ΘέατροΘεατέςYποκριτής

paraPOsectOdegOtrade

H Eλένη και το είδωλό της

laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo(στ 35-36 microτφρ στ 42-43)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 1-191

Θ E M A T A

H laquoκαινήraquo Eλένη του Eυριπίδη

H τραγική θέση των ηρώων

Tο laquoείναιraquo και το laquoφαίνεσθαιraquo

Oι νικητές θύmicroατα του πολέmicroου

Π Λ O K H

H προϊστορία της δράσης

Tο παρόν της Eλένης

O ερχοmicroός του Tεύκρου

Tα νέα από την Eλλάδα

και την Tροία

Π P O Λ O Γ O Σ

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH1-82 83-191

Eλένη Tεύκρος ndash Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

10 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

O TO Π Ο Σ

Κ Α Ι Ο Ι AΝ Θ Ρ Ω Π Ο Ι

Πού βρίσκεται η Eλένη

Ποιοι είναι οι άρχοντες

του τόπου

H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α

Τ Η Σ HΡ Ω Ι ∆ Α Σ

Ποια είναι η καταγωγή της

11 Η σύνδεση microιας χώρας microιας περιοχής microιας πόλης microε το ποτάmicroι της είναι τυπική έκφραση στην τραγωδία Για παράδειγmicroα Τροία-Σκά-microανδρος ή Σιmicroόεις Σπάρτη-Ευρώτας Έτσι κι εδώ η Aίγυπτος συνδέεται microε το Nείλο

22 Ο Ευριπίδης ακολουθεί τη θεωρία του φιλόσοφου Αναξαγόρα ότι οι πληmicromicroύρες του Νείλου οφείλονται στην τήξη του χιονιού στα βου-νά νότια της Aιγύπτου το καλοκαίρι

33 Στον Όmicroηρο ο Πρωτέας ήταν θαλάσσια θεότητα O Eυριπίδης όmicroως τροποποιεί στο σηmicroείο αυτό το microύθο και τον παρουσιάζει ως θνητόβασιλιά

44 H Φάρος είναι ένα νησί που βρίσκεται κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου55 Nηρηίδες θεότητες της θάλασσας Πατέρας τους ήταν ο Nηρέας θεός microε microαντικές ικανότητες66 Θεοκλύmicroενος = αυτός που σέβεται στη ζωή του τους θεούς (σύmicroφωνα microε την ετυmicroολογία της λέξης θες + κλω = ακούω) ή αυτός που

έγινε ονοmicroαστός από θεϊκή εύνοια (σύmicroφωνα microε την ετυmicroολογία θες + κλmicroενς = διάσηmicroος) Υποστηρίζεται από κάποιους microελετη-τές ότι η φράση γιατί σεβόταν στη ζωή του τους θεούς δεν υπήρχε στο κείmicroενο του Ευριπίδη αφού η συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενουδε συmicroφωνεί microε το περιεχόmicroενο της φράσης αυτής Ίσως να την παρενέβαλε κάποιος ηθοποιός

77 Eίναι το χαϊδευτικό όνοmicroα της Ειδοθέας Eιδοθέα σηmicroαίνει είτε αυτή που έχει τη microορφή microιας θεάς (στα αρχαία εδς = microορφή) άρα καιτην οmicroορφιά της είτε αυτή που γνωρίζει τα θεϊκά πράγmicroατα (13 τ θεα εδυα)

88 Θεονόη (θες + νς) = αυτή που καταλαβαίνει τα θεία99 H Ελένη και microέσα από τα λόγια της ο Eυριπίδης αmicroφισβητεί τη microυθολογική παράδοση σχετικά microε την καταγωγή της1100 Yπάρχουν διαφορετικές εκδοχές για την προέλευση του ονόmicroατος Eλένη ∆ύο από αυτές είναι α) από τη ρίζα ελ ndash του ρήmicroατος αρ =

κυριεύω καταστρέφω β) από το ουσιαστικό λνη ή λνη = λαmicroπάδα οπότε το Eλένη θα σήmicroαινε φως λάmicroψη

Να ο Νείλος1 microε τις όmicroορφες νεράιδες

που αυτός κι όχι βροχή του ∆ία microουσκεύει

τους κάmicroπους της Αιγύπτου όταν τα χιόνια

λιώνουν2 Εδώ βασίλευε ο Πρωτέας3

της χώρας κυβερνήτης όσο ζούσε 5

στο νησί Φάρο4 κατοικώντας Πήρε

γυναίκα microια Νηρηίδα5 την Ψαmicroάθη

που άντρα τον Αιακό πρωτύτερα είχε

Mες στα παλάτια αυτά γεννάει δύο τέκνα

το Θεοκλύmicroενο γιατί σεβόταν 10

στη ζωή του τους θεούς6 κι ένα κορίτσι

ευγενικό καmicroάρι της microητέρας

που Ειδώ7 την έλεγαν microικρή όταν ήτανOslashστην ώρα όmicroως σαν έφτασε για γάmicroο

την είπαν Θεονόη8 γιατί τα θεία 15

microελλούmicroενα και τωρινά τα ήξερε όλαOslashmicroια τέτοια έλαβε χάρη απrsquo το Νηρέα

τον πρόγονό της Ο δικός microου τόπος

η ξακουστή rsquoναι Σπάρτη και πατέρας

ο ΤυνδάρεωςOslash microια φήmicroη ωστόσο λέει 20

πως παίρνοντας ο ∆ίας θωριά κύκνου

πέταξε προς τη microάνα microου τη Λήδα

κάποιον αϊτό για να ξεφύγει τάχα

κι έτσι microαζί της δολερά έχει σmicroίξει

αν είναι αλήθεια9 Ελένη τrsquo όνοmicroά microου10 25

EΛENH

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 1-82)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 11

H Eλένη και το είδωλό της

H παράσταση αρχίζει Οι Αθηναίοι έχουν ανηφορίσει στο θέατρο του

∆ιονύσου για να παρακολουθήσουν την Ελένη του Ευριπίδη Περιmicroέ-

νουν γεmicroάτοι προσmicroονή Η φήmicroη που απλώθηκε στην πόλη από όλους

όσοι παρακολούθησαν τον προάγωνα είναι πως θα βρεθούν microπρο-

στά σε microια διαφορετική Ελένη

Το microουρmicroουρητό καταλαγιάζειhellip

Μια γυναίκα εmicroφανίζεται microόνη της

σε έναν άγνωστο για microας τόπο Ως

θεατές χρειαζόmicroαστε στοιχεία για

να αναγνωρίσουmicroε την ηρωίδα να

καταλάβουmicroε πού βρίσκεται και τι

της συmicroβαίνει Ποια είναι αυτά τα

στοιχεία Από πού τα αντλούmicroε

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Βρισκόmicroαστε στο πρώτο microέρος του Προλόγου Ο Πρόλογος αποτελεί ένα το πρώτο από τα IcircmiddotUgravea OcircUcirceOacute microέρη της τρα-

γωδίας και εισάγει το θεατή στο έργο

ntilde Aς διερευνήσουmicroε τη λειτουργία του ως προς την ενηmicroέρωση του θεατή για

α) την προϊστορία της δράσης β) τον τόπο γ) τα πρόσωπα

Αξίζει να σταθούmicroε σε δύο από τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται η ηρωίδα το Θεοκλύmicroενο και τη Θεονόη Τα δύο

παιδιά του Πρωτέα ο Θεοκλύmicroενος και η Θεονόη είναι επινοήσεις του Ευριπίδη O ποιητής διαχειρίζεται τη microυθική

παράδοση όπως τον εξυπηρετεί καλύτερα στην κατασκευή της δικής του laquoιστορίαςraquo

ntilde Ποιες προσδοκίες σού δηmicroιουργούνται για τη δράση αυτών των ηρώων στο δράmicroα microε βάση και την ετυmicroολογία

των ονοmicroάτων τους

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordfprodcent ∆EumlOacute middotIcircOcircDagger˜parainfinƒ paraOcircEgravemiddotordfprodcent ∆EumlOacute Acirc˘Ugrave˘macrrsaquomiddot infinIumlEumlUgraveAcircDaggerAcircEgraveparainfinƒ ∆UacutemiddotAacuteOcirc˘permiliquestOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ˆUacuteEgravefi ordfOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot rsquomacrOcirc˘OacuteAcirc AacuteEgraveOcircUacuteUgravelsaquo UcircUgravemiddot

UcircrsaquoUgraveEgravemiddot UgraveOcirc˘˜ UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddotordfprodcent ordfEgraveUcircOgrave UgraveEgrave˜ AacuteEgraveOcircUacuteUgravecurren˜ UgraveOcirc˘˜ ordfEgraveUcircOgrave UgraveEuml macrmiddotUacuteiquest UgraveOcirc˘˜parainfinƒ centAcircOacute AcircrsaquoIgravemiddotUcircUgraversquo middotfi permilˆ (ordfEgraveIcircUacutelsaquo UcircEgraveAacutelsaquo) tradeUgravemiddot permilEgraveIcirciquest Igravemiddot˜ Ugravemiddot

IgravecurrenUacuteEuml AacuteEgraveOcircUacuteUgraveiquest˙Ocirc˘IgraveAcirc OacuteˆUacutersaquoUgraveAcircUacutemiddot [hellip] ∆Egrave fiIgraveOcircUacuteEcircmiddot Ocirc˘ AcircrsaquoOacutersquoUgravemiddot middotIumlEgraveIcirciquestUacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ intOcircIumlmacrrsaquopermilmiddot˜ fiUgravemiddotOacute middotIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute

ordfprodcent tradeOgravemiddot [hellip]

parainfinƒ infin AcircAacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AacuteUacuteEgraveiquest IcircEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave OcircIumlDagger IgravemiddotIcircUacuteDagger˜ Ocirc permilUacutefiIgraveOcirc˜hellipdegEgravemiddotUgraversaquo degEgravemiddotUgraversaquo EcircDaggerAacutemiddotIgraveAcirc ordflsaquopermilAcircEgravemiddot

ordfprodcent (intUacutemiddot˘Aacuteiquest˙AcircEgrave) ordmDaggerAacutemiddotIgraveAcirc AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotAacutemiddotOcircDaggerUcircmiddot UgraveOcircOacute πiquestUcircOcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot-Ugraversaquo AacuteEgravemiddot iquestUacuteEuml UgraveOcirc˘ currenIcircIumlAcircbdquomiddot UgraveOcircOacute middotUgravecurrenUacutemiddot IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddotUgraversaquo AacuteEgravemiddot iquestUacuteEumlUgraveOcirc˘ UcircIcircfiUgraveˆUcircmiddot UgraveOcircOacute middotpermilAcircUacuteEcircfi IgraveOcirc˘ tradeOgravemiddot IcircmiddotIumllsaquo Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddotUcircOgravemiddot iexclOcircIgraversaquo˙AcircEgrave˜ ˆ˜ AcircrsaquoOacutersquoˆUacutemiddotrsaquoOcirc Oacutemiddot IumlcurrenIgraveAcirc iquestOacuteUgravemiddot Ugravemiddot rsaquopermilEgravemiddot

parainfinƒ sumOcircDaggerUcircAcirc˜ Ucircrsquo currenOacutemiddot OcircIumlfimacrUacute˘UcircOcirc middotIumliquestUgraveEgrave IcircmiddotEgrave UgraveOgraveUacutemiddot IcircmiddotıfiIgravemiddotUcircUgraversquoAcircpermilOgrave AacuteAcircUacuteIgravecurrenOacuteAcirc˜ UcircUgraveOcirc macrOgraveIgravemiddot Ucircmiddot permil˘Ocirc ˙EumlUgraveEgraveiquestOacuteAcirc˜ IgraveUacuteOcirc˜ Ucircrsquomiddot˘Ugravelsaquo UgraveEuml EcircˆUgraveEgraveiquest Ocirc˘ UcircsbquolsaquoOacuteAcircEgrave permilEgravemiddotUacuteIcircOgrave˜

Z infinOacuteOcircDaggerEgraveAacute ordflsaquopermilAcircEgravemiddot (IgraveUgraveEcircUacute ordm KOcircOacutepermilDaggerIumlEuml˜) (Afi UgraveOcirc Z infinOacuteOcircDaggerEgraveAacute ordflsaquopermilAcircEgravemiddot ndash IAcirc˙iquestsbquoAcircIuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute laquocentˆpermilOgraveOacuteEumlraquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

Πριν από την παράσταση

H παράσταση αρχίζει

radic para ƒ radic sect radic deg radic trade E iexcl radic trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl radic Agrave pound part infin ∆ ƒ π int radic Agrave E ƒ deg radic Agrave

ordfAcirc UgraveOcirc iquestOacuteOcircEgraveAacuteIgravemiddot UgraveEuml˜ middot˘Iumlmiddotrsaquomiddot˜ sbquoUacutersaquoUcircIcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo Euml ordflsaquopermilAcircEgravemiddot IcircEgrave Euml paramiddotUacutemiddotIgraveiquestOacutemiddot middotIcircOcirc˘IgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteAcirc˜ IcircmiddotUgravemiddotAacutelsaquo˜ IgraveUacuteOcircUcircUgraveiquest UcircAcirc IgraveEgravemiddot macrAcircEgraveUacuteiquestIgravemiddotIacutemiddot-UcircrsaquoUgraveEgrave infinfi IgravemiddotIcircUacuteEgraveiquest middotOacuteAcircmiddotrsaquoUcircıEumlUgraveAcirc˜ IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot intEgrave OcircEgrave permil˘Ocirc UgraveOcirc˘˜ middotIcircOcircDaggerOacuteAcirc

H Eλένη (Tζένη Γαϊτανοπούλου Θεατρικός Oργανισmicroός Kύπρου 1993

σκην N Xαραλάmicroπους)

Oι λέξεις microε το σύmicroβολο αυτό () επεξηγούνται και στο Λεξικό Όρων της Aρχαίας Eλληνικής Tραγωδίας (σσ 142-144)

12 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Tα βάσανά microου θα σας ιστορήσω

Oι τρεις θεές η Κύπριδα11 κι η Ήρα

κι η Αθηνά του ∆ία η θυγατέρα

σε microια βραχοσπηλιά πήγαν της Ίδης12

την πιο όmicroορφη να κρίνει ο Πάρης Όmicroως 30

την οmicroορφιά microου τάζοντάς του13 η Κύπρη

ndashαν όmicroορφο λογιέται14 ότι σου φέρνει

τη δυστυχίαndash και ταίρι του πως θα rsquomicroαι

κερδίζει το βραβείο Και της Ίδης

αφήνοντας τις στάνες φτάνει ο Πάρης 35

γοργά στη Σπάρτη για να microε κερδίσει

Οργίστηκrsquo η ΄Ηρα που έτσι τη νικήσαν

κι εmicroπόδισε το γάmicroο microου microrsquo εκείνον

Στου Πρίαmicroου το γιο δε δίνει εmicroένα

παρά το είδωλό microου φτιάχνοντάς το 40

σαν πλάσmicroα ζωντανό από τον αιθέρα

κι αυτός θαρρεί πως microrsquo έχει ndashκούφια ιδέαndash15

ενώ δε microrsquo έχει καν Έπειτα οι γνώmicroες

του ∆ία16 στα πάθη αυτά σωριάσαν κι άλλα

γιατί σήκωσε πόλεmicroο αναmicroέσο 45

στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους

τους Τρωαδίτες για να ξαλαφρώσει

τη microάνα γη απrsquo το πλήθος των ανθρώπων

κι ο πιο microεγάλος άντρας της Ελλάδας17

να γίνει ξακουστός18 Εγώ βραβείο 50

παλικαριάς στους Έλληνες και Τρώες

ποτέ δεν ήmicroουν ήταν τrsquo όνοmicroά microου

Mε πήρε στις πτυχές ο Ερmicroής του αιθέρα

και σκεπασmicroένη σε θαmicroπή νεφέλη

ndashδε microrsquo άφησε χωρίς φροντίδα ο ∆ίαςndash 55

microrsquo έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια

κρίνοντας πως αυτός απrsquo όλους ήταν

πιο γνωστικός κι αγνό το γάmicroο microου έτσι

για το Μενέλαο θα κρατούσα Tώρα

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν

Πώς άρχισαν

τα βάσανά της

Πώς αντέδρασε η Ήρα

στην κρίση του Πάρη

Πώς βρέθηκε η Eλένη

στην Aίγυπτο

1111 Κύπριδα ονοmicroάζεται η Aφροδίτη θεά της οmicroορφιάς επειδή σύmicroφωνα microε την παράδοση αναδύθηκε από τη θάλασσα της Κύπρου1122 Βουνό της Μ Ασίας κοντά στην Τροία Eκεί ζούσε ο Πάρης ως βοσκός όταν οι τρεις θεές του ζήτησαν να δώσει το microήλο της Έριδας

στην οmicroορφότερη1133 H Ελένη εmicroφανίζεται εδώ σαν ένα απλό πιόνι στα σχέδια της θεάς Στη συνέχεια εκφράζει απέχθεια για την οmicroορφιά της καθώς θεω-

ρεί ότι στην περίπτωσή της το χαρακτηριστικό αυτό προκαλεί δυστυχία1144 λογιέται = θεωρείται1155 Στο πρωτότυπο κεν δκησις (lt δκε = φαίνεται) εικασία γνώmicroη φαντασία1166 H δυστυχία της Ελένης δεν οφείλεται microόνο στην οργή της Ήρας αλλά συνέβαλαν και τα σχέδια του ∆ία1177 Εννοεί τον Αχιλλέα1188 Eδώ γίνεται microια διάκριση ανάmicroεσα στην αιτία και την πρόφαση του πολέmicroου η Ελένη είναι microόνο η πρόφαση ενώ πραγmicroατική αιτία εί-

ναι το σχέδιο του ∆ία

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 13

H Eλένη και το είδωλό της

Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη microε την έναρξη του δράmicroατος

καλείται να αποδώσει έναν εκτενή microονόλογο που θεωρείται στατικός

και αντιθεατρικός εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισmicroα κάθε θεατρικού

έργου είναι η δράση και όχι η απαγγελία (βλ και ορισmicroό της τραγω-

δίας από τον Αριστοτέλη permilUacuteOgraveOacuteUgraveˆOacute Icircmiddotd Ocirceacute permilEgraversquo agravemiddotAacuteAacuteAcircIumlrsaquomiddot˜)

ntilde Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθού-

σε να κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Τι να την κάνωτη ζωή πια αναρωτιέται η Ελένη

ntilde Ποιοι λόγοι σύmicroφωνα microε όσα υποστηρίζει την οδήγησαν σε αυτή την

τραγική παραίτηση

ntilde Ως θεατήςαναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακού-

γοντάς την Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ότι ο Αριστοτέλης ονό-

microαζε oumlIumlAcircOcirc και EcircfisbquoOcirc

Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης

και πολέmicroου microεταβολών αιφνίδιων και απρόσmicroενων αισθάνονται ότι δεν

ελέγχουν τη microοίρα τους δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο δεν αmicroείβονται πά-

ντα οι καλοί ούτε τιmicroωρούνται πάντα οι κακοίntilde Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης

όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής

ntilde Θα microπορούσε microια τέτοια αντίληψη να microας συγκινήσει ακόmicroα και σή-

microερα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infiniexcl∆ƒradicordfinfinAtildeprod oslash UgraveOcirc˘ ∆˘OacutepermiliquestUacuteAcircOcirc˘sbquoIumlmiddotUcircUgraveiquestUacuteEgrave IcircfiUacuteEuml AcircUcircDagger UgraveOcirc˘ centrsaquomiddot permilAcircOacute AcircrsaquoUcircmiddotEgravemiddotfi OcircIumlIumlOcircDagger˜ ımiddot EcircDaggerUgraveUacuteˆUcircAcirc˜ middotUgravecurrenUacuteAcirc˜middotrsquo UgraveOcircOacute infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot1 DaggerUcircUgraveAcircUacutersquo middotrsquo UgraveOcirc ordmıfiOacuteOcircUgraveOcirc ordmfiOacuteOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc IcircEgrave middotrsquo fiUcircmiddotEuml AacuteEuml ıUacutecurrenEcircAcircEgrave IcircmiddotIcirciquestOslash permilAcirc ımiddot EgraveUcircUgravecurrenbdquoˆ

OcircUgravecurren ˆ˜ Ucircrsquo currenmacrAcircEgrave IcirciquestIgraveAcircEgrave Ocirc centrsaquomiddot˜ AcircUcirccurrenOacutemiddotIumliquestIgraveEgravemiddot UgravefiUcircˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute IcircmiddotEgrave sbquomiddotUacutesbquoiquestUacuteˆOacuteinfin Oacutemiddot macrmiddotıAcircrsaquo˜ infinrsquo Ugravemiddot fiIgraveOcircUacuteEcirciquest UcircOcirc˘ IgraveiquestUgraveEgravemiddotsbquoAacutelsaquoIcircAcirc Euml EcircUacuteEgravemacrUgravelsaquo IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo Euml UacuteEumlIgraveiquestmacrUgraveUacutemiddotUgraveˆOacute IacutemiddotIcircOcirc˘UcircIgravecurrenOacuteˆOacute IcirciquestIgraveˆOacute UgraveEuml˜ ordmUacute˘Aacutersaquomiddot˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 766-773

(IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

1 infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot˜ permilmiddotrsaquoIgraveOcircOacutemiddot˜ UgraveEuml˜ AcircIcircpermilrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ AcircIcircpermilEgraveIcircEumlUgravelsaquo˜

H E iexcl radic Atilde prod E sect part iexcl prod

O Πάρης παίρνει την Eλένη Aνάmicroεσά τους ο Έρωτας

(ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

Eλένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Ελένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

14 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

βρίσκοmicroαι εδώ κι ο δόλιος microου άντρας πήγε 60

microαζεύοντας στρατό στης Τροίας τα κάστρα

ζητώντας να microε πάρει πίσω Κι έχουν

στου Σκάmicroαντρου19 χαθεί το ρέmicroα πλήθος

ψυχές για microένα κι ενώ τόσα πάθη

τράβηξα από παντού ακούω κατάρες20 65

προδότρα microε λογιάζουνε του αντρός microου

κι αιτία για να microπλέξουνε σε microέγα

πόλεmicroο οι Έλληνες Τι να την κάνω

τη ζωή πια Ο Ερmicroής αυτόν το λόγο

microου είπεOslash21 στη δοξασmicroένη εγώ τη Σπάρτη 70

θα ζήσω microε τον άντρα microου και πάλι

που θα το microάθει πως ποτέ δεν πήγα

στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου

Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο

κανείς για γάmicroο δε microιλούσεOslash microα όταν 75

microπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος

γυναίκα microε ζητά ολοένα ο γιος του

Τον άντρα microου τιmicroώντας στου Πρωτέα

το microνήmicroα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω22

καθάρια να κρατήσει την τιmicroή microου 80

Γιατί αν κακό όνοmicroα έχω στην Ελλάδα

το σώmicroα microου η ντροπή να microη microολύνει

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ο Ν

Σε ποια κατάσταση

βρίσκεται τώρα η Eλένη

Ποια είναι η microοναδική της

ελπίδα

Tι απειλεί τώρα την Eλένη

και πώς εκείνη

το αντιmicroετωπίζει

1199 Ποτάmicroι κοντά στην Τροία2200 Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία ένα δηλαδή microοτίβο επαναλαmicroβανόmicroενο2211 H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρmicroή έρχεται ως απάντηση στην προηγούmicroενη ερώτηση για να δείξει δηλαδή

πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της2222 Kαταφεύγοντας η Eλένη στο microνήmicroα του Πρωτέα που θεωρείται από το Θεοκλύmicroενο χώρος ιερός εξασφαλίζει άσυλο Eδώ αναφέρεται

πρώτη φορά το microνήmicroα του Πρωτέα το οποίο θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στο δράmicroα

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

10 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

O TO Π Ο Σ

Κ Α Ι Ο Ι AΝ Θ Ρ Ω Π Ο Ι

Πού βρίσκεται η Eλένη

Ποιοι είναι οι άρχοντες

του τόπου

H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α

Τ Η Σ HΡ Ω Ι ∆ Α Σ

Ποια είναι η καταγωγή της

11 Η σύνδεση microιας χώρας microιας περιοχής microιας πόλης microε το ποτάmicroι της είναι τυπική έκφραση στην τραγωδία Για παράδειγmicroα Τροία-Σκά-microανδρος ή Σιmicroόεις Σπάρτη-Ευρώτας Έτσι κι εδώ η Aίγυπτος συνδέεται microε το Nείλο

22 Ο Ευριπίδης ακολουθεί τη θεωρία του φιλόσοφου Αναξαγόρα ότι οι πληmicromicroύρες του Νείλου οφείλονται στην τήξη του χιονιού στα βου-νά νότια της Aιγύπτου το καλοκαίρι

33 Στον Όmicroηρο ο Πρωτέας ήταν θαλάσσια θεότητα O Eυριπίδης όmicroως τροποποιεί στο σηmicroείο αυτό το microύθο και τον παρουσιάζει ως θνητόβασιλιά

44 H Φάρος είναι ένα νησί που βρίσκεται κοντά στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου55 Nηρηίδες θεότητες της θάλασσας Πατέρας τους ήταν ο Nηρέας θεός microε microαντικές ικανότητες66 Θεοκλύmicroενος = αυτός που σέβεται στη ζωή του τους θεούς (σύmicroφωνα microε την ετυmicroολογία της λέξης θες + κλω = ακούω) ή αυτός που

έγινε ονοmicroαστός από θεϊκή εύνοια (σύmicroφωνα microε την ετυmicroολογία θες + κλmicroενς = διάσηmicroος) Υποστηρίζεται από κάποιους microελετη-τές ότι η φράση γιατί σεβόταν στη ζωή του τους θεούς δεν υπήρχε στο κείmicroενο του Ευριπίδη αφού η συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενουδε συmicroφωνεί microε το περιεχόmicroενο της φράσης αυτής Ίσως να την παρενέβαλε κάποιος ηθοποιός

77 Eίναι το χαϊδευτικό όνοmicroα της Ειδοθέας Eιδοθέα σηmicroαίνει είτε αυτή που έχει τη microορφή microιας θεάς (στα αρχαία εδς = microορφή) άρα καιτην οmicroορφιά της είτε αυτή που γνωρίζει τα θεϊκά πράγmicroατα (13 τ θεα εδυα)

88 Θεονόη (θες + νς) = αυτή που καταλαβαίνει τα θεία99 H Ελένη και microέσα από τα λόγια της ο Eυριπίδης αmicroφισβητεί τη microυθολογική παράδοση σχετικά microε την καταγωγή της1100 Yπάρχουν διαφορετικές εκδοχές για την προέλευση του ονόmicroατος Eλένη ∆ύο από αυτές είναι α) από τη ρίζα ελ ndash του ρήmicroατος αρ =

κυριεύω καταστρέφω β) από το ουσιαστικό λνη ή λνη = λαmicroπάδα οπότε το Eλένη θα σήmicroαινε φως λάmicroψη

Να ο Νείλος1 microε τις όmicroορφες νεράιδες

που αυτός κι όχι βροχή του ∆ία microουσκεύει

τους κάmicroπους της Αιγύπτου όταν τα χιόνια

λιώνουν2 Εδώ βασίλευε ο Πρωτέας3

της χώρας κυβερνήτης όσο ζούσε 5

στο νησί Φάρο4 κατοικώντας Πήρε

γυναίκα microια Νηρηίδα5 την Ψαmicroάθη

που άντρα τον Αιακό πρωτύτερα είχε

Mες στα παλάτια αυτά γεννάει δύο τέκνα

το Θεοκλύmicroενο γιατί σεβόταν 10

στη ζωή του τους θεούς6 κι ένα κορίτσι

ευγενικό καmicroάρι της microητέρας

που Ειδώ7 την έλεγαν microικρή όταν ήτανOslashστην ώρα όmicroως σαν έφτασε για γάmicroο

την είπαν Θεονόη8 γιατί τα θεία 15

microελλούmicroενα και τωρινά τα ήξερε όλαOslashmicroια τέτοια έλαβε χάρη απrsquo το Νηρέα

τον πρόγονό της Ο δικός microου τόπος

η ξακουστή rsquoναι Σπάρτη και πατέρας

ο ΤυνδάρεωςOslash microια φήmicroη ωστόσο λέει 20

πως παίρνοντας ο ∆ίας θωριά κύκνου

πέταξε προς τη microάνα microου τη Λήδα

κάποιον αϊτό για να ξεφύγει τάχα

κι έτσι microαζί της δολερά έχει σmicroίξει

αν είναι αλήθεια9 Ελένη τrsquo όνοmicroά microου10 25

EΛENH

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 1-82)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 11

H Eλένη και το είδωλό της

H παράσταση αρχίζει Οι Αθηναίοι έχουν ανηφορίσει στο θέατρο του

∆ιονύσου για να παρακολουθήσουν την Ελένη του Ευριπίδη Περιmicroέ-

νουν γεmicroάτοι προσmicroονή Η φήmicroη που απλώθηκε στην πόλη από όλους

όσοι παρακολούθησαν τον προάγωνα είναι πως θα βρεθούν microπρο-

στά σε microια διαφορετική Ελένη

Το microουρmicroουρητό καταλαγιάζειhellip

Μια γυναίκα εmicroφανίζεται microόνη της

σε έναν άγνωστο για microας τόπο Ως

θεατές χρειαζόmicroαστε στοιχεία για

να αναγνωρίσουmicroε την ηρωίδα να

καταλάβουmicroε πού βρίσκεται και τι

της συmicroβαίνει Ποια είναι αυτά τα

στοιχεία Από πού τα αντλούmicroε

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Βρισκόmicroαστε στο πρώτο microέρος του Προλόγου Ο Πρόλογος αποτελεί ένα το πρώτο από τα IcircmiddotUgravea OcircUcirceOacute microέρη της τρα-

γωδίας και εισάγει το θεατή στο έργο

ntilde Aς διερευνήσουmicroε τη λειτουργία του ως προς την ενηmicroέρωση του θεατή για

α) την προϊστορία της δράσης β) τον τόπο γ) τα πρόσωπα

Αξίζει να σταθούmicroε σε δύο από τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται η ηρωίδα το Θεοκλύmicroενο και τη Θεονόη Τα δύο

παιδιά του Πρωτέα ο Θεοκλύmicroενος και η Θεονόη είναι επινοήσεις του Ευριπίδη O ποιητής διαχειρίζεται τη microυθική

παράδοση όπως τον εξυπηρετεί καλύτερα στην κατασκευή της δικής του laquoιστορίαςraquo

ntilde Ποιες προσδοκίες σού δηmicroιουργούνται για τη δράση αυτών των ηρώων στο δράmicroα microε βάση και την ετυmicroολογία

των ονοmicroάτων τους

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordfprodcent ∆EumlOacute middotIcircOcircDagger˜parainfinƒ paraOcircEgravemiddotordfprodcent ∆EumlOacute Acirc˘Ugrave˘macrrsaquomiddot infinIumlEumlUgraveAcircDaggerAcircEgraveparainfinƒ ∆UacutemiddotAacuteOcirc˘permiliquestOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ˆUacuteEgravefi ordfOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot rsquomacrOcirc˘OacuteAcirc AacuteEgraveOcircUacuteUgravelsaquo UcircUgravemiddot

UcircrsaquoUgraveEgravemiddot UgraveOcirc˘˜ UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddotordfprodcent ordfEgraveUcircOgrave UgraveEgrave˜ AacuteEgraveOcircUacuteUgravecurren˜ UgraveOcirc˘˜ ordfEgraveUcircOgrave UgraveEuml macrmiddotUacuteiquest UgraveOcirc˘˜parainfinƒ centAcircOacute AcircrsaquoIgravemiddotUcircUgraversquo middotfi permilˆ (ordfEgraveIcircUacutelsaquo UcircEgraveAacutelsaquo) tradeUgravemiddot permilEgraveIcirciquest Igravemiddot˜ Ugravemiddot

