ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

71
1 ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19 ος & 20 ος ΑΙΩ.) ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ο Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ‘30 ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ Μοντέρνα ποίηση: Βασικά γνωρίσματα: 1. Η διάλυση της μορφής και η διάθεση για πειραματισμό 2. Απουσιάζει το μέτρο και η ομοιοκαταληξία, 3. Παραβιάζονται οι γραμματικοί και συντακτικοί κανόνες, 4. Καταργούνται τα σημεία στίξης, 5. Οι προτάσεις γίνονται αποσπασματικές και ελλειπτικές, 6. Εγκαταλείπονται τα διακοσμητικά στοιχεία. 7. Αντίθετα, υιοθετούνται στοιχεία που ως τότε θωρούνταν αντιποιητικά: 1. Τολμηρές μεταφορές, 2. Απροσδόκητοι και ετερόκλητοι συνδυασμοί λέξεων, 3. Εικόνες και ελεύθεροι συνειρμοί 4. Μια γλώσσα συμβολική, ελλειπτική, υπαινικτική και πολύσημη. Μοντερνισμός : 1. ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως για να προσδιορίσει τα καινοφανή και χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παρουσιάζουν τα θέματα, οι μορφές, οι ιδέες και το ύφος της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών τις πρώτες Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

description

ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

Transcript of ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

Page 1: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

1

ΝΕΟΤΕΡΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ (19ος & 20ος ΑΙΩ.)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11ο

Η ΜΟΝΤΕΡΝΑ ΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ Η ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ‘30

ΕΝΝΟΙΕΣ ΚΛΕΙΔΙΑ

Μοντέρνα ποίηση: Βασικά γνωρίσματα:

1. Η διάλυση της μορφής και η διάθεση για πειραματισμό

2. Απουσιάζει το μέτρο και η ομοιοκαταληξία,

3. Παραβιάζονται οι γραμματικοί και συντακτικοί κανόνες,

4. Καταργούνται τα σημεία στίξης,

5. Οι προτάσεις γίνονται αποσπασματικές και ελλειπτικές,

6. Εγκαταλείπονται τα διακοσμητικά στοιχεία.

7. Αντίθετα, υιοθετούνται στοιχεία που ως τότε θωρούνταν αντιποιητικά:

1. Τολμηρές μεταφορές,

2. Απροσδόκητοι και ετερόκλητοι συνδυασμοί λέξεων,

3. Εικόνες και ελεύθεροι συνειρμοί

4. Μια γλώσσα συμβολική, ελλειπτική, υπαινικτική και πολύσημη.

Μοντερνισμός :

1. ο όρος χρησιμοποιείται ευρέως για να προσδιορίσει τα καινοφανή και

χαρακτηριστικά γνωρίσματα που παρουσιάζουν τα θέματα, οι μορφές, οι ιδέες

και το ύφος της λογοτεχνίας και των άλλων τεχνών τις πρώτες δεκαετίες του

20ου αιώνα και ιδίως μετά τον Α` Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-1918).

2. Σκόπιμη και κάθετη ρήξη με ορισμένα παραδοσιακά θεμέλια όχι μόνο της

δυτικής τέχνης, αλλά και του δυτικού πολιτισμού εν γένει.

3. Αμφισβήτηση των βεβαιοτήτων στις οποίες κατά παράδοση στηριζόταν η

κοινωνική οργάνωση, η θρησκεία και η ηθική (έργα Karl Marx, Sigmund

Freud, Friedrich Nietzsche και James G. Frazer).

4. Χρονικά όρια: 1890 έως 1940.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 2: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

2

5. Υποκειμενική και εσωτερικευμένη πρόσληψη της πραγματικότητας

(υποσυνείδητο-υπερρεαλισμός, άλογο στοιχείο, χρήση τεχνικής του

“εσωτερικού μονολόγου”).

Παραδοσιακή ποίηση: Η παραδοσιακή ποίηση ορίζεται με βάση:

1. Την τήρηση των μετρικών κανόνων (στροφή, μέτρο, ομοιοκαταληξία),

2. Την έντονη λυρικότητα (έκφραση συναισθημάτων),

3. Την υιοθέτηση ποιητικού λεξιλογίου

4. Τη δυνατότητα εντοπισμού και ερμηνείας της θεματικής του ποιήματος.

Ελεύθερος στίχος:

1. Δεν έχει συγκεκριμένο μέτρο

2. Δεν επιδιώκει την ομοιοκαταληξία

3. Δεν έχει συγκεκριμένο αριθμό συλλαβών

4. Συνήθως συνοδεύεται από ελλιπή στίξη και διαταραγμένη σύνταξη.

5. Σηματοδοτεί το πέρασμα από την παραδοσιακή στη μοντέρνα ή τη

νεωτερική ποίηση.

6. Αποτελεί εξέλιξη του ελευθερωμένου στίχου (περιλαμβάνει μορφολογικές

καινοτομίες, αλλά ακολουθεί την παραδοσιακή αντίληψη), που σημάδεψε

τα χρόνια 1890-1920, και χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά από τους

Παλαμά, Πάλλη, Χατζόπουλο, Προβελέγγιο, Γρυπάρη, Ουράνη, κ.α.

7. Στο μεταίχμιο μεταξύ ελευθερωμένου και ελεύθερου στίχου έγραψαν ο

Σικελιανός, ο Παπατσώνης, ο Καβάφης και ο Καρυωτάκης.

8. Κατεξοχήν χρησιμοποιήθηκε από τη γενιά του ’30 (Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο,

Βρεττάκο, Εμπειρίκο, Εγγονόπουλο, Γκάτσο, κ.α.).

Σκοτεινότητα νοήματος/ άλογο στοιχείο : Η έμφαση στην έκφραση της

συγκίνησης και του άλογου στοιχείου πραγματοποιείται με 3 τρόπους:

1. Ποιητική μεταφορά

2. Υπερρεαλιστική ποιητική εικόνα

3. «Ανορθόδοξη δόμηση της έκθεσης των πραγμάτων» (Βαγενάς).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 3: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

3

Υπερρεαλισμός/Σουρεαλισμός: Γεννήθηκε το 1924 στη Γαλλία ως «καθολική

επανάσταση, κοινωνική και ατομική. Για την κοινωνική απελευθέρωση οι

σουρεαλιστές στηρίχτηκαν στον Μάρξ, ενώ για την ατομική στον Φρόυντ και την

ψυχανάλυση» (Vitti).

1. Βασική πεποίθησή των υπερρεαλιστών είναι ότι ο άνθρωπος δεν πρέπει να

μένει εγκλωβισμένος στην καθημερινότητα, αλλά να επιδιώκει να ξεφύγει

από τον ρεαλισμό, την αληθοφάνεια και την ευλογοφάνεια με τη χρήση της

φαντασίας, της τύχη, του ονείρου ώστε να προσεγγιστεί μια «υπερ-

πραγματικότητα».

2. Συνίσταται:

1. Στην άρνηση κάθε περιορισμού και κανόνα

2. Στην απόλυτη ελευθερία στο λεξιλόγιο και τη στιχουργική

3. Στους απρόσμενους συνδυασμούς λέξεων

4. Στις εντυπωσιακές εικόνες

5. Κεντρική θέση έχουν στοιχεία όπως το όνειρο, το παράλογο, ο έρωτας και

το χιούμορ.

3. Έλληνες υπερρεαλιστές είναι ο Ανδρέας Εμπειρίκος, ο Νίκος Εγγονόπουλος,

ο Νίκος Γκάτσος και εν μέρει ο Οδυσσέας Ελύτης.

Αυτόματη γραφή: Η αποφυγή παρέμβασης της λογικής επιχειρείται με την

υιοθέτηση της «αυτόματης γραφής», μιας «τεχνικής, που έδινε στο ασυνείδητο την

ευκαιρία να εκφραστεί με τον πηγαίο αυθορμητισμό τω ονείρων» (Beaton). Ο

δημιουργός θεωρείται ότι καταγράφει ό,τι του υπαγορεύει το υποσυνείδητό του,

χωρίς καμία παρέμβαση της λογικής.

Καθαρή ποίηση

Πνευματικός εθνισμός

Ελληνικότητα

Συναισθηματική αλληλουχία

Υπαινικτικές παραπομπές

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 4: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

4

Πολυγλωσσική ποιητική

Μυθική μέθοδος

11.1 Η ΠΟΙΗΤΙΚΗ ΤΟΥ 1930. ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

11.1.1 ΠΩΣ ΒΛΕΠΟΥΜΕ ΣΗΜΕΡΑ ΤΗ «ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ‘30»

Πρόκειται για την πιο διάσημη και συγχρόνως πιο δυσπροσδιόριστη ποιητική γενιά.

Ο εισηγητής του όρου «Γενιά του ‘30»:

Τον όρο φαίνεται ότι εισηγήθηκε ο Γ. Θεοτοκάς το 1937, σε μια γενική

επισκόπηση της σύγχρονής του ελληνικής λογοτεχνίας, που δημοσίευσε στο

γαλλικό περιοδικό Europe, και τον χρησιμοποίησε προκειμένου να προσδώσει

μεγαλύτερο κύρος στην πνευματική κίνηση των νέων ποιητών.

Κατά πάσα πιθανότητα, όμως, δεν ήταν μόνο ο όρος, αλλά και η ίδια η συλλογική

κίνηση δική του επινόηση. Ακόμη και ο Σεφέρης, βασικό μέλος της ποιητικής

γενιάς δήλωνε ότι «η νεότερη ποιητική γενεά αποτελείται από ανθρώπους πολύ

ανόμοιους»

Τα 4 βασικά χαρακτηριστικά της Γενιάς του ‘30:

1. Η εκφραστική λιτότητα

2. Η χρήση του ελεύθερου στίχου

3. Η γόνιμη σύνδεση με τις συγκαιρινές ευρωπαϊκές αισθητικές αναζητήσεις

(μοντερνισμός-υπερρεαλισμός)

4. Η έμφαση στο νέο, στην αλλαγή και στη ρήξη με το παρελθόν.

Οι σχετικές επισημάνσεις των γραμματολόγων:

Ο Πολίτης γράφει: «Οι ποιητές μετά το 1930 απαλλάσσονταν από τα ψεύτικα

στολίδια της παραδομένης ποίησης και δημιουργούσαν –σε άμεση συνάρτηση με τα

νέα ρεύματα και τις ανήσυχες εξελίξεις του ευρωπαϊκού λυρικού λόγου– μια νέα

έκφραση και μια νέα ποίηση»

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 5: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

5

Ο Vitti αναφέρεται: «στους νέους συγγραφείς, που εμφανίστηκαν μέσα στη

δεκαετία 1930 με 1940» παρατηρώντας ότι σε αυτή τη εποχή «γίνεται αισθητή μια

αλλαγή, μια ρήξη με το παρελθόν».

Ο Beaton βλέπει: ως μόνη ευδιάκριτη και καθολική αλλαγή την επικράτηση του

ελεύθερου στίχου, που «δεν υπάκουε στους τυπικούς κανόνες του μέτρου και της

ομοιοκαταληξίας».

Δυσκολίες προσδιορισμού των χαρακτηριστικών της:

1. Ναι μεν ρήξη με παρελθόν, όμως και οικειοποίηση λογοτεχνικής παράδοσης.

2. Δυσκολία ακόμα και στο ποιοι είναι οι ποιητές που συγκροτούν την γενιά. Αυτό

οφείλεται και στην αμφίθυμη στάση των ίδιων απέναντι στην αναγνώριση της

συμμετοχής τους σε μια συλλογική κίνηση.

3. Τόσο η ίδια η γενιά όσο και η γενικότερη λογοτεχνική παραγωγή του

Μεσοπολέμου βρίσκεται υπό συνεχή κριτική και αναθεώρηση, κάτι που

συνεπάγεται πολύ διαφορετικές και αλληλοσυγκρουόμενες οπτικές γωνίες.

Α. Ο όρος «Γενιά του ‘30»

Πως τον αντιμετωπίζουν οι σχολιαστές: εν πολλοίς αντιφατικά:

1. Κάποιοι σχολιαστές υποστηρίζουν ότι δεν είναι ακριβής, ούτε χρήσιμος ως

γραμματολογικό εργαλείο (Κοτζιά, Μουλλάς, Ζήρας, Καγιαλής).

2. Άλλοι αρνούνται και την ύπαρξή του, θεωρώντας τον «ιδεολόγημα» (Δάλλας),

«μύθο» (Αριστηνός), «στρατηγική για τη μονιμοποίηση μιας ηγεμονίας»

(Παπαθεοδώρου) ή απλώς ανύπαρκτη γενιά (Ροζάνης).

3. Άλλοι υποστηρίζουν ότι είναι μια υπαρκτή και μάλιστα «γερά αρθρωμένη ομάδα

δημιουργών, που εμφανίζονται σε δεδομένο τόπο και χρόνο για να έρθουν σε

ρήξη με το λογοτεχνικό παρελθόν» (Χατζηβασιλείου) και η οποία «πήρε την

ευθύνη να ανανεώσει την ελληνική λογοτεχνία φέρνοντάς τη σ’ επαφή με τα

σύγχρονα ευρωπαϊκά ρεύματα» (Μήτρας).

4. Τέλος, κάποιοι άλλοι δέχονται ότι «τα ηλικιακά όρια [της γενιάς] είναι

συγκεχυμένα», ότι οι αναζητήσεις των εκπροσώπων της δε χαρακτηρίζονται από

«αισθητική και ιδεολογική ομοιογένεια» και ότι το συνεκτικό τους σημείο ήταν

«το αίτημα της ανανέωσης και του εκσυγχρονισμού» (Ντουνιά).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 6: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

6

Β. Τα μέλη της ποιητικής Γενιάς:

Η σύνθεση της ποιητικής γενιάς σύμφωνα με τους σχολιαστές;

Οι περισσότεροι σχολιαστές (Χατζηβασιλείου, Δημηρούλης, Μερακλής,

Γεωργουσόπουλος, κ.ά.) αναγνωρίζουν ως ηγετική τη μορφή του Σεφέρη. Επίσης,

ομοφωνία υπάρχει και ως προς τον Οδυσσέα Ελύτη, που θεωρείται εκπρόσωπος

της γενιάς.

Όσον αφορά την όλη σύνθεση της ομάδας, υπάρχει διχογνωμία:

1. Πολλοί, όπως π.χ. ο Βαγενάς, περιορίζουν τον αριθμό των εκπροσώπων

στους Σεφέρη, Ελύτη, Ρίτσο, Εμπειρίκο και Εγγονόπουλο.

2. Κάποιοι θεωρούν ότι ο Ρίτσος και ο Εγγονόπουλος αντιμετωπίστηκαν

αλαζονικά από την ηγετική ομάδα της γενιάς (Ντουνιά).

3. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι ο Εγγονόπουλος δε θεωρούσε τον εαυτό του

μέλος της (Δημηρούλης).

4. Έχει υποστηριχθεί ότι εκ των υστέρων εντάχθηκε ο Εμπειρίκος

(Χατηβασιλείου) και / ή ο Ρίτσος (Δάλλας).

