ΕΙΣΑΓΩΓΗ · Web viewΣε κάθε σταθμό η αρμόδια οργάνωση,...

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 6

ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 61.1 ΟΡΙΣΜΟΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗΣ

ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 61.1.1 Ορισμός και περιεχόμενο 61.1.2. Προϋποθέσεις ανάπτυξης και άσκησης 81.2 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 111.2.1 Αγροτουρισμός 111.2.2 Οικοτουρισμός 141.2.3 Τουρισμός Περιπέτειας 171.2.4 Χιονοδρομικός Τουρισμός 201.2.5 Πολιτιστικός Τουρισμός 211.2.6 Θρησκευτικός Τουρισμός 251.2.7 Αθλητικός τουρισμός 271.2.8 Ιαματικός Τουρισμός 331.3 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΙΣ

ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ 361.3.1 Αγροτουρισμός στο Lungau της Αυστρίας 361.3.2 Οικοτουρισμός στο Δούναβη της Ρουμανίας 381.3.3 Ο τουρισμός περιπέτειας στην Ελλάδα 391.3.4 Ο Χιονοδρομικός Τουρισμός του Αυστριακού ΤΥΡΟΛΟ 421.3.5 Πολιτιστικός Τουρισμός στη Γαλλία 431.3.6 Θρησκευτικός Τουρισμός: Η Διαδρομή του Santiago de Compostela 461.3.7 Το μοντέλο του Αθλητικού Τουρισμού σε άλλες χώρες 471.3.8 Ιαματικός Τουρισμός: Η περίπτωση της Ιταλίας 48


ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ 512.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 512.2 ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ

522.3 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ 532.3.1 Ορισμοί-Διακρίσεις 532.3.2 Τουριστικά καταλύματα 562.3.3 Εγκαταστάσεις διημέρευσης 742.3.4 Εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής 762.4 ΛΟΙΠΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ 962.4.1 Τα τουριστικά γραφεία 962.4.2 Οι τουριστικές επιχειρήσεις οδικών μεταφορών (Τ.Ε.Ο.Μ) 1002.4.3 Τα ναυλομεσιτικά γραφεία (ναυλομεσίτες) 1022.4.4 Επιχειρήσεις προώθησης και πραγματοποίησης πωλήσεων

Χρονομεριστικής Μίσθωσης (time sharing) 1022.4.5 Επιχειρήσεις εκμίσθωσης αυτοκινήτων Ι.Χ (rent a car) 1032.5 ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ –ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ 1042.6 ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΙΝΗΤΡΩΝ 1402.7 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ , ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ 1452.7.1 Επιχειρηματικότητα και καινοτομία 1452.7.2 Βελτίωση της οργάνωσης και διεύθυνσης των οικογενειακών ΜΜΕ-

ορθολογιστική τιμολογιακή πολιτική και αξιοποίηση εργαλείων μεγιστοποίησης της απόδοσης των επιχειρήσεων 150

2.7.3 Επαγγελματικοί κώδικες 156

2

2.7.4 Μέτρηση επιπέδων αειφορίας και ποιότητας/ βαθμού ικανοποίησης των πελατών 157

2.8 ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ 159


Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ 1623.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1623.2 ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ – ΜΟΡΦΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ 1623.3 ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΩΝ

ΝΕΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 165

3.4 ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 169

3.4.1 Εισαγωγή 1693.4.2 Η κινητοποίηση των τοπικών φορέων σε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης του

τουρισμού υπαίθρου 1693.4.3 Ενημέρωση και συμμετοχή των τοπικών φορέων σε ένα πρόγραμμα

ανάπτυξης του τουρισμού υπαίθρου 1713.5 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΗΣ»ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ 175


ΤΟ MARKETING ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 1794.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1794.2 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ

(Ή ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ) 1794.3 MARKETING ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ- ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ 1814.3.1 Από την οριοθέτηση ενός τουριστικού προορισμού στην οριοθέτηση της

εξειδικευμένης πολιτικής marketing που θα στηρίξει την ανάπτυξή του 1814.3.2 Χαρακτηριστικά του τουρισμού υπαίθρου τα οποία καθορίζουν και τη

στρατηγική marketing που πρέπει να ακολουθηθεί 1834.4 Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΝΗΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ

ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 1864.4.1 Μεθοδολογία έρευνας marketing 1864.5 Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 1904.6 Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ MARKETING 1914.6.1 Περιγραφή αγοράς τουρισμού υπαίθρου 1924.6.2 Παράμετροι προς εξέταση για την διαμόρφωση μιας πολιτικής marketing 1944.6.3 Ενότητες που πρέπει να περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη πρόταση

στρατηγικής marketing και η οποία αφορά έναν προορισμό τουρισμού υπαίθρου 195

4.7 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 2054.7.1 Πολιτικές διαφήμισης 2064.7.2 Πολιτικές αμέσου marketing 2074.7.3 Πολιτικές προώθησης των πωλήσεων του προϊόντος του τουρισμού

υπαίθρου 2074.7.4 Δημόσιες σχέσεις 2084.7.5 Συμμετοχή σε εκθέσεις 2104.7.6 Παρουσία στο διαδίκτυο 2104.8 ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ, ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ

ΕΠΙΠΕΔΟ 2104.9 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 2134.10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 213


Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ 2155.1 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ 215

3

5.2 ΑΝΑΛΗΨΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΩΝ -ΣΥΝΕΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ- ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

2205.3 ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ 2245.4 ΣΥΣΤΑΣΗ ΦΟΡΕΩΝ 2265.4.1 Δημοτικές / κοινοτικές Εταιρείες τουριστικής ανάπτυξης-Αναπτυξιακές

Διαδημοτικές Επιχειρήσεις- Αναπτυξιακές Εταιρείες Νομαρχιακού Επιπέδου227

5.4.2 Εξειδικευμένος φορέας προβολής για συνεργατικό μάρκετινγκ- Φορέας για την προώθηση brands 227

5.4.3 Οι θεματικές συνενώσεις δυνάμεων-οι θεματικοί φορείς (product clubs) 2315.4.4 Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας (ΤΣΠ) 2345.5 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ 2395.6 ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ (ΣΔΙΤ) 241

4

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Σκοπός του Οδηγού αυτού είναι να παράσχει στους αιρετούς εκπροσώπους της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, τους συμβούλους τοπικής ανάπτυξης και τις αρμόδιες υπηρεσίες των ΟΤΑ όλες τις απαραίτητες γνώσεις, που απαιτούνται για την επιτυχημένη ανάληψη εκ μέρους των, πρωτοβουλιών και δράσεων στο πεδίο της Ανάπτυξης και Διαχείρισης του Τουρισμού Υπαίθρου σε τοπικό επίπεδο. Με την έννοια αυτή, ο Οδηγός δεν αποτελεί κατ’ ανάγκην μόνο «ανάγνωσμα» αλλά και σταθερό βοήθημα, στο οποίο οι Φορείς είναι δυνατόν να προσφεύγουν για την αναζήτηση ορολογίας, μορφών επενδύσεων και πλαισίου χρηματοπιστωτικών κινήτρων, νομοθετικού πλαισίου ανά μορφή, δράσεων μάρκετινγκ, μορφών συνεργιών και συνεργασιών, κ.ά. Επιπρόσθετα, θα μπορούν να αντιμετωπίσουν συγκεκριμένο θέμα ή πρόβλημα: να αναθέσουν σχετικές μελέτες, να τις παρακολουθήσουν και να τις παραλάβουν, να καθοδηγήσουν πολίτες που ζητούν πληροφόρηση ή προσπαθούν να διερευνήσουν τη βούληση του ΟΤΑ απέναντι σε δική τους επένδυση ή άλλη πρωτοβουλία, να συμμετάσχουν ή να αναλάβουν οι ίδιοι συγκεκριμένες ενέργειες προβολής, να συνεργαστούν με άλλους ΟΤΑ ή ιδιώτες για την ανάπτυξη της περιοχής τους.

Η ανάγκη παροχής ολοκληρωμένης πληροφόρησης προς τους ΟΤΑ ανάγκασε τους μελετητές να επιμηκύνουν το περιεχόμενο του Οδηγού, καθώς και να συμπεριλάβουν ένα εκτενέστατο Παράρτημα με τη νομοθεσία, αλλά και με στοιχεία για τις περιλαμβανόμενες στον Οδηγό καλές πρακτικές. Έτσι, οι ενδιαφερόμενες υπηρεσίες των ΟΤΑ θα διαθέτουν συγκεντρωμένα όλα όσα χρειάζονται για να αντιμετωπίσουν την οποιαδήποτε πρόκληση (αλλά και το οποιοδήποτε πρόβλημα) στο χώρο του Τουρισμού της Υπαίθρου.

