούς, τον Πάπα,

τους Τούρκους.

Αρχιτεκτονική

Αρχικά χτίστηκε η άνω πόλη (6Ος αιώνας) .Οι ανάγκες της εποχής καλούσαν για σύνθετα οχυρωματικά έργα. Τότε κατασκευάστηκε και η πρώτη γέφυρα που συνέδεε το νησί με την απέναντι στεριά. Τέλος δημιουργείται η Κάτω Πόλη, στη ΝΑ ακροθαλασσιά του νησιού, λίγο μετά το 900μ.Χ

Σημαντικές εκκλησιές του

κάστρου

Στην άνω πόλη δεσπόζει η Αγία

Σοφία. Το μοναδικό κτίσμα που

διατηρείται σε άριστη κατάσταση

στην Άνω Πόλη.

Στην κεντρική στον ναό

του Ελκόμενου Χριστού στην

πλατεία με το κανόνι,

φυλάσσεται το σημαντικότερο

χριστιανικό κειμήλιο της

Μονεμβασίας, η εντυπωσιακή

Εικόνα της Σταύρωσης.

Σημαντικές εκκλησιές του

κάστρου Στην εντυπωσιακή

πλατεία της Χρυσαφίτισσας δεσπόζει ο ομώνυμος ναός αφιερωμένος στην Παναγία.

Σημαντικοί επίσης είναι οι ναοί της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας και του Αγίου Νικολάου, η οποία σύμφωνα με την παράδοση, δεν λειτούργησε σαν εκκλησία.

Λογοτεχνία

Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές ο οποίος έγραψε αλλά και γεννήθηκε στη Μονεμβασία ήταν ο Γιάννης Ρίτσος. Η Οικία του Έλληνα ποιητή Γιάννη Ρίτσου βρίσκεται δίπλα στην είσοδο του Κάστρου Μονεμβασίας.

Ποιήματα Μονεμβασίας του Ρίτσου

«Κυρά Μονεμβασία μου, πέτρινο καράβι μου. Χιλιάδες οι

φλόκοι σου και τα πανιά σου. Κι όλο ασάλευτη μένεις να με

αρμενίζεις μες στην οικουμένη» Οι πέτρινοι Άγιοι να

χαμογελούν μέσα στο χώμα, οι πολιούχοι της Μονοβασιάς

έξω απ’ την ιστορία." Τι άλλο ζητούσε ακόμη στον πέτρινο

εξώστη. Περιμένοντας ώρες το φεγγάρι απ’ τη θάλασσα;"

Σήμερα και κάποια χρόνια πριν." Να λες ουρανός κι ας μην

είναι".

Μαρμάρωσαν τα δέντρα, τα ποτάμια κι οι φωνές μες στον

ασβέστη του ήλιου. Η ρίζα σκοντάφτει στο μάρμαρο. Τα

σκονισμένα σκόινα. Το μουλάρι και ο βράχος. Λαχανιάζουν.

Δεν υπάρχει νερό. Όλοι διψάνε. Χρόνια τώρα. Όλοι μασάνε

μια μπουκιά ουρανό πάνω από την πίκρα τους.

Μυστράς

Ιστορία

Η ιστορία του αρχίζει το 1249 με την ανέγερση κάστρου στην κορυφή του. Το έκτισε ο Γουλιέλμος Β΄Βιλλεαρδουίνος, ηγεμόνας του φράγκικου πριγκιπάτου της Αχαϊας Ονομάστηκε Μυστράς ή Μυζηθράς είτε από το σχήμα του βράχου είτε από το επάγγελμα ιδιοκτήτη της περιοχής.

Η οχύρωση.

Είναι απροσπέλαστο από ΝΔ γιατί ο βράχος πέφτει απότομα , ενώ η βορινή πύλη προστατεύεται από ισχυρό τετράγωνο πύργο.Είχε αρχικά έναν αμυντικό περίβολο, ενώ όταν τα σπίτια απλώθηκαν έξω από τα τείχη δημιουργήθηκε νέος αμυντικός περίβολος για την Κάτω Χώρα.