5. Τέλος, έχει προταθεί ακόμη και η ιδέα ότι ο Ρίτσος, όχι μόνο δεν ήταν μέλος

της γενιάς, αλλά ήταν και «αντίπαλο δέος» της.

Τα ονόματα, πάντως, που συνδέονται από διάφορους σχολιαστές με τη Γενιά του

’30, πέραν των βασικών (Σεφέρης, Ελύτης, Ρίτσος, Εμπειρίκος και

Εγγονόπουλος) ήταν οι Γ. Σκαρίμπας, Θ. Ντόρος, Τ. Παπατσώνης, I. Αντωνίου,

Ν. Παππάς, Ν. Κάλας, Γ. Σαραντάρης, Γ. Κοτζιούλας, Ζ. Οικονόμου, Ν.

Βρεττάκος, Ζ. Λορεντζάτος και οι νεώτεροι Ν. Βαλαωρίτης και Θ. I.

Φραγκόπουλος. Σ’ αυτούς θα μπορούσαν επίσης να προστεθούν οι Α. Δρίβας, Μ.

Αξιώτη, Μ. Αλεξίου, Α. Μάτσα, Ν. Γκάτσος, κα. Από εκείνους που εκφράζουν

διαφορετικές αισθητικές τάσεις (κατά το Στεργιόπουλο) είναι οι Γ. Θέμελης, Ζ.

Καρέλλη, Κ. Εμμανουήλ, Γ. Θ. Βαφόπουλος, Α. Μπάρας, Ορ. Λάσκος,

Μελισσάνθη, Ν. Καββαδίας και οι συνήθως εντασσόμενοι στη μεταπολεμική

γενιά Γ. Ξ. Στογιαννίδης, Μ. Δημάκης, Τ. Βαρβιτσιώτης, Γ. Γεραλής, Α.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 7: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

7

Δικταίος, καθώς και (από τον Λιοντάκη) οι ποιήτριες Μυρτιώτισσα, Λ. Ιακωβίδη

και Μ. Πολυδούρη.

Γ. Τεχνοτροπικά χαρακτηριστικά σύμφωνα με τους σχολιαστές:

1. Κοινή διαπίστωση: η ανανέωση των εκφραστικών μέσων, με κυριότερη την

εγκατάλειψη του παραδοσιακού έμμετρου στίχου.

2. Επίσης, η "σκοτεινότητα", η "ελλειπτικότητα", η "άλογη αλληλουχία των

νοημάτων" και γενικότερα η "ανατρεπτική εκφραστική" που καλλιέργησαν.

3. Διχασμένοι οι σχολιαστές : άλλοι υποστηρίζουν ότι η γενιά εισηγήθηκε τον

μοντερνισμό, άλλοι ότι «πολέμησε το γνήσιο μοντερνισμό», που είχε ήδη

εκφράσει η γενιά του ’20 ή άλλοι προγενέστεροι (Ροζάνης), που εν τέλει

περιθωριοποιήθηκαν, όπως έγινε με τον Τ. Παπατσώνη.

Δ. Ιδεολογία & σχέση με το ποιητικό παρελθόν: Στόχοι-στρατηγική της

Γενιάς:

1. Η «ιδεολογική θεώρηση των πραγμάτων» (Γουδέλης)

2. Επιδιώκει την «ιδεολογική πρωτοκαθεδρία» (Δημηρούλης)

3. •Εκφέρει ιδεολογικό λόγο απευθυνόμενη στο «εθνικό ακροατήριο» (Παπαθεοδ.)

4. Στους κεντρικούς στόχους συμπεριλαμβάνεται:

1. Η οικειοποίηση και η αναμόρφωση της παράδοσης

2. Η «καλλιέργεια μιας συλλογικής συνείδησης»

3. Η προβολή προγραμματικών «θέσεων» κυρίως από το Σεφέρη και τον Ελύτη,

μέσω της παράλληλης ενασχόλησής τους με το δοκίμιο (Δημ. Μπερ.).

Η στάση της Γενιάς απέναντι στην παράδοση (3 θέσεις):

1. Οι ποιητές της Γενιάς ’30 προώθησαν τη «μείξη», «σύνθεση ή συνύπαρξη»

μοντερνιστικών και παραδοσιακών στοιχείων (Αθανασόπουλος, Μουλλάς), ή ότι

επιδίωκαν τη συνομιλία με την παράδοση (Βαγενάς).

2. Ο μοντερνισμός της «έρχεται σε σύγκρουση με την παράδοση»

3. «Υποστήριξαν επιλεκτικά αξίες της λογοτεχνικής μας παράδοσης,

εξυπηρετώντας σκόπιμα τα συμφέροντά τους» (Στεργιόπουλος) και ότι

«αντιμετώπισαν μορφές όπως ο Μακρυγιάννης και ο Θεόφιλος με μια

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 8: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

8

μυθοποιητική εξιδανικευμένη ματιά» (Παπαγεωργίου). Στο ίδιο σκεπτικό

βρίσκεται και η θέση ότι «ο Σεφέρης και ο Ελύτης παντρεύουν τον αισθητικό,

στυλιστικό μοντερνισμό με κάποια ιδεολογήματα ελληνικότητας πολύ σκληρά

(Μπερλής).

Ε. Συμβολή της «Γενιάς»:

Όσον αφορά την αποτίμηση του έργου των συγγραφέων, που συγκαταλέγονται στη

Γενιά του ’30, υπάρχουν θετικές και αρνητικές θέσεις.

Θετικές θέσεις:

1. Η «αναμφισβήτητη ανανέωση της ελληνικής λογοτεχνίας» (Μουλλάς)

2. Το «πνεύμα ευρωπαϊκού εκσυγχρονισμού», που έφερε στα ελληνικά γράμματα

(Μήτρας)

3. Η έκφραση και καθιέρωση «ενός νέου γούστου, ενός νέου πολιτισμού»

(Πασχάλης)

4. Η «αναγνώρισή της ως μιας επίσημης σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνικής

παράδοσης, της οποίας τα έργα έχουν συγκροτήσει ένα λογοτεχνικό κανόνα,

αναπληρώνοντας έτσι και την απουσία Νεοελλήνων κλασικών συγγραφέων

(Αθανασόπουλος)

Οι αρνητικές θέσεις εστιάζουν:

1. Στην «ελληνολατρεία, που εκδηλώνεται ως νεοελληνικότητα» (Δάλλας)

2. Στην «απόδραση από την Ιστορία» (Παπαθεοδώρου)

3. Στην εξιδανίκευση του «λαού» (Μερακλής)

ΣΤ. Άλλοι προσδιορισμοί:

Σχολιαστές έχουν εντοπίσει ως κεντρικό συνεκτικό δεσμό των συγγραφέων της

Γενιάς του ’30:

1. Την «ταξική ταυτότητα» (Δημηρούλης)

2. Τη «μικροαστική ιδεολογία» (Βελουδής)

3. Την εκπροσώπηση της άρχουσας τάξης (Βελουδής)

4. Την «κοινή κοινωνική καταγωγή» και τις «ευκολίες ανόδου» (Στεργιόπουλος).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 9: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

9

5. Την επιδίωξή τους «να γίνουν απόλυτα αποδεκτοί από το κατεστημένο και την

πλήρη τους ταύτιση «με την πολιτική Εξουσία, την οποία αξιοποίησαν»

(Στεφανίδης)

6. Ανάλογα, κάποιοι σχολιαστές, είδαν τη Γενιά ως «μια ομάδα συγγραφέων, η

οποία άσκησε εξουσία στο λογοτεχνικό χώρο» (Μήτρας), ως «κλαμπ» ή «λέσχη»

(Τατσόπουλος), ή και ως «κλίκα» (Τατσόπουλος, Στεφανίδης, Αμπατζόγλου).

11.1.2 ΤΑ ΑΙΣΘΗΤΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ: ΑΓΓΛΟΣΑΞΟΝΙΚΟΣ

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ - ΓΑΛΛΙΚΟΣ ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ

Η άποψη των εκπροσώπων της Γενιάς του ’30 για το μοντερνισμό:

1. Οι πρώιμες εξαγγελίες των «νέων του 1930» εκφράζουν τη διάχυτή επιθυμία τους

για αφομοίωση του μοντέρνου, ποικίλες εκδοχές του οποίου είχαν ήδη καθιερωθεί

στην Ευρώπη και διαμόρφωναν μια ισχυρή, ζωντανή και δρώσα παράδοση.

2. Εξίσου διάχυτη ήταν όμως και η πεποίθηση ότι ο συντονισμός με τις ευρωπαϊκές

λογοτεχνικές εξελίξεις δε θα βελτίωνε απλώς την ελληνική πνευματική

παραγωγή, αλλά θα της επέτρεπε να υψώσει δυναμικά το ανάστημά της και να

ενταχθεί ισότιμα στην πνευματική ζωή της Ευρώπης.

3. Οι 2 τρόποι απόπειρας συγχρονισμού με την Ευρώπη, ήδη από τις αρχές της

δεκαετίας:

1. Στο επίπεδο της ενημέρωσης με μεταφράσεις μοντέρνων ποιητικών

κειμένων των Βαλερύ, Πάουντ, Έλιοτ, Μαγιακόφσκι, Ελυάρ, Αραγκόν,

Λόρκα, κ.ά., με κατατοπιστικά δοκίμια, όπως εκείνο του Μέτζελου για τον

υπερρεαλισμό (1931) ή η εισαγωγή του Σεφέρη στη μετάφραση της Έρημης

Χώρας του Έλιοτ (1936).

2. Πρώτες απόπειρες για την ανανέωση της πρωτότυπης ποιητικής

παραγωγής, η οποία κατοχυρώνεται με την ηγεμονία του ελεύθερου στίχου.

4. Η δραστική αλλαγή έρχεται με δύο εμβληματικά ποιητικά βιβλία το

Μυθιστόρημα του Σεφέρη (αφομοίωση αγγλοσαξονικού μοντερνισμού) και

Υψικάμινος του Εμπειρίκου (αφομοίωση γαλλικού υπερρεαλισμού).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 10: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

10

Η προσοικείωση του αγγλοσαξονικού μοντερνισμού και η "μυθική

μέθοδος"

Σύμφωνα με δική του μαρτυρία, ο Σεφέρης ήλθε για πρώτη φορά σε επαφή με την

ποίηση του Έλιοτ το 1931.

Τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντερνιστικού προτύπου, που εισηγήθηκε και

που φανερώνουν τον υψηλό βαθμό εξοικείωσής του, διακρίνονται στο

Μυθιστόρημά του (1935) και είναι:

1. Ο ελεύθερος στίχος

2. Η δραματικότητα, η αίσθηση ότι το κείμενο είναι περισσότερο απόσπασμα

δράματος παρά λυρικό ποίημα. Σ’ αυτό συντείνει και η χρήση ποιητικών

«προσωπείων».

3. Η χρήση καθημερινού ή πάντως μη-ποιητικού λεξιλογίου

4. Η σκοτεινότητα του νοήματος, η προβολή της άλογης σύλληψης των

πραγμάτων, η ανάγνωση του έργου ως μια «ανασύνθεση ψυχολογική,

βασισμένη στην ενόραση» (Βαγενάς).

5. Η αποσπασματική και ελλειπτική ανάπτυξη της ποιητικής σύνθεσης, ένας

τρόπος σύνδεσης των αποσπασμάτων βασισμένος στην ψυχολογική ή

συναισθηματική αλληλουχία.

6. Οι υπαινικτικές παραπομπές σε λογοτεχνικά και άλλα κείμενα του

παρελθόντος, ως παραθέσεις ή παραφράσεις, που δείχνουν την αφομοίωση των

ξένων υλικών στο μοντέρνο ποίημα.

7. Ο πολυγλωσσισμός, η εγκόλπωση στο μοντέρνο ποιητικό κείμενο τύπων από

παλιότερες μορφές της ελληνικής (αρχαίας & μεσαιωνικής) γλώσσας σε

συνδυασμό με ιδιωματικά ή διαλεκτικά στοιχεία.

8. Η "μυθική μέθοδος": όρος του Έλιοτ που πρωτοεμφανίζεται στην ελληνική

ποίηση με το Μυθιστόρημα του Σεφέρη (1935).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 11: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

11

1. Ο Έλιοτ ονόμασε έτσι την ποιητική, που συνίσταται σε μια ειδική χρήση

του μύθου κατά την οποία επιχειρείται «ένας αδιάκοπος παραλληλισμός

του σύγχρονου κόσμου και της αρχαιότητας και προσβλέπει στην

οργάνωση της σύγχρονης ιστορίας, που είναι ένα «απέραντο πανόραμα

ματαιότητας και αναρχίας».

2. Έτσι ο μύθος λειτουργεί ταυτόχρονα και ως πλαίσιο οργάνωσης και ως

αντίστιξη προς το ιστορικό παρόν, που για από τους μοντερνιστές

θεωρείται «ένας κόσμος διαλυμένος, άρρωστος και ναρκωμένος» (Έλιοτ).

3. Στο μοντέρνο ποίημα η μυθική μέθοδος επιτελεί επιπρόσθετες λειτουργίες:

1. αφενός συνδυάζει μυθολογικά και ιστορικά πρόσωπα και περιστατικά,

ώστε να δημιουργεί ένα ενιαίο «μυθο-ιστορικό» παρελθόν,

2. αφετέρου καταργεί τη διάκριση μεταξύ του παρόντος και του ενιαίου

«μυθο-ιστορικού» παρελθόντος στα πλαίσια του «χρονικού

συνταυτισμού» (Σεφέρης).

Τα μοντερνιστικά αυτά χαρακτηριστικά πέρα από το Μυθιστόρημα

χαρακτηρίζουν σε μεγάλο βαθμό και το μεταγενέστερο έργο του ποιητή αλλά

εφεξής γίνονται και κοινό κτήμα της μοντέρνας ελληνικής ποίησης, επηρεάζοντας

έντονα και ποιητές με πολύ διαφορετικές αρχικές καταβολές, όπως ο Ελύτης,

αλλά ως ένα βαθμό και ο Ρίτσος

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 12: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

12

Γαλλικός υπερρεαλισμός και αυτόματη γραφή:

Η Υψικάμινος του Εμπειρίκου εμπνέεται την αισθητική της από την

υπερρεαλιστική «αυτόματη γραφή».

Ο «πατριάρχης» του γαλλικού πρωτοποριακού κινήματος Αντρέ Μπρετόν ορίζει

τον υπερρεαλισμό ως εξής στο πρώτο υπερρεαλιστικό μανιφέστο του:

ΣΟΥΡΡΕΑΛΙΣΜΟΣ: όνομα, αρσ. Αυτοματισμός ψυχικός καθαρός με τον οποίο

προτίθεται κανείς να εκφράσει είτε προφορικά, είτε γραπτά, είτε με οποιονδήποτε άλλο

τρόπο, την πραγματική λειτουργία της σκέψης. Υπαγόρευση της σκέψη, με την απουσία

κάθε ελέγχου από τη λογική, έξω από κάθε προκατάληψη αισθητική ή ηθική.

