Περιλήψεις ΤΟΜΟς Γ΄ - ΕΛΠ 12 από ΕΛΕΝΗ

ΕΠΤΑΝΗΣΙΑΚΗ ΣΧΟΛΗ ΚΑΙ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΗ ΕΚΚΟΣΜΙΚΕΥΣΗ17Ος -18Ος

Οι συνθήκες της Ενετοκρατίας και η επαφή με την Δύση, σε σχέση με την υποχώρηση των έντονων βυζαντινών επιδράσεων καθιστούν τα Επτάνησα κατάλληλο χώρο ανάπτυξης μιας καλλιτεχνικής δραστηριότητας με την εκκοσμίκευση σαν κυρίαρχη αξία. Ευρεία διάδοση ορισμένων καλλιτεχνικών ειδών όπως η προσωπογραφία , η νεκρή φύση, και η τοπιογραφία ενώ η θρησκεία δεν αποτελεί πλέον μοναδικό σημείο αναφοράς. (Τα Ιόνια νησιά δεν είχαν ασπαστεί την κυριαρχία του βυζαντινού κράτους ). Έτσι οι εξελίξεις οδήγησαν την επτανησιακή τέχνη σε μία ιδιότυπη πορεία που είχε ως συνέπεια την υποχώρηση των άκαμπτων βυζαντινών καλλιτεχνικών προτύπων προς όφελος των δυτικότροπων τάσεων , με κύριο χαρακτηριστικό την στροφή προς την φυσιοκρατία(νατουραλισμό.) Θεματολογία – η προσωπογραφία με την εισαγωγή νέων υλικών-λάδι- και την νέα θέση των καλλιτεχνών στο κοινωνικό πλαίσιο. (Έκτοτε οι καλλιτέχνες στην απελευθερωμένη Ελλάδα ενστερνίστηκαν το εκκοσμικευτικό πρότυπο και ακολουθού νέες τάσεις.)

ΔΡΑΣΤΗΡ.3 ΣΕΛ 25ΚΟΥΤΟΥΖΗς4Α-4Β-4Γ, προσωπογραφίες

Στις τρεις προσωπογραφίες παρατηρούμε την επιδίωξη του ζωγράφου να αποδώσει με ακριβή έμφαση τις ψυχολογικές διαστάσεις των προσώπων. Η ανάπτυξη της αστικής τάξης στα Επτάνησα, εξηγεί την άνθηση του κοσμικού είδους της προσωπογραφίας με χαρακτηριστικό παράδειγμα τα τρία έργα. Και στα τρία έργα τονίζεται η τάξη, το επάγγελμα, η περιβολή και η κοινωνική θέση του ατόμου. Έτσι στην προσωπογραφία της Κυρίας με το διάδημα 4α παρατηρούμε ανατομικές παραποιήσεις κάτι που φανερώνει ότι ο ζωγράφος δεν κατέχει πλήρως του ακαδημαϊκούς κανόνες, αλλά τονίζει την γυναικεία φιλαρέσκεια και μόρφωση με την βεντάλια, τον τονισμό των λεπτομερειών , της κόμμωσης και των ενδυμάτων. Στην προσωπ. Του λογίου 4β, δίνεται έμφαση στον καλλιεργημένο χαρακτήρα – κρατά βιβλίο- ενώ στον φαρμακοποιό Δικόπουλο 4γ παρατηρούμε την ετοιμασία του να γράψει μια συνταγή.

1

Και στα τρία έργα δίνεται έμφαση στην οξύνοια του απεικονιζόμενου που ενδεχομένως να αγγίζει την πονηριά και ένα ανεπαίσθητο μειδίαμα, απόρροια της ικανοποίησης την οποία προσφέρει η κοπιώδης απόκτηση της κοινωνικής καταξίωσης. Αυτή η έμφαση στα ρεαλιστικά ψυχολογικά στοιχεία, μπορεί να συσχετιστεί άμεσα με την εκκοσμικευτική καλλιτεχνική διαδικασία που απηχεί τις μεταλλάξεις της επτανησιακής κοινωνίας . Τα χαρακτηριστικά της υψηλής κοινωνίας είναι ανεπαρκή για να καταδείξουν την κοινωνική θέση, οπότε υποκαθίστανται με αναφορές στην αξιόλογη επαγγελματική δραστηριότητα των εικονιζόμενων με έμφαση στην ψυχολογική διάσταση στην οποία συνέδραμε αποφασιστικά η κοινωνική καταξίωση. Ο ψυχολογικός ρεαλισμός ως χαρακτηριστικό καλλιεργήθηκε συστηματικά και κατέγραψε με ρεαλιστικό τρόπο τα συγκεκριμένα ψυχολογικά προτερήματα , τα οποία οδήγησαν στην κοινωνική άνοδο των εικονιζόμενων. Ενδεχομένως η απαίτηση του παραγγελιοδότη να μοιάζει η εικόνα του με το πρωτότυπο, απορρέει από την ανάγκη του να κληρονομήσει στους οικείους του την πιστή του εικόνα χωρίς συμβολισμούς και εξιδανικεύσεις.