Εκκλησίες Μητρόπολη Αγίου Δημητρίου

Είναι ο βυζαντινός ναός του Αγίου Δημητρίου που οικοδομήθηκε το 1262 στον τύπο τρίκλιτης βασιλικής με τρούλο. Κεντρικό έμβλημα η ανάγλυφη πλάκα με το δικέφαλο αετό των Παλαιολόγων ενώ κατά την παράδοση εδώ στάθηκε ο Κων/νος Παλαιολόγος για να στεφθεί τελευταίος αυτοκράτορας το 1449.

Αγία Σοφία

Βρίσκεται στην πάνω χώρα και είναι Εκκλησία του Παλατιού. Την έκτισε ο πρώτος Δεσπότης Μανουήλ Κατακουζηνός. Εδώ τάφηκε ο ίδιος και μεταφέρθηκαν και τα οστά της Θεοδώρας Τόκκου πρώτης συζύγου του Κωνσταντίνου Παλαιολόγου. Είναι τύπος σταυροειδής εγγεγραμμένος ναός με τρούλο.

Η Παντάνασσα

Μοναστήρι αφιερωμένο στην Θεοτόκο (άνασσα=βασίλισσα). Σήμερα έχει έξι μοναχές.Είναι τρίκλιτη βασιλική με τρούλο, νάρθηκα στοές και κωδονοστάσιο. Ο ζωγράφος της Παντάνασσας παρουσιάζει εικόνες με τόλμη και ζωή, απεικονίζει μορφές σε ανοιχτό διευρυμένο χώρο με φωτεινό και δροσερό χρώμα.

Τα παλάτια

Διώροφα αυστηρά με πύργο οξυκόροφα και ημικυκλικά παράθυρα μικρό εξώστη και την επίσημη αίθουσα σ’ όλο το ισόγειο, ψηλή και καμαροσκέπαστη. Στον 15ο αιώνα επί των Παλαιολόγων ιδρύθηκε το μεγαλόπρεπο κτίριο της βορειοδυτικής πτέρυγας που στεγάστηκε πρόσφατα.

Πνευματική ζωή

Η πνευματική κίνηση θα κορυφωθεί κατά το πρώτο μισό του δέκατου πέμπτου αιώνα με την εγκατάσταση του μεγάλου φιλοσόφου Γεωργίου Γεμιστού Πλήθωνα και την ίδρυση της Σχολής του.Προσπαθεί να βοηθήσει τους κατοίκους να συνειδητοποιήσουν την Ελληνική τους καταγωγή αναφωνώντας « Ἕλληνες ἐσμέν τό γένος ὡς ἡ φωνή καί ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ»

Ο Μυστράς σήμερα

Είναι υπαίθριος αρχαιολογικός χώρος, δεν κατοικείται εκτός από την Μονή Παντάνασσας μέχρι την δεκαετία του 1960 υπήρχαν κάτοικοι οι οποίοι όμως μεταφέρθηκαν σε γειτονικά χωριά ή τη Σπάρτη. Γίνονται συγκεκριμένες λειτουργίες κάθε χρόνου στους Ναούς π.χ (29η Μαΐου) ενώ υλοποιείται ευρύτατο πρόγραμμα αναστηλωτικών εργασιών για τα παλάτια των Παλαιολόγων που θα ολοκληρωθεί με Ευρωπαϊκή χρηματοδότηση το 2016.

Ρόδος Ιστορικά:

Η πόλη της Ρόδου είχε τείχος που ήταν από τα

καλύτερα οχυρωματικά έργα της εποχής.

Σε αυτήν ήταν τοποθετημένος ο Κολοσσός, το χάλκινο άγαλμα του θεού Ήλιου

έργο του Χάρη Λίνδιου και θεωρήθηκε ένα από τα 7

θαύματα του αρχαίου κόσμου.