IgravecurrenUacuteEuml AacuteEgraveOcircUacuteUgraveiquest˙Ocirc˘IgraveAcirc OacuteˆUacutersaquoUgraveAcircUacutemiddot [hellip] ∆Egrave fiIgraveOcircUacuteEcircmiddot Ocirc˘ AcircrsaquoOacutersquoUgravemiddot middotIumlEgraveIcirciquestUacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ intOcircIumlmacrrsaquopermilmiddot˜ fiUgravemiddotOacute middotIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute

ordfprodcent tradeOgravemiddot [hellip]

parainfinƒ infin AcircAacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AacuteUacuteEgraveiquest IcircEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave OcircIumlDagger IgravemiddotIcircUacuteDagger˜ Ocirc permilUacutefiIgraveOcirc˜hellipdegEgravemiddotUgraversaquo degEgravemiddotUgraversaquo EcircDaggerAacutemiddotIgraveAcirc ordflsaquopermilAcircEgravemiddot

ordfprodcent (intUacutemiddot˘Aacuteiquest˙AcircEgrave) ordmDaggerAacutemiddotIgraveAcirc AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotAacutemiddotOcircDaggerUcircmiddot UgraveOcircOacute πiquestUcircOcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot-Ugraversaquo AacuteEgravemiddot iquestUacuteEuml UgraveOcirc˘ currenIcircIumlAcircbdquomiddot UgraveOcircOacute middotUgravecurrenUacutemiddot IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddotUgraversaquo AacuteEgravemiddot iquestUacuteEumlUgraveOcirc˘ UcircIcircfiUgraveˆUcircmiddot UgraveOcircOacute middotpermilAcircUacuteEcircfi IgraveOcirc˘ tradeOgravemiddot IcircmiddotIumllsaquo Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddotUcircOgravemiddot iexclOcircIgraversaquo˙AcircEgrave˜ ˆ˜ AcircrsaquoOacutersquoˆUacutemiddotrsaquoOcirc Oacutemiddot IumlcurrenIgraveAcirc iquestOacuteUgravemiddot Ugravemiddot rsaquopermilEgravemiddot

parainfinƒ sumOcircDaggerUcircAcirc˜ Ucircrsquo currenOacutemiddot OcircIumlfimacrUacute˘UcircOcirc middotIumliquestUgraveEgrave IcircmiddotEgrave UgraveOgraveUacutemiddot IcircmiddotıfiIgravemiddotUcircUgraversquoAcircpermilOgrave AacuteAcircUacuteIgravecurrenOacuteAcirc˜ UcircUgraveOcirc macrOgraveIgravemiddot Ucircmiddot permil˘Ocirc ˙EumlUgraveEgraveiquestOacuteAcirc˜ IgraveUacuteOcirc˜ Ucircrsquomiddot˘Ugravelsaquo UgraveEuml EcircˆUgraveEgraveiquest Ocirc˘ UcircsbquolsaquoOacuteAcircEgrave permilEgravemiddotUacuteIcircOgrave˜

Z infinOacuteOcircDaggerEgraveAacute ordflsaquopermilAcircEgravemiddot (IgraveUgraveEcircUacute ordm KOcircOacutepermilDaggerIumlEuml˜) (Afi UgraveOcirc Z infinOacuteOcircDaggerEgraveAacute ordflsaquopermilAcircEgravemiddot ndash IAcirc˙iquestsbquoAcircIuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute laquocentˆpermilOgraveOacuteEumlraquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

Πριν από την παράσταση

H παράσταση αρχίζει

radic para ƒ radic sect radic deg radic trade E iexcl radic trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl radic Agrave pound part infin ∆ ƒ π int radic Agrave E ƒ deg radic Agrave

ordfAcirc UgraveOcirc iquestOacuteOcircEgraveAacuteIgravemiddot UgraveEuml˜ middot˘Iumlmiddotrsaquomiddot˜ sbquoUacutersaquoUcircIcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo Euml ordflsaquopermilAcircEgravemiddot IcircEgrave Euml paramiddotUacutemiddotIgraveiquestOacutemiddot middotIcircOcirc˘IgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteAcirc˜ IcircmiddotUgravemiddotAacutelsaquo˜ IgraveUacuteOcircUcircUgraveiquest UcircAcirc IgraveEgravemiddot macrAcircEgraveUacuteiquestIgravemiddotIacutemiddot-UcircrsaquoUgraveEgrave infinfi IgravemiddotIcircUacuteEgraveiquest middotOacuteAcircmiddotrsaquoUcircıEumlUgraveAcirc˜ IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot intEgrave OcircEgrave permil˘Ocirc UgraveOcirc˘˜ middotIcircOcircDaggerOacuteAcirc

H Eλένη (Tζένη Γαϊτανοπούλου Θεατρικός Oργανισmicroός Kύπρου 1993

σκην N Xαραλάmicroπους)

Oι λέξεις microε το σύmicroβολο αυτό () επεξηγούνται και στο Λεξικό Όρων της Aρχαίας Eλληνικής Tραγωδίας (σσ 142-144)

12 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Tα βάσανά microου θα σας ιστορήσω

Oι τρεις θεές η Κύπριδα11 κι η Ήρα

κι η Αθηνά του ∆ία η θυγατέρα

σε microια βραχοσπηλιά πήγαν της Ίδης12

την πιο όmicroορφη να κρίνει ο Πάρης Όmicroως 30

την οmicroορφιά microου τάζοντάς του13 η Κύπρη

ndashαν όmicroορφο λογιέται14 ότι σου φέρνει

τη δυστυχίαndash και ταίρι του πως θα rsquomicroαι

κερδίζει το βραβείο Και της Ίδης

αφήνοντας τις στάνες φτάνει ο Πάρης 35

γοργά στη Σπάρτη για να microε κερδίσει

Οργίστηκrsquo η ΄Ηρα που έτσι τη νικήσαν

κι εmicroπόδισε το γάmicroο microου microrsquo εκείνον

Στου Πρίαmicroου το γιο δε δίνει εmicroένα

παρά το είδωλό microου φτιάχνοντάς το 40

σαν πλάσmicroα ζωντανό από τον αιθέρα

κι αυτός θαρρεί πως microrsquo έχει ndashκούφια ιδέαndash15

ενώ δε microrsquo έχει καν Έπειτα οι γνώmicroες

του ∆ία16 στα πάθη αυτά σωριάσαν κι άλλα

γιατί σήκωσε πόλεmicroο αναmicroέσο 45

στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους

τους Τρωαδίτες για να ξαλαφρώσει

τη microάνα γη απrsquo το πλήθος των ανθρώπων

κι ο πιο microεγάλος άντρας της Ελλάδας17

να γίνει ξακουστός18 Εγώ βραβείο 50

παλικαριάς στους Έλληνες και Τρώες

ποτέ δεν ήmicroουν ήταν τrsquo όνοmicroά microου

Mε πήρε στις πτυχές ο Ερmicroής του αιθέρα

και σκεπασmicroένη σε θαmicroπή νεφέλη

ndashδε microrsquo άφησε χωρίς φροντίδα ο ∆ίαςndash 55

microrsquo έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια

κρίνοντας πως αυτός απrsquo όλους ήταν

πιο γνωστικός κι αγνό το γάmicroο microου έτσι

για το Μενέλαο θα κρατούσα Tώρα

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν

Πώς άρχισαν

τα βάσανά της

Πώς αντέδρασε η Ήρα

στην κρίση του Πάρη

Πώς βρέθηκε η Eλένη

στην Aίγυπτο

1111 Κύπριδα ονοmicroάζεται η Aφροδίτη θεά της οmicroορφιάς επειδή σύmicroφωνα microε την παράδοση αναδύθηκε από τη θάλασσα της Κύπρου1122 Βουνό της Μ Ασίας κοντά στην Τροία Eκεί ζούσε ο Πάρης ως βοσκός όταν οι τρεις θεές του ζήτησαν να δώσει το microήλο της Έριδας

στην οmicroορφότερη1133 H Ελένη εmicroφανίζεται εδώ σαν ένα απλό πιόνι στα σχέδια της θεάς Στη συνέχεια εκφράζει απέχθεια για την οmicroορφιά της καθώς θεω-

ρεί ότι στην περίπτωσή της το χαρακτηριστικό αυτό προκαλεί δυστυχία1144 λογιέται = θεωρείται1155 Στο πρωτότυπο κεν δκησις (lt δκε = φαίνεται) εικασία γνώmicroη φαντασία1166 H δυστυχία της Ελένης δεν οφείλεται microόνο στην οργή της Ήρας αλλά συνέβαλαν και τα σχέδια του ∆ία1177 Εννοεί τον Αχιλλέα1188 Eδώ γίνεται microια διάκριση ανάmicroεσα στην αιτία και την πρόφαση του πολέmicroου η Ελένη είναι microόνο η πρόφαση ενώ πραγmicroατική αιτία εί-

ναι το σχέδιο του ∆ία

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 13

H Eλένη και το είδωλό της

Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη microε την έναρξη του δράmicroατος

καλείται να αποδώσει έναν εκτενή microονόλογο που θεωρείται στατικός

και αντιθεατρικός εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισmicroα κάθε θεατρικού

έργου είναι η δράση και όχι η απαγγελία (βλ και ορισmicroό της τραγω-

δίας από τον Αριστοτέλη permilUacuteOgraveOacuteUgraveˆOacute Icircmiddotd Ocirceacute permilEgraversquo agravemiddotAacuteAacuteAcircIumlrsaquomiddot˜)

ntilde Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθού-

σε να κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Τι να την κάνωτη ζωή πια αναρωτιέται η Ελένη

ntilde Ποιοι λόγοι σύmicroφωνα microε όσα υποστηρίζει την οδήγησαν σε αυτή την

τραγική παραίτηση

ntilde Ως θεατήςαναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακού-

γοντάς την Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ότι ο Αριστοτέλης ονό-

microαζε oumlIumlAcircOcirc και EcircfisbquoOcirc

Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης

και πολέmicroου microεταβολών αιφνίδιων και απρόσmicroενων αισθάνονται ότι δεν

ελέγχουν τη microοίρα τους δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο δεν αmicroείβονται πά-

ντα οι καλοί ούτε τιmicroωρούνται πάντα οι κακοίntilde Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης

όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής

ntilde Θα microπορούσε microια τέτοια αντίληψη να microας συγκινήσει ακόmicroα και σή-

microερα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infiniexcl∆ƒradicordfinfinAtildeprod oslash UgraveOcirc˘ ∆˘OacutepermiliquestUacuteAcircOcirc˘sbquoIumlmiddotUcircUgraveiquestUacuteEgrave IcircfiUacuteEuml AcircUcircDagger UgraveOcirc˘ centrsaquomiddot permilAcircOacute AcircrsaquoUcircmiddotEgravemiddotfi OcircIumlIumlOcircDagger˜ ımiddot EcircDaggerUgraveUacuteˆUcircAcirc˜ middotUgravecurrenUacuteAcirc˜middotrsquo UgraveOcircOacute infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot1 DaggerUcircUgraveAcircUacutersquo middotrsquo UgraveOcirc ordmıfiOacuteOcircUgraveOcirc ordmfiOacuteOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc IcircEgrave middotrsquo fiUcircmiddotEuml AacuteEuml ıUacutecurrenEcircAcircEgrave IcircmiddotIcirciquestOslash permilAcirc ımiddot EgraveUcircUgravecurrenbdquoˆ

OcircUgravecurren ˆ˜ Ucircrsquo currenmacrAcircEgrave IcirciquestIgraveAcircEgrave Ocirc centrsaquomiddot˜ AcircUcirccurrenOacutemiddotIumliquestIgraveEgravemiddot UgravefiUcircˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute IcircmiddotEgrave sbquomiddotUacutesbquoiquestUacuteˆOacuteinfin Oacutemiddot macrmiddotıAcircrsaquo˜ infinrsquo Ugravemiddot fiIgraveOcircUacuteEcirciquest UcircOcirc˘ IgraveiquestUgraveEgravemiddotsbquoAacutelsaquoIcircAcirc Euml EcircUacuteEgravemacrUgravelsaquo IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo Euml UacuteEumlIgraveiquestmacrUgraveUacutemiddotUgraveˆOacute IacutemiddotIcircOcirc˘UcircIgravecurrenOacuteˆOacute IcirciquestIgraveˆOacute UgraveEuml˜ ordmUacute˘Aacutersaquomiddot˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 766-773

(IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

1 infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot˜ permilmiddotrsaquoIgraveOcircOacutemiddot˜ UgraveEuml˜ AcircIcircpermilrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ AcircIcircpermilEgraveIcircEumlUgravelsaquo˜

H E iexcl radic Atilde prod E sect part iexcl prod

O Πάρης παίρνει την Eλένη Aνάmicroεσά τους ο Έρωτας

(ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

Eλένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Ελένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

14 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

βρίσκοmicroαι εδώ κι ο δόλιος microου άντρας πήγε 60

microαζεύοντας στρατό στης Τροίας τα κάστρα

ζητώντας να microε πάρει πίσω Κι έχουν

στου Σκάmicroαντρου19 χαθεί το ρέmicroα πλήθος

ψυχές για microένα κι ενώ τόσα πάθη

τράβηξα από παντού ακούω κατάρες20 65

προδότρα microε λογιάζουνε του αντρός microου

κι αιτία για να microπλέξουνε σε microέγα

πόλεmicroο οι Έλληνες Τι να την κάνω

τη ζωή πια Ο Ερmicroής αυτόν το λόγο

microου είπεOslash21 στη δοξασmicroένη εγώ τη Σπάρτη 70

θα ζήσω microε τον άντρα microου και πάλι

που θα το microάθει πως ποτέ δεν πήγα

στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου

Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο

κανείς για γάmicroο δε microιλούσεOslash microα όταν 75

microπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος

γυναίκα microε ζητά ολοένα ο γιος του

Τον άντρα microου τιmicroώντας στου Πρωτέα

το microνήmicroα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω22

καθάρια να κρατήσει την τιmicroή microου 80

Γιατί αν κακό όνοmicroα έχω στην Ελλάδα

το σώmicroα microου η ντροπή να microη microολύνει

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ο Ν

Σε ποια κατάσταση

βρίσκεται τώρα η Eλένη

Ποια είναι η microοναδική της

ελπίδα

Tι απειλεί τώρα την Eλένη

και πώς εκείνη

το αντιmicroετωπίζει

1199 Ποτάmicroι κοντά στην Τροία2200 Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία ένα δηλαδή microοτίβο επαναλαmicroβανόmicroενο2211 H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρmicroή έρχεται ως απάντηση στην προηγούmicroενη ερώτηση για να δείξει δηλαδή

πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της2222 Kαταφεύγοντας η Eλένη στο microνήmicroα του Πρωτέα που θεωρείται από το Θεοκλύmicroενο χώρος ιερός εξασφαλίζει άσυλο Eδώ αναφέρεται

πρώτη φορά το microνήmicroα του Πρωτέα το οποίο θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στο δράmicroα

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 11

H Eλένη και το είδωλό της

H παράσταση αρχίζει Οι Αθηναίοι έχουν ανηφορίσει στο θέατρο του

∆ιονύσου για να παρακολουθήσουν την Ελένη του Ευριπίδη Περιmicroέ-

νουν γεmicroάτοι προσmicroονή Η φήmicroη που απλώθηκε στην πόλη από όλους

όσοι παρακολούθησαν τον προάγωνα είναι πως θα βρεθούν microπρο-

στά σε microια διαφορετική Ελένη

Το microουρmicroουρητό καταλαγιάζειhellip

Μια γυναίκα εmicroφανίζεται microόνη της

σε έναν άγνωστο για microας τόπο Ως

θεατές χρειαζόmicroαστε στοιχεία για

να αναγνωρίσουmicroε την ηρωίδα να

καταλάβουmicroε πού βρίσκεται και τι

της συmicroβαίνει Ποια είναι αυτά τα

στοιχεία Από πού τα αντλούmicroε

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Βρισκόmicroαστε στο πρώτο microέρος του Προλόγου Ο Πρόλογος αποτελεί ένα το πρώτο από τα IcircmiddotUgravea OcircUcirceOacute microέρη της τρα-

γωδίας και εισάγει το θεατή στο έργο

ntilde Aς διερευνήσουmicroε τη λειτουργία του ως προς την ενηmicroέρωση του θεατή για

α) την προϊστορία της δράσης β) τον τόπο γ) τα πρόσωπα

Αξίζει να σταθούmicroε σε δύο από τα πρόσωπα στα οποία αναφέρεται η ηρωίδα το Θεοκλύmicroενο και τη Θεονόη Τα δύο

παιδιά του Πρωτέα ο Θεοκλύmicroενος και η Θεονόη είναι επινοήσεις του Ευριπίδη O ποιητής διαχειρίζεται τη microυθική

παράδοση όπως τον εξυπηρετεί καλύτερα στην κατασκευή της δικής του laquoιστορίαςraquo

ntilde Ποιες προσδοκίες σού δηmicroιουργούνται για τη δράση αυτών των ηρώων στο δράmicroα microε βάση και την ετυmicroολογία

των ονοmicroάτων τους

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordfprodcent ∆EumlOacute middotIcircOcircDagger˜parainfinƒ paraOcircEgravemiddotordfprodcent ∆EumlOacute Acirc˘Ugrave˘macrrsaquomiddot infinIumlEumlUgraveAcircDaggerAcircEgraveparainfinƒ ∆UacutemiddotAacuteOcirc˘permiliquestOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ˆUacuteEgravefi ordfOcircUacuteAcircrsaquo Oacutemiddot rsquomacrOcirc˘OacuteAcirc AacuteEgraveOcircUacuteUgravelsaquo UcircUgravemiddot

UcircrsaquoUgraveEgravemiddot UgraveOcirc˘˜ UcirclsaquoIgraveAcircUacutemiddotordfprodcent ordfEgraveUcircOgrave UgraveEgrave˜ AacuteEgraveOcircUacuteUgravecurren˜ UgraveOcirc˘˜ ordfEgraveUcircOgrave UgraveEuml macrmiddotUacuteiquest UgraveOcirc˘˜parainfinƒ centAcircOacute AcircrsaquoIgravemiddotUcircUgraversquo middotfi permilˆ (ordfEgraveIcircUacutelsaquo UcircEgraveAacutelsaquo) tradeUgravemiddot permilEgraveIcirciquest Igravemiddot˜ Ugravemiddot

IgravecurrenUacuteEuml AacuteEgraveOcircUacuteUgraveiquest˙Ocirc˘IgraveAcirc OacuteˆUacutersaquoUgraveAcircUacutemiddot [hellip] ∆Egrave fiIgraveOcircUacuteEcircmiddot Ocirc˘ AcircrsaquoOacutersquoUgravemiddot middotIumlEgraveIcirciquestUacuteEgravemiddot UgraveEuml˜ intOcircIumlmacrrsaquopermilmiddot˜ fiUgravemiddotOacute middotIumlAcircDaggerOcirc˘Oacute

ordfprodcent tradeOgravemiddot [hellip]

parainfinƒ infin AcircAacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AacuteUacuteEgraveiquest IcircEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave OcircIumlDagger IgravemiddotIcircUacuteDagger˜ Ocirc permilUacutefiIgraveOcirc˜hellipdegEgravemiddotUgraversaquo degEgravemiddotUgraversaquo EcircDaggerAacutemiddotIgraveAcirc ordflsaquopermilAcircEgravemiddot

ordfprodcent (intUacutemiddot˘Aacuteiquest˙AcircEgrave) ordmDaggerAacutemiddotIgraveAcirc AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotAacutemiddotOcircDaggerUcircmiddot UgraveOcircOacute πiquestUcircOcircOacutemiddot AacuteEgravemiddot-Ugraversaquo AacuteEgravemiddot iquestUacuteEuml UgraveOcirc˘ currenIcircIumlAcircbdquomiddot UgraveOcircOacute middotUgravecurrenUacutemiddot IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddotUgraversaquo AacuteEgravemiddot iquestUacuteEumlUgraveOcirc˘ UcircIcircfiUgraveˆUcircmiddot UgraveOcircOacute middotpermilAcircUacuteEcircfi IgraveOcirc˘ tradeOgravemiddot IcircmiddotIumllsaquo Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddotUcircOgravemiddot iexclOcircIgraversaquo˙AcircEgrave˜ ˆ˜ AcircrsaquoOacutersquoˆUacutemiddotrsaquoOcirc Oacutemiddot IumlcurrenIgraveAcirc iquestOacuteUgravemiddot Ugravemiddot rsaquopermilEgravemiddot

parainfinƒ sumOcircDaggerUcircAcirc˜ Ucircrsquo currenOacutemiddot OcircIumlfimacrUacute˘UcircOcirc middotIumliquestUgraveEgrave IcircmiddotEgrave UgraveOgraveUacutemiddot IcircmiddotıfiIgravemiddotUcircUgraversquoAcircpermilOgrave AacuteAcircUacuteIgravecurrenOacuteAcirc˜ UcircUgraveOcirc macrOgraveIgravemiddot Ucircmiddot permil˘Ocirc ˙EumlUgraveEgraveiquestOacuteAcirc˜ IgraveUacuteOcirc˜ Ucircrsquomiddot˘Ugravelsaquo UgraveEuml EcircˆUgraveEgraveiquest Ocirc˘ UcircsbquolsaquoOacuteAcircEgrave permilEgravemiddotUacuteIcircOgrave˜

Z infinOacuteOcircDaggerEgraveAacute ordflsaquopermilAcircEgravemiddot (IgraveUgraveEcircUacute ordm KOcircOacutepermilDaggerIumlEuml˜) (Afi UgraveOcirc Z infinOacuteOcircDaggerEgraveAacute ordflsaquopermilAcircEgravemiddot ndash IAcirc˙iquestsbquoAcircIuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute laquocentˆpermilOgraveOacuteEumlraquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

Πριν από την παράσταση

H παράσταση αρχίζει

radic para ƒ radic sect radic deg radic trade E iexcl radic trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl radic Agrave pound part infin ∆ ƒ π int radic Agrave E ƒ deg radic Agrave

ordfAcirc UgraveOcirc iquestOacuteOcircEgraveAacuteIgravemiddot UgraveEuml˜ middot˘Iumlmiddotrsaquomiddot˜ sbquoUacutersaquoUcircIcircOcircOacuteUgravemiddotEgrave UcircUgraveEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo Euml ordflsaquopermilAcircEgravemiddot IcircEgrave Euml paramiddotUacutemiddotIgraveiquestOacutemiddot middotIcircOcirc˘IgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteAcirc˜ IcircmiddotUgravemiddotAacutelsaquo˜ IgraveUacuteOcircUcircUgraveiquest UcircAcirc IgraveEgravemiddot macrAcircEgraveUacuteiquestIgravemiddotIacutemiddot-UcircrsaquoUgraveEgrave infinfi IgravemiddotIcircUacuteEgraveiquest middotOacuteAcircmiddotrsaquoUcircıEumlUgraveAcirc˜ IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirccurren˜ IcircmiddotEgrave UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot intEgrave OcircEgrave permil˘Ocirc UgraveOcirc˘˜ middotIcircOcircDaggerOacuteAcirc

H Eλένη (Tζένη Γαϊτανοπούλου Θεατρικός Oργανισmicroός Kύπρου 1993

σκην N Xαραλάmicroπους)

Oι λέξεις microε το σύmicroβολο αυτό () επεξηγούνται και στο Λεξικό Όρων της Aρχαίας Eλληνικής Tραγωδίας (σσ 142-144)

12 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Tα βάσανά microου θα σας ιστορήσω

Oι τρεις θεές η Κύπριδα11 κι η Ήρα

κι η Αθηνά του ∆ία η θυγατέρα

σε microια βραχοσπηλιά πήγαν της Ίδης12

την πιο όmicroορφη να κρίνει ο Πάρης Όmicroως 30

την οmicroορφιά microου τάζοντάς του13 η Κύπρη

ndashαν όmicroορφο λογιέται14 ότι σου φέρνει

τη δυστυχίαndash και ταίρι του πως θα rsquomicroαι

κερδίζει το βραβείο Και της Ίδης

αφήνοντας τις στάνες φτάνει ο Πάρης 35

γοργά στη Σπάρτη για να microε κερδίσει

Οργίστηκrsquo η ΄Ηρα που έτσι τη νικήσαν

κι εmicroπόδισε το γάmicroο microου microrsquo εκείνον

Στου Πρίαmicroου το γιο δε δίνει εmicroένα

παρά το είδωλό microου φτιάχνοντάς το 40

σαν πλάσmicroα ζωντανό από τον αιθέρα

κι αυτός θαρρεί πως microrsquo έχει ndashκούφια ιδέαndash15

ενώ δε microrsquo έχει καν Έπειτα οι γνώmicroες

του ∆ία16 στα πάθη αυτά σωριάσαν κι άλλα

γιατί σήκωσε πόλεmicroο αναmicroέσο 45

στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους

τους Τρωαδίτες για να ξαλαφρώσει

τη microάνα γη απrsquo το πλήθος των ανθρώπων

κι ο πιο microεγάλος άντρας της Ελλάδας17

να γίνει ξακουστός18 Εγώ βραβείο 50

παλικαριάς στους Έλληνες και Τρώες

ποτέ δεν ήmicroουν ήταν τrsquo όνοmicroά microου

Mε πήρε στις πτυχές ο Ερmicroής του αιθέρα

και σκεπασmicroένη σε θαmicroπή νεφέλη

ndashδε microrsquo άφησε χωρίς φροντίδα ο ∆ίαςndash 55

microrsquo έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια

κρίνοντας πως αυτός απrsquo όλους ήταν

πιο γνωστικός κι αγνό το γάmicroο microου έτσι

για το Μενέλαο θα κρατούσα Tώρα

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν

Πώς άρχισαν

τα βάσανά της

Πώς αντέδρασε η Ήρα

στην κρίση του Πάρη

Πώς βρέθηκε η Eλένη

στην Aίγυπτο

1111 Κύπριδα ονοmicroάζεται η Aφροδίτη θεά της οmicroορφιάς επειδή σύmicroφωνα microε την παράδοση αναδύθηκε από τη θάλασσα της Κύπρου1122 Βουνό της Μ Ασίας κοντά στην Τροία Eκεί ζούσε ο Πάρης ως βοσκός όταν οι τρεις θεές του ζήτησαν να δώσει το microήλο της Έριδας

στην οmicroορφότερη1133 H Ελένη εmicroφανίζεται εδώ σαν ένα απλό πιόνι στα σχέδια της θεάς Στη συνέχεια εκφράζει απέχθεια για την οmicroορφιά της καθώς θεω-

ρεί ότι στην περίπτωσή της το χαρακτηριστικό αυτό προκαλεί δυστυχία1144 λογιέται = θεωρείται1155 Στο πρωτότυπο κεν δκησις (lt δκε = φαίνεται) εικασία γνώmicroη φαντασία1166 H δυστυχία της Ελένης δεν οφείλεται microόνο στην οργή της Ήρας αλλά συνέβαλαν και τα σχέδια του ∆ία1177 Εννοεί τον Αχιλλέα1188 Eδώ γίνεται microια διάκριση ανάmicroεσα στην αιτία και την πρόφαση του πολέmicroου η Ελένη είναι microόνο η πρόφαση ενώ πραγmicroατική αιτία εί-

ναι το σχέδιο του ∆ία

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 13

H Eλένη και το είδωλό της

Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη microε την έναρξη του δράmicroατος

καλείται να αποδώσει έναν εκτενή microονόλογο που θεωρείται στατικός

και αντιθεατρικός εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισmicroα κάθε θεατρικού

έργου είναι η δράση και όχι η απαγγελία (βλ και ορισmicroό της τραγω-

δίας από τον Αριστοτέλη permilUacuteOgraveOacuteUgraveˆOacute Icircmiddotd Ocirceacute permilEgraversquo agravemiddotAacuteAacuteAcircIumlrsaquomiddot˜)

ntilde Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθού-

σε να κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Τι να την κάνωτη ζωή πια αναρωτιέται η Ελένη

ntilde Ποιοι λόγοι σύmicroφωνα microε όσα υποστηρίζει την οδήγησαν σε αυτή την

τραγική παραίτηση

ntilde Ως θεατήςαναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακού-

γοντάς την Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ότι ο Αριστοτέλης ονό-

microαζε oumlIumlAcircOcirc και EcircfisbquoOcirc

Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης

και πολέmicroου microεταβολών αιφνίδιων και απρόσmicroενων αισθάνονται ότι δεν

ελέγχουν τη microοίρα τους δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο δεν αmicroείβονται πά-

ντα οι καλοί ούτε τιmicroωρούνται πάντα οι κακοίntilde Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης

όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής

ntilde Θα microπορούσε microια τέτοια αντίληψη να microας συγκινήσει ακόmicroα και σή-

microερα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infiniexcl∆ƒradicordfinfinAtildeprod oslash UgraveOcirc˘ ∆˘OacutepermiliquestUacuteAcircOcirc˘sbquoIumlmiddotUcircUgraveiquestUacuteEgrave IcircfiUacuteEuml AcircUcircDagger UgraveOcirc˘ centrsaquomiddot permilAcircOacute AcircrsaquoUcircmiddotEgravemiddotfi OcircIumlIumlOcircDagger˜ ımiddot EcircDaggerUgraveUacuteˆUcircAcirc˜ middotUgravecurrenUacuteAcirc˜middotrsquo UgraveOcircOacute infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot1 DaggerUcircUgraveAcircUacutersquo middotrsquo UgraveOcirc ordmıfiOacuteOcircUgraveOcirc ordmfiOacuteOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc IcircEgrave middotrsquo fiUcircmiddotEuml AacuteEuml ıUacutecurrenEcircAcircEgrave IcircmiddotIcirciquestOslash permilAcirc ımiddot EgraveUcircUgravecurrenbdquoˆ

OcircUgravecurren ˆ˜ Ucircrsquo currenmacrAcircEgrave IcirciquestIgraveAcircEgrave Ocirc centrsaquomiddot˜ AcircUcirccurrenOacutemiddotIumliquestIgraveEgravemiddot UgravefiUcircˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute IcircmiddotEgrave sbquomiddotUacutesbquoiquestUacuteˆOacuteinfin Oacutemiddot macrmiddotıAcircrsaquo˜ infinrsquo Ugravemiddot fiIgraveOcircUacuteEcirciquest UcircOcirc˘ IgraveiquestUgraveEgravemiddotsbquoAacutelsaquoIcircAcirc Euml EcircUacuteEgravemacrUgravelsaquo IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo Euml UacuteEumlIgraveiquestmacrUgraveUacutemiddotUgraveˆOacute IacutemiddotIcircOcirc˘UcircIgravecurrenOacuteˆOacute IcirciquestIgraveˆOacute UgraveEuml˜ ordmUacute˘Aacutersaquomiddot˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 766-773

(IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

1 infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot˜ permilmiddotrsaquoIgraveOcircOacutemiddot˜ UgraveEuml˜ AcircIcircpermilrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ AcircIcircpermilEgraveIcircEumlUgravelsaquo˜

H E iexcl radic Atilde prod E sect part iexcl prod

O Πάρης παίρνει την Eλένη Aνάmicroεσά τους ο Έρωτας

(ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

Eλένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Ελένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

14 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

βρίσκοmicroαι εδώ κι ο δόλιος microου άντρας πήγε 60

microαζεύοντας στρατό στης Τροίας τα κάστρα

ζητώντας να microε πάρει πίσω Κι έχουν

στου Σκάmicroαντρου19 χαθεί το ρέmicroα πλήθος

ψυχές για microένα κι ενώ τόσα πάθη

τράβηξα από παντού ακούω κατάρες20 65

προδότρα microε λογιάζουνε του αντρός microου

κι αιτία για να microπλέξουνε σε microέγα

πόλεmicroο οι Έλληνες Τι να την κάνω

τη ζωή πια Ο Ερmicroής αυτόν το λόγο

microου είπεOslash21 στη δοξασmicroένη εγώ τη Σπάρτη 70

θα ζήσω microε τον άντρα microου και πάλι

που θα το microάθει πως ποτέ δεν πήγα

στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου

Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο

κανείς για γάmicroο δε microιλούσεOslash microα όταν 75

microπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος

γυναίκα microε ζητά ολοένα ο γιος του

Τον άντρα microου τιmicroώντας στου Πρωτέα

το microνήmicroα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω22

καθάρια να κρατήσει την τιmicroή microου 80

Γιατί αν κακό όνοmicroα έχω στην Ελλάδα

το σώmicroα microου η ντροπή να microη microολύνει

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ο Ν

Σε ποια κατάσταση

βρίσκεται τώρα η Eλένη

Ποια είναι η microοναδική της

ελπίδα

Tι απειλεί τώρα την Eλένη

και πώς εκείνη

το αντιmicroετωπίζει

1199 Ποτάmicroι κοντά στην Τροία2200 Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία ένα δηλαδή microοτίβο επαναλαmicroβανόmicroενο2211 H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρmicroή έρχεται ως απάντηση στην προηγούmicroενη ερώτηση για να δείξει δηλαδή

πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της2222 Kαταφεύγοντας η Eλένη στο microνήmicroα του Πρωτέα που θεωρείται από το Θεοκλύmicroενο χώρος ιερός εξασφαλίζει άσυλο Eδώ αναφέρεται

πρώτη φορά το microνήmicroα του Πρωτέα το οποίο θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στο δράmicroα

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

12 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Tα βάσανά microου θα σας ιστορήσω

Oι τρεις θεές η Κύπριδα11 κι η Ήρα

κι η Αθηνά του ∆ία η θυγατέρα

σε microια βραχοσπηλιά πήγαν της Ίδης12

την πιο όmicroορφη να κρίνει ο Πάρης Όmicroως 30

την οmicroορφιά microου τάζοντάς του13 η Κύπρη

ndashαν όmicroορφο λογιέται14 ότι σου φέρνει

τη δυστυχίαndash και ταίρι του πως θα rsquomicroαι

κερδίζει το βραβείο Και της Ίδης

αφήνοντας τις στάνες φτάνει ο Πάρης 35

γοργά στη Σπάρτη για να microε κερδίσει

Οργίστηκrsquo η ΄Ηρα που έτσι τη νικήσαν

κι εmicroπόδισε το γάmicroο microου microrsquo εκείνον

Στου Πρίαmicroου το γιο δε δίνει εmicroένα

παρά το είδωλό microου φτιάχνοντάς το 40

σαν πλάσmicroα ζωντανό από τον αιθέρα

κι αυτός θαρρεί πως microrsquo έχει ndashκούφια ιδέαndash15

ενώ δε microrsquo έχει καν Έπειτα οι γνώmicroες

του ∆ία16 στα πάθη αυτά σωριάσαν κι άλλα

γιατί σήκωσε πόλεmicroο αναmicroέσο 45

στη χώρα των Ελλήνων και στους δόλιους

τους Τρωαδίτες για να ξαλαφρώσει

τη microάνα γη απrsquo το πλήθος των ανθρώπων

κι ο πιο microεγάλος άντρας της Ελλάδας17

να γίνει ξακουστός18 Εγώ βραβείο 50

παλικαριάς στους Έλληνες και Τρώες

ποτέ δεν ήmicroουν ήταν τrsquo όνοmicroά microου

Mε πήρε στις πτυχές ο Ερmicroής του αιθέρα

και σκεπασmicroένη σε θαmicroπή νεφέλη

ndashδε microrsquo άφησε χωρίς φροντίδα ο ∆ίαςndash 55

microrsquo έφερε στου Πρωτέα εδώ τα σπίτια

κρίνοντας πως αυτός απrsquo όλους ήταν

πιο γνωστικός κι αγνό το γάmicroο microου έτσι

για το Μενέλαο θα κρατούσα Tώρα

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν

Πώς άρχισαν

τα βάσανά της

Πώς αντέδρασε η Ήρα

στην κρίση του Πάρη

Πώς βρέθηκε η Eλένη

στην Aίγυπτο

1111 Κύπριδα ονοmicroάζεται η Aφροδίτη θεά της οmicroορφιάς επειδή σύmicroφωνα microε την παράδοση αναδύθηκε από τη θάλασσα της Κύπρου1122 Βουνό της Μ Ασίας κοντά στην Τροία Eκεί ζούσε ο Πάρης ως βοσκός όταν οι τρεις θεές του ζήτησαν να δώσει το microήλο της Έριδας

στην οmicroορφότερη1133 H Ελένη εmicroφανίζεται εδώ σαν ένα απλό πιόνι στα σχέδια της θεάς Στη συνέχεια εκφράζει απέχθεια για την οmicroορφιά της καθώς θεω-

ρεί ότι στην περίπτωσή της το χαρακτηριστικό αυτό προκαλεί δυστυχία1144 λογιέται = θεωρείται1155 Στο πρωτότυπο κεν δκησις (lt δκε = φαίνεται) εικασία γνώmicroη φαντασία1166 H δυστυχία της Ελένης δεν οφείλεται microόνο στην οργή της Ήρας αλλά συνέβαλαν και τα σχέδια του ∆ία1177 Εννοεί τον Αχιλλέα1188 Eδώ γίνεται microια διάκριση ανάmicroεσα στην αιτία και την πρόφαση του πολέmicroου η Ελένη είναι microόνο η πρόφαση ενώ πραγmicroατική αιτία εί-

ναι το σχέδιο του ∆ία

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 13

H Eλένη και το είδωλό της

Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη microε την έναρξη του δράmicroατος

καλείται να αποδώσει έναν εκτενή microονόλογο που θεωρείται στατικός

και αντιθεατρικός εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισmicroα κάθε θεατρικού

έργου είναι η δράση και όχι η απαγγελία (βλ και ορισmicroό της τραγω-

δίας από τον Αριστοτέλη permilUacuteOgraveOacuteUgraveˆOacute Icircmiddotd Ocirceacute permilEgraversquo agravemiddotAacuteAacuteAcircIumlrsaquomiddot˜)

ntilde Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθού-

σε να κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Τι να την κάνωτη ζωή πια αναρωτιέται η Ελένη

ntilde Ποιοι λόγοι σύmicroφωνα microε όσα υποστηρίζει την οδήγησαν σε αυτή την

τραγική παραίτηση

ntilde Ως θεατήςαναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακού-

γοντάς την Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ότι ο Αριστοτέλης ονό-

microαζε oumlIumlAcircOcirc και EcircfisbquoOcirc

Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης

και πολέmicroου microεταβολών αιφνίδιων και απρόσmicroενων αισθάνονται ότι δεν

ελέγχουν τη microοίρα τους δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο δεν αmicroείβονται πά-

ντα οι καλοί ούτε τιmicroωρούνται πάντα οι κακοίntilde Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης

όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής

ntilde Θα microπορούσε microια τέτοια αντίληψη να microας συγκινήσει ακόmicroα και σή-

microερα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infiniexcl∆ƒradicordfinfinAtildeprod oslash UgraveOcirc˘ ∆˘OacutepermiliquestUacuteAcircOcirc˘sbquoIumlmiddotUcircUgraveiquestUacuteEgrave IcircfiUacuteEuml AcircUcircDagger UgraveOcirc˘ centrsaquomiddot permilAcircOacute AcircrsaquoUcircmiddotEgravemiddotfi OcircIumlIumlOcircDagger˜ ımiddot EcircDaggerUgraveUacuteˆUcircAcirc˜ middotUgravecurrenUacuteAcirc˜middotrsquo UgraveOcircOacute infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot1 DaggerUcircUgraveAcircUacutersquo middotrsquo UgraveOcirc ordmıfiOacuteOcircUgraveOcirc ordmfiOacuteOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc IcircEgrave middotrsquo fiUcircmiddotEuml AacuteEuml ıUacutecurrenEcircAcircEgrave IcircmiddotIcirciquestOslash permilAcirc ımiddot EgraveUcircUgravecurrenbdquoˆ

OcircUgravecurren ˆ˜ Ucircrsquo currenmacrAcircEgrave IcirciquestIgraveAcircEgrave Ocirc centrsaquomiddot˜ AcircUcirccurrenOacutemiddotIumliquestIgraveEgravemiddot UgravefiUcircˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute IcircmiddotEgrave sbquomiddotUacutesbquoiquestUacuteˆOacuteinfin Oacutemiddot macrmiddotıAcircrsaquo˜ infinrsquo Ugravemiddot fiIgraveOcircUacuteEcirciquest UcircOcirc˘ IgraveiquestUgraveEgravemiddotsbquoAacutelsaquoIcircAcirc Euml EcircUacuteEgravemacrUgravelsaquo IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo Euml UacuteEumlIgraveiquestmacrUgraveUacutemiddotUgraveˆOacute IacutemiddotIcircOcirc˘UcircIgravecurrenOacuteˆOacute IcirciquestIgraveˆOacute UgraveEuml˜ ordmUacute˘Aacutersaquomiddot˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 766-773

(IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

1 infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot˜ permilmiddotrsaquoIgraveOcircOacutemiddot˜ UgraveEuml˜ AcircIcircpermilrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ AcircIcircpermilEgraveIcircEumlUgravelsaquo˜

H E iexcl radic Atilde prod E sect part iexcl prod

O Πάρης παίρνει την Eλένη Aνάmicroεσά τους ο Έρωτας

(ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

Eλένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Ελένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

14 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

βρίσκοmicroαι εδώ κι ο δόλιος microου άντρας πήγε 60

microαζεύοντας στρατό στης Τροίας τα κάστρα

ζητώντας να microε πάρει πίσω Κι έχουν

στου Σκάmicroαντρου19 χαθεί το ρέmicroα πλήθος

ψυχές για microένα κι ενώ τόσα πάθη

τράβηξα από παντού ακούω κατάρες20 65

προδότρα microε λογιάζουνε του αντρός microου

κι αιτία για να microπλέξουνε σε microέγα

πόλεmicroο οι Έλληνες Τι να την κάνω

τη ζωή πια Ο Ερmicroής αυτόν το λόγο

microου είπεOslash21 στη δοξασmicroένη εγώ τη Σπάρτη 70

θα ζήσω microε τον άντρα microου και πάλι

που θα το microάθει πως ποτέ δεν πήγα

στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου

Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο

κανείς για γάmicroο δε microιλούσεOslash microα όταν 75

microπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος

γυναίκα microε ζητά ολοένα ο γιος του

Τον άντρα microου τιmicroώντας στου Πρωτέα

το microνήmicroα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω22

καθάρια να κρατήσει την τιmicroή microου 80

Γιατί αν κακό όνοmicroα έχω στην Ελλάδα

το σώmicroα microου η ντροπή να microη microολύνει

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ο Ν

Σε ποια κατάσταση

βρίσκεται τώρα η Eλένη

Ποια είναι η microοναδική της

ελπίδα

Tι απειλεί τώρα την Eλένη

και πώς εκείνη

το αντιmicroετωπίζει

1199 Ποτάmicroι κοντά στην Τροία2200 Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία ένα δηλαδή microοτίβο επαναλαmicroβανόmicroενο2211 H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρmicroή έρχεται ως απάντηση στην προηγούmicroενη ερώτηση για να δείξει δηλαδή

πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της2222 Kαταφεύγοντας η Eλένη στο microνήmicroα του Πρωτέα που θεωρείται από το Θεοκλύmicroενο χώρος ιερός εξασφαλίζει άσυλο Eδώ αναφέρεται

πρώτη φορά το microνήmicroα του Πρωτέα το οποίο θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στο δράmicroα

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 13

H Eλένη και το είδωλό της

Ο υποκριτής που υποδύεται την Ελένη microε την έναρξη του δράmicroατος

καλείται να αποδώσει έναν εκτενή microονόλογο που θεωρείται στατικός

και αντιθεατρικός εφόσον χαρακτηριστικό γνώρισmicroα κάθε θεατρικού

έργου είναι η δράση και όχι η απαγγελία (βλ και ορισmicroό της τραγω-

δίας από τον Αριστοτέλη permilUacuteOgraveOacuteUgraveˆOacute Icircmiddotd Ocirceacute permilEgraversquo agravemiddotAacuteAacuteAcircIumlrsaquomiddot˜)

ntilde Με ποιους τρόπους φαντάζεσαι ότι ο υποκριτής θα προσπαθού-

σε να κινήσει το ενδιαφέρον των θεατών

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Τι να την κάνωτη ζωή πια αναρωτιέται η Ελένη

ntilde Ποιοι λόγοι σύmicroφωνα microε όσα υποστηρίζει την οδήγησαν σε αυτή την

τραγική παραίτηση

ntilde Ως θεατήςαναγνώστης της τραγωδίας πώς αισθάνεται κανείς ακού-

γοντάς την Πιστεύεις πως αρχίζει να βιώνει ότι ο Αριστοτέλης ονό-

microαζε oumlIumlAcircOcirc και EcircfisbquoOcirc

Την εποχή του Ευριπίδη οι άνθρωποι ζώντας σε καιρούς αναστάτωσης

και πολέmicroου microεταβολών αιφνίδιων και απρόσmicroενων αισθάνονται ότι δεν

ελέγχουν τη microοίρα τους δεν επικρατεί πάντα το δίκαιο δεν αmicroείβονται πά-

ντα οι καλοί ούτε τιmicroωρούνται πάντα οι κακοίntilde Πιστεύεις ότι η αντίληψη αυτή περνάει και στην ιστορία της Ελένης

όπως αρχίζει σιγά σιγά να τη στήνει ο τραγικός ποιητής

ntilde Θα microπορούσε microια τέτοια αντίληψη να microας συγκινήσει ακόmicroα και σή-

microερα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infiniexcl∆ƒradicordfinfinAtildeprod oslash UgraveOcirc˘ ∆˘OacutepermiliquestUacuteAcircOcirc˘sbquoIumlmiddotUcircUgraveiquestUacuteEgrave IcircfiUacuteEuml AcircUcircDagger UgraveOcirc˘ centrsaquomiddot permilAcircOacute AcircrsaquoUcircmiddotEgravemiddotfi OcircIumlIumlOcircDagger˜ ımiddot EcircDaggerUgraveUacuteˆUcircAcirc˜ middotUgravecurrenUacuteAcirc˜middotrsquo UgraveOcircOacute infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot1 DaggerUcircUgraveAcircUacutersquo middotrsquo UgraveOcirc ordmıfiOacuteOcircUgraveOcirc ordmfiOacuteOcirc IcircmiddotEgrave UgraveOcirc poundiquestOacutemiddotUgraveOcirc IcircEgrave middotrsquo fiUcircmiddotEuml AacuteEuml ıUacutecurrenEcircAcircEgrave IcircmiddotIcirciquestOslash permilAcirc ımiddot EgraveUcircUgravecurrenbdquoˆ

OcircUgravecurren ˆ˜ Ucircrsquo currenmacrAcircEgrave IcirciquestIgraveAcircEgrave Ocirc centrsaquomiddot˜ AcircUcirccurrenOacutemiddotIumliquestIgraveEgravemiddot UgravefiUcircˆOacute partIumlIumllsaquoOacuteˆOacute IcircmiddotEgrave sbquomiddotUacutesbquoiquestUacuteˆOacuteinfin Oacutemiddot macrmiddotıAcircrsaquo˜ infinrsquo Ugravemiddot fiIgraveOcircUacuteEcirciquest UcircOcirc˘ IgraveiquestUgraveEgravemiddotsbquoAacutelsaquoIcircAcirc Euml EcircUacuteEgravemacrUgravelsaquo IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo Euml UacuteEumlIgraveiquestmacrUgraveUacutemiddotUgraveˆOacute IacutemiddotIcircOcirc˘UcircIgravecurrenOacuteˆOacute IcirciquestIgraveˆOacute UgraveEuml˜ ordmUacute˘Aacutersaquomiddot˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 766-773

(IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

1 infinIumliquestUcircUgraveOcircUacutemiddot˜ permilmiddotrsaquoIgraveOcircOacutemiddot˜ UgraveEuml˜ AcircIcircpermilrsaquoIcircEumlUcircEuml˜ AcircIcircpermilEgraveIcircEumlUgravelsaquo˜

H E iexcl radic Atilde prod E sect part iexcl prod

O Πάρης παίρνει την Eλένη Aνάmicroεσά τους ο Έρωτας

(ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

Eλένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Ελένη (A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

14 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

βρίσκοmicroαι εδώ κι ο δόλιος microου άντρας πήγε 60

microαζεύοντας στρατό στης Τροίας τα κάστρα

ζητώντας να microε πάρει πίσω Κι έχουν

στου Σκάmicroαντρου19 χαθεί το ρέmicroα πλήθος

ψυχές για microένα κι ενώ τόσα πάθη

τράβηξα από παντού ακούω κατάρες20 65

προδότρα microε λογιάζουνε του αντρός microου

κι αιτία για να microπλέξουνε σε microέγα

πόλεmicroο οι Έλληνες Τι να την κάνω

τη ζωή πια Ο Ερmicroής αυτόν το λόγο

microου είπεOslash21 στη δοξασmicroένη εγώ τη Σπάρτη 70

θα ζήσω microε τον άντρα microου και πάλι

που θα το microάθει πως ποτέ δεν πήγα

στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου

Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο

κανείς για γάmicroο δε microιλούσεOslash microα όταν 75

microπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος

γυναίκα microε ζητά ολοένα ο γιος του

Τον άντρα microου τιmicroώντας στου Πρωτέα

το microνήmicroα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω22

καθάρια να κρατήσει την τιmicroή microου 80

Γιατί αν κακό όνοmicroα έχω στην Ελλάδα

το σώmicroα microου η ντροπή να microη microολύνει

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ο Ν

Σε ποια κατάσταση

βρίσκεται τώρα η Eλένη

Ποια είναι η microοναδική της

ελπίδα

Tι απειλεί τώρα την Eλένη

και πώς εκείνη

το αντιmicroετωπίζει

1199 Ποτάmicroι κοντά στην Τροία2200 Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία ένα δηλαδή microοτίβο επαναλαmicroβανόmicroενο2211 H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρmicroή έρχεται ως απάντηση στην προηγούmicroενη ερώτηση για να δείξει δηλαδή

πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της2222 Kαταφεύγοντας η Eλένη στο microνήmicroα του Πρωτέα που θεωρείται από το Θεοκλύmicroενο χώρος ιερός εξασφαλίζει άσυλο Eδώ αναφέρεται

πρώτη φορά το microνήmicroα του Πρωτέα το οποίο θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στο δράmicroα

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

14 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-82 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

βρίσκοmicroαι εδώ κι ο δόλιος microου άντρας πήγε 60

microαζεύοντας στρατό στης Τροίας τα κάστρα

ζητώντας να microε πάρει πίσω Κι έχουν

στου Σκάmicroαντρου19 χαθεί το ρέmicroα πλήθος

ψυχές για microένα κι ενώ τόσα πάθη

τράβηξα από παντού ακούω κατάρες20 65

προδότρα microε λογιάζουνε του αντρός microου

κι αιτία για να microπλέξουνε σε microέγα

πόλεmicroο οι Έλληνες Τι να την κάνω

τη ζωή πια Ο Ερmicroής αυτόν το λόγο

microου είπεOslash21 στη δοξασmicroένη εγώ τη Σπάρτη 70

θα ζήσω microε τον άντρα microου και πάλι

που θα το microάθει πως ποτέ δεν πήγα

στην Τροία στο κρεβάτι κάποιου ξένου

Κι όσο ο Πρωτέας έβλεπε τον ήλιο

κανείς για γάmicroο δε microιλούσεOslash microα όταν 75

microπήκε στη σκοτεινιά της γης εκείνος

γυναίκα microε ζητά ολοένα ο γιος του

Τον άντρα microου τιmicroώντας στου Πρωτέα

το microνήmicroα ετούτο ικέτισσα προσπέφτω22

καθάρια να κρατήσει την τιmicroή microου 80

Γιατί αν κακό όνοmicroα έχω στην Ελλάδα

το σώmicroα microου η ντροπή να microη microολύνει

TΑ BΑ Σ Α Ν Α

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Σ Τ Ο ΠΑ Ρ Ο Ν

Σε ποια κατάσταση

βρίσκεται τώρα η Eλένη

Ποια είναι η microοναδική της

ελπίδα

Tι απειλεί τώρα την Eλένη

και πώς εκείνη

το αντιmicroετωπίζει

1199 Ποτάmicroι κοντά στην Τροία2200 Oι κατάρες προς την Eλένη αποτελούν κοινό τόπο στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία ένα δηλαδή microοτίβο επαναλαmicroβανόmicroενο2211 H αναφορά της Eλένης στην προφητική υπόσχεση του Eρmicroή έρχεται ως απάντηση στην προηγούmicroενη ερώτηση για να δείξει δηλαδή

πώς άντεξε ως τώρα τα δεινά της2222 Kαταφεύγοντας η Eλένη στο microνήmicroα του Πρωτέα που θεωρείται από το Θεοκλύmicroενο χώρος ιερός εξασφαλίζει άσυλο Eδώ αναφέρεται

πρώτη φορά το microνήmicroα του Πρωτέα το οποίο θα παίξει σηmicroαντικό ρόλο στο δράmicroα

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 15

H Eλένη και το είδωλό της

Το κείmicroενο που microελετάmicroε γρά-

φτηκε για να παρασταθεί οπό-

τε ενσωmicroατώνονται σε αυτό και

σκηνογραφικές πληροφορίες

ntilde Αν ήσουν σκηνογράφος

ποια στοιχεία θα αντλού-

σες και πώς θα τα αξιο-

ποιούσες για να σχεδιά-

σεις το σκηνικό της παρά-

στασης

ntilde Aς microην ξεχνάmicroε όmicroως ότι οι

σκηνογράφοι πολλές φο-

ρές δεν ακολουθούν πιστά

τις laquoοδηγίεςraquo του κειmicroένου

Φαίνεται κάτι τέτοιο στις δι-

πλανές φωτογραφίες

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Στον κόσmicroο της Ελένης θα διαπιστώσουmicroε σιγά σιγά ότι τίποτε δεν είναι όπως αρχικά φαίνεται και όλοι σχεδόν οι

ήρωες βιώνουν λιγότερο ή περισσότερο τις συνέπειες κάποιας πλάνης Στο πρώτο microέρος του Προλόγου κυρίαρχη

είναι η αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη (είναι) που βρίσκεται στην Αίγυπτο και το είδωλό της (φαίνεσθαι)

που βρέθηκε στην Τροία Η αντίθεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που απηχεί προβληmicroατισmicroούς της εποχής

είναι καθοριστική για τη ζωή της Ελένης και θα ρυθmicroίσει ως ένα βαθmicroό την εξέλιξη του έργου

ntilde Ας εντοπίσουmicroε σηmicroεία του κειmicroένου στα οποία γίνεται σαφής αυτή η αντίθεση

Ο microονόλογος της Ελένης τελειώνει microε microια αντίθεση από τη microια η προσδοκία ότι θα ζήσει ευτυχισmicroένη microε το Μενέλαο

όπως διαβεβαίωσε ο Ερmicroής και από την άλλη ο φόβος ότι θα εξαναγκαστεί να παντρευτεί το Θεοκλύmicroενο

ntilde Tι νιώθεις να βαραίνει περισσότερο H ελπίδα ή ο φόβος

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H M infin ∆ π infin ordf π infin trade trade Agrave deg Atilde ƒ radic iexcl prod trade H pound radic para radic π radic Agrave

infinfi UgraveEumlOacute IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ IcircmiddotıOcircUacutersaquo˙ˆ UgraveEumlOacute AcircUacuteIgraveEumlOacuteAcircrsaquomiddot lsaquopermilEuml middotfi UgraveOcircOacute UacutefiIumlOcircAacuteOcirc currenOacutemiddotOacute UacutefiIumlOcirc-AacuteOcirc IgraveAcirc IacuteAcircmacrˆUacuteEgraveUcircUgravefi AcircOacutepermilEgravemiddotEcirccurrenUacuteOcircOacute Ocirc˘ middotOacutemiddotEcirccurrenUacuteAcircEgrave AacuteDaggerUacuteˆ UcircUgraveEgrave˜ 17 EcircOcircUacutecurren˜ UgraveEuml IumlcurrenIacuteEuml laquoAcircAacuteOgraveraquointmiddotEgrave AcircrsaquoOacutemiddotEgrave IgraveEgravemiddot UacutefiIcircIumlEumlUcircEuml middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveAcircIumlcurrenUgraveEuml UgraveOcirc˘ AcircAacuteOgrave UgraveEuml˜ Ugravemiddot˘UgravefiUgraveEumlUgraveiquest˜ IgraveOcirc˘ ˆ˜ partIumlcurrenOacuteEuml˜centEgravefiUgraveEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml Ocirc˘ sbquoAacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgrave IcircmiddotEgrave middotrsaquo˙AcircEgrave permilAcircOacute AcircrsaquoOacutemiddotEgrave UgraveOcirc AcircrsaquopermilˆIumlOcirc UgraveOcirc UcircDaggerOacuteOacuteAcircEcircOcirc UgraveOcirc middotcurrenUacuteEgraveOacuteOcirc Icircmiddot-UgravemiddotUcircIcircAcircDaggermiddotUcircIgravemiddot UgraveEuml˜ lozUacutemiddot˜ intiquestOacuteAcircEgrave currenOacutemiddot middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave ıcurrenIumlAcircEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcircOcircıAcircUgravelsaquoUcircAcircEgrave UgraveOcircOacute Acircmiddot˘-Ugravefi UgraveEuml˜ AcircOacuteOgraveEgraveOcircOacute UgraveOcirc˘ IcircOcircEgraveOacuteOcircDagger intmiddotEgrave Ugravemiddot IcirciquestUgraveOcircUgraveUacutemiddot UgraveOcirc˘ UcircIcircEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger Ucirc˘IgravesbquoiquestIumlIumlOcirc˘Oacute UcircAcirc middot˘UgravefiUgraveOcirc middotEgravemacrOacutersaquopermilEgrave UgraveEuml˜ Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveEuml˜ UcirciquestUacuteIcircmiddot˜ IcircmiddotEgrave UgraveˆOacute OcircUcircUgraveOgraveOacute Euml partIumlcurrenOacuteEuml UgraveOcirc˘ AcircEgravepermilOgraveIumlOcirc˘

sectlsaquopermilmiddot ∆middotUcircOcircOcircDaggerIumlOcirc˘ (Euml partIumlcurrenOacuteEuml UcircUgraveEumlOacute middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml UgraveOcirc˘ infinIgraveEcircEgraveıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘) UcircAcirc Ucirc˘OacutecurrenOacuteUgraveAcirc˘Iacutelsaquo UgraveEuml˜ UcircUgraveOcircOacute EumlIgraveAcircUacutelsaquoUcircEgraveOcirc TDaggerOcirc

(TOcirc BlsaquoIgravemiddot 18071999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Σκηνικό microε κάτοπτρα για παράσταση της Eλένης (Amicroφιθέατρο 1999)

Σκηνικό για παράσταση της Eλένης(KΘBE 1982 σκηνογρ ∆ Φωτόπουλος)

Eλένη (Λ Tασοπούλου

Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

16 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΤΕΥΚΡΟΣ1Το κάστρο ετούτο ποιος εξουσιάζει

Γιατί από τις στοές και τους ωραίους

θριγκούς2 που το κυκλώνουν για παλάτι 85

άρχοντα πλούσιου microπορείς να το νοmicroίσεις3

Άα4

Θεοί ποιαν όψη αντίκρισα Κοιτάζω

την πολυmicroίσητη θωριά κακούργας

γυναίκας που ξεκλήρισε κι εmicroένα 90

κι όλους τους Αχαιούς Άmicroποτε να rsquoχεις

την έχθρα των θεών που τόσο microοιάζεις

microε την Ελένη Κι αν σε ξένη χώρα

δε βρισκόmicroουν5 microε τούτη τη σαΐτα

που αλάθευτα χτυπά θrsquo αφανιζόσουν 95

για να γευτείς αυτή τη χάρη αφού είσαι

παρόmicroοια microε του ∆ία τη θυγατέρα

EΛE Γιατί δυστυχισmicroένε όποιος και να rsquoσαι

microrsquo αποστράφηκες έτσι και microου δείχνεις

microίσος για τα δεινά που rsquoφερε κείνη 100

TEY ΈσφαλαOslash η οργή microε συνεπήρε

πιότερο απrsquo όσο θα rsquoπρεπεOslash η Ελλάδα

βαθιά microισεί να ξέρεις την ΕλένηOslashσυχώρα microε κυρά γιrsquo αυτά τα λόγια

ΕΛE Ποιος είσαι και από ποια χώρα εδώ φτάνεις 105

TEY Ένας από τους Έλληνες τους δόλιους

ΕΛE Γιrsquo αυτό λοιπόν δε στέργεις6 την Ελένη

Ποιος είσαι κι από πού Ποιος ο γονιός σου

TEY Με λένε Τεύκρο γιος του Τελαmicroώνα

και Σαλαmicroίνα η γη που microrsquo έχει θρέψει 110

ΕΛE Στον τόπο εδώ του Νείλου τι γυρεύεις

TEY Με διώξαν οι δικοί microου απrsquo την πατρίδα

ΕΛE Θαrsquo σαι δυστυχισmicroένοςOslash ποιος σε διώχνει

TEY Ποιος άλλος Ο πατέρας ΤελαmicroώναςΕΛE Γιατί Κάποιο κακό θα rsquoναι η αιτία 115

TEY Στην Τροία εχάθη ο Αίας ο αδελφός microου

ΕΛE Πώς ∆εν εχάθη απrsquo το δικό σου χέρι7

TEY Ρίχτηκε στο σπαθί του κι εσκοτώθη

ΕΛE Μανία τον ηύρε Αλλιώς δε θα τολmicroούσε

TEY Ξέρεις το τέκνο του Πηλέα τον Αχιλλέα 120

11 Ήρωας του τρωικού microυθολογικού κύκλου ξακουστός τοξότης22 Tο τmicroήmicroα του κτιρίου που βρίσκεται ανάmicroεσα στα κιονόκρανα και τη στέγη33 Οι ήρωες του Ευριπίδη συνηθίζουν να περιγράφουν επιβλητικά κτίριαOslash ίσως αυτό να αποτελεί σκηνογραφική υπόδειξη ή να έχει σχέ-

ση microε τη φτωχή σκηνογραφία του θεάτρου του 5ου αι πΧ και την προσπάθεια του ποιητή να κινήσει τη φαντασία του θεατή44 Tώρα που ο Tεύκρος αντιλαmicroβάνεται την παρουσία της Eλένης αισθάνεται κατάπληξη λόγω της οmicroοιότητάς της microε τη microισητή του laquoΕλένηraquo55 Η παρουσία σε microια ξένη χώρα microπορεί βέβαια να προσφέρει στον ξένο προστασία και άσυλο από την άλλη όmicroως ο ξένος έχει την υπο-

χρέωση να σέβεται τη χώρα στην οποία βρίσκεται και τους κατοίκους της66 στέργεις = αγαπάς συmicroπαθείς77 H Eλένη αναρωτιέται microήπως ο Τεύκρος ήταν αδελφοκτόνος και γιrsquo αυτό τον έδιωξε ο πατέρας του Τελαmicroώνας

trade Atilde radic sect π infin

H EΙ Σ Ο ∆ Ο Σ Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

ndash H TΑ Υ Τ Ο Τ Η Τ Α Τ Ο Υ

Πώς αντιδρά ο ξένος

όταν βλέπει την Eλένη

Ποιος είναι ο ξένος

κι από πού έρχεται

Πώς βρέθηκε στην Aίγυπτο

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 83-191)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 17

H Eλένη και το είδωλό της

Από την Ελένη microάθαmicroε την προϊστορία της δράσης και ακούσαmicroε τα βάσανά της Υπάρ-

χουν ωστόσο ακόmicroη κενά Τι να έγινε άραγε στην Τροία Πού να βρίσκεται ο Μενέ-

λαος Αχαιοί και Τρωαδίτες συνεχίζουν να την καταριούνται ως υπαίτια του πολέmicroου

Το νέο πρόσωπο που εmicroφανίζεται αναπάντεχα στη σκηνή ίσως microας καλύψει αυτά τα

κενά

ntilde Με ποιον τρόπο microαθαίνουmicroε ποιος είναι

ntilde Με βάση το κείmicroενο πώς φαντάζεσαι τη σκευή του

ntilde Aς παρατηρήσουmicroε την παράπλευρη απεικόνιση του Τεύκρου Σε ποια χα-

ρακτηριστικά επιmicroένει ο καλλιτέχνης Στη microακέτα του ζωγράφου Φασιανού

προβάλλονται τα ίδια χαρακτηριστικά

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Συνοmicroιλητής της Ελένης σε αυτήν τη σκηνή είναι ένας ήρωας του Τρωικού πολέmicroου ο Τεύκρος

ntilde Aς επισηmicroάνουmicroε τις πληροφορίες που microεταφέρει ο Τεύκρος και συmicroπληρώνουν την προϊστορία της δράσηςntilde Aς αναρωτηθούmicroε γιατί ανάmicroεσα σε τόσους οmicroηρικούς ήρωες επιλέγεται ένας νικητής αυτού του πολέmicroου και microά-

λιστα ο Τεύκρος

ntilde ∆ιακρίνεις κάποια κοινά στοιχεία στη ζωή και στις περιπέτειες της Ελένης και