ΕΙΚΟΝΑ 5, ΣΕΛ. 26, ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ ΑΝΤΡΟΓΥΝΟΥ –ΚΑΛΛΥΒΩΚΑςΦυσιοκρατική εκκοσμικευμένη ζωγραφική, χαραξκτηριστική της επτανησιακής σχολής .Το αντρόγυνο φαίνεται ν ατενίζει με ευθύτητα και αυτοπεποίθηση τον θεατή , ενώ μια σαρκική τρυφερότητα φανερώνεται από την μεταξύ τους οικειότητα με το άγγιγμα του αντρικού ώμου εκ μέρους της συζύγου.(προϊόν αναγνώρισης των αξιών της οικογενειακής αστικής ζωής) Τα επιμελημένα ενδύματα και το κόσμημα στο στήθος της συζύγου, φανερώνουν την απόλαυση των υλικών αγαθών ενώ το γυμνό βάθος αποδεικνύει την ανθρώπινη μορφή ως καθαυτή αξία , χαρακτηριστικό του ΑΣΤΙΚΟΥ ΟΥΜΑΝΙΣΜΟΥ. Έμφαση στα ρεαλιστικά στοιχεία που απηχούν τις μεταλλάξεις στην επτανησιακή κοινωνία και την κοινωνική καταξίωση.

ΕΙΚΟΝΑ Νο 6, ΣΕΛ 27Προσωπογραφία του ΣΠ. ΡΩΜΑ (ΛΑΤΣΗς)Κοσμικό θέμα με κυρίαρχη την μορφή του Ρώμα. Έμφαση δίνεται στα υλικά αγαθά και στο ήρεμο αυταρχικό ύφος του εικονιζόμένου που φανερώνει την αριστοκρατική καταγωγή του. Η πνευματική καλλιέργεια και επαγγελματική του ιδιότητα (αυτοπεποίθηση) εισάγωνται στον πίνακα μέσω των αντικειμένων .(πολυτελή αντικείμενα-αριστοκρατική καρέκλα –αρχαιοελληνικά ευρήματα –πολυτελής τάπητας).Τεχνοτροπικά αποδίδονται εύπλαστες γραμμές με ρεαλιστική απόδοση και ζωντανά χρώματα με φυσικό τρόπο.

2

ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ - σελ.40 Ιστορικές ΠΡΟΥΠΟΘΕΣΕΙς

Η παράδοση του Μονάχου κυριαρχεί τις πρώτες δεκαετίες του 20ου

αιώνα. Οι καλλιτεχνικοί κλυδωνισμοί της Ευρώπης έχουν αντίτυπο στις ελληνικές αναζητήσεις, αλλα ο Ακαδημαϊσμός λόγω της ανακύκλωσης των ίδιων θεμάτων, οδηγείται σε αδιέξοδο. Οι συνθήκες μεταβάλλονται, λόγω του ανταγωνισμού των Μεγ. Δυνάμεων και η Ελλάδα επαναπροσδιορίζει την θέση της, με γνώμονα τις κυρίαρχες αντιλήψεις των μεγάλων πολιτικών σχηματισμών. (επιδράσεις δυτικών κρατών, λόγω των ζυμώσεων στις κοινωνίες τους.) Ο ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΌς –ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ είναι η καινοφανής εκδοχή του ευρωπαϊκού πολιτισμού που συμπεριλάμβανε καινοτόμες καλλιτεχνικές εκφράσεις του 20ου αιωνα, λόγω α) της ταχείας εκβιομηχάνισης και β) της εντατικοποιημένης αστικοποίησης. Συνέπεια αυτών ήταν το φαινόμενο της Νεοτερικότητας. Η εισαγωγή του βιομηχανικού τρόπου ζωής (παραγωγή),όπως η μηχανοποίηση –αυτοματοποίηση – νέο αστικό περιβάλλον , έφεραν την καλλιτεχνική δημιουργία σε μία καινοφανή κατάσταση και χρειάστηκε να βρει καινοφανείς λύσεις. Έτσι το θεματολογικό περιεχόμενο των έργων, εγκατέλειψε τις παραδοσιακές, μυθικοιστορικές, θρησκευτικές, ηθογραφικές σκηνές, προς όφελος της ΝΕΑς ΜΥΘΟΛΟΓΙΑς,της μεγαλούπολης.(θέματα από αστικό τοπίο-μηχανοτεχνολογικά). Η μορφή είχε έκδηλο χαρακτήρα καινοτομίας, με έμφαση στον μορφολογικό πειραματισμό που αποκτά την διάσταση μιας νέας αισθητικής μορφής, δηλ. πειραματισμούς στο χρώμα (Ιμπρεσιονισμός-εξπρεσιονισμός) και στην επαναδιαπραγμάτευση της παραδοσιακής διαδικασίας που όριζε τις μορφές στο πλαίσιο του εικαστικού έργου.(κυβισμός).

Η ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (δραστηρ. 7 σελ.42

Η Ελλάδα αντιμετωπίζει ειδικά προβλήματα ανάπτυξης στο τέλος του 19ου και αρχες 20ου λόγω Α) της ήττας του 1897 και του οικονομικού ελέγχου Β)Βαλκανικοί πόλεμοι και Α παγκόσμιοςΓ) Μικρασιατική καταστροφή και ΔιχασμόςΔ) εκβιομηχάνιση –αστικοποίηση = υπόβαθρο διαμόρφωσης νέου πολιτισμού.Ανασταλτικοί παράγοντες ανάπτυξης

• Αργή σθεναρή ανάπτυξη, λόγω του Ακαδημαισμού (Σ.Κ.Τ) με αποτέλεσμα να μην αναπτυχθούν γηγενείς καλλιτεχνικές πρωτοπόρες ομάδες.

