11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 1 ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ … ·...

111ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ«Βασική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών

σε ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον»

Κτήριο Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Πατρών

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεώργιος Νικολάου, Στυλιανή Ν. Τσεσμελή, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης & Ιωάννης Δημάκος

Πάτρα, 23-25 Νοεμβρίου 2018

ΧΟΡΗΓΟΙΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΠΡΑΚΤΙΚΑ-ΤΟΜΟΣ Ά

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ 1981

ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ

ΧΟΡΗΓΟΙ

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣΕΤΟΣ ΙΔΡΥΣΕΩΣ 1981

Επιμέλεια: Γεώργιος Νικολάου, Στυλιανή Ν. Τσεσμελή, Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης & Ιωάννης Δημάκος

11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ«Βασική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών

σε ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον»

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΕΛΛΑΔΟΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ ΤΜΗΜΑ ΔΗΜΟΤΙΚΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ

ΤΟΜΟΣ Α΄ISBN: 978-618-82469-2-8

3

Πρόεδρος: Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Καθηγητής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο ΑθηνώνΑντιπρόεδρος: Χαράλαμπος Ι. Κωνσταντίνου, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Γεν.Γραμματέας: Γιώργος Δ. Γρόλλιος, Καθηγητής, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης Ειδ.Γραμματέας: Γιώργος Α. Νικολάου, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο ΠατρώνΤαμίας: Γεώργιος Αραβανής, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο ΚρήτηςΜέλος: Λέλα Γώγου, Καθηγήτρια, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο ΘράκηςΜέλος: Γεώργιος Φ. Αλεξανδράτος, Σχολικός Σύμβουλος Π.Ε.

Κωνσταντίνος Αγγελάκος, Καθηγητής, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Παναγιώτης Αγγελίδης, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας Θεοχάρης Αθανασιάδης, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αθανάσιος Αϊδίνης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πρόεδρος Π.Τ.Δ.Ε., Α.Π.Θ. Αλέξανδρος Ακριτόπουλος, Καθηγητής, Π.Δ.Μ. Κλήμης Άντζακας, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Χρήστος Αντωνίου, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Ξένια Αραπάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Ευγενία Αρβανίτη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Άννυ Ασημάκη-Δημακοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Στέφανος Βασιλόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Δημήτρης Βεργίδης, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών. Ευγενία Βικάτου, Ε.Ε.Π., Πανεπιστήμιο Πατρών Ιωάννης Βρεττός, Καθηγητής, Ε.Κ.Π.Α. Κώστας Γαβριλάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Eυαγγελία Γαλανάκη, Καθηγήτρια, Ε.Κ.Π.Α. Χρήστος Γκόβαρης, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Γεώργιος Γρόλλιος, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Λέλα Γώγου, Καθηγήτρια, Δ.Π.Θ. Ιωάννης Δημάκος, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Μαρία Δημάση, Καθηγήτρια, Δ.Π.Θ. Ιωάννης Δημητρακόπουλος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Αικατερίνη Δημητριάδου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Π.Δ.Μ. Κλεοπάτρα Διακογιώργη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Μαρίντα Εργαζάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Κωνσταντίνος Ζαχάρος, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Σοφία Ηλιάδου-Τάχου, Καθηγήτρια, Π.Δ.Μ. Έλενα Θεοδωροπούλου, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Άννα Ιορδανίδου, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Γεώργιος Ιορδανίδης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Π.Δ.Μ.

Γιώργος Α. Νικολάου, Καθηγητής, Πρόεδρος Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ (2018-2020)

ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

ΠΡΟΕΔΡΟΣ ΤΟΥ 11ου ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟY

Πρόεδρος: Κωνσταντίνος Δ. Μαλαφάντης, Καθηγητής, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Μέλη:

11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

4 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

Μάρθα Ιωαννίδου, Λέκτορας, Α.Π.Θ. Δόμνα Κακανά, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Σταυρούλα Καλδή, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Πέλλα Καλογιαννάκη, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Κρήτης Ιωάννης Καμαριανός, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Μαριάνθη Καπλάνογλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ε.Κ.Π.Α. Δέσποινα Καρακατσάνη, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Παναγιώτης Καρακατσάνης, Καθηγητής, Δ.Π.Θ. Αθανάσιος Καραλής, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Ιωάννης Κατσίλλης, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Πολύκαρπος Καραμούζης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ελένη Καρατζιά-Σταυλιώτη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Αθανάσιος Καραφύλλης, Καθηγητής, Δ.Π.Θ. Γεώργιος Καψάλης, Καθηγητής, Πρύτανης Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Παναγιώτης Κιμουρτζής, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Γεώργιος Κόκκινος, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Ευγενία Κολέζα, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Μανώλης Κουτούζης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ε.Α.Π Κωνσταντίνα Κουτρούμπα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Παντελής Κυπριανός, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Χαράλαμπος Κωνσταντίνου, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Κωνσταντίνος Κώτσης, Καθηγητής, Κοσμήτορας Σ.Ε.Α., Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Βασιλική Λαλαγιάννη, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου Χαρίλαος Λαμπρόπουλος, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Σοφία Λεοντοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Τάσος Λιάμπας, Αναπληρωτής Καθηγητής, Α.Π.Θ. Γεωργία Λιαράκου, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Αικατερίνη Μαριδάκη-Κασσωτάκη, Καθηγήτρια, Χαροκόπειο Πανεπιστήμιο Ευαγγελία Μαυρικάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Ε.Κ.Π.Α. Δημήτρης Μαυροσκούφης, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Αναστάσιος Μικρόπουλος, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ελένη Μορφίδη, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Αλεξάνδρα Μουρίκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Θωμάς Μπάκας, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Θωμάς Μπαμπάλης, Καθηγητής, Ε.Κ.Π.Α. Ιωάννης Μπέτσας, Επίκουρος Καθηγητής, Π.Δ.Μ. Κωνσταντίνος Μπίκος, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Σήφης Μπουζάκης, Ομότιμος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Ηρώ Μυλωνάκου-Κεκέ, Καθηγήτρια, Ε.Κ.Π.Α. Γεώργιος Νικολάου, Καθηγητής, Πρόεδρος Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Θεοχαρούλα Νιφτανίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Κωνσταντίνος Ντίνας, Καθηγητής, Π.Δ.Μ. Έλση Ντολιοπούλου, Καθηγήτρια, Α.Π.Θ. Χρήστος Παναγιωτακόπουλος, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Πέννυ Παναγιωτοπούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Νίκος Παπαδάκης, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης Βασιλική Παπαδοπούλου, Καθηγήτρια, Π.Δ.Μ. Σμαράγδα Παπαδοπούλου, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Κατερίνα Πλακίτση, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Δημήτρης Πολίτης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών

5

Πρόεδρος: Ιωάννης Δημάκος, Επίκουρος Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

Μέλη: Ανθή Αδαμοπούλου, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Γεώργιος Aραβανής, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης Ξένια Αραπάκη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Γεώργιος Αλεξανδράτος, ΣΥ.Ε.Ε. Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Ιονίων Νήσων Ευγενία Βικάτου, Ε.Ε.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Μάρω Γαλάνη, Ε.Ε.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Παναγιώτης Ζαφειράτος, Ε.Τ.Ε.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Μαρία Θεοδωροπούλου, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Ανθή Καρατράντου, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλική Παναγιωτοπούλου, Ε.Τ.Ε.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Νικόλαος Πρέσσας, Ε.Ε.Π., Πανεπιστήμιο Πατρών Λιλή Τσενέ, Ε.Τ.Ε.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Στυλιανή Τσεσμελή, Λέκτορας, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Πηνελόπη Φραντζή, Εκπαιδευτικός ΠΕ70 Μαρία Φρούντα, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Άννα Φτερνιάτη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

