Η ΕΝΕΤΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ(1386-1797)

Α. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Στο 2ο μισό του 14ου αιώνα το πολιτικοστρατιωκό τοπίο στην ανατολική

μεσόγειο μοιάζει ζοφερό. Στα Βαλκάνια έχει αρχίσει να απλώνεται η οθωμανική καταιγίδα. Η Ανατολική Ρωμαϊκή αυτοκρατορία καταρρέει και αναζητά στηρίγματα στον Πάπα και τους Δυτικούς ηγεμόνες, που όμως έχουν εμπλακεί στον Εκατονταετή Πόλεμο.

Οι Κερκυραίοι αντιλαμβανόμενοι ότι δεν είχαν τίποτε πλέον να περιμένουν από το Βυζάντιο, αναζητώντας έναν ισχυρό προστάτη, στράφηκαν στην Βενετία. Τόπος που εκτιμήθηκε όσο κανένας άλλος από την Σύγκλητο και το Συμβούλιο της Βενετίας, η Κέρκυρα θεωρήθηκε από πολύ νωρίς κλειδί για τα θαλάσσια συμφέροντα της Δημοκρατίας του Αγίου Μάρκου, που είχε κάθε λόγο αλλά και τις δυνάμεις να ελέγχει τις διαδρομές Βενετία- Κωνσταντινούπολη.

Στα τέλη του 14ου αιώνα το αναθερμασμένο ενδιαφέρον της Βενετίας για το νησί επιδιώκει και πετυχαίνει να δημιουργηθεί μια φιλοβενετική κίνηση στις τάξεις των αρχόντων , με αποτέλεσμα να αποσταλούν το Μάϊο του 1386 πέντε εκλεγμένοι πληρεξούσιοι του Κερκυραϊκού Συμβουλίου στη Βενετία για να ζητήσουν την έγκριση της Συγκλήτου στην οικειοθελή υποταγή της Κέρκυρας και να δηλώσουν τον όρκο Πίστης, υπό τον όρο να υπερασπίζεται αιωνίως την πόλη και το νησί.

Οι Βενετικές Δυνάμεις με επικεφαλής τον Ιωάννη Μιάνι , Καπιτάνο του Κόλπου, καταλαμβάνουν το νησί και η παραχώρηση του χρυσόβουλου τον Ιανουάριο του 1387 επιβεβαιώνει όλα τα προγενέστερα προνόμια που είχαν παραχωρηθεί και ρυθμίζει τις σχέσεις του νησιού με την Γαληνοτάτη Δημοκρατία διασφαλίζοντας ως αντάλλαγμα την πιστότητα και την αφοσίωση των νέων υπηκόων στη μόνη Δημοκρατία του καιρού της, όπως ήθελε να αυτοαποκαλείται η Βενετική Ολιγαρχία.

Τμήμα Α1 2015-16Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Ευαγγελία Σμπήτα

Αργότερα, το 1402,η Βενετική Σύγκλητος αγόρασε από το Βασίλειο της Νεαπόλεως αντί 30.000 χρυσών δουκάτων την Κέρκυρα, εδραιώνοντας και επίσημα την κατοχή του νησιού, που κράτησε 411 χρόνια, 11 μήνες και 11 μέρες.

Παρά το γεγονός ότι η περίοδος αυτή χαρακτηρίζεται από την ειρήνη και την ηρεμία, υπήρχαν συνεχείς επιθέσεις από τους Γενουάτες και τους Τούρκους. Το 1537 ο Τούρκος πειρατής Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα έκανε μια επιδρομή στην Κέρκυρα και κατέστρεψε το νησί. Άλλες επιθέσεις των Τούρκων το 1571 και το 1573 ανάγκασαν τους Βενετούς να χτίσουν το νέο φρούριο της πόλης. Η πιο απειλητική τουρκική επίθεση έλαβε χώρα το 1716, όταν ένας ισχυρός τουρκικός στόλος ήρθε στο νησί, για να ηττηθεί από το ενιαίο μέτωπο των ντόπιων και των Βενετών. Σύμφωνα με την παράδοση, κατά την διάρκεια της επιδρομής οι κάτοικοι βοηθήθηκαν από τον Άγιο Σπυρίδωνα και, εξαιτίας αυτού του γεγονότος, πραγματοποιείται η λιτανεία του στις 11 Αυγούστου.

