ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος & 20ος ΑΙΩ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9ο

ΚΩΣΤΑΣ ΒΑΡΝΑΛΗΣ - ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ

ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Αισθητισμός

Αντι/ποίηση

Σολωμισμός

Μυθική μέθοδος – απομυθοποίηση

Σατιρικό ήθος

Σατιρική σύνθεση

Ανορθολογισμός

Ζωτική ορμή

Πνευματική μετουσίωση

Ετερονομία της μυθοπλασίας

Παραβολικός χαρακτήρας

Διδακτική διάσταση

1

9.1. Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΝΑΛΗ ΕΩΣ ΤΟ 1919

9.1.1. Η ιδεολογική συγκρότηση και το έργο του Κώστα Βάρναλη

Γεννήθηκε (1884-1974) στον Πύργο της Βουλγαρίας, πόλη με σημαντικό

ελληνικό στοιχείο, ενώ διαπαιδαγωγήθηκε με το όραμα της Μεγάλης Ιδέας.

Στην Αθήνα το 1903 φοιτητής της Φιλοσοφική, ενώ συνέχισε τις σπουδές του

στη νεοελληνική φιλολογία με υποτροφία στο Παρίσι.

9.1.2. Η ποίηση του Βάρναλη έως το 1919

1. Ο Βάρναλης πρωτοεμφανίστηκε στη λογοτεχνία το 1905 με τη συλλογή

Κηρήθρες.

2. Περιοδικά με τα οποία συνεργάστηκε ήταν η Ηγησώ, ο Λόγος, ο Βωμός, ο

Πυρσός, καθώς και τα αλεξανδρινά Γράμματα, Νέα Ζωή, κ.α.

3. Αρχικά στο έργο του κυριαρχεί το ποίημα με λυρικά εκφραστικά στοιχεία:

ο λόγος εκφράζει κάποια συγκίνηση ή σκέψη σε συνάρτηση με μια

συγκίνηση.

4. Από το 1907

1. Στρέφεται από το νεορομαντισμό και το συμβολισμό στον αισθητισμό.

2. Γράφει κυρίως μονολόγους, που υποτίθεται ότι εκφέρονται από χαρακτήρες

του αρχαίου κόσμου

3. Το ποιητικό σκηνικό στοιχειοθετείται με υλικό αντλημένο από την

αρχαιότητα

4. Κυρίαρχη μορφή στα έργα αυτά είναι η μορφή του Διονύσου.

5. Συνήθως είναι σύντομα κείμενα και διακρίνονται για την πειραματική τους

διάθεση, παραμένοντας όμως στα πλαίσια της παραδοσιακής στιχουργικής.

6. Θεματικά εστιάζουν

1. στο ατομικό,

2. στην αισθητική θεώρηση του βίου, που προκρίνει το εκλεκτό:

2

το ταυτόχρονο ωραίο και ξεχωριστό, που συχνά είναι αποτέλεσμα

της τέχνης και όχι της φύσης.

το ποιητικό υποκείμενο εμφανίζεται αδιάφορο ή ακόμη και

εχθρικό απέναντι στις δεσμεύσεις του ατόμου σ’ ένα άλλο άτομο ή

και στο κοινωνικό σύνολο.

7. Αυτή η θεώρηση έχει καταγωγή από τον αισθητισμό και συνδυάζεται κάποτε

με τη νιτσεϊκή αποθέωση της πράξης ή την ιδέα της υπερίσχυσης του

δυνατού.

8. Θέματα που προσεγγίζονται από αυτές τις οπτικές είναι:

1. ο έρωτας,

2. η τέχνη,

3. η σκοπιμότητα ή η ματαιότητα της ανθρώπινης ύπαρξης

9. και διαμορφώνονται επιμέρους ποιητικές στάσεις, όπως η λατρεία

1. της νεότητας,

2. του σώματος,

3. των απολαύσεων,

4. της ζωτικότητας,

5. της δύναμης,

6. της χαράς.