Μαρία Πούλου, Επίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Γαλήνη Ρεκαλίδου, Καθηγήτρια, Δ.Π.Θ. Ηρακλής Ρεράκης, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Μαρία Σακελλαρίου, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ειρήνη Σκοπελίτη, Eπίκουρη Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Κώστας Σκορδούλης, Καθηγητής, Ε.Κ.Π.Α. Σπυρίδων-Γεώργιος Σούλης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ιουλία-Αθηνά Σπινθουράκη, αφ. Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Λοΐζος Σοφός, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Γεώργιος Σταμέλος, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Νεκτάριος Στελλάκης, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Ελένη Ταρατόρη, Καθηγήτρια, Δ.Π.Θ. Κωνσταντίνος Τάτσης, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων Ευφημία Τάφα, Καθηγήτρια, Κοσμήτορας Σ.Ε.Α., Πανεπιστήμιο Κρήτης Βασίλης Τσάφος, Αναπληρωτής Καθηγητής, Ε.Κ.Π.Α. Στυλιανή Τσεσμελή, Λέκτορας, Πανεπιστήμιο Πατρών Τασούλα Τσιλιμένη, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Κωνσταντίνος Τσιούμης, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Αμαλία Υφαντή, Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Βασίλης Φούκας, Επίκουρος Καθηγητής, Α.Π.Θ. Άννα Φτερνιάτη, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Ελένη Φτιάκα, Αναπληρώτρια Καθηγήτρια, Πανεπιστήμιο Κύπρου Μάνος Φωκίδης, Επίκουρος Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Δημήτρης Χαραλάμπους, Καθηγητής, Α.Π.Θ. Ιωάννης Χατζηγεωργίου, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Αιγαίου Δημήτρης Χατζηδήμου, Ομότιμος Καθηγητής, Α.Π.Θ. Αντώνης Χουρδάκης, Καθηγητής, Πανεπιστήμιο Κρήτης



Συντονίστρια: Ανθή Αδαμοπούλου, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

Μέλη: Στυλιανή Τσεσμελή, Λέκτορας, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Μαρία Φρούντα, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ

Νίκος Θεοχαρόπουλος, Μεταπτυχιακός φοιτητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Αρχοντούλα Λάγιου, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Νικολίτσα Μπερδένη, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Νώντας Παναγόπουλος, Μεταπτυχιακός φοιτητής, Πανεπιστήμιο Πατρών Κωνσταντίνα Πριοβόλου, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Κωνσταντίνα Σαρρή, Μεταπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών

Ράνια Αλεξίου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Ρία Αντωνίου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Φωτεινή Βαλιμήτη, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Μαρία Διολέτη, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Βασιλική Ζαφειροπούλου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Κωνσταντίνα Θεοδόση, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Σταυρούλα Θεοδωρακοπούλου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Δήμητρα Κλαδιά, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Ναυσικά Κούτσικου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Σταυρούλα Λαμπροπούλου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Αφροδίτη Μιχαηλίδη, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Ελίζα Μπαλλή, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Ραφαηλία Ντζάθα, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Άννα Μαρία Ντούρου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Μαργαρίτα Ξανθάκη, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Χαρά Πανοπούλου. Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Νάντια Ρουμπέα. Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Σωτηρία Σταυροπούλου, Προπτυχιακή φοιτήτρια, Πανεπιστήμιο Πατρών Μιχάλης Παναγιωτακόπουλος, Προπτυχιακός φοιτητής, Πανεπιστήμιο Πατρών

Σύνταξη - Επιμέλεια: Στυλιανή Τσεσμελή, Λέκτορας, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

Συνεργασία: Ανθή Αδαμοπούλου, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών Μαρία Φρούντα, Ε.ΔΙ.Π., Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο Πατρών

Σημειώνεται ότι η ευθύνη της γλωσσικής επιμέλειας των κειμένων ανήκει στους συγγραφείς των κειμένων.

ΓΡΑΜΜΑΤΕΙΑΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ ΚΑΤΑ ΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ:

ΕΘΕΛΟΝΤΕΣ ΤΟΥ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ:

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΠΡΑΚΤΙΚΩΝ ΣΥΝΕΔΡΙΟΥ

7

Πρόεδρος: Ιωάννης Δημάκος, Επίκουρος Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε., Πανεπιστήμιο ΠατρώνΓραμματέας: Βασιλική Φωτοπούλου, Δρ. Ε.ΔΙ.Π., Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η., Πανεπιστήμιο ΠατρώνΤαμίας: Πηνελόπη Φραντζή, Εκπαιδευτικός ΠΕ70Μέλος: Νίκος Μάνεσης, Δρ. ΣΥ.Ε.Ε. Πρωτοβάθμιας ΕκπαίδευσηςΜέλος: Χριστίνα Παπαναγοπούλου, Εκπαιδευτικός ΠΕ70

Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος (Π.Ε.Ε.)

Παιδαγωγική Εταιρεία Ελλάδος, Παράρτημα Πελοποννήσου

Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης Πανεπιστημίου Πατρών

Websites: http://www.pee.gr, http://www.elemedu.upatras.gr

Tηλέφωνα: 210-52.30.777, 210-36.88.078

Εκδόσεις ΠΕΔΙΟ

Eκδόσεις ΓΚΟΤΣΗ

Εκδόσεις GUTENBERG

Ε.Λ.Κ.Ε. Πανεπιστημίου Πατρών

ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΕΛΛΑΔΟΣ

ΦΟΡΕΙΣ ΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

XΟΡΗΓΟΙ



Θεματικές Ενότητες

Επιστημολογικά ζητήματα στην Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών: Τάσεις και προοπτικές

Εκπαίδευση, Επιμόρφωση και Μετεκπαίδευση των Εκπαιδευτικών της Α/θμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Εκπαίδευση, Επιμόρφωση και Μετεκπαίδευση των Εκπαιδευτικών της Β/θμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα

•ΕπιμόρφωσηΕκπαιδευτικώνσεθέματαμαθηματικήςεκπαίδευσης

•ΕπιμόρφωσηΕκπαιδευτικώνσεθέματαγλωσσικήςεκπαίδευσης

Παγκοσμιοποίηση και Εκπαίδευση: Ο εκπαιδευτικός στο νέο διεθνές περιβάλλον

Ιστορικοσυγκριτικές προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτικών

Εκπαιδευτική Πολιτική και το επαγγελματικό προφίλ του εκπαιδευτικού στην Ελλάδα και την Ευρώπη

Προπτυχιακά και Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών των Παιδαγωγικών Σχολών στην Ελλάδα

και επαγγελματικοί ορίζοντες των αποφοίτων τους

Ψυχοπαιδαγωγική εκπαίδευση και επάρκεια των εκπαιδευτικών

•Εκπαίδευσηεκπαιδευτικώνκαιχρήσητεχνικώνστηδιδασκαλία

•Επαγγελματικήεξουθένωσηεκπαιδευτικών/ζητήματαδιαχείρισηςεπαγγελματικούάγχους

Κοινωνικό προφίλ και ταυτότητα του εκπαιδευτικού

Ειδικά Θέματα στην Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών

•ΕιδικήΑγωγή

•ΟργάνωσηκαιΔιοίκησητηςΕκπαίδευσης

•ΝέεςΤεχνολογίεςκαιΕκπαίδευση

•ΠεριβαλλοντικήΑγωγή-ΒιώσιμηΑνάπτυξηκαιΕκπαίδευση

•ΕκπαιδευτικήΑξιολόγηση

•ΔιαπολιτισμικήΕκπαίδευση

Συνεχιζόμενη Εκπαίδευση και Διά βίου Μάθηση των εκπαιδευτικών: Διεθνής εμπειρία και ελληνική προοπτική

Πρακτική Άσκηση των μελλοντικών εκπαιδευτικών

Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α

ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ

Χαιρετισμός από τον Πρόεδρο του 11ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος Νικολάου Γεώργιος, Καθηγητής, Πρόεδρος Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Πατρών .............................................................18

Εναρκτήρια Ομιλία από τον Πρόεδρο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος Μαλαφάντης Δ. Κωνσταντίνος, Καθηγητής Π.Τ.Δ.Ε., Ε.Κ.Π.Α. Αλέξανδρος Δελμούζος: Οι αρχές της παιδαγωγικής «ηθικής» του οραματικού και διαχρονικού μεγάλου δασκάλου .....................................................................................................................................20

Κεντρική Ομιλία από τον Αντιπρόεδρο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος Κωνσταντίνου Ι. Χαράλαμπος, Ομότιμος Καθηγητής Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Παιδαγωγική κατάρτιση και αποτελεσματικός εκπαιδευτικός............................................................................................29

ΣΥΜΠΟΣΙΑ

1ο ΣΥΜΠΟΣΙΟΕκπαίδευση και Επιμόρφωση στην Επαγγελματική Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση

Συντονίστρια: Καλούρη Ράνυ, Καθηγήτρια Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε.Συζητήτρια: Παμουκτσόγλου Αναστασία, Δρ. Κοινωνιολογίας της Εκπαίδευσης

Καλούρη Ράνυ, Καθηγήτρια Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Σταμπολτζή Λία, Ε.ΔΙ.Π., Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Η οπτική μελών Δ.Ε.Π . στο πεδίο της εκπαίδευσης εκπαιδευτικών Β/θμιας εκπαίδευσης για τη δυσλεξία: Μια πιλοτική έρευνα ..................................................................................................................................... 41