του Τεύκρου

Τον αφηγηmicroατικό microονόλογο της Ελένης διαδέχεται ο διάλογος Τα δύο πρόσωπα κα-

θώς διαλέγονται ζητούν και δίνουν πληροφορίες εκφράζουν τα συναισθήmicroατά τους

ή τις απόψεις τους microε τη microορφή σύντοmicroων διαλόγων ή στιχοmicroυθίας Ας δούmicroε

ntilde Σε ποιες στιγmicroές και για ποιους λόγους οι ήρωες φτάνουν στη γρήγορη εναλ-

λαγή των λόγων (στιχοmicroυθία)

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί ως θεατήαναγνώστη αυτή η microορφή δια-

λόγου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

Tεύκρος ndash Eλένη (P Aξελός ndash A Λαδικού KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

H E para π sect radic deg prod ∆ radic Agrave T part Agrave int ƒ radic Agrave para radic sect π ∆ π int radic trade Y para infin π iexcl π deg ordf radic trade

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ıcurrenIumlEumlUcircAcirc middotfi UgraveEumlOacute UacuteOgraveUgraveEuml IcircEgravefiIumlmiddot˜ UcircIcircEumlOacutelsaquo UgraveOcirc˘ OacutecurrenOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddotUgraveOcirc˜ Oacutemiddot macrmiddotEgraveUacuteAcircUgraversaquoUcircAcircEgrave UgraveOcirc Igrave˘ıEgraveIcircfi UacutefiAacuteOcircOacuteOcirc AcircOacutefi˜EgraveUcircUgraveOcircDagger UcircDaggerIgraveIgravemiddotmacrOcirc˘ UgraveˆOacute infinıEumlOacuteOgraveOacute [UgraveOcirc˘ UcircDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc˘ sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquest UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ part˘middotAacutefiUacutemiddot Ocirc˘ AcircrsaquomacrAcirc middotOacutemiddotIumliquestsbquoAcircEgrave UgraveEumlOacute AcircIacuteOcirc˘UcircrsaquomiddotUgraveOcirc 412 Atilde] AcircOacutefi˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘ UgraveˆOacute permilDaggerUcircIcircOcircIumlˆOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc˘ IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveEuml AacuteAcircOacuteEgraveIcirclsaquo middotOcircUcircUgravemiddotUcircrsaquomiddot UgraveˆOacute fiIumlAcircˆOacute UgraveEuml˜ middotıEumlOacutemiddot˚Icirclsaquo˜Ucirc˘IgraveIgravemiddotmacrrsaquomiddot˜ AcircUacutemacrfiUgravemiddotOacute Oacutemiddot Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UgraveOcircOacuteOgraveUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute fiIumlEuml UgraveEuml˜ paramiddotIumlIumliquestpermilmiddot˜ UgravemiddotUcircUcircfiIgraveAcircOacuteOcirc˜ middotOcircEcircmiddotUcircEgraveUcircUgraveEgraveIcirciquest IgraveAcirc UgraveOcirc˘˜EumlUgraveUgraveEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘˜ UgraveEuml˜ tradeEgraveIcircAcircIumlrsaquomiddot˜ [hellip] prod AcircIgraveEcirciquestOacuteEgraveUcircEuml UcircUgraveOcirc laquoIumlOcircAacuteAcircrsaquoOcircOacuteraquo UgraveOcirc˘ ıAcirciquestUgraveUacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ centEgraveOcircOacuteDaggerUcircOcirc˘ UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgraveIacuteEuml UgraveOcirc˘ currenUgraveOcirc˘˜AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveOcirc˘ UacuteOcircAacutefiOacuteOcirc˘ UgraveˆOacute ∆Acirc˘IcircUacuteEgravepermilOgraveOacute UgraveEuml˜ intDaggerUacuteOcirc˘ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml macrUacuteOcircOacuteEgraveIcirclsaquo AcircIcircAcircrsaquoOacuteEuml AcircUacutersaquoOcircpermilOcirc UgraveEumlOacute middotIacutersaquomiddot IgraveEgravemiddot˜ OcircIumlDaggerUgraveEgraveIgraveEuml˜AcircOacuteıiquestUacuteUacute˘OacuteUcircEuml˜ ∆Euml UcircUgraveEgraveAacuteIgravelsaquo Ocirc˘ OcircEgrave infinıEumlOacutemiddotrsaquoOcircEgrave ıUacuteEumlOacuteOcircDaggerUcircmiddotOacute UgraveEuml IgraveAcircAacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteEuml IcircmiddotUgravemiddotUcircUgraveUacuteOcircEcirclsaquo UgraveEuml˜ EgraveUcircUgraveOcircUacutersaquomiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUgravemiddotOacute EumlIcircmiddotUgraveiquestIumlIumlEumlIumlEuml Acirc˘IcircmiddotEgraveUacutersaquomiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveOcirc UacutefiUcircˆOcirc UgraveOcirc˘ EcircrsaquoIumlOcirc˘ middot˘UgraveOcircDagger UgraveˆOacute IcircmiddotIcircOgraveOacute EumlIgraveAcircUacuteOgraveOacute Ocirc OcircOcircrsaquoOcirc˜ UcircmiddotOacuteUcircUgravemiddotIumlIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotfi UgraveEuml ıAcircrsaquomiddot UacutefiOacuteOcircEgravemiddot AcircIcircEcircUacutemiddot˙fiUgravemiddotOacute ˘currenUacute middot˘UgraveOgraveOacute

H Gregoire(Afi UgraveOcirc E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml EEgraveUcircmiddotAacuteˆAacutelsaquo-IgraveAcircUgraveiquestEcircUacutemiddotUcircEuml-UcircmacrfiIumlEgravemiddot EUacuteUacute XmiddotUgrave˙EumlmiddotOacutecurrenUcircUgraveEuml˜ I ZmiddotmacrmiddotUacutefiOcirc˘IumlOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Tεύκρος (microακέτα από το

ζωγράφο Aλ Φασιανό)

Tεύκρος (θραύσmicroα κορινθιακού αγγείου του 6ου αι πX)

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

18 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

ΕΛE ΝαιOslashπήγε όπως λεν microνηστήρας της Ελένης

TEY Σαν αφανίστηκε άφησε microεγάλη

για τrsquo άρmicroατά του αmicroάχη στους συmicromicroάχους

ΕΛE Και πώς αυτό τον Αίαντα έχει βλάψει 125

TEY Σκοτώθηκε που πήρε άλλος τα όπλα8

ΕΛE Και για τις συmicroφορές εκείνου πάσχεις

TEY Γιατί δε χάθηκα κι εγώ microαζί του

ΕΛE Ήσουν λοιπόν στην ξακουσmicroένη Τροία ξένε

TEY Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος 130

ΕΛE Την έκαψαν την έχουν κάνει στάχτη

TEY ∆ε microένει από τα κάστρα της σηmicroάδι

ΕΛE ∆ύσmicroοιρη9 Ελένη παν για σένα οι Φρύγες

TEY Κι οι ΈλληνεςOslash10 τρανό κακό έχει φέρει

ΕΛE Πόσος καιρός που πήρατε την πόλη 135

TEY Εφτά χρονιές περάσαν από τότε

ΕΛE Και πρώτα πόσο microείνατε στην Τροία

TEY Πολλά φεγγάρια δέκα χρόνια ακέρια

ΕΛE Και την Ελένη πήρατε της Σπάρτης

TEY Την έσυρε ο Μενέλαος απrsquo την κόmicroη11 140

ΕΛE Είδες εσύ τη δύστυχη ή σου το rsquoπαν

TEY Με τα ίδια microου τα microάτια ως βλέπω εσένα

ΕΛE Σκεφτείτε12 microη θεόσταλτη ήταν πλάνη

TEY Άλλη κουβέντα πιάσε όχι για κείνη

ΕΛE Κι ότι έχεις δει για αλήθεια το λογιάζεις 145

TEY Την είδα εγώ κι ακόmicroα ο νους τη βλέπει13

ΕΛE Έφτασε microε τον άντρα της στο σπίτι

TEY Μήτε στο Άργος microήτε στον Ευρώτα

ΕΛE ΆαχOslash συmicroφορά για κείνους14 που δε στέργεις

TEY Κι οι δυο χαθήκαν όπως λέει ο κόσmicroος 150

ΕΛE Αντάmicroα δεν αρmicroένισαν οι Αργίτες

TEY Ναι microα τους χώρισε τρανή φουρτούνα

ΕΛE Σε ποια microεριά του πέλαγου σκορπίσαν

TEY Καταmicroεσίς στο Αιγαίο όπως διαβαίναν

ΕΛE ∆εν είδαν το Μενέλαο από τότε 155

TEY ΚανείςOslash νεκρό τον έχουν στην Ελλάδα

OΙ ΠΛ Η Ρ Ο Φ Ο Ρ Ι Ε Σ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ

για την Tροία

για τους Έλληνες

για την Eλένη

για την οικογένειά της

88 Ο Τεύκρος αναφέρεται στη διαmicroάχη των Αχαιών αρχηγών για τα όπλα του νεκρού Αχιλλέα που είναι γνωστή ως κρσις τν πλωνΑυτά δόθηκαν τελικά στον Οδυσσέα πράγmicroα που οδήγησε τον Αίαντα στην αυτοκτονία

99 Στo πρωτότυπο υπάρχει η λέξη τλ$microν που έχει δύο σηmicroασίες α) (ενεργητική) αυτή που προξένησε συmicroφορές (έτσι θα ερmicroηνεύει τηλέξη ο Τεύκρος) και β) (παθητική) αυτή που πέρασε συmicroφορές (αυτήν τη σηmicroασία προφανώς δίνει στη λέξη η Ελένη)

1100 Βασικό microοτίβο πολλών έργων του Ευριπίδη είναι ότι οι συmicroφορές του πολέmicroου πλήττουν όχι microόνο τους ηττηmicroένους αλλά και τους νικητές 1111 Συνήθιζαν να σέρνουν από την κόmicroη (τα microαλλιά) τις αιχmicroάλωτες γυναίκες Άρα ο Mενέλαος θεωρούσε ένοχη την Eλένη1122 H Ελένη δε χρησιmicroοποιεί τυχαία πληθυντικό microιλώντας στον Τεύκρο είναι σαν να απευθύνεται σε όλους τους Έλληνες1133 Μια πιο πιστή microετάφραση θα ήταν Την είδα εγώ και αυτός που βλέπει είναι ο νους δηλαδή είδα την Ελένη microε τα microάτια microου και ο νους

microου (= η λογική microου) επιβεβαιώνει την αλήθεια αυτών που είδα Εκφράζει έτσι την ακλόνητη πεποίθησή του1144 Eννοεί τον εαυτό της ίσως και το Mενέλαο

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 19

H Eλένη και το είδωλό της

Αφού παρατηρή-

σουmicroε προσεκτικά

τις διπλανές φωτο-

γραφίες από σύγ-

χρονες παράστα-

σεις αρχαίου δρά-

microατος ας συζητή-

σουmicroε ποιο από τα

πρόσωπα που απει-

κονίζονται θα microπο-

ρούσε να είναι ο

Τεύκρος

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παράλληλα microε την αντίθεση ανάmicroεσα στην πραγmicroατική Ελένη και στο είδωλό της παρακολουθούmicroε και την πάλη

ανάmicroεσα στη γνώση και την άγνοια Καθένας από τους συνοmicroιλητές γνωρίζει κάτι που ο άλλος αγνοεί Έτσι προκύ-

πτει η περίφηmicroη τραγική ειρωνεία ένα από τα πρόσωπα του δράmicroατος ή και όλοι οι ήρωες αγνοούν την αλήθεια

που γνωρίζουν οι θεατές οπότε και τα λόγια τους δεν έχουν το ίδιο νόηmicroα για όλους

ntilde Μπορείς να εντοπίσεις παραδείγmicroατα τραγικής ειρωνείας στο διάλογο Τεύκρου-Ελένης

Την κούρσεψα microα πάω κι εγώ χαmicroένος αναφωνεί ο Τεύκρος ένας από τους πολεmicroιστέςνικητές του Tρωικού πο-

λέmicroου παρουσιάζοντας έτσι τον πόλεmicroο όχι στην ηρωική-επική του διάσταση αλλά ως αιτία συmicroφορών Η παράδοξη

αυτή δήλωση microπορεί να αποτελέσει και την αφορmicroή για να αρχίσουmicroε να διερευνούmicroε τους προβληmicroατισmicroούς του Ευ-

ριπίδη για τον πόλεmicroο και να τους συνδέσουmicroε microε το ιστορικό πλαίσιο του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

oslash ıcurrenmiddotIgravemiddot middotsbquoiquestUcircUgravemiddotmacrUgraveOcirc IcircmiddotEgrave UgravefiIumlIgraveEumlIgravemiddot EcircUacuteEgravemacrUgravefiparaOcircEgraveAcirc˜ rsaquoIcircUacuteAcirc˜ IgraveOcircDagger AacuteAcircOacuteOacuteiquestAcircEgrave Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘∆OgraveUacutemiddot Egravemiddot OcircDagger Oacutemiddot iquestˆ UcircAcirc OcircEgraveOcirc˘˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜AcircAacuteOgrave Ocirc˘ permilAcirc UcircOcirc˘ UcircUgraveiquestıEumlIcircmiddot permilEgravefiIumlOcirc˘UcircUgraveEgrave˜ Ucirc˘IgraveEcircOcircUacutecurren˜ ordflsaquoˆ˜ Ocirc ∆AcircIumlmiddotIgraveOgraveOacutemiddot˜ Ocirc middotUgravecurrenUacutemiddot˜ Igravemiddot˜IcircmiddotIumlfiAacuteOacuteˆIgraveOcirc˜ ımiddot IgraveAcirc permilAcircmacrUgraveAcircrsaquo IcircmiddotEgrave IgraveAcirc macrmiddotUacuteiquestmacrˆUacutersaquo˜ AcircUcirccurrenOacutemiddot middotOacute EcircUgraveiquestUcircˆiexclmiddotEgrave tradersaquoAacuteOcirc˘UacutemiddotintmiddotEgrave UgraveEgrave permilAcirc ımiddot AcircEgrave fiUcircAcirc˜ IcircmiddotIcircrsaquoAcirc˜permilAcirc ımiddot sbquoUacuteAcircEgrave Oacutemiddot IacuteAcircUcircUgraveOcircIgraversaquoUcircAcircEgrave

[hellip]∆currenIumlOcirc˜ permilEgraveˆAacuteIgravecurrenOacuteOcirc˜ middotrsquo UgraveEuml AacuteEuml IgraveOcirc˘ ımiddot sbquoUacuteAcircıOgraveIcircmiddotEgrave permilOcircDaggerIumlOcirc˜ ımiddot EcircmiddotOacuteOgrave AcircOacuteOgrave AcircrsaquoIgravemiddotEgrave AcircIumlAcircDaggerıAcircUacuteOcirc˜infin˘Ugraveiquest IgraveAcirc AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘Oacute UcircUgraveEumlOacute middotUgraveUacutersaquopermilmiddotOslash IcircEgrave AcircpermilOgraveUcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot OcircIumlIumlOcircrsaquo OcircEgrave AcircmacrıUacuteOcircrsaquo IcircmiddotEgrave IumlrsaquoAacuteOcircEgrave Ocirc˘ IgraveAcirc UcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘OacuteintmiddotEgrave AacuteEgravemiddot fiIumlmiddot UgraveOcircDaggerUgravemiddot middotEgraveUgraversaquomiddot Ocirc ıiquestOacutemiddotUgravefi˜ UcircOcirc˘infinIumlrsaquoIgraveOcircOacutefi IgraveOcirc˘ UgraveEgrave ımiddot IcirciquestOacuteˆ

tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ infinrsaquomiddot˜ UcircUgrave 1004-1010 1019-1024(IgraveUgraveEcircUacute EOacute KDaggerIcircIumlˆ AcircEgraveIgrave M degEgravefiUcircEuml)

(Afi UgraveOcirc tradeOcircEcircOcircIcircIumllsaquo˜ Arsaquomiddot˜ EIcircpermilfiUcircAcircEgrave˜ UgraveOcirc˘ EEgraveIcircOcircUcircUgraveOcircDagger paraUacuteOgraveUgraveOcirc˘)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

laquo trade ∆ prod iexcl ∆ ƒ radic I infin E Atilde A pound prod radic infin I infin trade radic A cent part sect ordm radic trade ordf radic Agrave raquo

[radic ∆AcircDaggerIcircUacuteOcirc˜ ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo iquestOacuteˆ middotfi UgraveOcirc UgraveOgraveIgravemiddot UgraveOcirc˘ middotpermilAcircIumlEcircOcircDagger UgraveOcirc˘ infinrsaquomiddotOacuteUgravemiddot]

O Aίαντας προετοιmicroάζει την αυτοκτονία του (microελανόmicroορφος αmicroφορέας του 6ου αι πX)

Γ Λαζάνης N Tζόγιας

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

trade Atilde radic sect π infin 1155 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου τα λόγια αυτά λέγονται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι ο Tεύκρος δεν την ακούει1166 Η αυτοκτονία της Λήδας είναι επινόηση του Eυριπίδη Mε απαγχονισmicroό στην αρχαία τραγωδία αυτοκτονούσαν συνήθως οι γυναίκες που

αισθάνονταν ντροπή Έτσι η Ελένη αν και αθώα αισθάνεται υπεύθυνη για το θάνατο των προσφιλών της προσώπων1177 Εννοεί τα αδέλφια της Κάστορα και Πολυδεύκη τους περίφηmicroους ∆ιόσκουρους1188 Σύmicroφωνα microε το microύθο ο ∆ίας χάρισε την αθανασία στους ∆ιόσκουρους που έγιναν οι προστάτες των ναυτικών και ταυτίστηκαν microε τον

αστερισmicroό των ∆ιδύmicroων1199 O Eυριπίδης επινόησε το θάνατό τους για τον ίδιο λόγο που επινόησε και την αυτοκτονία της Λήδας2200 O σκοπός του ταξιδιού του Tεύκρου είναι ακόmicroα microια επινόηση του Eυριπίδη που προβάλλει τις microαντικές ικανότητες της Θεονόης και

δικαιολογεί την παρουσία του στην Aίγυπτο2211 H αιτία προφανώς είναι ο φόβος του Θεοκλύmicroενου microήπως έλθουν Έλληνες (ιδίως ο Mενέλαος) και πάρουν πίσω στην Eλλάδα την αγα-

πηmicroένη του Eλένη όmicroως η Eλένη δεν αποκαλύπτει την αιτία στον Tεύκρο γιατί έτσι θα πρόδιδε την ταυτότητά της

20 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 83-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

O ΣΚ Ο Π Ο Σ Τ Ο Υ TΑ Ξ Ι ∆ Ι Ο Υ

Τ Ο Υ TΕ Υ Κ Ρ Ο Υ ndash

H AΠ Ο Χ Ω Ρ Η Σ Η Τ Ο Υ

Tι ζητάει από την Eλένη

ο Tεύκρος

Πώς αντιmicroετωπίζει

το αίτηmicroά του η Eλένη

και microε ποια δικαιολογία

ΕΛE Ώω δυστυχίαOslash15 κι η microάνα της Ελένης

TEY Τη Λήδα λες Επήγε πια στον Άδη

ΕΛE Για τις ντροπές της κόρης της εχάθη

TEY Ναι microια θηλιά περνώντας στο λαιmicroό της16 160

TEY Ζουν του Τυνδάρεω οι δυο γιοι ή δε ζούνε17

TEY Και ναι και όχιOslash υπάρχει διπλή φήmicroη

ΕΛE Ποια γνώmicroη η πιο καλή Αχ συmicroφορές microουTEY Άστρα γινήκαν και θεούς τους λένε18

ΕΛE Καλός αυτός ο λόγοςOslash η άλλη φήmicroη 165

TEY Πως σκοτωθήκαν για την αδελφή τους19

Όmicroως τα λόγια φτάνουνεOslash δε θέλω

διπλά να κλαίω γιrsquo αυτά και να στενάζω

Σκοπός microου που ήρθα στο παλάτι ετούτο

είναι να βρω τη microάντισσα ΘεονόηOslash20 170

βοήθησέ microε εσύ microαντείες να πάρω

microε πρίmicroο αγέρι πώς θα ταξιδέψω

στη θαλασσόζωστη να φτάσω Κύπρο

που microε χρησmicroό microε πρόσταξεν ο Φοίβος

microια πόλη εκεί να ιδρύσω κατοικώντας 175

και να την ονοmicroάσω Σαλαmicroίνα

το πατρικό νησί microου έτσι τιmicroώντας

ΕΛE Θα σrsquo οδηγήσει το ίδιο το ταξίδιOslashmicroα φύγε ξένε γρήγορα απrsquo τη χώρα

ο γιος πριν σrsquo αντικρίσει του Πρωτέα 180

που βασιλεύει εδώOslash πήγε κυνήγι

microε τα σκυλιά τουOslash κι όποιον θα πετύχει

Έλληνα τον σκοτώνει Την αιτία

microη θέλεις να τη microάθειςOslash δε στη λέωOslash έπειτα και σε τι θα σrsquo ωφελούσα21 185

TEY Γυναίκα microίλησες σωστάOslash microακάρι

τη χάρη σου οι θεοί να ξεπληρώσουν

Είσαι όmicroοια στο κορmicroί microε την Ελένη

microα δεν της microοιάζεις στην ψυχή Να πάει

κατά χαmicroού ποτέ της στον Ευρώτα 190

microη φτάσει εσύ καλό να βλέπεις πάντα

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 21

H Eλένη και το είδωλό της

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η Ελένη ύστερα από τη σύντοmicroη συνοmicroιλία της microε τον Τεύκρο microένει και

πάλι microόνη της στη σκηνή Η κατάσταση όmicroως στο microεταξύ δεν είναι η ίδια

ntilde Aς συζητήσουmicroε τι πρόσφερε η συνάντηση Τεύκρου-Ελένης Πιο συ-

γκεκριmicroένα microπορούmicroε να εξετάσουmicroε γιατί η συνάντηση αυτή επιδει-

νώνει την τραγική θέση της ηρωίδας

ntilde Πώς φαντάζεσαι ότι η συνάντηση αυτή θα microπορούσε να επηρεάσει την

εξέλιξη του έργου (δραmicroατική οικονοmicroία)

Ο Πρόλογος ολοκληρώνεται Mπορούmicroε να κάνουmicroε κάποιες υποθέσεις

(και να τις επιβεβαιώσουmicroε ή να τις διαψεύσουmicroε αργότερα) για τη λει-

τουργία του ως προς

ntilde την εξέλιξη της δράσης

ntilde τα θέmicroατα που θα θιγούν στο δράmicroα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

lozIgraveOcirc˘Oacute IcircEgrave AcircAacuteOgrave UcircUgraveOcircOacute fiIumlAcircIgraveOcirc UgraveOcircIacutefiUgraveEuml˜OslashUgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi IgraveOcirc˘ AcircOacutefi˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘ Ocirc˘ IacutemiddotUcircUgravefimacrEumlUcircAcirc

infinEumlpermilfiOacuteEgrave OcircEgraveEumlUgraveiquestUacuteEumlUcircmiddotOacute IcircmiddotEgrave IgraveEgravemiddot UgravecurrenUgraveOcircEgravemiddot OacuteDaggermacrUgravemiddot UcircUgraversquo middotIcircUacuteOcircımiddotIumliquestUcircUcircEgrave UgraveOcirc˘ paraUacuteˆUgravecurrenmiddotUcircrsquo iquestIcircOcirc˘UcircmiddotOacute OcircEgrave UcircIcircIumliquestsbquoAcirc˜ trademiddotUacuteUgraveEgraveiquestUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircEgrave currenUcirc˘UacutemiddotOacute UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcircIcircEgrave middotOacuteiquestIgraveAcircUcircfi UgraveOcirc˘˜ ndashOcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc rsquoIumlAcircAacuteAcircndash Euml partIumlcurrenOacuteEumlinfin˘Ugravelsaquo Ocirc˘ Icirc˘OacuteEumlAacuteOcircDaggerUcircmiddotIgraveAcirc macrUacutefiOacuteEgravemiddot UcircUgraveOcirc tradeIcirciquestIgravemiddotOacuteUgraveUacuteOcirclozUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgravemiddot macrAcircrsaquoIumlEgravemiddot UgraveEuml˜ AcircUacutelsaquoIgraveOcirc˘Oslash UgraveEumlOacute iquestAacuteAacuteEgraveIacutemiddot IgraveOcirc˘ IgraversaquoIumlEumlUcircAcirclaquocentAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot permilAcircOacute AcircrsaquoOacutersquo middotIumllsaquoıAcircEgravemiddotraquo EcircOgraveOacutemiddot˙AcirclaquocentAcircOacute IgravelsaquoIcircmiddot UcircUgraveOcirc AacutemiddotIumlmiddot˙fiIumlˆUacuteOcirc IcircmiddotUacuteiquestsbquoEgrave

paraOcircUgravecurren permilAcircOacute iquestUgraveEumlUcircmiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacuteAcircEgraveˆIgravecurrenOacuteEuml ∆UacuteOcircrsaquomiddotraquo[hellip]lsaquoUgravemiddotOacute AcircIcircAcircrsaquo UcircUgraveEumlOacute fimacrıEuml AcircOacutefi˜ centcurrenIumlUgravemiddot

intmiddotEgrave UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot∆rsaquoOcircUgraveAcirc UcircUgraveEumlOacute ∆UacuteOcircrsaquomiddot ndash currenOacutemiddot AcircrsaquopermilˆIumlOcircŒUgraveUcircEgrave UgraveOcirc ıcurrenIumlmiddotOacute OcircEgrave ıAcircOcircrsaquointEgrave Ocirc paraiquestUacuteEuml˜ Igraversquo currenOacutemiddotOacute rsaquoUcircIcircEgraveOcirc IumliquestAacuteEgravemiddot˙Acirc Ucircmiddot Oacutemiddot lsaquoUgravemiddotOacute IumliquestUcircIgravemiddot

middotUgravefiEcircEgraveOcircOslashIcircEgrave AcircIgraveAcircrsaquo˜ UcircEcircmiddot˙fiIgravemiddotUcircUgravemiddotOacute AacuteEgravemiddot UgraveEumlOacute partIumlcurrenOacuteEuml permilcurrenIcircmiddot macrUacutefiOacuteEgravemiddot

deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ laquopartIumlcurrenOacuteEumlraquo (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg tradeAcircEcirccurrenUacuteEuml˜ paraOcircEgravelsaquoIgravemiddotUgravemiddot yumlIcircmiddotUacuteOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Ο ποιητής microέσα από τα λόγια του Τεύκρου δίνει κι άλλες

πληροφορίες για το σκηνικό Τα στοιχεία αυτά οι θεατές της

παράστασης microπορούν να τα δουν

mdash microε τα ίδια τους τα microάτια (ρεαλιστικό σκηνικό)

mdash microε τα laquomicroάτιαraquo της φαντασίας τους (αφαιρετικό σκηνικό)

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη διπλανή φωτογραφία Ως θεατής

της παράστασης αυτής τι θα laquoέβλεπεςraquo ακούγοντας τον

Τεύκρο

Ο Τεύκρος ήρθε στη σκηνή από τη microία πάροδο και τώρα απο-

χωρεί από την ίδια για να συνεχίσει το ταξίδι του Αν λάβεις

υπόψη σου όσα αναφέρει ο Τεύκρος και τη θεατρική σύmicroβαση της εποχής από ποια πάροδο πιστεύεις ότι γίνεται η εί-

σοδος και η έξοδός του από τη σκηνή

laquo int π O ∆ π E Atilde part π trade cent part π deg π infin A sect prod pound part π infin ∆ radic sect radic deg π infin sum part π trade raquo

Mακέτα σκηνικού του Γ Zιάκα για παράσταση της Eλένης ΘOK 1993 σκην N Xαραλάmicroπους

Tεύκρος (Z Pούmicroπος Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

22 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π P O Λ O Γ O Σστ 1-191 laquoKmiddotd permilOcircIcircAcircOuml Igraversquo oumlmacrAcircEgraveOacute IcircAcircOacutecOacute permilfiIcircEumlUcircEgraveOacute OcirceacuteIcirc oumlmacrˆOacuteraquo

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Τα βάσανά microου θα σας ιστορήσω (στ 26) λέει η Ελένη κι αρχίζει να αναφέρεται στην αιτία των κακών Προσπα-

θήστε να αποδώσετε περιληπτικά σε 10 γραmicromicroές τα γεγονότα που αποτέλεσαν την αρχή των κακών

2 Ωραία Ελένη Πηνελόπη Οδυσσέας Με ποιον ή ποιους από αυτούς τους ήρωες της microυθικής παράδοσης έχει

κατά τη γνώmicroη σας κοινά στοιχεία η Ελένη του Ευριπίδη

3 laquoΗ γενιά του Ευριπίδη διερωτάται και χειραφετείταιraquo(Jacqueline de Romilly) Αναζητήστε στο microονόλογο της Eλέ-

νης στοιχεία που θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

4 Κύρια λειτουργία του προλόγου στο αρχαίο δράmicroα θεωρείται η ενηmicroέρωση των θεατών για τον τόπο το χρόνο τα

βασικά πρόσωπα την προϊστορία της δράσης και το κεντρικό νήmicroα της υπόθεσης Ποια στοιχεία του Προλόγου

επιτελούν την παραπάνω λειτουργία της Ελένης του Ευριπίδη

5 Σύmicroφωνα microε κάποιους microελετητές ο Tεύκρος βρίσκεται σε τραγική θέση Συmicromicroερίζεστε την άποψή τους Να στη-

ρίξετε την απάντησή σας σε όλες τις πληροφορίες που microας δίνει για τον εαυτό του ο Τεύκρος και στη συmicroπερι-

φορά του απέναντι στην Ελένη

6 O Tεύκρος φτάνοντας στην Kύπρο αφηγείται τη συνάντηση microε την Eλένη σε έναν παλιό συmicroπολεmicroιστή του

E ƒ deg infin trade π infin

Nα microελετήσετε ορισmicroένους Προλόγους και να διερευνήσετε τη λειτουργία τους ∆είτε για παράδειγmicroα α) τον Πρόλο-

γο από ορισmicroένα διηγήmicroατα που περιλαmicroβάνονται στα Κείmicroενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της τάξης σας β) τον Πρό-

λογο από ένα σύγχρονο θεατρικό έργο που microπορείτε να αναζητήσετε στη βιβλιοθήκη του σχολείου σας γ) τον Πρό-

λογο από το βιβλίο της Φυσικής ή των Μαθηmicroατικών

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Αρκετά είναι τα θέmicroατα που θα microας απασχολήσουν στην Ελένη Τα θέmicroατα αυτά χτίζονται σταδιακά στο έργο Για να

καταφέρετε λοιπόν να διαmicroορφώσετε microια ολοκληρωmicroένη εικόνα τους χρειάζεται να εντοπίζετε τα σχετικά στοιχεία και

στη συνέχεια να τα καταγράφετε Κάποια στιγmicroή που θα ολοκληρώνεται ένα θέmicroα microπορείτε να παρουσιάζετε στην τά-

ξη τα αποτελέσmicroατα της έρευνάς σας

Για το σκοπό αυτό θα βοηθήσει να χωριστείτε σε οmicroάδες των 2-3 ατόmicroων και να καταγράφετε τα στοιχεία του θέ-

microατος που έχετε αναλάβει σε ένα ξεχωριστό microέρος του τετραδίου σας ή σε microικρά χαρτάκια τα δελτία

Ας αρχίσουmicroε την αποδελτίωση από τα εξής θέmicroατα

1) πόλεmicroος 2) η αντίθεση laquoείναι ndash φαίνεσθαιraquo 3) οι Θεοί 4) γνώση ndash άγνοια

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας αποφάσισε να ανεβάσει την Ελένη Ένας από τους τοmicroείς microε τους οποίους έχετε να

ασχοληθείτε είναι και το σκηνικό Μπορείτε λοιπόν να σχεδιάσετε το σκηνικό που εσείς προτείνετε Iδέες microπορείτε

να πάρετε από τα σκηνικά που απεικονίζονται στο βιβλίο σας (σελ 9-21) και τη microακέτα που σχεδίασε ο Γιάννης Τσα-

ρούχης για microια παράσταση της Ελένης (σελ 35)

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

paraAPOcentOtrade

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo(στ 213-214 microτφρ στ 246)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 192-436

Hλέκτρα ndash Xορός(K Παξινού ΣοφοκλήςHλέκτρα Eθνικό Θέατρο1938 σκην ∆ Pοντήρης)

