2015 Lectures Third Part, Methods and Techniques of Social Research II, EKPA

Μέθοδοι & Τεχνικές Κοινωνικής Έρευνας IIΕαρινό Εξάμηνο 2014-2015Τρίτο Μέρος Σημειώσεων

Γιάννης Τσίρμπας

Λέκτορας

ΕΚΠΑ/Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Δημόσιας Διοίκησης

[email protected]

2

Η Λογική της Ποιοτικής Έρευνας και Τύποι Γενίκευσης

Προσαρμογή από:

Γιώργος Τσιώλης (2014) Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης

στην ποιοτική κοινωνική έρευνα, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.

3

Η Λογική της Ποιοτικής Έρευνας.

Σύνοψη

• Για να ορίσουμε την ποιοτική έρευνα και να κατανοήσουμε τις αρχές της, θα πρέπει να εστιάσουμε στη θεμελίωση της ποιοτικής έρευνας στην ερμηνευτική φιλοσοφική παράδοση και τις παραδοχές της.

• Ποιες είναι οι οντολογικές και επιστημολογικές παραδοχές της ερμηνευτικής φιλοσοφικής παράδοσης στις οποίες θεμελιώνεται η ποιοτική έρευνα;

• Ποιες αρχές της ποιοτικής διερεύνησης απορρέουν από τις προαναφερθείσες παραδοχές;

• Ποια χαρακτηριστικά περιλαμβάνει ένας λειτουργικός ορισμός της ποιοτικής έρευνας;

4

Γιώργος Τσιώλης (2014) Μέθοδοι και τεχνικές ανάλυσης στην ποιοτική κοινωνική έρευνα, Αθήνα: ©Εκδόσεις Κριτική.

Η θεμελίωση της ποιοτικής έρευνας στην ερμηνευτική φιλοσοφική παράδοση

• Έχει επικρατήσει να αναφέρονται δύο διακριτές μεταξύ τους προσεγγίσεις της κοινωνικής εμπειρικής έρευνας: η «ποσοτική» και η «ποιοτική».

• Η διάκριση των δύο προσεγγίσεων δεν είναι «τεχνικού» χαρακτήρα. Σχετίζεται με τις διαφορετικές λογικές που διέπουν την ερευνητική διαδικασία σύμφωνα με την κάθε προσέγγιση.

• Η διαφοροποίηση αυτή εδράζεται στις διαφορετικές οντολογικές και επιστημολογικές παραδοχές τις οποίες ασπάζονται οι «ποιοτικοί» ερευνητές από εκείνες των «ποσοτικών» ερευνητών. Οντολογικές είναι οι παραδοχές που αναφέρονται στο ποια

είναι η φύση της κοινωνικής πραγματικότητας. Επιστημολογικές είναι εκείνες οι παραδοχές που

αναφέρονται στο ποια είναι η φύση της επιστημονικής γνώσης για τα πράγματα και πώς αυτή παράγεται.

5


• Η ποιοτική έρευνα αντλεί τις οντολογικές και επιστημολογικές της παραδοχές από φιλοσοφικά και θεωρητικά ρεύματα (Ερμηνευτική, Φαινομενολογία, Πραγματισμός), που θέτουν στο επίκεντρο τις έννοιες του νοήματος, της εμπειρίας, της διάδρασης, της κατανόησης και της ερμηνείας.

• Στο επίπεδο της κοινωνιολογικής σκέψης τα παραπάνω ρεύματα βρίσκουν ανταπόκριση στις «ερμηνευτικές μικροκοινωνιολογίες»: σχολή της συμβολικής διάδρασης, εθνομεθοδολογία, φαινομενολογική κοινωνιολογία καθώς επίσης και σε διαφορετικές εκδοχές του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού.

• Η θεμελίωση της ποιοτικής έρευνας στην ερμηνευτική παράδοση σημαίνει τη συμφωνία των ποιοτικών ερευνητών στις παρακάτω οντολογικές παραδοχές (καθώς και στις μεθοδολογικές τους συνέπειες):

6


• Α. Η κοινωνική πραγματικότητα είναι μια πολύπλοκη και πολυσχιδής συμβολική κατασκευή που συγκροτείται από διαφορετικά επίπεδα δομών νοήματος. Άρα, θα πρέπει να προσεγγισθεί ερευνητικά με τρόπους που

συλλαμβάνουν τα πολλαπλά επίπεδα νοήματος και δίνουν έμφαση στον ενδεχομενικό της χαρακτήρα και την ιστορική (χωρο-χρονική) της πλαισίωση.