3

• Ακραία αποχή, από ΟΜΑΔΑ ΤΕΧΝΗ (Μαλέας, Λύτρας, Τόμπρος) και έτσι αναπτύχθηκε η ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΗ ανανέωση και όχι η ΘΕΜΑΤΟΛΟΓΙΚΗ

ΛΟΓΩ του περιορισμένου βιομηχανικού και αστικού ορίζοντα ως πρότυπα, που οδήγησε τους καλλιτέχνες προς την κατεύθυνση της ένταξης στο χώρο του πίνακα, όψεων της μεγαλούπολης ή του αναπτυσσομένου τεχνολογικού πολιτισμού. Μορφολογικά οι επιδράσεις του Ιμπρεσιονισμού αποτέλεσαν καινοτόμους προσανατολισμούς στους Έλληνες ζωγράφους.

Παράδειγμα = σελ 44, Νικόλαος Γύζης, ΙΔΟΥ Ο ΝΥΜΦΙΟςΣχολή του Μονάχου (εκπνοή). 1895. Καλλιτεχνικό κίνημα του Συμβολισμού (τελος 19ου) Ο Συμβολισμός δεν επιθυμεί να διατυμπανίσει καλλιτεχνικά την κατάφαση προς την έλευση της βιομηχανικής εποχής , αλλά να εκφράσει την δυσθυμία του ανθρώπου απέναντι σε μια καινοφανή ιστορική πραγματικότητα που εκλαμβάνεται ως απειλή. Αντισυμβατικός χώρος, με σχήματα γεωμετρικά μέσα σε μία αυστηρά συμμετρική σύνθεση κεντρικός άξονας είναι ο Χριστός Παντοκράτορας. Ο χώρος είναι μία ζωγραφική παράσταση μιας διάπυρης σπείρας ή δίνης με επάλληλους κόκκινους κύκλους, που εγγράφονται στο κεντρικό ορθογώνιο. Αρχάγγελοι και σαλπιστές πλαισιώνουν τη μορφή του Χριστού, που είναι ζωγραφισμένος μάλλον σαν να εικάζεται παρά να βλέπεται από τα μάτια του θεατή. Δεξιά και αριστερά παρατάσσονται ομάδες σωφρόνων και δικαίων ως φωτεινά σώματα μεσα στην εκτυφλωτική λάμψη. Προχωρημένη δημιουργία της ιδεαλιστικής τέχνης του κεντοευρωπαικού χώρου με έμφαση στην χρωματική διάσταση και με τολμηρό χρωματικό χαρακτήρα. Για του συμβολιστές η επιφάνεια του έργου γίνεται αντιληπτή ως το τελευταίο καταφύγιο του ανθρώπου μπροστα στις σαρωτικές αλλαγές που επιφέρει η βιομηχανική ανάπτυξη και έτσι το χρώμα αποκτά μία πνευματοποιημένη , μυστική διάσταση.

ΚΙΝΗΜΑΤΑ ΠΡΩΤΟΠΟΡΙΑΣ ΚΩΝ\ΝΟς ΜΑΛΕΑς 1879-1928

Το χρώμα συμβολίζει την ανάγκη αναζήτησης μιας νέας εκφραστικής, εναρμονισμένης με το νεότερο ευρωπαϊκό πολιτισμό. Όχι συμβολισμός αλλά επιδράσεις από το κίνημα των ΦΩΒ (Παρίσι 1905) με έμφαση στο έντονο χρώμα ως κυρίαρχο στοιχείο της ζωγραφικής σύνθεσης. ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ εικ.12, σελ.45, ΤΟ ΜΑΓΓΑΝΟΠΗΓΑΔΟΤο θέμα γίνεται αφορμή για να τονιστούν τα εκφραστικά χαρακτηριστικά του χρώματος και να υπογραμμιστεί η μορφολογική ανανέωση.

4

Δραστηριότητα 8. ΓΥΖΗΣ ≠ ΜΑΛΕΑΣ, σελ.45.

Ο Ακαδημαισμός του Γύζη, με επιδράσεις συμβολισμού Και η ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑ του Μαλέα με επιδράσεις φωβιστών.