Θ E M A T A

Tο λυρικό στοιχείο

Άτοmicroο και οmicroάδα Hρωίδα

και Xορός

H τραγικότητα

H επιθυmicroία φυγής

από την πραγmicroατικότητα

Π Λ O K H

H απόφαση της Eλένης

H πρόταση του Xορού

Π A P O ∆ O Σ

ΠPOΩ∆OΣ KOMMOΣ ∆IAΛOΓIKH ΣKHNH AMOIBAION192-195 196-288 289-371 372-436

Eλένη Eλένη ndash Xορός Xορός ndash Eλένη Eλένη ndash Xορός

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

11 Eισαγωγικοί στίχοι που τραγουδά η Eλένη microε τη συνοδεία microουσικού οργάνου και ανοίγουν το δρόmicroο στο λυρικό microέρος 22 Σύmicroφωνα microε έναν αρχαίο σχολιαστή ο Xορός όταν τραγουδούσε τη στροφή κινούνταν προς τα δεξιά (= στροφή) και όταν τραγου-

δούσε την αντιστροφή επέστρεφε στη θέση του ενώ αν πρόσθεταν microιαν ακόmicroα στροφή την laquoεπωδόraquo έmicroενε ακίνητος33 H Eλένη στην α στροφή επικαλείται θεότητες που έχουν σχέση microε το θάνατο την Περσεφόνη και τις συντρόφισσές της Σειρήνες ∆εδοmicroένου

ότι συχνά βρίσκουmicroε Σειρήνες σε επιτύmicroβια microνηmicroεία ίσως στο microνηmicroείο του Πρωτέα να υπήρχε ανάγλυφη ή ζωγραφισmicroένη microια Σειρήνα 44 Φόρmicroιγγες φλογέρες αυλοί microουσικά όργανα H φόρmicroιγξ ήταν έγχορδο microουσικό όργανο ένα είδος κιθάρας ενώ ο αυλός και η φλο-

γέρα ήταν πνευστά Συνήθιζαν να κατασκευάζουν τις φλογέρες από ξύλο λωτού55 ∆εν είναι τυχαία η αναφορά στην Περσεφόνη διότι α) είναι η θεά του Κάτω Kόσmicroου και β) έχει κοινά σηmicroεία microε την Eλένη καθώς εί-

χε απαχθεί και είχε αναγκαστεί να παντρευτεί τον Πλούτωνα 66 κάποτες = πριν από λίγο77 O Xορός microιλάει σε ενικό αριθmicroό και εκφράζει σύmicroφωνα microε τη σύmicroβαση τη δράση ή τα συναισθήmicroατα όλων των microελών του88 ρούχα κόκκινα (πορφυρά) φορούσαν οι βασιλιάδες Άρα οι γυναίκες του Xορού ήταν στην υπηρεσία του Θεοκλύmicroενου99 καθώς = όπως Aρχίζει microια παροmicroοίωση η οποία δεν είναι τυχαία η καταδίωξη της Νεράιδας από τον Πάνα θυmicroίζει την πίεση που ασκεί

στην Ελένη ο Θεοκλύmicroενος για να γίνει γυναίκα του1100 Ο Παν ήταν θεότητα που προστάτευε τους βοσκούς Τον φαντάζονταν microε κέρατα στο κεφάλι τραγοπόδαρο και γεmicroάτο ερωτική διάθε-

ση Σε όσους καταδίωκε προκαλούσε πανικό

trade Atilde radic sect π infin

24 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σε τι κλάmicroα βαθύ να ξεσπάσω που θλίψη τρανή

την ψυχή microου πλακώνει microε πόνο microεγάλο κι ασήκωτο

Ποιο microοιρολόγι να πιάσω

microε θρήνους microε βόγγους microε δάκρυα 195

ΕΛE Σειρήνες3 φτερωτές κόρες της Γης ελάτε

microε φόρmicroιγγες φλογέρες λωτοκάmicroωτες

microε αυλούς4 συντρόφισσες στον πόνο microου

ζυγιάζοντας συνταιριαστούς

θρήνους στα microαύρα microου δεινά 200

Στις συmicroφορές microου δάκρυα

να rsquoστελνε η Περσεφόνη5

λυπητερούς microακρόσυρτους

σκοπούς να συνοδέψουνε

τα κλάmicroατά microου κι από microε 205

να πάρει σαν αντίχαρη

στrsquo ανήλιαγα παλάτια της

πικρό πικρό τραγούδισmicroα

για τους βαριόmicroοιρους νεκρούς

XOPOΣ Κοντά στη γαλανή ακροθαλασσιά 210

σε τρυφερά καλάmicroια απάνω

και στη σγουρή τη χλόη κάποτες6

άπλωνα7 ρούχα κόκκινα8 στον ήλιο

να τα στεγνώσουν οι χρυσές αχτίδεςOslashτότε άκουσα microια πονεmicroένη 215

βαθιά φωνή σπαραχτική

σα βογκητό και microοιρολόι

καθώς9 microια νύmicroφη microια νεράιδα

τρέχει θρηνώντας στα βουνά

ή microέσα στις βραχοσπηλιές 220

σκούζει και στηθοδέρνεται

γιατί σε στρώmicroα ερωτικό

τραχιά τη σέρνει ο Πάνας10

H EΠ Ι Κ Λ Η Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες προσκαλεί η Eλένη

Για ποιο λόγο

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ω Ν ΓΥ Ν Α Ι Κ Ω Ν

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Πού βρίσκονταν

οι γυναίκες του Xορού

Πώς δικαιολογούν

τον ερχοmicroό τους

A΄ ΣΤΡΟΦΗ2

A΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

KOMMOtrade (UcircUgrave 196-288)

paraPOoslashcentOtrade1 (UcircUgrave 192-195)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 25

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Ο Τεύκρος αποχωρεί Η Ελένη microόνη στη σκηνή ξεσπά σε βαθύ κλά-

microα και microοιρολόγι Aκούγοντάς την microια οmicroάδα γυναικών microπαίνει στο

σκηνικό χώρο και απλώνεται στην ορχήστρα

Η είσοδος του Xορού στο αρχαίο θέατρο γινόταν κατά κανόνα

microε κάποια επισηmicroότητα microε ρυθmicroικά συνήθως βήmicroατα microε τρόπο

δηλαδή που θύmicroιζε θρησκευτική τελετουργία κάτι σαν τις ση-

microερινές λιτανείες των εικόνων ή την ακολουθία του Επιταφίου

ntilde Ας microεταφερθούmicroε νοερά στο θέατρο του ∆ιονύσου εκείνο

το πρωινό του 412 πΧ κι ας φανταστούmicroε την είσοδο των

γυναικών του Xορού στην ορχήστρα

Στην εποχή microας όmicroως η τραγωδία δεν έχει πια θρησκευτικό χαρακτήρα Ο σκη-

νοθέτης εποmicroένως microπορεί να κινηθεί πιο ελεύθερα

ntilde Ας παρατηρήσουmicroε τη φωτογραφία από microια σύγχρονη παράσταση αρχαίου

δράmicroατος Πώς εισάγει το Xορό ο σκηνοθέτης

ntilde Με βάση τα στοιχεία της α αντιστροφής ποιες οδηγίες θα έδινες εσύ ως σκη-

νοθέτης στις γυναίκες του Xορού για την είσοδό τους στην ορχήστρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Παρακολουθούmicroε την Πάροδο την πρώτη είσοδο του Χορού στην ορχήστρα Ο Χορός microια οmicroάδα ανθρώπων microε κοι-

νά χαρακτηριστικά ένα οmicroοιογενές σύνολο δίνει στην τραγωδία λυρική διάσταση microε το τραγούδι του Στη συγκεκριmicroέ-

νη τραγωδία οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν εναλλάξ (permilEgraversquo agraveIgraveOcircEgravesbquomiddotrsaquoˆOacute) τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέ-

σα από ένα θρηνητικό τραγούδι τον κοmicromicroό

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να εντοπίσουmicroε στοιχεία microορφής και περιεχοmicroένου microε τα οποία εκφράζεται ο θρηνητικός

χαρακτήρας του τραγουδιού αυτού

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

partIgravecurren IgraveOcirc˘ UacutecurrenOcirc˘Oacute IcircIumliquestIgravemiddotUgravemiddot permiliquestIcircUacute˘middot IcircmiddotEgrave Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgravemiddotOacutemiddot IcircIumlmiddotrsaquoˆ UgraveOcirc sbquoUacuteiquestpermil˘ UcircEgraveAacutemiddotOacuteiquest IcircmiddotEgrave UgraveEumlOacute middot˘Aacutelsaquo AacuteAcircIgraveiquestUgravemiddotIcircEgrave middot˘UgraveOcircDagger UcircUgravemiddot IacuteEumlIgraveAcircUacuteOgraveIgravemiddotUgravemiddot Oacutemiddot UcirccurrenUacuteOacuteˆ Igrave˘UacuteEgraveOcircIumlfiAacuteEgraveintIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc IgraveiquestUgraveEgravemiddot Igraversquo IcircIumliquestbdquoAcircUgraveAcirc Oacutemiddot UcircDaggerUacuteAcircUgraveAcirc OcircUgraveiquestIgraveEgrave

Oacutemiddot AacutecurrenOacuteAcircEgrave IumlrsaquoIgraveOacuteEuml IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddotIumlfi˜ Oacutemiddot iquestAcircEgrave UcircUgraveOcircOacute IcirciquestUgraveˆ IcircfiUcircIgraveOcircAacuteEgravemiddot Oacutemiddot sbquoUacuteAcircmacrOcircDaggerOacuteUgraversquo OcircEgrave iquestsbquoUacuteAcircmacrOcircEgrave Oacutemiddot EgraveOcirc˘Oacute OcircEgrave permilEgravebdquomiddotUcircIgravecurrenOacuteOcircEgraveOacutemiddot sbquoiquestIumlOcirc˘Oacute IcircEgrave OcircEgrave AacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddotUgraveEgraveIcircOcircrsaquo OacuteAcircUacutefi UcircUgraveOcirc IcircmiddotIumlmiddotIgraveiquestUacuteEgraveOacutemiddot AacuteUacuteiquestbdquoOcirc˘OacuteAcirc Ugravemiddot sbquoiquestUcircmiddotOacutemiddot UgraveˆOacute OcircIuml˘middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteˆOacute

tradeDaggerAacutemacrUacuteOcircOacuteOcirc IgraveOcircEgraveUacuteOcircIumlfiAacuteEgrave (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc A Passow TUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot PˆIgravemiddotrsaquoEgraveIcircmiddot X TAcircAacutefiOcirc˘IumlOcirc˜ ndash N NrsaquoIcircmiddot˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo cent infin int ƒ Agrave infin cent infin int ƒ Agrave trade π para infin pound part infin para infin pound part trade π raquo

Παράσταση τραγικού Xορού microπροστά στο βωmicroό του ∆ιονύσου(αττικός ερυθρόmicroορφος κρατήρας του 5ου αι πX)

Eίσοδος Xορού (Eυριπίδης Hλέκτρα ∆HΠEΘE Πάτρας 2003 επιmicro κίνησης A Kαζούρη)

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

1111 Mε αυτή την προσφώνηση οι θεατές πληροφορούνται έmicromicroεσα την καταγωγή του Xορού1122 Η επανάληψη της λέξης ήρθε (αναδίπλωση) είναι σκόπιmicroη και δείχνει ότι το κλάmicroα πνίγει την Eλένη που ξαναλέει την ίδια λέξη1133 Ο ιππέας Κάστορας και ο πυγmicroάχος Πολυδεύκης ενσάρκωναν στην αρχαιότητα το αθλητικό ιδεώδες των ∆ωριέων1144 H τύχη και η microοίρα θεωρούνται ήδη από τον Όmicroηρο πρωταρχικές δυνάmicroεις του σύmicroπαντος που καθορίζουν τη ζωή του ανθρώπου1155 Στο πρωτότυπο αν δυσαων Kυριολεκτικά σηmicroαίνει ζωή δυστυχισmicroένη Παρόmicroοιο είναι το δικό microας laquoβίος αβίωτοςraquo = ζωή αβάσταχτη1166 Nαός της Αθηνάς στη Σπάρτη Ονοmicroάστηκε έτσι ή γιατί οι πύλες του ήταν χάλκινες ή γιατί οι τοίχοι καλύπτονταν από ελάσmicroατα χαλκού

trade Atilde radic sect π infin

26 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 2 8 8 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ε Σ

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιες ειδήσεις microεταφέρει

η Eλένη στις γυναίκες

του Xορού

H AΝ Τ Α Π Ο Κ Ρ Ι Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Γιατί λυπάται ο Xορός

την Eλένη

B΄ ΣΤΡΟΦΗ

B΄ AΝΤΙΣΤΡΟΦΗ

ΕΛE Γυναίκες της Ελλάδας11 αχ

κούρσεmicroα καραβιού βαρβαρικού 225

ήρθε ένας ναύτης Αχαιός

ήρθε12 και πόνους microου rsquoφερε

βαριούς στους πόνους που έχω

Την γκρεmicroισmicroένη τώρα Τροία

την τρώει ανέλεη φωτιάOslash 230

φταίω εγώ για τόσους φόνους

και τrsquo όνοmicroά microου που ένα πλήθος

σώριασε δυστυχίες Η Λήδα

πέρασε βρόχο στο λαιmicroό της

και πέθανε για τις ντροπές microου 235

Στο πέλαο παραδέρνοντας

ο άντρας microου είναι πια χαmicroένοςOslashο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης

διπλό καmicroάρι της πατρίδας

έγιναν άφαντοι κι αφήσαν 240

έρηmicroες τις παλαίστρες πλάι

στις καλαmicroιές του Ευρώτα δίχως

αλόγων ποδοβολητά13

XOP Άα Τύχη πολυστέναχτη

και πικραmicroένη microοίρα14 που έχεις 245

Αγλύκαντη ζωή15 από τότε

που σrsquo έσπειρεν ο ∆ίας όταν

σαν κύκνος λευκοφτέρουγος

αστράφτοντας microες στον αιθέρα

microπήκε στης microάνας σου τον κόρφο 250

Ποια συmicroφορά σού λείπει τάχα

Ποια δυστυχία δεν έχεις υποφέρει

Κρεmicroάστηκε η microητέρα σου

τα δυο σου αδέλφια δίδυmicroα του ∆ία

βλαστάρια δε χαρήκαν τη ζωή τους 255

∆ε βλέπεις την πατρίδα πια

κι ολούθε λεν στις πολιτείες

πως microrsquo ένα βάρβαρο κυρά microου

σrsquo άτιmicroο πλάγιασες κρεβάτι

Πνίγηκε microες στα κύmicroατα ο καλός σου 260

κι ούτε ποτέ στο πατρικό

παλάτι σου χαρά θα δώσεις

και στης Χαλκίοικης16 το ναό

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

Παρακολουθώντας τη συmicromicroετοχή των γυναικών στο θρήνο της

Ελένης και βασιζόmicroενοι σε στοιχεία που προκύπτουν από το

κείmicroενο ας κάνουmicroε υποθέσεις για τη σκευή του Xορού την κί-

νησή του στην ορχήστρα και τη microουσική που ακούγεται σε όλη

τη διάρκεια του κοmicromicroού

Σε αυτές microας τις υποθέσεις θα microπο-

ρούσαν να microας βοηθήσουν και τα πα-

ρακάτω στοιχεία

ndash O Xορός γίνεται ένα οmicroοιογενές σύνολο χάρη και στη σκηνική του παρουσία όπως το συ-

ντονισmicroό συχνά των κινήσεων το συγχρονισmicroό των χειρονοmicroιών την κοινή σκευή

ndash Τα λυρικά microέρη της τραγωδίας συνοδεύει πάντοτε microουσική Στις αρχαίες microάλιστα παρα-

στάσεις ήταν αναγκαία η συmicromicroετοχή ενός αυλητή σε όλη τη διάρκεια του έργου Έτσι πα-

ρουσιαζόταν ένα πλούσιο θέαmicroα microε το συνδυασmicroό λόγου microουσικής και κίνησης

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 27

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Το Xορό της τραγωδίας αποτελούν συνήθως γυναίκες ή γέρο-

ντες άνθρωποι δηλαδή αδύναmicroοι να επέmicroβουν δραστικά στην

εξέλιξη του δράmicroατος Συmicromicroετέχουν πάντως συναισθηmicroατικά

παρακολουθώντας την πορεία του τραγικού ήρωα και συmicroπά-

σχοντας microαζί του

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε την ταυτότητα του Xορού στην τραγωδία

microας και ας συζητήσουmicroε τη συγκεκριmicroένη επιλογή

Οι γυναίκες του Χορού στον κοmicromicroό επαναλαmicroβάνουν τις συmicro-

φορές της Ελένης καθρεπτίζοντας έτσι το πάθος της ηρωίδας

ntilde Σε ποιο microέρος του κοmicromicroού ο Xορός γίνεται η ηχώ της ηρωίδας και τι νόηmicroα έχει άραγε αυτή η επανάληψη για

τους θεατές

ntilde Αξίζει να προσέξουmicroε τις λεπτές διαφοροποιήσεις ανάmicroεσα στις ειδήσεις που microεταφέρει η Ελένη και σrsquo αυτές

που επαναλαmicroβάνει ο Xορός Ποιες είναι Θα συmicroβάλουν άραγε στη δραmicroατική εξέλιξη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

AIumlIumliquest UgraveEumlOacute paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml fiOacuteOcirc˜ sbquomiddotUacuteDagger˜ UgraveEumlOacute Ucirc˘OacuteAcirclsaquoUacuteAcirc Ocirc˘ UgraveEumlOacute bdquo˘macrlsaquo IgravemiddotUacutemiddotrsaquoOacuteAcircEgraveOslash permilAcircOacute IcircOcircrsaquoUgravemiddotIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave UcircIcircmiddotIgraveOacutersaquo middotrsquoUgravemiddot OcircIumlIumliquest IgravecurrenUcircmiddot UcircUgraveOcirc UcircrsaquoUgraveEgrave Oacutersquo middotIcircOcirc˘IgravelsaquoUcircAcircEgraveOslash IcirciquestıEumlUcircAcirc UcircUgraveOcirc IcircmiddotUgraveOgraveEcircIumlEgrave UgraveEuml˜ IcircmiddotIumlOcircmacrUgraveEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml˜ IcirciquestIgravemiddotUacuteEuml˜ UcircmiddotUacutemiddotmacrUgraveEgraveIcirciquestıUacuteEumlOacuteOgraveOacuteUgravemiddot˜Oslash IcircEgrave fiIumlAcirc˜ OcircEgrave permilOcircDaggerIumlAcirc˜ AacuteDaggerUacuteˆ UgraveEuml˜ UcircEgraveAacutefiIcircIumlmiddotEgraveAacutemiddotOacute fiUcircAcirc˜ sbquoUacuteAcircılsaquoIcircmiddotOacuteAcirc UcircUgraveOcirc ıiquestIumlmiddotIgraveOcirc AacuteAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ IcircmiddotEgrave OacutecurrenAcirc˜

ŸIgraveEumlUacuteOcirc˜ radicpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot permil UcircUgrave 716-728 (IgraveUgraveEcircUacute cent N MmiddotUacuteˆOacutersaquoUgraveEuml˜)

(Afi UgraveOcirc OIgravelsaquoUacuteOcirc˘ OpermilDaggerUcircUcircAcircEgravemiddot Pmiddotbdquoˆpermilrsaquomiddot permil KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Aυλητής (ερυθρόmicroορφο αγγείο του 5ου αι πX)

laquo O sect part trade radic π cent radic Agrave sect part trade deg Agrave ƒ oslash ∆ prod trade trade π deg radic int sect infin π deg infin iexcl raquo

[ŸUgravemiddotOacute Euml paraEumlOacuteAcircIumlfiEuml IgravemiddotımiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fiUgraveEgrave OcircEgrave IgraveOacuteEumlUcircUgravelsaquoUacuteAcirc˜ UcircmacrAcircpermilEgraveiquest˙Ocirc˘Oacute Oacutemiddot AcircIacuteOcircOacuteUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute UgraveOcirc AacuteEgraveOcirc UgraveEuml˜ UgraveOcircOacute TEumlIumlcurrenIgravemiddotmacrOcirc middotUacutemacrrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc ıUacutelsaquoOacuteOcirc]

Xορός από παράσταση της Eλένης(Eθνικό Θέατρο 1977 χορογρ Nτ Tσάτσου-Συmicroεωνίδη)

Xορός της Eλένης (KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς χορογρ E Πήττα)

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

28 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

OΙ YΠ Α Ι Τ Ι Ο Ι

Τ Ω Ν ΣΥ Μ Φ Ο Ρ Ω Ν

Ποιους θεωρεί

η Eλένη υπεύθυνους

για τα δεινά της

Ποιες ήταν οι συνέπειες

της απαγωγής της Eλένης

H AΛ Λ Ο Κ Ο Τ Η ZΩ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Γιατί η Eλένη θεωρεί

αλλόκοτη τη γέννησή της

1177 Mέρος του χορικού άσmicroατος που συmicroπληρώνει τη στροφή και την αντιστροφή1188 Tην Eλένη στην πραγmicroατικότητα δεν την ενδιαφέρει ποιος κατασκεύασε το πλοίο Συνδέοντας ένα συνηθισmicroένο γεγονός (ναυπήγηση

ενός πλοίου) microε τις φοβερές συνέπειές του αναζητά την αρχή των συmicroφορών της1199 ∆αναοί = Έλληνες Πριαmicroίδες = Τρωαδίτες2200 H αρπαγή της Eλένης παρουσιάζει οmicroοιότητες microε το microύθο της αρπαγής της Περσεφόνης2211 Παράξενο (στο πρωτότυπο τέρας) H λέξη επαναλαmicroβάνεται και στο στίχο 296 (και microεταφράζεται ως αλλόκοτη) Η λέξη τέρας στα αρ-

χαία ελληνικά ήταν αmicroφίσηmicroη γιατί υποδήλωνε και το θαυmicroαστό και το τερατώδες2222 Σύmicroφωνα microε microια παράδοση microετά την ερωτική της ένωση microε τον κύκνο-∆ία η Λήδα γέννησε ένα αυγό από όπου βγήκε η κόρη της η

Ελένη

EΠΩ∆ΟΣ17 ΕΛE Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης

πελέκησε το πεύκο εκείνο18 265

που rsquoφερε τόσα δάκρυα στην Τροία

Καράβι συmicroφοράς ο Πάρης

φτιάχνοντας απrsquo αυτό εταξίδεψε

microε το βαρβαρικό σκαρί του

κι αρmicroένισε στη χώρα microου 270

γιrsquo αυτή τη δύσmicroοιρη οmicroορφιά

τον έρωτά microου να κερδίσει

Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα

Κύπριδα στο χαmicroό οδηγώντας

∆αναούς και ΠριαmicroίδεςOslash19 δύστυχη που rsquomicroαι 275

Κι απrsquo το χρυσό θρονί της η Ήρα

του ∆ία η σεβαστή γυναίκα

το φτεροπόδη έστειλε Ερmicroή

Κι ως έκοβα microες στην ποδιά microου

τριαντάφυλλα δροσάτα στη Χαλκίοικη 280

δώρο την Αθηνά για να τα πάω

microrsquo άρπαξε αυτός κι απrsquo τον αιθέρα εδώ

στον άχαρο microrsquo έφερε τόπο

τη δόλια20 αιτία για να σφαχτούν

οι Έλληνες κι οι Πριαmicroίδες 285

Και τrsquo όνοmicroά microου ντροπιασmicroένη

ψεύτικη το λερώνει φήmicroη

πλάι στου Σιmicroόεντα τα νερά

XOP Ξέρω σε ζώνουν συmicroφορέςOslash microα πρέπει

microε υποmicroονή τις πίκρες να βαστάζεις 290

ΕΛE Καλές microου microε ποια δέθηκα εγώ microοίρα

Με γέννησε η microητέρα microου σαν κάτι

παράξενο21 Καmicroιά Ελληνίδα ή ξένη

ποτές αυγό πουλιού δεν έκανε όπως

εmicroένα η Λήδα από το ∆ία ως λένε22 295

Αλλόκοτη κι ολάκερη η ζωή microουOslashδυο οι φταίχτες η Ήρα κι η οmicroορφιά microου

trade Atilde radic sect π infin

centIAsectOdegIKH tradeKHNH (UcircUgrave 289-371)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 29

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Σε όλη τη διάρκεια του κοmicromicroού η Ελένη εκφράζει την

οδύνη και την απελπισία της

ntilde Πώς ο αρχαίος υποκριτής που υποδυόταν την

Ελένη πιστεύεις ότι θα απέδιδε αυτά τα έντονα

συναισθήmicroατα Ας λάβουmicroε υπόψη ότι α) οι ηθο-

ποιοί στο αρχαίο θέατρο φορούσαν προσωπείο

και β) ο πιο κοντινός θεατής απείχε περίπου 10

microέτρα και ο πιο microακρινός περίπου 100

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Έχουmicroε ήδη διαπιστώσει στον Πρόλογο την τραγική θέση της Ελένης Στοιχεία που ορίζουν την τραγικότητα ενός

προσώπου και το καθιστούν τραγικό ήρωα θεωρούνται ndashανάmicroεσα στα άλλαndash τα αισθήmicroατα ενοχής η σύγκρουσή του

microε υπέρτερες δυνάmicroεις η απότοmicroη microεταστροφή της τύχης η επικράτηση microιας αναπόφευκτης microοίρας Aς αναζητή-

σουmicroε στον κοmicromicroό στοιχεία που συνθέτουν την τραγικότητα της ηρωίδας

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

trade˘EcircOcircUacuteiquestparaOgrave˜ Euml permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml Ograve˜ Oacutemiddot IgraveEumlOacute IcircIumlmiddotrsaquoˆ Ocirc˘ IgraveOcirc˘ macriquestıEumlIcircmiddotOacute Ugravemiddot middotEgravepermilEgraveiquest IgraveOcirc˘ Euml middotUgraveUacutersaquopermilmiddot IgraveOcirc˘ Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ IgraveOcirc˘ ordfAcircAacutemiddotIumlAcircrsaquomiddot UgraveˆOacute UacuteOcircAacutefiOacuteˆOacute AcircUcircIgravecurrenOacutemiddotOslash IumlOcircEgravefiOacute IgraveEgravemiddot UcircIcircEgraveiquest UgraversaquoOcircUgraversquo iquestIumlIumlOcirc permilAcircOacute lsaquoUcircmiddotUcircUgraveAcirc ∆Egrave Oacutemiddot ˆ UgraveEgrave Oacutersquo middotEcirclsaquoUcircˆ IcircmiddotEgrave UcircmiddotOacute UgraveEgrave Oacutemiddot ıUacuteEumlOacutelsaquoUcircˆparaOgrave˜ OcircEgrave IcircIumlAcircrsaquopermilˆUcircAcirc˜ middotmacr IgraveOcirc˘ OcircOacuteOcircDaggerOacuteAcirc UgraveEuml˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrEuml˜ IacutemiddotIumlˆIgravecurrenOacuteEuml fiˆ˜ AcircrsaquoIgravemiddotEgrave permilˆ macriquestIgraveˆ

IgraveAcirc UgraveEumlOacute IumliquestUgraveEuml UcircAcirc UcircUgraveUacuteOgraveUcircEuml UcircIcircIumlEumlUacutelsaquo radicmacr OcircEgrave fiOacuteOcircEgrave UgraveUacute˘OcircDaggerOacute Ugravemiddot IumlAcirc˘Uacuteiquest IgraveOcirc˘ Ugravemiddot IgraveAcircIumlrsaquoAacuteAacuteEgravemiddot IgraveOcirc˘ AcircpermilOgrave UgraveOcirc IcircAcircEcirciquestIumlEgrave iexclmiddot UcircmiddotIumlAcircDaggerˆ Ograve˜ ıcurrenIumlˆ UgraveOcirc˘ IcircOcircUacuteIgraveEgraveOcircDagger UgraveOcirc UcircIcircmiddotUacutersaquo IgraveEgravemiddot permilAcircIacuteEgraveiquest IgraveEgravemiddot middotrsquo UgraveEumlOacute iquestIumlIumlEumlOacutemiddot IcircUacutemiddotUgraveiquest UgraveOcirc Uacute˘ıIgravefi UcircUgraveOcirc˘˜ middotUcircUgravecurrenUacuteAcirc˘UgraveOcirc˘˜ ıUacutelsaquoOacuteOcirc˘˜ IgraveOcirc˘ poundUacutelsaquoOacuteOcircEgrave permilrsaquomacrˆ˜ UgraveUacutemiddotAacuteOcircDaggerpermilEgravemiddot macrOcircUacuteOgraveOacute AcircrsaquoOacutersquo middot˘Ugravelsaquo Euml IgraveOcirc˘UcircEgraveIcirclsaquo Ocirc˘ UgravemiddotEgraveUacuteEgraveiquest˙AcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ permilDaggerUcircUgrave˘macrOcirc˘˜

part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ ∆UacuteˆmiddotpermilrsaquoUgraveEgraveUcircUcircAcirc˜ UcircUgrave 105-121 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)

(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

radic pound ƒ prod iexcl radic trade

[MAcircUgraveiquest UgraveEumlOacute UgraveOgraveUcircEuml UgraveEuml˜ ∆UacuteOcircrsaquomiddot˜ Euml middotEgravemacrIgraveiquestIumlˆUgraveEuml partIcirciquestsbquoEuml Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircmiddot UgraveOcirc˘ paraUacutersaquomiddotIgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave IgraveEumlUgravecurrenUacutemiddot UgraveOcirc˘ ŒIcircUgraveOcircUacutemiddot ıUacuteEumlOacuteAcircrsaquo]

Σύγχρονοι θεατές σε αρχαίο θέατρο

Θεατές από αγγειογραφία (microελανόmicroορφο αγγείο του 6ου αι πX)Hθοποιοί microε προσωπείο από σύγχρονη παράσταση

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

2233 Στο πρωτότυπο ampγαλmicroα H Eλένη πιθανόν να εύχεται να εξαφανιζόταν η οmicroορφιά της όπως το χρώmicroα από ένα άγαλmicroα (τα αρχαία αγάλ-microατα ήταν πολύχρωmicroα) ή από ένα ζωγραφικό πίνακα

2244 εξόν = εκτός2255 Σύmicroφωνα microε την κυρίαρχη αντίληψη των Αθηναίων τα βαρβαρικά ήθη είναι κατώτερα από τα ελληνικά και οι βάρβαροι είναι δούλοι

καθώς είναι υποταγmicroένοι στον απόλυτο microονάρχη 2266 Εκφράζει και εδώ η Ελένη (όπως και στο στ 64) την άποψη ότι είναι αναίτιος και ταυτόχρονα παναίτιος δηλαδή ότι είναι αθώα και ταυ-

τόχρονα υπεύθυνη για όλα εξαιτίας της οmicroορφιάς της2277 Κόρη της Ελένης είναι η Ερmicroιόνη η οποία ακούγεται εδώ για πρώτη φορά Mε το ρήmicroα κακογερνάει η Eλένη δεν αναφέρεται στην τω-

ρινή αλλά στη microελλοντική τύχη της κόρης της2288 H Ελένη υιοθετεί εδώ τη χειρότερη εκδοχή2299 H αναγνώριση δύο προσώπων στην αρχαία ελληνική τραγωδία όπως και στον Όmicroηρο και αλλού microπορεί να γίνει microε σηmicroάδια

trade Atilde radic sect π infin

30 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

Ποια είναι τα αίτια

της δυστυχίας της

Ποια είναι τα τωρινά

βάσανά της

Αχ να σβηνόmicroουν πάλι σαν εικόνα23

κι αντί για την ωραία θωριά microου ετούτη

microεγάλη ασκήmicroια να rsquoχα να ξεχνούσαν 300

την τωρινή microου οι Έλληνες τη φήmicroη

κι ότι καλό δικό microου να κρατούσαν

όπως θυmicroούνται τώρα το κακό Όποιος

έχει microια συmicroφορά θεοσταλmicroένη

το χτύπηmicroα βαρύ microα το υποφέρειOslash 305

όmicroως πολλά δεινά microε ζώνουν ∆ίχως

να φταίω microε κακολογούνOslash ετούτο

χειρότερο είναι απrsquo την αλήθεια πράξεις

να σου φορτώνουν που δεν έχεις κάνει

Μrsquo έριξαν οι θεοί απrsquo την πατρίδα 310

σε βάρβαρες συνήθειες χωρίς φίλους

κι ενώ ήmicroουν λεύτερη έχω γίνει σκλάβαOslashοι βάρβαροι όλοι δούλοι εξόν24 ο αφέντης25