10.Το εκλεκτό, υπερβατική οντότητα, κι όχι ο Θεός νοηματοδοτεί την

ανθρώπινη ύπαρξη – που αλλιώς θεωρείται μάταιη.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 1 η : εντάξτε το ποίημα «Ο εκλεκτός» (284) στο πλαίσιο της

προγενέστερης από την ιδεολογική του μεταστροφή ποίησης, αφού προηγουμένως

μελετήσετε από τον φάκελο Αισθητισμός το κείμενο της Τζ. Καλογήρου, "Η ζωή ως

τέχνη"

ΑΠΑΝΤΗΣΗ:

1. Σονέτο με τη χαρακτηριστικά επεξεργασμένη ομοιοκαταληξία της ποίησης

του Βάρναλη.

2. Εκτενώς αξιοποιείται και ο διασκελισμός, στο πλαίσιο του οποίου το νόημα

δεν ολοκληρώνεται στο όριο ενός στίχου, αλλά συνεχίζεται και στο επόμενο

3

3. Εύγλωττος δείκτης αισθητισμού: η εκτενής αναφορά στον καλλωπισμό, η

υποκατάσταση της φυσικής ομορφιάς από την τεχνική.

9.2. Η ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

9.2.1. Ο Προσκυνητής

1. Στη μεταβατική περίοδο της λογοτεχνικής παραγωγής του Βάρναλη ξεχωρίζει το

έργο του Ο Προσκυνητής (1919), ένα ποίημα μεγαλόπνοο, που ο ίδιος το

χαρακτηρίζει «άσμα πρώτο».

2. Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Μαύρος Γάτος (Γαλλία) και επρόκειτο να είναι

προοίμιο σε ένα εκτενέστερο ποιητικό έργο, που τελικά δεν γράφτηκε ποτέ.

3. Ο Προσκυνητής:

χωρίζεται σε 12 μέρη,

απαρτίζεται από 60 οκτάβες (8στιχες στροφές, σταθερής ομοιοκαταληξίας

αβαβααβγγ σε 11σύλλαβο στίχο),

τη στροφή δηλ. του σολωμικού Λάμπρου.

4. Ο Beaton (σ. 157) χαρακτηρίζει αυτό το έργο ως «κορύφωση των πρώτων

χρόνων της σταδιοδρομίας του Βάρναλη». Ο Σαββίδης το θεωρεί ως «την

κλείδωση όλης της επίλοιπης δημιουργίας του» και πιστεύει πως η «στροφή» του

ποιητή άρχισε να συντελείται μέσα στο «Άσμα Πρώτο», κι όχι ανάμεσα στον

Προσκυνητή και Το φως που καίει.

5. Το έργο, γραμμένο σε περίοδο εθνικής αισιοδοξίας (Βαλκανικοί Πόλεμοι,

Μικρασιατική Εκστρατεία), αποτελεί σταθμό στην εξέλιξη της ποιητικής του

Βάρναλη:

1. για τις λογοτεχνικές μορφές που απασχολούν τον ποιητή, αφού είναι το

πρώτο συνθετικό του έργο

ποίημα πολυμερές,

εκτενές,

απαιτητικής θεματικής, και

2. από ιδεολογική άποψη σε ό,τι αφορά τον κοινωνικό ρόλο της ποίησης:

1. το πρώτο στο οποίο η ποίηση γίνεται ως μορφή κοινωνικής πράξης.

4

2. Και ακριβώς στο πλαίσιο του δραματοποιείται ο νέος, κατά Βάρναλη,

ρόλος της ποίησης, σε συνδυασμό με τη σύλληψη ενός υψηλού,

υπερατομικού, στόχου.

3. Παράλληλα, όμως δραματοποιείται και η κατάρρευσή του .

6. Το όραμα του ποιήματος δεν είναι αποκλειστικά εθνικό, αφού κατά ένα μεγάλο

μέρος εξυμνείται η Ελλάδα, η ιστορική ενότητα και η διαδρομή της, αλλά

διανθρώπινο, καθώς τελικό σημείο αναφοράς είναι η ανθρωπότητα .

7. Η ελληνική φυλή καλείται πάντως από τον ομιλητή στην υλοποίηση του

«τρανού» έργου.

8. Αλλά οι σύντροφοι του στο εγχείρημα σταδιακά εξαϋλώνονται και

αποδεικνύονται «όχι όντα» αλλά «Ιδέες».

9. Το τέρμα της πορείας τους, δεν βρίσκεται έξω από τα υποκείμενα που μετέχουν

σ’ αυτήν, ώστε να μπορέσει να λειτουργήσει ως τέλος, με τη διπλή σημασία του

σκοπού και της ολοκλήρωσης.

