ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΑΝΟΙΚΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ

ΣΧΟΛΗ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝΣΠΟΥΔΕΣ ΣΤΟΝ ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ

ΕΛΠ 11 – ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ

ΤΟΜΟΣ Β'

Βυζάντιο και Ελληνισμός

Μηνατσή Σοφία

Καθηγήτρια: κ. Αιμιλία Θεμοπούλου

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 – Βυζαντινοί θεσμοί

Ακαδημαϊκό έτος

2012 – 2013

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ

ΕΝΌΤΗΤΑ 1.1 Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΘΕΣΜΩΝ: ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ........................................................................................................3

1.1.1 Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης: προοίμιο στο ρωμαϊκό, το ελληνικό και το χριστιανικό υπόβαθρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.......................................................................................................3

1.1.2 Διαμόρφωση των βυζαντινών θεσμών: η ρωμαϊκή κληρονομιά, η ελληνική παράδοση, ο χριστιανισμός......................................................................................................................................................4

Συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας..................................................................................................4Συγκεντρωτικό και μοναρχικό πολίτευμα.......................................................................................................5Ρωμαϊκά πάτρια...............................................................................................................................................5Πίστη στο κράτος.............................................................................................................................................5

ΕΝΌΤΗΤΑ 1.2 Η ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ................................6

1.2.1 Το αυτοκρατορικό αξίωμα..................................................................................................................6

1.2.2 Η άσκηση της αυτοκρατορικής εξουσίας..........................................................................................7Η Σύγκλητος....................................................................................................................................................8Ο στρατός........................................................................................................................................................9Ο λαός..............................................................................................................................................................9

1.2.3 Η εικόνα του ιδανικού άρχοντα...........................................................................................................9

Ενότητα 1.1Η ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΩΝ ΒΥΖΑΝΤΙΝΩΝ ΘΕΣΜΩΝ: ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ ΚΑΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ

1.1.1 Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης: προοίμιο στο ρωμαϊκό, το ελληνικό και το χριστιανικό υπόβαθρο της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας

Η ίδρυση της Κωνσταντινούπολης εντάσσεται στο μεταρρυθμιστικό σχέδιο του Μ. Κωνσταντίνου (324-337).

Μεγαλοφυής επιλογή τοποθεσίας. Βρίσκονταν στο σταυροδρόμι της Ευρώπης και της Ασίας, στο πέρασμα μεγάλων χερσαίων και θαλάσσιων εμπορικών δρόμων, σε απόσταση βολής αλλά και ασφαλείας από τα δύο επικίνδυνα για την αυτοκρατορία σύνορα, το ανατολικό και το παραδουνάβιο. Χτίστηκε σε ένα ιδανικό στρατηγικό σημείο. Είχε το Βόσπορο ανατολικά, τον Κεράτιο Κόλπο βόρεια και τη Θάλασσα του Μαρμαρά νότια, με αποτέλεσμα να αφήνεται ευάλωτο το δυτικό χερσαίο σύνορό της. Σε αυτό το σημείο υψώθηκε ισχυρό προστατευτικό τείχος.

ΕΠΙΔΡΑΣΕΙΣ στην ίδρυση της Κωνσταντινούπολης

Α. ΡΩΜΑΪΚΕΣ επιδράσεις στην πολεοδομία

1. Διεύρυνε τον Ιππόδρομο που προϋπήρχε στην πόλη, μετατρέποντάς τον σε κέντρο δημόσιας ψυχαγωγίας αλλά και σε πανόραμα της αυτοκρατορικής αίγλης συνδεδεμένο με εκδηλώσεις της αυτοκρατορικής εθιμοτυπίας.

2. Κτίστηκε το Παλάτι της Δάφνης, σύμπλεγμα κτισμάτων, κήπων, στοών κ.α. με απευθείας πρόσβαση στην αυτοκρατορική εξέδρα του Ιπποδρόμου.

3. Διαμορφώθηκε μπροστά από το παλάτι μεγάλη και άνετη πλατεία το Αυγουσταίο (προς τιμή της αυγούστας Ελένης, μητέρας του).

