2.1 ΟΙ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (1100-700 π.Χ)

ΠΡΟΟΙΜΙΟ ΜΙΑΣ ΝΕΑΣ ΤΕΧΝΗΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ

3.1 (215) ΠΡΩΙΜΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (1100 – 700 π.Χ.)

2.1.1 (145) ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (1100 – 700 Π.Χ.)

Εισαγωγή

Επιρροή του μυκηναϊκού κόσμου στη μορφή και το περιεχόμενο των

ελληνικών τεχνών

(146) Πρώιμη εποχή του Σιδήρου:

νέα εποχή του ελληνικού πολιτισμού

καινοτομίες λόγω αντιφατικών, οικονομικών και πολιτικών φαινομένων

τα αυτόνομα μικρά κέντρα της Ελλάδας, παρουσιάζουν πολιτισμική

ενότητα

οι τέχνες εξέφραζαν νέες ανάγκες και τάσεις με αποτέλεσμα την

Προοπτική

Αρχές της τέχνης:

Διαφύλαξη ιερών συμβόλων (θεοί) και ιστορικών ινδαλμάτων (ήρωες)

Θρησκευτικές αξίες που κάλυπταν τις κοινωνικές πεποιθήσεις (όπως η

εδραίωση της οικονομικής και πολιτικής εξουσίας)

Κοινωνικό ιδεώδες: Το δημόσιο συμφέρον και η ευημερία

1

3.1 (215) ΠΡΩΙΜΗ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ (1100 – 700 π.Χ.)

Εισαγωγή

Αναφέρεται στην τέχνη του 10ου, 9ου και 8ου αι. π.Χ, τη λεγόμενη «πρώιμη»

περίοδο της ελληνικής τέχνης, την επανεμφάνιση της κεραμικής και της

αγγειογραφίας.

Ελληνική κεραμική, μικρογλυπτική και μικροτεχνία 1000-700 π.Χ.

1. Ποιά είναι τα δύο βασικότερα γνωρίσματα της Γεωμετρικής

Τέχνης;

- Ανθρωποκεντρική και αφηγηματική

2. Αναφέρετε τρία έργα της περιόδου

Μαζί με τους ανακτορικούς πολιτισμούς, χάθηκε και η τέχνη που

δημιούργησαν. Ακολούθησαν οι «σκοτεινοί αιώνες», που άφησαν ελάχιστα –

εξαιρετικά όμως δείγματα, μνημεία τέχνης (Κένταυρος του Λευκαντιού - 215) .

Κένταυρος του Λευκαντιού – εικ.1 -216 (τέλη 10 ου – αρχές 9 ου αι., ύψος 36

εκ)

Συγκεντρώνει τα δύο βασικά χαρακτηριστικά της ελληνικής τέχνης

Είναι ανθρωποκεντρική: η τέχνη ενδιαφέρεται κυρίως για την

ανθρώπινη μορφή και τις δραστηριότητες της, οι ήρωες της είναι είτε

άνθρωποι, είτε –συχνότερα- θεοί, με ανθρώπινα χαρακτηριστικά και

συμπεριφορά (βλ. σελ 226)

Είναι αφηγηματική: παρουσιάζει αναγνωρίσιμα στοιχεία από την

πραγματικότητα ή μια αφηγηματική κατάσταση, τα οποία παρατίθενται

με τρόπο ώστε να γίνονται αντιληπτά από το θεατή. Κάθε εικόνα

αφηγείται ή αναφέρεται σε μια ιστορία, ή σε ένα κομμάτι της, κάθε

εικόνα είναι ένα γεγονός, συνήθως φανταστικό-μυθικό, κάποτε

ιστορικό. (βλ. σελ 226)

2

Τα δύο αυτά χαρακτηριστικά συγκεκριμενοποιούνται κατά τον 8ο και 7ο αι.

αλλά κυρίως στο δεύτερο μισό του 8ου αι (750 π.Χ.). Η οικονομική ανάπτυξη

φέρνει αύξηση του πληθυσμού και καλύτερες συνθήκες διαβίωσης. Έλληνες

έμποροι εγκαθίστανται στις ακτές της Συρίας και αρκετοί ξένοι έρχονται στην

Ελλάδα. Ιδρύεται από τους Ευβοείς αποικία, οι Πιθηκούσες, στο νησί Ίσχια,

στη Νάπολη. Οι Έλληνες διασκευάζουν το φοινικικό αλφάβητο. Η ανατολική

τέχνη επιδρά στην ελληνική, εμφανίζονται τα πρώτα λίθινα μνημεία.

2.1.4 (150) ΚΕΡΑΜΙΚΗ

ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ:

γεωμετρικά αρθρωτό σχήμα

γεωμετρικά μοτίβα διακόσμησης

Οι αρχές της γεωμετρίας η βάση αγγειοπλαστών και αγγειογράφων.

Ταυτόχρονη εμφάνιση της γεωμετρίας, με παραλλαγές, σε νησιωτική και

ηπειρωτική Ελλάδα (εικ. 5)

ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Οι ομοιότητες και οι αναλογίες στην κεραμική τους πρωτογεωμετρικούς

χρόνους φανερώνει ότι στην Ελλάδα κυριαρχεί:

1. εκλαϊκευμένο αριστοκρατικό πνεύμα

2. εξιδανικευμένος λαϊκισμός

(151) Παρ’ όλο που οι τοπικές κοινωνίες υποστήριζαν διαφορετικά οικονομικά

και πολιτικά πρότυπα, η γεωμετρική νοοτροπία απέδειξε ένα συνειδητά κοινό

χώρο σε επίπεδο τέχνης, που απηχούσε κοινές παραδόσεις, προθέσεις και

βουλήσεις.

3

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Πρωτοκαθεδρία Αθήνας – Αττικής στην πρωτογεωμετρική κεραμική

Ανταγωνισμός μεταξύ Αττικής και Πελοποννήσου

Κόρινθος: μυκηναϊκή παράδοση – επιρροές από Αθήνα, γνώση

αισθητικών προτιμήσεων Ανατολής

Αθήνα: επηρεάζει, 900-700, Κόρινθο και Κυκλάδες

Ο θαλάσσιος παράγοντας όλο και πιο εμφανής

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗΣ ΚΕΡΑΜΙΚΗΣ

Τρία τα ουσιαστικά ζητήματα, δύο διακοσμητικά και ένα χρήσης:

1. Η γραμμή με τις μεταμορφώσεις τείνει να διακοσμήσει όλη την

επιφάνεια των αγγείων. Οι ζώνες, ο μαίανδρος και ο πληθωρισμός

καθρεφτίζουν την αξία της πληρότητα και εμφανίζεται ο «πανικός του

κενού» (ούτε εκατοστό αστόλιστο) (εικ. 6)

2. Οι εικονιστικές μετόπες των αγγείων, κυρίως του 8ου αι., μετατρέπονται

από εμβόλιμα διακοσμητικά στοιχεία σε κυρίαρχα. Δύο κατηγοριών τα

θέματα:

Α. Θέματα με ηρωικό χαρακτήρα – γρήγορο σχέδιο, σαν καρικατούρα.

Απεικονίζονται μάχες, κυνήγια κ.λ.π. εκλαϊκεύοντας τους θρύλους των

αριστοκρατών.

Β. Νεκρικές τελετές, τιμητικά αγωνίσματα, με στατικό κι επίσημο

χαρακτήρα

Και στις δύο κατηγορίες η εικονογράφηση των αγγείων δηλώνει ίσως

την κοινωνικότητα και τη συνοχή, που απαιτούν οι κάτοικοι των

πόλεων. Η πειθαρχία στο σχέδιο δείχνει την αξία που έδιναν στην

πειθαρχία στις νέες δομές της υπό διαμόρφωσης πόλης. Πειθαρχία=

περιορισμός.

3. Τα χρηστικά αγγεία έγιναν ταφικά κτερίσματα ή τεφροδόχα και

κατόπιν μεγεθύνθηκαν σε επιτάφια μνημεία. Επιβεβαίωση της ιερής

σχέσης ανθρώπου - καθημερινού αντικειμένου. Μετατροπή σε τηλεφανή

σήματα: Τονισμός του κύρους του ατόμου και της οικογένειας στο

4

κοινωνικό σύνολο (ο επιδεικτικός συναγωνισμός οδηγεί σε υπερμεγέθη

επιτάφια αγγεία) εικ 6 κεφ. 2

Βλ. Δραστηριότητα 1/Κεφάλαιο 2

3.1.1 (217) ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Ονομάστηκε έτσι (9ος και 8ο) λόγω της διακόσμησης αντικειμένων,

κυρίως στην κεραμική, με γεωμετρικά σχήματα (π.χ. μαίανδρος).

Από τα μέσα του 8ου αι.: Εμφανίζονται και ανθρώπινες μορφές. Τα

σωζόμενα αγγεία, βρέθηκαν μέσα ή επάνω σε τάφους (ταφικά έθιμα,

αγγείο του Διπύλου).

(217) Αμφορέας της Διπύλου (εικ. 6 κεφ. 2 - σελ. 152 και 217)

Βρέθηκε στο Δίπυλο, ένα από τα νεκροταφεία της Αθήνας

Βρίσκεται στο εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

Χρονολογείται γύρω στο 750 π.Χ. και εχει ύψος 1,55 μ

Έχει σχήμα αμφορέα (για μεταφορά λαδιού ή κρασιού) με δύο λαβές

Το συγκεκριμένο είναι πολύ μεγάλο (1,55 μ.) για πρακτική χρήση

Ήταν τοποθετημένο επάνω στον τάφο ως σήμα

Είναι καλυμμένο με γεωμετρικά σχήματα σχεδόν σε όλη του την

επιφάνεια, εκτός από δύο ταινίες: μία με ζώα στο λαιμό και μία με

σημαντική κεντρική σκηνή με ανθρώπινες μορφές στο σώμα: την

πρόθεσιν - προσκύνημα του νεκρού.

Οι μορφές αποδίδονται με απλά γεωμετρικά σχήματα και δυναμικές

εκφραστικές χειρονομίες

Και το νεκροκρέβατο είναι σχηματικό ενώ το σάβανο δείχνει να

κρέμεται από το νεκρό.

Πρώιμη προσπάθεια του Έλληνα καλλιτέχνη να επισημάνει και να

απεικονίσει τα κύρια στοιχεία του θέματος του αλλά και την

προσπάθεια του να αποδώσει μια «σκηνή»: τη σύνθεση των μορφών

σε ένα ολοκληρωμένο και περιγραφικό σύνολο.

Το βάθος απεικονίζεται αθροιστικά: οι μορφές που βρίσκονται πίσω

από άλλες απεικονίζονται δίπλα ή πάνω απ’ αυτές.

5

Βλ. Δραστηριότητα 1/Κεφάλαιο 2

(218) Κρατήρας της Διπύλου (εικ 3 κεφ 3 – σελ. 218)

1. Βρέθηκε στο Δίπυλο, ένα από τα νεκροταφεία της Αθήνας

2. Βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

3. Χρονολογείται γύρω στο 750 π.Χ. και έχει ύψος 1,24 μ

4. Έχει σχήμα κρατήρα – μεγάλο αγγείο με πλατύ στόμιο για την ανάμιξη

του κρασιού

5. Είναι καλυμμένο με γεωμετρικά σχήματα, εκτός από δύο ταινίες με

σημαντικές κεντρικές σκηνές με ανθρώπινες μορφές: α) την εκφορά του

νεκρού με τη συνοδεία πεζών που πενθούν και β) πομπής αρμάτων.

6. Τέτοια κηδεία, με τη συνοδεία επιβλητικών αρμάτων είχαν τη

δυνατότητα να οργανώσουν μόνο οικονομικά ισχυρές οικογένειες.

7. Ένα αγγείομ με τέτοιες απεικονίσεις τόνιζε την κοινωνική θέση του

νεκρού.

8. Σε κάποια αγγεία αυτής της κατηγορίας δίπλα στις σκηνές πρόθεσης

εικονίζονται σκηνές εκφοράς καθώς και παρελάσεις αρμάτων.

9. Αυτό το στοιχείο οδηγεί στην υπόθεση ότι οι επί μέρους σκηνές έχουν

μια αφηγηματική σχέση μεταξύ τους – εικονίζουν γεγονότα που

εκτυλίσσονται διαδοχικά – πρόθεσις, εκφορά, παρελάσεις αρμάτων.

10. Εικασία η σχέση της ελληνικής τέχνης με το αφηγηματικό

στοιχείο ανάγεται στις πρώτες εκφάνσεις της.

6

2.1.3 (147) ΠΛΑΣΤΙΚΗ – ΓΛΥΠΤΙΚΗ

(147) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ ΠΛΑΣΤΙΚΗΣ

Υλικά: ξύλο, πηλός και χαλκός

Ξόανα: ξύλινα αγάλματα θεών για τα ιερά

Πήλινα ειδώλια: ως κτερίσματα και αναθήματα βάσει της μυκηναϊκής

παράδοσης. Με χαρακτηριστικό την απολίθωση στο χρόνο, γενική τάση όλων

των ειδωλίων προς τη σχηματοποίηση. Σχηματικά, απολιθωμένα.

Χάλκινα ειδώλια: (148) Ως αναθήματα στα ιερά και συμπληρώματα.

Εντάσσονται στον κοινωνικό ιστό. Με χαρακτηριστικά τη ζωντάνια, τη

σαφήνεια και την κομψότητα

1. Παρά τις τοπικές παραδόσεις τα έργα μικροπλαστικής (χάλκινα και πήλινα

ειδώλια) αν και προέρχονταν από διαφορετικές περιοχές της Ελλάδας

συγγένευαν μορφολογικά.

2. Πλήθος ειδωλίων βρέθηκε σε ιερά με πανελλήνια εμβέλεια –Δωδώνη,

Ολυμπία, Δελφοί.

3. Τα πανελλήνια ιερά προϋπέθεταν την αποδοχή κοινών παραδόσεων και

κοινών επιδιώξεων από τους Έλληνες.

4. Συναίνεση των εκπροσώπων πόλεων και ιερών και κοινή συνείδηση των

ορίων της μητροπολιτικής Ελλάδας.

(148) ΜΟΡΦΟΛΟΓΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΚΑΙ ΣΗΜΑΣΙΑ

1. Κοινή θεματική σε διάφορους τόπους της ηπειρωτικής Ελλάδας και της

Κρήτης, που περιλάμβανε λατρευτικά και διακοσμητικά σύμβολα (πτηνά,

ίπποι, άρματα, μυθολογία)

2. Οι ίπποι αποτελούν και σύμβολο κοινωνικής τάξη (παράδειγμα 2, εικ. 2,

κεφ. 2)

7

3. Ανδρικά ειδώλια : έμφαση στον προστατευτικό και τον ηρωισμό.

Αριστοκρατία και απλές οικογένειες ταυτίζονται στα προβλήματα

οργάνωσης αυτοτελούς και αυτάρκους πολιτείας-πόλη κράτος)

4. Κινητικότητα που οδήγησε στον αποικισμό, την ισχυρή οικονομία και τη

δομή της πόλης κράτους

5. Η γυναίκα ήταν υποβαθμισμένη στην τέχνη, θεωρούνταν όμως ιδιαίτερα

ουσιαστικός ο μητρικός και ο συζυγικός της ρόλος (εικ. 3, κεφ. 2)

6. Παγιώνονται πανελλαδικά τα χαρακτηριστικά των θεών

7. Οι πόλεις διαλέγουν τις επίσημες θεότητές τους

8. Δίας με δόρυ-κεραυνός (εικ. 4, κεφ. 2) , Ποσειδώνας με δόρυ-τρίαινα.

Θεές ως σύζυγοι και ερωμένες. Εκτός από Αθηνά και Άρτεμη, παρθένες με

όπλα – ανδρικές ιδιότητες.

9. Χάλκινα ειδώλια: εκφραστικά, ζωντάνια, σαφήνεια, κομψότητα

10. Πήλινα ειδώλια: δίνουν την αίσθηση της απολίθωσης στο χρόνο

11. Γενική τάση όλων των ειδωλίων προς τη σχηματοποίηση.

12. Ωστόσο η σχηματοποίηση δε στερεί την πρωτοτυπία και τη φαντασία,

ιδιαίτερα από τους χαλκουργούς.

2.1.1 (146) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΚΤΗΡΙΩΝ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ

Αψιδωτά και ελλειψοειδή κτίσματα (στηριζόμενα στη μεσοελλαδική και

μυκηναϊκή παράδοση)

Μονόχωρα ή δίχωρα κτίσματα ορθογώνιας κάτοψης, οι «οίκοι»,

χρησιμοποιούνται ορισμένες φορές ως χώροι λατρείας.

Νέες προτιμήσεις των αρχιτεκτόνων στα νησιά, στην Ιωνία και στην

ηπειρωτική Ελλάδα:

1. «Εν παραστάσι» κτίριο -οι τοίχοι καταλήγουν σε δύο παραστάδες-

(εικ.1, κεφ. 2)

2. «Περίπτερος» ναός - περιβάλλεται από κίονες, πτερόν.

8

(147) Ναοδομία:

1. στηρίζεται στην παράδοση των μυκηναϊκών ανακτόρων, καθώς πολλοί

ναοί ιδρύθηκαν πάνω σ’ αυτά

2. ηθική υποχρέωση η διαιώνιση των θεϊκών συμβόλων

3. οι ναοί ως υλική υπόσταση στις θρησκευτικές αξίες

4. στέγαζαν το είδωλο του θεού

5. εφ’ όσον κατοικούσαν κάπου οι Θεοί, σε αυτό το κάπου κατοικούσαν

και οι Έλληνες

3.1.2 (219) «ΓΕΩΜΕΤΡΙΚΗ» ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

Αυξάνονται τα κτερίσματα - αντικείμενα που θάβονταν με το νεκρό

Αυτή την εποχή η τέχνη εμπλουτίζεται με νέα υλικά και τις τεχνικές

επεξεργασίας τους (φερμένα κυρίως από Ανατολή).

Υπόθεση κατά τον 9ο αι. εγκαθίστανται στην Ελλάδα τεχνίτες από

Συρία και Παλαιστίνη και διδάσκουν εκ νέου στους Έλληνες την

επεξεργασία, χρυσού, ελεφαντόδοντου κ.α.

ΕΙΔΩΛΟΠΛΑΣΤΙΚΗ (εικ. 4 κεφ. 3)

1. Ειδώλιο από αθηναϊκό τάφο

2. Βρίσκεται στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

3. Χρονολογείται γύρω στο 750-725 π.Χ. και έχει ύψος 24 εκ.

4. Ειδώλιο από ελεφαντόδοντο που παριστάνει γυμνό κορίτσι

9

5. Υπόθεση ο Έλληνας τεχνίτης έμαθε την τέχνη από ανατολίτη ομότεχνο

του αλλά δεν ακολούθησε την τεχνοτροπία παρόμοιων ανατολίτικων

αντικειμένων.

6. Η μορφή της γυναίκας είναι λεπτή, «γεωμετρική» και φορά στο κεφάλι ένα

απλό στρογγυλό καπέλο, τον πώλο, τον οποίο συχνά φορούν θεές ή

ιέρειες στην μεταγενέστερη ελληνική τέχνη.

ΚΟΣΜΗΜΑΤΟΤΕΧΝΙΑ

Τέχνη στα αρχαία ελληνικά είναι η δική μας σήμερα υψηλή τέχνη αλλά

και αυτό που ονομάζουμε εφαρμοσμένες τέχνες, π.χ.

αργυροχρυσοχοΐα.

Από τάφους προέρχονται και μερικά από τα παλαιότερα χρυσά

κοσμήματα στον ελλαδικό χώρο, μετά την καταστροφή του μυκηναϊκού

πολιτισμού.

ΣΚΟΥΛΑΡΙΚΙΑ - ΕΝΩΤΙΑ (εικ.5 κεφ 3 – σελ. 219)

1. Τα ενώτια βρέθηκαν σ’ έναν πλούσιο τάφο της Αρχαίας Αγοράς της

Αθήνας

2. Βρίσκεται στο Μουσείο Στοάς Αττάλου

3. Χρονολογούνται γύρω στο 850 π.Χ. και έχουν ύψος 6,5 εκ.

4. Υπόθεση κατασκευάστηκαν στην Ελλάδα, στην Αθήνα, από Έλληνα

τεχνίτη, που έμαθε την τέχνη από ανατολίτη.

5. Μαρτυρούν τη μεγάλη ανάπτυξη της χρυσοχοΐας στην Αθήνα του 9ου αι.

6. Είναι διακοσμημένα με τις τεχνικές της κοκκίδωσης και την

συρματοτεχνικής, που απαιτούν στενή καθοδήγηση και επίμονη εξάσκηση

(220-221) ΑΦΗΓΗΣΗ

Προς τα τέλη της γεωμετρικής περιόδου, γύρω στο 700 π.Χ.

αυξάνονται οι αφηγηματικές σκηνές σε αγγειογραφία και μικροτεχνία.

Εκτός από τα ταφικά έθιμα των μεγάλων αγγείων συναντάμε και

αναπαραστάσεις αναγνωρίσιμων ελληνικών μύθων.

10

ΛΙΘΙΝΗ ΣΦΡΑΓΙΔΑ (εικ. 7 κεφ. 3 – σελ. 221)

1. Γύψινο εκμαγείο (=αντίγραφο) από λίθινη σφραγίδα

2. Χρονολογείται γύρω στο 700 π.Χ. και έχει πλάτος 2,2 εκ.

3. Βρίσκεται στο Παρίσι, Bibliotheque Nationale

4. Ανήκει σε μια δημοφιλή κατηγορία: με «γεωμετρική» διακόσμηση και

εικονιστικές παραστάσεις

5. Παράσταση Κενταύρου που δέχεται επίθεση από τοξότη

6. Υπόθεση Α’ Ο Κένταυρος Νέσσος δέχεται επίθεση από τον Ηρακλή

– τοξότη

7. Υπόθεση Β’ ίσως να αναπαριστά ένα γνωστό στην εποχή του μύθο

που αργότερα ξεχάστηκε ή και την επίθεση ενός ανώνυμου τοξότη

προς έναν Κένταυρο

8. Σε κάθε περίπτωση και ο καλλιτέχνης που χάραξε το θέμα και αυτοί

που τη χρησιμοποίησαν μπορούσαν να κατανοήσουν το θέμα

9. Η ελληνική τέχνη είχε ήδη κατακτήσει την τεχνική της αφήγησης

11

3.2 (221) ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΤΟΥ 7ου ΑΙ. (αρχαϊκή εποχή 700-600 π.Χ)

I. Ποιος είναι ο ορισμός της «ανατολίζουσας» κεραμικής;

II. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της πρώιμης ελληνικής γλυπτικής;

III. Πως ονομάζονται οι δύο ελληνικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί;

Μια σύντομη αλλά ουσιαστική περίοδος γόνιμης επαφής των Ελλήνων με

τους πολιτισμούς και την τέχνη της Ανατολής.

Η αρχαία Ελλάδα πάντα υπό τη γόνιμη επήρεια της Ανατολής: Εγγύς

Ανατολή αλφάβητο, Αίγυπτο και Βαβυλώνα μαθηματικά και

αστρονομία, Περσία στοιχεία του πολιτισμού και της τέχνης τους.

Κυρίως μέσω της εγκατάστασης των Ελλήνων σε περιοχές της Ανατολής,

από εμπορεύματα που έφταναν στην Ελλάδα και από την εγκατάσταση

μεταναστών από την Ανατολή.