10.Επομένως, όταν ο αφηγητής επιχειρεί να «αφηγηθεί» τη συλλογική προσπάθεια,

συνειδητοποιεί ότι το όραμα της συλλογικής προσπάθειας δεν έχει αντικειμενική

υπόσταση, αλλά είναι δημιούργημα της δικής του επιθυμίας.

11.Έτσι, ο Προσκυνητής καταλήγει να θεματοποιεί την αδυναμία του να

ολοκληρωθεί ως συνθετικό έργο στηριζόμενο σε μια ιδεαλιστική θεώρηση για την

ιστορία και την ποίηση.

5

9.3. Η ΩΡΙΜΗ ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΝΑΛΗ

9.3.1. Η ποίηση του Βάρναλη από το 1919 κι εξής

Το 1919 βρίσκεται ακόμη, όπως είδαμε και πιο πριν, στη Γαλλία και δημοσιεύει

στο περιοδικό Μαύρος Γάτος.

Τα χρόνια παραμονής του στο Παρίσι συνδέονται μ’ ένα από τα σημαντικότερα

γεγονότα της πνευματικής του ζωής: την πολιτική μεταστροφή του από τον

αστικό φιλελευθερισμό στον κομμουνισμό.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 η : συγκρίνεται από άποψη του θέματος και του τρόπου που τα

προσεγγίζει το μέρος ΙΧ του Προσκυνητή (373-376) και το ποίημα «Λεφτεριά».

1. Όταν εγκαθίσταται οριστικά στην Ελλάδα, στα τέλη του 1919, εργάζεται ως

εκπαιδευτικός, μέχρι την έκδοση του έργου του Το φως που καίει (1922, 1933),

οπότε λόγω του ιδεολογικού χαρακτήρα του, απολύεται και βιοπορίζεται πλέον

ως δημοσιογράφος.

2. Η υπόλοιπη μακρόχρονη ζωή του και η πολυσχιδής πνευματική του δημιουργία

συνδέθηκαν άρρηκτα με την πορεία της κομμουνιστικής αριστεράς στην Ελλάδα.

3. Σύμφωνα με το Γ. Δάλλα η τομή του 1919 είναι η «απαρχή της δημιουργικής

δεκαετίας του, δηλαδή της δεκαετίας, που περιλαμβάνει τα καλύτερα επιτεύγματα

και των λοιπών ειδών του, του κριτικού είδους Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική

(1925) και του πεζογραφικού Η αληθινή απολογία του Σωκράτη (1933). Στην

ποίηση εκπροσωπείται με τα ώριμα έργα του Το φως που καίει (1922, 1933) και

Σκλάβοι πολιορκημένοι (1927)».

4. Τα συγκεκριμένα ποιήματα αποκαλύπτουν το στίγμα της ποιητικής του Βάρναλη

αυτή την περίοδο.

6

9.3.2. Η αντι/ποίηση

1. Ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της ώριμης ποιητικής έμπνευσης και

δημιουργίας του Βάρναλη είναι η ειδική μορφή διαλόγου που συντελείται

ανάμεσα στο έργο του και στο λογοτεχνικό έργο άλλων δημιουργών ή και

προγενέστερο δικό του, η αντι/ποίηση.

2. Σύμφωνα με το Δάλλα ο διάλογος αυτός προϋποθέτει δύο συμπληρωματικές

διαδικασίες: την ιδιοποίηση και την αναίρεση της πηγής του.

1. Ιδεολογική αντιπαράθεση και η ποιητική συνομιλία συνδέει τον Βάρναλη με

τον Παλαμά, τον «πατέρα της σύγχρονης νεοελληνικής ποίησης», όπως τον

αποκαλεί, αφιερώνοντας του τη μελέτη για το Σολωμό.

2. Αρκετές φορές πάντως ο Βάρναλης αντιπαρατέθηκε στον Παλαμά, κι όχι μόνο

μέσω της αντι/ποίησης, αλλά σαρκαστικά (π.χ. «Λεφτεριά»), ή στηλιτεύοντας την

ποιητική του (π.χ. «Πόρνη», 3ο μέρος του Φωτός που καίει στην έκδοση του 1922,

σσ. 288-9).