Και τα δύο έργα έχουν σχέση με τη Ανατολή, αλλά είναι χαρακτηριστικός ο διαφορετικός τρόπος με τον οποίο ο δύο ζωγράφοι αντιμετωπίζουν το θέμα. Η ακαδημαϊκή οπτική του Γύζη για την Ανατολή, αντιμετωπίζεται όχι σαν φυσική πραγματικότητα αλλά ανταποκρίνεται σε μία ιδεολογική κατασκευή με έντονη υποτιμητική χροιά. Ο Ακαδημαϊσμός του Γύζη ενσαρκώνει καλλιτεχνικά την υπεροπτική ευρωπαϊκή αντιμετώπιση του 19ου σε σχέση με τις χώρες της Ανατολής. Η απόδοση του Άραβα, εκφράζει μια συγκεκριμένη οπτική, με το ύφος της νωχέλειας, της απάθειας και της ηδονής για τους ανθρώπους της ανατολής. Είναι μια κατασκευασμένη εξ αποστάσεως εικόνα που έχει διαμορφώσει η Δύση για την Ανατολή και δεν προσεγγίζεται με βάση την αμεσότητα κάποιου που έχει βιωματικές εμπειρίες. Ο Οριενταλισμός έχει σαν πρότυπο τον φιλήδονο, πονηρό και οκνηρό ανατολίτη. Για τον Μαλέα το θέμα γίνεται αφορμή για να τονιστούν τα εκφραστικά χαρακτηριστικά του χρώματος και να υπογραμμιστεί η μορφολογική ανανέωση. Επιλογή ενός <<τεχνολογικού>> (πρωτόγονου) θέματος, που απηχεί την προτίμηση των καλλιτεχνών για διατυπώσεις στις διαδικασίας της ανθρώπινης προόδου. Η Ανατολή δεν αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα μιας πολιτιστικής ανωτερότητας αλλά αντίθετα ως πηγή διδαχής και εξαγωγής πολύτιμων καλλιτεχνικών συμπερασμάτων. Ο Μαλέας αντιτίθεται τόσο στην αναζήτηση έμπνευσης από το παρελθόν όσο και στην εθνοκεντρική αναδίπλωση που η επόμενη γενιά θα ονομάσει ελληνικότητα. ΝΙΚΟΛΑΟΣ ΛΥΤΡΑΣ 1883-1927 – ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΕπιδράσεις Εξπρεσιονιστών- Χρωματικός υπαιθρισμός

ΕΞΕΤΑΣΤΙΚΗ ΙΟΥΝΙΟΥ 2008 + ΜΠΟΥΖΙΑΝΗΣΚΩΝ\ΝΟΣ ΠΑΡΘΕΝΗΣ 1878-1967 –ΝΕΟΤΕΡΙΚΟΤΗΤΑΑπό τον Ιμπρεσιονισμό στον Κυβισμό Εισαγωγή καινών δαιμόνων !!Επηρεασμένος από τα έργα των συμβολιστών, εισάγει σε πρώτη φάση τις νεοτερικές κατακτήσεις στην Ελλάδα. Σπουδές στην Βιέννη και βραβεία στο εξωτερικό, υποβάλλει υποψηφιότητα στην Σ.Κ.Τ για καθηγητής. Απορρίπτεται από τις συντηρητικές απόψεις των κύκλων της Σ.Κ.Τ., λόγω της αντίθεσής του στις ακαδημαϊκές παραδόσεις και λόγω φόβου απώλειας κυριαρχίας. Έχει αποκηρύξει τον Φουτουρισμό και εξευμένισε

5

όσους διακήρυσσαν την ευρωπαϊκή πρωτοπορία. ( ο Ακαδημαισμός συσχετιζόταν με τον συντηρητισμό και επικράτησε στη Σ.Κ.Τ., αλλά ένα τμήμα της αστικής τάξης –Βενιζέλος, φιλελεύθεροι- είχαν κατανοήσει την ανάγκη της εισαγωγής της νεοτερικότητας στα πλαίσια του εκσυγχρονισμού του ελλ. Κράτους με υποστηρικτή τον ίδιο τον Βενιζέλο.)Τελικά ο Παρθένης διορίζεται το 1929 καθηγητής στη Σ.Κ.Τ με συνεχείς υπονομεύσεις και παραιτείται. Διδάσκει στο εργαστήρι του (Τσαρούχη-Εγγονόπουλο) και αντιπροσωπεύει το νεωτερικό πνεύμα της ΝΕΑς ΤΕΧΝΗς . Υποστηρίζεται από ορισμένους εύρωστους συντηρητικούς κύκλους , επειδή η νεοτερικότητα ως αξία, συσχετιζόταν από την δυτικοευρωπαϊκή ανάπτυξη και προοπτική και με την ένταξη της Ελλάδος σε αυτή από ένα τμήμα της νεοελληνικής κοινωνίας που θα μπορούσε να παρέμβει στην πολιτιστική πολιτική.

ΕΙΚΟΝΑ 15. ΕΥΑΓΓΕΛΙΣΜΟΣ, ΠΑΡΘΕΝΗΣ.

Η Παναγία στέκεται στη αυλή ενός νησιώτικου σπιτιού , κλεισμένο από ψηλούς τείχους και σκιασμένο από κληματαριά. Πίσω της υπάρχει εντοιχισμένη κρήνη. Η Παναγία είναι ντυμένη με ροδί μακρύ χιτώνα και το κεφάλι της έχει μία κλίση ενώ το δεξί της χέρι είναι διπλωμένο στο ύψος του στήθους . Αυτή η στάση της δηλώνει υποταγή στον άγγελο με τα παλώρια φτερά ο οποίος είναι μετέωρος και ντυμένος με γαλάζιο πέπλο, παίζει χρυσή λύρα. Η Παναγία στο αριστερό της χέρι κρατά ρόκα. Πίσω της υπάρχει γλάστρα με βασιλικό και βάζο με λευκό κρίνο. Όλος ο χώρος είναι χρωματισμένος σε βαθύ γαλάζιο φως και έτσι δημιουργείται μια κατανυκτική και σιωπηρή ατμόσφαιρα Ο λιγοστός ουρανός που φαίνεται είναι πρασινογάλαζος με ροζ σύννεφα. Νεωτερικές τάσεις, και μυστικιστική ατμόσφαιρα επηρεασμένη από τον Συμβολισμό.