ΕΓΚΥΚΛ. Φιλοσ. Ο σουρρεαλισμός στηρίζεται στην πίστη στην ανώτερη

πραγματικότητα ορισμένων τύπων συσχετισμών αγνοημένων ως τώρα, στην

παντοδυναμία του ονείρου, στο αδιάφορο παιχνίδι της σκέψης. Τείνει να καταλύσει

οριστικά όλους τους άλλους ψυχικούς μηχανισμούς και να τους υποκαταστήσει στη

λύση των κυριότερων προβλημάτων της ζωής (Μπρετόν, 1983).

1. Η αναζήτηση της «ανώτερης πραγματικότητας» δε συνεπάγεται τόσο άρνηση της

κοινής πραγματικότητας, όσο φιλοδοξία διερεύνησης των ορίων της και

αποκατάστασης του βάθους της.

2. Οι υπερρεαλιστές αρνούνται τη μονοκρατορία της έλλογης σκέψης και επιχειρούν

τη συστηματική διερεύνηση του ασυνείδητου (με ιδιαίτερη εστίαση στο όνειρο,

αλλά και σε ποικίλες διαισθητικές και αποκρυφιστικές διαδικασίες).

3. Φιλοδοξούν να κατακτήσουν μια πιο «αληθινή» αντίληψη για το πραγματικό – μια

έννοια που κατά τη γνώμη τους έχει σκανδαλωδώς περιοριστεί στην επιφανειακή

και εξωτερική θεώρηση των πραγμάτων.

4. Κύριες πηγές έμπνευσης είναι ο Φρόυντ, αλλά και ο Ηράκλειτος και ο Χέγκελ και

άλλοι στοχαστές του παρελθόντος, που επιδίωκαν την κατάλυση της διάκρισης

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 13: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

13

ανάμεσα σε μια σειρά από φαινομενικά αντίθετους επιστημολογικούς όρους και

τελικά αποσκοπούσαν στην συναίρεση του συνειδητού με τον ασυνείδητο κόσμο.

Αυτόματη γραφή: από τα βασικά εργαλεία του υπερρεαλισμού (ποίηση).

1. Ο Εμπειρικός όριζε την «αυτόματη γραφή» ως:

1. Τον πιο άμεσο τρόπο έκφρασης, που για να γίνει κατανοητός πρέπει να

ενεργοποιηθούν οι κρυφοί μηχανισμοί του ονείρου, όπως τους αποκάλυψε ο

Φρόιντ.

2. Όπως στα όνειρα, έτσι και στην αυτόματη γραφή βλέπουμε να έρχονται στην

επιφάνεια στοιχεία τα οποία δε θα μπορούσαν διαφορετικά να αξιοποιηθούν.

3. Έτσι, εκεί όπου ένας συγγραφέας θα χρησιμοποιούσε τη λογική και το λογικό

ειρμό, ο υπερρεαλιστής θα παραμερίσει κάθε επίδραση που προέρχεται από τη

λογική ή από έννοιες ηθικής μορφής ή αισθητικής.

2. Στην πραγματικότητα η αυτόματη γραφή είναι περισσότερο ένα πειραματικό

εγχείρημα, παρά μια μέθοδος καλλιτεχνικής παραγωγής, γιατί ο σκοπός της δεν

είναι η δημιουργία «τέχνης», αλλά η ριζική αλλαγή των όρων παραγωγής της

τέχνης, η οποία με τη σειρά της προϋποθέτει την ακύρωση εννοιών όπως η

καλλιτεχνική αυθεντία, το ταλέντο, η έμπνευση, κοκ.

3. Συνακόλουθα , η αυτόματη γραφή φιλοδοξεί να αλλάξει την κατοχυρωμένη

αντίληψη για το κοινό ως «δεκτή» του καλλιτεχνικού έργου και στη θέση της να

προβάλει τον δέκτη σε δημιουργικό παραγωγό, καθώς ο αναγνώστης έρχεται με

το υπερρεαλιστικό έργο αντιμέτωπος με την απροσδόκητη και με την λογικά μη

ερμηνεύσιμη «εικόνα», που προβάλλει από το ασυνείδητο του δημιουργού.

4. Οι υπερρεαλιστές απορρίπτουν την ενσυνείδητη καλλιτεχνική βούληση και

προχωρούν στη συναίρεση ετερόκλητων και ασυμβίβαστων μεταξύ τους εννοιών.

Οι υπερρεαλιστές λοιπόν δεν αναπροσδιορίζονταν ως εκφραστές ενός

ανανεωτικού πνεύματος στη λογοτεχνία ή και στις άλλες τέχνης αλλά «ως

επαναστάτες που είχαν αφοσιωθεί στον να αλλάξουν τη φύση της συνείδησης και

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 14: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

14

να αλλοιώσουν την αντίληψή μας για τη φύση της πραγματικότητας» (Bigsby,

1970).

Μορφές δράσης για τις πρωτοπορίες των αρχών του 20ου αι.

Η αφοσίωση των υπερρεαλιστών στο έργο τους να αλλάξουν τη φύση της συνείδησης

εκδηλώθηκε με διάφορες μορφές δράσης, στις οποίες συγκαταλέγονται:

1. Η σύμπτυξη οργανωμένων ομάδων και συμμετοχή σε συλλογικές, καλλιτεχνικές

και μη, δραστηριότητες

2. Η υιοθέτηση προκλητικής και συχνά βίαιης ρητορικής (κάποτε και δράσης)

απέναντι σε κατοχυρωμένες πολιτιστικές και άλλες αξίες και στους εκφραστές

τους

3. Η βούληση για πειραματισμό τέτοιας έντασης και έκτασης, ώστε να

αμφισβητούνται τα όρια που διακρίνουν την καλλιτεχνική από τη μη

καλλιτεχνική έκφραση

4. Η αποφασιστική (παρότι ατελέσφορη) «πρόθεση καταστροφής της τέχνης ως

σφαίρας διακεκριμένης από την πράξη του βίου» (Καγιαλής, 1997).

Σε αυτό το πλαίσιο θα πρέπει να κατανοήσουμε και την πολιτική διάσταση του

(γαλλικού) υπερρεαλιστικού κινήματος:

1. Στο επίπεδο της σύμπραξης ορισμένων εκπροσώπων του υπερρεαλισμού με

την κομμουνιστική Αριστερά

2. Στο επίπεδο των καταστατικών του αρχών και επιδιώξεων:

1. Την προσπάθεια για δραστική αλλαγή των όρων παραγωγής, πρόσληψης

και λειτουργίας της τέχνης

2. Την απόπειρα καταγραφής των κατοχυρωμένων προνομίων του

καλλιτέχνη,

3. Την καταγγελία της «ιεροποιημένης» τέχνης ως υποκριτικού τεχνάσματος

που υποστηρίζει την αστική εκμετάλλευση.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 15: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

15

Το γεγονός ότι σήμερα ο υπερρεαλισμός παρουσιάζεται περισσότερο ως ένα

καλλιτεχνικό κίνημα (από τα σημαντικότερα του 20ου αι.) και λιγότερο ως

επαναστατική κίνηση, που επιδιώκει τη ριζική αμφισβήτηση της τέχνης ως

σφαίρας διακεκριμένης από την υπόλοιπη ζωή, οφείλεται στη μεταγενέστερη

αισθητικοποίηση της θεωρίας αλλά και στην ίδια τη λογοτεχνική παραγωγή των

υπερρεαλιστών, που μαρτυρά την ακύρωση (ιστορικά αναπόφευκτη) των

ευρύτερων επιδιώξεων τους.

Στην Ελλάδα το πρώτο έργο, που έχει καθιερωθεί ως εισηγητής του

υπερρεαλισμού και της «αυτόματης γραφής» είναι η συλλογή Υψικάμινος του

Εμπειρίκου, κυρίως λόγω των έντονων αντιδράσεων που προκάλεσε η έκδοση

της, αλλά και της αισθητά επιλεκτικής αναδρομής που πρόσφερε σε σειρά

δοκιμίων του ο Ελύτης.

Τα σημάδια της υπερρεαλιστικής γραφής είναι έκδηλα και σε νεώτερες συλλογές

που κυκλοφορούν ήδη από το 1930 (Θ. Ντόρρος, Στου γλυτωμού το χάζι) και το

1933 (Ν. Ράντος / Ν. Κάλλας Ποιήματα).

Στην Ελλάδα ο υπερρεαλισμός εισπράχθηκε από τους εκπροσώπους του μόνο

ως αισθητική σχολή.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 16: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

16

11.1.3 Η ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΤΟΥ ΜΟΝΤΕΡΝΟΥ

1. Ο γενικός όρος «μοντερνισμός», όπως και ειδικότεροι (πχ ο σουρεαλισμός)

χρησιμοποιήθηκαν πολύ συχνά ως ύβρεις και πάντως χωρίς επίγνωση του

συγκεκριμένου νοήματός τους.

2. Η στάση της κριτικής απέναντι στην πρόσληψη του μοντερνισμού ήταν αμήχανη

και σπασμωδική.

3. Στη συλλογική συνείδηση της κριτικής ο μοντερνισμός συχνά ταυτίζεται με τη

μίμηση των ξένων συρμών, την εγκατάλειψη των ελληνικών στοιχείων, την

άμορφη και ασυνάρτητη ανάπτυξη ή ακόμη και τη σκανδαλιστική απουσία

έλλογου νοήματος.

4. Ένας από τους διακεκριμένους κριτικούς της εποχής, ο Ανδρέας Καραντώνης

καταδίκασε «την αστόχαστη και άσκοπη μίμηση κάθε ξένου και παράσιτου

μοντερνισμού» και γενικά αποδέχεται το μοντέρνο περισσότερο με κριτήρια

προσωπικά, κοινωνικά, πολιτικά, κλπ, παρά με αισθητικά.

5. Το ευρύ αναγνωστικό κοινό αντιμετώπισε μάλλον με αδιαφορία το μοντερνισμό,

ενώ εκείνο που μπορούσε να παρακολουθήσει τις εξελίξεις ήταν περιορισμένο.

6. Έτσι, προκύπτει μια αντίφαση:

από τη μία είναι οι εκπρόσωποί της γενιάς του ‘30, που απευθύνονται σε ένα

εθνικό ακροατήριο, εκφράζουν ηγεμονικές αξιώσεις και σπεύδουν να

αναλάβουν «τις υψηλές αρμοδιότητες του ταγού και του παιδαγωγού»

(Κοτζιά, 2006)

και από την άλλη οι «νέοι» συγγραφεί του ’30, ιδίως οι ποιητές, είναι

απομονωμένοι ανάμεσα σε μια κοινωνική ελίτ, που αδιαφορεί για το έργο και

τις φιλοδοξίες τους και σε ένα αναγνωστικό κοινό (κυρίως το λαϊκό και

μικροαστικό κοινό των αστικών κέντρων), που ακόμη κι αν το επιθυμούσε,

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 17: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

17

δε μπορούσε λόγω έλλειψης αισθητικής παιδείας να προσεγγίσει το έργο

τους.

Πως αντιλαμβάνονται το μοντερνισμό τα μέλη της Γενιάς του ’30:

1. Ακόμη και λογοτέχνες της Γενιάς του ‘30 σπάνια αποδέχονται καθολικά τις

μοντερνιστικές αναζητήσεις.

2. Ο Σεφέρης, π.χ., έγραφε ότι ο υπερρεαλισμός «δεν έδωσε στον τόπο μας τίποτε

ώριμο για να κριθεί». Αλλά και ο Θεοτοκάς από τους νεότερους λογοτέχνες,

εκτός του Παλαμά, ξεχώριζε το Σικελιανό και το Γρυπάρη και από τους

σύγχρονους το Σεφέρη. Ο Θεοτοκάς ήταν εξάλλου ο μόνος πεζογράφος που

έγραψε για το Σεφέρη, ενώ όλοι οι υπόλοιποι εκφράστηκαν αρνητικά για τον

ποιητικό υπερρεαλισμό.

3. Το γεγονός ότι διεκδικούν ένα εθνικό ακροατήριο και καθοδηγητικό ρόλο, η

περιδεής στάση πολλών από αυτούς απέναντι στα ευρωπαϊκά πρότυπα, καθώς και

οι σοβαροί περιορισμοί, που έθετε το ελληνικό πνευματικό, κοινωνικό και

πολιτικό περιβάλλον της εποχής, όλα αυτά οδήγησαν το μοντερνισμό σε μια

συντηρητική στάση.

4. Ενδεικτικό είναι ότι ο Ελύτης, αναλαμβάνοντας να υπερασπιστεί τον

υπερρεαλισμό, τον παρουσιάζει ως μια κατοχυρωμένη ακαδημαϊκή σχολή

(αναφέρει ότι βρίσκεται στο επίκεντρο του ευρωπαϊκού ενδιαφέροντος, παραθέτει

εκτενή γαλλική βιβλιογραφία και προτείνει στους κριτικούς να διακρίνουν το

γνήσιο από το νόθο μοντέρνο) και όχι ως ένα μαχητικό πρωτοποριακό ρεύμα.

5. Σε αυτά τα πλαίσια ο μοντερνισμός στην Ελλάδα περιορίζεται στην ανανέωση

των εκφραστικών μέσων, που όμως συνδυάζεται με μια νοοτροπία ακαδημαϊσμού

και σοβαροφάνειας.

6. Οι όποιες απόπειρες υπονόμευσης αυτής της σοβαρότητας, π.χ. από το Σκαρίμπα

(1937) όχι μόνο δεν εντάσσονται στα πλαίσια της Σχολής, αλλά αντιμετωπίζονται

από τους ίδιους τους εκπροσώπους της ως απειλή «στην ηθική ατμόσφαιρα της

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 18: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

18

πνευματικής Ελλάδος» και ως «απόρροια μιας κάποιας πνευματικής μα και

γενικότερης αναρχίας» (Βαρελάς, 2003).

7. Συνιστά εξαίρεση η περίπτωση του Κάλας, ο οποίος στα λίγα χρόνια παρουσίας

του στην Ελλάδα έδειξε ότι συνδύαζε θεωρητική γνώση, γνώση των σύγχρονων

μοντερνιστικών αναζητήσεων (Έλιοτ, ρωσική πρωτοπορία, εξπρεσιονισμός,

υπερρεαλισμός), ερευνητική διάθεση, εκφραστική τόλμη και πολιτική εγρήγορση.

Λόγοι που εξηγούν τις επιλογές της Γενιάς του ‘30:

1. Η ιστορική συγκυρία (δικτατορία Μεταξά, πόλεμος, Κατοχή)

2. Η οξύτατη κοινωνική και πνευματική απομόνωση των νεωτερικών ποιητών

3. Η συντηρητική τους νοοτροπία

Το τίμημα:

1. Έτσι, ενεπλάκησαν στη διεκδίκηση της «ελληνικότητας» και επιχείρησαν

επιλεκτικά την οικειοποίηση της λογοτεχνικής και λαϊκής παράδοσης.