Ο ερευνητής οφείλει να απορρίψει την ιδέα περί της ύπαρξης μιας ενιαίας, αντικειμενικής πραγματικότητας [σ. Γ.Τ.: ιδέα που διέπει την ποσοτική έρευνα]και να διερευνήσει τις πολλαπλές πραγματικότητες που προκύπτουν από τους διαφορετικούς και πολυσχιδείς τρόπους νοηματοδότησης και κοινωνικής κατασκευής.

7


• Β. Η κοινωνική πραγματικότητα παράγεται, αναπαράγεται και μετασχηματίζεται μέσα από τις καθημερινές κοινωνικές διαδράσεις των δρώντων. Δηλαδή οι άνθρωποι δεν είναι παθητικά δημιουργήματα των κοινωνικών δομών. Άρα:Ο κοινωνικός ερευνητής οφείλει να εξετάσει τα ερευνώμενα φαινόμενα

και πεδία ξεκινώντας να τα μελετά «εκ των έσω», μέσα δηλαδή από την οπτική, τις εμπειρίες και τις ιστορίες των συμμετεχόντων σε αυτά υποκειμένων.

Η κοινωνική έρευνα συνίσταται σε μια ανακατασκευαστικήδιαδικασία: οι ερμηνείες του ερευνητή για την κοινωνική πραγματικότητα είναι δευτερογενείς (ή «δεύτερου βαθμού») τυποποιήσεις, που βασίζονται στην κριτική εξέταση των πρωτογενών τυποποιήσεων των υποκειμένων της έρευνας. Βλ. και «Διπλή ερμηνευτική» (Anthony Giddens).

8


• Β. Διπλή ερμηνευτική: • Βλέπουμε πώς οι άνθρωποι καθημερινά ερμηνεύουν το νόημα της δικής

τους δράσης και της δράσης των άλλων και στη συνέχεια, ως κοινωνικοί επιστήμονες, επιχειρούμε να το ερμηνεύουμε.

• Γ. Η κοινωνική ζωή είναι μια ρέουσα πραγματικότητα. Άρα: Θα πρέπει να διερευνηθεί με μεθόδους που επιτρέπουν τη σύλληψη

των κοινωνικών φαινομένων στη δυναμική τους διάσταση.

• Από τα παραπάνω προκύπτουν οι θεμελιώδεις αρχές της ποιοτικής διερεύνησης, που ακολουθούν.

9


Θεμελιώδεις αρχές της ποιοτικής διερεύνησης

• Οι οντολογικές, επιστημολογικές και μεθοδολογικές παραδοχές του ερμηνευτικού παραδείγματος συγκεκριμενοποιούνται κατά την ερευνητική διαδικασία στις παρακάτω αρχές:1. Η αρχή της ανοικτότητας2. Η αρχή του επικοινωνιακού χαρακτήρα της κοινωνικής έρευνας 3. Η αρχή της ολιστικής προσέγγισης και της διαφοροποίησης4. Η αρχή της πλαισίωσης

10


1) Η αρχή της ανοικτότητας

• Σύμφωνα με την αρχή της ανοικτότητας ο ερευνητής δεν μπορεί να συγκροτεί το αντικείμενο της έρευνάς του, προτού εισέλθει στο πεδίο της έρευνας και μελετήσει τον τρόπο με τον οποίο τα δρώντα υποκείμενα νοηματοδοτούν τα προς διερεύνηση φαινόμενα.

• Μια πρακτική συνέπεια της αρχή της ανοικτότητας είναι η "αποφυγή του σχηματισμού υποθέσεων εκ των προτέρων».

• Η ερευνητική διαδικασία διαρθρώνεται και εξελίσσεται με έναν διαλεκτικό – σπειροειδή τρόπο: η θεωρητική επεξεργασία και η εμπειρική διερεύνηση αλληλεξαρτώνται και τροφοδοτεί η μια στην άλλη∙ το ίδιο συμβαίνει με τις διαδικασίες παραγωγής και ανάλυσης των δεδομένων.

11


Η αρχή της ανοικτότητας (συν.)

• Ο ερευνητής οφείλει καταρχάς να αναλύσει τα συστήματα αναφορών και τις νοηματοδοτήσεις των δρώντων υποκειμένων εντός ενός ορισμένου κοινωνικού πλαισίου (χώρος-χρόνος), προτού προβεί σε εννοιολογικές κατηγοριοποιήσεις και υποθέσεις.