Οι μελετητές φρόντισαν τα επί μέρους κεφάλαια να διακρίνονται (με ειδικά διαχωριστικά στοιχεία) ώστε να είναι κανείς σε θέση να ανατρέχει απευθείας στο κεφάλαιο ή υποκεφάλαιο, που τον ενδιαφέρει άμεσα τη συγκεκριμένη στιγμή, ώστε να χειριστεί την κάθε συγκεκριμένη συγκυρία.

Η Ομάδα Έργου αποτελείται από τους: Δ. Νταλής, Επιμελητής Τομέα Οικολογίας Παν/μίου Αθηνών

(Συντονιστής) Π. Τσάρτας, Καθηγητής Τουριστικής Ανάπτυξης Παν/μίου

Αιγαίου Ε. Χατζηνικολάου, πρώην Στέλεχος ΕΟΤ, εμπειρογνώμων σε

θέματα τουρισμού Σ. Τομάζου, Κοινωνική Ανθρωπολόγος, MSc στον Σχεδιασμό,

Διοίκηση και Πολιτική του Τουρισμού Ε. Κουτρούλη, Οικονομολόγος

5

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

1.1 ΟΡΙΣΜΟΣ, ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ, ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΚΑΙ ΑΣΚΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

1.1.1 Ορισμός και περιεχόμενο

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια αναθέρμανση του ενδιαφέροντος για την ύπαιθρο ως χώρο αναψυχής και ενασχόλησης για επισκέπτες εξειδικευμένων ενδιαφερόντων. Η ύπαιθρος ένας προορισμός που προσελκύει αυξανόμενη πελατεία σε αναζήτηση ενός καθαρού περιβάλλοντος και αυθεντικότητας (Ο. Ιακωβίδου, 2000). Στον ελλαδικό χώρο το φαινόμενο αυτό αποδόθηκε ως «αγροτικός τουρισμός» ή «αγροτουρισμός».

Αρχικά ο αγροτουρισμός, όπως ξεκίνησε και όπως επικράτησε στην Κεντρική Ευρώπη, δεν περιλαμβάνει όλες τις μορφές τουρισμού στην ύπαιθρο. Είναι μια ειδική μορφή τουρισμού που συνδυάζει τη διαμονή του επισκέπτη σε μια αγροτική φάρμα με τη συμμετοχή στις αγροτικές (γεωργικές και κτηνοτροφικές) ασχολίες της φάρμας. Όμως αυτή η μορφή τουρισμού είναι έξω από την ελληνική πραγματικότητα. Κατ’ αρχάς διότι στις ορεινές και μειονεκτικές περιοχές της χώρας μας, τις οποίες αφορά ο αγροτουρισμός, δεν υπάρχει ο ζωντανός κοινωνικός ιστός που συναντάμε στην κεντρική και βόρεια Ευρώπη. Αλλά και πέρα απ’ αυτό υπάρχει ένας βαθύτερος λόγος, που συνδέεται με αυτή καθεαυτή τη δομή της ελληνικής υπαίθρου. Εντελώς αντίθετα προς το κεντροευρωπαϊκό πρότυπο, ο ελληνικός αγροτικός χώρος αναπτύχθηκε επί τη βάσει του σαφούς διαχωρισμού του τόπου κατοικίας, του αγροτικού δηλαδή οικισμού, από τον τόπο της γεωργικής ή κτηνοτροφικής παραγωγικής δραστηριότητας του χωρικού. Έτσι στην Ελλάδα σπανίζουν οι φάρμες που βρίσκουμε στην Κεντρική και Βόρεια Ευρώπη ως αυτόνομα αγροτικά συγκροτήματα που συνδυάζουν κατοικία και παραγωγική δραστηριότητα. Αυτή είναι η εικόνα του ελληνικού αγροτικού χώρου στη μεγάλη πλειονότητα των περιπτώσεων, χωρίς βέβαια να αποκλείονται κάποιες λιγοστές εξαιρέσεις που συνιστούν τοπική ιδιομορφία.

Έτσι στην Ελλάδα ο αγροτουρισμός συνδέθηκε εκ των πραγμάτων με τη διαμονή σε κάποιο ξενώνα, που ως επί το πλείστον βρίσκεται εντός του αγροτικού οικισμού. Η διαμονή αυτή συνδυάζεται όχι τόσο με τη συμμετοχή στην αγροτική παραγωγική δραστηριότητα όσο με τη ζωή σε κοινότητα (ζωή σε παρέα, επανασύνδεση με την ευρύτερη οικογένεια, επαφή με τους γείτονες) και τη συμμετοχή στην καθημερινή ζωή και στον παραδοσιακό πολεοδομικό χώρο της κοινότητας (πλατεία, εκκλησία, καφενείο, ταβέρνα). Αυτή η εμπειρία, που τόσο πολύ λείπει από τους κατοίκους των μεγάλων αστικών κέντρων και ιδιαίτερα από τα παιδιά και τους νέους, είναι το

6

στοιχείο που προσδιορίζει την ιδιαίτερη ταυτότητα του ελληνικού αγροτουρισμού και μπορεί να αποτελέσει το κατ’ εξοχήν συγκριτικό πλεονέκτημα του. Από κει και πέρα, άλλα βασικά στοιχεία είναι η γνωριμία με την τοπική γαστρονομία και τα τοπικά ήθη και έθιμα (γιορτές, πανηγύρια κλπ), καθώς επίσης η ανακάλυψη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς της ευρύτερης περιοχής και η συμμετοχή σε δραστηριότητες στην ύπαιθρο (πεζοπορία, δράσεις περιπέτειας κ.α.).

Για τους λόγους που προαναφέρθηκαν κάνουμε λόγο για «τουρισμό της

υπαίθρου» εννοώντας τις ήπιες εναλλακτικές μορφές βιώσιμης τουριστικής

ανάπτυξης και πολυδραστηριότητας στον αγροτικό χώρο, που έχει ως στόχο:

α) Να γνωρίσει ο επισκέπτης τον αγροτικό χώρο, τα πολιτισμικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων.

β) Να φέρει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση, καθώς και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες θα μπορεί να συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί και να νοιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης, της πληροφόρησης και της ανακάλυψης.

γ) Να κινητοποιήσει τις παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις του τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.

Σύμφωνα, λοιπόν, με την παραπάνω εννοιολογική τοποθέτηση ο τουρισμός της υπαίθρου περιλαμβάνει μια ομάδα δραστηριοτήτων, υποδομών και υπηρεσιών εναλλακτικών μορφών τουρισμού οι οποίες συνθέτουν το περιεχόμενο του. Σε άλλες περιπτώσεις αυτές οι μορφές εντάσσονται πλήρως στον τουρισμό υπαίθρου π.χ Αγροτουρισμός, ενώ σε ορισμένες αυτό γίνεται με τμήμα των δραστηριοτήτων των υποδομών του π.χ Αθλητικός τουρισμός. Οι κυριότερες μορφές του τουρισμού τηε υπαίθρου είναι οι ακόλουθες:

1. Αγροτουρισμός

2. Οικοτουρισμός

3. Τουρισμός περιπέτειας

4. Χιονοδρομικός τουρισμός

5. Πολιτιστικός τουρισμός

6. Θρησκευτικός τουρισμός

7. Αθλητικός τουρισμός

8. Ιαματικός Τουρισμός

Στο σχεδιάγραμμα που ακολουθεί γίνεται προσπάθεια απεικόνισης του τουρισμού της υπαίθρου και των στοιχείων που τον συνθέτουν.

7

1.1.2. Προϋποθέσεις ανάπτυξης και άσκησης

Όπως έχει ήδη αναφερθεί ο τουρισμός υπαίθρου είναι μια σύνθετη ειδική μορφή τουρισμού που περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα τουριστικών δραστηριοτήτων οι οποίες αναπτύσσονται και πραγματοποιούνται κατά βάση σε ορεινές περιοχές και ως επί το πλείστον κατά την χαμηλή τουριστική περίοδο.

Οι περισσότερες από τις επί μέρους μορφές του τουρισμού της υπαίθρου, προέκυψαν από την ανάγκη του σύγχρονου ανθρώπου για μια ουσιαστική επαφή με τη φύση αλλά και τη συμμετοχή σε ένα πλέγμα τουριστικών δραστηριοτήτων πιο ενεργητικών απ’ ό,τι το μοντέλο του οργανωμένου μαζικού τουρισμού μπορεί να προσφέρει.