6

ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑ – ΓΕΝΙΑ ΤΟΥ ‘30

ΑΙΤΙΕΣ ΚΑΙ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ Της ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑΣ σελ.54

Γενιά του ΄30 περιγράφεται ένα σύνολο λογοτεχνών –διανοούμενων καλλιτεχνών που την δεκαετία του 1930, είχαν κεντρικό αίτημα την αναζήτηση της Ελληνικότητας στην τέχνη και την λογοτεχνία.

Προϋποθέσεις: ΥΙΟΘΕΤΗΣΗΣ Της ΕΛΛΗΝΙΚΟΤΗΤΑς

ΕΠΙΠΤΏΣΕΙς Μικρασιατικής καταστροφής (η αίσθηση της εθνικής απομόνωσης που συνεπάγεται την ήττα, γεννά μια περιχαράκωση σε σχέση με τα εθνικά χαρακτηριστικά ενός λαού). Δηλαδή οι έλληνες καλλιτέχνες αναζήτησαν τα χαρακτηριστικά της ελληνικότητας την οποία υιοθέτησαν ως πολιτιστική αξία, απηχώντας την διαφοροποίησή τους από τους δυτικούς εταίρους, όσο και από τους απολίτιστους Οθωμανούς. Κατά συνέπεια η ελληνική τέχνη δεν μπορούσε να βασιστεί στα νεωτερικά καλλιτεχνικά επιτεύγματα της Δύσης που διαιώνιζαν σχέσης εξάρτησης από κοινωνίες που την ανάπτυξή τους αδυνατούσε να ακολουθήσει η Ελλάδα. Έτσι η σχέση Ελλάδας και ανατολής υπήρξε σαφώς πιο σύνθετη. ΣΥΝΙΣΤΩΣΕΣ = ΒΥΖΑΝΤΙΟ ΚΑΙ ΛΑΪΚΗ ΤΕΧΝΗ (ΠΑΡΑΔΟΣΗ)

• Προσέγγιση βυζαντινού παρελθόντος , επειδή το αρχαιοελληνικό παρελθόν δεν μπορούσε να λειτουργήσει με δημιουργικό τρόπο ως αποκλειστική παραπομπή, αφού η νεοκλασική αναβίωση ήταν στείρα ή ιστορικά αδύνατη. Επιπλέον η Μ. Ιδέα είχε καταρρεύσει μαζί με την φανταστική δυνατότητα επέκτασης της Ελλάδος. Έτσι το ρόλο κλήθηκε να παίξει το Βυζαντινό παρελθόν και η καταβολές ως πρώτη συνιστώσα διαμόρφωσης της ελληνικότητας για μια νέα και μόνο δυνητικά επιθετική διάθεση.

• Το γεγονός της αδιάλειπτης συνέχεις μεταξύ της βυζαντινής καλλιτεχνικής έκφρασης (κληρονομιά αρχαιοελληνικού παρελθόντος) και της Ελλάδος του 20ου αιώνα, έτρεψε τον κοινωνικό και το πολιτιστικό χώρο στην πολιτιστική λαϊκή παράδοση, που μέχρι τότε πρόσεχαν αποσπασματικά. Έτσι η λαϊκή τέχνη έγινε η δεύτερη συνιστώσα της Ελληνικότητας όπως την αντιλαμβανόταν η γενιά του ΄30. Θεωρήθηκε «επίσημη» νεοελληνική τέχνη πέρα από τον ξενόφερτο Ακαδημαϊσμό και τον δυτικότροπο ΝΕΩΤΕΡΙΣΜΟ Οι λαϊκοί καλλιτέχνες συντηρούσαν ένα ρεύμα που έβρισκε έκφραση στην ανώνυμη λαϊκή ζωγραφική και αρχιτεκτονική της ελληνικής περιφέρειας, με δάσκαλο ή οδηγό

7

την παράδοση αιώνων και αλώβητα τα χαρακτηριστικά του παρελθόντος και δη του Βυζαντίου.

ΦΩΤΗΣ ΚΟΝΤΟΓΛΟΥ (1895-1965)

Βυζαντινότροπη ζωγραφική, απολύτως ενδεικτική της απόρειας επανασύνδεσης με το βυζαντινό καλλιτεχνικό παρελθόν. Όχι επειδή η τέχνη του περικλείει πολλά βυζαντινά στοιχεία, αλλά γιατί η πορεία του φανερώνει τις αντιφάσεις και τις ιδιαιτερότητες που ενσαρκώνει η έννοια της Ελληνικότητας. Αυτοδίδακτος ως προς την μελέτη και και την μαθητεία στην βυζαντινή αγγειογραφία. Σπούδασε στην Σχολή Καλών Τεχνών και διέμεινε και στη Γαλλία. Αγαπούσε τα αναγνώσματα της δυτικής σκέψης, αλλά μεταγενέστερα ΑΠΟΚΗΡΥΣΣΕΙ ΚΑΘΕ ΕΠΑΦΗ ΜΕ ΤΗ ΔΥΣΗ ΚΑΙ ΤΟ ΝΕΟ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ. ( χαρακτηριστικός ο πίνακας Νο 18, σελ 59.)Συσχετίζεται με την γενικότερη στάση της γενιάς του 30 και με την προσπάθεια επιστροφής στις ρίζες, ως φαινόμενο ΑΦΕΝΟΣ αυθόρμητο , ΑΦΕΤΕΡΟΥ «γηγενές»

