Υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί:

Μελπομένη Γιαννακοπούλου

Βασίλειος Κοντογεώργος

Ανδρονίκη Τσιώρου

Μορφοποίηση – Επιμέλεια:

Μελπομένη Γιαννακοπούλου

Ευχαριστούμε θερμά τον Διευθυντή

Μιχάλη Σκαλοχωρίτη

Εισαγωγή

Με αφόρμηση τον τύμβο του Καστά στην Αμφίπολη, όπου στην είσοδό

του αρχικά βρέθηκαν δύο ακέφαλες σφίγγες που λειτουργούσαν ως φρουροί

με αποτροπαϊκό χαρακτήρα, δόθηκε η αφορμή να ασχοληθούμε με τον

μυστηριακό και άγνωστο κόσμο των σφιγγών και να προσπαθήσουμε να

φωτίσουμε μέσα από την έρευνα και τη βιωματική προσέγγιση κατά κύριο

λόγο άγνωστες πτυχές του μυθικού αυτού πλάσματος.

Αρχικά συγκεντρώθηκε πλούσιο εποπτικό υλικό από τον τύμβο του Καστά

και υπήρχε μια διαρκής ενημέρωση των παιδιών από τα μέσα μαζικής

ενημέρωσης και την πρόοδο των αρχαιολογικών ανασκαφών και

ανατροφοδότηση και συζήτηση μέσα στο σχολείο.

Το πληροφοριακό υλικό μέρα με τη μέρα πλούταινε και μας επέτρεψε να

ξεκινήσουμε το πολιτιστικό μας αυτό ταξίδι με ενθουσιασμό και διάθεση για

δράση, ανακάλυψη και δημιουργία. Κατόπιν οι μαθητές μας δημιούργησαν

υλικό απεικονιζόμενων σφιγγών σε αγγεία, κοσμήματα, επιτύμβιες στήλες,

αγάλματα, νομίσματα και πολλά άλλα.

Ακολούθησε ο χωρισμός των μαθητών σε ομάδες και η ενασχόλησής των

με διάφορα υποθέματα της όλης εργασίας.

Εκτός των άλλων, επάνω σε κεραμίδια σχεδίασαν και έβαψαν με τέμπερες

ερυθρόμορφες και μελανόμορφες σφίγγες με την προτροπή και καθοδήγηση

της εκπαιδευτικού των Εικαστικών ανά ομάδες, ζωγράφισαν νομίσματα με

την τεχνοτροπία της φωτοσκίασης και κατασκεύασαν λογής λογής αγγεία με

κόκκινα και μαύρα κανσόν χαρτόνια. Συνέδεσαν παραστάσεις αγγείων με

μύθους όπως το μύθο των Λαβδακιδών με τον Οιδίποδα και τη Σφίγγα.

Γνώρισαν τα είδη των αγγείων και τη χρήση τους και απόλαυσαν περίτεχνες

αναπαραστάσεις σφιγγών με φυτικά μοτίβα ή με μυθικά τέρατα ή με την

παρουσία θεοτήτων.

Μελέτησαν έναν ακόμα μύθο που μας έρχεται από το νησί της Χίου με

τον Οινοπίωνα, τη Σφίγγα και τον Ωρίωνα και την αιτιολογημένη απεικόνιση

στα νομίσματά τους, όπου αποτέλεσε και έμβλημα.

Ακολούθησε περιήγηση σε τρία χαρακτηριστικά Μουσεία της Αττικής με

τρόπο βιωματικό και διαδραστικό.

Στο Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης, στις 05/12/2014, οι μαθητές των δύο

τάξεων είχαν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν, να απολαύσουν και να

εξοικειωθούν όχι μόνο με τον Κυκλαδικό πολιτισμό αλλά και την

αγγειοπλαστική όπου κυριαρχούν στις προθήκες και τέσσερα πήλινα αγγεία

με παραστάσεις σφιγγών.

Στις 11/03/2015, ξεναγήθηκαν στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, όπου

εκτός των άλλων γνώρισαν από κοντά τις δυο μαρμάρινες Σφίγγες, τη

Σφίγγα των Σπάτων και την άλλη αρχαϊκή επιτύμβια Σφίγγα.

Τέλος στις 24/04/2015, οι μαθητές της Γ΄ τάξης συνοδευόμενοι από

τους δασκάλους τους, Μελπομένη Γιαννακοπούλου, Βασίλειο Κοντογεώργο

και την εκπαιδευτικό των Εικαστικών, Ανδρονίκη Τσιώρου,

πραγματοποίησαν εκπαιδευτική επίσκεψη στο Μουσείο Κεραμεικού, χωρίς

ξεναγούς, όπου εφοδιασμένοι με ερωτηματολόγια ανά ομάδες,

επικεντρωμένα στις υπάρχουσες σφίγγες του Μουσείου, συμπλήρωσαν

περιόδους, τεχνοτροπίες, λειτουργίες, εξέφρασαν συναισθήματα και σκέψεις

και λειτούργησαν ως μικροί αρχαιολόγοι και ερευνητές.

Ενισχύθηκε το πνεύμα της φιλαναγνωσίας μέσω διηγημάτων και ποιημάτων.