Η οικονομική άνθηση και η πολιτική σταθερότητα του 7ου αι. (700-600 π.Χ.)

ευνοούν την ανοδική πορεία της τέχνης τον 7ο και 6ο αι.

Κόρινθος (222)

1. Η Κόρινθος αναπτύσσει μεγάλη εμπορική δραστηριότητα κι αυτό ευνόησε

την κεραμική

2. Σημαντικότερη ήταν η παραγωγή μικροσκοπικών μυροδοχείων

(αρυβάλλων εικ 72 Αλευρά) για το εμπόριο των φημισμένων στην ανατολή

κορινθιακών αρωμάτων.

12

3. Κύρια διακόσμηση τους τα ζώα με μια νέα τεχνική, που συνδύαζε μελανές

μορφές με εγχάρακτη διακόσμηση και επιπλέον λευκά και κόκκινα μοτίβα.

4. Επηρεάστηκαν από την Ανατολή (από τα εμπορεύματα που συνέρρεαν –

μεταλλοτεχνία, ανάγλυφα και υφαντά).

5. Αυτός ο τύπος της κεραμικής ονομάζεται «ανατολίζουσα κεραμική»

6. Στην ανατολική Ελλάδα αναπτύχθηκε μια ιδιότυπη κατηγορία της

κεραμικής αυτής, ο «ρυθμός των αιγάγρων», με σειρές ζώων σ’ όλη την

επιφάνεια του αγγείου.

7. Οι μορφές έχουν μαύρο περίγραμμα και γέμισμα με μαύρο, λευκό και

κόκκινο χρώμα.

8. Οι σειρές ζώων (ζωοφόροι) είναι τυπικό συριακό μοτίβο.

9. Οι πολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν την εικονογραφία της κορινθιακής

κεραμικής (223)

10. Οπλιτική φάλαγγα και αγγειογραφία – οινοχόη Chigi της Ρώμης

(Αλευρά εικ. 73)

(224) ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Γλυπτική και κοινωνία – παράδειγμα 3

Απόλλωνας Μαντίκλου (εικ 62 Αλευρά)

1. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των κοινωνικών εξελίξεων

2. Χρονολογείται γύρω στο 700 π.Χ.

3. Λόγω των πολιτικών εξελίξεων καταγράφετε κοινωνική άνοδος

ευκατάστατων οικονομικά, αλλά χωρίς αριστοκρατική καταγωγή, τάξεων,

που είχαν έως τότε περιορισμένη πρόσβαση στην εξουσία.

4. Η τέχνη τότε, όπως και σήμερα, χρησιμοποιήθηκε για να επιβεβαιωθεί το

κοινωνικό υπόβαθρο και το γόητρο του δωρητή – η επιγραφή εξασφαλίζει

ότι δε θα περάσει απαρατήρητο ή ανώνυμο.

13

5. Τεχνοτροπικά δείχνει την προέλευση του από τις γεωμετρικές μορφές,

αλλά και την προσπάθεια του καλλιτέχνη να κατασκευάσει μια μορφή πιο

πλαστική, λιγότερο επίπεδη και περισσότερο φυσιοκρατική.

Dame d’ Auxerre ( εικ . 67, Αλευρά )

Βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι

Χρονολογείται το 630 π.Χ.

Αγαλματίδιο από πωρόλιθο

Πιθανότατα ανάθημα από κάποιο ιερό της εποχής

Νέα τεχνοτροπικά στοιχεία που φαίνεται φαίνεται ότι έφτασαν από την

Ανατολή:

Τα καλοχτενισμένα μαλλιά

Το σχήμα του χεριού και του προσώπου

Η στάση της μορφής

Όλα στοιχεία προσαρμοσμένα στις ελληνικές συνθήκες από ξένες

επιρροές.

Με την πάροδο του 7ου αι. τα ιερά στον ελλαδικό χώρο

εμπλουτίζονται με πλούσια αναθήματα επιφανών ανδρών και

γυναικών.

Τα ιερά εξωραΐζονται με έξοδα των πόλεων, σε μια κίνηση

εξασφάλισης τοπικού και «διεθνούς» γοήτρου.

Έτσι περνάμε από τις ξύλινες και πλίθινες κατασκευές στις μόνιμες

λίθινες.

(225) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΡΥΘΜΟΙ

Παγιώνονται οι δύο ρυθμοί της ελληνικής αρχιτεκτονικής: ο Ιωνικός

και ο Δωρικός(εικ. 42, Αλευρά)

14

Δύσκολος ο εντοπισμός της προέλευσής τους

Άρρηκτα δεμένοι με την ελληνική κοινωνία που τους γέννησε και την

ελληνική γη που τους φιλοξένησε

Τα δυο πιο χαρακτηριστικά δώρα του ελληνικού πολιτισμού προς τη

Δύση

Οι Έλληνες αρχιτέκτονες ανέτρεξαν στην εμπειρία και την

τεχνογνωσία της ανατολής και της Αιγύπτου.

(153) ΣΥΝΟΨΗ ΕΝΟΤΗΤΑΣ 2.1

Πήλινα και χάλκινα ειδώλια: ηθικές αρχές αγωνιστή-μαχητή

Αστικά κέντρα: πειθαρχία και χρέος προς το γενικό συμφέρον

Ηρωικό ιδεώδες: μέσω των θεών και των ηρώων

Η γεωμετρία προβάλλει την ορθότητα και την ισορροπία

15

2.2 ΟΙ ΑΡΧΑΪΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (700-480 π.Χ)

ΟΙ ΘΕΟΙ ΚΑΙ ΟΙ ΗΡΩΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

3.3 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (700-480 π.Χ)

2.2.1 (153) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Μεγάλες ευκαιρίες λόγω οικονομικών δραστηριοτήτων

2. Η πόλη-κράτος ήταν το αποτέλεσμα και η απαρχή πολιτειακών

διαδικασιών. Αριστοκρατικά και ολιγαρχικά καθεστώτα δοκιμάζονται,

νομοθέυες επιχειρούν να επιβάλλουν την τάξη, εγκαθιδρύονται και

πέφτουν τυραννίες.

3. Κοινωνική και πολιτική ανάπτυξη

4. (154) Η εμφάνιση της γραφής συμβάλει στη διοικητική συγκρότηση του

κράτους

5. Η γραφή αποδεικνύει την ύπαρξη στην Ελλάδα ενιαίου πολιτισμού παρά

τις χωρικές διαφοροποιήσεις και ιδιομορφίες.

6. Ο αποικισμός έφερε την επαφή με τους «βαρβάρους»

7. Πελοπόννησος και Αττική καθορίζουν τις τύχες του αρχαϊκού κόσμου

8. Ανάπτυξη των τεχνών

9. Αξίες πάνω σε πνευματικές βάσεις

10. Το ιδεώδες που εκδηλώθηκε μέσα από τα έργα των τεχνών τα χρόνια

αυτά είναι εκείνο της πανελλήνιας υπεροχής.

16

3.3 (226) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Έως τώρα :

1. ανθρωποκεντρικό ενδιαφέρον

2. αφηγηματικός χαρακτήρας

3. έμφαση στην αξία του έργου ως μνημείου

4. ιδιωτική τέχνη: χρήση της γλυπτικής για αναθήματα, που είχαν επίσης

σκοπό να υπογραμμίσουν την οικονομική και κοινωνική δύναμη του

αναθέτη

5. κρατική τέχνη: διατυμπανίζει τη δύναμη της πόλης στην οποία ανήκει.

6. οι αναθέσεις μεγάλων έργων (δημόσιων κτιρίων και ναών) συντελούν στην

ανάπτυξη και στην παγίωση των δύο αρχιτεκτονικών ρυθμών – ιωνικός και

δωρικός (εικ. 42, Αλευρά)

17

3.2 (221) ΑΝΑΤΟΛΙΚΕΣ ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΤΕΧΝΗ

ΤΟΥ 7ου ΑΙ.

IV. Ποιος είναι ο ορισμός της «ανατολίζουσας» κεραμικής;

V. Ποια είναι τα χαρακτηριστικά της πρώιμης ελληνικής γλυπτικής;

VI. Πως ονομάζονται οι δύο ελληνικοί αρχιτεκτονικοί ρυθμοί;

Μια σύντομη αλλά ουσιαστική περίοδος γόνιμης επαφής των Ελλήνων με

τους πολιτισμούς και την τέχνη της Ανατολής.

Η αρχαία Ελλάδα πάντα υπό τη γόνιμη επήρεια της Ανατολής: Εγγύς

Ανατολή αλφάβητο, Αίγυπτο και Βαβυλώνα μαθηματικά και

αστρονομία, Περσία στοιχεία του πολιτισμού και της τέχνης τους.

Κυρίως μέσω της εγκατάστασης των Ελλήνων σε περιοχές της Ανατολής,

από εμπορεύματα που έφταναν στην Ελλάδα και από την εγκατάσταση

μεταναστών από την Ανατολή.

Η οικονομική άνθηση και η πολιτική σταθερότητα του 7ου αι. (700-600 π.Χ.)

ευνοούν την ανοδική πορεία της τέχνης τον 7ο και 6ο αι.

Κόρινθος (222)

1. Η Κόρινθος αναπτύσσει μεγάλη εμπορική δραστηριότητα κι αυτό ευνόησε

την κεραμική

18

2. Σημαντικότερη ήταν η παραγωγή μικροσκοπικών μυροδοχείων

(αρυβάλλων εικ 72 Αλευρά) για το εμπόριο των φημισμένων στην ανατολή

κορινθιακών αρωμάτων.

3. Κύρια διακόσμηση τους τα ζώα με μια νέα τεχνική, που συνδύαζε μελανές

μορφές με εγχάρακτη διακόσμηση και επιπλέον λευκά και κόκκινα μοτίβα.

4. Επηρεάστηκαν από την Ανατολή (από τα εμπορεύματα που συνέρρεαν –

μεταλλοτεχνία, ανάγλυφα και υφαντά).

5. Αυτός ο τύπος της κεραμικής ονομάζεται «ανατολίζουσα κεραμική»

6. Στην ανατολική Ελλάδα αναπτύχθηκε μια ιδιότυπη κατηγορία της

κεραμικής αυτής, ο «ρυθμός των αιγάγρων», με σειρές ζώων σ’ όλη την

επιφάνεια του αγγείου.

7. Οι μορφές έχουν μαύρο περίγραμμα και γέμισμα με μαύρο, λευκό και

κόκκινο χρώμα.

8. Οι σειρές ζώων (ζωοφόροι) είναι τυπικό συριακό μοτίβο.

9. Οι πολιτικές εξελίξεις επηρεάζουν την εικονογραφία της κορινθιακής

κεραμικής (223)

10. Οπλιτική φάλαγγα και αγγειογραφία – οινοχόη Chigi της Ρώμης

(Αλευρά εικ. 73)

Τι γνωρίζετε για την ανατολίζουσα κεραμική και τι για τη γλυπτική του

7ου π.Χ. αιώνα??

ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Ο 7ος αιώνας π.Χ., ονομάζεται και ανατολίζουσα περίοδος της αρχαίας

ελληνικής τέχνης, επειδή παρατηρείται μεγάλη εισροή ανατολικών

θεμάτων και κοσμημάτων (π.χ. η σφίγγα, ο γρύπας, το λιοντάρι, τα

άνθη λωτού, τα ανθέμια).

Προσπάθεια δημιουργίας πιο φυσιοκρατικών παραστάσεων.

Σημαντική θέση στην κεραμική του 7ου αιώνα π.Χ. κατέχει η Κόρινθος

με την παραγωγή των μικρών μυροδοχείων (αρύβαλλοι).

19

Τεχνική: διακόσμηση με ζώα – μελανή απόδοση με εγχάρακτη

διακόσμηση.

Νέα Τεχνική: εγχάρακτη διακόσμηση + κόκκινα και λευκά μοτίβα

Σημαντικά Κέντρα: Ρόδος, Μίλητος, Χίος κ.α. (“Ρυθμός των Αιγάγρων” -

ζωοφόροι)

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

1. Σημαντικά έργο της μεταβατικής περιόδου από τη γεωμετρική στη

δαιδαλική εποχή της αρχαίας ελληνικής πλαστικής είναι ένα χάλκινο

ειδώλιο γυμνής ανδρικής μορφής, που ονομάστηκε ο Απόλλωνας

(παράδειγμα 3, εικ 62 Αλευρά, κεφ. 3) ” κι ένα μαρμάρινο άγαλμα

γυναικείας μορφής η Άρτεμης (εικ 8 κεφ.3), αναθήματα του Μαντίκλου και

της Νικάνδρης αντίστοιχα.

2. Ο ρόλος ή ταυτότητα των μορφών καθορίζεται από τα ρούχα ή τα

σύμβολα που φέρουν: π.χ. τόξο Απόλλωνας ή Άρτεμης

3. Χαρακτηριστικά της γλυπτικής: μετωπικότητα, τυποποίηση,

σχηματοποίηση, διακοσμητικότητα.

4. Η πλαστική του μεγαλύτερου μέρους του 7ου π.Χ. αιώνα, ονομάζεται

“Δαιδαλική”:

I. Αυστηρή οργάνωση των μορφών με βάση τον κατακόρυφο και τους

οριζόντιους άξονες που διέπουν τις φυσικές μορφές

II. Αύξηση της μάζας των μορφών (απουσία βάθους)

III. Βελτίωση αναλογιών

IV. Προσκόλληση των χεριών στο σώμα

V. Πρόσωπο : χαμηλό μέτωπο, αυστηρά οριζόντια τοποθετημένοι

οφθαλμοί και στόμα, ανυπαρξία πλαϊνών όψεων προσώπου

(επίπεδο κρανίο) και πλαισίωσή του από την πλούσια μάζα της

κόμης

20

VI. Απόδοση της κόμης σαν άκαμπτης περούκας (“οροφωτή φενάκη”).

5. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΡΓΑ: “Ανάθημα της Ναξίας Νικάνδρης”, Dame d` Auxerre

(Πέπλο ζωσμένο σφιχτά στη μέση και ένα είδος μπέρτας = “επίβλημα”,

που στερεώνονταν μπροστά στο λαιμό με περόνη ή αλυδίδα)

6. Από τον 6ο αι. η ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας και των τεχνικών της

χύτευσης δίνει θεαματικά αποτελέσματα καθώς βαθμιαία η στάση των

γλυπτών ξεφεύγει από τη μετωπικότητα.

(224) ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Γλυπτική και κοινωνία – παράδειγμα 3

Απόλλωνας Μαντίκλου (εικ 62 Αλευρά)

1. Χαρακτηριστικό παράδειγμα των κοινωνικών εξελίξεων

2. Χρονολογείται γύρω στο 700 π.Χ.

3. Λόγω των πολιτικών εξελίξεων καταγράφετε κοινωνική άνοδος

ευκατάστατων οικονομικά, αλλά χωρίς αριστοκρατική καταγωγή, τάξεων,

που είχαν έως τότε περιορισμένη πρόσβαση στην εξουσία.

4. Η τέχνη τότε, όπως και σήμερα, χρησιμοποιήθηκε για να επιβεβαιωθεί το

κοινωνικό υπόβαθρο και το γόητρο του δωρητή – η επιγραφή εξασφαλίζει

ότι δε θα περάσει απαρατήρητο ή ανώνυμο.

5. Τεχνοτροπικά δείχνει την προέλευση του από τις γεωμετρικές μορφές,

αλλά και την προσπάθεια του καλλιτέχνη να κατασκευάσει μια μορφή πιο

πλαστική, λιγότερο επίπεδη και περισσότερο φυσιοκρατική.

Dame d’ Auxerre ( εικ . 67, Αλευρά )

Βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι

Χρονολογείται το 630 π.Χ.

Αγαλματίδιο από πωρόλιθο

21

Πιθανότατα ανάθημα από κάποιο ιερό της εποχής

Νέα τεχνοτροπικά στοιχεία που φαίνεται φαίνεται ότι έφτασαν από την

Ανατολή:

Τα καλοχτενισμένα μαλλιά

Το σχήμα του χεριού και του προσώπου

Η στάση της μορφής

Όλα στοιχεία προσαρμοσμένα στις ελληνικές συνθήκες από ξένες

επιρροές.

Με την πάροδο του 7ου αι. τα ιερά στον ελλαδικό χώρο

εμπλουτίζονται με πλούσια αναθήματα επιφανών ανδρών και

γυναικών.

Τα ιερά εξωραΐζονται με έξοδα των πόλεων, σε μια κίνηση

εξασφάλισης τοπικού και «διεθνούς» γοήτρου.

Έτσι περνάμε από τις ξύλινες και πλίθινες κατασκευές στις μόνιμες

λίθινες.

(225) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΟΙ ΡΥΘΜΟΙ

Παγιώνονται οι δύο ρυθμοί της ελληνικής αρχιτεκτονικής: ο Ιωνικός

και ο Δωρικός

Δύσκολος ο εντοπισμός της προέλευσής τους

Άρρηκτα δεμένοι με την ελληνική κοινωνία που τους γέννησε και την

ελληνική γη που τους φιλοξένησε

Τα δυο πιο χαρακτηριστικά δώρα του ελληνικού πολιτισμού προς τη

Δύση

Οι Έλληνες αρχιτέκτονες ανέτρεξαν στην εμπειρία και την

τεχνογνωσία της ανατολής και της Αιγύπτου.

22

2.2.2 ( 154) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΜΝΗΜΕΙΑΚΟΙ ΝΑΟΙ

Περιμετρική κιονοστοιχία – περίπτερος ναός (7ος αι)

(155) Ιδανική θεϊκή κατοικία – πολιτείες των θεών

Αρχή της ιερότητας η υπαγωγή των πόλεων στην προστασία των

θεών: Καθαγιασμός των ανθρώπινων πράξεων και του χώρου τους

Η οργάνωση της πόλης τον 7ο αι. ήταν το αποτέλεσμα παλιών και νέων

θεσμών και είχε την κάλυψη των θεών.

Το όραμα της πόλης-κράτους συμπεριλαμβάνει τη συλλογικότητα

Μνημειακή ναοδομία = Έκφραση της ιερότητας της πόλης

Πανελλήνια ιερά (Δελφοί, Ολυμπία, Δωδώνη):

Μετά την πόλη τα πανελλήνια ιερά έρχονται πρώτα στη συνείδηση των

πολιτών

Συγκέντρωναν έργα όλων των τεχνών και απ΄ όλες τις περιοχές

Φανερώνονται οι συγκλίσεις και οι διαφοροποιήσεις των δημιουργών

Αρχιτεκτονική, γλυπτική κ.α. παρουσίαζαν τα επιτεύγματα τους εκεί

Επιδείκνυαν εκεί τα καλλιτεχνικά ρεύματα και το πνεύμα του

ανταγωνισμού των πόλεων για ποιοτική ανωτερότητα

23

Αρχαϊκό ιδεώδες: κυριαρχία ενός νοητού κράτους όλων των Ελλήνων

Τα πανελλήνια ιερά λειτούργησαν ως θρησκευτικά, εθνικά και

καλλιτεχνικά κέντρα

2.2.3 ΠΛΑΣΤΙΚΗ - ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Συμπληρωματικός ο ρόλος της γλυπτικής

Ωραιοποιεί ιερά και ταφικά μνημεία

Εμπεριέχει όψεις της πνευματικότητας των κατοίκων της ελληνικής

επικράτειας

ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΕΡΓΩΝ

Τα ανάγλυφα και ολόγλυφα γλυπτά εξυπηρετούν τις ανάγκες τιμής:

Προσφέροντας υλικά δείγματα λατρείας στους θεούς

Απεικονίζοντας τους θεούς

Προβάλλοντας αθλητικά και αγωνιστικά πρότυπα

Διατηρώντας στη μνήμη τους νεκρούς

(156) Στις επιτύμβιες στήλες (Επιτύμβια στήλη Αριστίωνα παράδειγμα 3,

εικ. 7, κεφ. 2) η μνήμη του νεκρού επιτυγχάνεται με την εξιδανίκευση των

σημαντικών και κοινωνικών γνωρισμάτων του νεκρού.

Μνημειακή γλυπτική: προώθησε την ιδέα της αισθητικής στο πλαίσιο της

θρησκευτικότητας, ενώ αξιοποιήθηκε καλλιτεχνικά και λατρευτικά η μυθολογία

(Θησαυρός των Σιφνίων στους Δελφούς, Ζωφόρος με γιγαντομαχία,

530-525 π.Χ, παράδειγμα 4, εικ. 8 και 8α, κεφ. 2)

24

Η ζωφόρος αποτελεί ουσιαστικά ανοικτό βιβλίο που υπενθυμίζει

μυθολογικά επεισόδια της Γιγαντομαχίας.

Σύζευξη θρησκευτικότητας και αισθητικής.

Διακρίνονται ο Ηρακλής και η Κυβέλη πάνω ενώ κάτω ο Απόλλων

και η Άρτεμις.

Τα θέματα αφηγούνται θρύλους για τον τόπο και τους τιμώμενους

θεούς.

Στα αρχαϊκά χρόνια τα αγάλματα θεών και συμβόλων τους

επιβάλλονταν με τη διογκωμένη ομορφιά της νεότητας ή ωριμότητας.

Εδώ βλέπουμε την αρχή των δημιουργών να φτιάξουν έργα με

αληθοφάνεια που ήθελε τις θεότητες με μορφή και ιδιότητες

ανθρώπινες.

Γι’ αυτό οι γλύπτες στόχευαν να αποδώσουν τέλειες μορφές

(ολοκληρωμένες), δημιουργώντας ιδεώδη, τα λεγόμενα ιερά

αρχέτυπα. (σελ. 158)

Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΩΡΑΙΟΥ

Ο αγώνας για το ωραιότερο έργο τέχνης και την τεχνική, καθώς και ο

αγώνας των ρωμαλέων αθλητών επηρέασαν τους καλλιτέχνες των

αρχαϊκών χρόνων.

Πνευματικές και σωματικές αξίες των πολιτών από πολλά μέρη

διακρίνονταν σε κοινά πεδία.

Επομένως μέσω των έργων ανταλλάσσονταν ιδέες και συναντιόνταν

δυνάμεις διάσπαρτες στην Ελλάδα.

Η αντίληψη του Ωραίου των αρχαϊκών χρόνων είχε ως υπόβαθρο τις

αισθητικές αντιλήψεις των γεωμετρικών χρόνων (9ο, 8ο και 7ο αι.)

Τοπικές παραδόσεις και αφομοίωση ανατολικών στοιχείων (από

αναθήματα στα ιερά κατά τους γεωμετρικούς χρόνους –Ανατολίτες,

Νεοχιττίτες, Αιγύπτιοι, Ασσύριοι) στην πλαστική απόδοση ανθρώπων

και ζώων όπως η μετωπικότητα και το φυσικό μέγεθος αποτελούν την

απαρχή των αγαλμάτων του 7ου αι. -> μεγέθυνση -> πρόκληση της

αναπαράστασης με φυσιοκρατικά στοιχεία

25

(158) ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΚΟΤΗΤΑ ΦΥΣΙΟΚΡΑΤΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΩΝ

ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ

1. Λόγω της αρχιτεκτονικής, υπήρχε η ανάγκη για μεγαλειώδη γλυπτά

2. Η θέαση, λόγω όγκου, έπρεπε να έχει ανθρωπόμορφα και

φυσιοκρατικά δεδομένα καθώς αντικαθίσταται η αφή των σχηματικών

ειδωλίων.