2. Το ελληνικό μοντέρνο περιορίζεται στην ανανέωση των εκφραστικών τρόπων και

αποκόβεται από τις ευρύτερες (πνευματικές και κοινωνικές) ριζοσπαστικές

διεκδικήσεις των ευρωπαϊκών μοντερνιστικών κινήσεων.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 19: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

19

11.2 ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ

11.2.1 ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑ

Τα πιστεύω:

1. Το Ελεύθερο Πνεύμα του Γ. Θεοτοκά (1929) είναι ένα δοκίμιο, που αργότερα

θεωρήθηκε ως το «μανιφέστο» της γενιάς του ’30.

2. Αυτό φανερώνει ότι οι νέοι συγγραφείς επιθυμούσαν όχι τόσο τη ρήξη με το

παρελθόν, όσο με το λογοτεχνικό παρόν, (δηλαδή με καβαφισμό και

καρυωτακισμό που πρεσβεύουν την άρνηση).

3. Απέναντι στην "άρνηση" προβάλλουν τη δική τους ισχυρή κατάφαση: πίστη στο

μέλλον, στην ταχύτητα του κόσμου, στη ρώμη της νιότης, ατομικότητα, ελεύθερη

βούληση, δημιουργική φιλοδοξία, στη δύσκολη τέχνη.

Η αντίφαση: Επομένως, ο αυτοπροσδιορισμός των νέων συγγραφέων δήλωνε

από την αρχή μια διπλή (και εν πολλοίς αντιφατική) ταυτότητα:

Από τη μια ανυπόταχτοι, ανικανοποίητοι, τυχοδιώκτες της ψυχής και του

πνεύματος,

Από την άλλη, οι άγνωστοι ανεκδήλωτοι νέοι διανοούμενοι «που θα αναλάβουν

αύριο την πνευματική καθοδήγηση του Ελληνισμού» και θα προωθήσουν «μια

ελληνική πνευματική αναγέννηση».

Ο λόγος:

Η ιστορική στιγμή: μετά την επιστροφή του Βενιζέλου στην εξουσία, οι νέοι

φιλελεύθεροι βενιζελικοί οικειοποιούνται την αδιάλλακτη ρητορική των

ευρωπαϊκών κινημάτων

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 20: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

20

Όχι όμως για να συγκρουστούν με κάποιο πνευματικό ή κοινωνικό

κατεστημένο.

Αλλά για να διεκδικήσουν ηγετικό ρόλο στην ανασυγκρότηση της

πνευματικής ζωής.

Η συμβολή του περιοδικού « Τα Νέα Γράμματα » στην πρόσληψη και προβολή

του μοντερνισμού:

1. Το περιοδικό «Τα Νέα Γράμματα» υπήρξε βασικός υποστηρικτής της μοντέρνας

ποίησης.

2. Φιλοξένησε πολλούς από τους ποιητές που έχουν συσχετιστεί με τη γενιά του ‘30

και συνεργάστηκε τακτικά με τον Σεφέρη, τον Ελύτη αλλά και με τον Εμπειρίκο

(1937 κ.ε.).

3. Εκδίδεται για πρώτη φορά στις αρχές του 1935 και κυκλοφορούσε ως την άνοιξη

του 1940, ενώ επανακυκλοφόρησε στις αρχές του 1944 έως και τον Ιούλη του

1945, με εμψυχωτή και βασικό χρηματοδότη τον Γ. Κατσίμπαλη, διευθυντή τον

Α. Καραντώνη και υπό τη συμβουλευτική εποπτεία του Γ. Σεφέρη.

4. Μέσα από τα τεύχη του μπορούμε να διακρίνουμε τις αντινομίες, που ορίζουν την

εισαγωγή του μοντέρνου στην ελληνική πνευματική ζωή.

5. Η τοποθέτηση του στα πνευματικά ζητήματα, όπως π.χ. η εμφατική αφοσίωσή

του στον Παλαμά και στον Σικελιανό, δηλώνει ότι «οι νέοι του ‘30» επιζητούν

μάλλον τη σύνδεση παρά τη ρήξη με το ποιητικό παρελθόν (ή τουλάχιστον με μια

ορισμένη εκδοχή του).

6. Η αισθητική «πρόκληση», που συνιστά η μοντέρνα ποίηση αντισταθμίζεται

συστηματικά με την προβολή έντονα συντηρητικών ιδεολογικών και αισθητικών

κατευθύνσεων.

7. Για παράδειγμα στις αρχές του 1938 (λίγους μήνες δηλαδή μετά την πρώτη

εμφάνισή κειμένων του Εμπειρίκου στο περιοδικό) εκδίδεται (με προτροπή του

Σεφέρη) τριπλό τεύχος-αφιέρωμα στον Περικλή Γιαννόπουλο, στο οποίο ο

Καραντώνης επιχειρεί να επιβάλει τον σωβινιστή αυτό αισθητικό των αρχών του

αιώνα και τις δογματικές περί ελληνικότητας αντιλήψεις του ως πνευματικό

οδηγό της νέας γενιάς.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 21: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

21

8. Επομένως, η υποστήριξη των νεωτερικών τρόπων και της επαφής με τις

σύγχρονες ευρωπαϊκές αναζητήσεις στο πνευματικό «όργανο» της ποιητικής

γενιάς συνυπάρχει με την αντιδιαμετρική αναζήτηση ενός λόγου ικανού «να μας

εμπνεύσει [με] το κήρυγμά του ένα σύστημα γνήσιων νεοελληνικών αξιών και

ένα σταθερό, συνειδητό συναίσθημα καθολικού ελληνισμού, καθαρίζοντας την

όρασή μας από τα υπερπλεονάζοντα σκοτάδια της ποικιλόμορφης δυτικής

επίδρασης» (Καραντώνης, 1938).

Άλλοι λόγοι:

1. Μετά την μεταξική δικτατορία δεν μπορούσαν παρά να παραιτηθούν από το

κοινωνικό πρόγραμμα του σουρεαλισμού.

2. Η γενιά δεν υιοθέτησε καμιά από τις 3 θεμελιακές αρχές του γαλλικού κινήματος:

1. αυτόματη γραφή

2. σύνδεση καλλιτεχνικής έκφρασης με πολιτική δράση, άρνηση του πλαισίου

παραγωγής/πρόσληψης/λειτουργίας της τέχνης.

3. Η ανυπαρξία προγραμματικών/θεωρητικών τοποθετήσεων των Ελλήνων

υπερρεαλιστών δηλώνει την δυσκολία τους να συμβιβάσουν τα δικά τους

ενδιαφέροντα με τις υπερρεαλιστικές αρχές.

Το συμπέρασμα:

Η ελληνική εκδοχή του υπερρεαλισμού θεωρήθηκε κοινωνικά ακρωτηριασμένη,

που περιορίστηκε στο αίτημα της ατομικής απελευθέρωσης και στον αισθητικό

ριζοσπαστισμός, λειτουργώντας έτσι ως αυστηρά καλλιτεχνική πρωτοπορία.

Πώς εκδηλώθηκε ο υπερρεαλισμός στη Γαλλία και πώς στην Ελλάδα; Σε ποιους

λόγους οφείλεται η απόκλιση;

1. Ο υπερρεαλισμός εμφανίστηκε στη Γαλλία, όχι ως καλλιτεχνική κίνηση ή

«σχολή», αλλά ως συστηματική απόπειρα για τη δραστική αλλαγή των όρων

παραγωγής, πρόσληψης και λειτουργίας της τέχνης και για την αναθεώρηση της

σχέσης της με τη ζωή.

2. Στην Ελλάδα, αντίθετα, εκδηλώθηκε ως λογοτεχνική τεχνοτροπία, απαλλαγμένος

από οποιαδήποτε εκδήλωση προκλητικής ή αντιαστικής συμπεριφοράς της

αντίστοιχης ευρωπαϊκής εκδοχής του.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 22: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

22

3. Οι «πρωτοποριακές» χειρονομίες, που εκδηλώνονται στη διάρκεια της δεκαετίας

με όρους μίμησης και σε πολιτισμικές συνθήκες ριζικά διαφορετικές από εκείνες

στις οποίες αναπτύχθηκαν τα ευρωπαϊκά πρωτοποριακά κινήματα, είναι

απαλλαγμένες από κάθε ανατρεπτική πρόθεση, ενώ αντίστροφα, αποσκοπούν στη

διεύρυνση του λογοτεχνικού κύρους.

4. Ο Vitti θεωρεί πως η ελληνική εκδοχή του υπερρεαλισμού ήταν «κοινωνικά

ακρωτηριασμένος», αφού αδιαφόρησε (ή υποχρεώθηκε να αδιαφορήσει) για τα

κοινωνικά και πολιτικά ζητούμενα του γαλλικού κινήματος και περιορίστηκε στο

αίτημα της ατομικής απελευθέρωσης και στον αισθητικό ριζοσπαστισμό,

λειτουργώντας, έτσι, αυστηρά ως καλλιτεχνική πρωτοπορία.

Σύμφωνα με αυτή την άποψη «ο γαλλικός σουρεαλισμός» για να

προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της ελληνικής «ελίτ» αναγκάστηκε σε

περιορισμό των χαρακτηριστικών του, ενώ μετά την εγκαθίδρυση της

μεταξικής δικτατορίας οι Έλληνες λογοτέχνες αναγκαστικά παραιτήθηκαν

από το κοινωνικό πρόγραμμα του σουρεαλισμού.

5. Ο Βουτουρής επισημαίνει ότι ο υπερρεαλισμός της Γενιάς του ’30 δεν υιοθέτησε

καμία από τις αρχές του γαλλικού κινήματος, δηλ την αυτόματη γραφή, τη

σύνδεση της καλλιτεχνικής έκφρασης με την πολιτική δράση, τη διεκδίκηση ενός

κατοχυρωμένου πλαισίου παραγωγής, πρόσληψης και λειτουργίας της τέχνης.

Η ανυπαρξία, κατά την άποψη του ίδιου, προγραμματικών και θεωρητικών

τοποθετήσεων από τους Έλληνες υπερρεαλιστές (εξαιρουμένου του Ελύτη,

που όμως δε θεωρούσε τον εαυτό του υπερρεαλιστή) δείχνει τη δυσκολία

τους να συμβιβάσουν τα δικά τους ενδιαφέροντα με τις υπερρεαλιστικές

αρχές.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 23: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

23

11.2.2 ΤΟ ΖΗΤΗΜΑ ΤΗΣ "ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ"

Η συγκυρία :

1. Η καταρράκωση της Μεγάλης Ιδέας οδήγησε στη μετάθεση της φιλοδοξίας της

"εθνικής αναγέννησης" από το πεδίο της εδαφικής επέκτασης σε εκείνο της

πνευματικής ηγεμονίας του ελληνισμού

2. "Πνευματικός εθνισμός":

Αναγνωρίζει το έθνος ως αφηρημένη μεταφυσική οντότητα

Συνδέει την ιθαγένεια και γνησιότητα της τέχνης με την εμβάθυνση στην

ελληνική γεωκλιματική ιδιαιτερότητα

Προτείνει την ελληνική αυτογνωσία.

Οι λογοτεχνικές εξελίξεις:

1. Οι θιασώτες του εθνισμού προωθούν ένα νεφελώδες αίτημα "ελληνικότητας" και

συγχρόνως απαξιώνουν τις μοντερνιστικές αναζητήσεις ως προϊόντα μιμητικής

ξενομανίας.

2. Οι πρώτες ποιητικές συλλογές Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου επικρίθηκαν για μη

ελληνικότητα.

3. Η πίεση οξύνεται σημαντικά στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, όταν

κυριαρχούν στην πνευματική ζωή:

Ο ακραίος συντηρητισμός

Ο εθνικιστικός λόγος περί πολιτισμού.

Οι δημιουργοί πρέπει να αποδείξουν εμπράκτως την «ελληνική» τους συνείδηση.

Η νεωτερική ποίηση αντιμετωπίζεται ως προϊόν μιμητικής ξενοτροπίας.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 24: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

24

Σεφέρης & Ελύτης: προσπαθούν να συγκεράσουν «ελληνικότητα» και

ευρωπαϊκή παιδεία/νεωτερική τεχνοτροπία.

Άποψη Ελύτη: Θέτει το ζήτημα της ελληνικότητας ως υπόθεση προσαρμογής του

"καθαρά ελληνικού υλικού" στους νεωτερικούς εκφραστικούς τρόπους.

Άποψη Σεφέρη: Ενέχει κινδύνους η ιδεολογική εμμονή ως προγραμματική αρχή ή

αξιολογικό κριτήριο στα καλλιτεχνικά ζητήματα. Η ελληνικότητα: περισσότερο

αντικείμενο προβληματισμού παρά μια θεωρία προς εφαρμογή.

1η εκδοχή περί ελληνικότητας:

Συγκερασμός μοντερνιστικών αντιλήψεων με το στερέωμα των

εθνικών/λαϊκών αξιών.

2η εκδοχή περί ελληνικότητας (αριστερής προέλευσης):

Η Αριστερά προτείνει το "λαϊκό" (=δημοτικό) τραγούδι ως πρότυπο για τη

δημιουργία μιας λογοτεχνίας κατανοητής από τον λαό και ριζωμένης στα

γνήσια εθνικά αισθήματα.

3η εκδοχή περί ελληνικότητας:

Προβάλλεται από την κριτική ως αντίδοτο στον "νοσηρό" καρυωτακισμό

("αιγαιοπελαγίτικη ελληνικότητα")

Μεταπολεμικά η «ελληνικότητα» πιστοποιείται ως:

1. Αισθητική αρετή

2. Τεκμήριο αυτονόητης και αδιαμφισβήτητης λογοτεχνικής αξίας

3. Απόδειξη πνευματικής «υπευθυνότητας»

4. Τελικά ως γενικό και ειδοποιό χαρακτηριστικό της γενιάς του ’30.

Η επιμονή της κριτικής στον λόγο περί ελληνικότητας συνέβαλε στην καταξίωση

αυτής της λογοτεχνικής παραγωγής στην ευρύτερη κοινή συνείδηση, αφού

ενέταξε μια δύσκολη και εν πολλοίς «ξενότροπη» ποίηση στο κέντρο του εθνικού

λογοτεχνικού κανόνα.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 25: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

25

11.3 ΕΡΓΑ & ΠΟΙΗΤΕΣ

11.3.1 Η ποίηση του Γιώργου Σεφέρη

Α. Η Στροφή (1931) και Η Στέρνα (1932)

1. Ολιγοσέλιδη η πρώτη του ποιητική συλλογή, η Στροφή (1931)

2. Το όνομα παραπέμπει:

1. Στον γνωστό όρο της μετρικής

2. Σε μια αλλαγή προσωπικής κατεύθυνσης

3. Εκ των υστέρων εκλήφθηκε ως σήμα της ευρύτερης στροφής από την

παραδοσιακή στη νεωτερική ποίηση.