Κι η άγκυρα που microου βάσταε τις ελπίδες

πως κάποια microέρα ο άντρας microου θα rsquoρχόταν 315

να microε λυτρώσει απrsquo τα δεινά microου πάει

δεν είναι ζωντανός το φως δε βλέπει

Χάθηκε η microάνα microου κι εγώ φονιάς τηςOslashάδικα microα βαραίνει εmicroέ το κρίmicroαOslash26

η κόρη microου καmicroάρι του σπιτιού microου 320

κακογερνάει ανύπαντρη παρθέναOslash27

τα δυο microου αδέρφια οι ∆ιόσκουροι πεθάναν28

Κι εγώ που συmicroφορές microε ζώνουν τόσες

ενώ είmicroαι ζωντανή νεκρή λογιέmicroαι

Και τελευταίο αυτό στη Σπάρτη αν πάω 325

δε θα microrsquo αφήσουν να διαβώ τις πύλες

θαρρώντας πως εχάθηκrsquo η Ελένη

της Τροίας microε το Μενέλαο Τι εκείνος

αν ζούσε θα microε γνώριζε απrsquo τα κρύφια

σηmicroάδια microοναχά γνωστά στους δυο microας29 330

∆ε γίνεται όmicroως τούτο ουδέ θα γίνει

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 31

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Μετά το θρηνητικό τραγούδι της η ηρωίδα microοιάζει να έχει επανακτήσειτην ψυχραιmicroία της και προβαίνει σε microια laquoρητορικήraquo διαmicroαρτυρία Ο ρη-τορικός χαρακτήρας του λόγου της microπορεί να γίνει φανερός στην άρτιαδιάρθρωσή του στις ρητορικές ερωτήσεις και στις αποφθεγmicroατικές εκ-φράσεις που τον διανθίζουν Ας τα επισηmicroάνουmicroε

Aξίζει να σταθούmicroε στις αποφθεγmicroατικές εκφράσεις Θίγουν θέmicroατα πουίσως απασχολούσαν τους Αθηναίους εκείνη την εποχή ntilde Ας τα αναζητήσουmicroε Kατά πόσο τα θέmicroατα αυτά microας προβληmicroατί-

ζουν και σήmicroερα

∆ίχως να φταίω microε κακολογούν (στ 306-307) παραπονιέται και πάλι ηΕλένη

ntilde Βρίσκεις δικαιολογηmicroένο το παράπονό τηςntilde Τι πιστεύεις ότι επιδιώκεται microε τη συχνή αναφορά της στην άδικη δυ-

σφήmicroισή της Ίσως θα microπορούσαmicroε να συναισθανθούmicroε το παράπο-

νό της αν φέρναmicroε στο νου microας ανάλογες δικές microας εmicroπειρίες

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinAtildeπsectsectpartinfintrade [UcircUgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot] [hellip] Ugraversquo fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘ UgraveEuml˜ IcircfiUacuteEuml˜ UcircOcirc˘ EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave UgravefiUgraveAcirc IcircEgrave middot˜ IgraveEumlOacute lsaquoUacuteAcirc IgravemiddotmacrmiddotrsaquoUacuteEgrave O middotrsaquoUgraveEgraveOcirc˜ sbquocurrensbquomiddotEgravemiddot AcircrsaquoOacutersquo Ocirc iquestOacuteUgraveUacutemiddot˜ UcircOcirc˘Oslash IcircmiddotEgrave UgraveOcirc IcircOcircUacuteIgraversaquo IgraveOcirc˘ ˆUcircUgravefiUcircOcirc permilAcirc ımiddot rsquoOacutemiddotEgrave middotAacuteOacutefi middotOacute macrmiddotıAcircrsaquo AacuteEgravemiddot IgraveAcirc AacuteEgravemiddot AacuteiquestIgraveOcirc Igraversquo AcircIgravecurrenOacutemiddot Euml IcircfiUacuteEuml middot˘Ugravelsaquo [hellip]

poundmiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave Ocirc EgraveOcirc UacutefiUcircUgrave˘macrOcirc˜ infinUacuteAacuteAcircrsaquoOcirc˜ ımiddot rsquoIgraveOcirc˘Oacute AcircAacuteOgrave currenOacutemiddot UgraversaquoOcircUgravemiddot [hellip]middotOacute EcircOcircOacuteEgraveiquest˜ ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgraveAacuteEgravemiddot macrmiddotUgraversaquoUacuteEgrave Ugraversquo middotOacuteUgraveUacutefi˜ UcircOcirc˘ UgraveOcirc fiOacuteOcircIgraveiquest IgraveOcirc˘

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ H IEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute A˘Iumlrsaquopermilmiddot UcircUgrave 938-947 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc TUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

O iexcl radic ordf infin int infin π trade oslash ordf infin

[tradeUgraveEumlOacute UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot H πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot Ocirc infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddot˜ currenmacrAcircEgrave middotOcircEcircmiddotUcircrsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot ı˘UcircEgraveiquestUcircAcircEgrave UgraveEumlOacute IcircfiUacuteEuml UgraveOcirc˘ πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UacuteOcircIcircAcircEgraveIgravecurrenOacuteOcirc˘ Oacutemiddot AcircIacuteEgraveIumlAcircOgrave-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute OtildeUacuteUgraveAcircIgraveEuml IcircmiddotEgrave Oacutemiddot UacutemiddotAacuteIgravemiddotUgraveOcircOcircEgraveEumlıAcircrsaquo Ocirc middotfiIumlOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ AcircIumlIumlEumlOacuteEgraveIcircOcircDagger UcircUgravefiIumlOcirc˘ Ocirc˘ currenmacrAcircEgrave IcircmiddotıEumlIumlˆıAcircrsaquo middotfi UgraveEumlOacute iquestOacuteOcircEgravemiddot UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot degEgravemiddot Oacutemiddot Acircrsaquo-UcircAcircEgrave UgraveEumlOacute intIuml˘UgravemiddotEgraveIgraveOacutelsaquoUcircUgraveUacutemiddot Oacutemiddot EcirccurrenUacuteAcircEgrave UcircUgraveEumlOacute infin˘Iumlrsaquopermilmiddot UgraveEumlOacute πEcircEgraveAacutecurrenOacuteAcircEgravemiddot UgraveEuml˜ AacuteUacuteiquestEcircAcircEgrave bdquocurrenIgravemiddotUgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot UgraveEumlOacute middotOacuteUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave IgraveAcirc UgraveOcircOacute infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddotOslash fiUgravemiddotOacute Ocirc infinmacrEgraveIumlIumlcurrenmiddot˜IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveEumlOacute IumlAcircIcircUgraveiquestOacuteEuml middot˘Ugravelsaquo AcircIacuteOcircUacuteAacutersaquo˙AcircUgravemiddotEgrave AacuteEgravemiddot UgraveEuml macrUacuteEumlUcircEgraveIgraveOcircOcircrsaquoEumlUcircEuml UgraveOcirc˘ OcircOacutefiIgravemiddotUgravefi˜ UgraveOcirc˘ AcircOacute middotAacuteOacuteOcircrsaquomiddot UgraveOcirc˘]

Tο θρηνητικό τραγούδι σταmicroατά Ο Xορός αισθάνεταιτην ανάγκη να σταθεί κοντά στην Ελένη και να την πα-ρηγορήσει Τα παρηγορητικά αυτά λόγια προκαλούντην αντίδραση της Ελένης

Ας προσπαθήσουmicroε να φανταστούmicroε την Ελένηόσο αυτή microιλάει ntilde Ποια θα είναι η στάση της Πού θα απευθύνε-

ται Ποια θα είναι η ένταση της φωνής της Θακινείται και πώς

ntilde Ότι απεικονίζεται στη διπλανή φωτογραφίαβρίσκεται κοντά σε όσα φαντάστηκες

Eλένη και Xορός (Ά Συνοδινού Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

Γ Pίτσος Eλένη(M Λυmicroπεροπούλου ∆HΠEΘE Πάτρας 1991)

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

32 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 2 8 9 - 3 7 1 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

H AΠ Ο Φ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποια απόφαση παίρνει

η Eλένη και για ποιους

λόγους

H ΠΑ Ρ Ε Μ Β Α Σ Η

Τ Ο Υ XΟ Ρ Ο Υ

Mε ποια επιχειρήmicroατα

προσπαθεί ο Xορός

να αποτρέψει την Eλένη

από την απόφασή της

Ποια συmicroβουλή της δίνει

ο Xορός

3300 Το ίδιο ερώτηmicroα είχε θέσει η Ελένη στο microονόλογό της στον Πρόλογο (στ 68-69 τι να την κάνω τη ζωή πια) Tότε όmicroως είχε αιτιολο-γήσει την απόφασή της να microείνει στη ζωή microε την ελπίδα της επιστροφής του Μενέλαου

3311 Εννοεί το Θεοκλύmicroενο που κάνει ότι microπορεί για να πάρει την Ελένη γυναίκα τουOslash η προσπάθειά του όmicroως αυτή να της επιβάλει το γά-microο παρά τη θέλησή της είναι για την Ελένη δείγmicroα έλλειψης αγάπης

3322 H Eλένη διακόπτει το λόγο της Kορυφαίας από φόβο microήπως αν αφήσει το microνήmicroα του Πρωτέα βρεθεί στο έλεος του Θεοκλύmicroενου

Γιατί λοιπόν να ζω30 Τι microε προσmicroένει

Για να γλιτώσω από τα βάσανά microου

να παντρευτώ ένα βάρβαρο και πλούσια

ζωή microαζί του να περνώ Η γυναίκα 335

σα θα δεχτεί έναν άντρα που δε στέργει

δεν έχει σέβας διόλου στον εαυτό της

Πιο καλά θάνατος microα να rsquoναι ωραίος

Το κρέmicroασmicroα ντροπή κι οι δούλοι ακόmicroα

τέτοιο χαmicroό για αισχρό τον λογαριάζουν 340

Έχει αρχοντιά κι ευγένεια το microαχαίρι

κι απrsquo τη ζωή γοργά ξεφεύγεις Έχω

τόσο βαθιά στη δυστυχία βουλιάξειOslashσrsquo άλλες γυναίκες η οmicroορφιά χαρίζει

χαρά το χαλασmicroό σε microένα microόνο 345

XOP Όποιος και ναrsquo ναι Ελένη ο ξένος όσα

διηγήθηκε γιrsquo αλήθεια microην τα πάρεις

ΕΛE Μου το rsquoπε καθαρά ο Μενέλαος πάει

XOP Συχνά οι αλήθειες ψέmicroα καταντούνε

ΕΛE Μα και συχνά τrsquo αντίθετο συmicroβαίνει 350

XOP Γυρίζει στο κακό microονάχα ο νους σου

ΕΛE Φόβος βαρύς κι ασήκωτος microε ζώνει

XOP Απrsquo το παλάτι σrsquo αγαπάει κανένας

ΕΛE ΌλοιOslash εξόν αυτός που ταίρι του microε θέλει31

XOP Να τι θα κάνειςOslash άφησε τον τάφο 355

ΕΛE Πού θες να φτάσεις32 Τι microε συmicroβουλεύεις

XOP Να πας microες στο παλάτι και την κόρη

της πελαγίσιας νύmicroφης τη Θεονόη

που όλα τα γνωρίζει να ρωτήσεις

ο άντρας σου αν ακόmicroα ζει ή δε βλέπει 360

το φως του ήλιου πια Κι όταν θα πάρεις

σίγουρες προφητείες microπορείς τότε

να χαίρεσαι ή να κλαις Προτού να ξέρεις

ποιο τrsquo όφελος να θλίβεσαι Άκουσέ microεOslashάσε τον τάφο πήγαινε σrsquo εκείνη 365

και θα τα microάθεις όλαOslash αφού rsquoναι κάποιος

στο σπίτι να σου πει όλη την αλήθεια

τι ψάχνεις microακριά Μαζί σου θέλω

να rsquoρθώ κι εγώ εκεί microέσα τις microαντείες

νrsquo ακούσω της παρθέναςOslash οι γυναίκες 370

πρέπει να βοηθούν η microια την άλλη

trade Atilde radic sect π infin

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 33

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Τα προηγούmicroενα τmicroήmicroατα του Xορικού άδονταν από όλα τα microέλη του

Xορού Τώρα όmicroως από το οmicroαδικό τραγούδι περνάmicroε στη συνοmicroιλία

microεταξύ της Ελένης και της Kορυφαίας του Χορού

ntilde Πιστεύεις ότι η κίνηση των γυναικών του Xορού αλλάζει

ntilde Πώς φαντάζεσαι τη στάση και τις κινήσεις της Eλένης και της Kο-

ρυφαίας όσο αυτές συνοmicroιλούν

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Πολλές φορές οι ήρωες του Ευριπίδη εκφράζουν την

επιθυmicroία να αποδράσουν από την οδυνηρή πραγmicroατι-

κότητα microέσα στην οποία ζουν Κάποτε η επιθυmicroία τους

αυτή εκφράζεται και ως ευχή να πεθάνουν ή ως πα-

ράπονο που δεν είναι ήδη νεκροί

ntilde Σε ποια σηmicroεία του λόγου της Ελένης διαφαίνεται

η επιθυmicroία απόδρασηςntilde Ποια είναι η οδυνηρή πραγmicroατικότητα από την

οποία θέλει να αποδράσει

ntilde Ποια αισθάνεται ότι είναι η ευθύνη της

Όσο εξελίσσεται το έργο microπορούmicroε να διαmicroορφώ-

νουmicroε microια πιο ολοκληρωmicroένη εικόνα για τη λειτουργία του Χορού στην Ελένη Ο Χορός που σε όλη τη διάρκεια του

κοmicromicroού συνέπασχε microε την Ελένη θεωρώντας αληθινές τις πληροφορίες του Τεύκρου εκφράζει πλέον επιφυλάξεις για την

αξιοπιστία τους και αναλαmicroβάνει πιο ενεργό ρόλο

ntilde Ας προσπαθήσουmicroε να ερmicroηνεύσουmicroε την αλλαγή στη στάση του Xορού και να διερευνήσουmicroε τη σηmicroασία της

στη δραmicroατική οικονοmicroία του έργου

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

infinƒpart∆radicAgravetradeinfin ƒˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveAcirc rsaquoOacuteUgravemiddot ıcurrenIumlˆ IumlEgraveOcirc UgraveEuml lsaquoUcircEuml Oacutemiddot IgravemiddotIcircUacutemiddotrsaquoOacuteˆ paraOcircEgravemiddot OcircIumlrsaquopermilmiddot IumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ rsquofiIgraveAcircEgraveOacuteAcirc IcircmiddotEgrave ıAcirc Oacutemiddot Ucircrsquo middotOacuteEgraveIgravecurrenOacuteˆ centrsaquomacrˆ˜ UcircOcirc˘ Ograve˜ AcircrsaquoOacutersquo IgraveOcircUacuteAcircUgravefi UcircUgraveOcircOacute IcircfiUcircIgraveOcirc IumlEgraveOcirc Oacutemiddot ˙lsaquoUcircˆinfinOacuteiquestıAcircIgravemiddot UgraveOcirc UacuteEgrave˙EgraveIcircfi UcircUgraveiquest EcircDaggerIumlmiddotAacuteAcircOacute OcircrsaquoUcircˆ

[]ordfOcircrsaquoUacutemiddot permilAcirc UcircAcirc EcircOcircsbquoOcircDaggerIgravemiddotEgrave IumlEgraveOcirc IcircEgrave fiUgraveEgrave IcircEgrave middot ıcurrenIumlAcircEgrave˜ IcirciquestIgraveAcirc []AcircEgrave˜ Ugravemiddot sbquoOcirc˘OacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc UacutersaquoIacuteOcirc˘UcircEgrave IcircmiddotEgrave Ugravemiddot ıAcircUacuteEgraveiquest middot˜ IgraveAcirc EcirciquestUcircEgrave Euml middotOcircOacuteEgraveiquest UcircOcirc˘ Oacutemiddot macrmiddotUacuteAcircrsaquo IcircEgrave Euml AacuteOacuteOgraveIgraveEuml Oacutemiddot macrOcircUacuteUgraveiquestUcircAcircEgrave

micro intOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ E UcircUgrave 985-988 1023 1027-1028

(Afi UgraveOcirc B KOcircUacuteOacuteiquestUacuteOcirc˜ EUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˜ EUacuteIgravelsaquo˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 5

Kορυφαία ndash Γυναίκες του Xορού (Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός χορογρ N Tσάτσου-Συmicroεωνίδου)

laquo I iexcl ∆ infin pound part sect oslash para sect π radic ∆ prod Z prod trade prod iexcl infin M infin int ƒ infin π iexcl oslash raquo

[prod infinUacuteAcircUgraveOcircDaggerUcircmiddot Ocirc˘ AcircUacuteEgraveIgravecurrenOacuteAcircEgrave UgraveOcirc Aacute˘UacuteEgraveUcircIgravefi UgraveOcirc˘ middotAacutemiddotEumlIgravecurrenOacuteOcirc˘ UgraveEuml˜ partUacuteˆUgravefiIcircUacuteEgraveUgraveOcirc˘ IumlEumlUacuteOcircEcircOcircUacuteAcircrsaquoUgravemiddotEgrave UgraveOcirc ıiquestOacutemiddotUgravefi UgraveOcirc˘]

Eλένη ndash Xορός (Λ Tασοπούλου Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

3333 αmicroοιβαίο λυρικός διάλογος ανάmicroεσα στην Eλένη και το Xορό3344 H Ελένη χρησιmicroοποιεί πληθυντικό αριθmicroό επειδή η Kορυφαία microιλάει ως εκπρόσωπος όλων των γυναικών του Xορού3355 Σε άλλη microετάφραση Tο φως άραγε βλέπει [ο Mενέλαος] να βλέπει τα τέσσερα τrsquo άλογα του ήλιου την πορεία των άστρων (microτφρ E

Xατζηανέστης)3366 Σύmicroφωνα microε τη microυθολογία ο Ήλιος ταξίδευε από την Ανατολή προς τη ∆ύση microε άρmicroα που το έσερναν τέσσερα άλογα (τέθριππο)3377 Eδώ η Eλένη επικαλείται κάτι ιερό και πολύτιmicroο γιrsquo αυτήν τον ποταmicroό της πατρίδας της τον Eυρώτα Kαι εmicroείς στους όρκους microας επι-

καλούmicroαστε το θείον 3388 Ο τρόπος της αυτοκτονίας (microε αγχόνη ή microε microαχαίρι) που απασχόλησε την Ελένη στους στίχους 339-341 δεν την ενδιαφέρει πια κα-

θώς είναι αποφασισmicroένη να πεθάνει αν η microαντεία της Θεονόης είναι κακή 3399 H Eλένη σκέφτεται να αυτοκτονήσει microε τον ίδιο τρόπο που θανατώνονταν τα ζώα στις θυσίες Έτσι θα στιγmicroατίσει τις τρεις θεές που ευ-

θύνονται για την τύχη της4400 Εννοεί τον Πάρη

trade Atilde radic sect π infin

34 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

ΕΛE Σωστές καλές34 microου οι συmicroβουλές σαςOslashεmicroπρός εmicroπάτε στο παλάτι

να microάθετε ποιοι αγώνες

microε καρτερούν ακόmicroα 375

XOP Με χαρά δέχοmicroαι το κάλεσmicroά σου

ΕΛE Ω microαύρη microέρα

Τάχα ποιο θλιβερό microαντάτο

θrsquo ακούσω η δύστυχη

XOP Μην προmicroαντεύεις συmicroφορές 380

κι από τα πριν θρηνολογείς

ΕΛE Τι να rsquoχει πάθει ο δόλιος microου άντρας

Το φως του ήλιου τάχα θα το βλέπει35

το τέθριππό του το άρmicroα36 και των άστρων

τους δρόmicroους ή microε τους νεκρούς 385

βαθιά στην κατωγής

τη σκοτεινή τους έχει microοίρα

XOP Πάντοτε να rsquoχεις ότι και να γίνει

για τα microελλούmicroενα καλές ελπίδες

ΕΛE Φωνάζω εσένα Ευρώτα δροσερέ37 390

microε τα χλωρά καλάmicroια κι όρκο παίρνω

σε σένα αν είναι αλήθεια ο λόγος

πως έχει ο άντρας microου χαθεί

ndash ανόητη τάχα φήmicroη Πες microου

Θηλιά θα βάλω στο λαιmicroό microου φονική 395

ή θάνατο θα βρω τρυπώντας

microε κοφτερό microαχαίρι το κορmicroί microου

ποτάmicroι να χυθεί το αίmicroα38

σφαχτάρι39 εγώ στις τρεις θεές

και στον τσοπάνη γιο του Πρίαmicroου40 400

που microια φορά κοντά στις στάνες

έπαιζε το microονότονο σουραύλι

XOP Αλλού να πέσει το κακό

για σε microονάχα η ευτυχία

H AΝ Τ Ι ∆ Ρ Α Σ Η

Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

Ποιοι είναι οι φόβοι

της Eλένης και πώς

τους αντιmicroετωπίζει

ο Xορός

Ποιον όρκο παίρνει

η Eλένη

AMOIBAIO33 ( UcircUgrave 372-436)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 35

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

O Χορός που microπήκε στην ορχήστρα microετά τον Πρόλογο τώ-

ρα αποχωρεί (microεθίσταται)

ntilde Aς φανταστούmicroε την πορεία που ακολούθησαν οι γυ-

ναίκες του Χορού microπαίνοντας και βγαίνοντας από την

ορχήστρα και ας τη σηmicroειώσουmicroε στη διπλανή φωτο-

γραφία

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Xορός συνήθως παρέmicroενε στην ορχήστρα σε όλη τη διάρκεια του έργου Οι

microεταστάσεις όπως αποκαλούνται οι αποχωρήσεις του από την ορχήστρα κα-

τά τη διάρκεια της δράσης είναι στα έργα που σώζονται ελάχιστες και γίνο-

νται για δραmicroατικούς λόγους Στη σκηνή που παρακολουθούmicroε έχουmicroε microία

από τις ελάχιστες αυτές microεταστάσεις

ntilde Με ποια πρόφαση αποχωρούν οι γυναίκες του Χορού

ntilde Ποιες δραmicroατικές ανάγκες φαντάζεσαι ότι απαιτούν την απουσία του

Χορού από την ορχήστρα

Η Ελένη αποδέχεται την πρόταση του Χορού να ελέγξει τις πληροφορίες

του Τεύκρου προσφεύγοντας στη Θεονόη Και όmicroως παραmicroένει στη σκηνή

για λίγο

ntilde Mπορείς να δικαιολογήσεις το δισταγmicroό της

ntilde Ποια συναισθήmicroατα σου προκαλεί αυτή η επιβράδυνση

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquoX radic ƒ radic trade ordf part Eiexcl radic ƒ infin trade prod int infin π EAgrave infin π trade pound prod trade π infin raquo

partIacuteiquestIumlIumlOcirc˘ IgraveAcirc middotUacutefiIgraveOcircEgravemiddot UacutefiUcircˆmiddot permilEumlIumlmiddotpermillsaquo AacutecurrenUacuteOcirc-OacuteUgraveAcirc˜ IcircmiddotEgrave Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ Ocirc OcircEgraveEumlUgravelsaquo˜ AcircrsaquomacrAcirc UgraveEuml permil˘OacutemiddotUgravefiUgraveEumlUgravemiddotOacutemiddot AcircEgraveUgraveDaggermacrAcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘˜ UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘Oacutepermil˘middotUcircIgraveOcircDagger˜ OgraveUacuteEgraveIgraveEuml˜UcircUgraveOcircmacrmiddotUcircUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜ IcircmiddotEgrave Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacuteEumlUcircEgravemiddotIcirclsaquo˜ Acirc˘iquestıAcircEgravemiddot˜Igravemiddot˙rsaquo IgraveAcirc currenOacutemiddot UcircUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc currenOacuteUgraveOcircOacuteEuml˜ middotıEumlUgraveEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot˜Ocirc˘ macrmiddotUacutemiddotIcircUgraveEumlUacutersaquo˙Ocirc˘Oacute Ucirc˘Oacutelsaquoıˆ˜ Ugravemiddot Iuml˘UacuteEgraveIcirciquest IgravecurrenUacuteEumlUgraveEuml˜ UgraveUacutemiddotAacuteˆpermilrsaquomiddot˜ radic XOcircUacutefi˜ middotIcircfiIgravemiddot IcircmiddotEgrave fiUgravemiddotOacute Ucirc˘-AacuteIcircUacuteOcircUgraveAcircrsaquoUgravemiddotEgrave middotfi UacutefiUcircˆmiddot UgravemiddotAcircEgraveOacuteiquest ndashIumlmacr Iumlmiddot˚Icirccurren˜Aacute˘OacutemiddotrsaquoIcircAcirc˜ lsaquo permilOcircDaggerIumlOcirc˘˜ndash permilEgravemiddotıcurrenUgraveAcircEgrave AcircOacutefiUacutemiddotUcircEuml Acirc˘middotEgrave-UcircıEumlUcircrsaquomiddot IcircmiddotEgrave AcircrsaquoUacutemiddot IcirciquestOcircUgraveAcirc IgraveiquestIumlEgraveUcircUgravemiddot UcircAcirc sbquomiddotıIgravefi IgraveAcirc-AacutemiddotIumlDaggerUgraveAcircUacuteOcirc middotfi Ugravemiddot EumlAacuteAcircIgraveOcircOacuteEgraveIcirciquest UacutefiUcircˆmiddot UgraveOcirc˘ permilUacuteiquest-IgravemiddotUgraveOcirc˜

iexcl X AtildeOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜(Afi UgraveOcirc N X XOcirc˘UacuteIgraveOcirc˘˙EgraveiquestpermilEuml˜ paraAcircUacutersaquo XOcircUacuteOcircDagger O PfiIumlOcirc˜

UgraveOcirc˘ OIgravemiddotpermilEgraveIcircOcircDagger tradeUgraveOcircEgravemacrAcircrsaquoOcirc˘ UcircUgraveOcirc AUacutemacrmiddotrsaquoOcirc centUacuteiquestIgravemiddot KmiddotUcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUgraveEuml˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 6

Mακέτα σκηνικού του Γιάννη Tσαρούχη για παράσταση της Eλένης(Eλληνική Σκηνή της Άννας Συνοδινού 1966)

Eλένη (Ά Πασπάτη Eυριπίδης OρέστηςEθνικό Θέατρο 1982)

Σχεδιάγραmicromicroα κίνησης Xορού από τη χορογράφο M Xορς

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

36 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 3 7 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

O ΘΡ Η Ν Ο Σ Τ Η Σ EΛ Ε Ν Η Σ

bull Γ Ι Α Τ Ο Υ Σ NΕ Κ Ρ Ο Υ Σ

bull Γ Ι Α Τ Η Ν OΛ Ε Θ Ρ Ι Α

OΜ Ο Ρ Φ Ι Α Τ Η Σ

Mε ποια microυθικά πρόσωπα

συγκρίνει τον εαυτό της

η Eλένη

Ποια είναι τα κοινά τους

σηmicroεία

4411 H Eλένη τραγουδά αυτά τα λόγια (microονωδία)4422 Η Ελένη αναφέρθηκε ήδη στα δεινά που προξένησε η οmicroορφιά της σε συγκεκριmicroένα άτοmicroα Tώρα περνά στα δεινά λαών των Tρώων

και των Eλλήνων 4433 αρίφνητο = ατέλειωτο4444 Το κόψιmicroο των microαλλιών ήταν ένδειξη πένθους 4455 Οι συγγενείς του νεκρού θρηνούσαν χτυπώντας το κεφάλι microε τα χέρια και γδέρνοντας το πρόσωπό τους microε τα νύχια Aυτός ο θρηνη-

τικός τρόπος δεν εγκαταλείφθηκε ποτέ τον συναντάmicroε ακόmicroα και σήmicroερα σε περιοχές της Eλλάδας όπως στη Mάνη στην Kρήτη4466 Στους στίχους 422-436 η Ελένη συγκρίνει τον εαυτό της microε δύο microυθικά πρόσωπα την Καλλιστώ (από τη λέξη κάλλος = οmicroορφιά) και

την κόρη του Tιτάνα Mέροπα Η Καλλιστώ σύmicroφωνα microε τον Ευριπίδη microεταmicroορφώθηκε σε λέαινα (λιόντισσα) ενώ η κόρη του ΤιτάναΜέροπα σε ελάφι H σύγκριση αυτή γίνεται για να τονίσει ότι η δική της τύχη είναι χειρότερη H οmicroορφιά της Kαλλιστώς και της Tιτανί-δας έβλαψε microόνο τις ίδιες και η microεταmicroόρφωσή τους σήmicroανε το τέλος των δεινών τους H οmicroορφιά όmicroως της Eλένης κατέστρεψε ολό-κληρους λαούς και της προξένησε συmicroφορές που δεν έχουν λήξει ακόmicroη

trade Atilde radic sect π infin

ΕΛE Ω41 Τροία κακορίζικη42 405

ρηmicroάχτηκες για κάτι που δεν έγινε

και τόσα υπόφερες δεινάOslashτα δώρα που microου χάρισεν η Κύπρη

ατέλειωτα γεννήσαν microοιρολόγια

αρίφνητο43 αίmicroα δυστυχίες 410

πάνω στις δυστυχίες

θρήνους στους θρήνους συmicroφορέςhellip

Μανάδες χάσαν τα παιδιά τουςOslashστο φρυγικό του Σκάmicroαντρου το ρέmicroα

ρίξανε τα κοmicromicroένα τους microαλλιά44 415

των σκοτωmicroένων οι αδελφές

Με πικρούς βόγγους και κραυγές

θρηνολογήσαν οι Ελληνίδες

χεροχτυπώντας το κεφάλι απελπισmicroένα

και microε τα νύχια σκίζοντας microατώνοντας 420

τα τρυφερά τους microάγουλα45

Ω Καλλιστώ46 καλότυχη παρθένα

της Αρκαδίας που κάποτε

σου rsquoδωσε ο ∆ίας τετράποδο κορmicroί

κι έτσι έσmicroιξε microαζί σουOslash 425

καλύτερη απrsquo τη microάνα microου είχες microοίραOslashmicroε τη θωριά πυκνόmicroαλλου αγριmicroιού

ndashλιόντισσας όψη ανήmicroερηndash

ξαλάφρωσες απrsquo τη βαριά σου θλίψηOslashτου Μέροπα η κόρη η Τιτανίδα 430

που για την άφταστη οmicroορφιά της

η Άρτεmicroη την έδιωξε οργισmicroένη

γίνηκε χρυσοκέρατη αλαφίναOslashmicroονάχα τα δικά microου κάλλη

της ∆αρδανίας αφάνισαν τα κάστρα 435

και τους βασανισmicroένους Αχαιούς

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 37

O θρήνος για την αδυσώπητη microοίρα

Η Ελένη πριν αποχωρήσει από τη σκηνή τραγουδάει στίχους γεmicroάτους αγωνία και πάθος

Οι διπλανές φωτογραφίες αν και δεν

είναι από παράσταση της Ελένης θα

microπορούσαν να microας βοηθήσουν να

παρατηρήσουmicroε τα microέσα (πχ βλέmicro-

microα κίνηση χεριών) microε τα οποία οι

σηmicroερινοί ηθοποιοί εκφράζουν αυτό

το πάθος

ntilde Τι θα αξιοποιούσες από αυτά για

να σκηνοθετήσεις ή για να ερmicroη-

νεύσεις τη microονωδία της Eλένης

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Η ιδέα ότι η οmicroορφιά είναι καταστροφική είτε για εκείνον που την έχει είτε για τους άλλους είναι πολύ διαδεδοmicroένη

ntilde Ας εξετάσουmicroε πώς αντιmicroετωπίζει το θέmicroα της οmicroορφιάς της η Ελένη και αν επηρεάζει την τραγικότητά της

Στο τελευταίο microέρος της Παρόδου ιδιαίτερα στο αmicroοιβαίο παρακολουθούmicroε την ηρωίδα να θρηνεί για τα πάθη της τις

προσωπικές της συmicroφορές και τις αγωνίες της αλλά και για την αγριότητα και τα δεινά του πολέmicroου Εκφράζεται έτσι

έντονα το παθητικό στοιχείο που χαρακτηρίζει γενικότερα το έργο του Ευριπίδη

ntilde Ας επισηmicroάνουmicroε κάποια σηmicroεία της Παρόδου όπου γίνεται ιδιαίτερα εmicroφανές αυτό το στοιχείο

ntilde Ποια συναισθήmicroατα δηmicroιουργούνται στους θεατέςαναγνώστες για την ηρωίδα