• Υποθέσεις κατά τη διάρκεια και μετά την είσοδο στο πεδίο και όχι πριν.

• Ευέλικτα ερευνητικά σχέδια-διαλεκτικός/σπειροειδής τρόπος ερευνητικής διαδικασίας

• (Bryman 2012): θεωρητική επεξεργασία και εμπειρική διερεύνηση δεν διαχωρίζονται, όπως και συλλογή δεδομένων και ανάλυσή τους.

12


2) Η αρχή του επικοινωνιακού χαρακτήρα της κοινωνικής έρευνας

• Ο ερευνητής, για να διεισδύσει και να κατανοήσει πτυχές της πραγματικότητας μέσα από την οπτική των υποκειμένων, θα πρέπει να συνάψει επικοινωνιακές σχέσεις μαζί τους. Η εμπλοκή του ερευνητή στο πεδίο της έρευνας και η επικοινωνία του με τα υποκείμενα της έρευνας θεωρείται επιβεβλημένη.

• Ο επικοινωνιακός χαρακτήρας της ποιοτικής έρευνας εξυπηρετείται από μεθόδους παραγωγής δεδομένων που δίνουν τη δυνατότητα στον ερωτώμενο να ενεργοποιήσει το δικό του σύστημα αναφορών και έκφρασης.

• Ο ίδιος ο ερευνητής δεν είναι όμως μέλος της κοινωνίας; Δεν συμμετέχει με την καθημερινή του δράση στην παραγωγή του κοινωνικού κόσμου; Αυτό πώς θα μπορούσε να επηρεάσει την έρευνα;

13


Η αρχή του επικοινωνιακού χαρακτήρα της κοινωνικής έρευνας (συν.)

• Ο ερευνητής είναι πάντοτε τοποθετημένος εντός ενός συστήματος κοινωνικών σχέσεων. Έννοια positionality, προφανώς αντίθετη με τη θετικιστική προσέγγιση του αμερόληπτου παρατηρητή.

• Ακόμα και στην ποιοτική έρευνα χρειάζεται απόσταση. Ο ίδιος ο ερευνητής αναγνωρίζεται ως «ερευνητικό εργαλείο» και οφείλει να ενεργοποιεί αυτο-αναστοχαστικές διαδικασίες (δηλ. διαδικασίες αυτοελέγχου) σε όλη τη διάρκεια της έρευνας.

• Δηλαδή να εξετάζει διαρκώς πώς η τοποθέτησή του επηρεάζει την έρευνά του. Πώς μπορεί να το κάνει αυτό; (ημερολόγιο διλημμάτων, συναισθημάτων, αποφάσεων κλπ).

• Όλα αυτά σημαίνουν διάφορες μορφές μη-δομημένων συνεντεύξεων.

14


Παρέκβαση: Τύποι συνεντεύξεων ανάλογα με το βαθμό δόμησής τους

ΗΜΙΔΟΜΗΜΕΝΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Η ημιδομημένη συνέντευξη ακολουθεί την παράλληλη, με τη διαδικασία της

παρατήρησης, πορεία.

Ο συνεντευκτής δεσμεύεται να υποβάλει ορισμένες ερωτήσεις σε κάθε υποκείμενο,

αλλά μπορεί να προχωρήσει αυξάνοντας τον αριθμό των ερωτήσεων ή να υποβάλει

συμπληρωματικές ερωτήσεις για να δώσει στο υποκείμενο/ερωτώμενο την ευκαιρία

να διασαφηνίσει τις απαντήσεις και θέσεις του.

Συχνά η ημιδομημένη συνέντευξη αποτελεί τον οδηγό για την κατάρτιση

ερωτηματολογίου δομημένης συνέντευξης.

ΜΗ ΔΟΜΗΜΕΝΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Η μη δομημένη συνέντευξη είναι ανάλογη με το τι επιζητεί ο ερευνητής. Είναι

ελεύθερη, μη κατευθυνόμενη.

Η σειρά και η διατύπωση των ερωτήσεων προσαρμόζονται στη φυσική σειρά των

σκέψεων του υποκειμένου/ερωτώμενου.

Συνήθως υπάρχει ένας οδηγός που κατευθύνει το συνεντευκτή, αλλά γενικά οι

ερωτώμενοι ενθαρρύνονται να μιλούν όσο το δυνατόν περισσότερο.