3. Τα ποιήματα της συλλογής φέρουν ευδιάκριτα:

τα μορφολογικά και εκφραστικά χαρακτηριστικά της παραδοσιακής

στιχουργικής

τα οποία υπονομεύονται, διακριτικά και κάποτε εντονότερα, από:

Την ειρωνεία

Τη διάχυση του νοήματος

Την τολμηρή στιχουργική επινοητικότητα του

4. «Ερωτικός λόγος»: ένα αισθησιακό συνθετικό ποίημα, σε πέντε μέρη, που

παραπέμπει στην ποιητική του Βαλερύ, «το τελευταίο σημαντικό ποίημα που

γράφτηκε σε 15σύλλαβο».

5. Κρυπτογραφικά (Παλαμάς).

1. Επίτευγμα στιχουργικής δεξιοτεχνίας είναι η Στέρνα (1932)

2. Συνθετικό ποίημα που απαρτίζεται από 23 πεντάστιχες στροφές

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 26: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

26

3. Η πιο ολοκληρωμένη απόπειρα του Σεφέρη προς την κατεύθυνση της «καθαρής

ποίησης», το ανέφικτο ιδεώδες μιας ποίησης απόλυτα «καθαρισμένης» από

οποιοδήποτε μη ποιητικό στοιχείο που λειτουργεί κυρίως με την υποβλητική

«μαγεία» της γλώσσας.

4. Η πυκνή συμβολική οργάνωση το καθιστά ερμητικό ποίημα. Ένα από τα

σεφερικά ποιήματα που:

«αφήνουν ή προτείνουν πολλά πεδία ερμηνευτικών δυνατοτήτων»,

πολλούς αγώνες για την προσέγγιση και την αποκατάσταση του νοήματος.

Δραστηριότητα 1η Fog (435)

Β. Μυθιστόρημα (1935), Τετράδιο Γυμνασμάτων (1940), Ημερολόγιο

Καταστρώματος (1940)

Μυθιστόρημα (1935)

1. Συνθετικό ποίημα σε 24 μέρη (Α-ΚΔ), όπως και οι ραψωδίες των ομηρικών επών

2. Θεματικό επίκεντρο: η σκληρή μοίρα του ελληνισμού σε διαχρονική κλίμακα

αλλά με σαφείς αναφορές στη Μικρασιατική Καταστροφή.

3. Σκηνοθετείται μια συνεχής αντιπαραβολή ανάμεσα στον αρχαιοελληνικό και τον

σύγχρονο ελληνικό κόσμο.

4. Αξιοποίηση "μυθικής μεθόδου" αλλά και μοντερνιστικών τεχνικών, όπως η

ενσωμάτωση υπαινικτικών παραπομπών και αλλόγλωσσων χωρίων.

5. Ο Σεφέρης δημιουργεί μια μυθική αίσθηση της συμπεριφοράς και της πορείας του

Έλληνα ανθρώπου μέσα στο χώρο και στον χρόνο (Σινόπουλος).

Δραστηριότητα 2 η Μυθιστόρημα (436)

Τετράδιο Γυμνασμάτων (1928 – 1937)

1. Περιλαμβάνει 36 ποιήματα γραμμένα σε μια δεκαετία.

2. Η αφηγηματική και κριτική διάθεση εναλλάσσεται με τον λυρικό λόγο

3. Παραμένει σταθερός ο διάλογος του Σεφέρη με την αρχαία παράδοση,

οργανωμένος βάσει του μοντερνιστικού προτύπου.

Ημερολόγιο Καταστρώματος [α’] (1937–1940)

1. Κυκλοφόρησε σχεδόν ταυτόχρονα με το Τετράδιο Γυμνασμάτων.

2. Περιέχει 17 ποιήματα (εκτός α’ έκδοσης Η τελευταία μέρα, από το φόβο της

λογοκρισίας).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 27: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

27

3. Αποτυπώνεται συχνά η εμπειρία του πολέμου ως ήδη συντελεσθέν βίωμα και όχι

ως πρόβλεψη νέων δεινών.

4. Το παράδοξο αυτού του βιβλίου έγκειται στο ότι μοιάζει να γράφτηκε μέσα στον

Πόλεμο και την Κατοχή, σαν ο ποιητής να δέχθηκε πρόωρα τις φριχτές εικόνες

πριν αυτές σχηματιστούν, σαν εφιαλτικά οράματα τα οποία θα συναντούσε στη

ζωντανή όψη τους. (Αναγνωστάκη)

Ημερολόγιο Καταστρώματος [β'] – Κατοχή (1944-1945) .

1. 13 ποιήματα (Ο βασιλιάς της Ασίνης, (’38-’40)

2. Επικαιρική ποιητική που φέρει τα σημάδια της ιστορικής συγκυρίας στην οποία

γράφτηκε (χρονολογημένα, πολλά και με ένδειξη τόπου γραφής)

3. Εκφράζουν μεγάλη γκάμα διαθέσεων και τόνων

4. Είναι επικεντρωμένα σε μια ποικιλία θεματικών πυρήνων, από τη στοχαστική

επίγνωση της τραγικής ανθρώπινης μοίρας έως τη σάτιρα του ασυνάρτητου και

καιροσκοπικού πολιτικού επιτελείου στη Μέση Ανατολή.

5. Τα ποιήματα αυτά –αφηγηματικά τα περισσότερα εστιάζουν στις προκλήσεις που

αντιμετωπίζει η ποιητική και πολιτική συνείδηση του "πρόσφυγα-ποιητή" στα

χρόνια του πολέμου.

6. Ανάμεσα ορισμένα από τα πιο κατανοητά για το μέσο αναγνώστη ποιήματα του

Γ. Κίχλη (1947), Κύπρον, ου μ’ εθέσπισεν (1955), τα Τρία κρυφά ποιήματα ( 1966)

Κίχλη (1947)

1. Συνθετικό ποίημα, δηλωτικό της 2ης στροφής του ποιητή, από την επικαιρική

ποιητική του Ημερολόγιου Καταστρώματος [β’] αυτή τη φορά, προς μια

ερμητικά δύσκολη και πολύσημη ανίχνευση του εμπειρικού βάθους.

2. Το ποίημα αρθρώνεται σε 3 αριθμημένα μέρη, όπου τα 2 πρώτα προβάλλουν

κλιμακωτά μια σιγανή πορεία προς τη νέκυια (κατά το πρότυπο της Οδύσσειας) η

οποία ολοκληρώνεται στο καταληκτικό τμήμα του.

3. Διακρίνεται για τη σκοτεινότητα του νοήματος του, που προκάλεσε τη δυσφορία

των αναγνωστών, αναγκάζοντας το Σεφέρη να προτείνει μια «σκηνοθεσία» σε

πολυσέλιδη επιστολή προς τον Κατσίμπαλη που εντάχθηκε στις Δοκιμές. Στη

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 28: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

28

«σκηνοθεσία» αυτή εξακολουθούν να βασίζονται οι επόπειρες ερμηνευτικής

προσέγγισης του έργου.

…Κύπρον, ου μ εθέσπισεν… (1955, 1963 - Ημερολόγιο Καταστρώματος [γ'])

1. Η «κυπριακή» συλλογή των 17 ποιημάτων (18 από το 1972 με την ενσωμάτωση

και του Οι γάτες τ' Αι Νικόλα) εκδόθηκε το 1955.

2. Το 1962 άλλαξε ο τίτλος σε Ημερολόγιο Καταστρώματος [γ'].

3. Πηγή έμπνευσης του η επίσκεψή του στην Κύπρο το φθινόπωρο του 1953. Ο

Σεφέρης βίωσε 3 αποκαλύψεις:

1. ένα ηδονικό αίσθημα επιστροφής στον μαγικό κόσμο των παιδικών του

χρόνων

2. την αποκάλυψη μιας αυθεντικής αδιάσπαστης εκδοχής του ελληνισμού σε

επίπεδο γλώσσας και εθίμων.

3. το δραματικό βάρος της ιστορικής στιγμής, που σφραγιζόταν από το αίτημα

της Κύπρου να ενωθεί με την Ελλάδα και τις ραδιουργίες της αγγλικής

πολιτικής.

4. Αναδύεται αρμονικότερη από ποτέ στη σεφερική ποίηση η σχέση του

ανθρώπου με τον φυσικό του περίγυρο.

5. Η προσήλωση στη σύγχρονη και απλή πραγματικότητα επιτρέπει την

ανάπτυξη μιας καινούργιας και ιστορικότερης προσέγγισης στη διαπλοκή του

μύθου με την ιστορία).

4. Ο δαίμων της πορνείας : Το ποίημα μεταγράφει καβαφικά ένα επεισόδιο από το

γραμμένο στην κυπριακή διάλεκτο μεσαιωνικό χρονικό του Λεοντίου Μαχαίρα.

Πρόκειται για το πιο ιδιωματικό και το πιο έντονα αφηγηματικό του ποίημα.

Ύστερα από τη συλλογή της Κύπρου ο Σεφέρης εκδίδει δοκίμια και μεταφράσεις.

Τρία κρυφά ποιήματα (12ος/1966)

1. Είναι η τελευταία ποιητική συλλογή του.

2. Τα σπονδυλωτά ποιήματα διαιρούνται σε αριθμημένα μέρη. 1ο και 2ο σε 7 και το

3ο σε 14.

3. Ποιήματα "κοντής ανάσας", τόνος εξομολογητικός και κάποτε ερμητικός.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 29: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

29

4. Τα λιτά ποιητικά κείμενα συνθέτουν έναν ώριμο προσωπικό απολογισμό, σχεδόν

μια ποιητική διαθήκη.

Επί Ασπαλάθων

1. Το τελευταίο σωζόμενο ποιητικό κείμενο δημοσιεύτηκε την επομένη της κηδείας

του.

2. Φανερά επικαιρικό και πολιτικό, στηρίζεται σε μια περικοπή από την Πολιτεία

του Πλάτωνα.

3. Αναφέρεται στη φοβερή μεταθανάτια τιμωρία όσων διαπράττουν αδικίες και

ειδικότερα στον αδελφοκτόνο και πατροκτόνο τύραννο Αρδαίο.

11.3.2 Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ

Η ποίηση του Ελύτη χωρίζεται σε 3 περιόδους (σύμφωνα με τον ίδιο) + 1:

1. Περίοδος : Κυριαρχούν η φύση και η μεταμόρφωση των πραγμάτων (με την

παρακίνηση του υπερρεαλισμού που πάντα πίστευε στις μεταμορφώσεις των

πραγμάτων). Περιλαμβάνει τις πρώτες του συλλογές Προσανατολισμοί 1939

και Ήλιος ο πρώτος 1943, και ενδεχομένως και το Άσμα ηρωικό και πένθιμο για

χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας (1946, 1962).

2. Περίοδος: Μεγαλύτερη ιστορική και ηθική συνειδητοποίηση, δίχως όμως την

απώλεια του κοσμικού οράματος που σημαδεύει την 1η περίοδο. Συλλογές:

Άξιον Εστί (1960), Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό (1960)

3. Περίοδος : Περιλαμβάνει το Φωτόδεντρο και τη Δεκάτη Τέταρτη Ομορφιά

(1971), το Μονόγραμμα (1971), Ο ήλιος ο ηλιάτωρας (1971), Τα ρω του έρωτα

(1972), Τα ετεροθαλή (1974) και ολοκληρώνεται με το Μαρία Νεφέλη (1978).

4. Περίοδος : μεταγενέστερες συλλογές: Τρία ποιήματα με σημαία ευκαιρία (1982),

Ημερολόγιο ενός αθέατου Απριλίου (1984), Ο Μικρός Ναυτίλος (1985), Τα

ελεγεία της Οξώπετρας (1991), Δυτικά της λύπης (1995), Εκ του πλησίον (1998).

Α. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΙ (1939): Επέτειος, Η τρελή ροδιά

1. Μια ποίηση αισιόδοξη, φωτεινή, εφηβική, όπου το Αιγαίο έχει κεντρική θέση.

2. Επιρροή από υπερρεαλισμό: στιλπνή επεξεργασία των λέξεων, επιμονή στην

εικόνα, στην ονειρική ατμόσφαιρα της εφηβικής αθωότητας και στο χειρισμό της

ερωτικής θεματικής.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 30: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

30

3. Ωστόσο η μορφική οργάνωση του πειθαρχεί σε αυστηρές αρχές, παραπέμποντας

στην «καθαρή» ποίηση.

ΗΛΙΟΣ Ο ΠΡΩΤΟΣ (1939): [Δεν ξέρω πια τη νύχτα]

1. Η συλλογή κινείται στην ίδια κατεύθυνση με τους Προσανατολισμούς

2. Εξυμνεί το κλίμα μιας καλοκαιρινής μέρας δίχως τέλος και πέρα από τον χρόνο.

3. Η αισιοδοξία του όμως χρωματίζεται με απολογητικούς τόνους.

ΑΣΜΑ ΗΡΩΙΚΟ ΚΑΙ ΠΕΝΘΙΜΟ (1946, 1962)

1. Επιχειρεί να μυθοποιήσει την ιστορία του αλβανικού πολέμου, εντάσσοντας τον

«στον τυπικό κύκλο των 4 εποχών του έτους»

2. Καταφάσκει την ελευθερία (εθνική και ηθική).

3. Καταφάσκει την ελληνική φύση, την ερωτική όρεξη, τη σεμνή ανδρεία

4. Εγκοσμιώνει το θεό και τις προβολές του πάνω στα ανθρώπινα.

5. Εξυμνεί διακριτικά την ποίηση ως έσχατη αρμονία του ανθρώπου και με τη φύση

και με την ιστορία.

B . ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ & ΈΞΙ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ (1960)

Ύστερα από 15 χρόνια σιωπής, οι δύο αυτές συλλογές διαμορφώνουν το επόμενο

στάδιο της ποίησης του και αποκρυσταλλώνουν τις δύο όψεις του λυρισμού του:

Η διπλή αυτή άσκηση και η ταυτόχρονη δημοσίευση αποτελούν ένα είδος

διακήρυξης: ότι η ίδια φωνή μπορεί νόμιμα να μοιράζεται ανάμεσα στην

έπαρση και την τύψη, τη διδαχή και την εξομολόγηση.

ΑΞΙΟΝ ΕΣΤΙ (1960)

1. Το ποίημα χωρίζεται σε 3 μέρη «Γένεση», «Τα Πάθη», «Δοξαστικόν».

2. Τα επίπεδα που το ορίζουν είναι:

1. χώρος του υποκειμένου (ποιητής και ποιητική μοίρα)

2. χώρος της ιστορίας (ελληνισμός και δραματική επιβίωση αυτού)

3. χώρος της μεταφυσικής (μετεωρισμού του ανθρώπου μεταξύ γης/ουρανού)

3. Οι ακμές της πυραμίδας αυτής είναι: ΕΠΙΚΟΙ ΤΟΝΟΙ

1. Ο ποιητής νικά τους εχθρούς του χάρη στην ταύτισή του με τον ελληνικό

χώρο και την ιστορία του.