Μουρατίδης Μάριος, Εκπαιδευτικός, Μηχανολόγος, M.Sc. Φυσικών Επιστημών Σταμούλη Νίκη, Πολιτικός Μηχανικός, M.Sc. Περιβαλλοντικός Σχεδιασμός Πόλεων και Κατοικιών Αγγελακόπουλος Βάιος, Υγιειονολόγος, Εκπαιδευτής Ενηλίκων Σιούλα Ελένη, Καθηγήτρια Κοινωνιολόγος Ρήγα Αικατερίνη, Διπλ. Ηλεκτρολόγος Μηχανικός Ε.Μ.Π, Καθηγήτρια Πληροφορικής Βλαχάδη Μαρία, Δρ., Παντείου Πανεπιστημίου Mentoring στη Β/θμια επαγγελματική εκπαίδευση-μελέτη περίπτωσης ........................................................................... 48

Τσακιράκις Γιάννης, Καθηγητής Εφαρμογών, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Κιμουλάκης Νίκος, Ε.ΔΙ.Π., Ε.Μ.Π. Επιμόρφωση εκπαιδευτικών επαγγελματικής Β/θμιας εκπαίδευσης και ελεύθερος χρόνος ......................................... 58


Τσέργας Νικόλαος, Επίκ. Καθηγητής, Τ.Κ.Δ.Π.Ε. Δ.Π.Θ. Ορφανός Ιωάννης, ΜΔΕ Συμβουλευτική και Επαγγελματικός Προσανατολισμός Καλούρη Ράνυ, Καθηγήτρια, Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε. Η αφήγηση και οι ιστορίες ζωής στην εκπαίδευση και την επαγγελματική ανάπτυξη ...................................................... 66

2ο ΣυμπόσιοΕπιχειρηματικότητα στη Σχολική Τάξη

Συντονιστής: Καμαριανός Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Πανεπιστήμιο Πατρών

Καμαριανός Ιωάννης, Αναπληρωτής Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Ασημάκη Ε., Ερευνήτρια Καστανιά Τ., Ερευνήτρια Επιχειρηματικότητα στη σχολική τάξη: Νοηματοδοτήσεις της επιχειρηματικότητας από τους μελλοντικούς εκπαιδευτικούς .................................................................................................................................. 78

ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΕΡΓΑΣΙΩΝ ΑΝΑ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΕΝΟΤΗΤΑ

Επιστημολογικά ζητήματα στην Εκπαίδευση των Εκπαιδευτικών: Τάσεις και προοπτικές

Ιωάννου Αικατερίνη, Φιλόλογος, Υπ. Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Ε.Κ.Π.Α. Οι διαχρονικές παιδαγωγικές απόψεις του Φρανσουά Φενελόν ως βάση στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών ...... 84

Καλεράντε Ευαγγελία, Αναπλ. Καθηγήτρια, Παν. Δυτικής Μακεδονίας Πρακτικές άρθρωσης στην κατασκευή προγραμμάτων εκπαίδευσης των εκπαιδευτικών: Προοπτικές και διαφοροποιήσεις σε πολύπλοκα, ανασκευασμένα σχήματα αλήθειας και λειτουργικότητας .................................. 87

Λιάμπας Αναστάσιος, Αναπλ. Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Αξιοποιώντας την Απελευθερωτική Αγωγή για την αμφισβήτηση της Δασκαλοκεντρικής- Μετωπικής διδασκαλίας .......... 95

Παναγόπουλος Επαμεινώνδας, Μεταπτ. φοιτητής, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών, Καμαριανός Ιωάννης, Αναπλ. Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Η επιδίωξη της Αλήθειας και Μετα-αλήθειας στη σχολική τάξη: Συμβολή στη συζήτηση για την παραγωγή και τη διαχείριση τη γνώσης στη σχολική τάξη ....................................................................................................................102

Ράικου Νατάσσα, Ε.ΔΙ.Π, Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. Παν. Πατρών Φιλιππίδη Ανδρομάχη, Δρ., Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η., Παν. Πατρών Αναδυόμενη ενηλικιότητα στο πλαίσιο της πανεπιστημιακής εκπαίδευσης εκπαιδευτικών. ........................................108

Χριστοδούλου Μιχάλης, Δρ. Κοινωνιολογίας Παν. Πατρών,Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης Ο ρόλος της Βιογραφικής Μεθόδου στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Από τη vita contemplativa στη vita activα. ...........................................................................................................................117

11

Εκπαίδευση, Επιμόρφωση και Μετεκπαίδευση των Εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Γωγάκη Ηλιάννα, Νηπιαγωγός, Υπ. Δρ. Παν. Αιγαίου Περδικάκη Ελένη, Βρεφονηπιοκόμος, Μεταπτ. φοιτητής Παν. Κρήτης Σύγκριση απόψεων Βρεφονηπιοκόμων και Νηπιαγωγών για την αναγκαιότητα της επιμόρφωσης ..........................125

Κασσωτάκη-Ψαρουδάκη Πόπη, Σχολ. Σύμβουλος Προσχολικής Αγωγής Οικονομίδης Βασίλειος, Αναπλ. Καθηγητής, Π.Τ.Π.Ε. Παν. Κρήτης Επιμόρφωση εκπαιδευτικών στο πλαίσιο Κοινότητας Επαγγελματικής Μάθησης .........................................................133

Μακρογιαννάκης Εμμανουήλ, Μεταπτ. φοιτητής, Παν. Κρήτης Η συμβολή της επιμόρφωσης του Διευθυντή/τριας - Προϊστάμενου/ης του σχολείου πάνω σε διοικητικά και οργανωτικά θέματα, στην οργάνωση και διοίκηση της σχολικής μονάδας ......................................................................................................................................143

Τσιαπλές Νικόλαος, Εκπαιδευτικός Α/θμιας Εκπαίδευσης Πρόταση ενδοσχολικής επιμόρφωσης στην Πρωτοβάθμια εκπαίδευση. Μια ποιοτική μελέτη περίπτωσης ...........................................................................................................................................152

Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών σε θέματα μαθηματικής εκπαίδευσης

Αγγελοπούλου Διονυσία, Νηπιαγωγός Ζαχάρος Κώστας, Καθηγητής, Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. Παν. Πατρών Τροποποίηση αντιλήψεων διδακτικής αυτεπάρκειας εκπαιδευτικών προσχολικής εκπαίδευσης στην περίπτωση της διδασκαλίας πιθανολογικών εννοιών ...............................................160

Μπαραλής Γεώργιος, Αναπλ. Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Ε.Κ.Π.Α. Οι προκλήσεις, οι δυνατότητες και οι προοπτικές στη διδασκαλία των Μαθηματικών στο Δημοτικό σχολείο: Η περίπτωση του νέου σχολικού βιβλίου της Ε΄ δημοτικού. .....................................................174

Κυριακορεΐζη Αικατερίνη, Δασκάλα, Υπ. Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ Δεσλή Δέσποινα, Αναπλ. Καθηγήτρια Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Ποιότητα της διδασκαλίας στα μαθηματικά: Εμπειρικά δεδομένα από εν ενεργεία εκπαιδευτικούς ...........................182

Μισαηλίδου Χριστίνα, Λέκτορας, Π.Τ.Δ.Ε. Ε.Κ.Π.Α. Βουδούρη Αγγελική, Καθηγήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Ε.Κ.Π.Α. Μπαραλής Γεώργιος, Αναπλ. Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Ε.Κ.Π.Α. Σύζευξη ακαδημαϊκής θεωρίας και διδακτικής πράξης κατά την εκπαίδευση των μελλοντικών δασκάλων ............................................................................................................192



Επιμόρφωση Εκπαιδευτικών σε θέματα γλωσσικής εκπαίδευσης

Αϊδίνης Αθανάσιος, Αναπλ. Καθηγητής, Πρόεδρος Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Μπαξεβανίδου Βασιλική, Φοιτήτρια Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Διδακτικές πρακτικές και αντιλήψεις εκπαιδευτικών για τη διδασκαλία του γραμματισμού στην Α΄τάξη του Δημοτικού Σχολείου ...................................................................................................................................199

Γρόλλιου Μαλαματή, Απόφοιτη Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ., M.A. Εφαρμοσμένης Γλωσσολογίας (Boston, U.S.A.) Γιακουμάκης Γεώργιος, Απόφοιτος Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ., Μεταπτ. φοιτητής Α.Π.Θ. Στάσεις εκπαιδευτικών της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης απέναντι στον εγγραμματισμό στα Μέσα (Media Literacy) .................................................................................................................209

Δουδούμη Μαρία, Μεταπτ. φοιτήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Τσεσμελή Ν. Στυλιανή, Λέκτορας, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Μεταγνωστικές στρατηγικές και ανάγνωση πολυσύλλαβων λέξεων από μαθητές δημοτικού σχολείου: Προτάσεις για τη διδασκαλία της ανάγνωσης ..........................................................217