Χρησιμοποιώντας τη φαντασία τους, τις γνώσεις τους και την κριτική τους

σκέψη, δημιούργησαν παραμυθικές ή μυθοπλαστικές ιστορίες με βασική

ηρωίδα κάθε φορά μια Σφίγγα και επινόησαν το δικό τους εξώφυλλο

σχεδιαστικά, συμπληρώνοντας τον τίτλο και τα στοιχεία του/της δημιουργού

μαθητή/μαθήτριας και τόσα άλλα.

Συνέθεσαν σχηματοποιήματα σε ομάδες κατά κύριο λόγο των δύο ατόμων.

Φτιάξαμε το δικό μας φωτογραφικό αρχείο.

Δημιουργήθηκε εκθεσιακός χώρος, πραγματοποιήθηκε παρουσίαση του

όλου εκπαιδευτικού πολιτιστικού προγράμματος από τους προαναφερθέντες

εκπαιδευτικούς και τους μαθητές της Γ΄ τάξης προς τους γονείς, στις

03/06/2015, στην αίθουσα εκδηλώσεων και δόθηκαν βραβεία συμμετοχής

σε κάθε μαθητή και μαθήτρια.

Τελικά κάτι το άγνωστο και απόμακρο μέσα από το πολιτισμικό μας

οδοιπορικό έγινε πιο προσιτό και οικείο αφήνοντας όμως τον μυστηριακό του

χαρακτήρα να πλανάται στην ατμόσφαιρα. Η δημιουργία, η ανακάλυψη, η

συμμετοχικότητα, η δράση, η θετική διάθεση, έδωσαν δύναμη, πνοή και

έμπνευση και σφυρηλάτησαν μια πιο δυναμική προσέγγιση της πολιτιστικής

μας ταυτότητας και διαδρομής.

Πολιτιστικό πρόγραμμα: «Ανακαλύπτοντας τις Σφίγγες»

Υποθέματα

Πολιτιστική διάσταση

Γνωριμία με πολιτιστικούς θησαυρούς του τόπου μας:

(γλυπτά Σφιγγών, αγγειογραφίες με ανάλογη θεματολογία, απεικονίσεις σε

νομίσματα, σε κοσμήματα κ.ά.)

Κοινωνική διάσταση

Άμεση σχέση κοινωνίας σχολείου (οικογένεια, πολιτιστικοί φορείς, Μουσεία)

Εικαστική διάσταση

Τ.Π.Ε.

Τοπική - Εθνική

Παιδαγωγικοί στόχοι:

Γνωστικοί – Γλωσσικοί:

Γνωριμία και επαφή με τον αρχαίο πολιτισμό μας και ευαισθητοποίηση σε

μορφές τέχνης όπως: ζωγραφική, γλυπτική, πηλοπλαστική,

μεταλλοτεχνία

Ανάγνωση κειμένων, ποιημάτων, παραγωγή γραπτού λόγου

Ορολογίες

Κοινωνικοί - Επικοινωνιακοί:

Ανάπτυξη κλίματος συνεργασίας, ομαδικότητας, άνοιγμα του σχολείου

στην κοινωνία/στάσεις

Ψυχοκινητικοί - Αισθητικοί:

Ανάπτυξη κώδικα πολιτιστικών αξιών, πολιτισμική συνέχεια, δράσεις

Επιστημονικοί – Ερευνητικοί:

Ομαδοποίηση πληροφοριών, ερωτηματολόγια, φωτογραφίες, χρήση της

νέας τεχνολογίας (Τ.Π.Ε.)

Μεθοδολογία υλοποίησης – Συνεργασίες με άλλους φορείς

Μέθοδος project (Σχέδιο εργασίας)

Έρευνα πεδίου: Συλλογή στοιχείων από το διαδίκτυο, από

εγκυκλοπαίδειες, από επιστημονικά βιβλία, από εφημερίδες με την ενεργό

συμμετοχή των μαθητών.

Εικαστικές δημιουργίες: Κατασκευές και βάψιμο διαφόρων ειδών αγγείων

όπως: (αμφορείς, κύλικες, κρατήρες, υδρίες, ληκύθους κ.ά.) με

ζωγραφικές αναπαραστάσεις Σφιγγών, όπου τα προαναφερθέντα αγγεία

φιλοξενούνται σε διάφορα Μουσεία τη Ελλάδας και του εξωτερικού.

Μουσειακή περιήγηση μέσα από συγκεκριμένες ιστοσελίδες του

διαδικτύου.

Συμπληρωματική χρήση οπτικοακουστικών μέσων.

Έρευνα δράσης, βιωματική και διαθεματική προσέγγιση του

Θέματος/Συνεργασία με πολιτιστικούς και λοιπούς φορείς

(Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, Μουσείο Κυκλαδικής τέχνης,

Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού, κα Βάσω Αρβανιταντώνη)

Πεδία σύνδεσης με τα προγράμματα σπουδών των

αντίστοιχων γνωστικών αντικειμένων

Γλώσσα – Ανθολόγιο: Παραγωγή γραπτού λόγου, όπως δημιουργία

παραμυθικής ή μυθικής ιστορίας με κεντρική ηρωίδα μια Σφίγγα,

«Συνομιλία με μια Σφίγγα», δημιουργία σταυρόλεξων, κρυπτόλεξων,

ακροστιχίδων, περιγραφές Σφιγγών σε συννεφάκια, γενεαλογικό δέντρο

της Σφίγγας, λεζάντες ως τίτλοι απεικονίσεων γλυπτών και λοιπών

παραστάσεων, ετυμολογία της λέξης, συνώνυμες φράσεις, αινίγματα κ.ά.

