Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

1

EΠΟ 42 3η Γραπτή Εργασία 2006 - 2007

ΘΕΜΑ: «Αναφερθείτε στις οµοιότητες και διαφορές ανάµεσα στον “ουτοπικό” και “επιστηµονικό” σοσιαλισµό. Εξηγείστε την άποψή σας για τη σχέση ανάµεσα στις δύο αυτές παραδόσεις.» Εισαγωγή Η εκβιοµηχάνιση είχε σαν αποτέλεσµα τη δραµατική υποβάθµιση της εργατικής τάξης. Οι τιµές των ειδών διατροφής και τα ενοίκια αυξάνουν αδιάκοπα σε βαθµό που τα έξοδα των εργατικών οικογενειών για την ικανοποίηση των αναγκών τους απορροφούν το σύνολο σχεδόν του εισοδήµατος τους. Έτσι για να ζήσουν οι εργάτες αναγκάζονται να δουλέψουν πολλές ώρες ενώ συχνά καταδικασµένοι στην ανεργία είναι υποχρεωµένοι να αρκούνται σε ανθυγιεινό κατάλυµα, σε µέτρια διατροφή και σε ανύπαρκτη υγιεινή. (Milza,σ. 90 – 91) Η συνειδητοποίηση της εργατικής αθλιότητας γεννά στο πρώτο µισό του 19ου ένα νέο ρεύ-µα σκέψης, το σοσιαλισµό. (Milza,σ. 92) Οι ρίζες του βρίσκονται στην Ουτοπία του Μορ, όπου ο συγγραφέας υποστηρίζει τη δηµιουργία κοινωνιών κοινοκτηµοσύνης. (Milza,σ. 93) Ο σοσιαλισµός ανέλαβε ν’ αναµορφώσει τις παλιές αλήθειες του 18ου αι. Σταθερά θεµέλια του σοσιαλισµού ήταν ο ορθός λόγος, η επιστήµη και η πρόοδος. ∆εχόταν ανεπιφύλακτα τη βιοµηχανική επανάσταση δηµιουργώντας έτσι τις συνθήκες για το σύγχρονο σοσιαλι-σµό. (Hobsbawn, σ.311) Η προβληµατική γύρω από τη ζωή των εργατών του 19ου αι. συνέβαλε στη δηµιουργία σο-σιαλιστικών θεωριών που τονίζουν την προτεραιότητα του κοινωνικού συµφέροντος ένα-ντι του ατοµικού. Γίνεται µια προσπάθεια να δοθεί λύση στα προβλήµατα του 19ου αι µέσα από δύο τάσεις: τον ουτοπικό και τον επιστηµονικό σοσιαλισµό. Η πρώτη τάση δίνει έµ-φαση στις ελεύθερες ενώσεις των εργατών ενώ η δεύτερη στην πολιτική οργάνωση της εργατικής τάξης.

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

2

Ουτοπικός σοσιαλισµός Αναπτύχθηκε σε χώρες που είχαν γνωρίσει τη βιοµηχανική επανάσταση, όπως την Αγγλία και τη Γαλλία. Τον ενδιέφεραν οι ψυχολογικές επιπτώσεις της βιοµηχανικής κοινωνίας, της ιδιοποίησης των αγαθών και της περιθωριοποίησης του µεγαλύτερου µέρους του πλη-θυσµού – των εργατών. Πηγή έµπνευσης ήταν ο Ρουσσώ, ο οποίος από πολύ νωρίς συνει-δητοποίησε τις συνέπειες της καπιταλιστικής και εµπορευµατικής κοινωνίας για τον πολι-τισµό και τον άνθρωπο και προέβη σε µια κοινωνική κριτική. Πολλοί στη συνέχεια κατη-γόρησαν την ατοµική περιουσία, τον καταµερισµό χειρωνακτικής και πνευµατικής εργα-σίας, τόνισαν την αξία της φυσικής ύπαρξης και θεώρησαν ότι οι άνθρωποι µπορούν να ζουν ευτυχισµένοι σε κοινόβια. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 137) Οι ουτοπιστές υπήρξαν πηγή έµπνευσης για όλα τα επαναστατικά κινήµατα του 19ου αι. Οι πρόδροµοι του ουτοπισµού όπως αναδύθηκαν µέσα από την γαλλική επανάσταση α-ντλούν τα ιδεώδη τους µέσα από ένα κοµµουνιστικό, ασκητικό, σπαρτιατικό όραµα. Είναι η επιστροφή σε ένα ιδανικό ιδεατό παρελθόν όπου οι αγρότες ζουν µονιασµένοι µε τους λιγοστούς καταστηµατάρχες και τεχνίτες και θεωρούν ότι το ιδανικό αυτό µπορεί να πραγµατοποιηθεί µε πολιτικά µέσα. Κύριοι αντίπαλοι είναι οι αριστοκράτες και οι ισχυροί. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 138) Κύριος σκοπός των ουτοπικών σοσιαλιστών ήταν η ευτυχία των ανθρώπων και ιδιαίτερα των εργατών. Η ευτυχία όµως δεν επιτυγχάνεται σε ατοµικό επίπεδο αλλά σε κοινωνικό. Σύµφωνα µε την άποψη του Ricardo ο καπιταλιστής ιδιοποιείται µε τη µορφή του κέρδους το πλεόνασµα που παράγει ο εργάτης. (Hobsbawn, σ.312)