Ο σύγχρονος τρόπος ζωής, κυρίως στα μεγάλα αστικά κέντρα, συνέβαλε με τον τρόπο του στη σταδιακή διεύρυνση της αγοράς του τουρισμού της υπαίθρου, στην οποία, εκτός από τα άτομα νεαρής ηλικίας με διάθεση για περιπέτεια και χαμηλό

8

ΤουρισμόςΥπαίθρου

Αγροτουρισμός

Οικοτουρισμός

Τουρισμός Περιπέτειας

Πολιτιστικός Τουρισμός Θρησκευτικό

ς Τουρισμός

Αθλητικός Τουρισμός Χιονοδρομικό

ς ΤουρισμόςΙαματικό

ς Τουρισμό

ς

εισόδημα, προστέθηκε σιγά σιγά ένα μεγαλύτερο ηλικιακό και εισοδηματικό φάσμα ατόμων που αναζητούν διέξοδο από το άγχος, τη μονοτονία και τους έντονους εργασιακούς ρυθμούς που η καθημερινότητα της πόλης επιβάλλει.

Με εξαίρεση τον τουρισμό περιπέτειας, και ειδικότερα τον ορειβατικό και τον χιονοδρομικό, που σε πολλές χώρες του κόσμου έχουν αρκετά μακρά παράδοση, οι υπόλοιπες μορφές του τουρισμού της υπαίθρου που αναλύονται στον οδηγό, έχουν μερικά μόνο χρόνια έντονης παρουσίας στη διεθνή τουριστική πραγματικότητα. Ωστόσο, η ανάπτυξή τους δεν συνάντησε σημαντικές δυσκολίες, διότι δεν είχε πολλές απαιτήσεις σε μεγάλης κλίμακας έργα υποδομής και ανωδομής, αφού ο κύριος πόρος στον οποίο βασίστηκαν ήταν το ίδιο το φυσικό περιβάλλον και οι δυνατότητες που αυτό προσφέρει για εναλλακτικές τουριστικές δραστηριότητες.

Επομένως, οι προορισμοί που διαθέτουν το συγκριτικό πλεονέκτημα του αξιόλογου φυσικού περιβάλλοντος, ήταν επόμενο να αναπτύξουν τις αντίστοιχες μορφές τουρισμού. Έτσι εκτός από τα μεγάλα έργα γενικής υποδομής (δρόμοι, αεροδρόμια, κ.λ.π.), οι απαιτήσεις σε ανθρωπογενείς πόρους για την ανάπτυξη των περισσοτέρων δραστηριοτήτων τουρισμού της υπαίθρου είναι σχετικά περιορισμένες. Αντιθέτως, οι απαιτήσεις σε φυσικούς πόρους είναι αρκετά μεγάλες.

Ο οικοτουρισμός αναπτύσσεται σε περιοχές με αξιόλογο φυσικό περιβάλλον, οικοσυστήματα με πλούσια βιοποικιλότητα, ιδιαίτερα μνημεία της φύσης, εθνικά πάρκα, σπάνια χλωρίδα και πανίδα και γενικότερα σε προστατευόμενες περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους.

Ο τουρισμός περιπέτειας απαιτεί ένα ευρύ φάσμα φυσικών πόρων, ανάλογα με τη συγκεκριμένη δραστηριότητα που πραγματοποιείται σε κάθε περίπτωση. Έτσι, σε ένα προορισμό που επιδιώκει την ανάπτυξη της συγκεκριμένης μορφής χειμερινού – ορεινού τουρισμού πρέπει να υπάρχουν κάποιοι ή ένας συνδυασμός από τους ακόλουθους φυσικούς πόρους: ορεινές εκτάσεις (trekking, mountaineering, mountain biking), φαράγγια (canyoning), ποταμοί (rafting, canoeing, kayaking), σπήλαια (caving), βραχώδεις όγκοι (climbing, rappel), κ.λ.π.

Πέρα όμως από τους φυσικούς πόρους που είναι απαραίτητοι για την ανάπτυξη των δύο συγκεκριμένων μορφών τουρισμού της υπαίθρου που προαναφέραμε, είναι αναγκαία η ύπαρξη κάποιων κατάλληλων συνθηκών στην ευρύτερη περιοχή πραγματοποίησής τους. Πιο συγκεκριμένα είναι απαραίτητη η ύπαρξη κάποιων καταλυμάτων1 που θα αποτελούν σημείο εκκίνησης για τους συμμετέχοντες στις συγκεκριμένες δραστηριότητες, ένα ανεπτυγμένο δίκτυο υπηρεσιών και υποδομών στην ευρύτερη περιφέρεια, επαρκής κάλυψη σε θέματα προληπτικής και θεραπευτικής ιατρικής, ένα οργανωμένο δίκτυο πληροφόρησης (nfo kiosks, χάρτες, σηματοδότηση), καθώς και συμπληρωματικές υποδομές για παράλληλη υποστήριξη υπηρεσιών και άλλων ειδικών μορφών τουρισμού.

1 Η διαμονή σε παραδοσιακούς ορεινούς οικισμούς με την ανάλογη αρχιτεκτονική ταυτότητα και τα πολιτισμικά στοιχεία είναι μια συνήθης πρακτική

9

Αντίστοιχα ο χιονοδρομικός τουρισμός απαιτεί αφενός τη σημαντική παρουσία παρακείμενων ξενοδοχειακών μονάδων, αφετέρου την άρτια υποστήριξη των κέντρων από υποδομές, η έλλειψη των οποίων προκαλεί συχνά δυσλειτουργίες – ιδίως τις ημέρες αιχμής που η κίνηση είναι αυξημένη.

Όσον αφορά τον αγροτουρισμό, πέρα από τον φυσικό χώρο ανάπτυξής του που είναι η αγροτική ύπαιθρος, είναι απαραίτητη η επαρκής δραστηριοποίηση του αγροτικού τομέα σε επίπεδο αγροτουριστικής επιχείρησης αφού εξ’ ορισμού η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού πρέπει να συνδυάζει τουριστικές με αγροτικές δραστηριότητες. Είναι επίσης επιθυμητή η ανάπτυξή του σε οικισμούς που χαρακτηρίζονται από την αγροτική τους ταυτότητα, τόσο σε επίπεδο οργάνωσης της οικονομίας και της κοινωνίας όσο και σε επίπεδο ιστορικής παράδοσης.

Ο πολιτιστικός τουρισμός απαιτεί μια ευρεία γκάμα πολιτιστικών πόρων οι οποίοι αποτελούν κίνητρο επίσκεψης. Αυτό το είδος του τουρισμού μπορεί αναπτυχθεί σε οποιοδήποτε χώρο (ύπαιθρο, πόλεις κλπ) και εμπεριέχει και άλλα είδη τουριστικών δραστηριοτήτων, όπως ο

γεωλογικός, ο αρχαιολογικός, ο εκπαιδευτικός τουρισμός κ.α.

Στην περίπτωση του θρησκευτικού τουρισμού, απαιτείται μια σειρά πόρων θρησκευτικού ενδιαφέροντος (εκκλησίες, μοναστήρια, κλπ), οι οποίοι αποτελούν κίνητρο για επίσκεψη είτε για συμμετοχή σε θρησκευτικές εκδηλώσεις, είτε για την εκπλήρωση κάποιου τάματος ή απλά για την κατανυκτική διάθεση του επισκέπτη.

Αντιθέτως στην περίπτωση του αθλητικού τουρισμού ένα από τα κίνητρα επίσκεψης είναι οι διάφορες μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις (π.χ Ολυμπιακοί Αγώνες, Παγκόσμιοι και Μεσογειακοί Αγώνες κλπ). Ωστόσο η διοργάνωση τέτοιων εκδηλώσεων θα πρέπει να συνοδεύεται από τις ανάλογες υποδομές που διευκολύνουν τη διαμονή και την ενασχόληση των αθλητών, και μη, επισκεπτών κατά την παραμονή τους στον προορισμό.

Ο ιαματικός τουρισμός είναι μια ειδική μορφή τουρισμού που απαντάται και στις ορεινές περιοχές και ιδίως σ’ αυτές που διαθέτουν τους φυσικούς πόρους (π.χ. ιαματικές πηγές ) και την απαραίτητη υποδομή.

Η Ελλάδα διαθέτει μεγάλο συγκριτικό πλεονέκτημα όσον αφορά στο φυσικό της περιβάλλον και στις δυνατότητες που αυτό προσφέρει για την ανάπτυξη των διαφόρων εκφάνσεων του τουρισμού της υπαίθρου.