Παρέκβαση: Τύποι συνεντεύξεων ανάλογα με το βαθμό δόμησής τους (συν.)

3) Η αρχή της ολιστικής προσέγγισης και της διαφοροποίησης

• Στην ποιοτική έρευνα υιοθετείται κατά κανόνα η ολιστική προσέγγιση των εξεταζόμενων περιπτώσεων.

• Τα ερευνητικά δεδομένα δεν υπάγονται σε προκαθορισμένες κατηγορίες αλλά ανιχνεύεται η εσωτερική λογική που διαπερνά την κάθε εξεταζόμενη περίπτωση και συνέχει τα επιμέρους στοιχεία της σε μια σύνθετη ενότητα.

• Άρα, όχι μεταβλητές-προσέγγιση όλων των πτυχών και του τρόπου που αυτές συνέχονται.

• Οι ποιοτικοί ερευνητές ενδιαφέρονται να αναδείξουν τις διαφορετικές εκδοχές και εκδηλώσεις του εξεταζόμενου κοινωνικού φαινομένου καθώς και τις διαφορετικές οπτικές των υποκειμένων επί του ερευνώμενου φαινομένου.

• Δεν εξετάζονται μόνο οι αντιπροσωπευτικές περιπτώσεις, αλλά και οι αρνητικές ή αποκλίνουσες (διαφορά με ποσοτική έρευνα). Εστίαση στην ποικιλία/διαφοροποίηση.

17


4) Η αρχή της πλαισίωσης

• Σύμφωνα με την αρχή της πλαισίωσης το ερευνώμενο φαινόμενο αλλά και η ίδια η ερευνητική διαδικασία οφείλουν να ερμηνευτούν εντός των κοινωνικών και ιστορικών πλαισίων που έχουν παραχθεί.

• Οι ερευνητές θα πρέπει να λαμβάνουν υπ΄ όψιν τις μεταβολές των πλαισίων αυτών.

• Οι ποιοτικοί ερευνητές έχουν την τάση να μελετούν τα κοινωνικά φαινόμενα εντός του «φυσικού» τους (και όχι εντός ενός πειραματικού) περιβάλλοντος.

18


Ένας λειτουργικός ορισμός της ποιοτικής έρευνας

Α. Ως προς την οπτική που υιοθετεί:• Μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα μέσα από την οπτική των δρώντων και

εμπλεκομένων υποκειμένων, διεισδύοντας στα δικά τους νοηματικά πλαίσια αναφοράς.

• Εξετάζει την κοινωνική ζωή ως δυναμική διαδικασία. • Υιοθετεί μια ολιστική προσέγγιση των φαινομένων, τα οποία μελετά

ενταγμένα εντός των ιστορικών, κοινωνικών και πολιτισμικών πλαισίων στα οποία ανήκουν.

• Μελετά τα κοινωνικά φαινόμενα στην πολλαπλότητα τους και εστιάζει στη διαφοροποίηση (ποικιλία) της κοινωνικής ζωής.

• Υιοθετεί διαδικασίες αναστοχαστικού ελέγχου σε σχέση με τις επιλογές και τις αποφάσεις του ερευνητή κατά την ερευνητική διαδικασία.

19


Β. Ως προς τον χαρακτήρα του ερευνητικού σχεδίου:

• Υιοθετεί ευέλικτα ερευνητικά σχέδια, τα οποία επαναπροσδιορίζονται κατά τη διάρκεια της ερευνητικής διαδικασίας και βάσει ευρημάτων που προκύπτουν ήδη από τα αρχικά στάδια της έρευνας.

• Πραγματοποιεί την έρευνά του στον «πραγματικό» κόσμο (και όχι σε πειραματικά περιβάλλοντα), χρησιμοποιώντας μεθόδους παραγωγής δεδομένων, οι οποίες προσομοιάζουν σε καθημερινές πρακτικές.

• Δεν επιδιώκει τον έλεγχο (επιβεβαίωση ή διάψευση) προδιατυπωμένωνυποθέσεων. Αποσκοπεί στην ανακάλυψη νέων πτυχών του εξεταζόμενου φαινομένου μέσω της διατύπωσης υποθέσεων, θεμελιωμένων στην ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων.