3. Τα αγάλματα των θεών και των συμβόλων τους επιβάλλονται με τη

διογκωμένη ομορφιά της νεότητας ή της ωριμότητας

4. Γενικευμένη πίστη ότι οι θεοί έχουν ανθρώπινη μορφή και ιδιότητες.

5. Προσπάθεια απόδοσης ολοκληρωμένων μορφών ιερά αρχέτυπα

6. Συνδυασμός των αποδεκτών στοιχείων της θείας προσωπικότητας με

τις προθέσεις των πόλεων.

7. Μέσω του ανθρωπομορφισμού, οι πόλεις εξευμένιζαν τους θεούς με

μεγάλα έργα ενώ οι φιλοδοξίες αποκτούσαν ανθρωπόμορφο και θεϊκό

ταυτόχρονα πρόσωπο

(159) ΑΝΘΡΩΠΟΜΟΡΦΙΣΜΟΣ - ΚΟΥΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΡΕΣ

1. Απόδειξη του ανθρωπομορφισμού: οι Κούροι -γυμνοί νεαροί άνδρες-

και οι Κόρες – ενδεδυμένες νεαρές γυναίκες (εικ 9 και 10, κεφ. 2)

2. Με τους τύπους αυτούς παριστάνονται θεοί, θνητοί, αθλητές κλπ στο

άνθος της ηλικίας τους

3. Κυρίαρχο μέλημα η ωραιοποίηση (επινοήσεις στην κόμμωση, τη

διάπλαση κλπ). Πολυχρωμία, πρόσθετα κοσμήματα στο άγαλμα.

26

4. Εμφανείς ανατολικές επιδράσεις και συμβατικότητες στην απόδοση.

Γρήγορη απεξάρτηση από τα στοιχεία της Ανατολής.

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ

Η μορφολογία των Κούρων-Κορών αποπνέει πνευματικότητα

Νέες επινοήσεις κατά καιρούς: από σανιδόμορφη πίσω πλευρά

(ανάγλυφο) σε ολόγλυφη

(160) εμψύχωση της πέτρινης μορφής με στοιχεία φυσικότητας και

κίνησης

Διαφάνεια του θηλυκού ενδύματος και αίσθηση της κίνησης

ΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΣΗΜΑΣΙΕΣ

Οι δημιουργοί διαμόρφωσαν τα κριτήρια και τις αισθητικές απαιτήσεις

του κοινού.

Το αθλητικό και αισθητικό ιδεώδες εκφράστηκε μέσω της γλυπτικής

3.3.1 (227) ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Ανδρικές και γυναικείες μορφές αποτελούν την πλειονότητα των γλυπτών.

Αρχικά ορθή, μετωπική στάση. Καθορίζονται από τα ενδύματα ή τα

σύμβολα που κρατούν.

Με την πάροδο των ετών και την ανάπτυξη της μεταλλοτεχνίας εξελίσσεται

η τεχνική.

(228) ΚΟΥΡΟΙ ΚΑΙ ΚΟΡΕΣ

Κούρος : Γυμνή, όρθια ανδρική μορφή

Κόρη: Όρθια ή καθιστή ντυμένη γυναικεία μορφή

Απόλλωνας του Μαντίκλου και Άρτεμις της Νικάνδρης, πρώιμοι

κούρος και κόρη αντίστοιχα

Ναός του Ποσειδώνα στο Σούνιο: Σειρά αναθημάτων Κούρων, στημένα

στον περίβολο του ναού. Τα πρωιμότερα χρονολογούνται από τα τέλη

του 7ου και συνεχίζουν μέχρι τον 6ο αι. π.Χ.

27

Κόρες ως αναθήματα στην Ακρόπολη που στέκουν μετωπικά

(Πεπλοφόρος)

Τι ήταν ο κούρος και η κόρη? Σε τι χρησίμευαν? Τι ήταν το “αρχαϊκό

μειδίαμα? Αναφέρατε πέντε παραδείγματα κούρων ή κορών (ονομασία,

προέλευση, χρονολόγηση).

Βασικοί τύποι της γλυπτικής του 6 ου π.Χ. αιώνα : ο ΚΟΥΡΟΣ & η ΚΟΡΗ

1. ΚΟΥΡΟΣ : όρθια ανδρική γυμνή μορφή με προβεβλημένο το πόδι.

Μετωπικότητα. Όσο περνούν τα χρόνια, οι κούροι αποδίδονται με

περισσότερες ανατομικές λεπτομέρειες και ακρίβεια. Τα χέρια

απομακρύνονται από το σώμα. Κόμη – “ηράκλειον άμμα”, αθλητικό –

ηρωικό ιδεώδες – σωματικό, ψυχικό και νοητικό κάλλος, απόδοση

μορφών στο άνθος της ηλικίας τους. Η μετωπικότητα και το φυσικό

μέγεθος των αγαλμάτων, θεωρούνται ανατολικές επιδράσεις.

2. ΚΟΡΗ : όρθια γυναικεία μορφή, φορά ιωνικό χιτώνα με μακριά μανίκια

ή λοξό ιωνικό ιμάτιο. Με το ένα χέρι κρατά προσφορά (πτηνό, άνθος,

καρπός) και με το άλλο ανασηκώνει το χιτώνα. ορά κοσμήματα από

πολύτιμα μέταλλα και πέτρες.

3. ΠΡΟΕΛΕΥΣΗ :

Ήταν ομοιώματα θνητών που αφιερώνονταν σε ιερά ως ένδειξη

πίστης (ιερά)

“Σήματα” σε νεκροταφεία (νεκροταφεία)

4. “ΑΡΧΑΙΚΟ ΜΕΙΔΙΑΜΑ”: Το αρχαϊκό χαμόγελο ίσως δημιουργήθηκε

από το γλύπτη για να επιτευχθεί μία ομαλή μετάβαση από το στόμα

στα μάγουλα, όμως διατηρήθηκε γιατί έδινε μία χαρούμενη έκφραση

στο γλυπτό. Όταν με την πρόοδο της γλυπτικής επιτεύχθηκε η

28

ρεαλιστική απόδοση του στόματος, εγκαταλείφθηκε το “αρχαϊκό

μειδίαμα”.

5. ΣΗΜΑΝΤΙΚΑ ΕΡΓΑ:

Κούρος του Σουνίου (590 – 580 π.Χ.) (εικ. 9, κεφ. 3)

Κούρος της Αναβύσσου (Κροίσος- 530 π.Χ.), (εικ. 10 κεφ. 3)

ο “Αριστόδικος” (κούρος από την περιοχή του όρους

Όλυμπος στην Αττική – 510 με 500 π.Χ.),

η “Φρασίκλεια” έργο του Αριστίωνα από την Πάρο που

βρέθηκε στην Μερέντα της Αττικής (550 π.Χ.), Boardman

η “Πεπλοφόρος” κόρη από την Ακρόπολη (530 π.Χ.) (εικ. 97,

Αλευρά),

η “κόρη του Ευθυδίκου” από την Ακρόπολη (490 π.Χ.) (εικ. 10

κεφ. 2),

“Σύνταγμα του Γενέλεω” από τη Σάμο (560 π.Χ.) (παράδειγμα

7, εικ. 110, Αλευρά)

ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ ΚΟΥΡΟΣ ΑΝΑΒΥΣΣΟΥ - ΚΡΟΙΣΟΣ

1. Ωραιοποίηση

2. Γυμνή, όρθια ανδρική μορφή στο άνθος της ηλικίας του

3. Έλλειψη όγκου: δείχνει πεπλατυσμένος, έχει απουσία βάθους και

πειθαρχεί στον αρχαϊκό νόμο της μετωπικότητας - απόλυτη συμμετρία

ανάμεσα στο δεξί και το αριστερό τμήμα του νοητού κατακόρυφου άξονα

στο κέντρο του αγάλματος

4. Τυποποίηση θέματος: η γυμνή, απέριττη μορφή του εύρωστου όμορφου

νέου που ενσάρκωνε την ιδεώδη πρότυπη ρωμαλέα ανδρική μορφή της

αρχαϊκής εποχής.

5. Μεγέθυνση: αναλογίες: 7/1 - πιο φυσιοκρατικές από 6ο αιώνα

6. Σχηματοποίηση προσώπου: σε σχήμα U, τα μάτια ανοιχτά, οριζόντια η

κάτω γραμμή σχηματοποιημένη, οριζόντια τοξωτά φρύδια

σχηματοποιημένα.

29

7. Αρχαϊκό μειδίαμα : χείλη οριζόντια, ίσως για τεχνικούς λογούς, απόδοση

ζυγωματικών – συμβατικό μειδίαμα της ευδαιμονίας θεών και αρίστων

(σελ. 169)

8. Αυτιά ελικοειδή, προτεταμένα.

9. Κεφάλι : επίπεδο. μέτωπο χαμηλό, οροφωτή φενάκη στα μαλλιά,

βόστρυχοι πίσω στη πλάτη, ο λαιμός είναι κοντύτερος και συμμετρικός

10. Ώμοι στρογγυλεμένοι, χέρια τεντωμένα σε γροθιές, λίγο

απομακρυσμένα, ακουμπούν στους γοφούς

11. Η μορφή υπόκειται σε γεωμετρικά πρότυπα: δεν υπάρχει σ’ αυτόν

πραγματική ρεαλιστική απεικόνιση, μίμηση της φύσης, ακλουθεί αυστηρά

το σχηματικό αρχαϊκό νόμο. Τα μάτια του είναι σχηματοποιημένα με

ευθύγραμμο το κάτω μέρος του βλέφαρου και καμπύλο το επάνω, η δε

κοιλιακή χώρα και το ηλιακό πλέγμα περιγράφεται σχηματικά με ένα

ρόμβο που ενώνει τις γραμμές του διαφράγματος με τις βουβωνικές

αυλακώσεις

12. Τα πόδια ανοίγουν λίγο με προβολή του αριστερού ποδιού, στάση η

οποία εξυπηρετούσε τους καλλιτέχνες για να ορθογωνίζουν την πλάγια

όψη των κούρων. Η προβολή του αριστερού ποδιού συνοδεύεται από μια

σειρά συσπάσεων και εκτάσεων που διαφαίνονται στους μύες και δίνει

στον κούρο την κίνηση εμπρόσθιου βαδίσματος.

ΕΞΙΔΑΝΙΚΕΥΣΗ: Μέσα από την άκαμπτη μετωπικότητα, την απουσία

κίνησης και συναισθημάτων, εξιδανίκευσε και συμβόλισε υπερβατικά σαν

ημίθεο τον ηρωικό νέο, αριστοκρατικής καταγωγής πολεμιστή που εξακολουθεί

να ζει και μετά το θάνατό του, σύμφωνα με τα κοινωνικά πρότυπα της

αρχαϊκής εποχής.

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ 2 ΣΕΛ. 205:

Αισθητικές αρχές που διέπουν τον κούρο της Αναβύσσου :

Μνημειακή απόδοση μορφής νέου και της έκφρασης του προσώπου,

μετωπικότητα, φυσιοκρατικά στοιχεία στο κεφάλι και το σώμα,

ωραιοποίηση με διακοσμητικές λεπτομέρειες κεφαλής και αυτιών

30

Οι αισθητικές αρχές τονίζονται: με το φυσικό μέγεθος του Κούρου, το

γυμνό σώμα και τις επιμέρους λεπτομέρειες.

Οι αξίες που προβάλλονται: της νεανικότητα και του κάλλους, δηλ.

στοιχεία φυσικής και πνευματικής ομορφιάς.

(230) ΆΛΛΟΙ ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΑΡΧΑΪΚΗΣ ΓΛΥΠΤΙΚΗΣ

κοινωνικός χαρακτήρας

Σύνταγμα του Γενέλεω από τη Σάμο (560 π.Χ.) (παράδειγμα 7, εικ.

110, Αλευρά).

2.2.4 (160) ΚΕΡΑΜΙΚΗ

ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ

Αρχαϊκή Κεραμική: πειραματιζόταν αρχικά ανάμεσα στη γεωμετρική

εμπειρία και την ανατολική έμπνευση από τη μια και τις πρωτοπορίες

τοπικών εργαστηρίων από την άλλη.

Αιτία ανταγωνισμών, αγγειοπλαστών και αγγειογράφων, οι αγορές

των λιμανιών

Άνθηση της κεραμικής, παράλληλα με τη ναυσιπλοΐα και τον αποικισμό

ως χειραφέτηση από τη γεωμετρική τεχνοτροπία

Ωστόσο η ανάπτυξη της νέας αγγειογραφίας στα αρχαϊκά χρόνια

στηρίχθηκε στον ορθολογισμό της γεωμετρικής διακόσμησης

(παράδειγμα 5, εικ. 11, κεφ. 2 – πρωτοαττικό αγγείο (7ος αι.) ο

Οδυσσέας τυφλώνει τον Πολύφημο)

(161) ΑΝΑΤΟΛΙΚΟΣ ΚΑΛΛΙΤΕΧΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ

«Ανατολίζουσα» τεχνοτροπία στην κεραμική

Η προτίμηση πολύχρωμων μοτίβων από φυτά, ζώα και πτηνά των

εργαστηρίων του Αιγαίου και της ανατολικής ηπειρωτικής Ελλάδας

δηλώνει απόκλιση από τα καθιερωμένα (γεωμετρικός ρυθμός).

31

Η «ανατολίζουσα» τεχνοτροπία στην κεραμική ευνόησε την αξία της

ωραιοποίησης, προωθώντας ταυτόχρονα και το ιδεώδες της

καλαισθησίας

Παράδειγμα 5ο, εικ.11, κεφ.2 και εικ.11 κεφ.3

Η ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΗ ΕΙΚΟΝΑ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

\

Κορινθιακή πολυτέλεια μικρών αγγείων

Αττικά μεγάλα αγγεία, ύψους 1 μέτρου, όπως στη γεωμετρική εποχή

Αττική κεραμική: Αφηγηματικές αποδόσεις θρύλων με εγχάρακτο

περίγραμμα και μελανόμορφη απόδοση σε κόκκινο βάθος

(162) Ονόματα ηρώων αλλά και δημιουργών σε ορισμένα αγγεία

Η πρωτοαττική κεραμική υπαινίσσεται τις νέες αντιλήψεις των

Αθηναίων (εικ. 11):

1) Τις αρχές της πόλης προς μια πιο ανεκτική κοινωνία.

2) Τις αξίες της πόλης που σεβόταν και συγκινούνταν από τα ομηρικά έπη

και τους μύθους.

3) Τις αξίες της πόλης προς την ατομική πληρότητα

Η αττική κεραμική 3ος εμπορικός και καλλιτεχνικός πόλος προς τα τέλη

του 7ου αι. και κυρίως τον 6ο

Η κυριαρχία της αφηγηματικής εικόνας στην αγγειογραφία επισκιάζει

τους άλλους δύο πόλους, την Κόρινθο και την Ιωνία.

Μελανόμορφη κεραμική του 6ου και ερυθρόμορφη στις αρχές του

5ου πασίγνωστη και περίφημη – φέρνει επανάσταση

ΕΙΚΟΝΑ – ΓΡΑΦΗ

32

Όλο και συχνότερα αναγράφονται στα αγγεία ονόματα δημιουργών και

πρωταγωνιστών των παραστάσεων

Η διάδοση του γραπτού λόγου, μέσω της εικόνας, αποτέλεσε τομή

Οι αφηγήσεις των δημιουργών από το ηρωικό παρελθόν επιβεβαίωνε

την ταυτότητα των πολιτών. Οι αναδρομές στο παρελθόν είχαν

χαρακτήρα αιωνιότητας και συνέχειας

Σκοπός επίσης ήταν η τέρψη των ματιών και του νου. Θέατρο με

παραστατικές εικονογραφημένες εικόνες.

Όλα τα παραπάνω άρχισαν να αποτελούν αναφορές στο πανελλήνιο

μέλλον

(163) ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ ΤΗΣ ΑΤΤΙΚΗΣ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

-Α. Ομηρικά ποιήματα (Τρωικά-μετά τα Τρωικά):

μνημόνευση κλέους των προπατόρων

παραδοχή από ένα ιστορικό χρονικό όριο για τις καταβολές των

πόλεων

διατήρηση της φήμης και ωραιοποίηση των προγόνων των

μητροπόλεων

Β. Οι άθλοι του Ηρακλή:

εντάσσονταν στην ιδεολογία των πολιτών

ο Ηρακλής αποτελούσε τον ήρωα του λαού

το Ηράκλειο πρότυπο ήταν η ενσάρκωση των ελπίδων των πολιτών

(παράδειγμα 6, εικ.12, κεφ.2 και κεφ.3)

Γ. Διονυσιακή λατρεία

Ο Διόνυσος και ο θίασος του εκπροσωπούσε τη λαϊκή θρησκευτική

συνείδηση

Οι διονυσιακές παραστάσεις των αγγείων εξέφραζαν το όνειρο της

ευδαιμονίας, της ατομικής πληρότητας, φτωχών και πλουσίων

Συμβιβάζει τις επίσημες ουράνιες θεότητες της πόλης με τις παλιότερες

χθόνιες

33

Πεισίστρατος 6ος αι.: τιμούσε Παναθήναια και Διονύσια

3.3.2 (230) ΚΕΡΑΜΙΚΗ – ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

«Ανατολίζουσα κεραμική»7ος αι. : απόδοση της ανθρώπινης ή άλλης

μορφής ως σκιαγράφημα (σιλουέτα) μελανού σχήματος με λεπτές

εγχαράξεις (ανατομία, ενδύματα).

(231) Τεχνική της σκιαγραφίας:

1) Χωρίς τον υπερβολικό διακοσμητικό φόρτο

2) Λιτότητα και περιορισμός των επιπλέον χρωμάτων

3) Γενικευμένη χρήση της εγχάραξης

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

Γεννήθηκε στην Κόρινθο λόγω της ανάγκης μυροδοχείων – αρύβαλλος

Αργότερα συνδυάζεται με την εικονογραφική και αγγειοπλαστική

παράδοση.

ΑΤΤΙΚΗ

1. Μετά την αποχώρηση της Κορίνθου από τις διεθνείς αγορές, η Αθήνα

ανέλαβε τον ηγετικό ρόλο. Στον 6ο αι. άνθησε ο αττικός μελανόμορφος

ρυθμός (+ λόγω των εμπορευμάτων που περιείχαν)

2. (232) Συνδυάζει την τεχνική της σκιαγραφίας με την εξιστόρηση. Η

εικονογραφία αποτελεί και δίαυλο επικοινωνίας σε σχέση με τη συμμετοχή

των πολιτών στα κοινά

3. (233) οι Αθηναίοι αγγειογράφοι προχωρούν στη δημιουργία του καθαρού

μελανόμορφου ρυθμού:

1) αυστηρή χρήση της σκιαγραφίας ενώ εγκαταλείπεται η χρήση του

περιγράμματος στη δήλωση του προσώπου, των χεριών κλπ

2) συστηματική χρήση της εγχάραξης για τη δήλωση ανατομικών και

άλλων λεπτομερειών

34

3) περιορισμένη χρήση μιας μικρής σειράς επιπρόσθετων χρωμάτων

(λευκό για τη γυναικεία σάρκα ή κόκκινο-πορφυρό για κάποια

ενδύματα)

4. (234) Εξηκυΐας : μεγάλος κεραμέας

Παράδειγμα 8 - Αττικό μελανόμορφο αγγείο, του πρώιμου αττικού

ρυθμού (δίωτο) εικ.12 κεφ.2 κεφ.3

1. Στην μετόπη εμφανίζεται ο Ηρακλής να μάχεται με τον Νέσσο (Νέττο),

επειδή ο δεύτερος παρενοχλούσε ερωτικά την Δηιάνειρα, σύζυγο του

Ηρακλή.

2. Στο λαιμό του αγγείου εικονίζεται η μάχη μεταξύ τους ενώ στα δύο ώτα

παριστάνονται πτηνά. Ρόδακες, μαίανδροι και άλλα διακοσμητικά σχήματα

κοσμούν το σώμα του αγγείου.

3. Ο αγγειογράφος χρησιμοποιεί την σκιαγράφηση και εγχάραξη

(μελανόμορφος ρυθμός) και πορφυρό χρώμα για τον χιτώνα του Ηρακλή.

Υπάρχουν δύο επιγραφές με τις οποίες ταυτίζονται οι δύο ήρωες.

4. Παρατηρούμε, όπως και σε όλα τα πρωτοαττικά αγγεία (7ος) μία επιβίωση

γεωμετρικών μοτίβων και τρόπου απόδοσης των μορφών, σε συνδυασμό

με την καινοτομία της χρήσης περιγράμματος στο σχεδιασμό κυρίως του

προσώπου.

5. Οι αγγειογράφοι της εποχής είχαν τον κοινωνικό στόχο την απεικόνιση

ενός θρύλου (Ηρακλής και Νέσσος) δηλ. χρησιμοποιούσαν την

αγγειογραφία στην υπηρεσία της αφήγησης με σκοπό την υπόμνηση

στους πολίτες, των παραδόσεων και των θρύλων.

35

6. Βασική αρχή της πόλης που εκφράστηκε μέσα από την αττική

αγγειογραφία, ήταν το δίκαιο μέσα από την λαϊκίζουσα αριστοκρατική

παράδοση. (ο Ηρακλής φονεύει το κακό).

7. Παρατηρούμε επίσης ότι οι παραστάσεις ήταν ενυπόγραφες (γλυπτική-

κεραμική) πράγμα που φανερώνει ότι η γραφή διαδιδόταν σε πλατύτερα

στρώματα και ότι η προσωπικότητα του πολίτη έχει ευκαιρίες ανάδειξης

στην πόλη-κράτος.

Άλλα αγγεία του πρώιμου αττικού μελανόμορφου ρυθμού.

Α) πρώιμος αττικός (πρωτοαττικός) αμφορέας από την Ελευσίνα με

παράσταση τον Οδυσσέα να τυφλώνει τον Πολύφημο – εικ.11 κεφ.2 και

κεφ.3.

Β) Καιρετανές υδρίες (αλλά με ελεύθερη χρήση του μελανόμορφου ρυθμού με

έντονη πολυχρωμία και ζωντάνια στην κίνηση, με εμφατικά ΔΙΑΚΟΣΜΗΤΙΚΟ

ΧΑΡΑΚΤΗΡΑ).

Γ) Αγγείο Northampton εικ.15 κεφ.3

Ο ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΣΕ ΑΛΛΕΣ ΠΟΛΕΙΣ

Αν και ο αττικός έχει την πρωτοκαθεδρία, σε άλλες πόλεις τηρούνται οι

παλαιότερες παραδόσεις.

Κάποιες περιοχές υιοθέτησαν την αττική τεχνική όπως η Λακωνία, η

Εύβοια και η Μεγάλη Ελλάδα.

(235) ΤΕΧΝΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ ΚΑΙ ΔΙΑΚΟΣΜΗΣΗΣ ΤΩΝ

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΩΝ ΑΓΓΕΙΩΝ

Ο μελανόμορφος ρυθμός βασίζεται στη χημική σύσταση του πηλού και

στην ιδιότητα να οξειδώνεται αλλάζοντας χρώμα κατά το ψήσιμο.

Συνεπώς αυτό που αποκαλούμε «χρώμα» δεν είναι επιπρόσθετη βαφή

στο ήδη έτοιμο αγγείο αλλά ένα αραιό διάλυμα πηλού το οποίο

χρησιμοποιείται πριν από το ψήσιμο.