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

3

Πρωτοπόρος ουτοπικός σοσιαλιστής θεωρείται ο Σαιν Σιµόν, ο οποίος διέγνωσε την τερά-στια σηµασία του οικονοµικού παράγοντα στην εξέλιξη της ιστορίας. Ερµηνεύει την ιστο-ρία ως ένα πέρασµα από την κυριαρχία του µεσαιωνικού ιερατείου και των στρατιωτικών κυρίαρχων τάξεων στην κυριαρχία των επιστηµόνων και των βιοµηχάνων. Βλέπει την κοινωνία ως οργανικό όλο µέσα στο οποίο παύουν να υφίστανται ανταγωνισµοί µεταξύ ατόµων και οµάδων. Έτσι αντιτίθεται στο ατοµικιστικό φιλελεύθερο σύστηµα που δη-µιουργεί οφέλη για λίγους. Θεωρεί ότι η κοινωνία βρίσκεται σε µετάβαση και προσπαθεί να αποκαταστήσει την ισορροπία µέσα από τις αναγκαίες µεταρρυθµίσεις. Υποστηρίζει την οργάνωση της κοινωνίας µε τη συνεργασία εργατών και κεφαλαιούχων. Οραµατίστηκε µια µεταµόρφωση του δυτικού πολιτισµού. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 140) Θεωρεί ότι ο ρόλος του επιστήµονα είναι σηµαντικός για να δοθεί τέλος στην κρίση που µαστίζει την Ευρώπη. Το όραµά του είναι αποτέλεσµα µείξης καπιταλισµού, πρωτόγονου πολιτισµού και τεχνοκρατικής οικονοµικής οργάνωσης. Ο πόλεµος, η φτώχεια και η δια-µάχη εξαλείφονται µέσα από την αφθονία που παράγει η εκβιοµηχανισµένη κοινωνία του µέλλοντος, όπου όλοι συνεισφέρουν και αµείβονται ανάλογα µε την αξία τους. ∆εν θεω-ρούσε ότι ο µετασχηµατισµός της κοινωνίας µπορούσε να γίνει µε βίαια επαναστατικά µέ-σα πράγµα το οποίο δείχνει τη διαφορά του από τους µαρξιστές. Στο βιοµηχανικό κόσµο του µέλλοντος δεν θα υπήρχαν ταξικές συγκρούσεις, αφού ο καθένας θα πραγµατοποιούσε εργασία σύµφωνα µε τη φυσική του κλίση: ο ηθικολόγος θα εµπνέει και θα σχεδιάζει νέα προγράµµατα, οι επιστήµονες θα τα µελετούν και θα επεξεργάζονται τα σχέδια πραγµατο-ποίησης και οι υπάλληλοι θα υλοποιούν. Έτσι η κοινωνία εκµεταλλεύεται όλο το δυναµικό της Όλοι θα εργάζονται και όλοι θα αµείβονται ανάλογα µε τις ικανότητες και την προ-σπάθειά τους. Έτσι η κοινωνία του Σαιν Σιµόν είναι δοµηµένη ιεραρχικά αλλά σε διαφο-ρετική βάση από την κοινωνία της ελεύθερης παράδοσης. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 141-142 και Hobsbawn, σ.315) Οι σαινσιµονιστές συµφωνώντας µε τους εκπρόσωπους του επιστηµονικού σοσιαλισµού: κατήγγειλαν την καπιταλιστική εκµετάλλευση, υπερασπίστηκαν την κοινωνικοποίηση της ιδιοκτησίας και την ισότητα των δύο φύλων και έδωσαν ιδιαίτερη έµφαση στην σεξουαλι-κή απελευθέρωση. Ερµήνευσαν την ιστορία ως προοδευτική διαδικασία εξανθρωπισµού, στο πλαίσιο της οποίας η κυριαρχία του ανθρώπου στον άνθρωπο παίρνει διαρκώς ηπιότε-ρες µορφές. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 143-144) Ο Φουρριέ ασχολήθηκε περισσότερο από τους προηγούµενους µε τον σχεδιασµό της ου-τοπικής του κοινωνίας. Είναι λιγότερο αισιόδοξος για τον εκβιοµηχανισµό. Το θέµα γι’ αυτόν ήταν η διάρρηξη των παραδοσιακών αξιών και ο πόνος που προκαλούσε το γεγονός αυτό. Αναγνώριζε αγεφύρωτο χάσµα µεταξύ πολιτισµού και φύσης και θεωρούσε ότι ο πολιτισµός στηρίζεται πάνω σε σαθρά θεµέλια και πρέπει να καταστραφεί. Οραµατίστηκε τις «φαλανστερίες»: µικρές κοινωνικές οµάδες όπου οι άνθρωποι ζουν πλήρη ζωή απο-λαµβάνοντας τα πάθη τους. ∆ιαφοροποιείται έτσι από τα ουτοπικά προγράµµατα αγροτι-κής λιτότητας. Επικροτεί τις απολαύσεις και θεωρεί ότι ο πλούτος είναι το µέσο που επι-τρέπει να τις πραγµατοποιήσουµε. Πάνω σε αυτή τη λογική οργανώνει και το όραµά του για την εργασία, σύµφωνα µε το οποίο οι άνθρωποι θα έχουν την ευκαιρία να εναλλάσ-σουν διαρκώς εργασίες έτσι ώστε να ανανεώνονται και να µην σχηµατίζονται παγιωµένες ιεραρχίες. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 145-146) Ο Όουεν είναι ο πρωτεργάτης της βαµβακοβιοµηχανίας πιστεύει ακράδαντα στη δηµιουρ-γία µιας καλύτερης κοινωνίας. (Hobsbawn, σ.311) Βασική του ιδέα ήταν ότι οι περιστά-σεις και το περιβάλλον επιδρούν στη διαµόρφωση του ανθρώπινου χαρακτήρα. Ήταν ο πρώτος που συνέδεσε την αντιπαραγωγικότητα και την ανηθικότητα των εργατών µε τις