4. Τη Σύγκλητο5. Σταυροδρόμι της μεγάλης αυτοκρατορικής λεωφόρου Φιλαδέλφειο (εκεί τοποθετήθηκαν

τρεις κίονες και πάνω σε αυτούς το χρυσό αντίγραφο του σταυρού που είδε στο όραμά του ο Κωνσταντίνος το 312, το άγαλμα της μητέρας του Ελένης και ένα δικό του άγαλμα καθώς και ένα σύμπλεγμα με τους τρεις γιούς του και τον θετό του ανιψιό ως εικαστική έκφραση σταθεροποίησης της δυναστείας.)

Β. ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΕΣ επιδράσεις στην πολεοδομία

1. Καθεδρικός ναός αφιερωμένος στην Αγία Ειρήνη2. Η κατοικία του επισκόπου κοντά στο αυτοκρατορικό παλάτι.3. Εκτός από τον καθεδρικό ναό ίδρυσε την εκκλησία των τοπικών αγίων Μοκίου και Ακακίου

και πιθανόν την πρώτη εκκλησία των Αγίων Αποστόλων

Γ. ΕΛΛΗΝΙΣΤΙΚΕΣ επιδράσεις

Επηρεασμένος από τις ελληνιστικές πόλεις της Ανατολής (Αντιόχεια και Αλεξάνδρεια) και λόγω του ότι διέθετε άνεση χώρου, εφοδίασε την πόλη με πλατιές λεωφόρους, με δευτερεύοντες δρόμους κυκλοφορίας οχημάτων και με άνετα καταστήματα. Η κεντρική λεωφόρος Μέση με αφετηρία το Αυγουσταίο οδηγούσε στο Forum του Μ. Κωνσταντίνου.

Δ. ΡΩΜΑΪΚΕΣ θρησκευτικές επιδράσεις

Προέβαλε τη δική του ξεπερασμένη πια θρησκευτική πεποίθηση μέσα στο πνεύμα της ρωμαϊκής παράδοσης περί αυτοκρατορικής λατρείας. Προσπάθησε να συνδυάσει το μιθραϊσμό με τη λατρεία του αυτοκράτορα θεωρώντας τον εαυτό του απόγονο του Απόλλωνα. Τοποθέτησε

στο Forum ορειχάλκινο άγαλμα του αυτοκράτορα με το ακτινωτό διάδημα στο κεφάλι παραπέμποντας στον θεό Ήλιο.

ΝΕΟ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ

Εκκλησία και αυτοκρατορική εξουσία είναι ισότιμοι παράγοντες όσον αφορά τη διασφάλιση του χριστιανικού πνεύματος και τη

διευθέτηση των ανθρωπίνων υποθέσεων.

ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΕΣ ΙΔΡΥΣΗΣ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗΣ

1. Ανταποκρίνονταν στις πολιτικές και θρησκευτικές προσδοκίες της ελληνόφωνης ρωμαϊκής Ανατολής.

2. Σηματοδοτούσε την ειρηνική έναρξη μιας νέας πολιτικής εξουσίας της ενωμένης Ρωμ. Αυτ. κάτω από το σκήπτρο του μονοκράτορα και κάτω από ενιαία θρησκευτική πίστη, τον χριστιανισμό.

3. Βρίσκεται στο μεταίχμιο του αρχαίου και ενός νέου τρόπου ζωής και εγκαινιάζει την ιστορία ενός οικουμενικού κράτους σε πολιτικό και θρησκευτικό επίπεδο.

4. Δεν κτίστηκε πάνω στα ερείπια άλλης πόλης, δεν είναι προϊόν στρατιωτικού κατορθώματος, αλλά αποτέλεσμα πολιτικής οξυδέρκειας και έμπνευσης (όπως δηλώνει ο ίδιος ο Μ. Κωνσταντίνος, ιδέα που του υποβλήθηκε από τον ίδιο τον Θεό).

Θεμελίωση: 8 Νοεμβρίου 324Εγκαίνια: 11 Μαΐου 330Τελική Άλωση: 29 Μαΐου 1453

1.1.2 Διαμόρφωση των βυζαντινών θεσμών: η ρωμαϊκή κληρονομιά, η ελληνική παράδοση, ο χριστιανισμός

Παράγοντες διαμόρφωσης χαρακτηριστικών βυζαντινής αυτοκρατορίας:1. Ρωμαϊκή κληρονομιά2. Ελληνική παράδοση3. Χριστιανισμός

Ο κρατικός μηχανισμός βασίστηκε στους πολιτικούς θεσμούς της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η συγκεντρωτική άσκηση της κρατικής διοίκησης και η εξύψωση του θεσμού του αυτοκράτορα – ρωμαϊκή κληρονομιά του Βυζαντίου – σε συνδυασμό με την εδραίωση της μονοκρατορίας του Μ. Κωνσταντίνου άνοιξαν νέες προοπτικές.