Οι ορεινές περιοχές της Ελλάδας παρουσιάζουν μεγάλο φυσικό πλούτο και αξιόλογα, συχνά μοναδικά, φυσικά τοπία. Η πληθώρα των σημαντικών αλλά και ευαίσθητων οικοσυστημάτων των ορεινών περιοχών, τις καθιστούν ιδιαίτερα ελκυστικές για την ολοένα αυξανόμενη μερίδα των τουριστών που σαν κίνητρο του ταξιδιού τους έχουν την γνωριμία με την ελληνική φύση αλλά και την συμμετοχή σε ένα πλέγμα τουριστικών δραστηριοτήτων πιο ενεργητικό απ’ ότι το μοντέλο του οργανωμένου μαζικού τουρισμού μπορεί να προσφέρει. Επιπλέον, το ήπιο κλίμα της Ελλάδας επιτρέπει τις επισκέψεις στις ορεινές περιοχές της και την

10

πραγματοποίηση πολλών τουριστικών δραστηριοτήτων κατά την διάρκεια όλου του έτους.

Οι ορεινές περιοχές, διατηρούν επίσης, σχεδόν αναλλοίωτα, πολλά στοιχεία της κοινωνικής και πολιτιστικής δομής τους, γεγονός που τις καθιστά ελκυστικές σε μια ομάδα δυνητικών τουριστών που επιθυμούν να γνωρίσουν την ελληνική ύπαιθρο, τις παραδόσεις της και τους πιο ανθρώπινους ρυθμούς ζωής που αυτή μπορεί να προσφέρει.

Ωστόσο, η Ελλάδα παρουσιάζει μια σημαντική υστέρηση ως προς το τμήμα που αφορά το δομημένο περιβάλλον και την ποιότητα των υποδομών. Είναι οφθαλμοφανές ότι η χώρα μας δεν έχει εκμεταλλευτεί επαρκώς το συγκριτικό πλεονέκτημα του ορεινού της χαρακτήρα και των πλούσιων φυσικών της πόρων. Αυτό αποδεικνύεται και από την υπερβολική χωρική και χρονική συγκέντρωση της τουριστικής ζήτησης σε λίγες μόνο περιοχές της χώρας (κυρίως παράκτιες) και για μικρό χρονικό διάστημα του έτους (Ιούνιο – Σεπτέμβριο).

Όσον αφορά στις τρεις πρώτες μορφές τουρισμού της υπαίθρου που αναλύονται (οικοτουρισμός, τουρισμός περιπέτειας και αγροτουρισμός) υπάρχουν ελλείψεις ακόμη και σ’ αυτές τις στοιχειώδεις υποδομές και ανωδομές που απαιτούνται.

Έτσι, για παράδειγμα, τα ορεινά καταφύγια της Ελλάδας, ενώ είναι αρκετά στον αριθμό, δεν είναι οργανωμένα με τη μορφή δικτύου και δεν ανταποκρίνονται στις διεθνείς απαιτήσεις. Η σύνδεση των εθνικών μονοπατιών με το δίκτυο των αντίστοιχων ευρωπαϊκών δεν είναι επαρκής και σχολές οδηγών βουνού δεν έχουν αναπτυχθεί σχεδόν καθόλου στη χώρα μας.

Οι αγροτουριστικές μονάδες είναι στην πλειοψηφία τους μόνο κατ’ όνομα τέτοιες, αφού στην πραγματικότητα δεν επιδιώκουν την σύζευξη του τουρισμού με την αγροτική παραγωγή, γεγονός που έχει, μέχρι σήμερα, σταθεί εμπόδιο στην ουσιαστική ανάπτυξή τους.

Οι δραστηριότητες οικοτουρισμού και τουρισμού περιπέτειας δεν υποστηρίζονται από το κατάλληλο δίκτυο πληροφόρησης αλλά και δεν έχουν προσελκύσει μέχρι σήμερα έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα.

1.2 ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

1.2.1 Αγροτουρισμός

Στοιχεία Προϊόντος

Δεδομένης της σημασίας του ως συνεχώς αναπτυσσόμενης τουριστικής δραστηριότητας όσο και της βαρύτητας που δίνεται σ’ αυτόν, στις τοπικές, περιφερειακές και εθνικές αναπτυξιακές πολιτικές, θα περίμενε κανείς να υπάρχει

11

ένας κοινά αποδεκτός ορισμός. Θα ήταν αναμενόμενο να υπάρχουν αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά, όπως οι ιδιαίτερες δραστηριότητες ή οι χώροι ανάπτυξης του, τα οποία θα τον διαφοροποιούσαν από άλλες μορφές τουρισμού. Παρ’ όλα αυτά, δεν υπάρχει ένας κοινός ορισμός ούτε και μια ξεκάθαρη ομάδα χαρακτηριστικών του αγροτουρισμού.

Ο αγροτουρισμός αποτελεί μια εξειδικευμένη μορφή τουρισμού στην ύπαιθρο, βασικό χαρακτηριστικό της οποίας είναι η προσπάθεια σύζευξης τουρισμού και πρωτογενούς τομέα με στόχο την αμοιβαία ωφέλεια και των δυο τομέων2.

Τα σημαντικότερα χαρακτηριστικά του αγροτουρισμού είναι:

Η προσπάθεια να ενταχθεί ο τουρισμός στην τοπική αγροτική οικονομία με την επιδίωξη της εξασφάλισης στον αγρότη συμπληρωματικού εισοδήματος

Η προσπάθεια ένταξής του στο περιβάλλον (επιχειρήσεις μικρής κλίμακας, διαφύλαξη και αξιοποίηση πολιτιστικής κληρονομιάς, κ.ο.κ.)

Η προσπάθεια προσφοράς ήρεμων, ενεργών και συμμετοχικών διακοπών στους κατοίκους των πόλεων

Η συμβολή του αγροτουρισμού στην ανάπτυξη ή διατήρηση άλλων τομέων της οικονομίας, και συγκεκριμένα του δευτερογενούς (προώθηση τοπικών αγροτικών προϊόντων)

Ο καθοριστικός ρόλος που διαδραματίζουν οι αγρότισσες στην ανάπτυξη του αγροτουρισμού. Συνήθως αυτές είναι που αναλαμβάνουν τη διαχείριση των μονάδων και κατασκευάζουν τοπικά προϊόντα (π.χ. τρόφιμα, γλυκά, χειροτεχνήματα), ενώ οι άντρες ασχολούνται με την αγροτική δραστηριότητα.

Ετυμολογικά ο όρος αγροτουρισμός παραπέμπει στις τουριστικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε περιοχές οι οποίες χαρακτηρίζονται ως αγροτικές. Επομένως, η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού συναντάται σε περιοχές μη αστικές όπου οι βασικές οικονομικές δραστηριότητες ανήκουν στον πρωτογενή τομέα. Η διεθνής πρακτική έχει δείξει ότι ο αγροτουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού που ενσωματώνεται στον οικονομικό, κοινωνικοπολιτιστικό και περιβαλλοντικό ιστό των αγροτικών κοινοτήτων, στο πλαίσιο της οποίας ο τουρίστας συμμετέχει ενεργά στην αγροτική ζωή και το τουριστικό προϊόν βασίζεται, κατά το μεγαλύτερο ποσοστό του, στην τοπική αγροτική παραγωγή.

2 Τσάρτας Π., Θανοπούλου Μ., «Γυναικείοι αγροτοτουριστικοί συνεταιρισμοί στην Ελλάδα»

12

Σύμφωνα με την Ελληνική Προδιαγραφή για τον Αγροτουρισμό του Ελληνικού Οργανισμού Τυποποίησης, αγροτουρισμός είναι:

Μια ήπια μορφή βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης και πολυδραστηριότητας στον αγροτικό χώρο, η οποία έχει ως στόχους:

Να συμβάλει ώστε ο επισκέπτης να γνωρίσει τις αγροτικές περιοχές, τις αγροτικές ασχολίες, τα τοπικά προϊόντα, την παραδοσιακή κουζίνα και την καθημερινή ζωή των κατοίκων, τα πολιτιστικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του χώρου αυτού

Να φέρει τον επισκέπτη σε επαφή με τη φύση καθώς και με τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες θα μπορεί να συμμετέχει, να ψυχαγωγηθεί και να νιώσει τη χαρά της περιήγησης, της γνώσης και της ανακάλυψης.

Να κινητοποιήσει τις παραγωγικές, πολιτισμικές και αναπτυξιακές δυνάμεις του τόπου, συμβάλλοντας έτσι στην αειφόρο περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη του αγροτικού χώρου.