Ρήγα Ασημίνα, Δρ. Ειδικής Αγωγής Παν. Θεσσαλίας Μελέτη περίπτωσης παιδιού προσχολικής ηλικίας με προβλήματα λόγου: Προτάσεις αντιμετώπισης .......................228

Ρουσουλιώτη Θωμαΐς, Ε.Δ.Ι.Π., Τμήμα Ιταλικής Γλώσσας & Φιλολογίας Α.Π.Θ., Επιστημονική Συνεργάτις του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας Χρονοπούλου Παναγιώτα, Εκπαιδευτικός, ΠΜΣ Διδασκαλία της Ελληνικής ως ξένης/δεύτερης γλώσσας, Πανεπιστήμιο Λευκωσίας - Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας Σκρεμμύδα Νικολέτα, καθ. Ιταλικής γλώσσας Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Αχαΐας Αξιολόγηση της Παραγωγής Προφορικού Λόγου (ΠΠΛ) στις ρομανικές γλώσσες .........................................................234

Φραγκούλης Ιωσήφ, Αναπλ. Καθηγητής Α.Σ.ΠΑΙ.Τ.Ε., Σύμβουλος Καθηγητής Ε.Α.Π. Παλαιοθόδωρου Αργυρώ, Δρ. Π.Τ.Δ.Ε Παν. Πατρών, Εκπαιδευτικός Α/θμιας Εκπαίδευσης Αξιοποίηση του mentoring στο πλαίσιο της διαγνωστικής αξιολόγησης των μαθησιακών δυσκολιών. Καταγραφή απόψεων εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης (ΠΕ70) ..................................................................246

Εκπαίδευση, Επιμόρφωση και Μετεκπαίδευση των Εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης στην Ελλάδα

Βοζαΐτης Γεώργιος, Δρ. Παν. Πατρών, Σύμβουλος Καθηγητής Ε.Α.Π. Χαδιάρη Μαρία, Φιλόλογος, Γυμνάσιο & Επαγγελματικό Λύκειο Ευδήλου Ικαρίας Ο θεσμός του Μέντορα στην ελληνική σχολική εκπαίδευση: Αναγκαιότητα ή ουτοπία; .................................................256

Κεδράκα Κατερίνα, Επικ. Καθηγήτρια, Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής Δ.Π.Θ. Εφαρμόζοντας την Παιδαγωγική και Διδακτική Επάρκεια στο Τμήμα Μοριακής Βιολογίας και Γενετικής του Δ.Π.Θ.: Η κατάθεση μιας προβληματικής ...............................................................................................268

13

Ντρενογιάννη Ελένη, Αναπλ. Καθηγήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Συλλογιστικές επιμόρφωσης εκπαιδευτικών: Δυνατότητες, διαφοροποιήσεις και περιορισμοί δύο επιμορφωτικών προγραμμάτων .......................................................................................................277 Σακελλαρίου Μαρία, Καθηγήτρια, Π.Τ.Ν. Παν. Ιωαννίνων Μήτση Ξένια, Υπ. Δρ. Π.Τ.Ν. Παν. Ιωαννίνων Διερεύνηση των στάσεων των εκπαιδευτικών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ως προς τη θεωρητική πλαισίωση και την πρακτική εφαρμογή της Διαφοροποιημένης Διδασκαλίας .......................288

Χούσου Πηνελόπη, Μεταπτ. φοιτήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Ιωαννίνων Ιατράκη Γεωργία, Μεταπτ. φοιτήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Ιωαννίνων Πάτση Γλυκερία, Μεταπτ. φοιτήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Ιωαννίνων Σούλης Γεώργιος- Σπυρίδων, Αναπλ. Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Ιωαννίνων Οι επιμορφωτικές ανάγκες των εκπαιδευτικών της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης αναφορικά με την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση: Μια εμπειρική διερεύνηση στην Περιφερειακή Ενότητα Ιωαννίνων .............299

Παγκοσμιοποίηση και Εκπαίδευση: Ο εκπαιδευτικός στο νέο διεθνές περιβάλλον

Αναστασοπούλου Αδαμαντία, Μεταπτ. φοιτήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Πατρών Μητρούλια Σοφία, Εκπαιδευτικός, Πειραματικό Λύκειο Παν. Πατρών Βάθη-Σαράβα Παναγιώτα, Κοινωνική ερευνήτρια, Επιστημονική Συνεργάτις Α.Τ.Ε.Ι. Δυτ. Ελλάδας Οι μαθητές σε ρόλο διπλωμάτη: Η επίδραση της συμμετοχής σε Μοντέλα Ηνωμένων Εθνών (MUN) στη διαμόρφωση των πολιτών του αύριο .............................................................................................................................316

Βουδρισλής Νικόλαος, Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Λαμπρινός Νικόλαος, Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Α.Π.Θ. Προσανατολισμοί της εκπαίδευσης για την παγκόσμια ιδιότητα του πολίτη και ο ρόλος του εκπαιδευτικού ..............325

Καπογιάννης Δημήτρης, αφ. Αναπ. Καθηγητής Α.Τ.Ε.Ι. Δυτ. Ελλάδας Βάθη-Σαράβα Παναγιώτα, Κοινωνική ερευνήτρια, Επιστημονική Συνεργάτις Α.Τ.Ε.Ι. Δυτ. Ελλάδας Συλλογικές δράσεις στο σχολείο ως κοιτίδα κοινωνικής επιχειρηματικότητας και καινοτομίας. Ο ρόλος του εκπαιδευτικού .....................................................................................................................................................334

Πίτσου Χαρίκλεια, Εκπαιδευτικός ΠΕ60, Σύμβουλος Καθηγήτρια, Ε.Α.Π. Ο ρόλος του Πανεπιστημίου στην βασική και συνεχιζόμενη εκπαίδευση των εκπαιδευτικών στα Ανθρώπινα Δικαιώματα ...................................................................................................................................................344

Ιστορικο-συγκριτικές προσεγγίσεις της Εκπαίδευσης των Εκπαιδευτικών

Δημοπούλου Ιουλία, Υπ. Δρ. Παιδαγωγικής Α.Π.Θ. Φούκας Βασίλειος, Επίκ. Καθηγητής, Α.Π.Θ Η τριχοτόμηση των Φιλοσοφικών Σχολών το 1984: Οι συζητήσεις στα Πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης για την εκπαίδευση των φιλολόγων .....................................................................................................353



Κοντογιώργη Μαρία, Υπ. Δρ. Διδακτικής της Ιστορίας, Ιόνιο Πανεπιστήμιο Ανακαλύπτοντας τo παρελθόν σε ένα σύνθετο και μεταβαλλόμενο παρόν. Επικαιρότητα και διεθνής σκηνή στη διδακτική της Ιστορίας .............................................................................................361

Μαρτζιβάνου Άννα, Υπ, Δρ. Α.Π.Θ., Υπότροφος ΕΛ.ΙΔ.Ε.Κ. - Γ.Γ.Ε.Τ. Το Δελτίο του Εκπαιδευτικού Ομίλου ως φορέας επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών: Η παρουσίαση ξένων εκπαιδευτικών ιδρυμάτων...............................................................................................................366

Μεταξούδης Ελευθέριος, M.Sc., M.Ed., Υπ. Δρ., Π.Τ.Δ.Ε Δ.Π.Θ. Η εκπαίδευση στη μετεμφυλιακή Ελλάδα. Ανάλυση των εκπαιδευτικών διεργασιών και πολιτικών μέχρι το τέλος της δεκαετίας του ’50.......................................................................................................................................375

Φούκας Βασίλης, Επικ. Καθηγητής, Φ.Π. Α.Π.Θ. Νεωτεριστικά και αναχρονιστικά στοιχεία στο πρόγραμμα σπουδών της Φιλοσοφικής Σχολής Θεσσαλονίκης στον Μεσοπόλεμο ............................................................................................................................384

Εκπαιδευτική Πολιτική και το επαγγελματικό προφίλ του εκπαιδευτικού στην Ελλάδα και την Ευρώπη

Ανδρικόπουλος Βασίλειος, Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. Παν. Πατρών Υφαντή Αμαλία, Καθηγήτρια, Τ.Ε.Ε.Α.Π.Η. Παν. Πατρών Απόψεις εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης για την επαγγελματική τους ενδυνάμωση ..............................395