Φιλαναγνωσία: «Η Σφίγγα με τα πράσινα μάτια», Νίκου Θεοδοσίου,

«Οιδίπους» ποίημα του Καβάφη επηρεασμένο από τον πίνακα του

Γουστάβου Μορώ «Ο Οιδίπους και η Σφίγξ», ποιητική συλλογή της

Τασούλας Καραγεωργίου «Η χελώνα του Κεραμεικού», όπου

περιλαμβάνεται και το ποίημα «Η χαρίεσσα Σφίγγα», χρήση

πληροφοριακού και εποπτικού υλικού από το Αρχαιολογικό Μουσείο του

Κεραμεικού, «Το μυστικό της Σφίγγας» διήγημα Δέσποινας Τσαρδάκα,

αναρτημένο στο διαδίκτυο κ.ά.

Ιστορία: Μυκηναϊκός πολιτισμός όπου έχουν διασωθεί αρχαιολογικά

ευρήματα με απεικονίσεις Σφιγγών. Ηρακλής και σχετικός άθλος με τη

σύλληψη Σφίγγας.

Αναφορά σε μελανόμορφα και ερυθρόμορφα αγγεία με παραστάσεις

Σφιγγών, που αφορούν και μετέπειτα χρονικές περιόδους.

Μελέτη Περιβάλλοντος: Κεφάλαιο 1 «Τέχνες», Κεφάλαιο 4 «Ο

πολιτισμός σε κάθε βήμα»

Μέσω της διαδικτυακής περιήγησης σε Μουσεία, γνωριμία με διάφορες

πόλεις της Ελλάδας.

Εικαστικά: Ζωγραφική, κατασκευές, πίνακες ζωγραφικής με κεντρικό

θέμα τη Σφίγγα. Βάψιμο αγγείων με παραστάσεις σφιγγών πιστών

απομιμήσεων.

Σχέδιο με αφορμή απεικονίσεις της Σφίγγας επάνω σε αγγεία.

Παρουσίαση επιτύμβιων και αναθηματικών γλυπτών με τη Σφίγγα και

ανάλογες εργασίες σχεδίου και φωτοσκίασης και δημιουργίες πάνω σε

κεραμίδια με ερυθρόμορφες και μελανόμορφες σφίγγες, χρησιμοποιώντας

οι μαθητές ανά ομάδες (ξηρά παστέλ, πινέλα και τέμπερες). Χρήση

κόκκινων και μαύρων χαρτονιών για κατασκευή μελανόμορφων αγγείων

και ζωγραφική νομισμάτων με βασική απεικόνιση μιας σφίγγας κάθε φορά

με την τεχνοτροπία της φωτοσκίασης (από την εκπαιδευτικό των

Εικαστικών Ανδρονίκη Τσιώρου)

Τ.Π.Ε.: Χρήση του διαδικτύου ως συμπληρωματικού μέσου άντλησης

πληροφοριών και δημιουργία υλικού σε ψηφιακή μορφή.

Μαθηματικά: Διατύπωση και λύση προβλημάτων με διαστάσεις

γλυπτών που απεικονίζουν σφίγγες και αμεσότερη σχέση με μ., δεκ., εκ.,

χιλ.

Χρονική εξέλιξη του προγράμματος κατά τη σχολική χρονιά

1ος μήνας:

Αφόρμηση: Οι αρχαιολογικές ανασκαφές στον λόφο Καστά και η ανακάλυψη

δύο Σφιγγών στη είσοδο του τύμβου. (θέμα επικαιρότητας)

Συζήτηση για τον συμβολισμό τους, τη μυστηριώδη και ασυνήθιστη μορφή

τους που εξήψε και ενεργοποίησε τη φαντασία τους.

Επιλογή του συγκεκριμένου θέματος, συζήτηση για τον τρόπο εργασίας,

επιλογή υποθεμάτων, χωρισμός σε ομάδες και ορισμός δραστηριοτήτων της

καθεμιάς, έρευνα και συλλογή υλικού από διάφορες πηγές.

2ος μήνας:

Συνέχιση της έρευνας και της συλλογής υλικού, επεξεργασία και ταξινόμησής

του ανά ομάδες. Εκπαιδευτική επίσκεψη στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης και

επαφή και γνωριμία με την αγγειογραφία των αρχαίων, τα είδη των αγγείων

και τα ειδώλια των Κυκλαδιτών. Ενασχόληση και με αγγεία που έχουν ως

κεντρικές μορφές Σφίγγες.

3ος μήνας:

Δραστηριότητες στις τάξεις, βαφή ζωγραφικών αγγείων με πιστές

απεικονίσεις σφιγγών, κατασκευές, μουσειακές περιηγήσεις μέσα από

συγκεκριμένες ιστοσελίδες, χρήση εποπτικού υλικού από το Αρχαιολογικό

Μουσείο του Κεραμεικού, αναφορά στον μύθο του Οιδίποδα της Σφίγγας και

σχετικές παραστάσεις σε αγγεία.