ΟΧΥΡΩΜΑΤΙΚΆ ΈΡΓΑ Τα οχυρωματικά έργα με κορυφαία στοιχεία τους το Παλαιό και Νέο Φρούριο πέρα

από την ιδιαίτερη σημασία τους για την εξέλιξη της πόλης, αποτελούν αυτά κάθε αυτά αξιόλογα παραδείγματα της στρατιωτικής αμυντικής και οικοδομικής τέχνης της εποχής τους (από τον 15ο έως τον 18ο αιώνα.)

Έργα κορυφαίων αρχιτεκτόνων και μηχανικών, αποτελούν ένα από τα τελειότερα αμυντικά συγκροτήματα που κατασκευάστηκαν στη Μεσόγειο του οποίου η αποτελεσματικότητα αποδείχθηκε από τις διαδοχικές αποκρούσεις των επιθέσεων των Τούρκων.

Η κατασκευή τους συγκέντρωσε όλη την ανθρώπινη ευφυϊα, δια μέσου της επιστήμης και της τέχνης, σε μία οργανωμένη προσπάθεια του ισχυρού και του ωραίου, να θριαμβεύσει πάνω στη φύση.

Ισοπεδώθηκαν βουνά, ανοίχτηκαν λιμάνια, διαμορφώθηκαν νησιά, υψώθηκαν τείχη και φρούρια, συγκροτήθηκε ο θρίαμβος της οικοδομικής τέχνης, ώστε όπως δήλωνε ο Βενετός Συγκλητικός Nicolo Zeno : «Ο τόπος, ισχυρότατος εκ φύσεως, έγινε από εμάς με τέχνη και έξοδα απόρθητος.»

ΦΡΟΥΡΙΑ-ΠΥΛΕΣ ΠΑΛΑΙΟ ΦΡΟΥΡΙΟ (FORTEZZA VECCHIA)Η αμυντική πολιτική των βενετών τα πρώτα 200 περίπου χρόνια περιορίζεται αποκλειστικά στην αναδιάρθρωση του αμυντικού συστήματος της ήδη οχυρωμένης μεσαιωνικής πόλης, ενώ παράλληλα με αυτή συνυπήρχε και ο οικισμός του Ξωπολιού (borgo) ήδη πυκνά διαμορφωμένος ,που είχε αρχίσει να αναπτύσσεται από το τέλος της βυζαντινής περιόδου.

ΝΕΟ ΦΡΟΥΡΙΟ Η περιτείχιση της πόλης περιελάμβανε κι ένα φρούριο που συμπλήρωνε τα

οχυρωματικά της έργα. Κατασκευασμένο από τον στρατιωτικό μηχανικό Ferrante Vitteli, όπως και τα περιμετρικά τείχη της πόλης, ολοκληρώθηκε το 1578. Είναι μικρότερο από το Παλαιό και εξυπηρετούσε καθαρά αμυντικούς σκοπούς. Το Νέο Φρούριο διαθέτει δύο πύλες εισόδου, την εντυπωσιακή κύρια πύλη με το Βενετικό λιοντάρι που είναι στραμμένη πρoς το λιμάνι και μια δεύτερη που ανοίχτηκε προς την πόλη.