ΘΕΟΦΙΛΟΣ Η ΖΩΓΡΑΦΙΚΉ ΤΟΥ Θεόφιλου καθιστούς φανερή την ζωντανή και διαρκώς παρούσα διάσταση της λαϊκής ζωγραφικής, που αποδείκνυε την ζωντανή σχέση ελληνικής και βυζαντινής τέχνης. Ανακαλύφθηκε από τον Γουναρόπουλο (τέλη δεκαετία του 30) στον Βόλο. Ήταν δείγματα λαϊκής ζωγραφικής –υψηλής ποιότητας- με χαρακτηριστικό πηγαίο αυθορμητισμό. Η ζωγραφική του ΘΕΌΦΙΛΟΥ ΘΕΩΡΉΘΗΚΕ ΥΠΌΔΕΙΓΜΑ νεοελληνικής τέχνης, που με φυσικό τρόπο διατήρησε άρρηκτους δεσμούς με την μεσαιωνική λαϊκή παράδοση. Οι πολιτιστικές εξελίξεις στην δύση ήταν ο παράγοντας που συνέτεινε στη επανασύνδεση με την λαϊκή παράδοση. Οι ναϊφ ζωγράφοι (λαϊκοί) της Δύσης είχαν εμφανιστεί π.χ. Ρουσσό στην Γαλλία και έτσι μέσω του Γουναρόπουλου αναγνωρίστηκε το έργο του Θεόφιλου που γνώριζε τις καλλιτεχνικές αναζητήσεις της δύσης. Γενικά η απομάκρυνση από τις διεθνιστικές πειραματικές απόπειρες της καλλιτεχνικής πρωτοπορίας προς όφελος μιας εθνοκεντρικής αναζήτησης , αποτελεί φαινόμενο που κυριαρχεί στη δύση κατά τον Μεσοπόλεμο και συμβαδίζει με την επιβολή ολοκληρωτικών καθεστώτων.

ΧΑΤΖΗΚΥΡΙΑΚΟΣ ΓΚΙΚΑς 1906-1994

Αποκοπή από τα δυτικά ρεύματα – προς όφελος της ελληνικότηας. Μετακυβιστής Επιδράσεις από Πικάσο –Μπρακ .Στα τέλη της δεκαετίας του ΄30 πραγματοποιείται στους πίνακές του αλλαγή που δεν σχετίζεται με την εγκατάλειψη του ύφους του, αλλά με την εισαγωγή

8

ΤΥΠΟΛΟΓΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ που παραπέμπουν στο ελληνικό τοπίο – Ευρέως αποδεκτή ζωγραφική. Μεταξική δικτατορία/ έτσι η αποδοχή και η άρνηση του χαρακτήρα της ελληνικότητας δεν ήταν ζήτημα μορφολογικών –καλλιτεχνικών κριτηρίων αλλά σχετιζόταν με όφελος που το καθεστώς μπορούσε να αποκομίσει από κάθε παρόμοιο καλλ. Προσεταιρισμό. Έπαιξε ιδιάζοντα ρόλο στη διαδικασία αποκοπής από τα δυτικά ρεύματα προς όφελος της ελληνικότητας. Ο Κριστιάν Ζερβός τον θεωρεί σημαντικό μετακυβιστή, επηρεασμένο από τον Πικάσο και το Μπρακ. Στα τέλη του’30, συντελείται στα έργα του μια αλλαγή, σχετική με την εισαγωγή τυπολογικών στοιχείων που παραπέμπουν στο ελληνικό τοπίο. Έτσι, το έργο του γίνεται ευρέως αποδεκτό, παρά τον καινοτόμο χαρακτήρα του. Η αποδοχή αυτή, δείχνει την πολύπλευρη πια διάσταση της ελληνικότητας στην τέχνη και ταυτόχρονα υπογραμμίζει το χαρακτήρα της ιδεολογίας της. Υπάρχουν ‘προσχήματα που θεωρούνται δείγματα ελληνικότητας και η δηλωμένη πρόθεση του δημιουργού να αναζητήσει την ελληνική ταυτότητα. (65) Με αυτόν τον τρόπο η αποδοχή είναι και δυνατή και επιβεβλημένη, ειδικά όταν ο καλλιτέχνης έχει κάποια διεθνή απήχηση όπως ο Γκίκας, που αρθρογραφεί υπέρ της ελληνικότητας. Η τέχνη του δεν τηρεί τις αυστηρές προϋποθέσεις ελληνικότητας, κάτι που αποδεικνύει τον ιδεολογικό της χαρακτήρα και προσαρμόζει το περιεχόμενό της με προπαγανδιστικές ανάγκες. Γι’ αυτό το καθεστώς του Μεταξά στήριξε τον καλλιτέχνη. Φαίνεται πως εκείνη την περίοδο, η αποδοχή ή η άρνηση της ελληνικότητας ενός έργου δεν ήταν ζήτημα μορφολογικών κριτηρίων, αλλά σχετιζόταν με το όφελος του καθεστώτος από αυτό (εχέγγυα πίστης προς την κυβέρνηση).