Μετά την άλωση του 1204 η Ρόδος θα περάσει στους

Ιωαννίτες ιππότες.

Ιωαννίτες Ιππότες

Το τάγμα είχε στρατιωτική οργάνωση και διοικητή το Μάγιστρο. Όταν το νησί θα καταληφθεί από τους Οθωμανούς (1522) θα καταφύγουν στη Μάλτα.

Κοινωνική Οργάνωση

Το τάγμα με

αρχηγό του τον Μάγιστρο ήταν

διεθνής οργανισμός με μέλη απ’ όλες τις χώρες της λατινικής Ευρώπης.

Γλώσσα

Ο όρος «γλώσσα» δηλώνει την σημερινή έννοια της εθνότητας και μέσα στην παλιά πόλη της Ρόδου υπάρχουν μέχρι σήμερα τα «καταλύματα των γλωσσών» τα οικήματα δηλαδή κάθε εθνότητας.

Τείχη και Κάστρο Ιπποτών

Η τειχισμένη πόλη όπως και στα βυζαντινά χρόνια

χωριζόταν σε τρία μέρη: α) Το παλάτι του μεγάλου Μαγίστρου – Διοικητικό κέντρο και Ακρόπολη, β)

το κολλάκιο με τα θρησκευτικά μνημεία, τα

καταλύματα των γλωσσών και τις κατοικίες

των Ιπποτών, γ) την κύρια πόλη (Burgun) όπου κατοικούσαν και

εργάζονταν πανσπερμία λαών.

Η οχύρωση

Η αρχική Βυζαντινή οχύρωση ενισχύθηκε από τις πρώτες κιόλας δεκαετίες της Ιπποτικής κατοχής. Τα παλιά τείχη εκσυγχρονίζονται. Οι παλαιότεροι πύργοι για ν’ αντέχουν στις βολές του πυροβολικού στηρίζονται πάνω στο τείχος και όσοι βρίσκονται σε κρίσιμα σημεία επενδύονται εξωτερικά με χαμηλά προτειχίσματα.

Οχύρωση

Γενικά η οχύρωση της Ρόδου παρουσιάζει συνδυασμό παλαιών και νέων στοιχείων με την ακόλουθη διάταξη: α) Τείχος που κατεβαίνει κατακόρυφα ως την τάφρο και έχει ανοίγματα για πυροβόλα, τόξα και κανόνια, β) προτείχισμα που είναι χαμηλότερο και συμμετέχει στην μάχη της τάφρου και γ) τάφρος βαθιά και φαρδιά με προχώματα.

Η τάφρος Βασικό στοιχείο της οχύρωσης ήταν η τάφρος

που έμεινε πάντα στεγνή και παγίδευε τον εχθρό όταν έμπαινε μέσα. Η μάχη στην τάφρο ήτανε εξαιρετικά

φονική. Μέσα στην τάφρο υπήρχαν φαρδιά προχώματα σε θέσεις που είχαν εκτεταμένο μέτωπο

ώστε να βάλλεται ο εχθρός από παντού.

Παλάτι Μεγάλου Μαγίστρου

Είναι ορθογώνιο κτίριο

διαμορφωμένο γύρω από μια

μεγάλη αυλή. Στο ισόγειο

γύρω από την ορθογώνια

αυλή υπάρχουν

καμαροσκέπαστες μικρές και

μεγάλες αίθουσες που

χρησίμευαν ως αποθήκες.

Στον όροφο υπήρχαν

επίσημες αίθουσες, τα

ιδιαίτερα διαμερίσματα που

ονομάζονταν «Μαργαρίτες»

ενώ ξεχωρίζει η μεγάλη «

Αίθουσα του Συμβουλίου».

Κτίρια της πόλης

Καστελλανία Είναι από τα ωραιότερα

αρχιτεκτονικά μνημεία της Ρόδου στο οποίο σήμερα

στεγάζεται το ιστορικό και λαογραφικό αρχείο

Δωδεκανήσου και η δημόσια βιβλιοθήκη.