4ος μήνας:

Υλοποίηση δράσεων, εκπαιδευτική επίσκεψη στο Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο, επικέντρωση και σε εκθέματα που έχουν παραστάσεις Σφιγγών,

βιωματική προσέγγιση. Μελέτη εκτενέστερη ανά ομάδες των σχετικών

απεικονίσεων. Ανάγνωση του διηγήματος «Το μυστικό της Σφίγγας». Συλλογή

φωτογραφικού υλικού. Σταυρόλεξα, κρυπτόλεξα. Δημιουργία παραμυθικών

ιστοριών. Κατασκευή μελανόμορφων αγγείων ανά ομάδες με κόκκινα και

μαύρα χαρτόνια. Κανσόν. Σύνθεση σχηματοποιημάτων ανά δύο μαθητές.

5ος μήνας:

Φιλαναγνωσία: «Η δασκάλα με τα πράσινα μάτια», ποίημα του Καβάφη

«Οιδίπους» Δημιουργίες σε κεραμίδια και σχεδιασμός νομισμάτων με

φωτοσκιάσεις. Επίσκεψη στο Αρχαιολογικό Μουσείο Κεραμεικού, χωρίς

ξεναγούς, διαδραστικά και βιωματικά με χρήση ερωτηματολογίου,

επικεντρωμένου σε Σφίγγες και συμπληρωμένου ανά ομάδες, όπου

φιλοξενούνται στο συγκεκριμένο Μουσείο. Απαγγελία του ποιήματος: «Η

Σφίγγα η χαρίεσσα»

6ος μήνας:

Δημιουργία εκθεσιακού χώρου με παράθεση αγγείων, γλυπτών, κοσμημάτων,

νομισμάτων με σχετικές λεζάντες. Εικαστικές δημιουργίες των μαθητών και

απαγγελία λογοτεχνικών αποσπασμάτων που σχετίζονται με την εργασία.

Ανάγνωση παραμυθικών ιστοριών, ποιημάτων κ.ά. Εργασίες σε κεραμίδια και

κατασκευές μελανόμορφων αγγείων, υπό την καθοδήγηση της εκπαιδευτικού

Νίκης Τσιώρου και σχεδίων με φωτοσκιάσεις.

Δημιουργία αρχείου και σε ψηφιακή μορφή σχετικού με την πορεία και την

υλοποίηση της εργασίας σε ηλεκτρονική μορφή. Παρουσίαση της όλης

εργασίας από τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς που συμμετέχουν στο

πρόγραμμα στην αίθουσα εκδηλώσεων, στις 03/06/2015, με χρήση φορητού

υπολογιστή, βιντεοπροτζέκτορα, υπό την παρουσία γονέων.

Απονομή βραβείων στους μαθητές και τις μαθήτριες της Γ΄ τάξης για την

ενεργό, ερευνητική, διαδραστική και βιωματική συμμετοχή των στην

ολοκλήρωση του πολιτιστικού προγράμματος: «Ανακαλύπτοντας τις

Σφίγγες».

Ο Τυφώνας ήταν γιος της Γαίας και του Τάρταρου. Είχε

τεράστιο μέγεθος και πολύ μεγάλη δύναμη. Το σώμα του

κάλυπταν φτερά. Στους ώμους του είχε εκατό κεφάλια

δρακόντων. Από τη μέση και επάνω έμοιαζε με άνθρωπο

και από τη μέση και κάτω είχε σώματα

κουλουριασμένων φιδιών. Από τα μάτια του έβγαινε

φωτιά και από τα κεφάλια του ακούγονταν

εκκωφαντικοί θόρυβοι από κραυγές και συριγμούς.

Η Έχιδνα ήταν κόρη του Ουρανού και της

Γαίας. Είχε πρόσωπο όμορφης γυναίκας και

σώμα φιδιού.

Οι ελληνικές Σφίγγες θεωρούν οι περισσότεροι

αρχαιολόγοι ότι δέχτηκαν επίδραση από τις

αιγυπτιακές.

Οι βασικές τους διαφορές είναι:

Οι ελληνικές έχουν φτερά, ενώ οι αιγυπτιακές όχι.

Οι ελληνικές Σφίγγες στέκονται στα δύο πισινά τους

πόδια λες και βρίσκονται σε εγρήγορση, σε

επιφυλακή, ενώ οι αιγυπτιακές είναι καθισμένες και

στα τέσσερα πόδια.

Οι πρώτες είναι περισσότερο περίτεχνες και

λιγότερο ογκώδεις συνήθως από τις δεύτερες.

Αρχαιολογικό Μουσείο

Δελφών 560 π.Χ.

Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο

570-550 π.Χ.

Εθνικό Αρχαιολογικό

Μουσείο 540 π.Χ.

Μουσείο Ακρόπολης

560 – 550 π.Χ.

Μουσείο Ακρόπολης

540 π.Χ.

Αρχαιολογικό Μουσείο

Κορίνθου 550 π.Χ.