(236) Ο τεχνίτης βάφει με αυτό τις επιφάνειες που θέλει να μείνουν

μελανές στο τελειωμένο αγγείο

στους 800ο ο πηλός οξειδώνεται και παίρνει έντονο κόκκινο χρώμα

36

στους 950ο κλείνουν οι οπές αερισμού του κλιβάνου και η βαμμένη

επιφάνεια αποκρυσταλλώνεται σε στιλπνό μελανό χρώμα (νέα χημική

αντίδραση – αναγωγική φάση – απουσία οξυγόνου)

στους 900ο νέα οξειδωτική φάση, το αγγείο παίρνει και πάλι έντονο

κόκκινο χρώμα, εκτός των αποκρυσταλλωμένων μεταλλικών

επιφανειών

όταν το αγγείο κρυώσει ο αγγειογράφος συμπληρώνει τη σκηνή με τα

επίθετα (επιπρόσθετα) χρώματα.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ ΚΑΙ ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

Κατά την ανατολίζουσα περίοδο η μορφή του ανθρώπου ή του ζώου

αποδίδονταν με σχηματικό τρόπο (σκιαγράφημα) και με τις εγχαράξεις

απέδιδαν τις λεπτομέρειες (ανατομία, ενδύματα κτλ.)

Από τη τεχνική αυτή γεννήθηκε ο μελανόμορφος ρυθμός, ο οποίος

διαφέρει στην ποιότητα της απεικόνισης της μορφής και στο

περιεχόμενο των θεμάτων.

Τι γνωρίζετε για το μελανόμορφο ρυθμό (προέλευση, χαρακτηριστικά,

θεματολογία, τεχνίτες)? Τι ήταν οι Παναθηναϊκοί αμφορείς και τι οι

καιρετανές υδρίες?

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (630 – 525 π.Χ.)

37

1. Η μελανόμορφη τεχνική της αγγειογραφίας, δημιουργήθηκε στην Κόρινθο

γύρω στο 700 π.Χ.

2. Οι μορφές αποδίδονταν με μαύρη σκίαση (σκιαγράφημα – σιλουέτα) και

όλες οι γραμμικές λεπτομέρειες χαράσσονταν ή προσθέτονταν με άσπρο ή

κόκκινο χρώμα.

3. Γύρω στο 630 π.Χ. οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τη μελανόμορφη τεχνική,

για όλες τις μορφές ανθρώπων και ζώων, υιοθετώντας την κορινθιακή

τεχνική.

4. Οι μορφές καλύπτονται με στιλπνό μαύρο χρώμα, ενώ η υπόλοιπη

επιφάνεια διατηρεί το κόκκινο χρώμα του πηλού. Οι λεπτομέρειες (μάτια,

μαλλιά, εσωτερικά περιγράμματα) δηλώνονται με χάραξη και σε διάφορα

μέρη προστίθεται βαθυκόκκινο – μενεξεδί ή λευκό χρώμα.

5. Η Αττική μελανόμορφη τεχνική επικράτησε οριστικά από το τελευταίο

τέταρτο του 7ου π.Χ. αιώνα και εξής. Ένα πολύ γνωστό αγγείο της εποχής

είναι ο αμφορέας του ζωγράφου του Νέσσου στο Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο της Αθήνας (620 – 610 π.Χ.), όπου απεικονίζεται η παράσταση

της πάλης του Ηρακλή με τον κένταυρο Νέσσο (εικ.12 κεφ.2 και κεφ.3).

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μελανόμορφου ρυθμού

1. Σκιαγραφία

2. Εγχάραξη

3. Επίθετα χρώματα

4. Χρήση επιγραφών

5. Θέματα από την ελληνική μυθολογία και την καθημερινή ζωή

3.3.3 (236) ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ & ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

Στην Αρχαϊκή εποχή οι Έλληνες κατέχουν επίπονες και δύσκολες

τεχνικές που τους επιτρέπουν να απομακρυνθούν από τα ξένα

πρότυπα

38

Παράδειγμα 10ο

μοναδικό εύρημα, ο κρατήρας από το Vix (νοτιοανατολική Γαλλία), ένα

μεγάλο χάλκινο αγγείο κατασκευασμένο στην Ελλάδα (Πελοπόννησο;)

το 530 που κατέληξε στον τάφο μιας πριγκίπισσας των Κελτών.

Σώμα σφυρήλατο και λαιμός και λαβές χυτά (φτιαγμένα με καλούπι)

Τελική συναρμολόγηση πιθανότατα στον τόπο προορισμού του όπως

δείχνουν οι επιγραφές του.

Σφραγίδες = οι τεχνίτες που σκάλιζαν τις μεταλλικές μήτρες των νομισμάτων

χρησιμοποιούσαν τις ίδιες ή παραπλήσιες τεχνικές για να κατασκευάσουν

σφραγίδες. Κατά τον 6ο επανήλθε η τεχνική της επεξεργασίας σκληρών λίθων.

Περίπτα - σκαραβαίος

(237) ΝΟΜΙΣΜΑΤΑ

1. Η ανάπτυξη του εμπορίου διέδωσε τη νομισματοκοποία

2. Η επινόησή του έγινε στη Μ. Ασία ίσως στο Βασίλειο της Λυδίας προς τα

τέλη του 7ου.

3. Πρώτη η Αίγινα κόβει νομίσματα στις αρχές του 6ου και ακολουθεί η Αθήνα

4. Έχουν σταθερό και εγγυημένο βάρος με εγγυητή την Πολιτεία

5. Είναι φτιαγμένα από πολύτιμα μέταλλα

6. Βάρος αξία του νομίσματος

7. Τα σύμβολα στις όψεις τους δήλωναν την πόλη που το έκοψε

8. Σύμβολα ποια ήταν η πόλη που τα έκοψε (Αίγινα – θαλάσσια χελώνα,

Αθήνα – κεφαλή Αθηνάς, Κόρινθος – Πήγασος κ.ο.κ)

9. Εμφανίζονται και γραφές π.χ. ΑΘΕ Δήμος Αθηναίων

10. Πρόκειται για σημαντικά έργα μικροτεχνίας

11. Η συμβολική εικονογραφία τους συμβαδίζει με τις άλλες μορφές τέχνης

ΣΦΡΑΓΙΔΕΣ

39

Παράλληλη με την κατασκευή των νομισμάτων η σφραγιδογλυφία.

Ίδιες ή παραπλήσιες τεχνικές

Κατά τον 6ο αι. επανήλθαν οι μυκηναϊκές τεχνικές επεξεργασίας

πολύτιμων λίθων

(238) Σταθερό σχήμα, ο σκαραβαίος (Αίγυπτος και Εγγύς Ανατολή)

Πρόκειται για σημαντικά έργα αρχαϊκής τεχνικής

Μεγάλα κέντρα σφραγίδων ήταν η Κύπρος, η Ιωνία και κάποια νησιά

των Κυκλάδων

2.3 (165) ΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (480-323π.Χ.)

Η Ταυτότητα της Τέχνης των πολιτών

3.4 (239) Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ

(165) ΕΙΣΑΓΩΓΗ:

Οι πολεμικές ενέργειες των πρώτων δεκαετιών του 5ου αι. ένωσαν τους

Έλληνες

Ιδεώδες της ελευθερίας προστατεύτηκε από τους πολίτες με τις αξίες

του θάρρους, της τόλμης και της αυταπάρνησης

Αρχή της ενότητας

Αθήνα : δυνατή οικονομία στη θάλασσα – δημοκρατικές αρχές

Σπάρτη: σταθερό, χερσαίο περιβάλλον – αριστοκρατία/ολιγαρχία

Οι τέχνες εξέφρασαν την εξιδανίκευση

2.2.2 (167) ΠΡΩΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: Ο ΑΥΣΤΗΡΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (480-450

π.Χ.)

40

Εισαγωγή:

Γενιά του Μιλτιάδη ή «γενιά του αυστηρού ρυθμού» (τα χρόνια

μεταξύ Περσικών Πολέμων και Περικλή)

Αυστηρός ρυθμός= δραματικότητα στα εικαστικά θέματα και

δημιουργία μνημείων με αιώνιο χαρακτήρα

Οι δημιουργοί επιχειρούν να εξισορροπήσουν το θείο με το

ανθρώπινο

Φροντίζουν να μεροληπτούν υπέρ των ανθρώπων

Το ιδεώδες τείνει προς την ανθρώπινη αξιοπρέπεια

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η σημασία του Ναού του Δια στην Ολυμπία

Το πλέον αντιπροσωπευτικό δείγμα της γενιάς του Μαραθώνα και

της Σαλαμίνας

(168) εκφράζει το πιο ώριμο στάδιο της «αυστηρής αρμονίας». Ηλείοι

και Λίβυος έπρεπε να προσδώσουν δυο νοήματα:

1) . ότι είναι το κέντρο της Ελλάδας

2) ότι είναι το κέντρο του ελληνικού κόσμου, μητροπόλεων και

αποικιών

Αρχιτεκτονική σύνθεση του ναού: ο πανελλήνιος πια δωρικός

ρυθμός

Συνδυασμός επικού και λυρικού στοιχείου στο γλυπτό διάκοσμο, σε

σχέση με την περιοχή αλλά και την Ελλάδα γενικότερα.

Η αγωνιστικότητα και ο ηρωισμός προβάλλουν το πνευματικό ιδεώδες

της υπεροχής.

41

(169) Η ισχυρή παρουσία της Σικελίας

Η αρχιτεκτονική και γλυπτική της, εντάσσεται στην πελοποννησιακή

δωρική παράδοση.

Τα τοπικά στοιχεία συνιστούν νέα δεδομένα, καθώς εμφανίζεται

απόκλιση από την αξία του μέτρου.

Οι τεράστιες διαστάσεις δείχνουν την ανάγκη των αποικιών να σταθούν

απέναντι στις μητροπόλεις

2.3.3 (172) ΏΡΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (450-425 π.Χ.)

Εισαγωγή:

Αθήνα: Κορυφαία πόλη-κράτος την περίοδο της «ώριμης κλασικότητας»

Παρθενώνας: Το σύμβολο του θριάμβου της δημοκρατίας

Η τέχνη ως πρωταγωνιστής σε μια πανίσχυρη Αθήνα

Η φιλοσοφία τοποθετεί τον άνθρωπο στο κέντρο του κόσμου

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ιστορικά στοιχεία

Οι πόλεις οικοδομούνται στα ανθρώπινα μέτρα (ως ανθρώπινο σώμα)

Πολεοδομική οργάνωση σε ομοιόμορφα τετράγωνα με ρύμες και

δρόμους – ιπποδάμειο σύστημα (π.χ. Μίλητος, Όλυνθος)

Ιππόδαμος: σχεδιαστής του πολεοδομικού συστήματος (Πυθαγόρειος)

42

Περικλής: με την εντολή «ξαναχτίστε τα ιερά» -που είχαν καταστραφεί

στους Περσικούς Πολέμους- σήμανε το τέλος του φόβου από την

Περσία (449-448 π.Χ. ειρήνη Καλλία)

Ξεκινά ο «χρυσός αιώνας»

(173) Το πολιτικό Πρόγραμμα της Ακρόπολης και η Οικοδόμηση του

Παρθενώνα

Επόπτης ήταν ο Φειδίας και συνεργάστηκε με πλήθος άλλων

αρχιτεκτόνων -Ικτίνος, Καλλικράτης, Μνησικλής- ενώ ο πολιτικός,

αρχιτεκτονικός και καλλιτεχνικός σχεδιασμός ήταν του Περικλή.

Η υλοποίησή της σήμαινε την αρχή της σύγκλισης των Ελλήνων – ιωνικός

και δωρικός ρυθμός

Αξίες της δημοκρατίας: Συνδυασμός και ισορροπία δυνάμεων.

Οι ίδιες αξίες εκδηλώνονται με τη χρήση της μαθηματικής αρμονίας, στις

πρωτοβουλίες αρχιτεκτόνων και γλυπτών και με το συνταίριασμα

παράδοσης και καινοτομιών.

Παρθενώνας: Σύμβολο των ιδεωδών του πνεύματος και της ελευθερίας –

οι γλυπτές και αρχιτεκτονικές μορφές συμβολίζουν την τελειότητα, το

θείον.

Γλυπτός διάκοσμος Παρθενώνα:

1. Η γέννηση της Αθηνάς: ως κοσμικό γεγονός μεταξύ Ήλιου και

Σελήνης (στις μετώπες)

2. Η πομπή των Παναθηναίων: στο δημοκρατικό γεγονός της

πάνδημης συμμετοχή προς τιμήν της πόλης (στη ζωοφόρο του

σηκού)

3. Η συνέλευση των θεών: αποθέωνε την Εκκλησία του Δήμου

(στην πρόσοψη)

43

2.3.4 (176) «ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΡΥΘΜΟΣ» (425-380 π.Χ.)

Εισαγωγή

Ανάπτυξη του θεάτρου, της ιστορίας και των τεχνών.

Παρόλα τα δεινά του Πελοποννησιακού πολέμου, η αθηναϊκή

δημοκρατία στηρίζεται στην αρχή του διαλόγου πάνω στα πράγματα

και στην αξία της αμφισβήτησης.

Ο «πλούσιος ρυθμός» ονομάστηκε έτσι λόγω των πλούσιων

πτυχώσεων στα ενδύματα των γλυπτών, οι οποίες ωστόσο δεν

κάλυπταν τα σώματα, αφού κολλούσαν επάνω τους.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Ιστορική Συνέχεια Πολιτικών Προγραμμάτων

Προπύλαια: Μνησικλής

44

Ναός της Απτέρου Αθηνάς Νίκης: Καλλικράτης, σύμβολο της

ευημερίας που ο Νικίας υποσχόταν

Ερεχθείο: Μνησικλής, καθ’ αυτό αθηναϊκό μνημείο

1. Τιμούσε τη διπλή υπόσταση της οικονομίας της Αθήνας: την

ελιά της Αθηνάς και τη θάλασσα του Ποσειδώνα.

2. Συμβόλιζε τη διαφύλαξη των προαιώνιων ιερών συμβόλων

(τάφος του Κέκροπα, πρώτος αρχαϊκός ναός, θέση παλαιότερων

μυκηναϊκών ανακτόρων του Ερεχθέα και του Θησέα)

Κτίσματα και με πολιτική διάσταση. Ο ιωνικός ρυθμός στους

παραπέμπει στο ιστορικό παρελθόν των Αθηναίων. Περιορίζεται η

χρήση του δωρικού ρυθμού.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 12 κεφ.2

Ο Ναός του Επικούρειου Απόλλωνα στη Φιγαλία (420 π.Χ.), έργο του

Ικτίνου.

Προσπάθεια του Ικτίνου να δώσει πανελλήνιο χαρακτήρα στο ναό

Δωρικός ρυθμός μόνο στην εξωτερική περιμετρική κιονοστοιχία

Ιωνικός ρυθμός για τα εσωτερικά κλίτη

Κορινθιακός ρυθμός, ίσως για πρώτη φορά, στο κίονα που διαχωρίζει

το άδυτο

2.3.5 (182) ΥΣΤΕΡΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (380-323 π.Χ.)

(182) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

1. Μετά τον Π.Π. έχουμε άνθηση της δημιουργικότητας και την εμφάνιση

καινοτομιών.

45

2. Υπήρχε μεγάλος ανταγωνισμός μεταξύ των πόλεων – κρατών που

δημιουργούσε σύγχυση σε όλους τους τομείς.

3. Αθήνα, Σπάρτη και Θήβα εναλλάσσονται σε απόπειρες ηγεμονίας επί των

υπολοίπων

4. Ο μακεδονικός παράγοντας έδωσε πρακτική και ιδεολογική διέξοδο

5. Ο Φίλιππος, από το 359 π.Χ., έδωσε διέξοδο με το ιδεώδες της εξουσίας

του ενός.

6. Η φιλοσοφία (Πλάτωνας-Αριστοτέλης), μιλώντας για το ανώτερο ον που

λυτρώνει, στήριξε αυτό το ιδεώδες.

7. Με τον Αλέξανδρο ήρθε η αξία της παγκόσμιας ελληνικής ηγεμονίας και

σχηματίστηκε το κράτος των Ελλήνων.

8. Οι τέχνες αποτυπώνουν τις αλλαγές και αναβαθμίζεται η αισθητική τους

αξία.

9. Ενισχύονται από ιδιώτες-αξιωματούχους του νέου κρατικού συστήματος

που τις επηρεάζουν.

10. Αναζητείται η άλλη πλευρά της ουτοπίας και του μυστηρίου.

11. Αξιοποιούνται οι αφηρημένες έννοιες, ο έρωτας και το ωραίο.

ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – Έλληνες και Ανατολή

Πολλαπλασιασμός των θρησκευτικών οικοδομημάτων κατά την Ύστερη

Κλασική Περίοδο

Νέα κυκλικά κτίσματα, οι κομψές θόλοι, έγιναν στους Δελφούς, στην

Επίδαυρο, την Ολυμπια κ.α.

Χτίζονται πέτρινα θέατρα, π.χ. Επιδαύρου

Στην Ιωνία επιβλητικά ιερά με πλούσιο διάκοσμο.

Η θρησκευτική αρχιτεκτονική εξέφρασε την αναθεώρηση του μυστικισμού

και των χθόνιων λατρειών.

(184) Οι Έλληνες ανοίχτηκαν στους ανατολικούς λαούς και την αιγυπτιακή

θρησκεία.

Καινοτομία αποτέλεσε το ταφικό μνημείο του Μαυσώλου από την

Αλικαρνασσό. Φτιάχτηκε από ομάδα τεχνιτών και αξιοποίησε το γόητρο

του ανατολίτη ηγεμόνα-παραγγελιοδόχου.

46

Η καλλιτεχνική δημιουργία κυριαρχούνταν από την ατομικότητα του

ηγεμόνα και τις προτιμήσεις του.

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ

Μέσα στον 4ο αι. εμφανίστηκαν πολυτελείς κατοικίες

Τ χρήμα, ως αξία, σηματοδότησε ποιοτικές και ποσοτικές αλλαγές στην

αρχιτεκτονική.

Η παρουσία των ιδιωτών μεταβάλλει το τοπίο των ελληνικών πόλεων.

3.4.3 (244) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ – ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Έχει παγιωθεί από τον 6ο αι. ο ιωνικός και δωρικός ρυθμός

Εκτεταμένη χρήση της γλυπτικής για ανεικονικό γλυπτό διάκοσμο και

μερική διακόσμηση με ανάγλυφες ή ολόγλυφες ελεύθερες μορφές.

Πήλινες, ζωγραφισμένες πλάκες στις μετόπες των ναών αρχικά

Μάρμαρο και πωρόλιθος στη συνέχεια ο λίθος ως κυρίαρχο υλικό

Ιωνικός ρυθμός: (αρχιτεκτονικός ρυθμός) → τα ιωνικά εργαστήρια

χαρακτηρίζονται από ανάλαφρες αναλογίες και μεγαλύτερη διακοσμητικότητα.

Οι κίονές τους έχουν ιδιαίτερη βάση και κιονόκρανα με έλικες.

Δωρικός ρυθμός: (αρχιτεκτονικός ρυθμός) → τα κτίρια είναι λιτά, αυστηρά,

με βαριές αναλογίες. Οι κίονες, πατούν κατευθείαν πάνω στην κρηπίδα, ενώ

τα κιονόκρανα είναι απλά, χωρίς ιδιαίτερη διακόσμηση.

47

ΓΛΥΠΤΙΚΗ

2.3.2 (167) ΠΡΩΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: Ο ΑΥΣΤΗΡΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (480-450

Π.Χ.)

(169) ΠΛΑΣΤΙΚΗ

(169) ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΝΕΟΥ ΥΦΟΥΣ

Απομάκρυνση από τις παλιότερες συμβάσεις των αρχαϊκών χρόνων

και κατάκτηση των διαστάσεων του χώρου

Οι αντιθετικές ροπές των σωμάτων, επηρέασαν τις στάσεις και τις

εκφράσεις

48

Η εναρμόνιση του θέματος γινόταν στο εσωτερικού ενός νοητού κύκλου

εντός του οποίου κινούνταν τα σώματα.

Αντικατάσταση του συμβατικού μειδιάματος της ευδαιμονίας θεών και

αρίστων –«ιωνικό» ή αρχαϊκό» μειδίαμα που χαρακτήριζε την τέχνη της

πλαστικής των αρχαϊκών χρόνων- με τον «αυστηρό ρυθμό» - πιο

ανθρώπινες εκφράσεις και στάσεις.

Τέχνη χωρίς ακρότητες

Παράδειγμα 10 κεφ. 2 σελ 170

Ο χάλκινος Ποσειδώνας : συνταιριάζει την ήρεμη δύναμη ενός

γενειοφόρου θεού με το ανδρικό πρότυπο. Η «αυστηρή μορφή» είναι

ταυτόχρονα επιβλητική και προσιτή

(170) ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΕΣ

Αττική: καλλιεργούνται αξίες της ισορροπίας στην έκφραση, π.χ. η

«Σκεπτόμενη Αθηνά» (εικ.15, κεφ3)

Πελοπόννησος: αυξάνονται οι αξίες της ηρωοποίησης – έργα

πλαστικής με θέμα πολεμιστές

Κ. Ιταλία: αξία της επεξεργασίας παλαιών συμβόλων με νέο πνεύμα.

Δραστηριότητα 4η κεφάλαιο 2ο (σελ 170 και 206)

η «Σκεπτόμενη Αθηνά»: απόδοση της αυτοσυγκέντρωσης ενός θεού.

Με την παράδοξη στάση της θεάς ο δημιουργός κατόρθωσε να

εξισορροπήσει την έκφραση της περισυλλογής με ένα νόημα, γνωστό

στον καλλιτέχνη και τον παραγγελιοδόχο, αλλά άγνωστο σε μας. Η

υπερτερούσα καλλιτεχνική αξία είναι η αυστηρότητα της

ανθρωπόμορφης θεότητας που επιτυγχάνεται με το συμβολισμό της

οπλισμένης Αθηνάς σε μια καθαρά ανθρώπινη, συναισθηματικά

φορτισμένη στάση.

Α. Πρώιμοι κλασικοί χρόνοι: ο “αυστηρός” ρυθμός (480 – 450 π.Χ.) →

ονομάστηκε έτσι από τη δραματικότητα των εικαστικών θεμάτων, το αρχαϊκό

μειδίαμα έχει χαθεί και οι μορφές έχουν αποκτήσει μία σοβαρή έως βαρύθυμη

49

έκφραση. Τα μέρη του σώματος αποκτούν μεγαλύτερη πλαστική οντότητα, το

βλέμμα γίνεται βαθύ και εσωτερικότερο. Ενώ αρχικά, η στήριξη των μορφών

γινόταν και στα δύο σκέλη, τώρα η στήριξη γίνεται στο ένα σκέλος και το άλλο

προβάλλει χαλαρό και λυγισμένο.

Χαρακτηριστικά : Απαλλαγή από αυστηρές συμβάσεις και ανατολικές

επιδράσεις → πρώτη φυσιοκρατική νατουραλιστική τεχνοτροπία στην ιστορία

της τέχνης.

Βελτίωση λεπτομερειών της ανατομίας του ανθρώπινου σώματος

(μυολογία, μαλλιά, φλέβες)

Απεικόνιση σώματος, κίνησης και συναισθημάτων, όχι χαρακτηριστικά

συγκεκριμένου ανθρώπου, αλλά ενός ιδανικού τύπου (“αυστηρός ρυθμός”,

εγκράτεια και σωφροσύνη).