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

4

άθλιες συνθήκες διαβίωσής τους. Εµφορείται από την προτεσταντική ηθική γι αυτό και σε αντίθεση µε τους Γάλλους ουτοπικούς σοσιαλιστές η κοινωνία που οραµατίζεται δεν είναι ευδαιµονιστική αλλά αναβιώνει αρετές της αγγλικής αγροτικής υπαίθρου. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 147) Σε αντίθεση µε τους άλλους ουτοπικούς σοσιαλιστές και συµφωνώντας µε τους εκπρόσω-πους του επιστηµονικού σοσιαλισµού πιστεύει στην κατάργηση της ατοµικής ιδιοκτησίας και στην εφαρµογή ενός καθεστώτος κοινοκτηµοσύνης. Υποστήριξε ότι η εισαγωγή των µηχανών στην παραγωγική διαδικασία προκάλεσε αντιδράσεις από τους εργάτες οι οποίοι νιώθουν να εκτοπίζονται ή να µειώνεται ο µισθός τους. . Ήταν ο πρώτος που προσπάθησε να εφαρµόσει το µοντέλο του στην πραγµατική ζωή που στέφθηκε µε επιτυχία. Εξαπέλυσε κριτική κατά της θρησκείας και κατά του θεσµού της οικογένειας. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 148) Επιστηµονικός σοσιαλισµός Θεµελιωτής θεωρείται ο Καρλ Μαρξ. Η σκέψη του αποτέλεσε ένα µείγµα γερµανικής φι-λοσοφίας του Χέγκελ, της αγγλικής πολιτικής οικονοµίας και του γαλλικού ουτοπικού σο-σιαλισµού. Οµοιότητες µε τον ουτοπικό σοσιαλισµό: Ο Μαρξ ακολουθεί αρκετά το πρότυπο του Όουεν και συµφωνεί µαζί του σε θέµατα κατα-δίκης της ατοµικής ιδιοκτησίας, στην ιδέα της θετικής επενέργειας στον ανθρώπινο χαρα-κτήρα της συλλογικής προσπάθειας (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 147) Επίσης οµοιότητα υπήρ-χε στον τρόπο ανάλυσης της βιοµηχανικής παραγωγής και στον έντονο κληρικαλισµό του. Υποστήριξε την άποψη ότι οι εργάτες ασκώντας µια εξαντλητική εργασία χάνουν την επι-θυµία τους για ανεξαρτησία. Η αταξική κοινωνία του Μαρξ θυµίζει τον Σαιν Σιµόν. Η πε-ριγραφή της ζωής στην κοµµουνιστική κοινωνία θυµίζει τον Φουριέ. Έτσι ο Μαρξ είχε γράψει ότι από την εµφάνιση του καταµερισµού της εργασίας κάθε άνθρωπος έχει την α-ποκλειστική σφαίρα δραστηριότητας, την οποία ρυθµίζει η κοινωνία. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 149-150) Στη συνέχεια τον καταµερισµό της εργασίας τον συνδέει µε την κοινωνική δικαιοσύνη που πρέπει να πραγµατώνεται από την κοινωνία του µέλλοντος. Ασκεί κριτική στην αρχή της δικαιοσύνης η οποία ανταµείβει ανάλογα µε την απόδοση ή την εργασία. Θεωρεί τα άτοµα ίσα από τη στιγµή που αποδίδουν το ίδιο µε βάση την εργασία τους. Όµως αδικίες υπάρ-χουν από τη στιγµή που υπάρχουν προβλήµατα διανεµητικής δικαιοσύνης. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 150) ∆ιαφορές µε τον ουτοπικό σοσιαλισµό Οικειοποιείται την εγελιανή θεωρία για να εξηγήσει τις ιδέες µε βάση την κοινωνία. Για τον Μαρξ η κοινωνία είναι µια συλλογική παραγωγική διαδικασία που προσπαθεί να ικα-νοποιήσει προσδιορισµένες ανθρώπινες ανάγκες. Προσπαθεί να αναλύσει τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήµατος παραγωγής ως επιστήµονας και όχι να το καταδικάσει ως ηθικολόγος. Ο καπιταλισµός κατά την άποψή του αποτελεί µια αναγκαία φάση στην εξέλι-ξη των δυνάµεων της παραγωγής. Επειδή όµως είναι καταδικασµένος ιστορικά θα τον δια-δεχτεί ένα ανώτερο σύστηµα οργάνωσης της παραγωγής, το κοµουνιστικό. Κατά την άπο-ψή του η εξέλιξη της ανθρώπινης ιστορίας χαρακτηρίζεται από τα συστήµατα παραγωγής κι έτσι όσοι τα κατέχουν, κατέχουν τον πλούτο και την εξουσία. Έτσι η ανθρώπινη ιστορία χαρακτηρίζεται από έναν αδιάκοπο αγώνα µεταξύ εκείνων που κατέχουν τα µέσα παραγω-γής και εκείνων που δεν κατέχουν. Πρόκειται για την πάλη των τάξεων. Στην καπιταλιστι-

Αποτελεί προτεινόµενη ενδεικτική λύση – Μελετήστε και δώστε τη δική σας προσωπική µατιά – Σε περίπτωση αντιγραφής ή τυπογραφικών λαθών δε φέρουµε καµία ευθύνη.