ΕΓΓΟΝΟΠΟΥΛΟΣ – ΣΟΥΡΕΑΛΙΣΜΟΣ 1905-1985

Εισαγωγή Σουρεαλισμού. Ρηξικέλευθες προτάσεις, με σφοδρή αντίδραση αν και είχε θέματ σχετιζόμενα με την Ελλάδα. Σφοδρότατη αντίδραση λόγω της θεματολογίας του, με λοιδορία και χλευασμό και απόρριψη. (Ελύτης θετικός). Αρνητική αποδοχή από φιλελεύθερους διανοούμενους, κριτικούς της αριστεράς και θεωρητικούς του μεταξικού καθεστώτος. Ο λόγος της απόρριψης ήταν ο ιδιάζοντας χαρακτήρας της σουρεαλιστικής έκφρασης που χαρακτηρίσθηκε (από ποιους? να συμπληρωθεί εδώ) όμως ως παρωδία της ελληνικότητας. Οι πίνακές του ενσωματώνουν συμβολικά στοιχεία της Ελλάδος (κίονες –αγάλματα- Βλέπε Δήλος).

ΜΕΤΑΞΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑΜε αυταρχική πολιτική εκμεταλλεύτηκε το γεγονός πως η ελληνικότητα διατηρεί το χαρακτήρα του ιδεολογήματος και προέτρεψε τους λογοτέχνες με λαϊκισμό και επιπολαιότητα. Έκανε φανερό πως η ελληνικότητα δεν αποτελεί αφηρημένη ιδέα αλλά αποκτά περιεχόμενο μόνο σε σχέση με τις συνθήκες από τις οποίες διατυπώνεται. Συμπέρασμα. = οι αξίες υιοθετούνται σε μία ιστορική στιγμή, μπορούν

9

να λειτουργήσουν με θετικό ή αρνητικό τρόπο στην εξέλιξη της κοινωνίας.

KEΦ 2ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ

ΣΤα μεγάλα Ευρωπαϊκά αστικά κέντρα -Παρίσι- αναπτύχθηκε αντίλογος στην ακαδημαϊκή τέχνη . Χάραξη νέων δρόμων-νέα πραγματικότητα στην αντίληψη για το καλλιτεχνικό φαινόμενο.

Μοντερνισμός = οι πρώτες επιδιώξεις της ζωγραφικής στην ανάδειξη της αυτονομίας της από κάθε άλλη μορφή τέχνης και την δυνατότητα να αναφέρεται στον εαυτό της. Αποσύνδεση από τη τέχνη της Αναγέννησης →→ δηλ. στην προοπτική αναπαράσταση και αναμόρφωση των αρχών της σύνθεσης προς την κατεύθυνση του ασύμμετρου και της ανατροπής των σχέσεων κλίμακας ανάμεσα στα συνθετικά στοιχεία του έργου. Σύνδεση με την λαϊκή τέχνη και των εξωευρωπαϊκών πολιτισμών. → παραμόρφωση, διάσπαση μορφής, κατάργηση θέματος, προβολή ιδιοσύστασης υλικού, ένταξη των ιδιοτήτών τους στο εικαστικό αποτέλεσμα. → Υποβάθμιση ρόλου θέματος και ανάδειξη του ρόλου της μορφής. Μοντερνισμος = συγκροτημένος αντίλογος στην Ακαδημαϊκή τέχνη.

Η ΑΦΑΙΡΕΣΗ εξοβέλιζε τελείως τι θέμα από το εικαστικό πεδίο με ιδεολογική αφετηρία ότι η τέχνη όφειλε να είναι υπεριστορική και υπερτοπική χάριν της αυτονομίας της. Χαρακτηριστικό έγο ΟΙ ΔΕΣΠΟΙΝΙΔΕς Της ΑΒΙΝΙΟΝ του Πικάσο

Επιδιώξεις του μοντερνισμού στη ζωγραφική =ανάπτυξη της αυτονομίας ,αναφορά στον εαυτό της. ΕΠΙΤΥΓΧΑΝΕΤΑΙ με την επίπεδη απεικόνιση. Μέσα για επίτευξη. Ασυμμετρία, ανατροπή σχέσεων κλίμακος ανάμεσα στα στοιχεία του έργου, σύνδεση με λαϊκή τέχνη και τέχνη εξωευρωπαικών πολιτισμών. Παραμόρφωση, διάσπαση μορφής, κατάργηση θέματος, ανάδειξή ιδιοσυστασίας υλικού .

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η ελληνική τέχνη είχε την σφραγίδα της δυτικότητας και όταν ακόμα παρουσίαζε έργα με ελληνικά παραδοσιακά στοιχεία πολιτισμού, αλλά γνώρισε και ποιοτικές μεταλλαγές.Ο Μοντερνισμός ήρθε σε ρήξη με την ΑΣΚΤ σε

10

- θεματικά με την τοπιογραφία- στροφή στην ανθρώπινη μορφή-αποπροσανατολισμός της μοντέρνας τέχνης από την ακαδημαϊκή μοντέρνα φάση της. .