Νέο νοσοκομείο Ιπποτών. Από τα καλύτερα

διατηρημένα κτίρια που για τους Ιππότες είχε

ιδιαίτερη σημασία αφού αρχική κύρια

αποστολή τους ήταν η περίθαλψη των

αρρώστων. Η αρχιτεκτονική του σύλληψη

θυμίζει τα χάνια της Ανατολής ή τα Βυζαντινά

Μοναστήρια «ξενοδοχεία». Γύρω από μια

ορθογώνια αυλή βρίσκονται αίθουσες ποικίλων

χρήσεων π.χ κελάρια, αποθήκες. Υπάρχει

διώροφη σκεπαστή στοά ενώ η μεγάλη

μακρόστενη αίθουσα των αρρώστων είναι

τυπικό παράδειγμα δυτικοευρωπαϊκών

αιθουσών νοσοκομείων. Σήμερα στεγάζει το

Αρχαιολογικό Μουσείο Ρόδου.

Το Κάστρο της Ρόδου σήμερα

Έχει χαρακτηριστεί από την Unesco «μνημείο παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς». Κατοικείται μέχρι και σήμερα

ενώ υπάρχουν πολλά καταστήματα αφού είναι τουριστικός προορισμός όλο το χρόνο. Τα κτίρια που προαναφέρθηκαν χρησιμεύουν σήμερα ως μουσεία ενώ τα καταλύματα των Γλωσσών στην οδό των Ιπποτών στεγάζουν υπηρεσίες.

ΝΑΥΠΑΚΤΟΣ

Ένα από τα πιο όμορφα και

καλοφτιαγμένα κάστρα στην Ελλάδα

στο οποίο συνδυάζονται με μοναδικό

τρόπο η ισχυρή ορεινή ακρόπολη, η

οχύρωση της πόλης και το

χαρακτηριστικό λιμενόκαστρο. Το

Κάστρο της Ναυπάκτου είναι ένα απ’ τα

πλέον καλοδιατηρημένα παραδείγματα

φρουριακής αρχιτεκτονικής στην

Ελλάδα και ένα από τα ωραιότερα

κάστρα στην Ευρώπη. Τη σημερινή του

μορφή την οφείλει στους Ενετούς.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

Tη μορφή την έλαβε

κυρίως κατά τη βενετική κυριαρχία. Η κορυφή του λόφου περικλείεται από κυκλικό τείχος διαμέτρου 100 μέτρων.

Δύο βραχίονες που ακολουθούν την κλίση του εδάφους, κατεβαίνουν από την κορυφή του λόφου, ο ένας ανατολικά και ο άλλος δυτικά και κοντά στη θάλασσα κάμπτονται και κλείνουν την είσοδο του λιμανιού.. Η οχύρωση στο Κάστρο της Ναυπάκτου ενισχύεται με πύργους κυκλικούς και τετράγωνους. Η θέα από το Κάστρο της Ναυπάκτου είναι υπέροχη καθώς αντικρίζει όλη την είσοδο του Κορινθιακού κόλπου.

Γέφυρα Ρίου

Με τον εξαιρετικό νυχτερινό φωτισμό της γέφυρας Ρίου-Αντιρρίου η θέα του κάστρου γίνεται μοναδική.

Το κάστρο του Windsor

To κάστρο Windsor, τμήματα του οποίου χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα, είναι μια βασιλική κατοικία, στην αγγλική κομητεία του Μπερκσάιρ. Το κάστρο είναι γνωστό για την μακροχρόνια ένωσή του με τη βρετανική βασιλική οικογένεια και για την αρχιτεκτονική του.