2. Ο ελληνισμός σώζεται και δικαιώνεται χάρη στην αρετή του να γονιμοποιεί

και να γονιμοποιείται από το κοσμικό πνεύμα

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 31: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

31

3. Το αιέν του σύμπαντος κερδίζει την ανθρώπινη σημασία του εφόσον δέχεται

να υπάρχει και να προσπελάζεται από τους ανθρώπους μέσω της υπέρβασης και

όχι με την κατάργηση του νυν.

4. Αναγνωρίστηκε ως οριακό έργο της λογοτεχνίας μας: ολοκληρώνει τον κύκλο

που άνοιξαν οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Σολωμού ως μέσο κάθαρσης του

εθνικού υποσυνείδητου από βιώματα μιας 20ετίας γεμάτης λάσπη & αίμα.

5. Γλώσσα : αναζωογονημένες λέξεις 4 χιλιετιών, όχι δάνεια από παλιές φάσεις,

αλλά με μεταμοσχεύσεις του γλωσσικού υλικού στη σύγχρονη ποίηση. Η

γλωσσική του τεχνοτροπία του ξεπερνά το σύστημα παράθεσης μέσα στο ποίημα

στίχων από έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας (Πάουντ, Ελιοτ & Ελύτης).

ΕΞΙ ΚΑΙ ΜΙΑ ΤΥΨΕΙΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΥΡΑΝΟ (1960): Η αυτοψία

1. Ανανέωσαν τον λυρισμό του Ελύτη προσφέροντας μερικά από τα τελειότερα

και υψηλότερα λυρικά ή ελεγειακά ποιήματα της ελληνικής λαλιάς.

2. Κρίθηκαν ως ώριμες εκφράσεις του "εσωτερικού λυρισμού" του Ελύτη.

Γ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΟ ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ ΚΑΙ Η ΔΕΚΑΤΗ ΤΕΤΑΡΤΗ ΟΜΟΡΦΙΑ

(1971) & ΤΑ ΕΤΕΡΟΘΑΛΗ (1974) : Το φωτόδεντρο, Δώρο ασημένιο ποίημα - Ο

φυλλομάντης, Θάνατος και ανάστασις του Κων/νου Παλαιολόγου & Villa Natacha

1. Και οι δύο αυτές συλλογές της 3ης περιόδους έδωσαν νέα τροπή και βάθος στο

λυρισμό του Έξι και μια τύψεις για τον ουρανό,

2. Ο λυρισμός εμπλουτίζεται με κρυπτικά νοήματα και μεταφυσικούς υπαινιγμούς.

ΤΟ ΜΟΝΟΓΡΑΜΜΑ (1971), ΤΑ ΡΩ ΤΟΥ ΕΡΩΤΑ (1971), Ο ΗΛΙΟΣ Ο

ΗΛΙΑΤΟΡΑΣ (1972), ΜΑΡΙΑ ΝΕΦΕΛΗ (1978)

1. Στις 3 πρώτες συλλογές αναλαμβάνει να μεταπλάσει την προηγούμενη ποίηση

του σε τραγούδι:

1. Στο Μονόγραμμα, το υλικό της ερωτικής ποίησης του ποίησης μεταπλάθεται

σε «ένα ερωτικό ποίημα για την Ελλάδας»

2. Στον ήλιος ο ηλιάτορας επιχειρεί τη «μεταφορά σύψυχης της ουσίας του Αξίον

Εστί, ακόμα και της δομής του, σε απλούστερη διάρθρωση σύνθεσης και σε

απλούς στίχους.

3. Στα ρω του έρωτα, συνεχίζει την ίδια ακριβώς μετάπλαση άλλων πλευρών της

ποίηση του.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 32: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

32

2. ΜΑΡΙΑ ΝΕΦΕΛΗ

1. Εκτενής και πολύπλοκα δομημένη σύνθεση

2. Φανερώνει τον πειραματισμό του ποιητή με ευρύτατη γκάμα στιχουργικών

μορφών

3. Εστιάζεται θεματικά στο ζητούμενο της ατομικής απελευθέρωσης.

4. Ο υπερρεαλιστικό λυρισμός ανασυγκροτείται εδώ σε μια φυσική, πολιτική,

μεταφυσική και ποιητική ιδεολογία.

5. Ποίηση ως σύστημα που φιλοδοξεί να απορροφήσει τόσο τη φιλοσοφία όσο

και τη πολιτική του καιρού μας (1982)

6. Μεταπολεμικό οικουμενικό μανιφέστο.

Δ. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΘΕΑΤΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΥ (1984 ) & ΤΑ ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ

ΟΞΩΠΕΤΡΑΣ (1991)

1. Στο επίκεντρο της ποίησης του της τελευταίας δημιουργικής περιόδου είναι ο

λόγος περί τον θανάτο.

2. ΗΜΕΡΟΛΟΓΙΟ ΕΝΟΣ ΑΘΕΑΤΟΥ ΑΠΡΙΛΙΟΥ

1. 50 ποιήματα έχει η συλλογής

2. Σχεδόν όλα ποιήματα συστολής, ματαίωσης, ανατροπής, μοναξιάς, απάθειας,

βαρυθυμίας, αλλά προπάντων ποιήματα θανάτου.

3. Ο θάνατος γεγονός που επίκειται, απρόθυμη αλλά πλήρης μέχρι παραιτήσεως

η αποδοχή του, ελάσσων τόνος, βραχύς, φαιός και συχνά αδιάφορος λόγος,

ήρεμη και κανονική στιχική ανάσα.

3. ΤΑ ΕΛΕΓΕΙΑ ΤΗΣ ΟΞΩΠΕΤΡΑΣ:

1. Η σημαντικότερη συλλογή της περιόδου

2. Κυριαρχεί η θανατολογία

3. Η έμμονη διερεύνηση των ορίων της ποίησης παίρνει τόσο οξεία μορφή ώστε

ουσιαστικά φαίνεται να πολιορκείται όχι ο θάνατος αλλά η ίδια η ποίηση.

4. Ο θάνατος λειτουργεί ως πρόσχημα, ένα δυνατό ερέθισμα για ένα ενδελεχή

έλεγχο που πραγματοποιεί ο Ελύτης, με ποιητικά μέσα, ως προς τον

χαρακτήρα, τις δυνατότητες και τα όρια της τέχνης του.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 33: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

33

11.3.3 ΥΠΕΡΡΕΑΛΙΣΤΙΚΕΣ ΑΝΑΖΗΤΗΣΕΙΣ: ΚΑΛΑΣ, ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ,

ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ

Α. ΝΙΚΟΛΑΣ ΚΑΛΑΣ / ΝΙΚΗΤΑΣ ΡΑΝΤΟΣ (1907-1988)

1. Νίκος Καλαμάρης: δημοσίευε τα έργα του με τα ψευδώνυμα Μ. Σπιέρος, Νικήτας

Ράντος, Νικόλας Κάλας

2. Λίβελος από Καραντώνη το 1933

3. Ενταγμένος στην επαναστατική Αριστερά, άμεσα επηρεασμένος από τον γαλλικό

υπερρεαλισμό

4. Ο μόνος από τους Έλληνες υπερρεαλιστές που αντιλαμβανόταν και υποστήριζε

τον υπερρεαλισμός ως «πράξη», πέραν της όποιας καλλιτεχνικής ή αισθητικής

δραστηριότητας.

5. Τα έργα του προκαλούσαν αντιδράσεις.

6. Έγραφε άρθρα σε αριστερά έντυπα, μεταφράσεις αλλά και ποίηση.

7. Κάλας : χωρίς υπερρεαλιστική κίνηση δεν μπορεί να υπάρχει υπερρεαλισμός. Ο

καλλιτέχνης είναι πρώτα υπερρεαλιστής και μετά ζωγράφος ή ποιητής. Η μορφή

που παίρνει η έκφραση της υπερρεαλιστικής διάθεσης είναι δευτερεύουσα

υπόθεση. Σημασία έχει ο καλλιτέχνης να νιώσει τον υπερρεαλισμό. Η ζωγραφική

και η ποίηση θα έρθουν αργότερα και ίσως να μην έρθουν ποτέ. Ο υπερρεαλισμός

είναι περισσότερο από τέχνη.

8. Συνεχής επαφή από το 1934 με Παρίσι, εντυπωσιάζει τον Μπρετόν.

9. Το 1939 εγκαθίσταται μόνιμα στην Νέα Υόρκη όπου παίζει σημαντικό ρόλο στην

προώθηση των υπερρεαλιστικών αντιλήψεων και στις εξελίξεις της καλλιτεχνικής

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 34: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

34

και πολιτικής πρωτοπορίας στην Αμερική. Σταδιακά εξελίχθηκε σε έναν από τους

σημαντικότερους τεχνοκρατικούς στις ΗΠΑ, παραμένοντας μόνιμα «ένας

Ευρωπαίος διανοούμενος, γαλλικής παιδείας που ζει ως μόνιμα προσωρινός

πρόσφυγας στην Νέα Υόρκη

10. Απείχε και αγνοήθηκε επί δεκαετίες από την ελληνική πνευματική ζωή.

11. Ο πρώτος Έλληνας συνειδητά μοντέρνος ποιητής, ο οποίος συνδέθηκε εγγύτερα

με τον υπερρεαλισμό και συμμετείχε ισότιμα στο υπερρεαλιστικό κίνημα.

12. Το ποιητικό έργο του χωρίζεται σε 2 περιόδους:

1. ΠΕΡΙΟΔΟΣ : όσα ποιήματα δημοσίευσε τη δεκαετία του ’30:

1. Πολλά από αυτά τα ποιήματά του έχουν έκδηλες συγγένειες με τον

φουτουρισμό (ιταλικό και ρωσικό).

2. Η ποιητική γραφή του Κάλας δεν δανείζεται κανένα εκφραστικό μέσο από

την παράδοση.

3. Πρόκειται για ποίηση:

παιγνιώδη,

εναντιώνεται προγραμματικά στο λυρισμό και την παράδοση,

αξιοποιεί παρηχήσεις, ψυχαναλυτικές αναφορές, ευρηματικά

τεχνάσματα και παραθέματα από ποικίλες πηγές

για να διαμορφώσει μια ανοιχτή, αντι-μυθική και αντι-μνημειακή

εκδοχή του μοντερνισμού.

1. Ποιήματα (1933)

2. Τετράδια (4) (1933-1936). Έντονη εκδήλωση υπερρεαλισμού στο

Τετράδιο Δ`

2. ΠΕΡΙΟΔΟΣ : ποιήματα δημοσιευμένα σε περιοδικά από το 1963 και μετά.

3. Το 1977 εκδόθηκε μια συγκεντρωτική συλλογή έργων του, Οδός Νικήτα

Ράντου, που περιλαμβάνει τα ποιήματα των 4 προπολεμικών Τετραδίων και

άλλα γραμμένα από 1945-1977.

4. Το 1983 εκδόθηκε η συλλογή Γραφή και Φως, με τα Ποιήματα του 1933 και

πιο πρόσφατα ποιητικά κείμενα, από 1977-1983.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 35: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

35

Β. ΑΝΔΡΕΑΣ ΕΜΠΕΙΡΙΚΟΣ (1901-1975)

1. Στην διάρκεια της ζωής του δημοσίευσε τις ποιητικές συλλογές

Υψικάμινος (1935)

Ενδοχώρα (1945) και τα

πεζά Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1960).

2. Μετά θάνατον κυκλοφόρησαν τα:

Οκτάνα (1980)

Αι γενεαί πάσαι ή Η σήμερον ως άυριον και ως χθές (1984)

το αφήγημα Αργώ ή Πλους αερόστατου (1980) και

το ογκώδες μυθιστόρημα Ο μέγας ανατολικός (8 τόμοι, 1990-1992, έναρξη

συγγραφής του το 1946).

3. Παρόλο που υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του υπερρεαλισμού, το εύρος και το

βάθος της σχέσης του έργου του με τις υπερρεαλιστικές αρχές (αισθητικές και

άλλες) δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένα.

4. Η σχέση του με τον υπερρεαλισμό χωρίζεται σε 3 φάσεις από τις οποίες κάθε μια

δηλώνει και μεγαλύτερο βαθμό απομάκρυνσης από τις υπερρεαλιστικές αρχές:

1. ΦΑΣΗ: Υψικάμινος (1935), Γραπτά ή προσωπική μυθολογία (1960).

2. ΦΑΣΗ: Ενδοχώρα (1945), Η σήμερον ως αύριον και ως χθες (1984)

3. ΦΑΣΗ: Αργώ ή Πλους αερόστατου (1980) & Ο μέγας ανατολικός (1990-2).

ΥΨΙΚΑΜΙΝΟΣ (1935)

1. Τα ποιήματα της συλλογής προκάλεσαν ειρωνικά σχόλια για την καθαρεύουσα

και για την ασυναρτησία τους (αποδόθηκε στην αυτόματη γραφή).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 36: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

36

2. Παρόλο που το επιβεβαίωσε και ο ίδιος μεταγενέστερα, η Υψικάμινος, δεν

αποτελεί προϊόν υπερρεαλιστικού αυτοματισμού αφού περιέχει μια ποίηση

έντεχνα γραμμένη, όπου οι κανόνες της ελληνικής σύνταξης εφαρμόζονται

αυστηρά και μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις η περίοδος προτείνει μια πρόταση

άψογη με τη γραμματική, όπου τα νοήματα λειτουργούν άσχετα από το λογικό ή

μη, ταίριασμα των νοημάτων (Bouchard, 1995).

3. Αν πραγματικά ίσχυε η αυτοματική μέθοδος, θα έπρεπε να καταλήξουμε ότι η

αυτόματη γραφή ανέβαζε από το υποσυνείδητο του λογοκριμένες εικόνες.

ΕΝΔΟΧΩΡΑ

1. Αντίθετα από την Υψικάμινο, η Ενδοχώρα χαρακτηρίστηκε ως σύμπλεγμα

φωτεινών στίχων διαφορετικών από τα πειραματικά και εξωποιητικά της

προηγούμενης σύνθεσης και διαπιστώθηκε η ανταπόκριση της στο ζήτημα της

ελληνικότητας.

2. Παράδειγμα, το Στροφές στροφάλων (ω υπερωκεάνειον κυνηγητές εμείς της

γοητείας των ονείρων). Απλό, ευρύχωρο, συγκρατητικά ολοκληρωμένο, είναι

ύμνος της ελληνικής ναυσιπλοΐας.

3. Στα ποιήματα αυτά η καθαρεύουσα υποχωρεί και η λογική αλληλουχία είναι

αναγνωρίσιμη.

4. Κεντρικό θέμα είναι ο έρωτας ο οποίος εκφράζεται με ασυνήθιστη έμφαση και

συναισθηματική πλήρωση.