ΤΑΣΕΙΣ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗΣ 20ΟΥ ΑΙΩΝΑ

ΕΛΛΗΝΟΚΕΝΤΡΙΚΟΣ ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ – μεγάλη απήχηση.Οι Έλληνες καλλιτέχνες αναζήτησαν και τόνισαν τα στοιχεία που έκαναν το έργο ΕΘΝΙΚΑ ΔΙΑΚΡΙΤΟ, που ανακαλούσαν την εθνική σύνδεση της ελληνικής τέχνης με την ιστορική πορεία του ελληνισμού από την Αρχαιότητα και το σύγχρονο παραδοσιακό πολιτισμό. Ονομάζεται αυτή η τάση ελληνοκ. μοντερνισμός και ενσωματώνει την μοντέρνα τέχνη στην τέχνη του Βυζαντίου, Αρχαιότητας, λαϊκή τέχνη –παραδοσιακού πολιτισμού. Αποπροσανατολισμός νεοελληνικής τέχνης από την ακαδημαϊκή με συμβολική σημασία = σύνδεση με ιστορική πορεία Ελληνισμού και ενσωμάτωση στοιχείων της Αρχαιότητας- βυζαντίου-λαικής παραδοσιακής τέχνης. ΠΑΡΘΕΝΗΣ-ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ

ΑΝΑΛΥΣΗ εικ. 3. ΠΑΡΘΕΝΗΣ Ο Ηρακλής και οι Αμαζόνες σελ.89

Ελληνοκεντρικός μοντερνισμός. Έντονη παράσταση με επίπεδη απεικόνιση, χωρίς προοπτική. Με αποτέλεσμα να μη δημιουργείται η αίσθηση του βάθους, ενώ τα διαγώνια στοιχεία δίνουν ένταση στην παράσταση. Παριστάνεται η μορφή του Ηρακλή με το ρόπαλο και οι πεσμένες Αμαζόνες – σχηματίζοντας τρίγωνο. Οι μορφές αποδίδονται με ανάλαφρο γραμμικό σχέδιο της αττικής αγγειογραφίας. (ενσωμάτωση τέχνης). Το ίδιο γεωμετρικό σχήμα επαναλαμβάνεται σε μεγέθυνση από τα μοτίβα των δέντρων. Δομική χρήση του χρώματος, ιδεαλιστικές φιγούρες( Βιεννέζικη πρωτοπορία)δηλ επίπεδη απόδοση μορφών, επιτηδευμένα κομψά γραμμικά σχήματα.

11

ΑΝΑΛΥΣΗ εικ. 4. Τσαρούχης – Ο ΣΚΕΠΤΟΜΕΝΟΣ- σελ.90 ΠΡΟΣΟΧΗ ΑΥΤΟ ΠΕΡΙΜΕΝΑΜΕ ΝΑ ΠΕΣΕΙ 2007-2008 ΜΗΠΩΣ ΠΕΣΕΙ ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΑ

Ελληνοκεντ. Μοντερνισμός. Το έργο δεν είναι σχεδιασμένο προοπτικά. Η απεικόνιση είναι εμφανέστατα επίπεδη, η κλίμακα του εικονιζόμενου είναι αντίστοιχη με την κλίμακα του περιβάλλοντος και κάθε στοιχείο της σύνθεσης βγαίνει μπροστά. Μνημειακή παράσταση του εικονιζόμενου, χωρίς φωτοσκιάσεις και με λεπτομέρειες που προβάλλουν ατομικά χαρακτηριστικά. Επιδράσεις Φωβιστών, μετωπικότητα, και υπαγωγή τω ατομικών χαρακτηριστικών σε τύπους . Εισάγονται έτσι στοιχεία λαϊκής τέχνης στο εκφραστικό μέσο του έργου. (Να βρείτε κι άλλα)

ΜΟΝΤΕΡΝΙΣΜΟΣ –μικρότερη αναγνώριση. Νίκος Λύτρας –Μπουζιάνης.

Οι καλλιτέχνες του μοντερνισμού επέλεξαν συνειδητά να μην φορτίσουν το ρεπερτόριό τους με στοιχεία της ελληνικότητας. Για εκείνους το καλλιτεχνικό έργο διεκδικεί την αυτονομία του μέσα από την ιστορικότητα και τον τοπικισμό που δεν πρέπει να περιέχονται στην έκφραση. Υποβαθμίζουν το ρόλο του θέματος προκειμένου να κατευθύνουν την προσοχή του θεατή στις εκφραστικές αξίες του έργου και επικεντρώνουν το ενδιαφέρον στην επεξεργασία της μορφής.

ΕΙΚ. 5- Τοπίο- Ν. Λύτρας. Μοντερνισμός –πρωτο εξπρεσινιστικό στιλ. (βαν Γκωγκ ) απόδωση εξωτερικού χώρου χωρίς να απεικονίζει την εικονογραφική ταυτότητα . Γενικός σχεδιασμός με πλατιά διαδρομή του πινέλου , αναγωγή των στοιχείων σε λωρίδες καιτείνουν στην αποτύπωση των εσωτερικών εντάσεων του καλλιτέχνη.

ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΗ ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 20ΟΥ ΑΙ. , Τρίτη στάση από τον πυρήνα των καθηγητών της ΑΣΚΤ που είχε φθίνουσα πορεία .

12