3. Αποκαλυπτικό ωστόσο του θυμικού χαρακτήρα των τοποθετήσεων αυτών είναι

το γεγονός ότι σε νέες επεξεργασίες των κειμένων του, είτε τις άμβλυνε είτε τις

απέσυρε.

3. Στο πλαίσιο της αντι/ποίησης εντάσσεται και η μυθική μέθοδος του Βάρναλη

1. η αξιοποίηση δηλαδή ως συμβόλων, χαρακτήρων και μορφών από την αρχαία

ελληνική και τη χριστιανική θρησκεία,

2. τις οποίες απομυθοποιεί, απαλλάσσοντας τες από τα εξιδανικευτικά στοιχεία

που τις περιβάλλουν και τις απομακρύνουν από τα ανθρώπινα μέτρα.

3. Σε ορισμένες περιπτώσεις ερμηνεύει την προσωπικότητα και τις επιλογές των

μορφών αυτών έτσι, ώστε αναιρεί τη θρησκευτική παράδοση, από την οποία

αντλείται η καταγωγή τους: της αρχαιοελληνικής και της χριστιανικής.

4. Άλλοτε οικειοποιείται την επίσημη εκδοχή τους, αντιπαραθέτοντας ωστόσο

μορφές, που υπονομεύουν την ιδεολογία την οποία εκφράζουν τα σύμβολα

αυτά.

7

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 3 η : σχολιάστε από την άποψη της μυθικής μεθόδου του

Βάρναλη το μονόλογο «Η αγωνία του Ιούδα» (σ. 377-9) και το πεζό εισαγωγικό

σημείωμα. (απάντηση 310).

9.3.3. Γλώσσα - ύφος

1. Η γλώσσα στην οποία γράφει ο Βάρναλης - οπαδός της θεωρίας του Ψυχάρη-

είναι η δημοτική.

2. Βασικό συστατικό του ποιητικού του ύφους:

η χρήση, ιδίως στα σατιρικά μέρη των συνθεμάτων του, της δημοτικής σε

διάφορες κοινωνικές ποικιλίες της,

χαρακτηριστικές περιπτώσεις κοινωνιολέκτων του η λαϊκή γλώσσα και η

γλώσσα του περιθωρίου.

3. Γλωσσικές πρακτικές που συντελούν στο βαρναλικό ύφος είναι η εντατική χρήση:

1. του παρενθετικού λόγου,

2. της στίξης και

3. των διασκελισμών (με τρόπο που δημιουργεί τριβή ανάμεσα στη μετρική και

τη συντακτική ανάγνωση του κειμένου)

4. καθώς και η γραφή κοινών ονομάτων με το αρχικό κεφαλαίο.

9.3.4. Η σατιρική αρχιτεκτονική

1. Η σάτιρα είναι κύρια ειδολογική κατηγορία της ώριμης ποίησης του Βάρναλη.

2. Τα καταστατικά χαρακτηριστικά της αφορούν δύο διαστάσεις:

1. το ήθος του κειμένου: το ήθος της σάτιρας του Βάρναλη εκφράζεται με τη

κριτική και κάποτε βίαιη έκθεση της σκοτεινής φύσης του σατιρικού στόχου.

Βίαια σατιρικά ποιήματα.

2. την έννοια της σύνθεσης: η σάτιρα δεν περιλαμβάνει στις προδιαγραφές της

την ενότητα ή την ομοιογένεια των μορφών που τη συνθέτουν. Έτσι βασικό

χαρακτηριστικό των βαρναλικών σατιρικών συνθεμάτων αποτελεί η ετερογένεια

τω συστατικών τους:

ποικίλοι τύποι ποιημάτων απαρτίζουν τα συνθέματα

8

το στοιχείο της ποικιλίας εμφανίζεται και στο εσωτερικό ενός εκάστου

ποιήματος. Η ποικιλία-ετερογένεια εμφανίζεται σε όλα τα επίπεδα του

κειμένου:

1. μορφή : πεζά & έμμετρα κείμενα, ποικιλία στίχων στα ποιήματα

2. γλώσσα : ποικιλία κοινωνιολέκτων και τύπων λόγου

3. εκφορά του λόγου: μονόλογος και διάλογος / αφηγηματικά και δραματικά

μέρη

4. θεματική : η κοινωνική ανισότητα, ο πόλεμος, η θρησκεία, η ποίηση και ο

ταξικός χαρακτήρας τους

5. χαρακτήρες και χώρος-χρόνος: από την αρχαία ελληνική και τη

χριστιανική θρησκεία, από το αστικό περιθώριο

6. είδος: θρήνος, τραγούδι, ύμνος, παρωδία, λυρικό ποίημα, δραματικός

μονόλογος, κ.ά..