H Eλένη τελικά αποχωρεί H σκηνή microένει άδεια Mια αίσθηση προσmicroονής κυριαρχεί Σκέψου τι έγινε στην Πάροδο Φαντά-

σου τη συνέχεια πριν δεις τα παρακάτω

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H O ordf radic ƒ ordm π infin

ndash intmiddotıUacutecurrenEcircUgraveEuml IcircmiddotıUacuteAcircEcircUgraveiquestIcircEgrave IgraveOcirc˘ AacuteEgravemiddot Acirc˜IgraveOcirc˘ middotIumllsaquoıAcircEgravemiddot UgraveOgraveUacutemiddot OcircEgravemiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave Euml OcircIgraveOcircUacute-EcircfiUgraveAcircUacuteEuml IgravecurrenUcircmiddot Ucircrsquo middot˘Ugravelsaquo UgraveEuml macrOgraveUacutemiddot []ndash centUacuteOcircUcircAcircUacutelsaquo UcircmiddotOacute UgraveUacuteEgravemiddotOacuteUgraveiquestEcirc˘IumlIumlOcirc AcircrsaquoUcircmiddotEgravefiIgraveOcircUacuteEcircEuml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot Euml IgraveEgraveIcircUacutelsaquo fiIgraveˆ˜ UacuteEgrave-AacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot AcircrsaquoOacutemiddotEgrave EgraveOcirc fiIgraveOcircUacuteEcircEuml EgraveOcirc EcircrsaquoOacutemiddot

tradeUgravemiddot IumlfiAacuteEgravemiddot middot˘Ugraveiquest Euml UgraveUcircmiddotUacutersaquoOacutemiddot UacutemiddotUcircrsaquo-OacuteEgraveUcircAcirc middotfi IumlDaggerUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave Ugravemiddot IgraveiquestUgraveEgravemiddot UgraveEuml˜currensbquoAacutemiddotIumlmiddotOacute EcircIumlfiAacuteAcirc˜ IgraversaquoUcircOcirc˘˜

infin trade paraOcircDaggerUcircIcircEgraveOacute prod UacuteEgraveAacuteIcircrsaquoEgraveUcircUcircmiddot IcircmiddotEgrave OcircEgrave AcircEcircUgraveiquest EgravefiUgraveAcirc˜

(middotUacutemiddotIgraveDaggerıEgrave)(Afi UgraveOcirc O IcircfiUcircIgraveOcirc˜ UgraveˆOacute middotUacutemiddotIgrave˘ıEgraveOgraveOacute UgravefiIgrave 3

EIcircpermilOcircUgraveEgraveIcircfi˜ OUacuteAacutemiddotOacuteEgraveUcircIgravefi˜ XUacute˘Ucircfi˜ TDaggerOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 7

Mελίνα MερκούρηKατίνα Παξινού Aντιγόνη Bαλάκου

oslash OacutemiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ IcircmiddotIgraveEgraveiquest EcircOcircUacuteiquest IcircEgravemiddotIcircOcircDaggerˆ UgraveOcirc AacutecurrenIumlEgraveOcirc IgraveOcirc˘ sbquoUacutemiddotmacrOacutefi OacutersquomiddotOacuteAcircsbquomiddotrsaquoOacuteAcircEgrave fimacrEgrave middotrsquo UgraveOcirc UcircUgravelsaquoıOcirc˜Egravemiddot OcircIumlDagger EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ middotrsquo Ugravemiddot fi-permilEgravemiddotOslash EgraveOcirc IcirciquestUgraveˆ IgraveAcirc˜ middotfi UgraveEuml AacuteEuml˜intmiddotEgrave AacuteAcircIumliquestˆ paraˆ˜ lsaquoUgravemiddotOacute permilrsaquomacrˆ˜ OacutefiEuml-Igravemiddot fiIumlmiddot permilrsaquomacrˆ˜ UcircIcircOcircfi IcircmiddotEgrave permilEgraveiquestUacute-IcircAcircEgravemiddot IcircmiddotEgrave Ocirc˘Ucircrsaquomiddot ndash IumlOcircDaggerUgraveEuml fiIumlAcirc-IgraveOcircEgrave permilfiIacuteAcirc˜ IcircmiddotEgrave EcircıfiOacuteOcircEgrave IcircOcircUcircIgravelsaquo-IgravemiddotUgravemiddot IcircmiddotEgrave Euml rsaquopermilEgravemiddot Euml OcircIgraveOcircUacuteEcircEgraveiquest IgraveOcirc˘

deg ƒrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml (middotfiUcircmiddotUcircIgravemiddot)

(Afi UgraveOcirc deg PrsaquoUgraveUcircOcirc˜ H EIumlcurrenOacuteEuml KcurrenpermilUacuteOcirc˜)

Γυναικεία microορφή από ταπισερί του 14ου αι

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

38 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

Π A P O ∆ O Σσ τ 1 9 2 - 4 3 6 laquoAaringgOacute permil˘UcircmiddotrsaquoˆOacute UgraveEgrave˜ oumlIumlmiddotmacrAcircOacute oumlIumlmiddotmacrAcircOacuteraquo

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Ας υποθέσουmicroε ότι η τάξη σας έχει αναλάβει να οργανώσει microια έκθεση φωτογραφίας για το αρχαίο δράmicroα Συγκε-

ντρώνοντας φωτογραφικό υλικό από προγράmicromicroατα θεατρικών παραστάσεων και από το ∆ιαδίκτυο να κάνετε microια πρό-

ταση για τη laquoΓωνιά του Χορούraquo Ξεκινήστε αν θέλετε την έρευνά σας σε microια laquomicroηχανή αναζήτησηςraquo του ∆ιαδικτύου

βάζοντας τις λέξεις laquoτραγωδίαraquo ή chorus

Μπορείτε να ταξινοmicroήσετε τις φωτογραφίες microε κριτήριο το φύλο των microελών του Xορού τη σκευή τους το σχηmicroα-

τισmicroό και το βηmicroατισmicroό τους το είδος της παράστασης (κλασική ή microοντέρνα) και να γράψετε τις κατάλληλες λεζάντες

E ƒ deg infin trade π infin

Η υπέρmicroετρη οmicroορφιά είναι πηγή πόνου πιστεύει η Ελένη Εξετάστε πώς αντιmicroετωπίζεται το θέmicroα αυτό α) στη microυθο-

λογία (πχ ο microύθος του Άδωνη και του Νάρκισσου) β) σε παραmicroύθια (πχ Χιονάτη) γ) σε δηmicroοτικά τραγούδια (πχ

Παραλογές laquoΟ ζηλιάρης σύζυγοςraquo επιmicro Γ Iωάννου εκδ Eρmicroής NEB) δ) στην αρχαία γραmicromicroατεία (πχ Ηρόδοτος

1 8-12 laquoΗ γυναίκα του Κανδαύληraquo)

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι ξεκινήσατε την αποδελτίωση θα ήρθατε αντιmicroέτωποι microε τις πρώτες δυσκολίες Μπορεί να σας βοηθήσει στη δου-

λειά σας και η εξής υπόδειξη γράφουmicroε πάνω δεξιά στο δελτίο microας το θέmicroα και τις ειδικότερες κατηγορίες που απο-

δελτιώνουmicroε Στη συνέχεια αντιγράφουmicroε το στίχο που microας ενδιαφέρει ή γράφουmicroε microε δικά microας λόγια το νόηmicroά του

Η αποδελτίωση microπορεί να συνεχιστεί microε τα εξής θέmicroατα 5) αποφθεγmicroατικές εκφράσεις 6) τύχη 7) microύθοι

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Aς υποθέσουmicroε ότι στους στίχους της Eλένης που θα διδαχθούν αναλυτικά στην τάξη σας δεν περιλαmicroβάνεται η Πά-

ροδος Aναλαmicroβάνετε να παρουσιάσετε συνοπτικά στους συmicromicroαθητές σας τα βασικά της σηmicroεία σε ένα κείmicroενο 100

περίπου λέξεων έτσι ώστε οι συmicromicroαθητές σας να microπορέσουν να microελετήσουν χωρίς πρόβληmicroα το A Eπεισόδιο

2 Οι γυναίκες του Xορού και η Ελένη εκφράζουν τη συναισθηmicroατική τους φόρτιση microέσα από ένα τραγούδι (κοmicro-

microός) Με ποιους εκφραστικούς τρόπους δηλώνονται τα συναισθήmicroατά τους στη β στροφή και τη β αντιστροφή

3 O Xορός στην τραγωδία Ελένη αποτελείται από Ελληνίδες αιχmicroάλωτες γυναίκες που άρπαξαν βάρβαροι επι-

δροmicroείς Πώς εξυπηρετεί κατά τη γνώmicroη σας την εξέλιξη του δράmicroατος η γυναικεία φύση η ελληνική καταγω-

γή και η κατάσταση των microελών του Xορού

4 Ως θεατές microιας σύγχρονης παράστασης της Ελένης συνθέτετε ένα σύντοmicroο κείmicroενο στο οποίο καταγράφετε τις

εντυπώσεις σας από την είσοδο του Χορού Μπορείτε να λάβετε υπόψη σας ανάmicroεσα σε άλλα και τα εξής ποιες

αποτελούν το Χορό από πού και microε ποιον τρόπο εισέρχονται στη σκηνή τι χαρακτηρίζει γενικά την παρουσία τους

5 Ο Ευριπίδης σε έργα του που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεmicroο περιγράφει τις καταστροφικές του συνέπειες

microε την ίδια ένταση τόσο για τους ηττηmicroένους Τρώες όσο και για τους νικητές Έλληνες Nα εντοπίσετε τα σχετι-

κά σηmicroεία και να αναζητήσετε τη βαθύτερη σκοπιmicroότητα αυτής της αναφοράς

6 Ποια είναι η στάση του Xορού στο αmicroοιβαίο (στ 372-436) και πώς διαφοροποιείται από τη στάση του στον κοmicromicroό

7 Tι θα έχανε κατά τη γνώmicroη σας η παράσταση αν δεν υπήρχε ο Xορός και στη θέση του βρισκόταν microια πιστή θε-

ραπαινίδα της Eλένης

8 Nα βρείτε στα λόγια του Xορού παραmicroυθητικά επιχειρήmicroατα και να συντάξετε microε βάση αυτά ένα σύντοmicroο παρη-

γορητικό λόγο που θα απευθύνεται στην Eλένη

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

Mενέλαος (Λ Bογιατζής Θέατρο του Nότου 1996 σκην N Xουβαρδάς)

Arsquo EparaEItradeOcentIO

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo(στ 408-409 microτφρ στ 465-466)

EYPIparaIcentH Eλένη

στ 437-575

Θ E M A T A

O Mενέλαος τραγικός ήρωας

ή κωmicroική φιγούρα

H αποmicroυθοποίηση των ηρώων

Eίναι και Φαίνεσθαι

Π Λ O K H

H εmicroφάνιση του πολύτιmicroου Συντρόφου

Oι πληροφορίες της Γερόντισσας

A ΄ E Π E I Σ O ∆ I O

1η ΣKHNH 2η ΣKHNH 3η ΣKHNH437-494 495-541 542-575

Mενέλαος Γερόντισσα ndash Mενέλαος Mενέλαος

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

40 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 4 9 4 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

Πέλοπα που αγωνίστηκες στην Πίσα

microε τον Οινόmicroαο σrsquo αρmicroατοδροmicroίες

τότε που rsquoχες καλέσει τους θεούς σε δείπνο1

να rsquoχανες τη ζωή σου πριν ακόmicroα 440

γεννήσεις το γονιό microου τον Ατρέα

κι εκείνος πάλι από την Αερόπη

δυο γιους τον Αγαmicroέmicroνονα κι εmicroένα

το Μενέλαο ζευγάρι ξακουσmicroένοOslashγιατί θαρρώ ndashκαι καυχησιά δεν είναιndash 445

πως microε καράβια οδήγησα στην Τροία

στράτευmicroα πλήθος2 κι όχι microε τη βία

σαν τύραννος αλλά microrsquo ακολουθήσαν

θέλοντας οι λεβέντες της Ελλάδας

Χαθήκανε πολλοί πολλοί κι εκείνοι 450

που χαίρονται γιατί έχουνε ξεφύγει

τον κίνδυνο της θάλασσας και φέραν3

τα ονόmicroατα των σκοτωmicroένων πίσω

στα σπίτια τους4 Εγώ περιπλανιέmicroαι

τόσον καιρό στο κύmicroα ο δόλιος5 όσο 455

χρειάστηκα την Τροία για να κουρσέψωOslash6

κι ενώ ποθώ στον τόπο microου να φτάσω

τη χάρη αυτή οι θεοί δε microου χαρίζουν

Τριγύρισα τους έρmicroους της Λιβύης

τους αφιλόξενους γιαλούς και κάθε 460

φορά7 που την πατρίδα microου ζυγώνω

microακριά microε ξανασπρώχνουν οι ανέmicroοι

χωρίς microες στα πανιά microου να φουσκώσει

ποτέ πρίmicroος αγέρας για τη Σπάρτη

Και τώρα ναυαγός ο microαύρος δίχως 465

φίλους στη χώρα βγήκα εδώ Συντρίmicromicroια

γίνηκε το καράβι microου στους βράχους

Μου ξέmicroεινε η καρένα microόνο κι έτσι

H E Ι Σ Ο ∆ Ο Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ ndash

TΟ ΠΑ Ρ Ε Λ Θ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποιους προγόνους του

αναφέρει και ποια ευχή

διατυπώνει

Γιατί καυχιέται

ο Mενέλαος

Ποιες είναι

οι περιπέτειές του

TΟ ΠΑ Ρ Ο Ν Τ Ο Υ

Ποια είναι τα βάσανά του

Tι τον έφερε στην είσοδο

του ανακτόρου

11 Το κείmicroενο εδώ έχει microάλλον υποστεί αλλοιώσειςOslash το γενικό νόηmicroα των στίχων 437-441 πρέπει να είναι Μακάρι Πέλοπα που ο Τάντα-λος σε πρόσφερε κάποτε γεύmicroα στους θεούς να microη σε είχε αναστήσει ο ∆ίαςOslash έτσι δε θα κέρδιζες στις αρmicroατοδροmicroίες την Ιπποδάmicroειακαι δε θα είχες γεννήσει τον πατέρα microου Ατρέαhellip O Mενέλαος δηλαδή εύχεται να microην είχε γεννηθεί ο πατέρας του άρα και ο ίδιος

22 O Mενέλαος παρουσιάζει τον εαυτό του και όχι τον αδελφό του Aγαmicroέmicroνονα ως αρχηγό της εκστρατείας στην Tροία Ίσως να microην είναιδείγmicroα της αλαζονείας του αλλά συνειδητή επιδίωξη του Eυριπίδη να αναδείξει τον ηρωισmicroό του Mενέλαου

33 και φέραν = φέρνοντας44 H microνήmicroη των αποθανόντων έχει microεγάλη σηmicroασία για τους Έλληνες και ιδιαίτερα για τους Αθηναίους θεατές microετά τη Σικελική καταστροφή55 H αντίθεση ανάmicroεσα στον περιπλανώmicroενο Μενέλαο και σε όλους τους υπόλοιπους Έλληνες που είτε χάθηκαν στην Τροία είτε γύρισαν

στην πατρίδα τους θυmicroίζει την αρχή της Οδύσσειας (α στ 11-14) Όλοι όσοι τότε ξέφυγαν το microαύρο χάρο πήγαν στα σπίτια τους απόγιαλούς και microάχες γλιτωmicroένοι Κι αυτόν microονάχα πόκλαιγε πατρίδα και γυναίκα τον κράταε λατρευτή θεά η Καλυψώ η νεράιδαhellip (microτφρZ Σίδερης)

66 Ο Μενέλαος δεν περιπλανιέται δέκα χρόνια αλλά επτάOslash σωστότερη θα ήταν η microετάφραση περιπλανιέmicroαι από τότε που κούρσεψα την Τροία77 Στην πραγmicroατικότητα όπως θα αναφέρει πιο κάτω ο ίδιος ο Μενέλαος microόνο microία φορά πλησίασε στο Ακρωτήριο του Μαλέα Εποmicroένως η

επανάληψη τονίζει και επιτείνει τις συmicroφορές του Μενέλαου που θυmicroίζουν το δύσκολο νόστο του Oδυσσέα

ΜΕΝΕΛΑΟΣ

trade Atilde radic sect π infin

1Euml tradeKHNH (UcircUgrave 437-494)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 41

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η Ελένη και οι γυναίκες του Χορού βρίσκονται στο παλάτι όπου ζητούν πληροφορίες για την τύχη του Μενέλαου ∆ιά-

χυτο είναι ένα κλίmicroα αδηmicroονίας

Ένα νέο πρόσωπο εmicroφανίζεται στη σκηνή Aπό πού έρχεται Τι φοράει Πώς microαθαίνουmicroε ποιος είναι

Ας παρατηρήσουmicroε τις φωτογραφίες του A Eπεισοδίου (σελ 35-43) που απεικονίζουν το Mενέλαο σε σύγχρονες

παραστάσεις Σε ποιες περιπτώσεις ο ενδυmicroατολόγος ακολούθησε πιστά τις σκηνογραφικές πληροφορίες που microπο-

ρούmicroε να αντλήσουmicroε από το κείmicroενο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Με την είσοδο του Μενέλαου αρχίζει το A Eπεισόδιο που αποτελεί ένα από τα επικά-διαλογικά microέ-

ρη της τραγωδίας ∆ε βρισκόmicroαστε λοιπόν στην αρχή του έργουOslash η δράση έχει ήδη αρχίσει Παρrsquo όλα

αυτά υποστηρίζεται ότι ο microονόλογος αυτός του Μενέλαου είναι ένας δεύτερος Πρόλογος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο κείmicroενο στοιχεία που στηρίζουν αυτή την άποψη

ntilde Ποιες δραmicroατικές σκοπιmicroότητες υπηρετεί ο δεύτερος αυτός Πρόλογος

Η εmicroφάνιση του Μενέλαου ως ναυαγού ασφαλώς δε θυmicroίζει σε τίποτα το Μενέλαο του microύθου

ntilde Ποια εντύπωση πρέπει να έκανε στους θεατές αυτή η εmicroφάνιση ενός βασιλιά και microάλιστα αρχηγού της

εκστρατείας στην Τροία Aς λάβουmicroε υπόψη microας ότι ο κωmicroωδιογράφος Αριστοφάνης σατίρισε microε έντο-

νη ειρωνεία την προσπάθεια του Eυριπίδη να συγκινήσει τους θεατές microε τη ρακοφορία των ηρώων του

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

centπint ordfmiddot part˘UacuteEgraversaquopermilEuml UcircUgravemiddot AacutefiOacutemiddotUgraveiquest UcircOcirc˘ currenEcircUgraveˆ macriquestUacuteEgraveUcirccurren IgraveOcirc˘ currenOacutemiddot IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgrave middotrsquo UgraveOcirc middotIumlEgravefi UcircOcirc˘ permilUacuteiquestIgravemiddot sectfiAacuteOcirc AcircrsaquoOacutersquo middotOacuteiquestAacuteIcircEuml UcircUgraveOcirc AtildeOcircUacutefi Oacutemiddot sbquoAacuteiquestIumlˆ IcircEgrave middotOacute permilAcircOacute Ugravemiddot ˆ IcircmiddotIumliquest ımiddot IgraveAcirc UcircIcircOcircUgraveOgraveUcircOcirc˘Oacute

partAgraveƒ (IgraveAcirc IcircˆIgraveEgraveIcircfi UcircUgravefiIgraveEcircOcirc) paraOcircEgravemiddot UacuteiquestIcircEuml partIcircAcircrsaquoOacutemiddot Ocirc˘ EcircOcircUacuteOcircDaggerUcircAcirc Ocirc permilfiIumlEgraveOcirc˜ AacutecurrenUacuteOcirc˜ Ocirc radicEgraveOacutecurrenmiddot˜ UcircUgraveOcircOacute UgraveUacutemiddotAacuteEgraveIcircfiOacute middotAacuteOgraveOacutemiddot

centπint ŸmacrEgrave UgraveOcirc˘ radicEgraveOacutecurrenmiddotOslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˘ iquestIumlIumlOcirc˘ EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜partAgraveƒ ∆Ocirc˘ ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot rsaquoUcircˆ˜ UgraveOcirc˘ Ugrave˘EcircIumlOcircDaggercentπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ IcircEgrave middotrsquo UgraveOcirc ordmOcircrsaquoOacuteEgraveIcircmiddot middotIcircfiIgravemiddot EgraveOcirc AacuteEgravemiddot IcircIumliquestbdquoAcirc˜ partAgraveƒ trademiddotOacute OcircEgraveˆOacute UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveOgraveOacute1 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot2 Oacutemiddot Aacute˘UacuteAcircDaggerAcircEgrave

∆Ocirc˘ ordmEgraveIumlOcircmacrUgravelsaquoUgraveEuml IumlAcirc˜ UgraveOcirc˘ permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml

centπint lozUgravemiddotOacute currenOacutemiddot˜ OcircIumlDagger EgraveOcirc permilEgravemiddotIcircOcircOacuteEgraveiquestUacuteEuml˜ partAgraveƒ ordflsaquoˆ˜ ˙EumlUgraveiquest˜ UgraveOcirc IumlEgraveAacutepermilEgravemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc OacuteUgraveDaggerIgravemiddot

Ocirc˘ EcircfiUacutemiddotAacuteAcirc Ocirc IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜ centπint ŸmacrEgrave Ocirc microAcircIumlIumlAcircUacuteOcircEcircfiOacuteUgraveEuml˜Oslash IcirciquestOcircEgraveOcirc˜ iquestIumlIumlOcirc˜

IcircOcirc˘UgraveUcircfi˜ IcircEgrave AcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˜ EcircIumlDaggermiddotUacuteOcirc˜ IcircOcircIumlIumlEgraveUgraveUcircrsaquopermilmiddotIcircmiddotEgrave UgraveUacuteOcircmacrEgraveUcircIgravecurrenOacuteEuml AacuteIumlOgraveUcircUcircmiddot

partAgraveƒ bullcurrenUacuteˆ IacutecurrenUacuteˆOslashUgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcirc ımiddot IumlAcirc˜ middotrsquo UgraveEuml ordf˘Ucircrsaquomiddot

centπint iexclmiddotEgrave UgraveOcircOacute ∆lsaquoIumlAcircEcircOcircOslash permilOgraveUcircrsquo IgraveOcirc˘ UcircAcirc EgraveIcircAcircUgraveAcircDaggerˆAcircIcircAcircrsaquoOacuteOcirc˘ UgraveEgrave˜ EcircmiddotUcircIcircEgravecurren˜

1 Ugravemiddot UcircIcircOcirc˘UgraveEgraveiquest = Ugravemiddot UacuteOcircDaggermacrmiddot2 IacuteAcircUcircIcircIumlrsaquopermilEgravemiddot = IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot

centEumlIgravefiUgraveAcirc˜ UgraveˆOacute infinmacrmiddotUacuteOacuteOgraveOacute UcircUgrave 415-431 (IgraveUgraveEcircUacute pound tradeUgravemiddotDaggerUacuteOcirc˘)(Afi UgraveOcirc OEgrave IcircˆIgraveˆpermilrsaquoAcirc˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml BEgravesbquoIumlEgraveOcircˆIumlAcircrsaquoOcircOacute UgraveEuml˜ laquoEUcircUgraversaquomiddot˜raquo)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 1

laquo hellip E iexcl infin K radic Agrave ƒ part sect π infin para radic ∆ radic para infin sect π radic trade radic Agrave cent ƒ infin ordf infin raquo

[radic sbquomiddotUcircEgraveIcircfi˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveEuml˜ IcircˆIgraveˆpermilrsaquomiddot˜ AmacrmiddotUacuteOacutelsaquo˜ UgraveOcirc˘ AUacuteEgraveUcircUgraveOcircEcirciquestOacuteEuml Ocirc centEgraveIcircmiddotEgravefiOcircIumlEuml˜ UacutefiIcircAcircEgraveUgravemiddotEgrave Oacutemiddot middotOcircIumlOcircAacuteEumlıAcircrsaquo UcircUgraveOcirc XOcirc-Uacutefi UgraveˆOacute Ucirc˘IgraveOcircIumlEgraveUgraveOgraveOacute UgraveOcirc˘ IcircmiddotEgrave AacuteEgravemiddot Oacutemiddot UgraveOcirc˘˜ Ucirc˘AacuteIcircEgraveOacutelsaquoUcircAcircEgrave UcircIcircOcircAcircDaggerAcircEgrave Oacutemiddot middotUacuteOcirc˘UcircEgravemiddotUcircUgraveAcircrsaquo ˆ˜ lsaquoUacuteˆmiddot˜ UgraveOcirc˘ part˘UacuteEgraversaquopermilEuml Uacutemiddot-IcirccurrenOacutepermil˘UgraveOcirc˜ IcircmiddotEgrave middotIacuteEgraveOcircIumlDaggerEumlUgraveOcirc˜Oslash UcircAcircDaggerpermilAcircEgrave IumlOcircEgravefiOacute UcircUgraveOcircOacute OcircEgraveEumlUgravelsaquo IcircmiddotEgrave UgraveOcirc˘ ˙EumlUgraveiquestAcircEgrave permilmiddotOacuteAcircEgraveIcirciquest IcircOcirc˘UacutecurrenIumlEgravemiddot middotfi Ugravemiddot currenUacuteAacutemiddot UgraveOcirc˘]

Aριστοφάνης Θεσmicroοφοριάζουσαι Eθνικό Θέατρο 1989 σκην K Mπάκας

Mενέλαος (Π Emicromicroανουηλίδης Eταιρεία Θεάτρου laquoH άλλη πλευράraquo 2004 σκην Ά Mιχόπουλος)

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

88 Έτσι γλίτωσε κι ο Οδυσσέας όταν οι θεοί τού βύθισαν το πλοίο και πνίξανε όσους συντρόφους τού είχαν αποmicroείνει99 Kυρίαρχη αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων είναι ότι microεγαλύτερη δυστυχία προκαλούν οι απότοmicroες microεταστροφές της τύχης1100 Όπως ο Οδυσσέας έτσι και ο Μενέλαος εmicroφανίζεται ως φιλέταιρος δηλαδή ενδιαφέρεται για τους συντρόφους του1111 Η περιγραφή τονίζει ότι το ανάκτορο είναι πολύ πλούσιο και εποmicroένως υπάρχει ελπίδα ο Μενέλαος να βρει τα αναγκαία1122 Ο Μενέλαος λέει αυτά microάλλον microε υψωmicroένη την ένταση της φωνής του πιθανόν να χτυπάει και την πόρτα1133 Η διαταγή του Θεοκλύmicroενου να θανατώνονται οι Έλληνες που φτάνουν στην Αίγυπτο είχε αναφερθεί και από την Ελένη στον Τεύκρο1144 Kατάπληκτος ο Μενέλαος από την υποδοχή δεν προσέχει το περιεχόmicroενο των λόγων της θυρωρού αλλά τον προσβλητικό τόνο της1155 Η Γερόντισσα δε ρωτάει τον ξένο πώς τον λένε επειδή εmicroφανίζεται ως ζητιάνος έτσι εξυπηρετείται και η δραmicroατική οικονοmicroία

42 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

πάνω της έχω ανέλπιστα γλιτώσει8

microε την Ελένη που rsquoφερα απrsquo την Τροία 470

Ποιος είναι ο τόπος ποιοι τον κατοικούνε

∆εν ξέρωOslash microε τα ρούχα microου κουρέλια

ντρεπόmicroουν να ρωτήσω τους ανθρώπους

Ο ευτυχισmicroένος όταν κακοπάθει

νιώθει πικρότερη τη δυστυχία 475

παρrsquo όσο αυτός που από παλιά την ξέρει9

Τώρα microε τυραννά σκληρά η ανάγκηOslashψωmicroί δεν έχω ή ρούχο καθώς δείχνουν

τrsquo αποmicroεινάρια από το καραβίσιο

πανί πουrsquo microαι ζωσmicroένοςOslash τους χιτώνες 480

τα λαmicroπρά πέπλα η θάλασσα κατάπιε

Στα βάθη microιας σπηλιάς κρατάω κρυmicromicroένη

τη γυναίκα microου αιτία στις συmicroφορές microου

κι όσοι αποmicroείναν απrsquo τους σύντροφούς microου

τους έβαλα να τη φυλάγουν Μόνος 485

γυρίζω ψάχνοντας για κείνους νά rsquoβρω

κάτι να τους χορτάσω10 Μόλις είδα

το σπίτι αυτό microε τους θριγκούς τριγύρω

και τον ωραίο πυλώνα ndashαρχοντικό rsquoναιndash11

ζύγωσαOslash κάτι ελπίζω για τους ναύτες 490

να οικονοmicroήσωOslash απrsquo τους φτωχούς δεν έχεις

ακόmicroη κι αν το θέλουνε βοήθεια

Έε δε θα rsquoρθεί ένας θυρωρός στην πόρτα

να πει στο νοικοκύρη τα δεινά microου12

Ποιος είναι κει όξω Φύγε γιατί στέκεις 495

στη θύρα Θα ενοχλήσεις τους αφέντες

Θα σε σκοτώσουν Έλληνας αν είσαι13

Κανέναν δεν αφήνουν εδώ νά rsquoρθει

Σωστά microιλάς γριούλα να σrsquo ακούωOslashόmicroως κι εσύ microαλάκωσε λιγάκι14 500

ΓΕΡΟΝΤΙΣΣΑ

ΜΕΝ

O ME N E Λ Α Ο Σ

Κ Α Ι Η AΦ Ι Λ Ο Ξ Ε Ν Η

ΓΕ Ρ Ο Ν Τ Ι Σ Σ Α

Tι ζητάει ο Mενέλαος και

πώς του συmicroπεριφέρεται

η Γερόντισσα

trade Atilde radic sect π infin

ΓΕP ΦεύγαOslash δουλειά microου να εmicroποδίζω ξένε15

τους Έλληνες το σπίτι όταν ζυγώνουν

ΜΕN Μη σπρώχνεις ντε το χέρι microη microου σφίγγεις

ΓΕΡ Εσύ θα φταις στο λέω αν δε microrsquo ακούσεις

ΜΕΝ Πήγαινε microέσα πες στrsquo αφεντικά σου 505

ΓΕΡ Κακό για σένα αν microάθουνε πως ήρθες

2Euml tradeKHNH (UcircUgrave 495-541)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 43

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Η ρήση του Μενέλαου microοιάζει microε

την προλογική ρήση της Ελένης

Υπάρχει όmicroως microια βασική διαφο-

ρά η Ελένη απευθυνόταν στους

θεατές ενώ ο Μενέλαος παρου-

σιάζει τις αναγκαίες πληροφορίες

microε ένα γνήσιο microονόλογο

ntilde Πώς θα αξιοποιούσες την

επισήmicroανση αυτή αν σκηνο-

θετούσες τους microονολόγους

των δύο ηρώων

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ας παρατηρήσουmicroε το λόγο του Μενέλαου ∆ιαρθρώνεται σε δύο άξονες

O Mενέλαος κάποτε ο Mενέλαος τώρα

ntilde Ας θυmicroηθούmicroε τα χαρακτηριστικά του τραγικού ήρωα Θα τον χαρακτή-

ριζες τραγικό ήρωα Γιατί Πώς νιώθεις ακούγοντάς τον

Ως θεατές αναγνώστες της Ελένης είναι η δεύτερη φορά που ακούmicroε κά-

ποιον ήρωα να περηφανεύεται πως κούρσεψε την Τροία στον Πρόλογο ο

Τεύκρος τώρα ο Μενέλαος

ntilde Ας αναζητήσουmicroε οmicroοιότητες και διαφορές ανάmicroεσα στους δύο αυτούς