Νέες ελεύθερες στάσεις για την απόδοση της κίνησης.

Πειραματισμός στην απόδοση του χαρακτήρα (ήθους) και των

συναισθημάτων (πάθους).

Συμβολική απεικόνιση των ρόλων και των ιδιοτήτων των ανθρωπίνων

μορφών.

Παραδείγματα: το “παιδί του Κριτίου”, o “Ποσειδώνας”, οι “Πολεμιστές” του

Riace. Το σημαντικότερο μνημείο αρχιτεκτονικής και γλυπτικής της εποχής

του “αυστηρού ρυθμού”, είναι ο Ναός του Δία στην Ολυμπία.

2.3.3 (172) ΏΡΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (450-425 π.Χ.)

(173) ΠΛΑΣΤΙΚΗ

Ο πνευματικός πατέρας των κλασικών δημιουργών

Αγελάδας : Διάσημος χαλκοπλάστης από το Άργος των υστεροαρχαϊκών

χρόνων. Δάσκαλος του Φειδία (αγαλματοποιός θεών), του Μύρωνα

(χαλκουργός) και του Πολυκλείτου (ανδριαντοποιός αθλητών).

Ηγίας ή Ηγησίας: Δάσκαλος του Μύρωνα και του Φειδία

(174) Φειδίας, ο πολύπλευρος δημιουργός

Γλύπτης – Χαλκουργός – Ζωγράφος

50

«Πάντων επίσκοπος» από τον Περικλή

Εξιδανίκευσε την ανθρώπινη μορφή και εξανθρώπισε την θεία

Έδωσε υπόσταση στα οράματα των Ελλήνων σε επίπεδο αισθητικής

Η μεγαλοφυΐα του Φειδία πρόσφερε τα πρότυπα τελειότητας.

Μύρων, ανάμεσα στη φύση και στο πνεύμα

Ο Μύρων ήταν από τις Ελευθερές, μεταξύ Αττικής και Βοιωτίας

Όρια της νομοτέλειας της τέχνης για τους πολίτες: Το έργο πρέπει να

σέβεται τις φυσιοκρατικές αρχές, ακόμη κι έχει υπερφυσικές διαστάσεις ή

νοήματα

Δισκοβόλος: Συμπύκνωνε το σύνολο των φυσικών δυνάμεων εσωτερικών

και εξωτερικών στην πιο κρίσιμη στιγμή για την έκβαση του αγώνα.

Στο Δισκοβόλο ο Μύρων μοιάζει να παίζει με τρεις κύκλους:

1. το μικρό κύκλο του δίσκου

2. το μεγάλο κύκλο του σώματος σε συστροφή και κάμψη

3. το νοητό κύκλο του χώρου – σύμπαντος, όπου υπάγεται το γλυπτό και

όπου θα διαγραφεί η πορεία του δίσκου

Επαλληλία των κύκλων, παγίωση των κινήσεων, θεοποίηση της

ανθρώπινης προσπάθειας συγκεκριμενοποιούν το άπειρο

Ένωση του αθλητή με το θεό, από τις κεραίες στο κεφάλι του αθλητή.

Πολύκλειτος και αθλητικό πνεύμα

Απεικόνιζε τον αθλητή στη χαλάρωση μετά τον αγώνα

Ηλικιακά μετά την εφηβεία, στην αρχή της ωριμότητας (με μαθηματική

ακρίβεια στις αναλογίες και με στοιχεία αφαίρεσης)

Η έμπειρη κατεργασία των μυών και το τριχωτό του ηβαίου επιτυγχάνουν

την αποτύπωση της αρχής της ωριμότητας, της τέλειας στιγμής του

ανθρώπου

Δορυφόρος : η εφαρμογή της αισθητικής θεωρίας του Πολύκλειτου, του

Κανόνα

Ταυτίζει την ιδέα της ομορφιάς και της ανδρείας με την ιδέα του ωραίου

ήρωα

51

Ο Διαδούμενος θαυμάζεται απ’ όλους (εικ. 16)

(175) Το Σώμα και το Πνεύμα

Οι καθιερωμένες ηθικές αρχές του β’ μισού του 5ου αι., που στόχευαν στην

προβολή της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, κρύβονταν πίσω από τη

φυσιοκρατία των έργων του Μύρωνα και του Πολύκλειτου.

Οι αξίες που πρόβαλαν τα γλυπτά των αθλητών ήταν η ικανότητα, η

αγνότητα, η ανθεκτικότητα και η πειθαρχία.

Πρότυπα κάλλους στην υπηρεσία της πολιτείας: υγιές σώμα και υγιές

πνεύμα (παιδαγωγικά ιδεώδη)

Β. Ώριμοι κλασικοί χρόνοι (450 – 425 π.Χ.) ο δυναμισμός των

αυστηρόρρυθμων μορφών που ήταν απόρροια του ηρωικού πνεύματος, που

κυριάρχησε κατά την απόκρουση του περσικού κινδύνου, δίνει τη θέση του σε

πρότυπες, ολύμπιες μορφές που ενσαρκώνουν την εσωτερική ισορροπία και

την αρμονική σχέση του ατόμου-πολίτη με την κοινωνία. Το κάλλος της ψυχής

και του σώματος, η συλλογικότητα, το ωραίο και το αιώνιο, προβάλλεται μέσα

από την τέχνη της εποχής.

Χαρακτηριστικά:

Βελτίωση απόδοσης ανθρώπινου σώματος και κίνησης (κάμψη σώματος,

άνετη και δυναμική κίνηση), οι γυναικείες μορφές: χιτώνες με πτυχές

(κολλάνε στο σώμα σαν υγρές ή σα να τους παίρνει ο αέρας), φανερές

καμπύλες γυναικείου σώματος, φυσικότητα και χάρη.

Μορφές απόμακρες, συναισθηματικά αμέτοχες και συγχρόνως νηφάλιες,

νεανικές μορφές με τέλεια ομορφιά, γεμάτες αυτοκυριαρχία,

μεγαλοπρέπεια, σεμνότητα και σοφία.

2.3.4 (178) «ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΡΥΘΜΟΣ» (425-380 π.Χ.)

(178) ΠΛΑΣΤΙΚΗ

52

Το καλλιτεχνικό ρεύμα για ιδανικές μορφές και ιδανικά νοήματα, που

εκπροσωπούσε ο Φειδίας, επηρέασε τη μνημειακή γλυπτική των χρόνων

του πλούσιου ρυθμού. Ταυτόχρονα δοκιμάζονταν και νέες επινοήσεις.

Οι πειραματισμοί επιτρέπονταν στην κοινωνία όπου άνθιζαν οι απόψεις

των σοφιστών, η διαλεκτική, η αντιπαράθεση ιδεών. Δημοκρατική

ελευθερία.

Οι δημόσιοι θεσμοί, η πόλη και τα ιερά, καθορίζουν ακόμα τα εικαστικά.

Όμως τα ταφικά και αναθηματικά ανάγλυφα φανερώνουν την έξαρση της

ιδιωτικής πρωτοβουλίας.

Προσωπογραφίες

Αποτύπωση των λεπτομερειών της φυσιογνωμίας, απόδοση της

ψυχολογίας και του χαρακτήρα.

Η ωραιοποίηση εντάσσεται στην αισθητική συνείδηση της εποχής και

στους προβληματισμούς των δημιουργών απέναντι στη φυσιοκρατία και

την εξιδανίκευση.

Την περίοδο αυτή, συνυπάρχουν πολλές εκδοχές και πιθανότητες του

ίδιου θέματος (περίπτωση Κρησίλα)

(179) Από την Εξιδανίκευση στον Ρεαλισμό

Φειδίας, Μύρωνας, Πολύκλειτος: σημαντικότεροι εκπρόσωποι του

φαινομένου της εξιδανίκευσης

Αναπτύσσεται ο ρεαλισμός που αφορά τις νέες αξίες και αρχές που

άλλαζαν τις συμπεριφορές και τις νοοτροπίες των ανθρώπων.

Η πειθώ και η διαλεκτική έφεραν στο προσκήνιο τη λογική της

διαφοροποίησης ως προς τις πολλές αλήθειες της πραγματικότητας.

Οι σοφιστές, ο Σωκράτης, ο Ευριπίδης και ο Αριστοφάνης δίνουν τη δική

τους εκδοχή στο φαινόμενο της αλήθειας.

Η περίπτωση του Καλλίμαχου

53

Εισηγητής του κορινθιακού κιονόκρανου και της «υγρής ενδυμασίας.

Απόδοση του γυναικείου ενδύματος σαν να είναι βρεγμένο και διαφανές

Περαιτέρω σπουδή αποκάλυψης με χάρη του γυναικείου σώματος

Φειδίας και Αγοράκριτος είχαν ήδη ξεκινήσει να αξιοποιούν τον πρόσθετο

αισθησιασμό της διαφάνειας των ρούχων.

Σημαντικό στοιχείο της τέχνης της περιόδου αυτής ήταν η

προσπάθεια των καλλιτεχνών να αποτυπώσουν στα γλυπτά τους το

χαρακτήρα και την ψυχολογία των εικονιζόμενων προσώπων και όχι

πλέον να εξιδανικεύσουν (επιρροή από τη διαλεκτική, η οποία

φέρνει με το διάλογο στο προσκήνιο πολλές αλήθειες) τις μορφές. Η

προσωπογραφία απασχολούσε τις μορφές του 5ου π.Χ. αιώνα.

2.3.5 (182) ΥΣΤΕΡΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (380-323 π.Χ.)

ΠΛΑΣΤΙΚΗ

Βασικά γνωρίσματα

Μεταξύ άκρατου ρεαλισμού και αισθαντικής φαντασίας

Στη θεματική προστέθηκαν η παιδική και γεροντική ηλικία, καθώς και

αλληγορίες

Ο Πραξιτέλης και η Τόλμη για τη Γοητεία του Ωραίου

Δημιουργήματα που ενέχουν την ομορφιά και τη θεϊκή μακαριότητα.

54

Θείο κάλλος Ρέμβη και εσωτερική πραότητα

Αφροδίτη της Κνίδου: ολόγυμνη στο λουτρό, πρώτη φορά στη μεγάλη

γλυπτική, το ωραιότερο άγαλμα της αρχαιότητας, ρεαλισμός και

αισθησιασμός, δανεισμένα από υπαρκτή καλλονή την εταίρα Φρύνη,

λατρευτική παράδοση της θεάς του Έρωτα.

Ερμής ο Διονυσοφόρος:

Η θεοποίηση των ανθρώπινων συμπυκνώνει νοήματα όπως το αιώνιο

κάλλος, τη σωτήρια ιερότητα, την ερωτική οντότητα.

(187) Λύσιππος – Παραδόσεις και Επινοήσεις

Χαλκουργός από τη Σικυώνα της Πελοποννήσου

Εξέφρασε με τα έργα του τις ιστορικές συγκυρίες και τους διανοητικούς

προβληματισμούς της εποχής του.

Οι επινοήσεις και η καλλιτεχνική του θεωρία στηρίζονταν: επιμήκυνση των

αναλογιών και μελέτη του ανδρικού σώματος, όχι στην εύκολη ομορφιά.

Εξοικείωση με τους θεούς και τα σύμβολα τους

Ήταν ο επίσημος γλύπτης του Αλέξανδρου

Τα πρόσωπα συνθέτουν το φευγαλέο της φυσικότητας, την ικμάδα και την

αποδέσμευση του θέματος από συγκεκριμένο χρόνο και τη συμπερίληψη

στοχασμών που φέρουν τη λογική στο επίπεδο του θείου.

Κάθε σύλληψη μοιάζει να εμπνέει ταυτόχρονα την αίσθηση του εφήμερου

και μνημειακού

Η αναφορά στο Λύσιππο συμπυκνώνει την καλλιτεχνική και ιστορική

σημασία της μετάβασης από τα κλασικά στα ελληνιστικά χρόνια.

Η αρχή του ρεαλισμού αλλά και της εξιδανίκευσης, οι αξίες του ανθρώπου,

ήρωα και θεού, τα ιδεώδη της αιώνιας δόξας έγινα έργα με αέναη προβολή

νοημάτων.

Ο Αγίας στους Δελφούς, ο Αποξυόμενος, ο Ποσειδώνας, ο Ερμής, ο

Καιρός.

55

Χαρακτηριστικά: ρεαλισμός, ανθρώπινα συναισθήματα, γυναικείο σώμα

γυμνό, αισθησιασμός, δεξιοτεχνία.

Πλαστική : (χαρακτηριστικά) → άκρατος ρεαλισμός και φαντασία.

Σημαντικοί καλλιτέχνες: ο Κηφισόδοτος, ο Σκόπας, ο Πραξιτέλης, ο

Λύσιππος (προσωπογραφία).

1.4.1 (239) ΓΛΥΠΤΙΚΗ

1. Έχουμε νέα αντιμετώπιση του γλυπτού μετά τους Περσικούς Πολέμου,

ιδίως από πλευράς τεχνοτροπίας:

Τα γλυπτά διακρίνονται για την πλαστικότητα τους

Τονισμός του όγκου του σώματος και των ενδυμάτων που το

καλύπτουν

Παρατηρείται έμφαση στην κίνηση των μορφών

2. Σημαντικός ο ρόλος της τεχνολογίας και κυρίως η ανάπτυξη της

μεταλλοτεχνίας (χαλκός)

3. Μετά το α’ τέταρτο του 5ου αι. δημιουργούνται μερικά από τα

σημαντικότερα και γνωστότερα αριστουργήματα της χαλκοπλαστικής, π.χ.

ο Ηνίοχος των Δελφών (εικ.16, κεφ.3) και οι λεγόμενοι «Πολεμιστές του

Ριάτσε» (εικ.172, Αλευρά)

Δραστηριότητα 9, κεφ.3, σελ. 240

Σύγκριση Κούρου του Σουνίου (εικ.9 κεφ.3) με Πολεμιστές του

Ριάτσε (εικ.172, Αλευρά). Βλέπετε διαφορές στην τεχνοτροπία; Πώς τις

δικαιολογείται;

Απάντηση: τα γλυπτά της κλασικής περιόδου «σπάνε» τη

μετωπικότητα, την αυστηρότητα, την ακαμψία, τη συγκρατημένη στάση

των αρχαϊκών γλυπτών. Η πρόοδος της γλυπτικής πρέπει να οφείλεται

στην εκτεταμένη χρήση του χαλκού, ο οποίος δίνει νέες δυνατότητες

για έργα μεγαλύτερης πλαστικότητας. Ο χαλκός είναι αξιόπιστος

στατικά και τα χάλκινα αγάλματα αποδίδουν με μεγαλύτερη εγγύτητα

56

τις στάσεις του ανθρώπινου σώματος. Γι’ αυτό και οι αθλητές και οι

πολεμιστές γίνονται πιο δημοφιλείς στη γλυπτική της κλασικής

περιόδου.

Η λειτουργικότατα των έργων ως μνημείων αλλάζει ελάχιστα. Ο

Ηνίοχος είναι ανάθημα στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς.

Ωστόσο η χρήση ελεύθερων γλυπτών (π.χ. κούροι και κόρες) ως

ταφικών μνημείων σταματά και αντικαθίστανται από ανάγλυφες

πλάκες, όπου εικονίζεται ο εκλιπών, πολλές φορές με τους οικείους του

(επιτύμβιες στήλες)

(241) ΓΛΥΠΤΕΣ & ΕΡΓΑ ΤΟΥΣ

Σπάνιες οι υπογραφές των καλλιτεχνών στην αρχαϊκή περίοδο (εξαίρεση η

βάση της Φρασίκλειας-Αριστίωνας και το ανάθημα του Γενέλεω) ενώ

γνωρίζουμε τα ονόματα των αναθετών.

Γνωρίζουμε περισσότερα ονόματα καλλιτεχνών της κλασικής περιόδου,

λόγω της τότε φήμης τους και της φήμης των ρωμαϊκών αντιγράφων τους

Μύρων: γλύπτης από τη Αττική των μέσων του 5ου αιώνα π.Χ.. Γνωστός για

το άγαλμα “Δισκοβόλο” (450 π.Χ.)

Φειδίας: σπουδαίος γλύπτης, υπεύθυνος για το σχεδιασμό του Παρθενώνα.

Το όνομα του Φειδία, παραμένει συνδεδεμένο με την “παρθενώνεια

τεχνοτροπία”. Έργα του το χρυσελεφάντινο άγαλμα της Αθηνάς στον

Παρθενώνα, το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία στην Ολυμπία, ο σχεδιασμός

του Παρθενώνα.

Πολύκλειτος: γλύπτης από το Άργος, σύγχρονος του Φειδία. Διάσημος για

τον “Κανόνα”, ένα σύστημα αναλογιών και διαστάσεων, που καθόριζαν την

ιδανική απεικόνιση της ανθρώπινης (ανδρικής) μορφής. Ο “Δορυφόρος”, η

ολοκληρωμένη έκφραση του “Κανόνα” – ιδανική απεικόνιση της ανθρώπινης

μορφής. Συμμετρία, αρμονία, φυσιοκρατική απόδοση – πρώιμος 4ος αιώνας

π.Χ. Ο “Διαδούμενος” (430 π.Χ.) – πρότυπο ανδρείας και ομορφιάς.

Λύσιππος: γλύπτης ο οποίος έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία του

προσωπογραφικού τύπου του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Επηρεάστηκε από τον

Πολύκλειτο.

57

Αλκαμένης: Αθηναίος γλύπτης με πιθανότατη καταγωγή από τη Λήμνο.

Ήταν μαθητής του Φειδία.

Αγοράκριτος: σύγχρονος και αντίζηλος του Αλκαμένη. Γνωστότερο έργο του

η Νέμεσις.

Δραστηριότητα 10, κεφ.3, σελ. 242

Δορυφόρος (εικ.215, Αλευρά). Βλέπετε την προσπάθεια του γλύπτη να

επιτύχει την αρμονία των επιμέρους αναλογιών; Υπάρχουν διαφορές από

έργα προγενέστερων περιόδων;

Ο «Δορυφόρος» του Πολύκλειτου θεωρείται η πλήρης έκφραση του

τέλειου ανδρικού σώματος.

Δραστηριότητα 12, κεφ.3, κεφ. Σελ. 243

Περιγράψτε τις παραστάσεις των αετωμάτων του Ναού του Διός στην

Ολυμπία και τα αετώματα, τις μετώπες και τη ζωφόρο του Παρθενώνα

(Μελέτη περίπτωσης 1 και 2, σελ 244-248)

.

1. Ο Ναός του Διός στην Ολυμπία : Στο δυτικό αέτωμα εικονίζεται η

Κενταυρομαχία (Θησέας και Πείριθος εναντίον Κενταύρων). Στο ανατολικό

αέτωμα, εικονίζεται η προετοιμασία της αρματοδρομίας μεταξύ Πέλοπα και

Οινόμαου για την Ιπποδάμεια. Στις μετώπες εικονίζονται άθλοι του

Ηρακλή. (εικ. 176-181 Αλευρά).

1. Άρχισε να κτίζεται το 470 και ολοκληρώθηκε το ως το 456 π.Χ.

2. Στη μορφή του γέρο-μάντη (εικ. 177, Αλευρά) εικονίζονται όλες οι μέχρι

την εποχή αυτή κατακτήσεις της ελληνικής γλυπτικής.

3. Η μορφή εντυπωσιάζει με τη ρεαλιστική απόδοση της γέρικης σάρκας

και της εκφραστικότητας της κίνησης.

4. Ο γλύπτης τα χρησιμοποιεί για να υπογραμμίσει στοιχεία της

αφήγησης (η έκφραση πόνου ταυτίζει τη μορφή με το μάντη που

γνωρίζει από πριν αλλά και ως επισήμανση της συνέχειας, που δεν

εικονίζεται)

58

5. Στις μετώπες, στους άθλους του Ηρακλή, ο καλλιτέχνης προσπαθεί σε

κάθε μετόπη τόσο ο Ηρακλής όσο και η Αθηνά να αποδοθούν σε

διαφορετικές ηλικίες, ώστε να δηλωθεί ο χρόνος (εικ. 181 Αλευρά)

6. Τεχνοτροπία:

Έχει χαθεί η μετωπικότητα και ο αυστηρός χαρακτήρας της

αρχαϊκής περιόδου

Οι ρέουσες επιφάνειες, των γυμνών αλλά και ντυμένων μερών των

γλυπτών, μαρτυρούν τη χρήση πήλινων προπλασμάτων για το

σχεδιασμό των μορφών και της σύνθεσης των σκηνών.

Έντονη η τάση για εξωτερίκευση των συναισθημάτων των ηρώων.

Τέτοια στοιχεία προκαλούν τη συμμετοχή του θεατή και

υποβοηθούν στην κατανόηση του περιεχομένου της σκηνής.

Δραστηριότητα 13, κεφ. 3 (σελ. 245 και 283)

Παρθενώνας: Το επιστέγασμα των προσπαθειών όλων των καλλιτεχνών που

είχαν ζήσει έως τότε. Υπέρτατη έκφραση του κλασικού ιδεώδους. Κτίριο-

σύμβολο της ακμής της Αθήνας το 5ο..

1. χτιζόταν από το 447 έως το 432 π.Χ.

2. Συνδυασμός ιωνικών (ζωφόρος) και δωρικών στοιχείων (εξωτερική

κιονοστοιχία).

3. Στις μετώπες εικονίζονται η Κενταυρομαχία, η Γιγαντομαχία, και σκηνές

από την άλωση της Τροίας.

4. Στη ζωφόρο εικονίζεται η πομπή των Παναθηναίων.

5. Στο ανατολικό αέτωμα, πάνω από την είσοδο, εικονίζεται η γέννηση της

θεάς Αθηνάς από το κεφάλι του Δία και στο δυτικό αέτωμα, η διαμάχη της

Αθηνάς και του Ποσειδώνα για την προστασία και την ονομασία της πόλης

- (Ικτίνος, Καλλικράτης, Μνησικλής και Φειδίας).

59

6. Στιβαρές μορφές με αναπτυγμένη μυολογία στα γυμνά και πλούσια και

βαριά ενδύματα στα ντυμένα.

7. Βαρείς όγκοι υφασμάτων αναδεικνύουν τα μέλη του σώματος που

«κρύβουν» αλλά τονίζουν και τη δραματική κίνηση κάποιων μορφών.

8. Η τεχνοτροπική δεξιοτεχνία είναι ιδιαίτερα εμφανής στα αετώματα (εικ. 210

Αλευρά) , όπου συγκεντρώνονται τα «παρθενώνεια» χαρακτηριστικά.

9. Η παρθενώνεια τεχνοτροπία του επηρέασε θεαματικά τη μεταγενέστερη

αθηναϊκή και ελληνική τέχνη

ΕΠΙΤΥΜΒΙΕΣ ΣΤΗΛΕΣ

Κατά τη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου, επανέρχονται οι

επιτύμβιες στήλες που είχαν καταργηθεί με νόμο στις αρχές του 5ου αι.

που απαγόρευε την πολυτελή επίδειξη.

Δίνουν διέξοδο στο πλεονάζον καλλιτεχνικό δυναμικό μετά την

ολοκλήρωση της Ακρόπολης και ικανοποίηση του πένθους από τον

πόλεμο.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ 12 ΚΕΦ 3Ο

(248) Η στήλη της Αμφαρέτης – Δραστηριότητα 14, κεφ.3 ο (248 και 284)

Ποιες οι ομοιότητες της ζωφόρου του Παρθενώνα και των επιτύμβιων

στηλών. Αναφέρατε τρία παραδείγματα επιτύμβιων στηλών.