Η ελληνική γλώσσα και η κληρονομιά των ελληνιστικών βασιλείων των διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου, αποτελούσε τον συνεκτικό κρίκο εκατομμυρίων ανθρώπων, ποικίλων θρησκευτικών , κοινωνικών και φυλετικών προελεύσεων για να εξέφραζε με τον καλύτερο τρόπο την έννοια της πολιτικής συνοχής.

Συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας

Στο πλαίσιο αυτό δόθηκε η ιδιότητα του ρωμαίου πολίτη σε όλους τους υπηκόους, εκτός από τους δούλους (Constitutio Antoniniana). Η χριστιανική θρησκεία με τα εσχατολογικά μηνύματα, τον πλούσιο συμβολισμό , τα κηρύγματα για αλληλεγγύη, αδελφική αγάπη, ανθρώπινη ισότητα και φιλανθρωπία, ασκούσε γοητεία και με την γρήγορη και ευρεία εξάπλωσή της υποσχόταν πνευματική συνοχή.

Το βυζαντινό επίτευγμα στηρίχτηκε σε πνευματικές και πολιτισμικές συνεκτικές δυνάμεις, στη χριστιανική θρησκεία και την ελληνική γλώσσα δημιουργώντας σταδιακά ένα ομόδοξο και ομόγλωσσον περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο παγίωσε το ομότροπον, την ουσιαστική και συνειδητή συγκρότηση ενιαίας ανθρώπινης κοινότητας. Έτσι το Βυζάντιο κατέληξε κράτος πολυεθνικό με ενιαίους πολιτικούς και πολιτειακούς θεσμούς.

Το Βυζάντιο πρόσφερε οργάνωση και συγκροτημένο τρόπο ζωής με τη συμβολή του χριστιανισμού ο οποίος ενίσχυε την ιδέα της οικουμενικότητας.

Συγκεντρωτικό και μοναρχικό πολίτευμα

Βυζαντινός Αυτοκράτορας: Επίκεντρο της πολιτικής εξουσίας Μετατράπηκε μέσα από δοξασίες, εθιμοτυπίες και συμβολισμούς σε τοποτηρητή

του Θεού Επίγεια εικόνα του Θεού Πρέπει να ενεργεί κατά μίμησίν του (να διέπεται από φιλανθρωπία και να αντιδρά

στα όρια του καλύτερου δυνατού, δηλ. κατ’ οικονομίαν)

ΕΤΣΙ

Η χριστιανική σκέψη ενήργησε ως φραγμός στον απολυταρχικό χαρακτήρα της εξουσίας του αυτοκράτορα και ενστερνίστηκε διδάγματα του αρχαίου ελληνικού κόσμου με επίκεντρο την

προστασία του ελεύθερου πολίτη.

Ρωμαϊκά πάτρια

Θεμελιώδες χαρακτηριστικό της βυζαντινής πολιτείας ήταν η διατήρηση της ρωμαϊκής κληρονομιάς – πίστη στα ρωμαϊκά πάτρια. Το ρωμαϊκό αυτοκρατορικό ιδεώδες για αποκατάσταση του ρωμαϊκού κράτους στα παλαιά σύνορα επηρέασε ιδιαίτερο το πολιτικό γίγνεσθαι της Κων/πολης.

Η κατοχύρωση της οικουμενικής δύναμης, του αιώνιου και αήττητου της δυναστείας των Ρωμαίων, μέσα από τον τίτλο «αυτοκράτωρ Ρωμαίων» αποκλείει κάθε δικαίωμα αμφισβήτησης της ρωμαϊκής εξουσίας του Βυζαντινού Αυτοκράτορα.

Ο Αυτοκράτορας ως τοποτηρητής του Θεού επί της γης, αναβαθμίζεται σε αιώνιο προστάτη της ρωμαϊκής κυριαρχίας.