20


Γ. Ως προς την παραγωγή δεδομένων• Αξιοποιεί μεθόδους παραγωγής δεδομένων που είναι ευέλικτες και

αντιμετωπίζουν με ευαισθησία το πλαίσιο εντός του οποίου παράγονται τα δεδομένα.

• Αξιοποιεί μεθόδους που εγκαθιδρύουν κατά κανόνα στενές επικοινωνιακές σχέσεις μεταξύ του ερευνητή και των συμμετεχόντων στην έρευνα.

• Αξιοποιεί ως μεθόδους τα διαφορετικά είδη της παρατήρησης, τη συνέντευξη, τις ομάδες εστίασης, τις βιογραφικές αφηγήσεις, τη συλλογή και ανάλυση τεκμηρίων (φωτογραφιών, ημερολογίων, επιστολών, δημόσιων εγγράφων, φιλμ, δημοσιευμάτων στον Τύπο, καταγραφών και διάλογων σε ομάδες κοινωνικής δικτύωσης, κ.λπ.).

21


Δ. Ως προς την ανάλυση και την ερμηνεία των δεδομένων• Αξιοποιεί μεθόδους και διαδικασίες ανάλυσης που λαμβάνουν σοβαρά

υπόψη την περιπλοκότητα, τη λεπτομέρεια και το πλαίσιο παραγωγής των δεδομένων.

• Αξιοποιεί μεθόδους που παρέχουν τη δυνατότητα σχηματισμού θεωρητικών κατηγοριών που θεμελιώνονται στα εμπειρικά δεδομένα, ενώ αποφεύγει την υπαγωγή των δεδομένων σε ένα προκαθορισμένο σύστημα ταξινομήσεων και εννοιών.

• Αναπτύσσει εξηγήσεις στο επίπεδο της κατανόησης του νοήματος και λιγότερο σε εκείνο της αποκάλυψης αιτιών.

22


Ε. Ως προς τη φύση των αποτελεσμάτων• Τα ευρήματα μιας ποιοτικής έρευνας μπορεί να έχουν τη μορφή: μιας «εμπειρικά θεμελιωμένης θεωρίας» σχετικά με το εξεταζόμενο

αντικείμενο, ενός συστήματος δηλαδή θεωρητικών κατηγοριών και των μεταξύ τους σχέσεων που προκύπτει μέσα από τη συστηματική παραγωγή και ανάλυση των εμπειρικών δεδομένων,

μιας τυπολογίας, που φωτίζει τις διαφορετικές εκφάνσεις (τύπους) με τις οποίες εκδηλώνεται το υπό εξέταση φαινόμενο εντός του συγκεκριμένου ερευνώμενου χώρου,

μιας πυκνής περιγραφής, η οποία αναφέρεται στη λεπτομερή αναφορά των υποδειγμάτων πολιτισμικών και κοινωνικών σχέσεων που έχει ανιχνεύσει ο ερευνητής στο πεδίο της έρευνάς του και παρουσιάζει ενταγμένα εντός των πλαισίων στα οποία ανήκουν,

23


μιας αναπτυξιακής εξήγησης, που φωτίζει τις διαδικασίες παραγωγής, ανάπτυξης, αναπαραγωγής ή και μετασχηματισμού κοινωνικών φαινομένων. Το ερευνώμενο κοινωνικό φαινόμενο κατανοείται ως αποκρυστάλλωση μιας δυναμικής διαδικασίας παραγωγής που βασίζεται σε ένα καταστατικό σύστημα κανόνων. Η αναπτυξιακή εξήγηση επιχειρεί να αναδείξει ακριβώς αυτήν τη διαδικασία και τους κανόνες που τη διέπουν.

24


25

Τύποι γενίκευσης στην ποιοτική έρευνα

Σύνοψη26

• Η εμπειρική (στατιστική) γενίκευση, στην οποία προσβλέπει η ποσοτική έρευνα, αποτελεί έναν τύπο γενίκευσης που δεν είναι συμβατός με την ποιοτική λογική.

• Παρόλα αυτά, η ποιοτική έρευνα δύναται να προβεί σε συνεπαγόμενες, θεωρητικές ή μετριασμένες γενικεύσεις.