ΟΚΤΑΝΑ

1. Ποιητική πρόζα με το ερωτικό όραμα να:

1. Εκφράζεται ρητά με όρους που μυθοποιούν τη σεξουαλική πράξη ανάγοντας τη

σε γενική ιδεολογία.

2. Συνδυάζεται με τη ρητορική του ευαγγελίου και αποκτά χαρακτηριστικά

αποκαλυπτικού οραματισμού στον οποίο ο ποιητής αναλαμβάνει να μυήσει τον

αναγνώστη.

3. Αφομοιώνει ποικίλες φιλοσοφικές προσμίξεις και γραμματολογικές

αναθεωρήσεις στο πλαίσιο μιας «ολιστικής» ποιητικής που επιδιώκει τον

συγκρητισμό.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 37: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

37

4. Τελικά εκδηλώνεται ως ευαγγελισμός πολιτικής ουτοπίας με υπερβατικά

χαρακτηριστικά:

Ο ουτοπικός νέος κόσμος παραμένει από την αρχή έως το τέλος, ένα όραμα

υπερβατικό και δεν εφάπτεται με κανένα ιστορικά προσδιορισμένο χώρο

και χρόνο, ενώ αποφεύγει ρητά οποιαδήποτε αναφορά στη σύγχρονη του

εθνική και διεθνική πραγματικότητα.

Επίσημος εκπρόσωπος του υπερρεαλισμού, πρώτος που χρησιμοποίησε την

αυτόματη γραφή δίνοντας έναν πλούτο από εικόνες μέσα το υποσυνείδητο.

Ποίηση που δεν έχει ρυθμό και μέτρο,

Γλώσσα που περιέχει άφθονες λέξεις από την καθαρεύουσα και την επιστημονική

ορολογία.

Γ. ΝΙΚΟΣ ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ (1907-1985)

1. Διπλή η ιδιότητα του δημιουργού, ποιητής και ζωγράφος.

2. Πρώτες ποιητικές συλλογές: Πλήθος αντιδράσεων, εχθρικών και χλευαστικών.

Θετικές αναφορές μόνο από Εμπειρίκο και Κάλας. Καμία λογοτεχνική κριτική.

1. Μην ομιλείτε εις τον οδηγόν (1938 ).

2. Τα κλειδοκύμβαλα της σιωπής (1939).

3. Μπολιβάρ, ένα ελληνικό ποίημα (1942)

1. Αρχική κυκλοφορία μόνο σε χειρόγραφα σε συγκεντρώσεις με αντιστασιακό

χαρακτήρα.

2. Τυπώθηκε το 12/1944 και έλαβε ενθουσιώδεις κριτικές.

3. Κεντρικό θέμα είναι η μορφή του Νοτιαμερικανού επαναστάτη και αγωνιστή

της ελευθερίας, Σιμόν Μπολιβάρ, που συμπυκνώνει τα χαρακτηριστικά των

μεγάλων πολεμικών ανδρών της ελληνικής ιστορίας (Οδυσσέας Ανδρούτσος).

4. Οι πρώτες κριτικές (Καραντώνης) τόνιζαν την ελληνικότητα του.

5. Η μεταγενέστερη κριτική αναφέρεται στον «ελληνοκεντρικό» χαρακτήρα

του.

6. Πρόσφατη κριτική: αντικείμενο έντονης κριτικής συζήτησης η η αναφορά

του έργου στα ελληνικά πράγματα.

7. Έργο αινιγματικό και ανοικτό σε ερμηνείες και προσεγγίσεις παραμένει το

πλέον σχολιασμένο έργο του Εγγονόπουλου.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 38: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

38

4. Ένα μεγάλο τμήμα από το υπόλοιπο έργο του Ε. εξακολουθεί να προκαλεί

αμηχανία και να σχολιάζεται με αναφορά στη σύζευξη ετερόκλητων πραγμάτων ή

καταστάσεων, που παραπέμπει στην αυτόματη γραφή.

5. Στο μεταπολεμικό έργο του ανήκουν οι συλλογές:

1. Η επιστροφή των πουλιών (1946)

2. ΕΛΕΥΣΙΣ (1948)

3. Εν Ανθηρώ Έλληνι Λόγω (1957)

4. Στην κοιλάδα με τους ροδώνες (1978).

6. Το ύφος του Εγγονόπουλου είναι:

1. Μπαρόκ

2. Με μοντερνιστικές τεχνικές μεταφορών, παρομοιώσεων, παράδοξων

3. Με μεταθέσεις εννοιών

4. Καλλιεργεί το απροσδόκητο και το αποσπασματικό

5. Ασυνεχές στη φράση, το διακεκομμένο με πολλά πηδήματα και μετατοπίσεις

που ξαφνιάζουν.

6. Παίζοντας και παρωδώντας ειρωνευόμενος, φτιάχνει έναν ποιητικό λόγο

μοναδικό στην ελληνική γραφή

7. Ο Εγγονόπουλος συστήνει μια ποιητική προσωπική (Καργιώτης):

1. Εξερευνώντας περισσότερο τις άλλες βασικές αρχές του υπερρεαλισμού, όπως

αυτές κωδικοποιήθηκαν στα πρώτα χρόνια του κινήματος, π.χ. το μαύρο

χιούμορ, τον τρελό έρωτα και το θαυμαστό εν γένει

2. και πολύ λιγότερο την αυτόματη γραφή.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 39: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

39

11.3.4 Η ΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΡΙΤΣΟΥ (1909-1990)

Κεντρικά χαρακτηριστικά της ποιητικής του Ρίτσου:

1. Φροντίδα για την αναγνωσιμότητα του έργου του: Μόνο αυτό από την

ποιητική παραγωγή της γενιάς του Απευθύνεται προγραμματικά στον απλό

αναγνώστη, χωρίς να απαιτεί ειδική εξάσκηση ή τη συνδρομή ερμηνευτικού

σχολιασμού.

2. Έντονη καλλιτεχνική ανησυχία: ανεξάντλητη εφευρετικότητα και διαρκής

πειραματισμός με νέες φόρμες από το λαϊκό μοιρολόι ως το ποίημα-στιγμιότυπο

και τους μακριούς εσωτερικούς μονολόγους της συλλογής Τέταρτη Διάσταση

(1972).

3. Η ιστορικότητα του: το διαρκές και τολμηρό άνοιγμα του προς τα επίκαιρα

δεδομένα και η έντονα αυτοβιογραφική φόρτιση.

4. Η γλώσσα του Ρίτσου είναι:

1. Καθημερινή

2. Εκτείνεται σε μεγάλο τονικό φάσμα από τον πλούσιο λυρισμό (με τάση προς

την αισθηματολογία) ως το πεζολογικό ύφος της προφορικής κουβέντας, τη

δραματική εκφορά και τη στεγνή κοφτή έκφραση των επιγραμματικών

ποιημάτων.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 40: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

40

3. Η κίνηση του ποιητικού λόγου του Ρίτσου δηλώνει τη «βαθμιαία αναίρεση

μιας αρχικά και λεκτικά ορισμένης «λυρικότητας» προς όφελος μιας

θεωρητικής στοχαστικότητας» (Βελουδης).

Α. ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1930-1936):

1. Τρακτέρ (1934) και ακολουθούν οι Πυραμίδες (1935).

1. Τα ποιήματα αυτά έχουν καλοδουλεμένο αλλά και ειρωνικά διαβρωμένο

παραδοσιακό στίχο.

2. Έκδηλη είναι η επίδραση Καρυωτάκη και Βάρναλη ενώ λιγότερο εμφανής

η επίδραση του Μαγιακόφσκι.

3. Ο τόνος του είναι συχνά σατιρικός, αυτοσαρκαστικός μα εμφανή ροή προς

την κοινωνική κριτική.

4. Καραντώνης: η ψυχική απομόνωση του Ρίτσου παρέλυσε τις

καλλιτεχνικές του δυνάμεις.

2. Επιτάφιος (1936):

1. Στα πρότυπα του δημοτικού τραγουδιού.

2. Επαναστατικό ποίημα σε 20 σύντομα μέρη.

3. Εμπνευσμένο από το θάνατο διαδηλωτή στις απεργιακές συγκρούσεις στη

Θεσσαλονίκη το Μάιο του 1936.

4. Γνώρισε απίστευτη επιτυχία (10.000 αντίτυπα) ενώ τα τελευταία 250

αντίτυπα καήκαν τελετουργικά από το μεταξικό καθεστώς.

5. Η δημοτικότητα του οφείλεται:

1. Στην υποστήριξη του από το μηχανισμό του ΚΚΕ

2. Στην παραδειγματική ανταπόκριση του στο κεντρικό θεωρητικό

αίτημα της Αριστεράς που έθετε το δημοτικό τραγούδι ως πρότυπο για

τη σύγχρονη επαναστατική λογοτεχνία.

6. Η μεγάλη κυκλοφορία του σκανδάλισε τους κύκλους των Νέων

Γραμμάτων ενώ υπέστη δυσφήμηση από τον Καραντώνη ο οποίος

καταδίκαζε ακόμη και 20 χρόνια μετά την εύκολη επικοινωνία του ποιητή

μ ένα πολυάριθμο κοινό, «αμφιβόλου ποιητικής αγωγής».

7. 15συλλαβα, ομοιοκατάληκτα δίστιχα

8. Λαϊκό μοιρολόι

9. Απλή έκφραση και σύνταξη

10. Εικόνες στα πλαίσια παραδοσιακής κατανοητής έκφρασης.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 41: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

41

Β. ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1936-1943):

1. Την περίοδο αυτή σημειώνεται στροφή στον ελεύθερο στίχο

2. Εμφάνιση των πρώτων υπερρεαλιστικών στοιχείων στο έργο του τα οποία

πυκνώνουν σε συνδυασμό με δημοτικά εκφραστικά μέσα.

3. Τα περισσότερα έργα έχουν λυρική και μουσική διάθεση:

1. Το τραγούδι της αδελφής μου (1937)

2. Εαρινή συμφωνία (1938)

3. Το εμβατήριο του Ωκεανού (1940)

4. Παλιά μαζούρκα σε ρυθμό βροχής (1943)

5. Δοκιμασία (1943)

6. Σημειώσεις στα περιθώρια του χρόνου (1961): ολιγόστιχα ποιήματα

επιγραμματικού τόνου

7. Η τελευταία π.Α. εκατονταετία (1961): μια φιλόδοξη ποιητική σύνθεση που

περιπλέκεται στους σκοτεινούς διαδρόμους της κατοχικής τραγωδίας και

αντίστασης, καταγράφοντας καταλυτικούς κοινωνικούς μετασχηματισμούς

που υπόσχονται ένα ριζικά διαφορετικό μέλλον.

8. Ξένος (1943): τρίπτυχο, το πρώτο μέρος δημοσιεύθηκε το 1936 στα Νέα

Γράμματα, εν αγνοία του Καραντώνη, με ψευδώνυμο.

Γ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1944-1955):

Στα έργα της περιόδου αυτής:

1. Υποχωρεί ο μουσικός λυρισμός

2. Ο ποιητικός λόγος γίνεται πικρός και κάποτε σκληρός.

3. Εμφανίζεται ο στοχαστικός τόνος της ποιητικής φωνής του Ρίτσου.

4. Στις ποιητικές συνθέσεις Ρωμιοσύνη (1954) και Η Κυρά των Αμπελιών (1954):

Συνταιριάζουν οι πιο ανόμοιοι εκφραστικών τρόποι, όπως οι δημοτικοί

αντίλαλοι, οι συμβολιστικοί υπαινιγμοί και τα υπερρεαλιστικά άλματα, με

αποτέλεσμα να αναδύεται μια πολύβουη και πολύμορφη, συγχρόνως όμως

μονόκορμη και μονόψυχη αγωνιζόμενη Ελλάδα (Βελούδης).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 42: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

42

5. Η ποιητική παράγωγη του αυτή την περίοδο χωρίζεται σε 2 βασικούς κύκλους

ποιημάτων: Αγρυπνία (1954) Μετακινήσεις (1961).

6. Στη ίδια περίοδο ανήκουν οι συλλογικές:

1. Σφυριγμάτων τραίνων (1964): έργο επικαιρικής θεματικής που αναφέρεται

στην Κατοχή και την Αντίσταση, τον εμφύλιο, την ήττα και την εξορία,

2. Πολλά από τα Επικαιρικά (1975)

3. Η σύνθεση Ανυπόταχτη πολιτεία (1958)

4. Θεατρικά έργα

5. Διάλογοι

6. λιγόστιχα ποιήματα (Παρενθέσεις, 1961, Ασκήσεις, 1961)

7. Πρωινό άστρο (1955): ένα τρυφερό λυρικό ποίημα για τη γέννηση της

κόρης του.

Δ. ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1956-1966):

1. Η πιο δημιουργική περίοδος του Ρίτσου. Μέσα σε 10 χρόνια γράφει πάνω από 35

έργα και μεταφράζει 9 βιβλία.

2. Στη φάση αυτή εμφανίζεται η κριτική διάθεση του απέναντι στις πρακτικές της

Αριστεράς καθώς και οι συνειδησιακές του συγκρούσεις.

3. Ο Βελουδής αναγνωρίζει 3 κύκλους για την παραγωγή της περιόδου:

1. Κύκλος των πραγμάτων (συλλογή Μαρτυρίες 1963, 1966)

2. Κύκλος των χορικών: διαλογικά ποιήματα που αποδίδουν την καταστροφή

που έφερε ο πόλεμος, από την οπτική της ειρήνης και του πένθους, δίνοντας

έμφαση στη συμμετοχή της άμαχης λαϊκής μάζας στα ιστορικά γεγονότα και

βιώματα).

3. Κύκλος της Τέταρτης Διάστασης : εγκαινιάζεται με τη Σονάτα του

Σεληνόφωτος (1956).

1. 16 ποιητικές συνθέσεις (1956-1972).

2. Αναγνωρίζεται ως η κορυφαία στιγμή στη δημιουργική εξέλιξη του

Ρίτσου.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 43: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

43

3. Πρόκειται για εκτενείς μονολόγους στους οποίους οι μυθικές αναφορές

(οίκος των Ατρειδών) διαπλέκονται με ιστορικές (1936-1956) και με

αυτοβιογραφικές συνδηλώσεις.

4. Οι μονόλογοι εκφέρονται από κουρασμένους γερασμένους αντιήρωες και

εστιάζουν στο γνώριμο καβαφικό μοτίβο που δηλώνεται με ζεύγη φθορά-

χρόνος, παρόν-παρελθόν.

5. Οι έκδηλοι και διάσπαρτοι αναχρονισμοί, οι οποίοι εντάσσουν τα μυθικά

τεκταινόμενα σε συμφραζόμενα του σύγχρονου κόσμου και οι ποικίλες

άλλες τεχνικές με τις οποίες συντελείται η ιστορικοποίηση του μύθου

διαμορφώνουν μια διαρκή δραματική αναμέτρηση και μια συναίρεση

ανάμεσα στην καθολική ισχύ του μύθου και την τραγική επικαιρικότητα

της ιστορίας και του ατομικού βίου.