Επιτύμβιες στήλες:

ανθρώπινες μορφές που στέκονται ή κάθονται με μελαγχολική

έκφραση

εικονίζονται επίσης ζώα, έπιπλα, αντικείμενα

ενδυμασία πλούσια

Ομοιότητες με το γλυπτό διάκοσμο του Παρθενώνα.

60

Οι πρώτες επιτύμβιε στήλες εμφανίστηκαν στο τέλος της

Μεσοελλαδικής περιόδου στους βασιλικούς περιβόλους των Μυκηνών.

Σημαντικά Έργα

1) Επιτύμβια στήλη της Αμφαρέτης.

2) Επιτύμβια στήλη της Ηγησούς.

3) Επιτύμβια στήλη από την Πάρο. Εικονίζεται μικρό κορίτσι που κρατά

δύο περιστέρια (450 π.Χ.).

Παρθενώνας (447 – 432 π.Χ.): Ο Παρθενώνας το μεγαλύτερο αρχιτεκτονικό

έργο και το μεγαλοπρεπέστερο, είναι συνδυασμός δωρικού ρυθμού στην

εξωτερική όψη με ανάλογους κίονες, τρίγλυφα και μετώπες και στοιχείων

ιωνικού ρυθμού, όπως η ζωφόρος, που βρίσκεται όχι στην εξωτερική όψη,

αλλά στο σηκό του ναού. Στο σηκό του ναού βρισκόταν το χρυσελεφάντινο

άγαλμα της θεάς Αθηνάς, έργο του Φειδία, του γλύπτη που είχε αναλάβει με

μεγάλο επιτελείο καλλιτεχνών υπό την εποπτεία του, όλο το έργο της

οικοδόμησης και διακόσμησης στην Ακρόπολη. Οι κίονες είναι 8 σε κάθε

στενή πλευρά (ανατολική και δυτική), ενώ από 17 κίονες στις μακρές πλευρές

(βορεινή και νότια). Όλες οι οριζόντιες και οι κάθετες φαινομενικά ευθείες

έχουν μια ελαφρά καμπυλότητα, η οποία λειτουργεί ως οπτική διόρθωση στις

αλλοιώσεις που δημιουργεί το φως της ημέρας.

Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά της γλυπτικής της κλασικής περιόδου? Σε

τι διαφέρει από την αρχαϊκή? Ποιος παράγοντας συντέλεσε στη

δημιουργία αγαλμάτων με περισσότερη πλαστικότητα κατά την κλασική

εποχή? Αναφέρατε τρία σημαντικά αγάλματα της περιόδου και τρεις

σημαντικούς γλύπτες και τα έργα τους.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ : Πλαστικότητα, όγκος, κίνηση, εγκατάλειψη

μετωπικότητας, αυστηρότητας και ακαμψίας.

1. Ο χαλκός δίνει τη δυνατότητα στο γλύπτη να δημιουργήσει έργα με

μεγαλύτερη πλαστικότητα και περισσότερη φυσιοκρατία στη στάση του

ανθρώπινου σώματος.

2. Παύει η χρήση ελεύθερων γλυπτών ως ταφικών μνημείων. Τη θέση

τους παίρνουν οι ανάγλυφες επιτύμβιες στήλες.

61

2.3.2 (167) ΠΡΩΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ: Ο ΑΥΣΤΗΡΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (480-450

π.Χ.)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Έκφραση και Περιβάλλον

Πολύγνωτος: τάραξε με την τεχνοτροπία του την παράδοση

(Θεόφραστος, Πλούταρχος)

Εισαγωγή νέων στοιχείων που βελτιώνουν την εκφραστικότητα των

φυσιογνωμιών

Προώθησε τη σπουδή στο να αποδίδεται ο περιβάλλων χώρος των

μορφών.

Από τα πλέον γνωστά έργα του: «η Άλωση της Τροίας» και η

«Νέκυια», τοιχογραφίες στη Λέσχη των Κνιδίων, στους Δελφούς.

Πολύγνωτος και Μύκων: καλλιέργησαν την καλλιτεχνική τάση να

εντάσσονται οι σκηνές που απεικονίζονταν στο φυσικό τους χώρο

και να χαρακτηρίζονται τα πρόσωπα από συναισθηματισμό.

(171) ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Η Επίδραση Της Μεγάλης Ζωγραφικής

1. Πολύγνωτος και Μίκων: επηρέασαν και τον τρόπο απόδοσης του

συναισθήματος, του χαρακτήρα και την αναζήτηση της προοπτικής και

στην αγγειογραφία

2. Πολύγνωτος: ζωγράφιζε με χαμηλούς τόνους χρωμάτων τα διαφορετικά

επίπεδα του χώρου και τα πρόσωπα με συναισθηματική εκφραστικότηα.

3. Οι αγγειογράφοι της πρώιμης κλασικής εποχής δεν απομακρύνθηκαν

ουσιαστικά από τα υστεροαρχαϊκά θέματα, ωστόσο πέρα από

62

επαναλήψεις έχουμε καλλιτεχνικές αναλαμπές και αξιοσημείωτες

εξιδικεύσεις.

4. Αυτό φαίνεται καθαρά στην μελέτη της ερυθρόμομορφης κεραμικής του

«αυστηρού ρυθμού».

5. Επίκτητος: Σκηνές συμποσίων

6. Ευφρόνιος: Άθλοι του Ηρακλή

7. Δούρις: Σκηνές αγωνισμάτων

8. Βρύγος: Άλωση της Τροίας

2.3.3 (172) ΏΡΙΜΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (450-425 π.Χ.)

(176) ΚΕΡΑΜΙΚΗ-ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

Στοιχεία ανανέωσης στην αγγειογραφία

Η κεραμική των ώριμων χρόνων συμμετέχει στο ανανεωτικό πνεύμα που

παρήγαγαν αρχιτεκτονική και πλαστική

Καινοτομίες:

1. Αναζήτηση προοπτικής με την ανάπτυξη των προσώπων σε διαφορετικά

επίπεδα

63

2. Διαφορετικές εκφράσεις στα πρόσωπα.

3. Εκλαϊκευτική διάσταση

2.3.4 (176) «ΠΛΟΥΣΙΟΣ ΡΥΘΜΟΣ» (425-380 π.Χ.)

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ (180)

Λιγοστά τα στοιχεία για τη μνημειακή ζωγραφική του «πλούσιου ρυθμού».

Παρουσιάζει παραλληλία με τις άλλες τέχνες.

Στόχοι των ζωγράφων είναι ο συγκερασμός του νατουραλισμού από τα

χρόνια του «αυστηρού ρυθμού» (480-450 π.Χ.), ο νατουραλισμός και από

την άλλη η συγκεκριμενοποίησης της πραγματικότητας

1. Νατουραλισμός: η φυσιοκρατία, με στοιχεία προοπτικής, και η απόδοση

των συναισθημάτων.

2. Συγκεκριμενοποίηση της πραγματικότητας, με αποτύπωση της χάρης και

του πάθους

Α’ μισού του 5ου αι.: Αληθοφανείς παραστάσεις, το ζητούμενο των

ζωγράφων

Αναξαγόρας ο Κλαζομένιος: η αλήθεια είναι συνάρτηση της πείρας, της

μνήμης και της τέχνης. Βασική αρχή ότι τα φαινόμενα εμπεριέχουν

νοήματα από την αλήθεια που μας περιβάλλει.

Β’ μισό του 5ου αι.: οι ζωγράφοι εργάζονται με τους παραπάνω άξονες

αλλά το είδος της τέχνης στόχευε περισσότερο στην η εικόνα και το

πραγματικό και λιγότερα στα νοήματα

Απολλόδωρος: σκιαγράφος – ενδιαφερόταν κυρίως να αποτυπώνει με

ακρίβεια τις σκιές

Ζεύξις – Παρράσιος: αξιοποίησαν τις επινοήσεις του Απολλόδωρου /

φιλοτέχνησαν και πρόσωπα της Μυθολογίας για να παραμείνουν

πραγματικές εικόνες ευχάριστες στα μάτια.

ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ (181)

64

1. Μειώνεται η σημασία της αγγειογραφίας και της μικροτεχνίας ως φορέας

πολιτιστικών αλλαγών, λόγω της ανάπτυξης των άλλων τεχνών.

2. Ωστόσο αναμφισβήτητη η συνδρομή τις αγγειογραφίας στην επίδειξη

πολλαπλών θεματικών εκδοχών και καλλιτεχνικών αναζητήσεων.

3. Σχολίαζαν κριτικά μέσα από τα αγγεία τις τεχνικές – προοπτική,

φωτοσκίαση, λεπτές καμπύλες.

4. Μεταβιβάστηκαν ποικιλόμορφα στα αγγεία ο γλυπτός διάκοσμος του

Παρθενώνα, η διαφάνεια του «υγρού ενδύματος» και άλλες επιτεύξεις της

ζωγραφικής και της γλυπτικής (εικ.17, κεφ.3)

5. Τα θέματα αφορούσαν τη λατρεία του Διονύσου, της Αφροδίτης και

οικογενειακές στιγμές (182)

6. Μειδίας: ο σημαντικότερος εκπρόσωπος των αγγειογράφων της εποχής.

Επιδόθηκε στην πολύχρωμη διακόσμηση αγγείων με ψιλόλιγνες

χορεύτριες, που αποδίδονται σε ένα βάθος με φυτικά μοτίβα.

7. Τα θέματα των αγγειογράφων στα τέλη του 5ου και στις αρχές του 4αι. π.Χ.:

1. θέματα από τη λατρεία του Διονύσου

2. θέματα από τη λατρεία της Αφροδίτης

3. Οικογενειακές σκηνές, π.χ. γυναικωνίτης

8. Η δίψα για τη ζωή ύστερα από τα κακά του πολέμου, ο ενθουσιασμός, ο

έρωτας και η οικογενειακή ζωή έρχονται ως αυτονόητα.

Δραστηριότητα 6, κεφ.2, σελ. 182 και 206

1. Όλα εντάσσονται στο στον κόσμο της γυναίκας και του γάμου, με γνωστές

αναφορές. Οι οικογενειακές σκηνές κυριαρχούν μέσα από παραπομπές σε

μυθολογικά πρότυπα.

2. Οι αισθητικές αναζητήσεις είναι συγγενείς με τις κατακτήσεις της μεγάλης

ζωγραφικής στην προοπτική και της γλυπτικής ως προς την απόδοση

ρεαλιστικών οικείων θεμάτων και λεπτομερειών της καθημερινότητας.

3. Ο Π.Π. φαίνεται ότι επηρέασε ότι επηρέασε τις ιδεολογικές επιλογές των

πολιτών και των καλλιτεχνών της Αττικής. Στο αττικό ερυθρόμορφο

επίνητρο καθρεπτίζονται η ζωή στο οικογενειακό περιβάλλον με τον έρωτα

και η επιθυμία της ειρήνης με τα αγαθά της.

65

2.3.5 (182) ΥΣΤΕΡΟΙ ΚΛΑΣΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (380-323 π.Χ.)

(188) ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Κορυφώσεις της ζωγραφικής

1. Απογείωση της μεγάλης ζωγραφικής κατά τον 4ο αι.

2. Κολώτης – Τίμανθης : εκφραστική δραματικότητα των σκηνών τους

3. (189) Αττική : Ψυχισμός και συναισθηματισμός – φωτοσκίαση

4. Οι πληροφορίες μας προέρχονται από αναφορές και μικρογραφίες

αγγείων καθώς και από αναπαραγωγές των ελληνιστικών και ρωμαϊκών

χρόνων. Σχετικά πρόσφατα ανακαλύφθηκαν κάποια έργα και στους

μακεδονικούς τάφους

5. Απελλής: ο πιο ονομαστός ζωγράφος της αρχαιότητας. Επίσημος

προσωπογράφος των Μακεδόνων βασιλέων. Πληθωρικός και

λεπτεπίλεπτος, σε πολλά έργα του απεικόνιζε τους θεούς και αλληγορίες.

6. Φιλόξενος: ζωγράφισε τη Μάχη Αλέξανδρου – Δαρείου. Έργο γνωστό

από τη μεταφορά του στο ψηφιδωτό της Πομπηίας. Συνδυάζει την ιστορική

συγκυρία και το καλλιτεχνικό στίγμα της εποχής. Συμπυκνώνονται σε αυτό

τρία σημαντικά πράγματα της εποχής σε μια ιδεατή στιγμή:

1. η σύγκρουση των δύο στρατών, Ελλήνων και Περσών

2. η συνάντηση δύο πολιτισμών, του ελληνικού και του ασιατικού

3. η συναισθηματική φόρτιση λόγω της συνειδητοποίησης της νίκης για

τον έναν και της ήττας για τον άλλο.

ΚΕΡΑΜΙΚΗ

Τεχνοτροπίες - Δεξιοτεχνίες

μέχρι τον 5ο αι. η κεραμική, λόγω της μαζικής παραγωγής εκπλήρωνε

και ιδεολογικές ανάγκες

στην υστεροκλασική εποχή η σημασία της ως καλλιτεχνικού

φαινομένου είναι πιο περιορισμένη

σπανίζουν οι καινοτομίες και τα σπουδαία έργα των αγγειογράφων

οι τεχνίτες επιδόθηκαν σε δεξιοτεχνίες με χρωματικούς συνδυασμούς

του λευκού, του γαλάζιου και του επίχρυσου ή σε μεικτές συνθέσεις,

ανάγλυφες και ζωγραφιστές.

66

Μεγάλη Ελλάδα και Σικελία

1. Μεταξύ 5ου και 3ου αι. ακμάζουν τα κεραμικά εργαστήρια της Κάτω Ιταλίας.

2. Μεγάλα αγγεία κοσμούν τάφους και κατοικίες στη διάρκεια του 4ου αι.,

κυρίως μεταξύ 380-325 π.Χ.

3. Πολλά απ’ αυτά παρουσιάζουν ένα «αττικίζον» γούστο, με πολυχρωμία,

πολύπλοκες σκηνές και θέματα από την τραγωδία, την κωμωδία και τον

Κάτω Κόσμο.

4. Ο ιδεολογικός ορίζοντας δε διαφέρει από εκείνον της κύριας Ελλάδας.

5. Κάποιες φορές συναντάμε ένα «επαρχιώτικο» πνεύμα, που δηλώνετε με

απομιμήσεις έργων.

6. Ωστόσο τα θεμέλια του ιδεολογικού και καλλιτεχνικού εποικοδομήματος

των δυτικών περιοχών συνέκλιναν αισθητά με τις υπόλοιπες περιοχές στα

χρόνια του Μεγ΄;αλου Αλεξάνδρου.

3.4.4 (249) ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ & ΑΓΓΕΙΟΓΡΑΦΙΑ

Αττικός Ερυθρόμορφος ρυθμός:

Κυριαρχεί η Αθήνα

Από το τελευταίο τέταρτο του 6ου αι. επιτεύχθηκε στην Αθήνα η γέννεση

ενός νέου ρυθμού για τη διακόσμηση των αγγείων, ο «ερυθρόμορφος

ρυθμός». Πλήρης αντιστροφή του μελανόμορφου ρυθμού.

Ερυθρές μορφές – μελανό βάθος – σχεδίαση με μελανές γραμμές.

Περισσότερο ζωγραφικό και λιγότερο αφαιρετικό σχέδιο (παρ. 13)

67

Μελανόμορφος ρυθμός (630 – 525 π.Χ.): Οι μορφές αποδίδονται κυρίως με

χρώμα μαύρο (μέλαν), αλλά και με βυσσινί ή και με λευκό σε κάποια σημεία.

Οι λεπτομέρειες χαράσσονται πάνω στο χρώμα με αιχμηρό εργαλείο.

Ερυθρόμορφος ρυθμός (525 - 475 π.Χ.): Απόδοση των μορφών

αντίστροφα, με το κοκκινωπό χρώμα του κεραμιδιού σε μαύρο φόντο και οι

λεπτομέρειες, τώρα ζωγραφίζονται με χρώμα, πάνω στο κοκκινωπό χρώμα

του πηλού.

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (630 – 525 π.Χ.)

1. Η μελανόμορφη τεχνική της αγγειογραφίας, δημιουργήθηκε στην

Κόρινθο γύρω στο 700 π.Χ. Οι μορφές αποδίδονταν με μαύρη σκίαση και

όλες οι γραμμικές λεπτομέρειες χαράσσονταν ή προσθέτονταν με άσπρο ή

κόκκινο χρώμα.

2. Γύρω στο 630 π.Χ. οι Αθηναίοι χρησιμοποίησαν τη μελανόμορφη τεχνική,

για όλες τις μορφές ανθρώπων και ζώων, υιοθετώντας την κορινθιακή

τεχνική. Οι μορφές καλύπτονται με στιλπνό μαύρο χρώμα, ενώ η

υπόλοιπη επιφάνεια διατηρεί το κόκκινο χρώμα του πηλού. Οι

λεπτομέρειες (μάτια, μαλλιά, εσωτερικά περιγράμματα) δηλώνονται με

χάραξη και σε διάφορα μέρη προστίθεται βαθυκόκκινο – μενεξεδί ή λευκό

χρώμα.

3. Η Αττική μελανόμορφη τεχνική επικράτησε οριστικά από το τελευταίο

τέταρτο του 7ου π.Χ. αιώνα και εξής. Ένα πολύ γνωστό αγγείο της εποχής

είναι ο αμφορέας του ζωγράφου του Νέσσου στο Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο της Αθήνας (620 – 610 π.Χ.), όπου απεικονίζεται η παράσταση

της πάλης του Ηρακλή με τον κένταυρο Νέσσο.

Τα κυριότερα χαρακτηριστικά του μελανόμορφου ρυθμού :

6. Σκιαγραφία

7. Εγχάραξη

8. Επίθετα χρώματα

9. Χρήση επιγραφών

10.Θέματα από την ελληνική μυθολογία και την καθημερινή ζωή

Τεχνίτες και θέματα μελανόμορφου ρυθμού

68

1. “Ο ζωγράφος του Νέσσου” → θέματα από τη μυθολογία (πάλη του

Ηρακλή, Περσέας και Μέδουσα, Άρποιες, Ηρακλής και Προμηθέας)

2. “Ο ζωγράφος των Γοργονών” → θέμα Περσέας και Γοργόνες

3. Κλειτίας και Εργότιμος → έργο τους “ο κρατήρας του Φρανσουά” (570 –

560 π.Χ.), αγγείο στο οποίο απεικονίζονται 270 μορφές σε ζώνες. Θέματα:

Κενταυρομαχία, γάμος Πηλέας και Θέτιδας, φόνος Τρωίλου από τον

Αχιλλέα, αρματοδρομία προς τιμήν του νεκρού Πατρόκλου κτλ.

4. Λυδός → Γιγαντομαχία

5. “Ο ζωγράφος του Άμαση” → παράσταση Σατύρων σε πανηγύρι κρασιού,

Διόνυσος και Μαινάδες.

6. ΕΞΗΚΙΑΣ → Ο καλύτερος Αθηναίος αγγειογράφος μελανόμορφου ρυθμού.

Μοναδικότητα στο σχέδιο, στη σύνθεση και στην έκφραση των

εικονιζόμενων προσώπων. Έργα του (α) ο αμφορέας της Βουλώνης “η

αυτοκτονία του Αίαντα”, (β) ο αμφορέας του στο Βρετανικό Μουσείο “Ο

Αχιλλέας σκοτώνει την Πενθεσίλεια, βασίλισσα των Αμαζόνων, (γ) ο

αμφορέας του Βατικανού “Ο Αχιλλέας παίζει πεσσούς με τον Αίαντα -

υποδοχή των Διόσκουρων από τη Λήδα και τον Τυνδάρεω”, (δ) Κύλικα του

Μονάχου: παράσταση του Διονύσου μέσα σε πλοίο.

7. ΠΑΝΑΘΗΝΑΙΚΟΙ ΑΜΦΟΡΕΙΣ: Δίνονταν γεμάτοι με το λάδι των ιερών

ελαιών, ως έπαθλο στους νικητές των Παναθηναϊκών Αγώνων. Μέχρι το

2 ο π.Χ. αιώνα χρησιμοποιούσαν το μελανόμορφο ρυθμό . Από τη μία όψη

εμφανίζεται η θεά Αθηνά και από την άλλη, σκηνές αγώνων σχετικά με το

αγώνισμα στο οποίο νίκησε ο αθλητής. Λόγοι παράδοσης και

εθιμοτυπίας.

8. ΚΑΙΡΕΤΑΝΕΣ ΥΔΡΙΕΣ: ελεύθερη χρήση του μελανού χρώματος με έντονη

πολυχρωμία, ζωντάνια και κίνηση. Σημαντικό έργο: η μελανόμορφη

“καιρετανή” υδρία, με παράσταση μονομαχίας θαλάσσιου κήτους με γυμνό

ήρωα (520 – 510 π.Χ.)

ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ (525 – 475 π.Χ.)

Τι γνωρίζετε για τον ερυθρόμορφο ρυθμό (προέλευση, χαρακτηριστικά,

θεματολογία, τεχνίτες)? Τι ήταν τα δίγλωσσα αγγεία?

69

Γύρω στο 525 π.Χ. στην Αθήνα, ένας μαθητής του Εξηκία, γνωστός ως “ο

ζωγράφος του Ανδοκίδη”, χρησιμοποίησε για πρώτη φορά την

ερυθρόμορφη τεχνική στη διακόσμηση των αγγείων.

Οι μορφές των παραστάσεων διατηρούν το κοκκινωπό χρώμα του πηλού,

ενώ το βάθος της παράστασης βάφεται μαύρο, όπως επίσης και οι

λεπτομέρειες των μορφών και τα άλλα κοσμήματα.

Η τεχνική αυτή πλεονεκτεί, γιατί δίνει όγκο στις μορφές, κίνηση και η

περιγραφή γίνεται πιο ρεαλιστική (σώμα, ένδυμα, πτυχώσεις). Η τεχνική

αυτή δίνει στη ζωγραφική ένταση τολμηρή, ελεύθερη απόδοση των

μορφών, λεπτομέρειες. Ανάγκη για φυσιοκρατική απόδοση μορφών και

αντικειμένων.

Δίγλωσσα Αγγεία η μία όψη, φέρει τα χαρακτηριστικά της

μελανόμορφης τεχνικής και η άλλη της ερυθρόμορφης τεχνικής.

Τεχνίτες και θέματα ερυθρόμορφου ρυθμού

1. Ευθυμίδης

2. Ευφρόνιος : ανατομικές λεπτομέρειες, ακρίβεια περιγραμμάτων, όγκος

μορφών, συσπάσεις προσώπου. Έργο: “κρατήρας του Λούβρου” (πάλη

Ηρακλή – Ανταίου).

3. Φιντίας : υδρία → παράσταση μαθήματος μουσικής.

4. Σμίκρος : στάμνος με παράσταση συμποσιαστών.

5. “Ο ζωγράφος του Σωσία” , “Ο ζωγράφος του Δικαίου”.

ΩΡΙΜΟΣ ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

1. “ Ο ζωγράφος του Κλεοφράδη” → αμφορέας Μονάχου (παράσταση

Διονύσου), ώμος υδρίας “Ηλίου Πέρσις”.