• Μπορούν τα ευρήματα, που προέκυψαν από την παραγωγή και ερμηνευτική επεξεργασία μικρού αριθμού περιπτώσεων (δείγμα) στο πλαίσιο μιας ποιοτικής έρευνας, να σημαίνουν κάτι πέρα από το συγκεκριμένο δείγμα ή το συγκεκριμένο πλαίσιο που εξετάστηκε;

• Η συνήθης απάντηση που δίνεται στο παραπάνω ερώτημα είναι αρνητικήεξαιτίας: του μικρού αριθμού περιπτώσεων που αξιοποιούνται (κατά κανόνα) στο

πλαίσιο μιας ποιοτικής έρευνας του «μη αντιπροσωπευτικού» τρόπου επιλογής τους.

• H ποιοτική έρευνα χαρακτηρίζεται συχνά ως «ιδιογραφική»: ως ενδεδειγμένη, δηλαδή, διαδικασία για τη μελέτη του ιδιαίτερου, του μεμονωμένου, του ξεχωριστού, χωρίς να εγείρεται η αξίωση εξαγωγής συμπερασμάτων με ευρύτερη ισχύ.

27


• Και εκπρόσωποι της ποιοτικής έρευνας έχουν εκφράσει κατά καιρούς την άποψη ότι στην ποιοτική έρευνα κάθε αξίωση γενίκευσης είναι άτοπη διότι: τα κοινωνικά φαινόμενα είναι πάντοτε ιδιαίτερα και εξελίσσονται σε

συγκεκριμένο χώρο και χρόνο,οι ανθρώπινες διαδράσεις και τα φαινόμενα του βιοκόσμου έχουν

πάντοτε πολλαπλές σημασίες που οδηγούν σε μια ασάφεια η οποία εμποδίζει τις γενικεύσεις.

• Έχουν ωστόσο διατυπωθεί εναλλακτικές απαντήσεις στο παραπάνω κρίσιμο ερώτημα, οι οποίες εκκινούν από διαφορετικές κατανοήσεις της έννοιας της γενίκευσης.

28


Η θεωρητική γενίκευση αντί της εμπειρικής (J. Mason)

• Η J. Mason διακρίνει μεταξύ δύο τύπων γενίκευσης: της εμπειρικής και της θεωρητικής.

• Εμπειρική γενίκευση: η μελέτη ενός εμπειρικού συνόλου (του δείγματος) επιτρέπει να γενικεύσουμε τα ευρήματά μας σε έναν ευρύτερο πληθυσμό με την προϋπόθεση ότι το δείγμα είναι από στατιστικής άποψης αντιπροσωπευτικό του ευρύτερου πληθυσμού.

• Οι ποιοτικές έρευνες δεν διεκδικούν αυτήν τη δυνατότητα, αφού δεν χρησιμοποιούν ως δειγματοληπτική στρατηγική τη δειγματοληψία πιθανοτήτων (σ. Γ.Τ.: βλ. τυχαία δειγματοληψία).

29


• Ο τρόπος γενίκευσης, που είναι συμβατός με την ποιοτική προσέγγιση, καλείται θεωρητική γενίκευση και συναντάται σε δύο διαφορετικές εκδοχές:Τα ευρήματα που έχουν προκύψει από τη λεπτομερή ανάλυση ενός

συγκεκριμένου πλαισίου μπορούν να βρουν εφαρμογή σε άλλα κοινωνικά πλαίσια που εκλαμβάνονται ως ομοειδή (μεταφερσιμότητα).

Τα ευρήματα μιας συγκεκριμένης έρευνας μπορεί να είναι καθοριστικά για την ανάπτυξη μιας ευρύτερης θεωρίας.

30


Αντιπροσωπευτική, συνεπαγόμενη και θεωρητική γενίκευση (Lewis και Ritchie)

• 3 τύποι γενίκευσης.1. Αντιπροσωπευτική: Οι Lewis και Ritchie θεωρούν πως υπάρχουν δύο

τρόποι κατανόησης της αντιπροσώπευσης: εκείνος που έχει να κάνει με την ποσοτική (στατιστική) απεικόνιση

τάσεων και κατανομών συγκεκριμένων χαρακτηριστικών εντός του πληθυσμού (κατ’ αναλογία των ευρημάτων στο δείγμα). Αυτού του τύπου η αντιπροσωπευτική γενίκευση δεν είναι εφικτή στην ποιοτική έρευνα.

31


Υπάρχει, ωστόσο, και ένας άλλος τρόπος να κατανοήσουμε την αντιπροσωπευτικότητα: κατά πόσο έχουν ανιχνευτεί ερευνητικά και αποδοθεί εννοιολογικά όλες οι εκδηλώσεις και οι εκφάνσεις του εξεταζόμενου φαινομένου στο πεδίο της έρευνας.