Πίστη στο κράτος

Κάθε ξένη απειλή, (εδαφική η οικονομική), προσέβαλε την Ουράνια Βασιλεία επί της γης, την οποία αντιπροσώπευε ο αυτοκράτορας και υπονόμευε την ασφάλεια και την σωτηρία των πολιτών. Βάσει αυτού του συλλογισμού αναπτύχθηκε η πεποίθηση ότι οποιοσδήποτε πόλεμος είχε αμυντικό χαρακτήρα και καθιερώθηκε η έννοια του δίκαιου πολέμου.

Έτσι η Βυζαντινή κυριαρχία μετατράπηκε σε:

φύλακα του ιερού,

τιμωρός της αυθαιρεσίας

και

προστάτης της τάξης και της ειρήνης.-

Ενότητα 1.2Η ΠΟΛΙΤΕΙΑΚΗ ΘΕΣΗ ΤΟΥ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

1.2.1 Το αυτοκρατορικό αξίωμα

Επίσημος τίτλος Βυζαντινού ηγεμόνα κατά την πρώιμη περίοδο

Imperator ή ΑugustusΑπέδιδε στρατιωτική ιδιότητα διατηρήθηκε μέχρι το τέλος

και αντικαταστάθηκε με την ελληνική λέξη Αυτοκράτωρ (απόλυτη εξουσία)

Σταδιακά επικρατεί ο ελληνιστικός όρος ΒΑΣΙΛΕΥΣ

ενώ η ονομασία ΑΥΓΟΥΣΤΟΣ

περιορίζεται σε διοικητικά έγγραφα, επιγραφές και νομίσματα

Επιβιώνει ο όρος ΑΥΤΟΚΡΑΤΩΡ

μόνος ή σε συνδυασμό με τον όρο ΒΑΣΙΛΕΥΣ

Εμφανίζεται και ο όρος ΔΕΣΠΟΤΗΣ (για να δηλώσει το μονάρχη)

ΑΝΑΔΕΙΞΗ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΑ

Ακολουθούσε πιστά καθορισμένο τυπικό και γινόταν με δύο διαφορετικές διαδικασίες

ΑΝΑΓΟΡΕΥΣΗ ΣΤΕΨΗΕκλέκτορες

ΣτρατόςΣύγκλητος

λαός της πρωτεύουσας

Οι αποφάσεις των εκλεκτόρων λαμβάνονταν ως έκφραση ή εκπλήρωση της θείας βούλησης υπέρ

του νέου αυτοκράτορα.Μπορούσαν συνδυαστικά ή μεμονωμένα να

ανατρέψουν την εκλογή του νέου αυτοκράτορα σε περίπτωση κακής άσκησης των καθηκόντων του

(συνήθως από το στρατό με τη νομιμοποίηση μέσω της αποδοχής της Συγκλήτου και του λαού)

Ήταν πολιτική πράξη, απαραίτητο τυπικό για τη νομιμοποίηση της αυτοκρατορικής ιδιότητας.

Λάμβανε χώρα οπουδήποτε

Ήταν θρησκευτική πράξη, δεν ήταν αρχικά αυθύπαρκτη αλλά αποτελούσε

αναπόσπαστο τμήμα της αναγόρευσης. Διαχωρίστηκαν στις αρχές του 7ου αι.

Λάμβανε χώρα συνήθως στην Αγ. Σοφία και γίνονταν από τον πατριάρχη.

Ο πατριάρχης τοποθετούσε το στέμμα και ο λαός αναφωνούσε «άγιος»

Καθιστούσε τον αυτοκράτορα ημίθεο, τοποτηρητή του Παντοδύναμου στη γη.

ΣΥΜΒΟΛΑ ΤΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΣ

1. Χλαμύδα2. Στέμμα3. Κόκκινα πέδιλα (μετά τον 10ο αι.) τα οποία χαρακτηρίζονται ως της βασιλείας παράσημον

μέγιστον.

Τα πρώιμα χρόνια που επικρατούσε στο στρατιωτικό στοιχείο δέχονταν από το στρατό το μανάκιον (περιδέραιο) και στη συνέχεια τον σήκωναν σε μια ασπίδα.

ΔΥΝΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΔΟΧΗ

Η κληρονομική διαδοχή ουδέποτε καθιερώθηκε νομοθετικά. Πρακτικά τον διαδέχονταν ο πρωτότοκος γιος ενώ σε περίπτωση που δεν υπήρχε από τον εγγονό ή τον ανιψιό ή κάποιο άλλο άμεσο συγγενικό πρόσωπο. Αναγορεύονταν σε συναυτοκράτορα κατόπιν εισήγησης του εν ενεργεία αυτοκράτορα.

Η άσκηση εξουσίας από ανήλικο αυτοκράτορα μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πατέρα του, αντιμετωπίστηκε με την αντιβασιλεία.

Η αντιβασιλεία έπαυε με την ενηλικίωση του διαδόχου δηλ. όταν γίνονταν 16 ετών. Με την πάροδο του χρόνου πήρε συγκεκριμένη πολιτειακή μορφή Την επιτροπεία του διαδόχου αναλάμβανε αρχικά η Σύγκλητος και αργότερα

επιτροπή από εξέχουσες προσωπικότητες με τη συμμετοχή της βασιλομήτωρ. Από το 10ο αι. επικράτησε να ανεβαίνει στο θρόνο ως αυτοκράτορας-αντιβασιλέας

ένας στρατηγός ή ναύαρχος. Είχε απόλυτη εξουσία και προβάδισμα στην ιεραρχία, όμως διαφύλαττε τα συμφέροντα του ανήλικου αυτοκράτορα. Συνήθως παντρεύονταν ο ίδιος ή κάποιο άμεσα συγγενικό του πρόσωπο με μέλος της αυτοκρατορικής οικογένειάς.

Δεν υπήρχαν κοινωνικοί περιορισμοί για την επιλογή αυτοκράτορα παρά μόνο περιορισμοί φυσικής αρτιμέλειας (π.χ. αποκλείονταν οι ευνούχοι).

Γυναίκες και διαδοχή

Δεν υπήρχε συνταγματικός περιορισμός στην άσκηση της εξουσίας από γυναίκες (συναντάται σπανιότατα και κυρίως αφορούσε περιπτώσεις χηρείας). Θεωρητικά προσέκρουε σε δύο παράγοντες. Οι γυναίκες δεν μπορούσαν αν γίνουν ιερείς και να ηγηθούν του στρατού οπότε τους αφαιρούσε τις δύο βασικές ιδιότητες του αυτοκράτορα:

1. Την πρωτοκαθεδρία στην χριστιανική Εκκλησία ως βασιλέως και ιερέως2. Τη γενική διοίκηση των ένοπλων δυνάμεων

Η θέση της αυτοκράτειρας ως συζύγου ήταν παράξενη και ακολουθούσε διαφορετική εθιμοτυπία. Η στέψη τους γίνονταν σε διαφορετική τελετή Αν δεν συνέπιπτε χρονικά με την ανάρρηση του αυτοκράτορα στο θρόνο,

γινόταν στο παλάτι και όχι στην εκκλησία. Τον τίτλο της αυτοκράτειρας μπορούσαν να πάρουν και άλλα συγγενικά

μέλη, αδελφές, κόρες, μητέρες Η θέση της στην διοίκηση δεν είναι γνωστή (η Θεοδώρα ήταν παρούσα στα

συμβούλια αλλά ζητούσε συγγνώμη όταν έπαιρνε τον λόγο).

1.2.2 Η άσκηση της αυτοκρατορικής εξουσίας

Απόλυτη μοναρχία: Η προσωπικότητα του Αυτοκράτορα δέσποζε στο πολιτικό, στρατιωτικό, νομοθετικό και εκκλησιαστικό προσκήνιο. Ήταν απόλυτος ρυθμιστής των πάντων. Το απόλυτο βυζαντινό πολίτευμα δεν υπόκειτο σε κοινοβουλευτικό έλεγχο και θεσπισμένους συνταγματικούς φραγμούς.