Βλάχου Ελισάβετ, M.Ed., Εκπαιδευτικός, Παν. Πατρών Φωτοπούλου Βασιλική, Δρ. ΤΕΕΑΠΗ, Παν. Πατρών Μάνεσης Νικόλαος, Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Ο Ρόλος των Εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης στις Εκπαιδευτικές Αλλαγές. Αντιλήψεις, Αντιστάσεις και Πρακτικές ..................................................................................................................................405

Γαλάνης Παναγιώτης, M.Sc., Νομικός, Υπ. Δρ. Νομικής Ε.Κ.Π.Α. Nομική εκπαίδευση των εκπαιδευτικών: Νομογνωσία, ανθρώπινα δικαιώματα και εφαρμογές στη σχολική τάξη για τη δημοκρατικότερη επίλυση σχολικών κρίσεων ..........................................................................416

Μήτση-Αναγνώστου Μαρία, Δρ. Ιστορίας Ε.Κ.Π.Α., Μεταπτ. φοιτήτρια, Φ.Π.Ψ. Ε.Κ.Π.Α. O ρόλος του εκπαιδευτικού στην Ευρώπη της γνώσης και των ικανοτήτων: Mία πορεία μετασχηματισμού του εκπαιδευτικού υποκειμένου .......................................................................................425

Προπτυχιακά και Μεταπτυχιακά Προγράμματα Σπουδών των Παιδαγωγικών Σχολών στην Ελλάδα και επαγγελματικοί ορίζοντες των αποφοίτων τους

Καραφύλλης Αθανάσιος, Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Δ.Π.Θ. Ταταρίδης Ιωάννης, Υπ. Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Δ.Π.Θ. Π.Μ.Σ. «Στελέχη Εκπαίδευσης στις Επιστήμες της Αγωγής»: 4 χρόνια λειτουργίας .........................................................434

15

Σούνογλου Μαρίνα, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Παν. Θεσσαλίας Μιχαλοπούλου Αικατερίνη, Καθηγήτρια, Π.Τ.Π.Ε. Παν. Θεσσαλίας Η δημιουργικότητα ως έννοια και πλαίσιο ανάπτυξης στην Εφαρμοσμένη Παιδαγωγική των Ελληνικών Παιδαγωγικών Σχολών .............................................................................................................................449

Τζιφόπουλος Μενέλαος, Διδάσκων, Τμήμα Ιστορίας-Εθνολογίας Δ.Π.Θ. Η εκπαίδευση των εκπαιδευτικών για το ψηφιακά προσανατολισμένο σχολείο: Τα Προγράμματα Σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων Δημοτικής Εκπαίδευσης στην Ελλάδα ...........................460

Ψυχοπαιδαγωγική εκπαίδευση και επάρκεια των εκπαιδευτικώνΕκπαίδευση εκπαιδευτικών και χρήση τεχνικών στη διδασκαλία

Δεβετζή Ευμορφία, Εκπαιδευτικός Κουγιουρούκη Μαρίνα, Επίκ. Καθηγήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Δ.Π.Θ. Η χρήση του διαλόγου στη διδασκαλία. Η οπτική εκπαιδευτικών Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης .................................472

Κανελλοπούλου Ευρυδίκη-Μαρία, Υπ. Δρ., Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Αιγαίου Δάρρα Μαρία, Επίκ. Καθηγήτρια, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Αιγαίου Η αξιοποίηση της μελέτης μαθήματος (lesson study) στην εφαρμογή της παιδαγωγικής διαφοροποίησης στην εκπαίδευση και η συμβολή της στη βελτίωση του εκπαιδευτικού έργου: Ανασκόπηση ερευνών ......................483

Σούνογλου Μαρίνα, Μεταδιδακτορική Ερευνήτρια, Παν. Θεσσαλίας Γιόφτσαλη Κατερίνα, Ε.ΔΙ.Π. Δ.Π.Θ. Η δημιουργικότητα ως δυναμικό πλαίσιο ανάπτυξης δραστηριοτήτων κατά την εκπαίδευση μελλοντικών εκπαιδευτικών ............................................................................................................503

Επαγγελματική εξουθένωση εκπαιδευτικών/ζητήματα διαχείρισης επαγγελματικού άγχους

Αλεξίου Παρασκευή, Φιλόλογος, Μεταπτ. φοιτήτρια Ε.Α.Π. Μπέλλος Δημήτριος, Διευθυντής, Δημόσιο Ι.Ε.Κ. Βόνιτσας Επαγγελματικό άγχος εκπαιδευτικών μέσης εκπαίδευσης Νομού Αιτωλοακαρνανίας σε συνάρτηση με την οικονομική κρίση και τις οικονομικές και θεσμικές αλλαγές .................................................................................513

Βάκρου Αντιγόνη, Υπ. Δρ, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Δημάκος Ιωάννης, Επικ. Καθηγητής, Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Επαγγελματική εξουθένωση σε μελλοντικούς εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης ......526


Ευαγγελάκου Παναγιώτα, Υπ. Δρ. Π.Τ.Δ.Ε. Παν. Πατρών Οι πολλαπλές ανάγκες των φοιτητριών/φοιτητών των παιδαγωγικών τμημάτων για υπηρεσίες στήριξης: Τεκμηρίωση αναγκών ..................................................................................................................536

Αλεξανδρόπουλος Γεώργιος, Σύμβουλος Καθηγητής Ε.Α.Π. Μοσχάκη Ελένη, M.Ed., Νηπιαγωγός Οι παράγοντες που συντελούν στη δημιουργία επαγγελματικής εξουθένωσης στους/στις νηπιαγωγούς δημόσιας εκπαίδευσης της περιφερειακής ενότητας Αχαΐας ..................................................540

Μπέλλος Δημήτριος, Διευθυντής, Δημόσιο Ι.Ε.Κ. Βόνιτσας Επαγγελματικό άγχος διευθυντών σχολικών μονάδων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Αιτωλοακαρνανίας ..............................................................................................................................552

Ντρίνια Αντωνία, Εκπαιδευτικός Β/θμιας Εκπαίδευσης Κολοκυθά Μαγδαληνή, Σύμβουλος Καθηγήτρια, Ε.Α.Π. Μελέτη περίπτωσης των στρατηγικών αντιμετώπισης του άγχους που προκαλείται κατά τη διαχείριση της σχολικής τάξης των εκπαιδευτικών Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Νομού Αχαΐας ........................560

ΚΕΝΤΡΙΚΕΣ ΟΜΙΛΙΕΣ

Χαιρετισμός από τον Πρόεδρο του 11ου Πανελλήνιου Συνεδρίου της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος

Γεώργιος Νικολάου Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών

Ειδικός Γραμματέας της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος

Αξιότιμοι κυρίες και κύριοι, Είναι εξαιρετική χαρά και τιμή για το Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Πατρών να υποδέχε-ται στην Πάτρα το 11ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος. Θα ήθελα να ευχαριστήσω από τη θέση αυτή το Διοικητικό Συμβούλιο της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος που μας ανέθεσε την οργάνωση του Συνεδρίου αυτού.

Η ικανοποίησή μας είναι ακόμη μεγαλύτερη γιατί το Τμήμα μας είχε πολλά χρόνια να αναλάβει τη διοργάνωση της συγκεκριμένης εκδήλωσης και στο πλαίσιο της προετοιμασίας του Συνεδρίου κινητοποιήθηκαν όλες οι δυνάμεις του, προ-κειμένου να επιτύχουμε την όσο το δυνατόν πιο άρτια οργάνωσή του. Είναι σημαντικές αυτές οι ακαδημαϊκές συναντήσεις, οι οποίες δίνουν την ευκαιρία σε ερευνητές, εκπαιδευτικούς, πανεπιστημιακούς δασκάλους και φοιτητές να βρεθούν και να συζητήσουν επίκαιρα και κρίσιμα θέματα, τα οποία απασχολούν την κοινωνία και κατά προέκταση και την εκπαίδευση.

Έτσι, φέτος, το θέμα του Συνεδρίου μας είναι μια πρόκληση για όλους όσοι ασχολούνται με την εισαγωγική και διά βίου εκπαίδευση των εκπαιδευτικών. Και θέλω, εδώ, να τονίσω ότι δεν αναφέρομαι μόνο στα Παιδαγωγικά Τμήματα, τα οποία, βεβαίως, έχουν αυτή την αυτονόητη αποστολή, αλλά θεωρώ ότι οι εργασίες του δυνητικά ενδιαφέρουν σχεδόν όλα τα πανεπιστημιακά τμήματα, των οποίων μία μερίδα των αποφοίτων θα κατευθυνθεί προς την εκπαίδευση. Βεβαίως η επιλογή του θέματος δεν είναι τυχαία. Το επάγγελμα του εκπαιδευτικού, τόσο της Προσχολικής και της Δημοτικής, όσο και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, βρίσκεται στο μεταίχμιο σοβαρών εξελίξεων, αλλαγών και ρυθμίσεων, αφού καλείται να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις ενός σύνθετου και μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος, όπως υπογραμμίζει και ο τίτλος του Συνεδρίου.