Αρχαιολογικό Μουσείο

Κεραμεικού 560-550 π.Χ.

Αρχαιολογικό Μουσείο

Κεραμεικού 550 π.Χ.

Αρχαιολογικό Μουσείο

Αίγινας 470 - 460 π.Χ.

Αττικός ερυθρόμορφος αμφορέας, 450 - 440 π.Χ.

Κάποτε βασίλευε στη Θήβα ο Λάιος.

Είχε για σύζυγο την Ιοκάστη. Περνούσε

όμως ο καιρός και παιδιά δεν έκαμαν.

Πήρε την απόφαση λοιπόν να ζητήσει

χρησμό από το Μαντείο των Δελφών. Η

Πυθία του είπε να μην αποκτήσει παιδί,

γιατί αν είναι γιος θα φονευθεί από

αυτόν, επειδή προκάλεσε την μήνι των

θεών με την απαγωγή και την αυτοκτονία

του Χρύσιππου, γιου του Πέλοπα, βασιλιά

της Ηλείας.

Όμως απέκτησε γιο και

προσπαθώντας να αποφύγει το

πεπρωμένο, κάλεσε έναν δούλο του

και του έδωσε εντολή, αφού

προηγουμένως είχε τρυπήσει ο ίδιος

ο Λάιος τους αστραγάλους του

βρέφους, περνώντας του χαλκάδες,

να το αφήσει στον Κιθαιρώνα για να

τον φάνε τα άγρια θηρία ή να

πεθάνει από το κρύο και την πείνα.

Ένας βοσκός, ο Εύφορβος,

σύμφωνα με μια εκδοχή, βρήκε το

βρέφος στο δάσος, το λυπήθηκε και το

παρέδωσε στη Μερόπη, τη σύζυγο του

βασιλιά της Κορίνθου Πόλυβου. Αυτοί

μην έχοντας παιδιά το θεώρησαν «θείο

δώρο», και το ονόμασαν Οιδίποδα,

επειδή είχε πρησμένα πόδια και το

αγάπησαν σαν να ήταν δικό τους παιδί.

Έτσι μεγάλωνε στο παλάτι ως νόμιμος

κληρονόμος του θρόνου.

Μια μέρα όμως κάποιος τον

αποκάλεσε «νόθο». Θέλοντας να

μάθει την αλήθεια, πήγε στο

Μαντείο των Δελφών και πήρε

χρησμό από την Πυθία ότι θα γίνει

πατροκτόνος και σύζυγος της

μητέρας του και ότι αυτός και τα

παιδιά του θα γίνουν αιτία

μεγάλων κακών. Περιπλανώμενος

κατευθύνθηκε στη Θήβα.

Ο Οιδίποδας και η Σφίγγα, ερυθρόμορφος στάμνος

475-425 π.Χ., Μουσείο του Λούβρου, Παρίσι

Σε ένα τρίστρατο με το όνομα «Σχιστή

οδός», συνάντησε μια άμαξα και ύστερα από

έντονη λογομαχία σκότωσε τον αμαξηλάτη

και τους συνοδούς – δούλους του εκτός από

έναν. Τελικά αποδείχθηκε από τη μαρτυρία

του διασωθέντα δούλου, ότι ο Λάιος που

κατευθυνόταν προς το Μαντείο των Δελφών

για να μάθει αν ζούσε το παιδί του,

κείτονταν νεκρός.

Δεν πρόλαβαν να πενθήσουν τον βασιλιά και μια άλλη

συμφορά έπεσε στην πόλη. Ένα φτερωτό τέρας, με κεφάλι

γυναίκας και σώμα λιονταριού, η Σφίγγα, είχε σταλεί από την

Ήρα και τον Άρη από την πατρίδα της την Αρχαία Θήβα, για να

τιμωρήσει τους Θηβαίους και είχε βρει καταφύγιο στο βουνό

Φίκιο, αποκαλούμενο σήμερα Φαγά. Στεκόταν επάνω σε έναν

βράχο και ρωτούσε τους περαστικούς: «Ποιο ον το πρωί

στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα

τρία;» Όποιος δεν έλυνε τον γρίφο, η Σφίγγα τον έσφιγγε

μέχρι να πεθάνει και στη συνέχεια τον κατασπάραζε.

Οιδίποδας και Σφίγγα, αττική ερυθρόμορφη πελίκη, 475 - 425 π.Χ.

Βρίσκεται στο Βερολίνο, Antikensammlung

Ο Οιδίποδας έλυσε τον γρίφο

απαντώντας ότι αυτό το ον είναι ο

άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος

μπουσουλάει στα τέσσερα, μετά

σηκώνεται στα δυο του πόδια και στα

γηρατειά βαστά ένα μπαστούνι που το

χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι για να

μπορεί να στέκεται όρθιος.

Η Σφίγγα θύμωσε που βρέθηκε κάποιος τόσο

σοφός και ευθύς αμέσως γκρεμίστηκε από

τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε και

έτσι οι κάτοικοι της Θήβας τον υποδέχτηκαν

με τιμές ήρωα και τον έκαναν βασιλιά, αφού

προηγουμένως παντρεύτηκε την Ιοκάστη.