6. Βελούδης: Η δομή αυτών των έργων καθορίζεται από ένα σχοινοτενή

μονόλογο με μετρικά-ρυθμικά αδέσμευτους, μακρόσυρτους στίχους που

απαγγέλλονται μονορούφι, μπροστά σε ένα βουβό πρόσωπο. Δύο ή τρεις

εξαιρέσεις από μια «σκηνική» εισαγωγή πλαισιώνουν το μονόλογο και ένα

σκηνικό «επίλογο» μέσα σε παρενθέσεις, που λειτουργούν ως ειρωνική

αποστασιοποίηση και ως διαλεκτική άρση του μονολόγου. Η λειτουργία

της ποιητικής διαδικασίας στα ποιήματα αυτά είναι η ανάλυση (μαζί με

την ενδοσκοπική ανάλυση) και στόχος της η γνώση.

Ε. ΠΕΡΙΟΔΟΣ (1967-1990):

1. Πολλά από τα έργα της περιόδου αυτής περιλαμβάνονται στη συλλογή Γίγνεσθαι

(1977), δηλ. στον 7ο τόμο των ποιητικών απάντων του τα οποία αναφέρονται στην

7ετή δικτατορία.

1. Σημαντικότερη σύνθεση ανάμεσα τους η Γκραγκάντα (1973).

2. Ο Ρίτσος πειραματίζεται με νέους εκφραστικούς τρόπους και με

υπερρεαλιστικές τεχνικές.

3. Συγχρόνως επιστρέφει στο δημοτικό τραγούδι και το λαϊκό μοιρολόι με τις

συνθέσεις Δεκαοχτώ λιανοτράγουδα της πικρής πατρίδας (1973) και Ύμνος

και Θρήνος για την Κύπρο (1974).

2. Το 1977 επινοεί το συνολικό ποιητικό απολογισμό με Το τερατώδες

αριστούργημα.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 44: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

44

3. Ακολουθούν ο 8ος (Επινίκεια, 1988), 9ος, και 10ος τόμος των απάντων (1989).

4. Μετά θάνατον εκδόθηκε η συλλογή Αργά, πολύ αργά μέσα στη νύχτα (1991) και

3 ακόμα συγκεντρωτικοί τόμοι των Ποιημάτων του (1993, 1997, 1999).

ΜΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΘΕΩΡΗΣΗ

Τα κεντρικά επιχείρημα μιας ενδιαφέρουσα θεώρηση του Μαρωνίτη σχετικά με

την ποιητική του Ρίτσου:

1. Η «ποιητική οικονομία» του Ρίτσου ανταποκρίνεται στον τρόπο που διαχειρίζεται

το δημόσιο και τον ιδιωτικό βίο του. Βάσει των παρακάτω πολιτικών αρχών

προκύπτει το συμπέρασμα ότι η ποιητική του Ρίτσου εφαρμόζει τις οικονομικές

αρχές της πολιτικής του απόφαση:

1. Επιβάλλουν τη διαρκή και άμεση ανάλωση της ποιητικής περιουσία (έναντι

της αποθησαύρισης και επιλεκτικής δημοσιοποίησης).

2. Προβάλλουν στο πεδίο της ποιητικής, το ιδεώδες της ακτημοσύνης ή της

κοινοκτημοσύνης καταργώντας και στο επίπεδο της ποιητικής γλώσσας

οποιαδήποτε έννοια συντεχνιακής ιδιοκτησίας.

3. Γεφυρώνουν το χάσμα ανάμεσα στην ποιητική και την παραγωγική εργασία

(ο ποιητής γίνεται εργάτης με τη φιλοδοξία να καταστήσει τον εργάτη

ποιητή).

2. Μια σημαντική συμβολή του ποιητή στη νεωτερική ποίηση είναι η καθιέρωση

στην ποιητική γραφή (θεματική & γλώσσα) των ευτελών συνέργων της εργατικής

και μικροαστικής καθημερινότητας. Αυτή η πρακτική εντάσσεται στον ιδιόμορφο

πραγματισμό του, να συναρτάται δηλ. με την εξονυχιστικά λεπτομερή καταγραφή

πραγμάτων και αντικειμένων αλλά και με την επιμονή του ποιητικού βλέμματος

στην παρατήρηση της λεπτομέρειας, που αποτελούν/ χαρακτηριστικά της ποίησης

του. Ο Ρίτσος είναι και παραμένει λαϊκός ποιητής και αυτό το οφείλει σ’ αυτήν

την ποιητική καθιέρωση που πέτυχε για τα σύνεργα του καθημερινού βίου του

αναγνωστικού κοινού του.

3. Το έργο του Σεφέρη έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το έργο του Ρίτσου, που το

έργο του βασίζεται στον μικρόκοσμο της εργατικής και μικροαστικής μιζέριας και

ψυχαγωγίας, επιτυγχάνοντας να αποδώσει μια επώνυμη, συγκεκριμένη και υλική

παρουσία του καθημερινού βίου, που έρχεται σε πλήρη αντίφαση με την ποίηση

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 45: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

45

του Σεφέρη, στην οποία το λαϊκό στρώμα παραμένει κοινωνικά απροσδιόριστο

και πολιτικά αδιάκριτο. Αποτελεί μια φυλετική και βιολογική μαγιά,

ταλαιπωρημένη αλλά ανθεκτική και αδιάφθορη στο κέντρο ενός χαλασμένου

σύγχρονου κόσμου, με τα ποιητικά σήματα του λαϊκού αυτού κόσμου να

παραπέμπουν σ ένα ανθρωπολογικό μικρόκοσμο διαχρονικής προοπτικής.

4. Στο ώριμο έργο του Ρίτσου καθιερώνεται ο τύπος του ολιγόστιχου ποιήματος και

αυξάνεται η παρουσία στοιχείων ιδιωτικής εμπειρίας και ευαισθησίας. Ο

ιδιωτικός αυτός λόγος παραμένει ασυμφιλίωτος και ασύμπτωτος με τον δημόσιο

και ευθέως ιδεολογικό λόγο του Ρίτσου, γεγονός που προκαλεί συγκρούσεις και

τριβές στο ποιητικό έργο του και συναισθήματα ενοχής στο ποιητικό υποκείμενο.

Παρά την ποσοτική της αύξηση, η ιδιωτική παρόρμηση δεν φανερώνεται με τον

αυθόρμητο και πηγαίο τρόπο που χαρακτηρίζει την πολιτική ή δημόσια ποίηση

του αλλά συχνά υποδηλώνεται, γίνεται αντικείμενο, ή απολογείται για την

παρουσία της μέσα στο σώμα του ποιήματος.

ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ:

1. Πολυγραφότατος

2. Πολύστιχα ποιήματα, γεμάτα εικόνες

3. Εξαιρετικοί εκφραστικοί τρόποι, με συχνά πολιτικοκοινωνικό περιεχόμενο.

4. Επικρίσεις : συχνά ρητορεύει, κάποια ποιήματα δυσανάλογα μεγάλα, περιέχουν

περιττά στοιχεία, του λείπει η συνθετική ικανότητα.

5. Επιρροές : Καρυωτάκης, Μαγιακόφσκι, Υπερρεαλισμός, Συμβολισμός, Δημοτικό

τραγούδι

6. Θεματική : τα προβλήματα του σύγχρονου ανθρώπου

μοναξιά, αλλοτρίωση, υπαρξιακά ερωτήματα, στέρηση ελευθερίας, αγώνας για

καλύτερη ζωή, υπηρέτηση πολιτικοκοινωνικής ιδεολογίας - Η τιμή της πέτρας

εναντιώνεται στην τιμή του χρυσού (Μαρωνίτης για το συνδυασμό

σημαντικών και καθημερινών)

7. Επιτάφιος - 15συλλαβος, ομοιοκατάληκτα δίστιχα, λαϊκό μοιρολόι, απλή

έκφραση και σύνταξη, εικόνες στα πλαίσια παραδοσιακής κατανοητής έκφρασης

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 46: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

46

ΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΘΟΛΟΓΙΟΥ

Γιώργος Σεφέρης (1900-1971)

Ο βασιλιάς της Ασίνης (440):- Εποχή γραφής: 1940. Κρίσιμη εποχή, επικρατεί

ολοκληρωτισμός. Ανήκει στα Ημερολόγια Καταστρώματος. Ελεύθερος στίχος.

Κυριαρχεί το "εμείς". Δίπλα στη θάλασσα, κάτω από τα ερείπια των Μυκηνών και

της Ακρόπολης, αναζητά επίμονα τον βασιλιά της Ασίνης. Ένα κενό κάτω από την

χρυσή ταφική προσωπίδα για να εξηγήσει τη διάλυση και την τραγικότητα του

σήμερα καταφεύγει σε νέες εξερευνήσεις πίσω στο παρελθόν. Ιστορικό κλίμα

αγωνίας ανάμεικτη με αποφασιστικότητα και τόλμη. Δίνει νόημα συμβολικό στις

Μυκήνες. Περικλείει την Ελλάδα αδιαίρετη στον χρόνο, χρόνο και ανθρώπινο

στοιχείο. Υπάρχει αγωνία για τον σύγχρονο άνθρωπο. Ο Σεφέρης δεν είναι εύκολος

ποιητής, ωστόσο δεν είναι σκοτεινός. Η γλώσσα του είναι δύσκολη, αυτή όμως

πετυχαίνει να εκφράσει με μοναδική απλότητα (όχι ευκολία) τα νοήματα και τους

προβληματισμούς. Ποίηση απαισιόδοξη και μελαγχολική. Αναλογίζεται την

ανθρώπινη μοίρα, δεν οδηγεί σε άρνηση, διαφαίνεται ελπίδα. Φως κάτω από την

άρνηση. Υπάρχει πίστη ελπιδοφόρα που απορρίπτει τον μηδενισμό.

Ανδρέας Εμπειρίκος (1901-1975)

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 47: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

47

Χειμερινά σταφύλια (450): Συλλογή Υψικάμινος. Γραμμένο σε πεζό. Γνήσια

υπερρεαλιστική τεχνοτροπία. Αυτόματη γραφή. Άλογο. Πλούσιες και ευφάνταστες

εικόνες χωρίς λογικό ειρμό. Απόλυτη απελευθέρωση σκέψης από λογική.

Προβάλλονται έννοιες-κλειδιά, ενώ η ανορθόδοξη σύνθεση δημιουργεί ατμόσφαιρα

γενικής ελευθερίας. Έχει ευκρινή ανάπτυξη θέματος, βίαιες συζεύξεις ανόμοιων

στοιχείων. Στοιχειώδη συγκινησιακή αλληλουχία. Αισθήματα θλίψης και κάποιας

ειρωνείας.

Νίκος Εγγονόπουλος (1907-1985)

Το καράβι του δάσους (460): Υπερρεαλιστική ταυτότητα του ποιήματος-τίτλος.

Συνδυάζει δυο ασυμβίβαστα μεταξύ τους στοιχεία (καράβι και δάσος) ζωγραφικής

ενάργειας του ποιητή. Διαυγείς εικόνες όχι λογικές αλλά υπερρεαλιστικές, περιέχουν

μεγάλο βαθμό άλογου στοιχείου, επιχειρώντας αυθαίρετα συμπαραθέσεις ανόμοιων

στοιχείων. Μολονότι δεν μπορούμε να συνδέσουμε διανοητικά τις φράσεις του

ποιήματος, μπορούμε να τις συνδέσουμε συγκινησιακά. Οι τελευταίοι στίχοι μας

δίνουν το κλειδί του νοήματος. Στόχος των υπερρεαλιστικών εικόνων που

προηγούνται είναι να εκφράσει ο ποιητής τα φευγαλέα οράματα χαράς που έβλεπε ως

παιδί στα μάτια των πουλιών.

Γυψ και φρουρά (461): Άσχετος τίτλος συμφωνεί με υπερρεαλισμό. Οι στίχοι είναι

σκοτεινοί (μεγάλος βαθμός σκοτεινότητας). Ισορροπία ανάμεσα στο υπερρεαλιστικό

και το συμβολικό, άλογο. Δίνει στους στίχους μεγάλη δραστικότητα. Δε συνδέεται

διανοητικά η αλυσιδωτή παρομοίωση από την οποία αποτελείται το ποίημα. Ωστόσο,

η συγκινησιακή σύνδεση είναι πλήρης. Μιλάει για την ομορφιά που ανακαλύπτουμε

στα πιο ανόμοια πράγματα, που είναι η κύρια επιδίωξη του υπερρεαλισμού.

Στχ. και ίσως.. ποιητών: παρομοιάζει άλογη συμπαράθεση εικόνων των

προηγούμενων στίχων

Στχ. με γυάλινα τρυπάνια στους εγκεφάλους των ποιητών: καταλαβαίνουμε ότι

αναφέρεται στο νόημα της ποίησης από την υπερρεαλιστική σκοπιά.

Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

Επιτάφιος (478): Το ποίημα ανταποκρίνεται κυρίως στις επιταγές της ποίησης που

προωθούσε τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αι. η μαρξιστική Αριστερά. Είναι

γραμμένο σε 15σύλλαβο στίχο, που είναι και ο στίχος του δημοτικού μας τραγουδιού.

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)

Page 48: ΕΛΠ30 - ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ-ΠΕΡΙΛΗΨΕΙΣ ΚΕΦ. 11ο

48

Η οργάνωση του ποιήματος σε ομοιοκατάληκτα ζεύγη στίχων παραπέμπει στο

ομοιοκατάληκτο δίστιχο λαϊκό μοιρολόι. Αφηγητής του ποιήματος είναι μια μάνα που

θρηνεί τον γιο της, ο οποίος σκοτώθηκε σε μια διαδήλωση καπνεργατών στη

Θεσσαλονίκη τον Μάη του 1936. Η έκφραση και η σύνταξη του ποιήματος είναι και

αυτές απλές, κατά τα πρότυπα του δημοτικού τραγουδιού, ενώ οι εικόνες, παρά τη

φρεσκάδα της φαντασίας τους, δεν ξεφεύγουν από τα πλαίσια της παραδοσιακής

κατανοητής ποιητικής έκφρασης. Μακροσκελές ποίημα με 8 δραματικούς

μονολόγους. Όλοι εισάγονται με μια σύντομη σκηνική οδηγία σε πεζό λόγο.

Γλώσσα: δημοτική με ιδιωματισμούς. Ο θρήνος της μάνας δεν περιορίζεται στην

θλίψη και τον πόνο, εξελίσσεται στην ακλόνητη πίστη στον σκοπό για τον οποίο

πέθανε ο γιος της. Για την μορφή της μάνας αντλεί στοιχεία από Βάρναλη που

απεικονίζουν την Παναγία. Επιδράσεις από Καρυωτάκη. Επώδυνη προσήλωση και

ορφανεμένη μάνα παραπέμπουν στον προφορικό θρήνο (Μ. Παρασκευή).

Αθηνά Σαλούστρου – ΕΛΠ30 (2011-2012)