Στην εποχή μας, ένα πλήθος ενδογενών και εξωγενών παραγόντων επηρεάζουν καθοριστικά το επαγγελματικό προφίλ των μελλοντικών εκπαιδευτικών, οι οποίοι είναι υποχρεωμένοι να αντιμετωπίσουν πρωτόγνωρες και σοβαρές προκλήσεις στον επαγγελματικό τους βίο. Η έκρηξη της γνώσης, η εισαγωγή των τεχνολογιών της πληροφορίας και της επικοινωνίας, η δημογραφική κάμψη του αναπτυγμένου κόσμου, οι μεταναστευτικές κινήσεις και η δημιουργία πολυσυλλεκτικών κοινωνιών, η αποδόμηση των Εθνών-Κρατών και η εκχώρηση της πολιτικής εξουσίας σε υπερεθνικά μορφώματα, η διεθνοποίηση της εκπαίδευσης και η ανάδειξη της γνώσης σε κατεξοχήν πόρο, η υποχώρηση των κοινωνικών και ανθρωπιστικών σπουδών προς όφελος των τεχνολογικών και «παραγωγικών» γνώσεων, η κλιμάκωση της κοινωνικής ανισότητας, με τη ραγδαία πτωχοποίηση μεγάλου μέρους του πληθυσμού, είναι μερικά μόνο από τα φαινόμενα που επηρεάζουν τα εκπαιδευτικά συστήματα του αναπτυγμένου – και όχι μόνο – κόσμου. Πρόκειται για προκλήσεις στις οποίες δεν δίνουμε, για την ώρα, πειστικές απαντήσεις.

Μέσα στο πλαίσιο αυτό αναδύεται, αναπόφευκτα, το ερώτημα: Τι εκπαιδευτικό θέλουμε και τι είδους εκπαίδευση θα υπηρετήσει; Απαντώντας στο ερώτημα αυτό, ίσως μπορέσουμε να κάνουμε σαφές και το τι είδους πολίτη ονειρευόμαστε για τις μελλοντικές κοινωνίες μας. Ωστόσο, συχνά, αντί να προσανατολίσουμε τη συζήτηση σ’ αυτά τα αμείλικτα ερωτήματα, αναλωνόμαστε σε θέματα και προβλήματα κλαδικά – για να μη χρησιμοποιήσω την έκφραση συντεχνιακά – και ωθούμενοι από ένα αίσθημα αυτοσυντήρησης, επιδιώκουμε ως πανεπιστημιακά τμήματα, είτε τη διεύρυνση του ζωτικού μας χώρου, είτε τη διατήρηση των κεκτημένων. Επειδή συνάδελφοι, πιστεύω ειλικρινά ότι η εσωστρέφεια αυτή μας αποπροσανατολίζει από τα πραγματικά προβλήματα της Εκπαίδευσης των μελλοντικών εκπαιδευτικών και φοβάμαι ότι σε λίγα χρόνια το θέ-ατρο του ανταγωνισμού μεταξύ των πανεπιστημιακών τμημάτων που προετοιμάζουν εκπαιδευτικούς θα παίζεται μπροστά

19

σε άδεια από φοιτητές και μαθητές καθίσματα, επέμεινα από την αρχή το πρόβλημα αυτό να συζητηθεί στο πλαίσιο των εργασιών αυτού του Συνεδρίου. Βεβαίως και δεν τρέφω αυταπάτες ότι ένα Συνέδριο μπορεί να χαράσσει πολιτική. Αυτό, τουλάχιστον στη χώρα μας δεν γνωρίζω να συμβαίνει, σε αντίθεση με άλλες χώρες, φυσικά, όπου τα πορίσματα των στο-χευμένων συνεδρίων λαμβάνονται πολύ σοβαρά υπόψιν από τις κυβερνήσεις. Μπορούμε, ωστόσο, να διαπιστώσουμε τις αρρυθμίες και τις δυσλειτουργίες, όσον αφορά τις σπουδές των εκπαιδευτικών και να προσφέρουμε φρέσκιες ιδέες. Αυτή είναι η προσδοκία μου από το συνέδριο που ξεκινάει απόψε και είμαι σίγουρος ότι δε θα διαψευσθώ.

Πέρα, όμως από τη θεματική του, ένα συνέδριο είναι και οι άνθρωποί του. Είναι όλοι αυτοί που εργάστηκαν και συ-νεργάστηκαν για τη διοργάνωσή του και συνεισέφεραν με τον ένα ή με τον άλλο τρόπο στην προετοιμασία του και εν τέλει στην επιτυχία του. Θα ήθελα, λοιπόν να ευχαριστήσω καταρχάς τους χορηγούς μας:• τον Ε.Λ.Κ.Ε. του Πανεπιστημίου Πατρών• τις Εκδόσεις Πεδίο (τους κ.κ. Παπαχριστοφίλου και Κολιοπούλου), Gutenberg και Γκότση.• το Αρχαιολογικό Μουσείο Πατρών, το οποίο φιλοξενεί αφιλοκερδώς την τελετή έναρξης του συνεδρίου μας.• το Διεπιστημονικό Κέντρο Ηπείρου και τον Διευθυντή του κ. Μέλλιο για την οικονομική ενίσχυση του Συνεδρίου.• Τις Πρυτανικές Αρχές και ιδιαίτερα τον Αναπληρωτή Πρυτάνεως κ. Χρήστο Μπούρα για την τεράστια συμβολή του στην

ανακαίνιση των χώρων του Τμήματος, προκειμένου να υποδεχτούμε αξιοπρεπώς τους συνέδρους μας.• Τον εκλεκτό φίλο του Πανεπιστημίου Πατρών, δικηγόρο και λογοτέχνη κ. Βασίλειο Λαδά, ο οποίος με την εναρκτήρια

ομιλία του θα δώσει μία άλλη νότα, πιο πατρινή, στις εργασίες μας.• Τους συναδέλφους, κριτές των επιστημονικών εργασιών του συνεδρίου, οι οποίοι μέσα στο καλοκαίρι έφεραν εις πέρας

ένα τεράστιο έργο.• Τη συνάδελφο, κ. Στέλλα Τσεσμελή, Λέκτορα του Τμήματός μας, η οποία ανέλαβε όλη την ευθύνη παραλαβής και κρίσης

των περιλήψεων, καθώς και τη διαμόρφωση του προγράμματος του Συνεδρίου, αλλά και τη συνάδελφο, κ. Χαρούλα Νιφτανίδου, Επίκουρη Καθηγήτρια στο ίδιο Τμήμα, η οποία επιμελήθηκε γλωσσικά το πρόγραμμα του συνεδρίου.

• Τους προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς φοιτητές μας, οι οποίοι στελέχωσαν τις ομάδες των εθελοντών και υποστηρίζουν τεχνικά και γραμματειακά το συνέδριο.

• Τις κυρίες και τους κυρίους Αδαμοπούλου, Ζαφειράτο, Θεοδωροπούλου, Καρατράντου και Φρούντα, μέλη Ε.ΔΙ.Π. και Ε.Τ.Ε.Π. του Τμήματος, οι οποίοι, με διαφορετικά καθήκοντα ο καθένας και η καθεμιά, συνέβαλαν καθοριστικά στην οργάνωση του Συνεδρίου.

• Όλους τους συναδέλφους και το προσωπικό του Π.Τ.Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Πατρών για τη συμπαράστασή τους, στην προσπάθεια που καταβάλαμε.

• Τελευταία, αλλά όχι έσχατη, άφησα την κ. Ευγενία Βικάτου, μέλος Ε.Ε.Π. του Τμήματος και καθηγήτρια Μουσικής, τον κ. Δίπλα καθώς και το κουϊντέτο εγχόρδων και πνευστών του Τμήματός μας, για τις υπέροχες μουσικές στιγμές που θα μας χαρίσουν.

• Τέλος, όλους εσάς, που με την παρουσία σας, τις εισηγήσεις σας και τις παρεμβάσεις σας, θα δώσετε πνοή στο Συνέδριό μας. Οι δυνάμεις της φύσης έχουν συνωμοτήσει για να μας προσφέρουν έναν θαυμάσιο καιρό κι ελπίζω να απολαύσετε τη διαμονή σας στην όμορφη πόλη μας.

Σας ευχαριστώ!