Ο αγροτουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού που προέκυψε από μια διπλή αναγκαιότητα. Η πρώτη αφορά στους κατοίκους των μεγαλουπόλεων οι οποίοι, στην προσπάθειά τους να ξεφύγουν από το άγχος και τις πιέσεις που δημιουργεί η καθημερινότητα στις πόλεις, αναζήτησαν τη επανασύνδεσή τους με την φύση και το παραδοσιακό πολιτισμικό στοιχείο, που είναι διάσπαρτα στην ύπαιθρο. Η δεύτερη αφορά στους αγρότες, οι οποίοι αναζητούν, συμπληρωματικά προς το γεωργικό, εισοδήματα, δεδομένης της κρίσης και της αβεβαιότητας στον γεωργικό τομέα. Οι αναζητήσεις αυτές βρήκαν την καλύτερή τους έκφραση στον αγροτουρισμό.

Σύνθεση και οργάνωση προϊόντοςΗ έντονα αναπτυσσόμενη αυτή μορφή τουρισμού, όπως προαναφέρθηκε, έχει το γεωγραφικό της πλαίσιο στην ύπαιθρο και συγκεκριμένα σε αγροτικές περιοχές. Οι ορεινές περιοχές είναι κατεξοχήν αγροτικές και συχνά χαρακτηρίζονται ως μειονεκτικές, γεγονός που τις καθιστά πρόσφορες για την ανάπτυξη αυτής της μορφής τουρισμού που αναμφισβήτητα, αν αναπτυχθεί ορθά, θα συμβάλει τα μέγιστα στην επίτευξη της αειφορίας, στην άρση της απομόνωσης των περιοχών αυτών και στην αναγέννηση αγροτικών δραστηριοτήτων, με την επακόλουθη συγκράτηση του τοπικού πληθυσμού.

Ο χαρακτηρισμός του αγροτικού χώρου ως τουριστικού καθορίζεται από μια σειρά πόρων που είναι διαθέσιμοι στους τουρίστες κατά την επίσκεψη τους στην ύπαιθρο.

13

Σε αυτούς τους πόρους περιλαμβάνονται: αξιοθέατα, μνημεία, αγροτικά μουσεία, μικρά θεματικά πάρκα, εκδηλώσεις με θεματικό χαρακτήρα (γιορτή της ελιάς, του κρασιού κλπ), φιλικές προς τους επισκέπτες περιοχές με καταστήματα (τοπικών και παραδοσιακών προϊόντων, κέντρα γευσιγνωσίας κλπ), νυκτερινή διασκέδαση (εστιατόρια και καφετέριες με τοπικό χαρακτήρα οι εγκαταστάσεις και η λειτουργία των οποίων εναρμονίζεται με το φυσικό και το ανθρωπογενές περιβάλλον της περιοχής).

Κύριο χαρακτηριστικό του αγροτουρισμού είναι η διαμονή των επισκεπτών σε καταλύματα τα οποία διαθέτουν αυθεντικό παραδοσιακό χρώμα και διακρίνονται για τον ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό τους χαρακτήρα και επιπρόσθετα παρέχουν ένα συνδυασμό εναλλακτικών δραστηριοτήτων (ιππασία, καλλιέργεια προϊόντων, μαθήματα τοπικής κουζίνας κλπ) με στόχο την ένταξη του επισκέπτη στον τρόπο ζωής του αγροτικού χώρου.

1.2.2 Οικοτουρισμός


Στη διεθνή βιβλιογραφία υπάρχουν πολλές και διαφορετικές απόψεις και τοποθετήσεις, και προφανώς άλλες τόσες διαφωνίες, όσον αφορά την έννοια του Οικοτουρισμού και το συσχετισμό του με άλλες συναφείς ή παραπλήσιες από ορισμένες σκοπιές έννοιες όπως πχ εναλλακτικός τουρισμός, τουρισμός της φύσης, αειφόρος τουρισμός κλπ.Για να μνημονεύσουμε ορισμένους μόνο από τους συγγραφείς, που ασχολήθηκαν συστηματικά με το θέμα, θα παραθέσουμε σειρά ορισμών από κείμενα και συγγραφείς του τέλους της 10ετίας του 80 και εντεύθεν.Ο Ziffer (1989)3 θεωρεί ότι οικοτουρισμός είναι μια μορφή τουρισμού, που εμπνέεται κυρίως από τη φυσική ιστορία μιας περιοχής, άλλα και τις τοπικές πολιτιστικές παραδόσεις (indigenous cultures). O οικοτουρίστας επισκέπτεται σχετικά μη ανεπτυγμένες περιοχές με πνεύμα εκτίμησης, συμμετοχής και ευαισθησίας. Ο οικοτουρίστας κάνει συνετή χρήση των φυσικών πόρων και της άγριας ζωής συνεισφέρει στην περιοχή που επισκέπτεται, μέσω εργασίας ή οικονομικών πόρων που διοχετεύονται κατευθείαν στην προστασία της φύσης και στην οικονομική ευημερία των ντόπιων.

Κατά τον Richardson (1993)4 oικοτουρισμός είναι ο αειφόρος οικολογικά, τουρισμός στη φύση, που αναδεικνύει το φυσικό τοπίο και τον πολιτισμό, προεκτείνει την γνώση και κατανόηση, που έχουν οι τουρίστες για αυτά, προωθεί την προστασία της φύσης και συμβάλλει στην ευημερία των ντόπιων.

Κατά το Υπουργείο Τουρισμού της Αυστραλίας (1994)5, οικοτουρισμός είναι ο τουρισμός στη φύση (forest-based) που περιλαμβάνει εκπαίδευση

3 Ziffer, K.A (1989): Ecotourism: The Uneasy Alliance, Conservation International and Ernst & Young, Washington DC, 1989

4 Richardson,J. (1993) Ecotourism and Nature-Based Holidays, Simon and Schuster, Sydney .

14

για ερμηνεία του φυσικού περιβάλλοντος και διέπεται από τις αρχές της αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος. Όμως ο ορισμός αυτός αναγνωρίζει, ότι στο φυσικό περιβάλλον περιλαμβάνονται και πολιτιστικά στοιχεία και ότι η έννοια της αειφορικής διαχείρισης του περιβάλλοντος περιλαμβάνει την ανταπόδοση εύλογου οφέλους στην τοπική κοινωνία και στην μακροπρόθεσμη προστασία των πόρων. Συγγενής αν και πιο σαφής, ως προς τους επιδιωκόμενους σκοπούς είναι ο ορισμός της Υπηρεσίας Δασών της Τασμανίας (1994)6, σύμφωνα με τον οποίο οικοτουρισμός είναι τουρισμός στη φύση (nature-based) που επικεντρώνεται στη δημιουργία ευκαιριών για μάθηση ενώ, παράλληλα, αποφέρει οφέλη σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο και διέπεται από τις αρχές της αειφορίας στη χρήση των φυσικών, κοινωνικών, πολιτιστικών και οικονομικών πόρων.

O Ceballos-Lascurain (1996)7 αποδίδοντας ιδιαίτερη έμφαση στις περιβαλλοντικές παραμέτρους, ορίζει τον οικοτουρισμό ως περιβαλλοντικά υπεύθυνη ταξιδιωτική δραστηριότητα σε περιοχές με σχετικά άθικτο φυσικό περιβάλλον, με στόχο τη γνωριμία και την απόλαυση των φυσικών αγαθών και όσων αγαθών είναι ενταγμένα στο φυσικό περιβάλλον. Ευρύτερη, και εν πολλοίς αντίθετη, θεώρηση της έννοιας του Οικοτουρισμού προτείνεται από τον Mieczkowski (1995)8, σύμφωνα με τον οποίο δεν πρόκειται για μια ξεχωριστή μορφή εναλλακτικού τουρισμού, αλλά καλύπτει (και καλύπτεται από) ορισμένες άλλες μορφές εναλλακτικού τουρισμού, δηλ. τον πολιτιστικό, το μορφωτικό, τον επιστημονικό, τον αγροτουρισμό και τον τουρισμό περιπέτειας . Τον ορισμό αυτό προκρίνει και ο Κομίλης (2001)9 ως τον πληρέστερο για μια ολοκληρωμένη ανάλυση του Οικοτουρισμού.Η Εθνική Επιτροπή για το Παγκόσμιο Έτος Οικοτουρισμού 200210, που συστήθηκε από παράγοντες του Υπουργείου Ανάπτυξης και του ΕΟΤ, του ΥΠΕΧΩΔΕ και εκπροσώπους οικολογικών φορέων και οργανώσεων με απόφαση του Υφυπουργού Ανάπτυξης, υιοθέτησε ως «ορισμό εργασίας» τον ακόλουθο ορισμό, που αφενός συνδυάζει σημαντικό αριθμό ορισμών, που συναντάμε στη θεωρία, και αφετέρου ανταποκρίνεται στα δεδομένα του ελληνικού τουρισμού και των αναγκών διαφοροποίησης του ελληνικού τουριστικού προϊόντος. Σύμφωνα, λοιπόν, με την Εθνική Επιτροπή:5 Australia Department of Tourism, (1994) National Ecotourism Strategy, Australia Government