Ο ρόλος του αυτοκράτορα ήταν πολυδιάστατος. Μπορούσε να διορίζει και να απολύει του υπαλλήλους. Να απονέμει τίτλους και αξιώματα. Είχε τον απόλυτο έλεγχο των οικονομικών υποθέσεων Ήταν ο μόνος αρμόδιος να θεσπίζει νόμους και να εποπτεύει στην απονομή

δικαιοσύνης. Ήταν αρχηγός όλων των στρατιωτικών δυνάμεων. Πολλές φορές ήταν πρώτος στο

πεδίο των μαχών. Ασκούσε αποφασιστική επιρροή στα πράγματα της Εκκλησίας. Συγκαλούσε Οικουμενικές Συνόδους Γινόταν διαιτητής στις δογματικές διαφορές. Έλεγχε την πλήρωση πατριαρχικών θρόνων και άλλων κατώτερων εκκλησιαστικών

εδρών Προήγαγε ή υποβίβαζε μια εκκλησιαστική περιφέρεια.

Παράγοντες που εκτός από τα ιδεώδη του χριστιανισμού προσπάθησαν να περιορίσουν την απολυταρχική εξουσία του αυτοκράτορα ήταν:

Η Σύγκλητος Ο στρατός Οι δήμοι Σταδιακά πρόβαλε και η Εκκλησία (όχι ως ενιαίος οργανισμός αλλά μάλλον ως

εκδήλωση προσωπικής πρωτοβουλίας δυναμικών εκκλησιαστικών μορφών)

Η Σύγκλητος

Ήταν το ανώτατο συμβούλιο του ρωμαϊκού κράτους. Κατά την περίοδο της ρωμαϊκής δημοκρατίας διέθετε τεράστιο κύρος. Στους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικού χρόνους όμως άρχισε να χάνει την πολιτική παντοδυναμία της και μετατράπηκε σταδιακά σε συμβουλευτικό όργανο. Ο ρόλος της νέας Συγκλήτου στην Κων/πολη ήταν υποβαθμισμένος. Στα χρόνια του Κωνσταντίνου Β’ καταβλήθηκε προσπάθεια ενίσχυσης και εξομοίωσής της με εκείνη της Ρώμης, η οποία συνέχιζε να λειτουργεί.

Τον 5ο αι. κατέστη σημαντικό πολιτικός φορέας με αρμοδιότητες: Την εκλογή του νέου αυτοκράτορα. Την άσκηση δικαστικών καθηκόντων σε περιπτώσεις σοβαρών αδικημάτων

πολιτικού χαρακτήρα Τη συμμετοχή σε διπλωματικές δραστηριότητες

Διατήρησε τη σημαντική της θέση μέσα στην αυτοκρατορία έως τα τέλη του 7ο αι., με μια μικρή διακοπή κατά τη βασιλεία του Ιουστινιανού λόγω των συγκεντρωτικών τάσεων του. Υποβαθμίστηκε και περιορίστηκε σε συμβουλευτικό και τελετουργικό πλαίσιο.

Παρέμβαινε στον ορισμό αντιβασιλέα. Αποτελούσε αξιόπιστο μάρτυρα των πράξεων του αυτοκράτορα. Σε κρίσιμες περιπτώσεις μπορούσε να διορίζει στρατηγούς και να εμπλέκεται σε

διαπραγματεύσεις εξωτερικής πολιτικής

Τη Σύγκλητο αποτελούσαν: Εξέχοντες πολίτες Πεπειραμένοι κρατικοί λειτουργοί Αφοσιωμένοι αυλικοί αξιωματούχοι

Από τον 11ο αι. παρατηρείται μεγαλύτερη παρουσία μεσαίων τάξεων. Οι κοινωνικές μεταβολές του 11ου αι. άλλαξαν τη δομή και το ρόλο της και η εξελικτική της πορεία επηρεάστηκε από τις προσωπικές σκοπιμότητες του εκάστοτε αυτοκράτορα.

Ο στρατός

Αποτελούσε σημαντικό πολιτικό και πολιτειακό παράγοντα. Διαδραμάτισε ουσιαστικό ρόλο στον περιορισμό της αυτοκρατορικής υπερεξουσίας.

Αρχικά ως βασικό μέλος των εκλετόρων και αργότερα (από τα μέσα του 5ου αι.) ως πηγή άξιων ανταπαιτητών του θρόνου.