Σύμφωνα με τον Παυσανία, η Σφίγγα ήταν

νόθα κόρη του Λάιου.

Ο συγκεκριμένος μύθος ενέπνευσε πολλούς αγγειογράφους, όπου σε

αρκετά ερυθρόμορφα και μελανόμορφα αγγεία, όπως κύλικες,

αμφορείς, ληκύθους, κρατήρες, σκύφους, κά. κεντρικό θέμα είναι ο

Οιδίποδας και η Σφίγγα. Ξένοι και Έλληνες καλλιτέχνες, όπως ζωγράφοι

και γλύπτες εμπνεύστηκαν από τον παραπάνω μύθο, ενώ ο ποιητής

Κωνσταντίνος Καβάφης επηρεασμένος από τον πίνακα του Γουστάβου

Μορώ, έγραψε το ποίημα: «Ο Οιδίπους και η Σφιγξ».

Επάνω του η Σφιγξ είναι πεσμένη

με δόντια και με νύχια τεντωμένα

και μ’ όλην της ζωής την αγριάδα.

Ο Οιδίπους έπεσε στην πρώτη ορμή της,

τον τρόμαξεν η πρώτη εμφάνισή της —

τέτοια μορφή και τέτοιαν ομιλία

δεν είχε φαντασθεί ποτέ έως τότε.

Μα μ’ όλο που ακουμπά τα δυο του πόδια

το τέρας στου Οιδίποδος το στήθος,

συνήλθε εκείνος γρήγορα — και διόλου

τώρα δεν την φοβάται πια, γιατί έχει

την λύσιν έτοιμη και θα νικήσει.

Κι’ όμως δεν χαίρεται γι’ αυτήν την νίκη.

Το βλέμμα του μελαγχολία γεμάτο

την Σφίγγα δεν κοιτάζει, βλέπει πέρα

τον δρόμο τον στενό που πάει στας Θήβας,

και που στον Κολωνό θ’ αποτελειώσει.

Και καθαρά προαισθάνεται η ψυχή του

που η Σφιγξ εκεί θα τον μιλήσει πάλι

με δυσκολότερα και πιο μεγάλα

αινίγματα που απάντηση δεν έχουν.

Ο Οιδίποδας και η Σφίγγα

( Ίκαρος 1983)

http://el.wikipedia.org/wiki/Οιδίπους_και_Σφίγγα_%28Γκυστάβ_Μορώ%29

http://www.kavafis.gr/poems/content.asp?id=169&cat=2

Γκυστάβ Μορώ, 1864

Ελαιογραφία σε καμβά

Μητροπολιτικό Μουσείο

Τέχνης, Νέα Υόρκη

Http://www.engonopoulos.gr/_homeEL/painting.oil.work3.html

Τζόρτζιο ντε

Κίρικο

«Ο Οιδίποδας και

η Σφίγγα»

1968

Νίκος

Εγγονόπουλος

«Τίποτε στη ζωή

δεν είναι αίνιγμα »

1969

ΑΙΝΙΓΜΑ ΑΚΡΟΠΟΛΗΣ

ΑΠΟΤΡΟΠΑÏΚΟ ΛΙΟΝΤΑΡΙΟΥ

ΝΑΞΙΩΝ ΟΡΘΡΟΣ ΣΠΑΤΩΝ

ΤΥΦΩΝΑΣ

Βρίσκω και κάθε φορά κυκλώνω οριζόντια και

κάθετα επίθετα που μπορούν να περιγράψουν μια

Σφίγγα. (Η ίδια η Σφίγγα αυτή τη φορά τα αποκαλύπτει)