Γεώργιος Νικολάου Καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών

Πρόεδρος Τμήματος Επιστημών της Εκπαίδευσης και της Κοινωνικής ΕργασίαςΟδός Αρχιμήδους, Κτήριο 7, Ρίον 26 504 Πάτρα

Τηλ.: 2610 969716, Ε-mail: [email protected]


Αλέξανδρος Δελμούζος: Οι αρχές της «παιδαγωγικής ηθικής» του οραματικού και διαχρονικού μεγάλου δασκάλου

Κωνσταντίνος Δ. ΜαλαφάντηςΚαθηγητής Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών

Πρόεδρος της Παιδαγωγικής Εταιρείας Ελλάδος

Οι μελετητές της ιστορίας της παιδαγωγικής επιστήμης στη νεότερη Ελλάδα στέκονται στην αδιαμφισβήτητη θέση που κατέχει ο Αλέξανδρος Δελμούζος (1880-1956) ως ένας από τους πρώτους εισηγητές της παιδαγωγικής επιστήμης στη χώρα μας και συνάμα από τους κύριους εκπροσώπους του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Ενώ όμως αφθονούν οι χαρακτηρισμοί σε υπερ-θετικό βαθμό αφενός των καινοτόμων παρεμβάσεών του στη νεοελληνική πραγματικότητα1 και αφετέρου των ρηξικέλευθων για την εποχή παιδαγωγικών ιδεών του (Τερζής, 22006· Αλέξανδρος Π. Δελμούζος: Παιδαγωγός και μεταρρυθμιστής, 1991· Αντωνίου, 2008: 39-57· Κογκούλη, 2010), υπολείπεται η εξέταση των ιδεολογικών αρμών της «παιδαγωγικής ηθικής» του (Μιχαηλίδης-Νουάρος, 1978: 217-235), δηλαδή των αρχών που συγκρότησαν την πρωτοπόρο σκέψη του όσον αφορά στην επιταγή του ηθικού χρέους του παιδαγωγού και του πρακτικού νομοθέτη μιας ευμέθοδης αναθεώρησης του νεοελληνικού εκπαιδευτικού συστήματος (Φράγκος, 1979: 3-18, 1986: 199-210· Γκότοβος, 1984: 25-71) από την αγκυλωτική υστέρηση του μεταοθωμανικού ελληνικού κράτους.

Αυτήν ακριβώς την ανάγκη συμπλήρωσης των εν λόγω αρμών της συγκροτημένης ιδεολογικής διαύγειας των οραμάτων του, που εφεξής αποκαλούμε «παιδαγωγική ηθική» του οραματικού και διαχρονικού μεγάλου Αμφισσέα διδασκάλου, έρχεται να παρουσιάσει η ανακοίνωση, ούτως ώστε εκτός από τη γνωστή δράση του να τονιστεί και η διαχρονικότητα της πρωτοπορι-ακής παιδαγωγικής θεωρίας του, αλλά υπό το πρίσμα της κατανόησης μιας ζωής σύμφυτης με τους αγώνες για την επιτακτική ηθική πράξη που πρέπει να χαρακτηρίζει κάθε παιδαγωγική συμβολή στην πνευματική καλλιέργεια ενός λαού.

Στα βιοεργογραφικά στοιχεία του Δελμούζου αναφέρονται συχνά τέσσερις βασικοί σταθμοί στην επιστημονική του σταδι-οδρομία και δράση: α) ότι μετά την επιστροφή του στην Ελλάδα (1907) από τις παιδαγωγικές σπουδές στην Ιένα ο Δελμούζος ανέλαβε τη διεύθυνση του Ανώτερου Δημοτικού Παρθεναγωγείου του Βόλου το 1908, όπου επιχείρησε, κατά τη διάρκεια της θητείας του ως διευθυντής (8 Σεπτεμβρίου 1908-2 Μαρτίου 1911) (Λαμπράκη-Παγανού, 1986: 98-106· Χαρίτος, 1986β, 1989), να εφαρμόσει παιδαγωγικές μεθόδους προσαρμοσμένες στο πνεύμα μιας πολιτικής θεωρίας για τον νέο ελληνισμό και μιας ισχυρής γλωσσικής θεωρίας του δημοτικισμού (Φραγκουδάκη, 1977· Μπουζάκης, 1991: 59 κ.ε.), β) ότι όταν μετά την πτώση της κυβέρνησης Βενιζέλου ανεκόπη η εκπαιδευτική μεταρρύθμιση και εξαναγκάστηκε ο Δελμούζος να παραιτηθεί από τη θέση του στο Υπουργείο Παιδείας (1920) και να καταφύγει εκ νέου στη Γερμανία, και πιο συγκεκριμένα στο Μόναχο, συνδέθηκε με τον διάσημο παιδαγωγό Georg Kerschensteiner (1854-1932), τον εισηγητή της θεωρίας του «Σχολείου Εργα-σίας» (Arbeitsschule), από τον οποίον και επηρεάστηκε ως προς την θεωρία της επαγγελματικής εκπαίδευσης (Jung, 2004: 102-105), γ) ότι μετά την επιστροφή του στην Αθήνα το 1923 ο συναγωνιστής του Δημήτρης Γληνός (Γενικός Γραμματέας στο

1. Βλ. τα δύο αφιερώματα περιοδικών στον Αλ. Δελμούζο: α) Νέα Εστία, τεύχ. 750 (1.10.1958), σσ. 1399-1471 –όπου περιέχονται τα εξής άρθρα: Π. Χάρη, «Ο εθνικός παιδαγωγός» - Σ. Κουγέα, «AD MEMORIAM» - Ι. Κακριδή, «Το Πανεπιστήμιον Θεσσαλονίκης για τον Α. Δελμούζο» - Μ. Τριανταφυλλίδη, «Το Αλφαβητάριο με τον ήλιο» - H. Βενέζη, «Πρώτη γνωριμία» - Ε. Παπανούτσου, «Ο άνθρωπος και το έργο» - Β. Τατάκη, «Η μνήμη του έργου του» - Κ. Δημαρά, «Απολογισμός» - Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου, «Μελέτες και Πάρεργα», - Θ. Ξύδη, «Ο λογοτέχνης Δελμούζος» - Χρ. Φράγκου, «Ο Δελμούζος και το μάθημα των νεοελληνικών» - Φ. Τζωρτζάκη, «Ο Δελμούζος και η νεοελληνική παράδοση» - Δ. Σιατόπουλου, «Τα “Αθεϊκά”» - Π. Χάρη, «Ανέκδοτα γράμματα στον Α. Δελμούζο» - Μ. Κλεάνθους-Παπαδημητρίου, «Α. Δελμούζος ο άνθρωπος» - ΜΚΠ, «Βιογραφικά» - K. Παπά, «Από τη ζωή και το έργο του Δελμούζου» - «Το “Κρυφό Σκολειό”» - «Ανέκδοτα γράμματα»– και β) Παιδεία και Ζωή, έτος Β΄, τεύχ. 18-19 (15.6.1953), σσ. 161-224 και τεύχ. 20-21 (15.9.1953), σσ. 244-247 –όπου περιέχονται τα εξής άρθρα: Ε. Παπανούτσου, «Ο Παιδαγωγός» - Β. Τατάκη, «Ο Δάσκαλος» - Κ. Δημαρά, «Εκπρόσωπος του νεοελληνικού ουμανισμού» - Θ. Σταύρου, «Ο Δελμούζος και οι αρχαίοι» - Χ. Καρούζου, «Ήθος ανθρώπω δαίμων» - Φ. Τζωρτζάκη, «Το σχολείο του Βόλου» - Ε. Παϊδούση, «Τι μας εδίδαξε ο Δελμούζος για την έκθεση του παιδιού και για τη ψυχαγωγία του», «Δύο ανέκδοτες επιστολές» - Γ. Αποστολάκη, («Η προσφορά του Δελμούζου»), «Σύντομες κρίσεις για το έργο του Δελμούζου» - Θ. Ξύδη, «Δημοσιεύματα Α. Δελμούζου» και Δ. Μάνου, «Ο A. Δελμούζος και οι απόδημοι».

21ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ Δ. ΜΑΛΑΦΑΝΤΗΣ

Υπουργείο Παιδείας) τού ανέθεσε τη διεύθυνση του Μαρασλείου Διδασκαλείου (1923-1926) (Παπανούτσος, 1978, 21984: 81-93· Δελμούζος, 1929, 1930β) και δ) ότι από το 1929, όταν εκλέχτηκε καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (Δελμούζος, 1983: 63-64, 76-81, 91 κ.ε.· Παπανούτσος, 1978, 21984: 105-119· Τερζής, 1987: 31-50· Ελευθεράκης, 2008: 79-94· Φούκας, 2009: 261-319), θέση που διατήρησε έως το 1937, και κατά τη διάρκεια της πανεπιστημιακής του θητείας συνέβαλε στην ίδρυση του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου (Βαρμάζης, 1980: 25-33), διατελώντας Επόπτης του και συνδέοντας το σχολείο αυτό με τις αρχές του εκπαιδευτικού δημοτικισμού (Τερζής, 22006: 224-226).