Το κάστρο στεγάζεται σε ένα μεγάλο χώρο άνω των δεκατριών στρεμμάτων και συνδυάζει τα χαρακτηριστικά ενός οχυρού, ενός παλατιού και μιας μικρής πόλης. Παρά το γεγονός ότι υπήρξαν πολλές κριτικές, η αρχιτεκτονική και η ιστορία του κάστρου προσδίδουν μια θέση μεταξύ των μεγαλύτερων ευρωπαϊκών ανακτόρων.

Η αρχική κατασκευή, ένας τεχνητός λόφος με μια περιφραγμένη περιοχή στην κορυφή, χτίστηκε για τον Γουλιέλμο τον Κατακτητή γύρω στο έτος 1080. Είναι ένα από τα αγαπημένα της Βασίλισσας Βικτωρίας, το οποίο επέζησε για το μεγαλύτερο μέρος του περασμένου αιώνα με λίγες αλλαγές.

Η άμεση περιοχή που εκτείνεται στα ανατολικά του κάστρου είναι ένα κτήριο του 19ου αιώνα γνωστό ως Σπιτικό Πάρκο. Το πάρκο περιλαμβάνει δύο αγροκτήματα καθώς και πολλές κατοικίες. Το σπιτικό πάρκο γειτονεύει με το βόρειο άκρο του κάστρου.

Η 20η Νοέμβρη του 1992, ήταν μια μαύρη μέρα για το κάστρο Windsor. Μια πυρκαγιά, που ξεκίνησε μάλλον εξαιτίας ενός εργάτη , έφτασε έως το Ιδιωτικό Παρεκκλήσι, εξαπλώθηκε γρήγορα πάνω από την ξύλινη επένδυση οροφής και ήταν εκτός ελέγχου για ώρες καίγοντας πολλά δωμάτια

Όσοι πιστεύουν στα παραμύθια , ας είναι έτοιμοι για λίγο σουρεαλισμό. Αυτό το μεσαιωνικό μνημείο στην περιοχή La Per, είναι ένας συνδυασμός γοτθικής και αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής αρκετό για να εντυπωσιάσει τον διάσημο ζωγράφο Σαλβαδόρ Νταλί που το αγόρασε το 1968.

Παρά τον εκκεντρικό σχεδιασμό του, το κάστρο-σπίτι του Νταλί στην

περιοχή Púbol είναι ένα πανέμορφο μέρος ιδανικό για ρομαντικές βόλτες

στη γύρω φύση.

Καταλανία – Ισπανία

Ο μεσαιωνικός θρύλος που αναφέρεται στο αγόρι που κατάφερε να τραβήξει το χρυσό σπαθί που βρισκόταν για χρόνια βυθισμένο σε μια μεγάλη πέτρα με τη βοήθεια του μάγου Μέρλιν,είναι πασίγνωστος.

Παραγγελία του κόμη της Κορνουάλης, χρονολογείται από το 1233 σε μία

μυθική τοποθεσία, σε ένα βραχώδες ακρωτήρι στη βορειοδυτική ακτή.

Σήμερα τα ερείπια του κάστρου, η γέφυρα και τα κύματα που σκάνε στα

βράχια, δημιουργούν το απόλυτο μυστηριακό τοπίo.

Κορνουάλη - Αγγλία

Α3

Χασιώτη Μαρία

Πανάγου Θεοδώρα

Μήτσκα Εύη

Μουρτσέκα Νάσια

Βόγδου Μαρίνα

Κώτσικας Χρήστος

Λαβαντσιώτης Αντώνης

Νικολαίδης Παναγιώτης

Α4

Σαββούδη Δέσποινα

Σαββίδης Χρήστος

Πτσης Γιάννης

Παπατσιμούλη Νικολέτα

Παπαδοπούλου Αλεξία

Παπαδόπουλος Γιάννης

Πλεξίδας Χάρης

Α5

Τσαουσίδης Αλέξανδρος

Χαλκίδης Σταύρος

Τσίρου Μαρία

Τζουκοπούλο Ιωάννα

Α2

Ζίτο Φιορίν