Ο λαός

Είχε οργανωθεί σε ομάδες (δήμοι). Οι δήμοι αρχικά είχαν αθλητικό χαρακτήρα και διοργάνωναν αγώνες στον Ιππόδρομο. Οι Βένετοι (κυανοί) και οι Πράσινοι ήταν οι επικρατέστεροι αντίπαλοι. Παρά τον αθλητικό χαρακτήρα τους σε ώρα έκτακτης ανάγκης και κατόπιν κρατικής διαταγής αναλάμβαναν καθήκοντα κοινού ενδιαφέροντος.

Σύσταση των δήμων: (επικρατέστερη άποψη δέχεται κοινωνικά και θρησκευτικά κριτήρια)

Οι Βένετοι Οι Πράσινοι Προέρχονταν από την παλιά

συγκλητική αριστοκρατία των μεγάλων γαιοκτημόνων.

Οι θρησκευτικές τους αντιλήψεις συμφωνούσαν με το δόγμα της ορθοδοξίας.

Τα μέλη και οι οπαδοί τους ανήκαν επί το πλείστον στο προσωπικό των ανακτόρων και των ευγενών οίκων.

Προέρχονταν από την τάξη των εμπόρων, βιοτεχνών κ.λπ. ενώ οι οπαδοί τους ήταν εργάτες, τεχνίτες και μικροέμποροι.

Διατηρούσαν δεσμούς με την Ανατολή και ευνοούσαν το μονοφυσιτισμό

Συμμετείχαν στις αναγορεύσεις Συγκεντρώνονταν στον Ιππόδρομο και εκδήλωναν τα αιτήματά τους στη

Σύγκλητο Ζητωκραύγαζαν το νέο αυτοκράτορα

Πολλές φορές αντιδρούσαν σθεναρά σε αντιλαϊκά μέτρα Ως οι μοναδικές οργανωμένες ομάδες κοσμικής προέλευσης απέκτησαν πολιτική

ισχύ και θεωρητικά αντιπροσώπευαν το λαό έναντι της εξουσίας.

Από τον 7ο αι. άρχισε να εξασθενεί η ανάμειξή του στην πολιτική ζωή. Περιορίστηκε ο ρόλος τους και ο μοναδικός τους σκοπός ήταν να αντιπροσωπεύουν τον λαό σε επίσημες εκδηλώσεις.

1.2.3 Η εικόνα του ιδανικού άρχοντα

Ο αυτοκράτορας θεωρείται ο εκλεκτός του Θεού και είναι εξ’ ορισμού εν Χριστώ και φιλόχριστος. Όπως βασιλεύει ο Θεός στο σύμπαν έτσι βασιλεύει στην οικουμένη ο αυτοκράτορας. Η ανάρρηση στο θρόνο κακού αυτοκράτορα λαμβάνονταν ως τιμωρία των ανθρώπινων αμαρτιών.

1. Η ιερότητα του αυτοκράτορα: Ήταν άγιος Στα πορτρέτα απεικονίζεται με φωτοστέφανο Το παλάτι του ήταν ιερό (domus divina) και το περιέβαλλε μια προστατευτική ζώνη

απομονωσης. Οι δημόσιες εμφανίσεις του ακολουθούσαν μια τελετουργία. Η τελετουργία αυτή

αντανακλούσε την αρμονική λειτουργία του σύμπαντος. Οι υπήκοοί του επικοινωνούσαν μαζί του με ρυθμικές επαναλαμβανόμενες

επευφημίες. Όταν γίνονταν δεκτοί σε ακρόαση έπεφταν στο έδαφος μπροστά του. (από τον 7ο

αι. συναντούμε απεικονίσεις του αυτοκράτορα να εκτελεί την ίδια πράξη μπροστά στο Χριστό – adoratio ή προσκύνηση)

2. Αυτοκρατορικές αρετές:

Απορρέουν από την προσπάθεια μίμησης του Θεού Περιλαμβάνουν:

Τη δικαιοσύνη Τη φιλανθρωπία Τη γενναιοδωρία Την αγνότητα Την τήρηση του νόμου και Κυρίως την ευσέβεια

Η πολεμική ικανότητα παραμερίζεται μπροστά στην ιδιότητα του ειρηνοποιού.

3. Ψυχικές αρετές

4. Στρατιωτικές αρετές Ο τονισμός των στρατιωτικών αρετών πρωτοεμφανίζεται στα τέλη του 10ο αι.