ΑΙΝΙΓΜΑΤΙΚΗ

ΑΝΑΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΠΟΤΡΕΠΤΙΚΗ

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΚΡΥΨΙΝΟΥΣ

ΜΑΡΜΑΡΙΝΗ ΜΥΣΤΗΡΙΩΔΗΣ

ΣΙΩΠΗΛΗ ΧΘΟΝΙΑ

Ε

Π

Ξ Α Ι Ν Ι Γ Μ Α Τ Ι Κ Η Β

Χ

Α Π Ο Τ Ρ Ε Π Τ

Ρ

Μ

Α

Ρ

Ι

Ν

Η

Κ

Ρ

Υ

Ψ

Ι

Ν

Ο

Υ

Σ

Α Ν Α Θ Μ Α Τ Ι Κ Η Δ

Ω

Δ

Η

Σ

Ρ

Χ

Κ

Σ

Ρ

Μ

Η

Κ Ι Α

Μ

Θ Ο Ν

Ι

Α

Ι

Τ

Υ

Β

Ι

Α

Κ

Μ

Υ

Σ

Τ

Η

Ρ

Ι

Ω

Σ

Ι

Ω

Π

Η

Λ

Η

Μ

Α

Ρ

Μ

Α

Ρ

Ι

Ν

Η

Α Χ Α Ι

Χ

Χ

Χ

Χ Χ Χ

Β

Χ

Χ

Ω Ω

Ω Ω

Ω

Ω

Β

Β Β

Β

Β

Θ

Θ

Θ

Θ

Θ

Θ

Θ

Θ

Δ Δ

Δ

Δ Δ

Δ

Δ

Υ Υ Υ

Υ

Υ Υ

Υ

Β

Β Β Β

Β

Ι Ι

Ι

Ι

Ι

Η

Η

Η

Η

Η Ξ

Ξ

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

του Μουσείου των Δελφών

για μαθητές Δημοτικού

«Ο Οιδίποδας, η Σφίγγα και τα

αινίγματα» http://network.icom.museum/fileadmin/user_

upload/minisites/icom-greece/PDF/IMD-

2013_program.pdf

https://dimotikogallikou.wordpress.com/εκπαι

δευτικεσ-επισκεψεισ/

Εκπαιδευτικό πρόγραμμα

του Αρχαιολογικού Μουσείου

Χίου για μαθητές των Δ΄,

Ε΄και ΣΤ΄τάξεων του

Δημοτικού και της Α΄

Γυμνασίου

«Το Μυστικό της Σφίγγας» http://www.chiospress.gr/koinonia/20940-

εκπαιδευτικα-προγραμματα-για-μαθητεσ-σε-

βιβλιοθηκη-και-μουσειο

ΚΕΡΑΜΕΙΚΟΣ

«Μικροί - Μεγάλοι σε

δράση»

Το φυλλάδιο των Μικρών

(Σφίγγα, ένα χαρισματικό πλάσμα

κ.ά.)

Το τετράδιο των Μεγάλων

http://blogs.sch.gr/varvan/files/20

14/03/Κεραμεικος-φυλλάδιο-για-

παιδιά.pdf

http://blogs.sch.gr/varvan/files/2

014/03/Κεραμεικος-το-τετράδιο-

των-μεγάλων.pdf

Ο Οινοπίωνας, ήταν γιος του θεού Διόνυσου και της Αριάδνης, κόρης

του Μίνωα και θεωρείται ο πρώτος μυθικός βασιλιάς της Χίου. Δίδαξε

στους κατοίκους την τέχνη της αμπελουργίας και την παραγωγή του

καλύτερου οίνου της εποχής, του αριούσιου οίνου. Τους μύησε επίσης

στα μυστικά του εμπορίου και της ναυτικής τέχνης. Κάποτε φιλοξενήθηκε στο νησί ο γίγαντας Ωρίωνας, γιος του θεού

Ποσειδώνα και της Ευρυάλης, κόρης του Μίνωα, ρωμαλέος, όμορφος,

πελώριος και ο πιο διάσημος κυνηγός, ο οποίος ερωτεύθηκε την κόρη

του Οινοπίωνα Χιόνη ή Μερόπη κατά άλλους Μεράδη και θέλησε να

την παντρευτεί. Τότε ο βασιλιάς του έταξε ότι θα πραγματοποιούνταν η

επιθυμία του αν σκότωνε όλα τα φίδια που είχαν κατακλύσει το νησί.

Σύμφωνα με άλλη εκδοχή όλα τα άγρια θηρία.

Τελικά έφερε εις πέρας την αποστολή του, όμως ο βασιλιάς αθέτησε

τον λόγο του και για να αποφύγει τον θυμό του, τον μέθυσε, τον

τύφλωσε και τον έριξε στη θάλασσα. Τα κύματα τον έβγαλαν στη

Λήμνο, όπου βρισκόταν το εργαστήρι του Ήφαιστου, ο οποίος τον

οδήγησε στον Απόλλωνα, τον θεό του φωτός, που του ξανάδωσε το φως

του.

Θέλησε όμως να πάρει εκδίκηση, γι’ αυτό επέστρεψε στη Χίο. Όμως ο

Οινοπίωνας είχε παρακαλέσει και ικετεύσει προηγουμένως τον

Ποσειδώνα να τον γλιτώσει και εκείνος τον συμβούλεψε και του

υπέδειξε να κρυφτεί για πάντα σε μια μυστική κρύπτη, που θύμιζε τάφο,

μέσα στη γη, όπου όρισαν οι θεοί να τον φυλάει μια Σφίγγα.

Από τότε η Σφίγγα θεωρήθηκε ιερό σύμβολο και προστάτης του

νησιού, της αμπελουργίας και του χιώτικου κρασιού. Γι’ αυτόν τον

λόγο στα περισσότερα νομίσματα της Χίου για αρκετούς αιώνες, κύρια

από τον 6ο αι. π.Χ. μέχρι τον 3

ο αι. π.Χ., στη μια όψη εικονιζόταν η

Σφίγγα και στην άλλη ένας αμφορέας με κρασί. Σε κάποια άλλα

εικονιζόταν η Σφίγγα δίπλα σε αμφορέα, που άλλοτε ήταν στολισμένος

με ένα τσαμπί σταφύλι και άλλοτε με ένα πλοίο.

Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο σε

σφραγίδες, οικόσημα, ταφικά μνημεία, ενώ στους νεότερους χρόνους

συνδέθηκε η μορφή της και με την έννοια της σοφίας.

http://www.namuseum.gr/object-month/2012/jul/jul12-en.html

αργυρό νόμισμα, 478-412 π.Χ. Τετράδραχμο, γύρω στο 412 π.Χ.

Μνα από τη Χίο Tετράδραχμο 420-350 π.Χ

1 μνα ισοδυναμούσε με 100 δραχμές

1.