2. “Ο ζωγράφος του Βερολίνου” → κρατήρας “καταδίωξη Γανυμήδη από

Δία”.

3. “ Ο ζωγράφος του Βρύγου” → κρατήρας “Ιλίου Πέρσις”.

4. Μάκρων → Σκύφος: “Τριπτόλεμος στη Γη”, “Αρπαγή Ωραίας Ελένης”.

5. Δούρις → ζωγράφος Κυλίκων με θέματα παρμένα από τη μυθολογία.

70

TEXNIKH

1. Οι παραστάσεις είναι πιο ελεύθερες

2. οι πτυχές των ενδυμάτων ανάλογες με τις κινήσεις των σωμάτων

3. η κόμη και οι γραμμές των πτυχών είναι ανοιχτόχρωμες

4. σκηνές γεμάτες ένταση και πάθος.

5. Τα πρόσωπα αποδίδονται κατά τομή, ενώ οι οφθαλμοί κατ` ενώπιον.

6. Ανάγλυφη γραμμή για τα περιγράμματα και απόδοση μυών.

7. Η τεχνική αυτή έχει τα χαρακτηριστικά της αρχαϊκής συμβατικότητας.

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΟΣ ΡΥΘΜΟΣ

Εξωπραγματική τεχνοτροπία Πιο ρεαλιστικές μορφές – ανατομία

Δισδιάστατη αναπαράσταση των

μορφών, μετωπικά και κατά μορφή.Όγκος

Μαύρη βαφή → ανδρικές μορφές

Άσπρη βαφή → γυναικεία μορφήΕνιαίο χρώμα και για τα δύο φύλα

Όχι βάθος Όχι βάθος – μαύρο φόντο

Μελανές μορφές - ερυθρό βάθος Ερυθρές μορφές – μελανό βάθος

Εγχάραξη Σχεδίαση

Τεχνική κατασκευής ΕΑΠ σελ. 235 - 6 Τεχνική κατασκευής ΕΑΠ σελ. 249-50

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ-ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΟΣ (Αν ζητήσουν ποιο άλλο είδος

ρυθμού να ξέρουμε και τις διαφορές.

Ο μελανόμορφος ρυθμός χρησιμοποιήθηκε από τους κεραμείς της Κορίνθου τον

7ου αιώνα οι οποίοι επινόησαν την τεχνική της απόδοσης των μορφών με

σχηματικό τρόπο. Δηλ. απέδιδαν την μορφή ως ένα μελανό σχήμα, ένα

σκιαγράφημα (σιλουέτα) και χρησιμοποιούσαν λεπτές εγχαράξεις για να

αποδώσουν την λεπτομέρεια στην ανατομία, τα ενδύματα κ.ο.κ. Χρησιμοποιούσαν

επίθετα χρώματα, επιγραφές και εικονογραφική σχέση με την μυθολογία και την

καθημερινή ζωή της πόλης. Τον 6ο αι., η τεχνική της σκιαγραφίας απαλλαγμένη

71

από τα βαριά στολίδια της ανατολίζουσας κεραμικής, αποδίδει πλέον με

λιτότητα και περιορισμό των πρόσθετων χρωμάτων και γενικεύει την

εγχάραξη οδηγείται έτσι στον μελανόμορφο ρυθμό που γεννήθηκε στην

Κόρινθο.

Τέλος 7ου: Η Αττική υιοθετεί τον μελανόμορφο μετατρέποντάς τον: ●

αυστηρή χρήση σκιαγραφίας,

● συστηματική χρήση εγχάραξης, ● περιορισμός επιπρόσθετων

χρωμάτων

σημαντικό επίτευγμα 6ου αιώνα Αττική:

Επιτυχής συνδυασμός τεχνικής σκιαγραφίας + εξιστόρηση μορφών και

σκηνών από μυθολογία, την πρόσφατη ή παλαιότερη ιστορία, καθώς

και σκηνές από καθημερινή ζωή Αθήνας του 6ου αιώνα. Η εικονογραφία

δεν είναι μόνο διακόσμηση ενός αγγείου είναι ΠΕΔΙΟ ΕΚΦΡΑΣΗΣ ΚΑΙ

ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

(ήδη η εικονιστική αφήγηση γεωμ. Χρόνων)

Ο ερυθρόμορφος ρυθμός χρησιμοποιήθηκε στην αγγειογραφία της

κλασικής εποχής και κυριάρχησε στην Αθήνα. (Ήδη από τα τέλη του 6ου

αι.) Αποτελεί παραλλαγή του μελανόμορφου, για την ακρίβεια πλήρη

αντιστροφή του.

Στον μελανόμορφο: Έχουμε μελανές μορφές σε ερυθρό βάθος ενώ στον

ερυθρ. Ολόκληρο το αγγείο βάφεται μελανό και ο αγγειογράφος αφήνει άβαφα

τα σώματα των μορφών και τα σημεία που θέλει να σχεδιάσει. Δεν

αποδίδονται οι λεπτομέρειες με εγχάραξη αλλά σχεδιαστικά με μελανές

γραμμές.

ΜΟΡΦΕΣ ΒΑΘΟΣ ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ

ΜΕΛΑΝΟΜΟΡΦΟΣ ΜΕΛΑΝΕΣ ΕΡΥΘΡΟ ΕΓΧΑΡΑΞΗ

ΕΡΥΘΡΟΜΟΡΦΟΣ ΕΡΥΘΡΕΣ ΜΕΛΑΝΟ ΣΧΕΔΙΑΣΗ

Παράδειγμα 13 ο κεφ.3

Δυνατότητες της ερυθρόμορφης τεχνικής (εικ.159-164, Αλευρά):

Να αποδίδει ανθρώπινες μορφές στο «φυσικό» χρώμα της σάρκας

72

Να δηλώνει λεπτομέρειες με διαγράμμιση, όπως δηλαδή γίνονται

αντιληπτές από το ανθρώπινο μάτι

Να διευκολύνει τη σχεδιαστική απόδοση μορφών και να τονίζει τη

ζωγραφική δεξιότητα του αγγειογράφου

Αν και βασισμένος σε σχεδιαστικές συμβάσεις ο ερυθρόμορφος ευνοεί τη

φυσιοκρατική απόδοση των θεμάτων του

Η επιτυχία του δηλώνει ότι η ιδιότυπη αυτή σχεδιαστική φυσιοκρατία αλλά

και η ανάδειξη της ζωγραφικής λεπτότητας συμφωνούν με την

επικρατούσα αισθητική στο τέλος της αρχαϊκής και την αρχή της κλασικής

περιόδου.

Η εξέλιξη του ήταν ραγδαία. Κατά την πρώτη 20ετία του 5ου αι. π.Χ. οι

Αθηναίοι αγγειογράφοι ενδιαφέρονται έντονα για την ανθρώπινη ανατομία.

Σχέση αγγειογραφίας και μυθολογικής παράδοσης (εικ.151-152, Αλευρά).

(250) Οι μεγάλοι ζωγράφοι της κλασικής περιόδου

Ζωγραφική σε μεγάλες επιφάνειες (τοίχοι και φορητοί πίνακες).

Λόγω της φθαρτότητας των υλικών τα περισσότερα χάθηκαν.

Οι αναφορές που έχουν σωθεί βοηθούν την κατανόησή της.

Πολύγνωτος από τη Θάσο : Εργάστηκε στην Αθήνα και άλλες πόλεις.

Έσπασε τη σύμβαση του ενιαίου πεδίου δράσης (πολλαπλά επίπεδα)

(252) Καινοτομίες στην κλασική ζωγραφική

Ο 4ος αι. ήταν εποχή σημαντικών εξελίξεων.

Ο Ζεύξις και ο Παρράσιος αναπτύσσουν τη φυσιοκρατική τεχνική

Φυσιοκρατική τεχνική: να δίνει την εντύπωση μίμησης της

πραγματικότητας και να «ξεγελά» το θεατή ώστε να νομίζει ότι βλέπει

ένα πραγματικό αντικείμενο ή ον κι όχι την εικόνα του.

(253) Οι Αττικές Λευκές Λήκυθοι

73

μικρή στάμνα για αποθήκευση λαδιού και αρωματικών ελαίων κυρίως

στους τάφους, γι’ αυτό και η θεματολογία τους είναι συγκεκριμένη (ταφικές

σκηνές, Χάρων, πενθούντες συγγενείς στον τάφο – εικ.19, κεφ.3)

Παρουσιάζουν έντονη εξάρτηση με τη «μεγάλη ζωγραφική», τους πίνακες

και τις τοιχογραφίες του 5ου και του 4ου αι. π.Χ.

Η τεχνική διακόσμησης του διαφέρει από το μελανόμορφο και τον

ερυθρόμορφο ρυθμό.

Το βάθος τους είναι λευκό και οι σκηνές ζωγραφισμένες με ορυκτά ή

φυτικά χρώματα διαλυμένα στο νερό

Η προετοιμασία του αγγείου πριν τη ζωγραφική και κατασκευή των

χρωμάτων βασίζονταν στις τεχνικές της «μεγάλης ζωγραφικής»

Τα περισσότερα χρώματα έμπαιναν μετά το ψήσιμο

Αν και η τεχνική χρησιμοποιήθηκε και σε μη ταφικά αγγεία η εύθραυστη

φύση της εμπόδισε τη διάδοση της

3.4.5 (254) ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

ΜΕΤΑΛΛΟΤΕΧΝΙΑ

Τόσο η μεταλλοτεχνία όσο και η κοσμηματοτεχνία είναι αφιερωμένες σε

είδη πολυτελείας (π.χ. αργυρά σκεύη συμποσίων), σε αναθήματα στους

θεούς και τις ιεροτελεστίες (εικ. 220 Αλευρά)

Στα αγγεία πόσεως προτιμάται ο χαλκός και ο άργυρος

74

(256) ΚΟΣΜΗΜΑΤΑ

Τα κοσμήματα της κλασικής περιόδου είναι κυρίως χρυσά

Οι χρυσοχόοι κατασκευάζουν κυρίως γυναικεία κοσμήματα, ενώτια,

περιδέραια, ψέλλια (βραχιόλια). (εικ. 20 και 21, κεφ.3)

Βαρύτιμα δαχτυλίδια με εγχάρακτες παραστάσεις ή δεμένα με

σφραγιδόλιθους προορίζονται για άνδρες και γυναίκες

Τα κοσμήματα αποτελούνται από πολλαπλά μικρογλυπτικά μέρη που

ενώνονται μεταξύ τους με αλυσίδες, πλεγμένες με ειδικά επινοημένες

μεθόδους.

2.4 ΟΙ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΟΙ ΧΡΟΝΟΙ (323-31 π.Χ)

3.5 Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΗΣ ΠΕΡΙΟΔΟΥ (323-31 π.Χ)

2.4.1 (192) ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Νέες θεοποιημένες δυναστείες μετά τον Αλέξανδρο, νέες συμμαχίες και

πολιτικές οντότητες. Οι επίγονοι διαμέλισαν την αυτοκρατορία.

75

Ελληνιστική πραγματικότητα και τμήμα της οι τέχνες.

Ο κλασικός ανθρωπισμός των τεχνών μεταδόθηκε σε όλον το γνωστό

κόσμο.

Φαινόμενα που επηρέασαν μέσω του ελληνικού πολιτισμού όλη την

οικουμένη:

1. Η ελληνικοποίηση οι νέοι υπήκοοι μέσων και υψηλών τάξεων

2. Η ανατολικοποίηση στα βασίλεια των διαδόχων και των επιγόνων

3. Το φαινόμενο της θρησκείας

4. Η συντήρηση των παραδόσεων στις ελλαδικές περιοχές

5. Οι εκλεκτικιστές που επέλεγαν ανά περίσταση, παλαιότερα ή νεότερα

στοιχεία.

Ο ατομικισμός ανάγεται σε θεμελιώδη αξία και κριτίριο.

Οι τέχνες απέκτησαν διαφορετικά νοήματα, αλλά με ελληνική ταυτότητα

Η ελληνιστική συνέχεια χαρακτηρίζεται από υπέρβαση του ανθρώπινου

μέτρου και του λαϊκισμού. Τα έργα λαμπρύνουν μέχρι υπερβολής ιερά,

ανάκτορα, πόλεις

Αισθητή η επίδραση της Ανατολής, αν και κυριαρχος άξονας και

πρότυπο στις διαφοροποιήσεις των τεχνών παρέμεινε το ελληνικό

στοιχείο

Έτσι παρά τις τοπικές παραλλαγές και διαφοροποιήσεις μιλάμε για

ελληνιστική τέχνη

(258) Εισαγωγή

Με τις κατακτήσεις του Αλέξανδρου, ο ελληνικός πολιτισμός εξαπλώθηκε και

δέχτηκε επιρροές από την Ασία. Η ελληνική τέχνη, διατηρώντας τα στοιχεία

της, αποτέλεσε πόλο έλξης κι έτσι επιβίωσε. Ενώ πολιτικά η Ελλάδα

παρήκμαζε, η τέχνη της συνέχισε να διαδίδεται στην Αίγυπτο και την Ασία ως

«ελληνιστική» και μετά στη Δύση ως «ελληνορωμαϊκή»

76

(259) Γενικά χαρακτηριστικά της ελληνιστικής τέχνης:

Είναι κοσμική παρά ιερή

Είναι διεθνής παρά τοπική

Είναι εξωστρεφής παρά εσωστρεφής

Κοσμικός χαρακτήρας της ελληνιστικής τέχνης:

Αναγόρευση της προσωπικότητας ως κεντρικού μοχλού στην ιστορική

ανέλιξη

Στη σταδιακή αντικατάσταση των Ολύμπιων θεών από θνητούς αλλά

θεοποιημένους μονάρχες

Πίστη σε μια απρόβλεπτη και απρόσωπη Τύχη και όχι στους

συγκροτημένους κανόνες δικαίου που αναγνώριζαν οι παλαιές πόλεις-

κράτη

Διεθνής χαρακτήρας:

Οι αχανείς αυτοκρατορίες ευνοούν τις μετακινήσεις καλλιτεχνών και

καλλιτεχνημάτων

Οι μεταβολές συνόρων ή κυριαρχίας διευκολύνουν τις διαδοχικές

μεταλλάξεις της ελληνικής τέχνης.

Εξωστρεφής χαρακτήρας λόγω:

Του κοσμικού ή κοσμοπολίτικου χαρακτήρα της

Της πατρονία των ισχυρών

Της φιλοσοφικής ροπής του ελληνιστικού ήθους προς τη θεοποίηση

του ατόμου και την παραγκώνιση του θείου

77

Ποιες ήταν οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες κατά την ελληνιστική

περίοδο?

Ο Φίλιππος Β’, ο Μέγας Αλέξανδρος και οι διάδοχοί τους γίνονται

ηγεμόνες της Ελλάδας. Ο θεσμός της πόλης-κράτους σιγά-σιγά

εγκαταλείπεται. Η εξάπλωση των Ελλήνων στην Ανατολή έχει ως

αποτέλεσμα την υιοθέτηση ανατολικών τρόπων ζωής, συνηθειών,

διοίκησης, θεοτήτων από τους Έλληνες.

Εκτός από του Έλληνες μισθοφόρους, οι άκληροι και άνεργοι αναζητούν

την τύχη τους στις νεοϊδρυόμενες πόλεις της Ανατολής.

Ενώ αρχικά, η επέκταση αυτή δημιούργησε μια άνοδο του βιοτικού

επιπέδου, αργότερα οδήγησε στον οικονομικό μαρασμό των ελληνικών

πόλεων, αφού πλέον εμπορικά–οικονομικά κέντρα είχαν γίνει οι πόλεις της

Ανατολής. Σημαντικό ρόλο γι` αυτήν την εξέλιξη έπαιξε τόσο η πειρατεία,

όσο και οι πολεμικές αναμετρήσεις μεταξύ των διαδόχων.

Οι νέοι ηγεμόνες της Ανατολής δημιουργούν Αυλές και γίνονται προστάτες

των τεχνών και των γραμμάτων. Στον αντίποδα των πλούσιων ηγεμόνων,

βρίσκονται τα λαϊκά στρώματα, τα οποία ζουν κάτω από άθλιες συνθήκες.

2.4.2. (193) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

ΓΙΓΑΝΤΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΚΟΜΨΟΤΗΤΑ

Νεωτερισμοί στη θρησκευτική και ταφική αρχιτεκτονική:

Γιγαντισμός

Κομψότητα

78

(194) ΕΠΙΣΤΗΜΗ, ΚΑΛΑΙΣΘΗΣΙΑ και ΠΡΑΚΤΙΚΗ στην ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ

Στην πολεοδομία αναδεικνύονται μια σειρά από επιτυχείς αρχές:

Αρχή των μαθηματικών - ιπποδάμειο σύστημα

Αρχή της αισθητικής - θεατρική διάταξη των μερών της πόλης, με

μηχανικές παρεμβάσεις, οι οποίες δημιουργούσαν τεχνητό σκηνικό

Αρχή της λειτουργικότητας – εξαρτιόταν από τον πληθυσμό, τη

διάρθρωση του και τις πρακτικές απαιτήσεις

Στο εσωτερικό των πόλεων οικοδομούνται στοές, μνημειακές προσόψεις,

τοξωτές κατασκευές, βιβλιοθήκες, γυμναστήρια, θέατρα, πλατείες,

θρησκευτικά κτίρια. Το εσωτερικό συμπληρωνόταν με ποικίλα κοσμήματα.

ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ:

Η αρχιτεκτονική της κατοικίας δίνει έμφαση στο διακεκριμένο ιδιώτη, στον

απλό πολίτη αλλά και στον άπορο κάτοικο.

Προϋπόθεταν τις αξίες της λογικής, της πρόνοιας και της καλαίσθητης

οργάνωσης

Οι αξίες αυτές αποσκοπούσαν σε ιδεώδη ευταξίας, κοινωνικής

δικαιοσύνης και ομορφιάς

3.5.2 (267) ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ

Η ανάληψη των αρχιτεκτονικών έργων από τους ηγεμόνες, προκάλεσαν

έντονη κινητικότητα και αναπτύχθηκαν νέοι τύποι, ενώ βελτιώθηκαν οι

παλαιότεροι.

(264) Το βασίλειο της Περγάμου

79

Αναδείχθηκε σε μεγάλο κέντρο αρχιτεκτονικής κατά τη διάρκεια βασιλείας των

Ατταλιδών.

Στοά

Διαδεδομένος τύπος χρηστικού κτιρίου.

Συνήθως πλαισίωνε ιερά και άλλους τόπους συνάθροισης.

Εξυπηρετούσε πολλαπλές χρήσεις

Στοά του Αττάλου: Αποτελείται από στεγασμένο διάδρομο, ανοικτό στη

μια επιμήκη πλευρά του, ενώ στην άλλη διαθέτει σειρά μικρών δωματίων

που χρησιμοποιούνται ως καταστήματα ή αποθηκευτικοί χώροι

Ο Μεγάλος Βωμός του Διός της Περγάμου

Μνημειώδες κτίριο σε σχήμα Π, περιέβαλλε τον πραγματικό βωμό.

Βαθμιδωτή πρόσβαση οδηγούσε σε υψηλότερο επίπεδο

Μια ζωφόρος, ύψους 2,30 μ. περιέβαλλε την εξωτερική πλευρά και τις

εσωτερικές της πρόσβασης με μια εντυπωσιακή παράσταση

γιγαντομαχίας

Η υποβλητική διάταξη του γλυπτού εκφράζει την εξωστρεφή ένταση της

ελληνιστικής τέχνης.

(265) Ναός

Το σημαντικότερο αρχιτεκτόνημα και κατά την ελληνιστική περίοδο

Διευρύνεται η χρήση του κορινθιακού ρυθμού, που ταιριάζει

περισσότερο στην αισθητική αρχιτεκτόνων και πελατών.

Παράδειγμα 24, κεφ.3, σελ. 265 – ο ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα

Θέατρο

1. Αρχαιότητα: υπαίθριο και αμφιθεατρικό, εκμεταλλευόταν τις παρειές των

λόφων

80

2. Αρχαϊκή και Κλασική εποχή (266): ξύλινα, μάλλον λυόμενα καθίσματα

3. 4ος αι.: Κατασκευή μνημειωδών θεάτρων από μάρμαρο και ανακαίνιση των

παλαιοτέρων.

4. Το κλασικό δράμα απαιτεί μεγάλη ορχήστρα για τα χορικά μέρη

5. Οι νέες μορφές δράματος, π.χ. Αττική Νέα Κωμωδία, δίνει έμφαση στους

χαρακτήρες και τους διαλόγους, γεγονός που αλλάζει κα την αρχιτεκτονική

του ελληνικού θεάτρου και το συσχετισμό σκηνής-ορχήστρας.

6. 3ος και 2ος αι.: το μπροστινό μέρος της σκηνής, το προσκήνιο, αποκτά

αρχιτεκτονικό διάκοσμο με θύρες, κίονες κλπ που χρησιμοποιύνται στην

παράσταση.

7. Αρχικά ξύλινα, στη συνέχεια μόνιμα

8. Το θέατρο ένα από τα βασικά στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού που

έφεραν στην Ανατολή οι Έλληνες, και λειτούργησε ως αναγνωριστικό

στοιχείο του ελληνισμού από τους μη Έλληνες.

9. Σωζόμενα: Δήλου, Πριήνης, Μιλήτου και Εφέσου

(267) Οικιστική αρχιτεκτονική

Αρχαιοελληνική οικία κατά τους κλασικούς και αρχαϊκούς χρόνους

Αυτόνομη, προορισμένη για στέγαση της οικογένειας.

Ενταγμένη στον οικιστικό χώρο της πόλης

Παρέχει προστασία από τις καιρικές συνθήκες και τις ανθρώπινες

επιβουλές

Είναι όσο το δυνατόν ασφαλής και απαραβίαστη, που τα προστατεύει

(268) Ελληνική οικία :

1. Εσωστρεφής, κλειστή προς τον περιβάλλοντα χώρο

2. Αποτελείται από δωμάτια διατεταγμένα γύρω από κεντρική αυλή.

81

3. Με μικρά ή μεγάλα ανοίγματα προς την αυλή εξασφαλίζεται ο φυσικός

αερισμός και η προστασία από τον άνεμο

4. Η θύρα είναι στενή και τα παράθυρα μικρά. Οι χώροι απλοί και χρηστικοί

5. Στα δωμάτια, όπου ζουν και εργάζονται οι γυναίκες, εισέρχονται μόνον οι

άνδρες της οικογενείας

6. Οι χώροι υποδοχής ανήκουν στους άνδρες, ανεπίτρεπτη η παραμονή των

γυναικών.

7. Υπάρχει ο «ανδρών», όπου γίνονται τα συμπόσια, με κλίνες γύρω από

ανοιχτό χώρο

8. 4ος αι.: Προστίθεται το περιστύλιο με εντυπωσιακό διάκοσμο και μωσαϊκά

δάπεδα. Πρόκειται για το χαρακτηριστικότερο τύπο αστικής οικίας.

Ελληνιστική περίοδος

(268) Δημιουργείται η τάση μεγάλων, ανοιχτών δημόσιων χώρων και

τετραγωνισμένων, ισομεγεθών ιδιωτικών οικοπέδων

Ποια ήταν τα πιο σημαντικά αρχιτεκτονήματα της Ελληνιστικής

περιόδου;

1. Στοά του Αττάλου (προσφορά του Αττάλου Β).

2. Ο Βωμός του Διός στην Πέργαμο (απεικόνιση της Γιγαντομαχίας).