Publishing Service, Canberra.. 6 Forestry Tasmania, (1994), Guided Nature-Based Tourism in Tasmania’ Forests: Trends, Constraints and

Implications, Hobart.7 Ceballos-Lascurain, H. (1996) Tourism, Ecotourism and Protected Areas, IUCN (World Conservation

Union)8 Mieczkowski, Z (1995) Environmental Issues of Tourism and Recreation, University Press of America,

Lantars, Maryland9 Κομίλης, Π.(2001) , Οικοτουρισμός, Η εναλλακτική προοπτική αειφόρου τουριστικής ανάπτυξης,

Προπομπός10 Εθνική Επιτροπή για το Παγκόσμιο Έτος Οικοτουρισμού 2002, Ομάδα Εργασίας για τις Αρχές του

Οικοτουρισμού (Χατζηνικολάου, Καραβέλλας, Σβορώνου, Σπυροπούλου) Απρίλιος 2002, Εννοιολογικό Πλαίσιο και Αρχές Οικοτουρισμού

15

Σύνθεση και Οργάνωση Προϊόντος

Σύμφωνα με τον παραπάνω ορισμό τα συστατικά στοιχεία του οικοτουρισμού είναι:

α) οι οικολογικά αξιόλογες και ως επί το πλείστον προστατευόμενες περιοχές: Υποδοχέας του οικοτουρισμού είναι περιοχή με αξιόλογα οικολογικά χαρακτηριστικά και ως επί το πλείστον προστατευόμενη (ΠΠ). Στη Χώρα μας οι ΠΠ έχουν χαρακτηριστεί έτσι σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, ενώ δεν υφίστανται σχετικοί χαρακτηρισμοί σε άλλο, κατώτερο, διοικητικό επίπεδο (περιφέρεια, ΟΤΑ), η δε προστασία σε ιδιωτικό επίπεδο είναι συνήθως πρακτική, συμπτωματική και προφανώς δεν αναγνωρίζεται ως «καθεστώς»

β) η μη υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας της περιοχής, ως στοιχείο του ορισμού, αφενός αποτελεί ευθεία εξ αντιδιαστολής παραπομπή στα τεκταινόμενα στο χώρο του μαζικού τουρισμού και αφετέρου υπαγορεύει την αναγκαιότητα για προηγούμενη εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας και την ύπαρξη σχεδιασμού (σχεδίου προστασίας και ανάπτυξης) πριν την οποιαδήποτε οικοτουριστική ανάπτυξη.

γ) ενεργός προώθηση της προστασίας του φυσικού κατ΄αρχήν και του πολιτιστικού περιβάλλοντος: πρόκειται για υιοθέτηση των πιο σύγχρονων αντιλήψεων, σύμφωνα με τις οποίες αφενός η ανάπτυξη του οικοτουρισμού προτάσσει και προϋποθέτει την προστασία του αξιόλογου οικολογικά πόρου και αφετέρου συμβάλλει οικονομικά στην προστασία αυτή, δημιουργώντας και επαναδιοχετεύοντας έσοδα υπέρ του εκάστοτε φορέα προστασίας, σε σταθερή βάση. Ενδιαφέρουσα και ιδιαίτερα σημαντική για μια χώρα με μοναδικούς πολιτιστικούς πόρους, όπως η δική μας, η σύνδεση με το πολιτιστικό περιβάλλον, στα πλαίσια της δραστηριότητας του οικοτουρισμού, είτε αυτή εξετάζεται από τη σκοπιά της ζήτησης, είτε από τη σκοπιά της προσφοράς.

δ) διατήρηση της συνοχής του κοινωνικού ιστού: πρόκειται στην ουσία για σύνδεση με την παράμετρο «κοινωνικό περιβάλλον». Ο οικοτουρισμός οφείλει να οδηγεί στην εμπλοκή και δραστηριοποίηση του τοπικού ανθρώπινου δυναμικού, στην εξασφάλιση εναλλακτικών λύσεων απασχόλησης ή επιχειρηματικής δράσης και πρόσθετων εισοδημάτων για την τοπική κοινωνία, στην παραμονή των ανθρώπων στον τόπο τους, με την προσφορά και νέων παραγωγικών διεξόδων.

«Ο Οικοτουρισμός, ως ειδική μορφή τουρισμού, είναι ο τουρισμός σε οικολογικά αξιόλογες και ως επί το πλείστον προστατευόμενες περιοχές, ο οποίος αντίθετα από το μαζικό τουρισμό, όχι μόνο δεν υπερβαίνει τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής, όπου εφαρμόζεται, αλλά ταυτόχρονα προωθεί ενεργά την προστασία του φυσικού, κατ΄αρχήν, αλλά και του πολιτιστικού περιβάλλοντος και τη διατήρηση της συνοχής του κοινωνικού ιστού».

16

Κατά τον Π.Ο.Τ (2002)11 ο οικοτουρισμός, εκτός από τα χαρακτηριστικά που συνιστούν συστατικά στοιχεία της έννοιάς του, κατά τα ανωτέρω :

Θα πρέπει να οδηγεί σε ερμηνεία της φύσης και να έχει παιδαγωγικό χαρακτήρα

Η πελατεία του συνήθως οργανώνεται σε μικρές ομάδες από μικρά τοπικά τουριστικά γραφεία. Είναι χαρακτηριστικό ότι και τα ξένα γραφεία, μικρά ή μεγάλα, γενικά προωθούν οικοτουριστικές διαδρομές ή προορισμούς για μικρές ομάδες.

Όπως είναι γνωστό, μετά από πρόσκληση του Περιβαλλοντικού Προγράμματος των Ηνωμένων Εθνών (UNEP) και του Παγκόσμιου Οργανισμού Τουρισμού, πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2002 στο Κεμπέκ του Καναδά, η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Οικοτουρισμού με τη συμμετοχή χιλίων πεντακοσίων εκπροσώπων δημόσιων, ιδιωτικών και μη κυβερνητικών φορέων. Σύμφωνα με τη Διακήρυξη του Κεμπέκ για τον Οικοτουρισμό, ο οικοτουρισμός:

Περιλαμβάνει όλες τις μορφές τουρισμού, στις οποίες το ουσιαστικό κίνητρο των τουριστών είναι η αγάπη, η εκτίμηση και η προστασία της φύσης καθώς επίσης και η εξοικείωση τους με τους παραδοσιακούς πολιτισμούς που υφίστανται στις εν λόγω περιοχές.

Συμπεριλαμβάνει ερμηνευτικές /γνωσιολογικές εμπειρίες.

Ως επί το πλείστον αφορά ανεξάρτητους ταξιδιώτες και μικρές τουριστικές ομάδες, και οργανώνεται από εξειδικευμένες και μικρές τοπικές επιχειρήσεις.

Η Διακήρυξη αναφέρεται στη συνέχεια σε χαρακτηριστικά, που ήδη αναγνωρίσαμε και αναλύσαμε, ως συστατικά στοιχεία της έννοιας του οικοτουρισμού, δηλαδή :

Στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών επιπτώσεων στο φυσικό και το κοινωνικό-πολιτιστικό περιβάλλον.

Στην ενεργό συμβολή στην προστασία των προστατευόμενων περιοχών

1.2.3 Τουρισμός Περιπέτειας


Το Υπουργείο Τουρισμού του Καναδά έχει ορίσει τον τουρισμό περιπέτειας ως “υπαίθρια δραστηριότητα αναψυχής που λαμβάνει χώρα σε ένα ασυνήθιστο, εξωτικό, απομακρυσμένο ή φυσικό προορισμό, περιλαμβάνει κάποια μορφή ασύμβατων μέσων μεταφοράς και τείνει να σχετίζεται με χαμηλά ή υψηλά επίπεδα δραστηριότητας” (Canadian Tourism Commission, 1995).