2. Ι Ν Α Τ Ο Σ

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

1. Αλλιώς το φίδι. 2. Ο Ωρίωνας ήταν ………. κυνηγός. 3. Η Σφίγγα εικονίζεται σε πολλά ……… 4. Είχε το εργαστήρι του στη Λήμνο. (Με άρθρο) 5. Πατέρας του Ωρίωνα. 6. Εμπορικοί αμφορείς με μυτερή απόληξη.

(Αντίστροφα) 7. Απάλλαξε τη Χίο από τα φίδια. 8. Αλλιώς η νήσος. 9. Τέχνη που δίδαξε ο Οινοπίωνας.

10. Υπήρξε ιερό σύμβολο της Χίου. http://www.aplotaria.gr/chios-poets/

Κορινθιακός αμφορέας

Αρχαϊκή περίοδος

575-550 π.Χ.,

ύψος: 20 εκ.

Στη μια όψη του αγγείου

απεικονίζονται δυο αντωπές

(αντικριστές), μεγαλοπρεπείς,

καθιστές σφίγγες, όπου

ανάμεσά τους βρίσκεται ένα

αναστραμμένο άνθος λωτού.

Αρχαϊκός μελανόμορφος αμφορέας, 540-530 π.Χ.

Ύψος: 38 εκ. Διάμετρος χείλους: 17 εκ.

Στη μια όψη εικονίζεται μια καθιστή Σφίγγα με

ανασηκωμένα τα φτερά ανάμεσα σε δυο

λιοντάρια και στην άλλη έφιππες Αμαζόνες.

Υπάρχει ανατολίζουσα επίδραση.

Αρχαϊκή μελανόμορφη υδρίσκη (μικρή υδρία)

540 π.Χ. – «Χαλκιδικού εργαστηρίου»

Ύψος : 17,3 εκ. Στο κάτω μέρος του αγγείου

υπάρχουν ακτινωτές γραμμές.

Στη μια όψη απεικονίζονται δυο καμαρωτές,

αντωπές σφίγγες και στην άλλη όψη δυο

πάνθηρες.

Πηγές:

722http://www.cycladic.gr/frontoffice/popup.asp?cp

age=RESOURCE&cresrc=927&cnode=46

http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Corinthian

Και όμως υπάρχουν

παραστάσεις με

Σφίγγες και στο

Μουσείο Κυκλαδικής

Τέχνης!!!

3ο Δημοτικό Σχολείο Κερατσινίου

Σχ. έτος:2014-2015

Γνωριμία με

μοναδικούς

αρχαιολογικούς

θησαυρούς της

πατρίδας μας.

Αμεσότερη επαφή με τις

δυο μαρμάρινες

Σφίγγες που δεσπόζουν

στο Μουσείο και

αναζήτηση εκθεμάτων

που τις έχουν ως

κεντρικό θέμα.

Βιωματική

προσέγγιση του

πολιτιστικού

προγράμματος

«Ανακαλύπτοντας

τις Σφίγγες»

Επιτύμβια

μαρμάρινη Σφίγγα

των Σπάτων

570 – 550 π.Χ.

Μαρμάρινη

Σφίγγα

Γύρω στα 540 π.Χ.

Μορφή Σφίγγας ή θεάς

Θρησκευτικό κέντρο της

Ακρόπολης των Μυκηνών

13ος αι. π.Χ.

Χρυσό περίαπτο

κόσμημα με αντικριστές

σφίγγες

3ο τέταρτο 7ου αι. π.Χ.

Βρέθηκε σε τάφο στο

Άργος

Ελεφάντινη λύρα

Στη βάση υπάρχει

παράσταση σφιγγών

Μενίδι : Θολωτός τάφος

14ος – 13ος αι. π.Χ.

Μελανόμορφη όλπη

600 – 590 π.Χ.

Ερμής ή Περσέας

ανάμεσα σε Σφίγγες

Μελανόμορφη λήκυθος με

Σφίγγα, του ζωγράφου του

Εμπορίου, 550 - 500 π.Χ.

Η Σφίγγα βρίσκεται επάνω σε

βάθρο ή κίονα και είναι

περικυκλωμένη από άνδρες,

πιθανόν Θηβαίους.

Αττικό

μελανόμορφο

πινάκιο

580 π.Χ.

Ερυθρόμορφη αρυβαλλοειδής

λήκυθος, ζωγραφισμένη από

τον Πολίονα. Γύρω στα 420 π.Χ.

Απεικονίζεται απαγωγή νέου

από Σφίγγα.

Βρέθηκε στην Αθήνα.

Πηγές:

http://el.wikipedia.org/wiki/Αθηνά_Παρθένος_%28Εθνικό_Α

ρχαιολογικό_Μουσείο_αρ._129%29

http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Sphinxes_in_a

ncient_Greek_pottery#/media/File:NAMA_1607_Sphinx.JPG

http://collections.culture.gr/ItemPage.aspx?ObjectID=1803&

MainKindID=6&KindID=183

http://www.latsis-

foundation.org/megazine/publish/ebook.php?book=31&prel

oader=1

Φωτογραφικό υλικό και από την εκπαιδευτική επίσκεψη