3. Χρήση κορινθιακού ρυθμού.

4. Ναός του Ολυμπίου Διός στην Αθήνα

5. Θέατρο της Επιδαύρου (άλλα θέατρα Δήλος, Πριήνη, Μίλητος,

Έφεσος).

6. Οικιστική Αρχιτεκτονική (εσωστρεφής) – οικία με περιστύλιο.

2.3.4 (194) ΠΛΑΣΤΙΚΗ

ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΡΟΜΑΝΤΙΣΜΟΣ

82

1. Η ιδέα του θεάτρου ως υπόβαθρο

2. Από τον τραγικό λόγο στην τραγική εικόνα

3. Αξιοποιήθηκαν βία, ωμότητα, απελπισία, εξαθλίωση

4. Απόδοση της συγκίνησης και της έκπληξης δειλός ρομαντισμός

5. Εστίαση στον πόνο, το αίμα και το θάνατο

6. Στόχο η συγκίνηση και η αρρωστημένη απόλαυση

7. Διαφοροποίηση από τα των αρχών, αξιών και ιδεωδών από το κλασικό

παρελθόν

(195) ΝΕΑ ΕΡΓΑ, ΑΝΤΙΓΡΑΦΑ, ΑΝΑΦΟΡΕΣ

Πολλές αντιγραφές κλασικών έργων – κυρίως του Πραξιτέλη και του

Λυσίππου

Παρατηρείται μείωση της πνευματικότητας υπέρ του αισθησιασμού.

Οι γλύπτες τονίζουν τη χάρη της στάσης και της έκφρασης, το

υπερβολικό πάθος ή την επιβλητικότητα.

(195) ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΕΣ - ΠΟΡΤΑΙΤΟ

Ενισχύθηκαν από τις τιμές και τη λατρεία προς τους ηγεμόνες και από

την γενικευμένη τάση προς τον ατομικισμό

Προσπάθεια αποτύπωσης της αλήθειας κατά πρόσωπο

Οι ψυχολογικές εμβαθύνσεις έφτασαν μέχτι και τον ανείπωτο οίκτο

Και τα δυο στον αντίποδα της εξιδανίκευσης της πρώιμης και ώριμης

κλασικότητας (480-425 π.Χ.) (εικ. 21, κεφ.2)

(196) ΣΥΝΤΗΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΠΑΘΕΙΕΣ

83

Η καλλιτεχνική παιδεία της νέας γενιάς προσανατολιζόταν έχοντας υπόψη

το κοινό των άστεων και των μοναρχιών κι όχι πλέον των πόλεων-κρατών.

Ακαδημαϊκή επανάληψη στην κυρίως Ελλάδα.

Στην Ανατολή και σε άλλες περιοχές οι τέχνες εμβολιάστηκαν με νοήματα

που είχαν επιβληθεί από τις τοπικές παραδόσεις και την οικονομική

ανάπτυξη. (εικ.22, κεφ.3)

Πέργαμος

Σημείο αναφοράς των καινοτομιών.

Προβάλλεται η υποβλητική δύναμη του πάθους, κι όχι πλέον το ηρωικό

ιδεώδες της ελληνικής παράδοσης.

Ρεαλιστική δεξιοτεχνία με σκληρότητα

Παράδειγμα 21, κεφ.2 σελ. 197

Γλυπτό σύμπλεγμα με Γαλάτες στην κορύφωση της ήττας τους: οδυνηρά

πληγωμένους, ταπεινωμένους, νεκρούς. Εντυπωσιακό σύνολο άκρατου

ρεαλισμού αλλά και θριάμβου για το νικητή.

Παράδειγμα 22, κεφ.2 σελ. 197

Ο βωμός της Περγάμου: 130 μέτρα ζωφόρος με εντυπωσιακή και άκρατου

ρεαλισμού αλληλουχία σκηνών με Γιγαντομαχία. Εντάθηκαν περαιτέρω τα

εκπληκτικά θαυμαστά στοιχεία του Μαυσωλείου της Αλικαρνασσού.

Ρόδος

Στον αντίποδα της Περγάμου πρόσφερε το στίγμα της ρεαλιστικής

δεξιοτεχνίας με γλυκύτητα.

Ωραιοποίηση της τραγικότητας βασικό μέλημα των γλυπτών της

Ρόδου

(198) Η απόδοση των γυναικών γίνεται πρόσχαρη και γοητευτική

84

Παράδειγμα 23, κεφ.2, σελ.198

Το σύμπλεγμα του Λαοκόοντα: βασική επιδίωξη η όσο γίνεται καλύτερα

απόδοση της πραγματικότητας, με εξαιρετικές συστροφές σωμάτων,

συσπάσεις προσώπων και θεαματικό συνδυασμό των στοιχείων κίνησης και

της ωραιοποιημένης φρίκης.

Πέργαμος και Ρόδος

Καλλιτεχνικές πρωτεύουσες της ελληνιστικής εποχής

Απόδοση των γυναικών: με πρόσχημα την Αφροδίτη παρήχθησαν

αγάλματα πρόσχαρων και γοητευτικών γυναικών.

Καθώς το θρησκευτικό νόημα εμπλέκεται με τη ζώσα πραγματικότητα

δημιούργησαν ερωτικές και χαρούμενες ευτραφείς γυναίκες.

Όρια των νέων γυναικείων προτύπων: Αφροδίτη του Δοιδάλσα από τη

Βιθυνία (περ. 250-240 π.Χ.) και Αφροδίτη με τον Πάνα και τον Έρωτα

(περίπου 100 π.Χ.) (εικ. 23 κεφ.2)

Δραστηριότητα 8, κεφ.2, σελ. 198 και 207

Ποιες αρχές της αισθητικής των ελληνιστικών χρόνων διέπουν το

συγκεκριμένο σύμπλεγμα (εικ. 23. Κεφ.2);

Οπότε οι τέχνες εμπλέκονται με την καθημερινή πραγματικότητα όλων

των κοινωνικών στρωμάτων. Ο καλλιτέχνης έθεσε τη δεξιοτεχνία του

στην υπηρεσία ενός παραγγελιοδόχου που επιθυμούσε μια

«σκαμπρόζικη» και «σκανδαλιάρα» Αφροδίτη, η οποία ανθίστανται με

το σανδάλι της στις ορέξεις ενός τραγόμορφου Πάνα, ενώ ο ιπτάμενος

Έρωτας χαριεντίζεται ανάμεσα τους.

Ποιο κοινωνικό πρότυπο πιστεύετε ότι εκφράζεται στο έργο αυτό;

Η ευτραφής, αισθησιακή, διασκεδαστική και ερωτική γυναίκα

Ποια θα τονίζατε κατά την κρίση σας ως βασική αντίφαση του έργου

με τα γλυπτά των κλασικών και αρχαϊκών χρόνων;

Η βασική αντίφαση εντοπίζεται στην Αφροδίτη. Η θεά στα ελληνιστικά

χρόνια έχει απολέσει τα μυστηριακά και ιερά στοιχεία του παρελθόντος.

Η φαινομενική ιεροσυλία και βεβήλωση είναι ενδεικτική της νέας

85

θρησκευτικότητας που κυριαρχείται από τη ζωντανή καθημερινότητα και

πεζότητα, κι όχι πλέον από τυπικότητα, αυστηρότητα ή εξειδανίκευση.

(199) Αλεξάνδρεια

Ρεαλισμός και τοπική παράδοση = αποτύπωση λεπτομερειών

Μεγάλος αριθμός ειδωλίων με ποικίλες παραστάσεις και υλικά

Αγάπη για τη ζωή

Συγκερασμός αιγυπτιακού και ελληνικού στοιχείου επιβεβαίωσε τη αξία

του ενθουσιασμού

3.5.1 ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

Χαρακτηριστικά της κλασική γλυπτική που μένουν ορατά και στην

ελληνιστική:

Προσήλωση στην ανθρώπινη μορφή και τις δραστηριότητές της

Χρήση συμβόλων, στάσεων και συσχετισμών για τη σύνδεση της

παράστασης με ιστορικά και μυθολογικά γεγονότα

Η αντιμετώπιση του έργου τέχνης ως μνημείου, ως πόλο έλξης του

κοινού και ως φορέα μηνύματος, κοινωνικού, θρησκευτικού, πολιτικού

Οι αλλαγές στην ελληνιστική περίοδο αφορούν το ύφος και την κλίμακα.

Υπάρχει τάση μεγέθυνσης των διαστάσεων και του περιεχομένου

Αυτό οφείλεται στις πολιτικές και ιδεολογικές αλλαγές και στις νέες

κοινωνικές συνθήκες. (260)

Έτσι, έχουμε περισσότερες θεματικές κατηγορίες στη γλυπτική και

μεγαλύτερη επιτήδευση στη διάθεση πραγμάτευσής τους με

φιλοσοφική, παραδειγματική και σκωπτική διάθεση.

ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

Κατάκτηση αποτελεί η προσωπογραφία, η απόδοση των φυσιογνωμικών

χαρακτηριστικών συγκεκριμένου προσώπου

Πρέπει να είναι αναγνωρίσιμο και να αποδίδεται η προσωπικότητα και ο

χαρακτήρα του

86

Από το β’ μισό του 4ου αι. το άτομο ως κύριο θέμα, σύμφωνα με τον

κοινωνικό του ρόλο και τη φυσιογνωμία του

Τα περισσότερα πορτρέτα είναι απεικονίσεις ηγεμόνων.

Την αρχή έκανε ο Αλέξανδρος που χρησιμοποιούσε συγκεκριμένους

καλλιτέχνες. Παρέμεινε ως θεματική και μετά το θάνατό του, ενώ

αποτέλεσε πρότυπο και για άλλους βασιλείς.

(261) Λύσιππος και ελληνική γλυπτική

Γλύπτης, συνδεδεμένος με τη μακεδονική βασιλική οικογένεια

Δεξιοτέχνης και στο χαλκό και στο μάρμαρο

Δημιούργησε πολλούς αθλητές ως συνεχιστής της παράδοσης της

πατρίδας του, της Πελοποννήσου και του Πολύκλειτου

Ασχολήθηκε με τη γυμνή ανδρική μορφή, αναιρώντας κάποιες από τις

αρχές του Πολύκλειτου, περί στάσεως του γλυπτού, σωματικών

αναλογιών κ.α.

Λόγω αντιγράφων μόνο, έχουμε αλλοιωμένη εικόνα των γλυπτών του

(εικ. 247, Αλευρά)

Δραστηριότητα 21, κεφ.3, σελ. 262

Συγκρίνετε το Δορυφόρο του Πολύκλειτου (εικ.215, Αλευρά) με τον

Αποξυόμενο του Λυσίππου (εικ. 247, Αλευρά).

Που εντοπίζεται ομοιότητες και που διαφορές στη θεματογραφία, την

απόδοση και τις σωματικές αναλογίες;

Ομοιότητες: θέμα, ανατομική ακρίβεια, χαρακτήρας κ.α

Διαφορές: μεγαλύτερη ευκινησία του Α., διαφορετικές αναλογίες

σώματος-κεφαλιού

Κυρίως το «σπάσιμο» εκ μέρους του Λυσίππου, της κλασικής

κατακόρυφης φόρμας: η κίνηση του «Αποξυόμενου» οδηγεί το βλέμμα

του θεατή πέρα από τον περιορισμένο χώρο, που ορίζει το γλυπτό και ο

υλικός του όγκος.

87

Τα μαρμάρινα αντίγραφα των χάλκινων έργων, Δορυφόρος και

Αποξυόμενος, αδικούν την Τέχνη Πολύκλειτου και Λύσιππου

Παράδειγμα 22, κεφ.3: χάλκινο άγαλμα της Αθηνάς, σημαντικότατο και

από τα λίγα σωζόμενα της περιόδου:

Εντυπωσιάζει με την κινητικότητα της στάσης της και το

σπάσιμο της κλασικής ισορροπίας καθώς και με τις

πρωτοποριακές για την εποχή αναλογίες

Το κεφάλι είναι πλέον το 1/8 του σώματος κι όχι το 1/7 της

κλασικής περιόδου

Γυμνή γυναικεία μορφή

παρατηρείται στροφή ως προς την αντιμετώπισή της κι αρχίζει να αποτελεί

θεματική. Οι κλασικοί γλύπτες απέφευγαν τη γυναικεία μορφή

επικρατέστερη απεικόνιση αυτή της Αφροδίτης με τον ερωτικό χαρακτήρα

της να διαπερνάει τα γλυπτά

Δραστηριότητα 22, κεφ.3

Αφροδίτη της Μήλου, εικ. 300, Αλευρά:

Πως αποδίδει το έργο τη γυναικεία μορφή;

Λλλλλ

Πως συνδυάζεται η θεϊκή φύση της μορφής με την περιγραφή της ως

γυναίκα;

Ησγψη

Μπορείτε να αποκαταστήσετε τη θέση των χεριών της μορφής;

Υποθετικά: η θεά κρατά ασπίδα στην οποία καθρεπτιζόταν.

Αναφέρεται σε χωρίο του ποιητή Απολλωνίου (Αργοναυτικά Ι. 742-

746) όπου η Αφροδίτη περιγράφεται να κρατά την ασπίδα του Άρη.

88

(263) Το έργο τέχνης εισέρχεται στην ιδιωτική κατοικία, ως επιδίωξη της

πολυτέλειας και της εκζήτησης της άρχουσας τάξης.

Η τέχνη συνδέεται πλέον με το άτομο.

Το πνεύμα της δημοκρατίας και του μέτρου εγκαταλείπεται.

Από την αρχαϊκή εποχή υπήρχε η πατρωνία της τέχνης και οι τύποι της

ελληνικής τέχνης αναφέρονταν σε κοινωνικούς ρόλους συγκεκριμένων

ατόμων, προς κατανάλωση όμως του ευρύτερου κοινωνικού συνόλου

Με τη διάδοση της προσωπογραφίας, η θεματογραφία της τέχνης γίνεται

προσφορότερη για την ιδιωτική χρήση.

ΓΛΥΠΤΙΚΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ

Ποια αλλαγή συντελέστηκε στη γλυπτική κατά την ελληνιστική περίοδο?

Εξηγήστε τους λόγους που οδήγησαν σε αυτό. Ποιον σημαντικό

ελληνιστικό γλύπτη γνωρίζετε?

Χαρακτηριστικά της ελληνικής γλυπτικής της κλασικής περιόδου που

παραμένουν και στην ελληνιστική εποχή:

1. Η προσήλωση στην ανθρώπινη μορφή.

2. Η χρήση συμβόλων, στάσεων και συσχετισμών.

3. Η αντιμετώπιση του γλυπτού ως μνημείο.

ΑΛΛΑΓΕΣ : στο ΥΦΟΣ και στην ΚΛΙΜΑΚΑ. Απόδοση της γυμνής γυναικείας

μορφής (π.χ. η Αφροδίτη), το έργο τέχνης εισέρχεται στην οικία, ως ένδειξη

οικονομικής και κοινωνικής ισχύος.

ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ: απόδοση φυσιογνωμικών χαρακτηριστικών ενός

συγκεκριμένου προσώπου (στοιχεία της προσωπικότητας και του χαρακτήρα

του). Κυρίως απεικονίσεις ηγεμόνων. Τα πορτραίτα τα βρίσκουμε σε γλυπτά,

ανάγλυφα, τοιχογραφίες, νομίσματα και σφραγίδες. Ανάθεση σε

συγκεκριμένους αυλικούς καλλιτέχνες η φιλοτέχνηση πορτρέτων.

89

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: ο Λύσιππος έπαιξε σημαντικό έργο στη δημιουργία του

προσωπογραφικού τύπου του Αλέξανδρου. Ο Λύσιππος εργάστηκε για το

Φίλιππο, τον Αλέξανδρο και για κάποιους από τους διαδόχους τους. Ο

Λύσιππος επηρεάστηκε από τον Πολύκλειτο, αλλά αναίρεσε κάποιες από τις

αντιλήψεις του Πολυκλείτου περί στάσεως του γλυπτού, των σωματικών

αναλογιών κτλ.

90

2.4.4 Ζωγραφική

Θεματολογία και Διακοσμητική Λειτουργία

Ίδιες αρχές ρεαλισμού και φυσιοκρατίας, που επικρατούσαν στις

πλαστικές τέχνες, επικρατούν και στους ζωγράφους και στους τεχνίτες των

ψηφιδωτών.

Κύριος στόχος των ζωγράφων: η γοητευτική συγκίνηση, η χάρη, το πάθος

Ποικίλα θέματα και, για πρώτη φορά νεκρές φύσεις

Αύξηση της παραγωγής λόγω της ζήτησης διακοσμητικών τοιχογραφιών

από πλούσια σπίτια και ιερά

Κοινό απαιτητικό και εκλεκτικό

Η σημαντικότερη αξία των έργων της ζωγραφικής η διακόσμηση

Το κυρίαρχο ιδεώδες είναι η ζωή ως απόλαυση

2.4.5 Η τέχνη του ψηφιδωτού

91

Μεγάλη επίδραση της ζωγραφικής στην απόδοση των παραστάσεων,

της φωτοσκίασης και της προοπτικής

Φαίνεται από τα γνωστά ψηφιδωτά της Πέλλας

Έως τέλη 4ου και αρχές 3ου π.Χ. τα ψηφιδωτά κατασκευάζονταν με

μικρά χαλίκια.

Από τον 3ο έως τον 1ο αι. π.Χ. τεχνική εξέλιξη: αντί για ακατέργαστες

κατεργασμένες ψηφίδες

Αύξηση των ψηφιδωτών στις οικίες,

Αναθεώρηση της γεωμετρικότητας

Διακόσμηση με γεωμετρικά θέματα.

2.4.6 Λαϊκή τέχνη

Αγγεία => μεγάλη διάδοση, καθρεπτίζουν το λαϊκό αίσθημα, η τέχνη ως

αυτοσκοπός, εξυπηρετεί περισσότερο την όραση παρά κάποια άλλη

λειτουργία.

Ειδώλια => πολύχρωμα, συμπαθητικά, όμορφα με ποικίλα θέματα.

Αντέγραφαν τις μεγάλες δημιουργίες της ζωγραφικής και της γλυπτικής.

Καλλιτεχνική διάσταση: να μειώνεται η απόσταση ανάμεσα στις τάξεις.

Ελληνιστική κληρονομιά => οι Ρωμαίοι πριν κατακτήσουν τα ελληνιστικά

κράτη υιοθέτησαν τις τέχνες τους. Τα αισθητικά τους κριτήρια εξαρτήθηκαν

από τις αρχές, τις αξίες και τα ιδεώδη της ελληνιστικής παιδείας.

«καλλιτεχνικός κλασικισμός» των ρωμαϊκών χρόνων παραπέμπει σε ένα είδος

αναβίωσης του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού. Μέσα από τις ελληνικές τέχνες.

92

3.5.3. ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ

Ποια τα χαρακτηριστικά της Ελληνιστικής ζωγραφικής?

Τοιχογραφίες : κοσμούσαν τους “μακεδονικούς” τάφους που είχαν τη μορφή

κτισμάτων, με αρχιτεκτονική διαρρύθμιση και διακόσμηση εσωτερική και

εξωτερική. Οι βασιλικοί τάφοι της Βεργίνας έχουν συνδυαστεί με τη δυναστεία

του Φιλλίπου Β και του Αλεξάνδρου, αν και δεν έχει εξακριβωθεί αν ο “Τάφος

Β” ανήκει στο Φίλλιπο Β όπως πίστευε ο Μανώλης Ανδρόνικος. Οι τάφοι

πρέπει να χρονολογηθούν στην περίοδο 340 – 300 π.Χ.

Χαρακτηριστικά :

1. Εγκατάλειψη περιγράμματος. Οι όγκοι, το βάθος και η προοπτική

δηλώνονται με διαφορετικούς χρωματικούς τόνους (φωτοσκίαση).

2. Εγκατάλειψη της μονοδιάστατης απόδοσης των μορφών.Προσπάθεια

δήλωσης της κίνησης και της προοπτικής.

3. Στροφή προς την απεικόνιση του τοπίου.

93

ΕΠΙΔΑΠΕΔΙΑ ΨΗΦΙΔΩΤΑ

Κοσμούσαν το δάπεδο κι όχι το τοίχο

Φαίνεται ότι απηχούν ζωγραφικές τάσεις

Ψηφιδωτά απευθείας αντίγραφα παλιότερων ή σύγχρονων

τοιχογραφιών ή

ζωγραφικών

πινάκων

ΜΙΚΡΟΤΕΧΝΙΑ

Νομίσματα: Η νομισματοτεχνία προωθεί την τέχνη της προσωπογραφίας. Οι

ελληνιστικοί ηγεμόνες απεικονίζουν στα νομίσματα του κράτους τη

94

φυσιογνωμία τους ή τις συζύγους τους ή τους προγόνους τους, ως ένδειξη

ισχύος.

Τα μηνύματα των νομισμάτων:

1.

1.

1.

1.

1.

1.

1.

1. Ικανότητες και αρετές του ηγεμόνα.

2. Θεϊκή καταγωγή.

3. Δυναστική συνέχεια. Επιγραφές με το

όνομα και τον τίτλο του ηγεμόνα. Τα

ηγεμονικά πορτρέτα συνδυάζουν ρεαλιστικά και ιδεαλιστικά στοιχεία.

Σφραγίδες και Δακτυλιόλιθοι: Ποικιλία πολύτιμων λίθων (αμέθυστος,

αχάτης, σαρδόνυχας, σμαράγδι). Οι καλύτεροι τεχνίτες δούλευαν στους

Πτολεμαίους, στους Σελευκίδες και στις δυναστείες του Πόντου.

95

Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΡΩΜΑΙΟΚΡΑΤΙΑΣ

Ποιες ήταν οι κοινωνικοπολιτικές συνθήκες κατά την περίοδο της

Ρωμαιοκρατίας??

Από τα μέσα του 2ου π.Χ. αιώνα η ρωμαϊκή παρουσία γίνεται αισθητή. Η

Ρώμα, ως νέα ισχυρή δύναμη, επεμβαίνει είτε πολιτικά, είτε πολεμικά στη ζωή

της ελληνιστικής Ανατολής. Οι Ρωμαίοι επηρεάζονται και επηρεάζουν την

ελληνική τέχνη.

Ποια ήταν τα χαρακτηριστικά που οι Ρωμαίοι υιοθέτησαν από την

ελληνική τέχνη?

1. Το ανθρωποκεντρικό ενδιαφέρον.

2. Το αφηγηματικό περιεχόμενο.

3. Ο κοινωνικός χαρακτήρας (ψυχαγωγικός και παιδευτικός χαρακτήρας).

4. Ιδιαίτερη στροφή προς την αυστηρά κλασική “φειδιακή” τεχνοτροπία –

κλασικισμός (“ελληνορωμαϊκή τεχνοτροπία”, βάση για την τέχνη του

δυτικού πολιτισμού).

96

Ρωμαϊκά Αντίγραφα: Οι Ρωμαίοι συνήθιζαν

να αντιγράφουν ελληνικά γλυπτά της

κλασικής περιόδου.

Το Μνημείο του Φιλοπάππου: μνημείο

που χτίστηκε πάνω στον τάφο του Αντίοχου

Φιλοπάππου, γιου του βασιλιά της Κομμαγηνής, που είχε διατελέσει Άρχων

στην Αθήνα. Το μνημείο του συνδυάζει ελληνικά και ρωμαϊκά στοιχεία.

97