11 WTO (2002), The Spanish Ecotourism Market

17

Η τουριστική επιτροπή του Καναδά ανέπτυξε επίσης έναν κατάλογο με τις δραστηριότητες που μπορεί να περιλαμβάνει ο τουρισμός περιπέτειας: (1) Παρατήρηση της φύσης, (2) Παρατήρηση άγριων ζώων (π.χ πουλιά, φάλαινες κ.α.), (3) Δραστηριότητες υδάτινης περιπέτειας (canoeing, kayaking, κλπ.), (4) Δραστηριότητες χειμερινής περιπέτειας (π.χ. ελκυθοδρόμια, σκι, κλπ.), (5) Δραστηριότητες χερσαίας περιπέτειας (π.χ ορειβασία, κλπ.), (6) Δραστηριότητες εναέριας περιπέτειας, όπως πτήσεις με ανεμόπτερα, αερόστατα, αεροπορικά σαφάρι, bungee jamping και πτώσεις με αλεξίπτωτα.

Ο Adventure Travel Society και ο Adventure Travel Trade Association ορίζουν τον τουρισμό περιπέτειας ως:

«Η δραστηριότητα ελευθέρου χρόνου που λαμβάνει χώρα σε ένα ασύνηθες, εξωτικό, απόμακρο ή άγριο προορισμό. Τείνει να συνδέεται με υψηλού επιπέδου δραστηριότητα από τους συμμετέχοντες κυρίως σε εξωτερικούς χώρους. Οι τουρίστες περιπέτειας αναμένουν να έχουν εμπειρία ποικίλων βαθμών κινδύνου, έντασης και ηρεμίας, και να αυτοελέγχονται. Είναι εξερευνητές του εξωτερικού κόσμου, ειδικά σε ανέγγιχτες περιοχές του πλανήτη. Αναζητούν επίσης τον εσωτερικό κόσμο της προσωπικής πρόκλησης, αυτοαντίληψης και αυτοελέγχου. Αυτές οι περιπέτειες εμπεριέχουν όλα τα επίπεδα ικανοτήτων και χωρίζονται σε δύο χαρακτηριστικές περιοχές:

Ακραία περιπέτεια

Τουρισμός σκληρής περιπέτειας απαιτεί εμπειρία διότι εμπεριέχει ένα στοιχείο κινδύνου και πρέπει να είσαι φυσικά και νοητικά κατάλληλος. Περιλαμβάνει μια κινητήρια εμπειρία με το περιβάλλον και τον πολιτισμό σε έναν προορισμό. Ο καθένας πρέπει να είναι προετοιμασμένος για συνθήκες παντός καιρού, θέματα ύπνου και διαιτητικούς περιορισμούς. Παραδείγματα: Αναρριχήσεις, Ράφτινγκ σε ποταμό επιπέδου άνω του 5, ανεμοπλοϊα (hang gliding), αναρρίχηση βράχου, καγιακ σε λευκά νερά, επιβίωση σε άγριο περιβάλλον, ποδηλασία βουνού κλπ

Ήπια περιπέτεια

Ήπιας περιπέτειας τουρισμός απαιτεί μικρότερο φυσικό κίνδυνο, ελάχιστη ή και καθόλου εμπειρία και προσφέρει περισσότερη ευκολία σε θέματα ύπνου και κουζίνας. Πολλές δραστηριότητες είναι αντίστοιχες εκείνων της κατηγορίας σκληρής περιπέτειας, ωστόσο λαμβάνουν χώρα σε ένα χαμηλότερο επίπεδο απαιτήσεων φυσικής κατάστασης. Ο τουρισμός περιπέτειας ήπιας μορφής προσφέρει μια ευρύτερη ποικιλία από δραστηριότητες και εμπειρίες περιπέτειας για τον εναλλακτικό ταξιδιώτη. Παραδείγματα: Ιππασία, Ράφτινγκ, Θαλάσσιο καγιακ, καταδύσεις (Diving), ποδηλατική περιήγηση, κατασκήνωση, κανό, Σκι, Εκπαιδευτικές περιπέτειες, Ιπτάμενο ψάρεμα, Πολιτιστική περιήγηση, πεζοπορία, Snowmobiling, Snowshoeing,

18

Σπηλαιολογία, ιστιοσανίδα και άλλα.»


Ο τουρισμός περιπέτειας αποτελεί μια ειδική ή εναλλακτική μορφή τουρισμού και καθορίζεται από τις δραστηριότητες με τις οποίες ο τουρίστας ασχολείται κατά την τουριστική του μετακίνηση. Σημασία έχει για να καθοριστεί ως περιπέτεια η ύπαρξη «κινδύνου» κατά την δραστηριότητα, ενώ σε διαφορετική περίπτωση η ίδια δραστηριότητα μπορεί να θεωρηθεί ως ένα απλό σπορ. Η έννοια όμως του κινδύνου δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να θέτει σε σοβαρό κίνδυνο την ζωή του τουρίστα επισκέπτη κατά την άσκηση της δραστηριότητας αυτής. Ιδιαίτερη σημασία έχει η κατάλληλη υποδομή, ο εξοπλισμός και οι υπηρεσίες κατά την άσκηση της δραστηριότητας. Σημαντική είναι επίσης η ενημέρωση, η σωστή οργάνωση και ο χειρισμός των καταστάσεων που προκύπτουν από την δραστηριότητα. Ο βαθμός του κινδύνου (βαθμός επικινδυνότητας) είναι καθοριστικός και διαιρείται σε επίπεδα. Επίσης, υπάρχει διαβάθμιση σε επίπεδα με βάση το βαθμό δυσκολίας που παρουσιάζει η δραστηριότητα, τις ηλικιακές ομάδες που απευθύνεται, χωρίς βέβαια να αποκλείει τις υπόλοιπες ηλικιακές ομάδες, την σύνδεσή του με άλλες μορφές τουρισμού, όπως είναι ο οικοτουρισμός, ο θαλάσσιος τουρισμός, ο αθλητικός τουρισμός κλπ.Τα τελευταία χρόνια η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού χρήζει ιδιαίτερης αποδοχής και συμμετοχής από νεότερους ηλικιακά επισκέπτες, αλλά και από μεγαλύτερους. Κυρίως πραγματοποιείται διήμερα και σε αποστάσεις όχι μεγαλύτερες των 2 ωρών. Οι Φορείς που σχετίζονται άμεσα με τις συγκεκριμένες δραστηριότητες είναι είτε οι τοπικές επιχειρήσεις των περιοχών που σχετίζονται με την κάθε συγκεκριμένη μορφή είτε τοπικοί φορείς που παρέχουν στους επισκέπτες συγκεκριμένες υποδομές. Η παρουσία μόνο λίγων και εξειδικευμένων Οργανωτών τουριστικών ταξιδιών (tour operators) χαρακτηρίζει την μορφή αυτή «επιλεκτική» ενώ οι τουρίστες περιπέτειας συνήθως ταξιδεύουν οργανωμένα και σε μικρές ομάδες (ομαδικός τουρισμός).Η συνήθης μορφή επιχείρησης που ενεργοποιείται στον τουρισμό περιπέτειας είναι ο εξειδικευμένος οργανωτής τουριστικού ταξιδιού (tour operator). Υπάρχουν βέβαια και μικρές επιχειρήσεις με ιδιαίτερα εξειδικευμένα χαρακτηριστικά που όμως και πάλι συνήθως συνεργάζονται με τους εξειδικευμένους οργανωτές ταξιδιών (tour operators). Σημαντικό είναι να παρατηρήσουμε ότι μικρές επιχειρήσεις, χωρίς ιδιαίτερη εξειδίκευση, λειτουργούν μόνο σε περιοχές όπου ουσιαστικά δεν αναπτύσσεται τουρισμός περιπέτειας, απλά οι συγκεκριμένες δραστηριότητες έχουν δυνατότητα ανάπτυξης και εμφανίζεται μια μικρή ζήτηση, συνήθως σε νέους και άγνωστους προορισμούς, όπου μεγάλη σημασία έχει η γνώση της περιοχής και λιγότερο οι διαδικασίες της δραστηριότητας (πχ πεζοπορία μέσα στο δάσος).

19

Κάποιες από τις πιο γνωστές δραστηριότητες τουρισμού περιπέτειας καταγράφονται στον ακόλουθο πίνακα.