• Σε αυτήν την περίπτωση καθοριστικό ρόλο παίζει, όχι η στατιστική αντιστοιχία, αλλά η «συμπερίληψη» (inclusivity) όλων των εκφάνσεων του εξεταζόμενου φαινομένου.

• Αυτού του είδους η αντιπροσωπευτική γενίκευση είναι εφικτή στις ποιοτικές μελέτες.

32


2. Συνεπαγόμενη γενίκευση (inferential generalization): τα ευρήματα που προέκυψαν από τη συγκεκριμένη έρευνα μπορούν να προβληθούν σε άλλες ομοειδείς περιστάσεις ή πλαίσια πέρα από το αρχικώς διερευνημένο.

• Η συνεπαγόμενη γενίκευση θα πρέπει να κατανοηθεί ως μια διαδικασία δοκιμών. Λειτουργεί όχι ως τελικό αποτέλεσμα αλλά ως προβολή ή υπόθεση εργασίας που μένει να επιβεβαιωθεί, να διαψευστεί ή να μετασχηματιστεί μέσω περαιτέρω διερευνήσεων.

33


3. Θεωρητική γενίκευση (theoretical generalization): από τα ευρήματα μιας έρευνας μπορούν να συναχθούν θεωρητικές προϋποθέσεις, αρχές και αποφάνσεις που θα αξιοποιηθούν για τη διαμόρφωση μιας νέας θεωρίας ή για το μετασχηματισμό μιας υπάρχουσας.

• Για να καταστεί δυνατή η γενίκευση των ευρημάτων μιας ποιοτικής έρευνας, θα πρέπει να πληρούνται οι εξής προϋποθέσεις: Πλήρης και ενδεδειγμένη αξιοποίηση των εμπειρικών ενδείξεων. Παρουσίαση των αναλυτικών διαδρομών και ερμηνειών που

ακολουθήθηκαν. Παρουσίαση του ερευνητικού σχεδιασμού και των περιορισμών της

έρευνας. Εγκυροποίηση των ευρημάτων.

34


Μετριασμένες γενικεύσεις (M. Williams και G. Payne)

• Σύμφωνα με τους M. Williams και G. Payne η ερμηνευτική έρευνα μπορεί να παραγάγει (και οφείλει να το επιδιώκει) έναν ενδιάμεσο τύπο περιορισμένης γενίκευσης, τις μετριασμένες γενικεύσεις. Οι γενικεύσεις αυτές έχουν δύο κύρια χαρακτηριστικά:Εμπεριέχουν μετριασμένες αξιώσεις ως προς την ισχύ τους. Δεν

διεκδικούν να έχουν καθολική ισχύ∙ ισχύ, δηλαδή, που επεκτείνεται σε μια μακρά χρονική περίοδο ή σε μια ευρεία σειρά από πολιτισμικά πλαίσια.

Διαθέτουν έναν υποθετικό χαρακτήρα. Αποτελούν, δηλαδή, αποφάνσεις που τίθενται διαρκώς υπό έλεγχο, επικύρωση ή μετασχηματισμό με βάση τα νέα δεδομένα. Δεν διεκδικούν, συνεπώς, έναν αξιωματικό χαρακτήρα.

35


• Οι ποιοτικοί ερευνητές θα πρέπει να συζητούν τις αξιώσεις γενίκευσης που εγείρει κάθε συγκεκριμένο ερευνητικό εγχείρημα και να προβλέπουν στον ερευνητικό σχεδιασμό τις προϋποθέσεις που επιτρέπουν τη μεταφορά των ευρημάτων σε άλλα πλαίσια καθώς και το εύρος και τον τύπο της γενίκευσης.

• Η απόφαση για το ποια από τα συμπεράσματα μπορούν να γενικευθούν (ή να μεταφερθούν σε άλλα πλαίσια) δεν θα πρέπει να εναπόκειται αποκλειστικά στον αναγνώστη.

• Ο ερευνητής οφείλει ήδη από το στάδιο του ερευνητικού σχεδιασμού να αντιπαρατεθεί με το ερώτημα τι είδους μετριασμένες γενικεύσεις επιτρέπει η έρευνά του.

36


2015 Lectures Third Part, Methods and Techniques of Social Research II, EKPA

Documents

Transcript of 2015 Lectures Third Part, Methods and Techniques of Social Research II, EKPA