ΠΥΛΕΣ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ Τέσσερις πύλες επέτρεπαν την επικοινωνία της πόλεως με τη θάλασσα και

τα προάστια. Η ΠΥΛΗ ΤΗΣ ΣΠΗΛΙΑΣ : Βρισκόταν σχεδόν στο τέρμα του θαλάσσιου

τείχους κοντά στο Νέο Φρούριο, στο βάθος της πλατείας που υπήρχε μπροστά στο λιμάνι, και από αυτήν γινόταν όλη η διακίνηση των εμπορευμάτων που έφερναν ή έπαιρναν τα βενετσιάνικα πλοία. Η Πύλη αυτή δεν ήταν μια απλή ανεξάρτητη δίοδος στο τείχος, αλλά αποτελούσε μέρος ενός μεγαλύτερου συγκροτήματος, του ομώνυμου στρατώνα , στον οποίο ήταν ενσωματωμένη, και του οποίου η θέση εκεί δεν ήταν τυχαία, αλλά προφανώς εξυπηρετούσε τη φύλαξη του Νέου Φρουρίου και του λιμανιού.

Η ΠΥΛΗ ΤΟΥ ΑΓ. ΝΙΚΟΛΑΟΥ: Βρίσκεται στο βόρειο άκρο της Σπιανάδας χαμηλά στην ακτή- στη βάση του τείχους- κρυμμένη κάτω από το επίπεδο του παραθαλάσσιου περιφερειακού δρόμου της πόλεως. Ήταν και αυτή ενσωματωμένη όπως και η πύλη της Σπηλιάς, σε ένα άλλο κτήριο, το στρατιωτικό νοσοκομείο της πόλεως.

Η ΠΥΛΗ ΡΑΪΜΟΝΔΟΎ: Φτιαγμένη το 1583 – 85 βρισκόταν στη νότια πλευρά της Σπιανάδας, στο άκρο του προμαχώνα Ραϊμόνδου, πίσω από το κτήριο των ομώνυμων στρατώνων. Η Πύλη κατεδαφίστηκε το 1837 κατά την κατασκευή του παραλιακού δρόμου προς Γαρίτσα και δεν έχει σωθεί κανένα στοιχείο για τη μορφή της.

ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΠΥΛΗ: Ήταν η ωραιότερη από τις πύλες της πόλης και η πιο σημαντική, αφού ήταν η κύρια πύλη εισόδου στην πόλη από την εξοχή και βρισκόταν τοποθετημένη στην κορτίνα που συνέδεε τον προμαχώνα Σαραντάρη με την πλατφόρμα Αγ. Αθανασίου.

Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ Η κοινωνική , πολιτική και οικονομική οργάνωση στην Κέρκυρα διαμορφώθηκε με βάση το δυτικό φεουδαρχικό σύστημα, το οποίο χώριζε τη γη σε φέουδα. Η κοινωνία, σε όσες βενετοκρατούμενες κτήσεις απέμειναν κατά το 16ο και 17ο αιώνα, γνώρισε την παρακμή της φεουδαρχίας και υπέστη ανακατατάξεις στην δομή και στη σύνθεσή της. Στην Κέρκυρα το φεουδαρχικό σύστημα αναμείχθηκε με παλαιές τοπικές συνήθειες και με δυτικά στοιχεία που προϋπήρχαν. Η Κέρκυρα αναδείχθηκε σε κέντρο διαμετακομιστικού εμπορίου. Η παρεμβατική όμως και μονοπωλιακή πολιτική εμπόδισε την ανάπτυξη της εγχώριας εμπορικής ναυτιλίας. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΑΣτα Επτάνησα κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας ο πληθυσμός ήταν πολύ χαμηλός. Προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα αυτό, πρραγματοποιήθηκε στα νησιά ένας μικρός εποικισμός. Ρωμαιοκαθολικοί Ιταλοί και Ορθόδοξοι Έλληνες μεταφέρθηκαν στα νησιά ως μέρος του εποικισμού. Τελικά ο πληθυσμός αυξήθηκε την περίοδο 1765-1766Νησιά 147