Ο ιστορικός της παιδαγωγικής επιστήμης στη νεότερη Ελλάδα πρέπει να ερμηνεύσει συνακολούθως τις ανωτέρω αντίστοι-χες επιλογές του Αλέξανδρου Δελμούζου ως επιταγές ενός ακατάβλητου ηθικού χρέους που σύντονα, ως οραματισμός και κραταιός προβληματισμός, τον κατεύθυνε στη διαμόρφωση αρχών με επιστημονική θεμελίωση και άμεση διδακτική εφαρ-μογή: όπως λ.χ. ότι, όπως ομολογούσε ο ίδιος, την πανεπιστημιακή έδρα διεκδίκησε και υπηρέτησε επειδή ακριβώς τον ενδιέφερε πρωτίστως η εφαρμογή της παιδαγωγικής σκέψης ως ζωντανής υποθήκης, δηλαδή ως πολιτικοκοινωνικού ερ-γαλείου στην ίδια την εκπαιδευτική πράξη (Δελμούζος, 1958: 337). Μάλιστα, παρά το ότι οι διάφορες πολιτικές απογοητεύσεις τον εξανάγκασαν από το 1927 και μέχρι το τέλος της ζωής του να τηρήσει ουδέτερη πολιτική στάση, ποτέ δεν ανέστειλε την κριτική στάση του απέναντι στην κρατική εκπαιδευτική πολιτική (Παπανούτσος, 1978, 21984: 120 κ.ε., 287-292), αλλά και ούτε απέναντι στην μονομερή (μεταξική ή κομματική) προπαγάνδα (Δελμούζος, 1947: 101-111).

Να σημειωθεί επίσης ότι ο Δελμούζος διαβάστηκε από τους ιστορικούς της παιδαγωγικής επιστήμης και από τους βιο-γράφους του ως «σημείον αντιλεγόμενον» εν πολλοίς: ο Ευάγγελος Παπανούτσος διώχθηκε πειθαρχικά, επειδή διατηρούσε αλληλογραφία μαζί του (Παπανούτσος, 1982: 34-36), αλλά συγχρόνως ο ίδιος χαρακτηριζόταν από το βήμα της Βουλής ως «εθνικός παιδαγωγός, πρόδρομος της εθνικής ανορθωτικής κινήσεως, άνθρωπος απαραμίλλου ήθους» (Ξηροτύρης, 1978: 7). Ο ίδιος διωκόταν από τη δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά, αλλά την ίδια στιγμή ο Μεταξάς του πρότεινε διορισμό στο Πανε-πιστήμιο της Αθήνας, τον οποίο και απέρριψε (Ξηροτύρης, 2001: 117), και από την άλλη η βασίλισσα Φρειδερίκη τον καλούσε να επιθεωρήσει και να εξετάσει τις αδυναμίες της Σχολής των Αναβρύτων, του σχολείου όπου φοιτούσε ο διάδοχος του θρόνου (Ξηροτύρης, 2001: 256). Μετά θάνατον, η δικτατορία της 21ης Απριλίου θα αποκαθηλώσει ακόμα και τα πορτρέτα του από το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (Τσολάκης, 2004: 34-38). Παραδόξως ο Δελμούζος κα-θόλη τη διάρκεια της εκπαιδευτικής του πορείας βαλλόταν από όλες τις πολιτικές παρατάξεις, και από τους «συντηρητικούς δεξιούς» και από τους «προοδευτικούς αριστερούς», κατηγορούμενος για κομμουνιστικά φρονήματα, ενώ ο ίδιος σε κείμενα της ωριμότητάς του ασκούσε δριμύτατη κριτική στη μαρξιστική μεθοδολογία (Δελμούζος, 1958: 389 κ.ε.), με αφορμή λ.χ. τα δύο αναγνωστικά εγχειρίδια του δημοτικού σχολείου που είχαν επιβληθεί σε όσα μέρη μπορούσε να ελέγχει ο Ε.Λ.Α.Σ. κατά το τέλος της γερμανικής Κατοχής (Δελμούζος, 1947: 101-111). Όπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Νίκος Τερζής, «και οι δύο αυτές πλευρές ασκούν κριτική στο Δελμούζο όχι γι’ αυτό που ο ίδιος ήταν, αλλά τον εγκαλούν σχεδόν, επειδή όφειλε να ήταν αυτό που δεν ήταν» (Τερζής, 1991: 145).

Την ανάγκη προσέγγισης αυτής ακριβώς της «αντιλεγόμενης» προσωπικότητάς του, με τη βοήθεια των πραγματικών ιδε-ολογικών αρχών του, δηλαδή αυτών που αποκάλυπτε η παιδαγωγική ιδιότητά του, διαγράφει η παρούσα απόπειρα εκτίμησης της «παιδαγωγικής ηθικής» του, αρχής γενομένης από τη γενικότερη θεώρηση του παιδευτικού οράματος εκ μέρους του. Σε ένα από τα κείμενα της ωριμότητάς του (Δελμούζος, χ.χ.: 450- 457), υπό την ιδιότητα του καθηγητή της Παιδαγωγικής στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και μέλους του Ανώτατου Εκπαιδευτικού Συμβουλίου, είχε σκιαγραφήσει τα βασικά αιτήματα της παιδείας:

α) Παιδεία δημοκρατική στην οργάνωση και στη διοίκησή της, β) Παιδεία ενιαία, της οποίας το πνεύμα πρέπει να συνέχει τα σχολεία όλων των βαθμών και των τύπων, γ) Παιδεία που θα στηρίζεται στη μελέτη του τόπου, της ζωής και του πολιτισμού μας, που, με άλλα λόγια, θα επιλέγει τα

γόνιμα και ουσιαστικά στοιχεία του πολιτισμού μας, δ) Παιδεία που θα βασίζεται σε ένα ικανό και συνεχώς καταρτιζόμενο διδακτικό προσωπικό.

Οι θέσεις του αυτές αποτελούν ανάγνωση μιας εσωτερικής αντίληψης για το βαθύτερο παιδευτικό ιδεώδες που πρέσβευε ο Δελμούζος: τον ανθρωπισμό ως αντίδοτο στον συντηρητισμό και τον τυφλό εθνικισμό: «Ο ανθρωπισμός είναι βέβαια αντίθετος


με τον εθνικισμό και τις συνέπειές του, όχι όμως και με τον εθνισμό. Ο πρώτος με το υπερτροφικό ξεχείλισμα του εθνικού εγω-ισμού τυφλώνει κι εμποδίζει τη σωστή εκτίμηση των άλλων, και σπρώχνοντας ώς την περιφρόνησή τους, τείνει να εξαφανίση βασικές ανθρωπιστικές αξίες, και απάνω απ’ όλα το δικαίωμα που έχουν όλοι οι λαοί και όλα τα έθνη για ελεύθερη ζωή και ανάπτυξη. Αντίθετα ο εθνισμός: κρατώντας την εσωτερική συνοχή των ατόμων και ομάδων που ανήκουν σ’ ένα έθνος, μπορεί με τη σωστή οργάνωσή τους και την εντατική τους καλλιέργεια ν’ αναπτύσση στο maximum τη δυναμικότητα του εθνικού συνόλου του πολιτισμού του, να συνεισφέρη δηλ. πολύτιμη συνεισφορά στον ανθρώπινο πολιτισμό και την προκοπή του και να οδηγή σε γόνιμη συνεργασία, άμιλλα και αλληλεπίδραση με τ’ άλλα έθνη χωρίς να καταπιέζη κανένα» (Δελμούζος, 1958: 33). Επομένως, ο υγιής εθνισμός τροφοδοτούσε την ανανεωτική σκέψη του και του προκαλούσε γόνιμο προβληματισμό για τη βελτίωση της εκπαιδευτικής πραγματικότητας.

Γι’ αυτό νομίζουμε πως μια τέτοια θεώρηση, μακράν ηθικολογικών αποχρώσεων και γενικόλογων συνυποδηλώσεων παιδαγωγικής αποτύπωσης θεωριών και επιδράσεων από τις σπουδές του στη Γερμανία, οφείλει να

11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 1 ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ … ·...

Documents

Transcript of 11ο ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ 1 ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ … ·...