9.3.5. Λίγα λόγια για Το φως που καίει

Το έργο πρωτοκυκλοφορεί το 1922 και σε μια δεύτερη εκδοχή, ξαναπλασμένη

κατά Βάρναλη, το 1933. Είναι:

1. τριμερές σύνθεμα,

2. απαρτίζεται από πεζά και έμμετρα κείμενα,

3. με λυρικά και σατιρικά μέρη.

4. οραματικού χαρακτήρα:

εκφράζει την προσδοκία της κομμουνιστικής επανάστασης και της

δημιουργίας μιας κοινωνίας χωρίς εκμετάλλευση, στα πλαίσια βέβαια της

ποιητικής μυθοπλασίας.

Ο ίδιος ο ποιητής υποστήριξε ότι «το έργο αυτό θα μπορούσε να ονομαστεί

της στρατευμένης τέχνης […] καθώς εκφράζει με ενθουσιασμό ορισμένες

πίστεις, χτυπά με μίσος τις αντίθετες».

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 4 η : προσπαθήστε να εντοπίσετε τα ετερογενή στοιχεία τα οποία

συναιρεί το ποίημα «Το τραγούδι του λαού».

9

9.3.6. Λίγα λόγια για τους Σκλάβους Πολιορκημένους

Σύνθεμα που εκδόθηκε το 1927:

1. Είναι τετραμερές σύνθεμα,

2. απαρτίζεται από έμμετρα και πεζά κείμενα,

3. με λυρικά και σατιρικά στοιχεία,

4. και χαρακτήρα «αντιπολεμικό» και «αντι-ιδεαλιστικό».

1. Το πρώτο μέρος έχει τίτλο «Το θεϊκό ήτοι το ανθρώπινο πάθος» αναφέρεται

σε επεισόδια από τη ζωή βιβλικών προσώπων, π.χ. της Παναγίας, του

Χριστού, του Ιούδα, κ.ά.

2. Το δεύτερο μέρος έχει τίτλο «Ο πόλεμος» και περιλαμβάνει πολλές οπτικές

(πχ ενός άντρα, μιας γυναίκας, μιας «σκιάς ενός Κλέφτη από τα περασμένα»,

ενός σκεπτικιστή και ενός τρελού) απέναντι του πολέμου.

3. Το τρίτο μέρος τιτλοφορείται «Το όραμα ήτοι η δεφτέρα παρουσία», και

προεκτείνει κατά έναν τρόπο το δεύτερο, αφού αναφέρεται σε έναν

πληγωμένο σε πολεμικά επεισόδια, που «οραματίζεται ξεψυχώντας τη

Δέφτερη Παρουσία».

4. Το τέταρτο και τελευταίο μέρος ονομάζεται «Η καμπάνα ήτοι η ελεφθερία»

αναφέρεται στα εγκαίνια μιας καινούργιας καμπάνας και στηλιτεύει την

υποδούλωση της συνείδησης του λαού, στην οποία συνεργοί είναι και οι

ιδεαλιστές διανοούμενοι.

Ο τίτλος του έργου ανακαλεί τους Ελεύθερους Πολιορκημένους του Σολωμού με

μια σχέση αντίθεσης (Ελεύθεροι – Σκλάβοι) και μερικής επανάληψης

(Πολιορκημένοι).

Το έργο, κατά το Δάλλα, γράφεται «κατ’ αντιπαράθεση ιδεολογική, αλλά κατά

συμπαράθεση εκφραστική [με τους Ελεύθερους Πολιορκημένους]».

Στόχος του έργου υπήρξε η μελέτη του Αποστολάκη Η ποίηση στη ζωή μας,

οπότε:

10

Οι Σκλάβοι Πολιορκημένοι συνιστούν μίαν αντιρρητική ποιητική

ανάγνωση των Ελεύθερων Πολιορκημένων, αλλά και μιας ορισμένης

κατεύθυνσης στην ερμηνεία τους.