01500 1528 1532 156

81583

1675

1684 1760 1766

ΚΕΡΚΥΡΑ       14.246

  19.221

20.000

    44.333

ΚΥΘΗΡΑ 500               6.000 6.183ΙΘΑΚΗ         300       2.500  

ΛΕΥΚΑΔΑ               9.000

12.000

11.760

ΠΑΞΟΙ                 4.150  ΚΕΦΑΛΛΟΝΙΑ

  14.000

      25.543

      21.659

ΖΑΚΥΝΘΟΣ

    17.255

    14.054

25.000

    25.325

ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΤΑΞΕΙΣ Την εποχή αυτή η κερκυραϊκή κοινωνία διαχωρίζεται σε δύο μεγάλες

τάξεις, στους ευγενείς και στους αστούς. Η κύρια τάξη είναι οι ευγενείς, που είναι κάτοχοι μεγάλης κτηματικής

περιουσίας, έχουν πολιτικά δικαιώματα και αποτελούν μια ελάχιστη μειοψηφία

Η δεύτερη τάξη είναι οι αστοί, οι οποίοι έχουν και σπίτι στην πόλη και υπολογίσιμη περιουσία στον κάμπο. Είναι οι δικηγόροι, οι συμβολαιογράφοι και οι φαρμακοποιοί.

Ακολουθούν τα κατώτερα στρώματα της αστικής τάξης. Ήταν οι μικροκτηματίες του κάμπου της πόλης, οι οποίοι διέμεναν στην πόλη, και οι χειρώνακτες επαγγελματίες (ξυλουργοί, χτίστες, βυρσοδέψες, μακελλάρηδες, ράφτες, σανδαλοποιοί, σαπωνοποιοί κ.λ.π.).

Και στο χαμηλότερο σκαλοπάτι της αστικής κοινωνικής κλίμακας οι μικροαλιείς , οι μεταφορείς και οι χωρίς μόνιμη εργασία: οι κατ’ εξοχήν «μπουρανέλλοι».

Το πολυπληθέστερο πληθυσμιακό στρώμα το αποτελούν οι ελεύθεροι μικροκτηματίες γεωργοί και οι κτηνοτρόφοι της υπαίθρου. Ζουν εξαιρετικά επίπονα και στερημένα υπό την σκληρή εκμετάλλευση των αρχόντων και των Ενετών. Ένα πολύ μικρότερο μέρος είναι οι κολίγοι, που καλλιεργούν τα κτήματα των κτηματιών.

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ Στην Κέρκυρα αυτή την εποχή δεν υπήρχαν δημόσια σχολεία στοιχειώδους

ή μέσης εκπαίδευσης και έτσι η εκπαίδευση ήταν ιδιωτική υπόθεση και αφορούσε την αριστοκρατική τάξη και την πλουσιότερη τάξη των αστών. Οι κατώτερες τάξεις αντίθετα μαστίζονταν από την αμάθεια.

Τα παιδιά των πλούσιων ευγενών, το αρχοντολόι , είχαν την δυνατότητα να διδάσκονται από ιδιωτικούς δασκάλους και συνήθως μετέβαιναν για ανώτερες σπουδές στα Πανεπιστήμια της Πάντοβας ( όπου υπήρχε ελληνικό κολλέγιο) και άλλων ιταλικών πόλεων όπου σπούδαζαν νομικά και ιατρική. Επίσης από το 1665 λειτούργησε στη Βενετία η Φλαγγίνειος Σχολή για Έλληνες μαθητές που προορίζονταν για τα ανώτερα ορθόδοξα εκκλησιαστικά αξιώματα.

Η επίσημη γλώσσα ήταν η ιταλική, ενώ τα ελληνικά (η γλώσσα των χωριατών, όπως αποκαλούνταν) μιλούνταν στα χωριά και στην εξοχή.

Φυσικά, τα κορίτσια δεν είχαν δικαίωμα φοίτησης. Μόνο τα κορίτσια των αριστοκρατών μάθαιναν ανάγνωση και λίγη γραφή και αριθμητική.