ΣΟΛΩΜΟΥ 29 ΑΘΗΝΑ 210.38.22.157 – 495 www.arnos.gr – www.eap-learning.gr

e-mail : info@arnos.gr

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΦΟΙΤΗΤΩΝ Α.Ε.Ι. – Α.Τ.Ε.Ι. – Ε.Α.Π. – Ε.Μ.Π. – ΚΑΤΑΤΑΚΤΗΡΙΕΣ

5

κή κοινωνία η πάλη γίνεται ανάµεσα στην αστική τάξη και την εργατική – το προλεταριά-το. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 151 - 154) Στηριγµένος στην άποψη του Ρικάρντο (Hobsawn, σ. 312) ότι η αξία ενός προϊόντος προσδιορίζεται από την αναγκαία ποσότητα εργασίας για την παραγωγή, αναρωτήθηκε πως είναι δυνατόν ανάµεσα στην ανταλλακτική σχέση εργοδότη και εργάτη να ανταλλάσ-σονται φαινοµενικά ισοδύναµα εµπορεύµατα και µέσα απ’ αυτή την πράξη να παράγεται κέρδος για τον καπιταλιστή και εξαθλίωση για τον εργάτη. Η λύση ήταν η θεωρία της υ-περαξίας. Ο καπιταλιστής συνάπτει µε τον εργάτη ένα συµβόλαιο σύµφωνα µε το οποίο ο καπιταλιστής αγοράζει την εργατική δύναµη του εργάτη, η οποία αποτελεί εµπόρευµα. Ωστόσο η εργατική δύναµη έχει µια ιδιαιτερότητα, παράγει περισσότερο προϊόν απ’ όσο χρειάζεται η ίδια για να αναπαραχθεί. Αυτό το επιπλέον προϊόν καρπώνεται ο εργοδότης υπό τη µορφή καπιταλιστικού κέρδους. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 158) Έτσι δηµιουργείται µια κοινωνία που στηρίζεται στους λίγους που κατέχουν µε αποτέλεσµα αυτή η κοινωνία να καταρρεύσει. Η εργατική τάξη µε τους αγώνες της θα πρέπει να επιτείνει την κρίση αυ-τή ανατρέποντας την καπιταλιστική κοινωνία και επιβάλλοντας τη δικτατορία του προλε-ταριάτου. Τον αγώνα αυτό θα ολοκληρώσει η εργατική τάξη οργανωµένη µέσα από τα συνδικάτα δηµιουργώντας δικό της πολιτικό κόµµα. Σύµφωνα µε τα προηγούµενα οι απόψεις του Ricardo για τη δηµιουργία της κοινωνίας, οι απόψεις του Ρουσσώ για επιστροφή στη φυσική ζωή και εργατική αθλιότητα ήταν τα στοι-χεία που έκαναν όλους τους σοσιαλιστές να υποστηρίζουν κοινά θέµατα. Συµπέρασµα Η σοσιαλιστική σκέψη είτε µε τη µορφή του ουτοπικού είτε µε τη µορφή του επιστηµονι-κού σοσιαλισµού κυριαρχεί το 19ο αι. Ο ουτοπικός σοσιαλισµός µε τους εκπροσώπους του, τον Σαιν Σιµόν, το Φουριέ και τον Όουεν οραµατίζεται µια κοινωνία που θα προάγει την ευτυχία µέσα από την υπεραφθονία των αγαθών στην οποία συµβάλλει η βιοµηχανική επανάσταση. Ο επιστηµονικός σοσιαλισµός ο οποίος εκφράζεται κυρίως από τον Μαρξ εµπνέεται από τα σοσιαλιστικά οράµατα µέσα από µια επιστηµονική θεώρηση της κοινω-νίας και της οικονοµίας. (Μολυβάς Γ., τ. Β΄, σ. 170) Βιβλιογραφία

• Μολυβάς Γ., Ειδικά Θέµατα Ευρωπαϊκού Πολιτισµού τ. Β΄, Φιλελεύθερος Ριζο-σπαστισµός και Επαναστατικά κινήµατα Κατά τον ΙΘ΄ αιώνα, Πάτρα ΕΑΠ, 2002

• Hobsbawn E. J., H Εποχή των Επαναστάσεων 1789 – 1848, Αθήνα, 1990 Μορφω-τικό Ίδρυµα Εθνικής Τραπέζης

• Milza P., Ιστορία της Ευρώπης, Αλεξάνδρεια, 1997, τ. Β΄