9.4. Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΜΕΤΑ ΤΟΥ ΣΚΛΑΒΟΥΣ – ΤΟ ΚΡΙΤΙΚΟ

ΚΑΙ ΤΟ ΠΕΖΟΓΡΑΦΙΚΟ ΤΟΥ ΕΡΓΟ

Αποδοχή του έργου του και η μεταπολεμική εκδοτική του παραγωγή:

1. Η Αποστολίδου αναφέρει ότι η ποίηση του Βάρναλη «προκαλούσε κάποια

αμηχανία στην Αριστερά» γιατί «η ποίησή του δεν εμπνεόταν απευθείας από την

πραγματικότητα των κοινωνικών αγώνων, ούτε περιείχε το όραμα της

σοσιαλιστικής κοινωνίας. Στη δεκαετία του ‘20 οι αριστεροί θεωρούσαν το

Βάρναλη, μαζί με τον Καρυωτάκη, «γκρεμιστές» των παλιών ειδώλων και

αρνητές των αστικών αξιών».

2. Αποδεκτός άρχισε να γίνεται από την επόμενη δεκαετία, π.χ. το κομμουνιστικό

περιοδικό Νέοι πρωτοπόροι (1935) έκανε ένα εκτενές αφιέρωμα και τον

αναγνώρισε ως «επίσημο προλεταριακό ποιητή». Μεταπολεμικά θεωρήθηκε ο

κορυφαίος ποιητής της Αριστεράς.

3. Μεταπολεμικά ο Βάρναλης δημοσίευσε μόνο μια ποιητική συλλογή, τον

Ελεύθερο κόσμο (1965). Μεταθανάτια κυκλοφόρησε και η συλλογή Οργή λαού

(1975), με ποιήματα που άμεσα ή έμμεσα του ενέπνευσε η Χούντα της 21ης

Απριλίου του 1967 (Σαββίδης).

Η προσφορά του στην κριτική λογοτεχνία:

Μεγάλο μέρος του κριτικού του έργου επικεντρώνεται στη μελέτη της ποίησης

του Σολωμού:

1. Ο Σολωμός χωρίς μεταφυσική, έργο το οποίο έγραψε σε απάντηση της μελέτης

του Αποστολάκη, Η ποίηση στη ζωή μας, που κατά το Βάρναλη οδηγούσε στη

μυστικοποίηση και στην ιδεαλιστική εξουθένωση του σολωμικού έργου και

στην απαξίωση της σύγχρονης ελληνικής ποίησης.

2. Στα Σολωμικά του συγκεντρώνονται τα κυριότερα από τα σχετικά κείμενά του.

11

3. Κριτικά του κείμενα περιλαμβάνονται επίσης σε 2 τόμους, τα Αισθητικά –

Κριτικά Α’ και Β’. Σε αυτά ο Βελούδής παρατήρησε ότι συνυπάρχει ο

λογοτέχνης και ο θεωρητικός Βάρναλης,

Η προσφορά του Κ στην πεζογραφία. Τα σημαντικότερα πεζά του είναι:

1. Ο λαός των μουνούχων (1923), περιλαμβάνει 3 σάτιρες (Ο λαός των

μουνούχων, Ιστορία του αγίου Παχωμίου και Οι φύλακες)

2. Δύο εκτενή αφηγήματα με σατιρική υφή:

1. Η αληθινή απολογία του Σωκράτη (1933), με αφηγητή το Σωκράτη και θέμα

την υποτιθέμενη απολογία του και

2. το Ημερολόγιο της Πηνελόπης (1193πΧ;) (1946), με αφηγήτρια την

Πηνελόπη και θέμα το υποτιθέμενο ημερολόγιο της.

ΠΟΙΗΜΑΤΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

1. «Προσκυνητής», (373)

2. «Σκλάβοι Πολιορκημένοι» (377)

Α. «Η αγωνία του Ιούδα» (377)

Β. «Η τιμωρία του ανόμου» (380)

Γ. «Ο καλός λαός» (381)

Δ. «Η καμπάνα» (385)

3. «Το φως που καίει», (389)

Α. «Το τραγούδι του λαού» (389)

Β. «Λεφτεριά» (392)

12

13