Στα χωριά η μάθηση της ελληνικής γλώσσας γίνεται από τους κληρικούς, σε περιορισμένο επίπεδο και με περιορισμένο αριθμό μαθητών, όσους κάλυπταν τις ανάγκες της ενορίας για την προπαρασκευή κληρικών και ιεροψαλτών.

ΘΡΗΣΚΕΙΑ Την περίοδο της Ενετοκρατίας συνυπήρξαν Χριστιανοί Καθολικοί και

Ορθόδοξοι , ενώ σεβαστός ήταν και ο αριθμός των Εβραίων. Η Βενετία ήταν προστατευτική έναντι των Ορθοδόξων Ελλήνων υπηκόων της, για να τους έχει πιστούς σε αυτήν, ενώ αρκετές ήταν οι δημόσιες τελετές στις οποιες λάμβαναν μέρος ιερείς και των δύο δογμάτων.

Η αντιστροφή της κυριαρχίας μεταξύ των δύο δογμάτων φαίνεται χαρακτηριστικά στο ακόλουθο διάγραμμα

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΕΥΓΕΝΩΝ ΚΕΡΚΥΡΑΣ 13869/10 καθολικοί και 1/10 ορθόδοξοι 1797 1/10 καθολικοί και 9/10 ορθόδοξοι

ΛΟΓΟΙ ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗΣ 1) Γάμοι μεταξύ καθολικών και

ορθόδοξων

2) Συνεχής πόλεμος καθολικού κλήρου ενάντια στην ορθοδοξία, γεγονός που πείσμωνε τους ορθοδοξους.

3) Δημιουργία νέων ευγενών από ένδοξους πολεμιστές στην υπηρεσία της Βενετίας, οι οποίοι προέρχονταν από ελληνικές χώρες και ήταν ορθόδοξοι 4) Παραχώρηση τιμαρίου ευγενών στον πρωτότοκο γιο, ο οποίος, αν δεν αποκτούσε αρσενικό απόγονο, το τιμάριο πήγαινε σε άλλον με αποτέλεσμα να φθίνουν οι καθολικές οικογένειες ευγενών προς όφελος των Ορθοδόξων

Η ΜΟΥΣΙΚΗ ΣΤΗΝ ΚΕΡΚΥΡΑ Η μουσική της Κέρκυρας είναι ιδιαίτερα εμπλουτισμένη από στοιχεία

άλλων πληθυσμών την περίοδο της Ενετοκρατίας, τα οποία δημιούργησαν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που την κάνουν ξεχωριστή από την υπόλοιπη Ελλάδα. Η επίδραση της Ναπολιτάνικης μουσικής δημιούργησε και την προϋπόθεση για την ανάπτυξη του μουσικού πολιτισμού στην Κέρκυρα.

Σε αντίθεση με τις άλλες περιοχές της χώρας μας, όπου ο μουσικός πολιτισμός ήταν υποτυπώδης και διχασμένος, στην Κέρκυρα λειτούργησαν μουσικές ακαδημίες και κτίζονταν θέατρα από τα τέλη το 17ου αιώνα.

Το θέατρο Σαν Τζιάκομο κτίστηκε το 1720. Πλήθος ιταλικών θιάσων ανέβαζαν στο θέατρο αυτό το ρεπερτόριό τους σε όπερες. Με τον καιρό εμφανίζονται και ελληνικές συνθέσεις. Ελληνικά έργα και Έλληνες ερμηνευτές.

Ο σπόρος της μουσικής παιδείας έπιασε και το αποτέλεσμα υπήρξε καθοριστικό για τον πολιτισμό και την ζωή των κατοίκων. Το πόσο επέδρασε η μουσική στη διαμόρφωση του χαρακτήρα των Κερκυραίων είναι εύκολο κανείς να το αντιληφθεί.