ήρωες ως προς τη σκηνική παρουσία και την κατάστασή τους

ntilde Ποιες σκέψεις για τις συνέπειες του πολέmicroου microάς γεννά η τύχη των

δύο αυτών ηρώων

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

H para part ƒ π para sect infin iexcl prod trade prod

O Acirc˘UcircAcircsbquolsaquo˜ AEgraveOacuteAcircrsaquomiddot˜ OcircIumlIumliquest middotOacutemiddotIumlOcircAacutersaquo˙OcircOacuteUgravemiddotOacute UgraveEuml OacuteDagger-macrUgravemiddot IcircmiddotEgrave IgravefiIumlEgrave˜ UgraveOcirc ˙ˆOcircAacutefiOacuteOcirc sbquoAacutelsaquoIcircAcirc UgraveEuml˜ IgravecurrenUacutemiddot˜ Ecircˆ˜middotOcircEcircmiddotUcircrsaquo˙AcircEgrave UgraveOcirc˘˜ OacutecurrenOcirc˘˜ UgravefiOcirc˘˜ fiOcirc˘ UgraveOcircOacute UacutersaquoIacutemiddotOacuteOcircEgrave iquestOacuteAcircIgraveOcircEgrave Oacutemiddot AcircIacuteAcircUacuteAcirc˘OacutelsaquoUcircAcircEgrave Oacutemiddot IgraveiquestıAcircEgrave OcircEgraveOcircEgrave UgraveOcircOacute Ugravefi-Ocirc IcircmiddotUgraveOcircEgraveIcircOcircDaggerOacute iquestOacuteıUacuteˆOcircEgrave lsaquo ıEumlUacutersaquomiddot AacuteEgravemiddotUgraversaquo middotIcircmiddotIumlIumlEgravecurrenUacute-AacuteEumlUgraveOcirc UgraveOcircOacute sbquoIumlcurrenAcircEgrave IcircEgrave DaggerUcircUgraveAcircUacutemiddot Oacutemiddot Aacute˘UacutersaquoUcircAcircEgrave UcircUgraveOcirc˘˜ Ucirc˘-OacuteUgraveUacutefiEcircOcirc˘˜ UgraveOcirc˘ Oacutemiddot AcircEgrave fiUcircmiddot ımiddot currenmacrAcircEgrave permilAcircEgrave

microEgraveUacuteAacutersaquoIumlEgraveOcirc˜ infinEgraveOacuteAcircEgraveiquestpermilmiddot I UcircUgrave 305-309 (IgraveUgraveEcircUacute X PiquestIgraveIgraveOcirc˜)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 2

Mενέλαος (∆ Kαρέλλης KΘBE 1982 σκην A Bουτσινάς)

Eλένη (K Kαραmicroπέτη Θέατρο τουNότου 1996 σκην Γ Xουβαρδάς)

O Oδυσσέας καραβοτσακισmicroένος(παράσταση από κράνος του 5ου αι πX)

H Mεγάλη Έξοδος ∆ίκτυο Kοινωνικής

Yποστήριξης Προσφύγων και Mεταναστών

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

1166 O σεβασmicroός προς τους ξένους ιδίως όταν βρίσκονται σε ανάγκη θεωρείται από τους αρχαίους Έλληνες δείγmicroα πολιτισmicroού 1177 O Πρωτέας αν και νεκρός κυριαρχεί σε όλο το έργο έτσι ο Θεοκλύmicroενος αναφέρεται συχνά όχι microε το όνοmicroά του αλλά microε την περί-

φραση ο γιος του ΠρωτέαOslash επίσης ο τάφος του βρίσκεται microπροστά στο παλάτι και έτσι ο Πρωτέας εξακολουθεί να προστατεύει την Ελέ-νη παρέχοντάς της άσυλο H αναφορά της Γερόντισσας microπορεί να δηλώνει και το σεβασmicroό της προς αυτόν

1188 Για τους Έλληνες της οmicroηρικής εποχής η Αίγυπτος βρισκόταν στην άκρη του κόσmicroουOslash έτσι εξηγείται η απελπισία του Μενέλαου 1199 H φράση αυτή θεωρείται κοινός τόπος παραmicroυθίας (παρηγοριάς) από την εποχή του Οmicroήρου2200 Ειρωνεία ο Θεοκλύmicroενος φονεύει τους Έλληνες γιατί φοβάται microήπως οι Έλληνες και ιδίως ο Μενέλαος του πάρουν την αγαπηmicroέ-

νη του ΕλένηOslash άρα ο Μενέλαος είναι η πραγmicroατική αιτία της στάσης του Θεοκλύmicroενου2211 Σύmicroφωνα microε τις συmicroβάσεις του θεάτρου η ερώτηση αυτή λέγεται έτσι ώστε να δίνεται η εντύπωση ότι η Γερόντισσα δεν την ακούει2222 Η Γερόντισσα χρονολογεί microε βάση το τελευταίο σηmicroαντικό γιrsquo αυτήν ιστορικό γεγονός την εκστρατεία στην Τροία2233 Οξύmicroωρο σχήmicroα (= ο θάνατος ως δώρο της φιλοξενίας) που τονίζει τη σκληρότητα του Θεοκλύmicroενου και ερmicroηνεύει τη στάση της Γερόντισσας

trade Atilde radic sect π infin

44 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 9 5 - 5 4 1 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΜΕN Τους ναυαγούς κανείς δεν τους πειράζει16

ΓΕP Κάποιο άλλο σπίτι τότες άντε να rsquoβρεις

ΜΕN ∆ε φεύγω θα microπω microέσα να microrsquo αφήσεις

ΓΕP Ενόχληση έχεις γίνει θα σε διώξουν 510

ΜΕN Αχ πού είσαι κοσmicroοξάκουστε στρατέ microου

ΓΕP Εκεί microα όχι εδώ σπουδαίος ήσουν

ΜΕN Θεοί να microrsquo ατιmicroάζουν έτσι εmicroένα

ΓΕP ∆ακρύζεις Τι σου φέρνει τόση λύπη

ΜΕN Την πρώτη microου παλιά ευτυχία θυmicroάmicroαι 515

ΓΕP ∆εν πας λοιπόν στους φίλους σου να κλάψεις

ΜΕN Ποια είναι η χώρα αυτή Ποιο το παλάτι

ΓΕP Η Αίγυπτος και του Πρωτέα17 το σπίτι

ΜΕN Η Αίγυπτος Πού έχω αράξει ο δόλιος18

ΓΕP Σου φταίνε τα λαmicroπρά νερά του Νείλου 520

ΜΕN ΌχιOslash στενάζω για τις συmicroφορές microου

ΓΕP ∆εν είσαι ο microόνοςOslash κι άλλοι δυστυχούνε19

ΜΕN Ο βασιλιάς που microου είπες είναι microέσα

ΓΕP Nα ο τάφος τουOslash ο γιος του βασιλεύει

ΜΕN Βρίσκεται στο παλάτι ή έχει φύγει 525

ΓΕP ΛείπειOslash και των Ελλήνων εχθρός microέγας

ΜΕN Τι του έκαναν κι εγώ θα το πληρώσω20

ΓΕP Είνrsquo η Ελένη εδώ του ∆ία η κόρη

ΜΕN Τι λες Πώς είπες Ποια Πες το microου πάλι

ΓΕP Η κόρη του Τυνδάρεω απrsquo τη Σπάρτη 530

ΜΕN Κι εδώ από πού σας ήρθε Εξήγησέ microου

ΓΕP Από τη Λακεδαίmicroονα έχει φτάσει

ΜΕN Πότε Την έκλεψαν απrsquo τη σπηλιά microου21

ΓΕP Προτού να πάνε οι Αχαιοί στην Τροία22

Μα τώρα φύγε Κάτι στο παλάτι 535

συmicroβαίνει που microας έχει αναστατώσει

Ήρθες σε δύσκολη στιγmicroήOslash ο αφέντης

αν σrsquo έβρει εδώ το θάνατο θα λάβεις

για δώρο της φιλοξενίας23 Έχω

στους Έλληνες αγάπη ωστόσο σου είπα 540

λόγια πικρά γιατί τονε φοβάmicroαι

Tι πληροφορείται

ο Mενέλαος

από τη Γερόντισσα

Γιατί η Γερόντισσα διώχνει

το Mενέλαο

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 45

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Στη 2η σκηνή το κείmicroενο microας δίνει αρκετές σκηνοθετικές

πληροφορίες Ως σκηνοθέτης της παράστασης διαβάζεις

το κείmicroενο και εντοπίζεις τους σκηνοθετικούς του δείκτες

Σηmicroείωσε δίπλα στους συγκεκριmicroένους στίχους τις οδη-

γίες που θα δώσεις στους ηθοποιούς ώστε να συνταιριά-

ξουν κίνηση και λόγο

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Ευριπίδης επιλέγει ως θυρωρό φύλακα δηλαδή του ανακτόρου microια γυναίκα και microάλιστα γερόντισσα Πρόκειται

για ένα δευτερεύον πρόσωπο που συνήθως είναι ανώνυmicroο και εmicroφανίζεται στη σκηνή microόνο microε την ιδιότητά του

ntilde Ας αναζητήσουmicroε τους λόγους για τους οποίους επιλέγεται ως θυρωρός microια αδύναmicroη γυναίκα και όχι ένας χερο-

δύναmicroος στρατιώτης Ποιος λοιπόν είναι ο ρόλος της συγκεκριmicroένης σκηνής στη δραmicroατική οικονοmicroία

Όπως ήδη έχουmicroε αναφέρει microε την επινόηση του ειδώλου της Ελένης δηmicroιουργείται στην τραγωδία microας microια έντονη αντί-

θεση ανάmicroεσα στο είναι και το φαίνεσθαι που εκδηλώνεται microε διάφορες microορφές όπως δόξα (lt permilOcircIcircAcircOuml = φαίνεται) ndash αλή-

θεια όνοmicroα ndash σώmicroα Αυτήν τη θεmicroελιώδη για την τραγωδία αντίθεση τη γνωρίσαmicroε ως τώρα στο πρόσωπο της Ελένης

ntilde Aς την αναζητήσουmicroε και σε δύο ακόmicroα πρόσωπα το Μενέλαο και τη Γερόντισσα

ntilde H έmicroφαση στην αντίθεση αυτή ποιες σκέψεις σού προκαλεί για την εξέλιξη του έργου

ntilde Ποιες σκέψεις για την ανθρώπινη ζωή

Mέχρι τώρα είδαmicroε το Mενέλαο στην τραγική του διάσταση O Mενέλαος όmicroως προβληmicroατίζει είναι πράγmicroατι τραγι-

κό πρόσωπο ή microια φιγούρα που σκιαγραφείται microε κωmicroικές πινελιές Πολλά και αντιφατικά σχόλια έχουν γραφτεί γιrsquo

αυτόν ∆ιαφορετικές είναι και οι σκηνοθετικές ερmicroηνείες Έτσι η παρουσία του Mενέλαου προκαλεί στους ανα-

γνώστεςθεατές άλλοτε χαmicroόγελο ή γέλιο άλλοτε λύπηση και οίκτο άλλοτε κλαυσίγελω

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στη σκηνή microε τη Γερόντισα στοιχεία που microπορούν να δικαιολογήσουν τους διαφορετικούς τρό-

πους θεώρησης του ήρωα

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

ordf ordfEuml IgraveOcirc˘ IcircUacutemiddotUgraveiquest˜ Ugravemiddot macrcurrenUacuteEgravemiddotIcircmiddotEgrave IgraveEuml IgraveAcirc UcircUacuteOgravemacrOacuteAcircEgrave˜deg infinOacute permilAcirc Igraversquo middotIcircOcircDaggerUcircAcircEgrave˜AacuteEgravemiddot fiUgraveEgrave ımiddot AacutersaquoOacuteAcircEgrave

IgraveEumlOacute AcircEgrave˜ ˆ˜ EcircUgravemiddotrsaquoˆ AcircAacuteOgraveordf paralsaquoAacutemiddotEgraveOacuteAcirc IgravecurrenUcircmiddot IcircmiddotEgrave Acirc˜ UcircUgraversquo middotEcircAcircOacuteUgraveEgraveIcirciquest UcircOcirc˘deg poundmiddot IgraveAcircUgravemiddotOacuteEgraveOgraveUcircAcircEgrave˜ EgraveIcircUacuteiquest middotOacute IgraveiquestıOcirc˘Oacute ˆ˜ UgraveOcirc˘˜ IcircfiEgravemiddotUcircAcirc˜ordf partrsaquoIgravemiddotEgrave IacutecurrenOacuteOcirc˜ IcircmiddotEgrave Oacutemiddot˘middotAacutefi˜

centEgraveAcircIcircpermilEgraveIcircOgrave UgraveOcirc permilEgraveIcircmiddotrsaquoˆIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUcirc˘Iumlrsaquomiddot˜deg aeligiquestIacuteAcirc Oacutemiddot sbquoUacuteAcircEgrave˜ IcircmiddotOacutecurrenOacutemiddot iquestIumlIumlOcirc UcircrsaquoUgraveEgraveordf ŸmacrEgrave poundmiddot Igraveˆ IgravecurrenUcircmiddot permilAcirc EcircAcircDaggerAacuteˆ

IcircmiddotEgrave IgraveEumlOacute IcircIumlAcircrsaquoOacuteAcircEgrave˜ UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc

deg ordfmiddot˜ currenAacuteEgraveOacuteAcirc˜ UgraveUcircEgraveIgraveOcircDaggerUacuteEgrave poundmiddot UcircAcirc AcircUgraveiquestIacuteOcirc˘Oacute currenIacuteˆ IgraveAcirc UgraveEgrave˜ IcircIumlˆUgraveUcircEgravecurren˜

ordf infinIumlrsaquoIgraveOcircOacuteOcirc paraOcircDagger AcircrsaquoUcircmiddotEgrave permilOcircIacutemiddotUcircIgravecurrenOacuteOcirc IgraveOcirc˘UcircUgraveUacuteiquestUgraveAcirc˘Igravemiddot

deg centAcircOacute IacutecurrenUacuteˆ OcircDagger AcircrsaquoOacutemiddotEgrave fiIgraveˆ˜ AcircpermilOgrave permilAcircOacute currenmacrAcircEgrave˜ currenUacutemiddotUcircEumlordf poundAcirccurren IgraveOcirc˘ OcircEgraveOcirc˜ ımiddot UgraveOcirc currenIumlAcircAacuteAcirc ˆ˜ currenUgraveUcircEgrave ımiddot IacuteAcirc˘UgraveAcircIumlEgraveUcircUgraveOgravedeg degEgravemiddotUgraversaquo permilmiddotIcircUacuteDagger˙AcircEgrave˜ IgraveiquestUgraveEgravemiddot IgraveOcirc˘ degEgravemiddotUgraversaquo UcircAcirc lsaquoUacuteAcirc UgraveOcirc middotUacuteiquestOcircOacuteOcircordf AOacutemiddotIgraveEgraveIgraveOacutelsaquoUcircIcircOcircIgravemiddotEgrave IcircmiddotEgraveUacuteOgraveOacute Acirc˘permilmiddotEgraveIgraveOcircOacutersaquomiddot˜

E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml UcircIcircEumlOacutelsaquo degAcircUacutefiOacuteUgraveEgraveUcircUcircmiddot˜-MAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc˘ UcircUgrave 503-515(IgraveUgraveEcircUacute K MDaggerUacuteEuml˜)

(Afi UgraveOcirc UacutefiAacuteUacutemiddotIgraveIgravemiddot UgraveEuml˜ middotUacuteiquestUcircUgravemiddotUcircEuml˜ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ EIumlcurrenOacuteEuml AIgraveEcircEgraveıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc 1999)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 3

Mενέλαος και Γερόντισσα (B Kανάκης ndash E Zαφειρίου Eθνικό Θέατρο 1977 σκην A Σολοmicroός)

laquo A iexcl infin ordf π ordf iexcl prod trade int radic ordf infin π K infin π ƒ oslash iexcl E Agrave cent infin π ordf radic iexcl π infin trade raquo

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

46 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 5 4 2 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

ΠΡ Ο Β Λ Η Μ Α Τ Ι Σ Μ Ο Ι

Κ Α Ι AΠ Ο Φ Α Σ Ε Ι Σ

Τ Ο Υ MΕ Ν Ε Λ Α Ο Υ

Πώς εξηγεί ο Mενέλαος

την παράδοξη παρουσία

της Eλένης στην Aίγυπτο

Ποιες είναι

οι αποφάσεις του

2244 Mα τι να πω = microα τι να σκεφτώ τι να υποθέσω2255 Ο Μενέλαος απορεί γιατί στην αρχαία Ελλάδα δε συνήθιζαν να δίνουν σε θνητούς ονόmicroατα θεών Άρα δυσκολεύεται να πιστέψει ότι

υπάρχει στην Αίγυπτο θνητός microε το όνοmicroα laquo∆ίαςraquo2266 Άλλη microετάφραση Γιατί κανένας άνθρωπος δεν έχειτέτοια βαρβαρική ψυχή (E Xατζηανέστης)2277 κι εmicroένα το Μενέλαο που την άναψα Κάποιος microελετητής διαγράφει τη φράση αυτή υποστηρίζοντας ότι δεν υπάρχει λόγος να συ-

στηθεί ο Μενέλαος εδώ Πιθανόν πρόκειται για microεταγενέστερη προσθήκη από έναν ηθοποιό Θα microπορούσε ωστόσο να αντιτείνει κά-ποιος ότι η επώνυmicroη αναφορά Μενέλαος και η συmicroπλήρωση microε γνωρίζουνε παντού είναι απαραίτητα στοιχεία για να περιγράψουν τοMενέλαο ως αλαζόνα στρατηγό

2288 Προφανώς ο Μενέλαος θα κρυφτεί κάπου ώστε να δει πρώτα τη συmicroπεριφορά του Θεοκλύmicroενου και να αποφασίσει αν θα παρουσια-στεί για να ζητήσει βοήθεια

2299 Πρόκειται για microια τυπική φράση που λέγεται όταν κάποιος παραθέτει τη ρήση ενός σοφού

ΜΕΝ

trade Atilde radic sect π infin

Μα τι να πω24 Καινούριες πιο microεγάλες

κι από τις πρώτες συmicroφορές ακούω

Ήρθα απrsquo την Τροία και φέρνω την Ελένη

που microέσα στη σπηλιά καλά την κρύβω 545

και τώρα microέσα εδώ στο σπίτι ετούτο

κάποια άλλη κατοικεί microε τrsquo όνοmicroά της

Του ∆ία την είπε θυγατέρα Μήπως

κανένας ζει στο Νείλο που τον κράζουν

∆ία Ένας microονάχα αυτός στα ουράνια25 550

Υπάρχει Σπάρτη αλλού rsquoξον από κείνη

πλάι στα καλάmicroια τα χλωρά του Ευρώτα

Τυνδάρεω microονάχα ένα φωνάζουν

∆εν ξέρω τι να πω ∆εύτερη υπάρχει

στον κόσmicroο Λακεδαίmicroονα Άλλη Τροία 555

Κι ωστόσο ναι πολλοί στην οικουmicroένη

τα ίδια ονόmicroατα έχουν κι οι γυναίκες

κι οι πόλεις καθώς φαίνεται ∆εν πρέπει

για τούτα νrsquo απορώ κι ούτε από φόβο

στα λόγια της γριάς θα φύγωOslash τόσο 560

σκληρή καρδιά κανείς δεν έχει26 που όταν

ακούσει πώς microε λεν να microη microου δώσει

λίγο ψωmicroί Της Τροίας την ξακουσmicroένη

φωτιά γνωρίζουνε παντού κι εmicroένα

το Μενέλαο που την άναψα27 Εδώ τώρα 565

θα καρτερώ το βασιλιάOslash δυο τρόπους

έχω να φυλαχτώOslash σκληρός αν είναι

θα τρέξω να κρυφτώ στο συντριmicromicroένο

καράβιOslash αν όmicroως δείξει καλοσύνη

βοήθεια του ζητάω στη συmicroφορά microου28 570

Χειρότερο κακό άλλο δεν υπάρχει

να ζητιανεύω εγώ ένας βασιλέας

απrsquo άλλον βασιλιάOslash το θέλrsquo η ανάγκη

Πολύ σοφός ndashόχι δικός microου29ndash λόγοςOslashη πιο microεγάλη δύναmicroή rsquoναι η ανάγκη 575

3Euml tradeKHNH (UcircUgrave 542-575)

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E Y P I Π I ∆ H Eλένη 47

Aπό κατακτητής της Tροίας ένας ρακένδυτος ναυαγός

Kάποιοι microελετητές της Ελένης διακρίνουν στo Επεισόδιο αυτό κωmicroικά

στοιχεία ενώ άλλοι υποστηρίζουν ότι ο Ευριπίδης επιλέγει να παρου-

σιάζει τους ήρωες ως κοινούς θνητούς και microάλιστα σε περιπτώσεις

όπως του Μενέλαου να αναδεικνύει τα αντιφατικά στοιχεία που χα-

ρακτηρίζουν κάθε ανθρώπινη ύπαρξη

ntilde Ως σκηνοθέτης ποιες οδηγίες θα έδινες στον υποκριτή που υπο-

δύεται το Mενέλαο σε κάθε περίπτωση Aν είχες να επιλέξεις

και τη microετάφραση σε ποια θα κατέληγες στην κάθε περίπτωση

στη microετάφραση του T Pούσσου που διαβάζουmicroε στο σχολικό βι-

βλίο ή του K Mύρη (παράλληλο 3)

ntilde Παρατήρησε τις φωτογραφίες στις σελ 45 και 47 Ποια άποψη

φαίνεται να υιοθετεί ο σκηνοθέτης σε κάθε παράσταση

A trade deg π iexcl radic Agrave ordf part pound part infin ∆ part trade

Ο Μενέλαος microετά τα συγκλονιστικά γιrsquo αυτόν νέα αποmicroένει microόνος του στη σκηνή και προσπαθεί να ξεδιαλύνει τα

όσα παράδοξα άκουσε

ntilde Υποστηρίζεται ότι οι σκέψεις του φανερώνουν άνθρωπο αφελή και απλοϊκό που φτάνει σε εύκολα συmicroπερά-

σmicroατα Είναι όmicroως έτσι Ας σκεφτούmicroε τι έχει υποστεί microέχρι τώρα ο Μενέλαος και για ποιο λόγο

ntilde Τι αισθάνεσαι για το Mενέλαο βλέποντάς τον να προσπαθεί να εξηγήσει τα ανεξήγητα

Ένα από τα κλειδιά για την ερmicroηνεία της στάσης του Μενέλαου είναι η επισήmicroανση ότι ο Ευριπίδης συνήθιζε να κα-

τεβάζει τους ήρωες από το βάθρο στο οποίο τους είχε τοποθετήσει το έπος και να τους εmicroφανίζει microε απόλυτα ρεα-

λιστικό τρόπο ως κοινούς καθηmicroερινούς ανθρώπους

ntilde Ας αναζητήσουmicroε στο Α Επεισόδιο στοιχεία που καθιστούν το Μενέλαο τυπικό ευριπίδειο ήρωα

ntilde Ποια είναι τα χαρακτηριστικά microιας εποχής που αmicroφισβητεί τους microύθους και τα είδωλα Emicroείς σήmicroερα ζούmicroε σε

microια τέτοια εποχή

Ο microονόλογος τελειώνει Ο Μενέλαος microένει στη σκηνή γεmicroάτος απορία και φόβο Ποιον θα συναντήσει Το Θεοκλύmicroενο

ή την Ελένη

A trade E ordf micro infin pound Agrave iexcl radic Agrave ordf part

laquo prod E para radic Atilde prod ∆ oslash iexcl H ƒ oslash oslash iexcl para part ƒ infin trade part prod oslash ƒ infin ∆ radic Agrave P part infin sect π trade ordf radic Agrave part Atilde part π E ƒ pound part π raquo

radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜ lsaquoUgravemiddotOacute middotIcircfiIgraveEuml EgraveOcirc UgraveOcircIumlIgraveEumlUacutefi˜ IgraveAcirc UgraveOcirc Oacutemiddot IgraveAcircUgravemiddotUgraveUacutecurrenbdquoAcircEgrave UgraveOcirc˘˜ permilDaggerOcircsbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ ndashmiddotUacutemacrEumlAacuteOcircDagger˜ UcircUgraveOcirc UcircUgraveUacutemiddotUgravefi UgraveˆOacute infinmacrmiddotEgraveOgraveOacutendash [UgraveOcircOacute infinAacutemiddotIgravecurrenIgraveOacuteOcircOacutemiddotIcircmiddotEgrave UgraveOcirc ordfAcircOacutecurrenIumlmiddotOcirc] UcircAcirc sbquomiddotUcircEgraveIumlEgraveiquestpermilAcirc˜ EcircOcircsbquoEgraveUgraveUcircEgraveiquestUacuteEumlpermilAcirc˜ [hellip] radic part˘UacuteEgraversaquopermilEuml˜lsaquoUgravemiddotOacute Ocirc UacuteOgraveUgraveOcirc˜ Ocirc˘ iquestOacuteOcircEgraveIacuteAcirc [] UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc middotUacuteOcirc˘UcircEgraveiquest˙OcircOacuteUgravemiddot˜ UgraveOcirc˘˜ lsaquoUacuteˆ-Acirc˜ ˆ˜ middotOacuteıUacuteOgraveOcirc˘˜ ˙ˆOacuteUgravemiddotOacuteOcircDagger˜ IcircmiddotEgrave fimacrEgrave UgravecurrenIumlAcircEgraveOcirc˘˜ [hellip] infinIumlIumliquest IgraveOcircUacuteOcircDaggerIgraveAcircAcircrsaquoUcircEuml˜ Oacutemiddot permilEgravemiddotEgraveUcircUgraveOgraveUcircOcirc˘IgraveAcirc fiUgraveEgrave Ocirc Ucirc˘AacuteAacuteUacutemiddotEcirccurrenmiddot˜ Igravemiddot˜ IgraveAcirc middot˘Ugravefi UgraveOcircOacute UgraveUacutefiOcirciquestOacuteOcircEgraveAacuteAcirc UgraveOcirc permilUacutefiIgraveOcirc UcircAcirc currenOacutemiddot OcircIumlfiIcircIumlEumlUacuteOcirc ıcurrenmiddotUgraveUacuteOcirc OcircIumlDagger EgraveOcirc IcircOcircOacuteUgraveEgraveOacutefi UcircAcirc Igravemiddot˜

J de Romilly (Afi UgraveOcirc J de Romilly H NAcircOcircUgraveAcircUacuteEgraveIcircfiUgraveEumlUgravemiddot UgraveOcirc˘ E˘UacuteEgraversaquopermilEuml IgraveUgraveEcircUacute AAacuteAacuteAcircIumlEgraveIcirclsaquo tradeUgravemiddotUcircEgraveOacuteOcircOcircDaggerIumlOcirc˘-tradeIcircEgravemiddotpermiliquest KmiddotUacutepermilmiddotIgraversaquoUgraveUcircmiddot)

parainfin ƒ infin sect sect prod sect radic Kpart π ordf part iexcl radic 4

Mενέλαος και Γερόντισσα (K Aθανασόπουλος ndashX Kουτσουδάκη Amicroφιθέατρο 1999 σκην Σ Eυαγγελάτος)

O επικός Mενέλαος (ερυθρόmicroορφη οινοχόη του5ου αι πX)

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά

E ƒ oslash ∆ prod trade part π trade

1 Με βάση τις πληροφορίες που microας δίνει ο ίδιος ο Μενέλαος για τον εαυτό του να γράψετε το laquoβιογραφικό του

σηmicroείωmicroαraquo για το πρόγραmicromicroα της παράστασης

2 Ο microονόλογος του Μενέλαου θυmicroίζει την προλογική ρήση της Ελένης Να συγκρίνετε τους δύο microονολόγους και

να επισηmicroάνετε οmicroοιότητες και διαφορές ως προς α) τα θέmicroατα που θίγουν οι δύο ήρωες και τη σειρά microε την

οποία αυτά παρουσιάζονται β) τον τρόπο microε τον οποίο βλέπουν τη ζωή τους

3 Υποθέστε ότι το Α Επεισόδιο ξεκινά microε την ταυτόχρονη εmicroφάνιση της Γερόντισσας και του Μενέλαου Nα απο-

δώσετε τις πληροφορίες του πρώτου microονολόγου του Μενέλαου microέσα από το διάλογο των δύο προσώπων Ποια

προβλήmicroατα δηmicroιουργούνται σrsquo αυτή την περίπτωση

4 Να παρουσιάσετε σε ένα σύντοmicroο συνεχές κείmicroενο τη συνάντηση του Μενέλαου microε τη Γερόντισσα Μπορείτε να

αρχίσετε laquoH Γερόντισσα βλέποντας στην είσοδο του ανακτόρου ένα ρακένδυτο άντραraquo

5 Xωρίστε σε ενότητες τον τελευταίο microονόλογο του Μενέλαου (στ 542-575) και δώστε έναν τίτλο σε καθεmicroία

6 Να παρακολουθήσετε τις ψυχικές διακυmicroάνσεις του Mενέλαου σε όλο το Α Επεισόδιο επισηmicroαίνοντας ταυτό-

χρονα τους πιο χαρακτηριστικούς στίχους

7 laquoΤο απρόοπτο παντού καραδοκείraquo υποστηρίζει ένας microελετητής για την Ελένη του Ευριπίδη Ποια στοιχεία από

το συγκεκριmicroένο Επεισόδιο θα microπορούσαν να στηρίξουν αυτή την άποψη

8 Με αφετηρία την όλη παρουσία του Μενέλαου στο Α Eπεισόδιο ποιες σκέψεις θα microπορούσατε να κάνετε για τη

ζωή του ανθρώπου γενικότερα Επιχειρήστε να εκφράσετε τους προβληmicroατισmicroούς σας microέσα από δύο δικά σας

αποφθέγmicroατα που θα microπορούσε να τα είχε πει και ο Μενέλαος

cent ƒ infin trade ∆ prod ƒ π radic ∆ prod ∆ infin

Σκοπεύετε να παρουσιάσετε το Α Επεισόδιο και προβληmicroατίζεστε για το πώς θα αποδοθεί ο Μενέλαος (τραγική κω-

microική ή κωmicroικοτραγική φιγούρα) Παρουσιάζετε γραπτά την πρότασή σας τονίζοντας εκείνα τα στοιχεία του κειmicroένου

που τη στηρίζουν Χωριστείτε στη συνέχεια σε microικρές οmicroάδες ανάλογα microε την άποψη που υιοθετήσατε και επιχειρή-

στε να παίξετε τη σκηνή Γερόντισσας-Μενέλαου (∆εν είναι απαραίτητο να αποmicroνηmicroονεύσετε τους στίχους ή να κρα-

τάτε τα βιβλία σας Μπορείτε και να αυτοσχεδιάσετε microε αφετηρία το κείmicroενο)

E ƒ deg infin trade π infin

Σας ζητούν να εmicroπλουτίσετε το λήmicromicroα laquoΜενέλαοςraquo για το laquoΛεξικό προσώπων της Mυθολογίαςraquo του βιβλίου σας Έχετε

στη διάθεσή σας τα εξής αποσπάσmicroατα α) ραψωδίες Γ και Ρ της Ιλιάδας β) ραψωδία δ της Οδύσσειας γ) τραγωδίες του

Ευριπίδη Τρωάδες και Ιφιγένεια εν Αυλίδι δ) Α Επεισόδιο της Ελένης Προσπαθήστε να συντάξετε ένα κείmicroενο 200 λέ-

ξεων που θα αναφέρεται στη δράση και το ήθος του Μενέλαου στην αρχαία ελληνική γραmicromicroατεία

48 E Y P I Π I ∆ H Eλένη

A EΠEIΣO∆IOσ τ 4 3 7 - 5 7 5 laquoKmiddotd OacuteUumlOacute UgraveiquestIumlmiddot˜ Oacutemiddot˘middotAacutee˜ agraveOcircIumlcurrenUcircmiddot˜ EcircrsaquoIumlOcirc˘˜ acircIacutecurrenAcircUcircOcircOacute acirc˜ AacuteEacuteOacute UgravelsaquoOacutepermilAcircraquo

pound part ordf infin ∆ infindeg π infin A para radic cent part sect ∆ π oslash trade prod

Όσοι αποδελτιώνετε κάποια θέmicroατα microπορείτε να συζητήσετε microε τους καθηγητές σας ή microεταξύ σας τις δυσκολίες και

τα προβλήmicroατα που αντιmicroετωπίζετε Μια ακόmicroα υπόδειξη το θέmicroα που αποδελτιώνετε microπορεί να επιmicroερίζεται σε επι-

microέρους ενότητες και άξονες Aς εντοπίσετε τις πρώτες κατηγορίες του θέmicroατός σας ταξινοmicroώντας τα δελτία σας

Άλλα θέmicroατα 8) πληροφορίες από το κείmicroενο για την όψη (σκηνογραφικοί σκηνοθετικοί κτλ δείκτες) 9) στοι-

χεία που microπορεί να θεωρηθούν κωmicroικά 10) απρόοπτα περιστατικά