Τουρισμόςήπιας

περιπέτειας

Πεζοπορία (trekking)Ορειβασία (mountaineering)Διάσχιση φαραγγιών (canyoning)Κάμπινγκ στο ύπαιθροΧειμερινή διαβίωση (winter wilderness survival) στην φύσηΠλεύση σε ποταμό με σχεδία (rafting)Θαλάσσιο κανό – καγιάκ ( sea kayaking)Διαδρομές με άλογα ή γαϊδούρια (horse riding, mule trekking)Ιστιοπλοΐα (sailing)Εξερεύνηση σπηλαίων (caving)Παρακολούθηση της άγριας πανίδας (wildlife watching)

Τουρισμόςακραίας

περιπέτειας

Αναρρίχηση (climbing)Κατάβαση απότομων βράχων (rappel)Πέταγμα με αλεξίπτωτο πλαγιάς (paragliding ή parapente)Πλεύση σε ποταμό με κανό ή καγιάκ (canoeing, kayaking)Διαδρομές με ποδήλατο βουνού (mountain biking)Διαδρομές με οχήματα με κίνηση σε 4 τροχούς (jeep 4x4)Διαδρομές με μοτοσικλέτες χώματος (off road motor biking)Κατάβαση ορμητικών ποταμών με σχεδία (white water rafting)

Πηγή: Μελέτη Χειμερινού - Ορεινού Τουρισμού, FUJI BANK

1.2.4 Χιονοδρομικός Τουρισμός


Ο χιονοδρομικός τουρισμός, αποτελεί αναμφισβήτητα ένα ξεχωριστό και μεγάλο κομμάτι του τουρισμού της υπαίθρου, αφενός γιατί είναι μια κατεξοχήν ορεινή τουριστική δραστηριότητα (λόγω των κλιματολογικών συνθηκών που απαιτεί) και αφετέρου γιατί, για αρκετές χώρες του κόσμου (π.χ. Αυστρία, Ελβετία, Γαλλία, Καναδάς) αποτελεί το κύριο εθνικό τουριστικό προϊόν. Ωστόσο δεν μπορεί να θεωρηθεί κατεξοχήν εναλλακτική δραστηριότητα, διότι έχει σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον, για το λόγο αυτό στην ΚΥΑ του Σχεδίου Ειδικού Χωροταξικού Πλαισίου για τον τουρισμό δεν προβλέπεται η δημιουργία νέων χιονοδρομικών κέντρων.

Η "ολίσθηση" πάνω στο χιόνι μπορεί σήμερα να αποτελεί τρόπο άθλησης και αναψυχής, δεν ξεκίνησε όμως έτσι. Η ανάγκη της μετακίνησης ήταν εκείνη που έκανε τους ανθρώπους των βόρειων χωρών, οι οποίες ήταν καλυμμένες με χιόνι το μεγαλύτερο διάστημα του χρόνου, να ανακαλύψουν τα σκι και τις σανίδες που

20

γλιστρούν πάνω στο χιόνι, ώστε να μπορούν να μετακινούνται πιο εύκολα και πιο γρήγορα.

Αθλήματα σκι υπάρχουν πολλών κατηγοριών, αλλά επικρατέστερα και αναγνωρισμένα από την Ολυμπιακή Επιτροπή είναι:

1. Το αλπικό σκι (alpic ski)

2. Το βόρειο σκι (nordic ski)

3. Το σκι χιονοσανίδας (snowboard)

Ο χιονοδρομικός τουρισμός δεν ταυτίζεται πάντα με τον τουρισμό περιπέτειας, αφού οι τουρίστες που τον πραγματοποιούν είναι συχνά πολυκινητρικοί, δηλαδή το σκι δεν είναι το μοναδικό κίνητρο για το ταξίδι αφού αυτό συνοδεύεται και από δραστηριότητες αναψυχής. Αυτό σημαίνει ότι οι υποδομές που απαιτούνται είναι συχνά μεγάλης κλίμακας και ποικιλίας και ότι η τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής για χιονοδρομικό τουρισμό απαιτεί συγκεκριμένα δίκτυα σύνδεσης με την ευρύτερη περιοχή.


Για να λειτουργήσει ομαλά ένα χιονοδρομικό κέντρο είναι απαραίτητη η ύπαρξη τριών επάλληλων πολεοδομικών ζωνών:

Α. Το κυρίως χιονοδρομικό κέντρο, μια έκταση 5.000 – 10.000 στρεμμάτων, όπου βρίσκονται οι αναβατήρες, οι πίστες, τα σαλέ, η μικρή αγορά, τα διοικητικά κτίρια, ο χώρος στάθμευσης, και κάποιες ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις μικρής κλίμακας, κυρίως για την εξυπηρέτηση των αθλητών και των προπονητών.

Β. Η άμεση ενδοχώρα υποστήριξης με ακτίνα 3 με 25 χιλιομέτρων γύρω από το χιονοδρομικό κέντρο, όπου βρίσκονται οι κύριοι οικισμοί υποδοχής και υποστήριξης των επισκεπτών με καταλύματα και υπηρεσίες, όπως επίσης και οι δρόμοι προσπέλασης προς τις αφετηρίες των αναβατήρων.

Γ. Η ευρύτερη ενδοχώρα υποστήριξης, η οποία καλό είναι να περιλαμβάνει ενδιαφέρον φυσικό και πολιτισμικό περιβάλλον, καθώς και μικρά, μεσαία και μεγάλα αστικά κέντρα με νοσοκομεία, διεθνή αεροδρόμια και διάφορες υπηρεσίες υψηλού επιπέδου.”

1.2.5 Πολιτιστικός Τουρισμός


Το πολιτιστικό κεφάλαιο αποτελεί αναπόσπαστο δομικό στοιχείο της ανάπτυξης του τουρισμού. Η επιθυμία των τουριστών να πραγματοποιήσουν επαφές και να γνωρίσουν μορφές και στοιχεία του υλικού και πνευματικού πολιτισμού της χώρας που επισκέπτονται, όπως αρχαιολογικούς χώρους, μνημεία, χειροτεχνήματα, έθιμα, πολιτιστικές δραστηριότητες, μορφές τέχνης κ.α., επιδιώκοντας να βιώσουν

21

εμπειρίες από άλλους πολιτισμούς, είναι κίνητρα συνυφασμένα με την έννοια του τουριστικού φαινομένου.

Υπό την έννοια αυτή στα στοιχεία του πολιτισμού που μπορούν να θεωρηθούν παράλληλα και τουριστικοί πόροι, περιλαμβάνονται: (Τσάρτας 1996:297)

μορφές τέχνης (μουσική, χορός, γλυπτική κ.α)

έθιμα και παραδόσεις της περιοχής που σχετίζονται με την τοπική παράδοση

ιστορία, θρησκεία (πνευματικά και υλικά στοιχεία)

δομημένο περιβάλλον (αρχιτεκτονική, παραδοσιακοί οικισμοί, ιστορικά κέντρα)

σύνολα φυσικού περιβάλλοντος ή μικτού φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος (τοπία)

πολιτιστικές εκδηλώσεις

Ο όρος Πολιτιστικός Τουρισμός χρησιμοποιείται για να περιγράψει την κατανάλωση προϊόντων τέχνης, μνημείων και τοποθεσιών, λαϊκών παραδόσεων καθώς και μια ευρεία γκάμα άλλων πολιτιστικών προϊόντων, από τους τουρίστες. Διαπιστώνουμε ότι ο όρος πολιτιστικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα διευρυμένος, γεγονός που δυσκολεύει την αποδοχή μιας κοινής εννοιολογικής οριοθέτησης (Richards: 1993).

O Bonink (1992) κάνει δυο βασικές διακρίσεις. Στην πρώτη περιλαμβάνονται τα «μνημεία και οι τοποθεσίες», προσπαθώντας να περιγράψει τον τύπο των πολιτιστικών θελγήτρων που προσελκύουν τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού. Η δεύτερη εννοιολογική προσέγγιση είναι περισσότερο συγκεκριμένη, και προσπαθεί να σκιαγραφήσει τα κίνητρα και τις δραστηριότητες των τουριστών πολιτιστικού τουρισμού που τους οδηγούν να επισκεφτούν τελικά τα μνημεία και τις τοποθεσίες πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

Ο ΠΟΤ (1985) υιοθετεί δυο διαφορετικές εννοιολογικές προσεγγίσεις του πολιτιστικού τουρισμού. Η πρώτη, η οποία χαρακτηρίζεται ως «στενή οριοθέτηση», περιλαμβάνει: «τις μετακινήσεις ατόμων που πραγματοποιούνται κατά βάση με ουσιώδη πολιτιστικά κίνητρα όπως είναι: οι παραστάσεις τέχνης, οι πολιτιστικές περιηγήσεις, η συμμετοχή σε φεστιβάλ και άλλα πολιτιστικά γεγονότα, οι επισκέψεις σε μνημεία και τοποθεσίες, η μελέτη της φύσης, τα ήθη και έθιμα, οι θρησκευτικές εκδηλώσεις». Στην παραπάνω προσέγγιση περιλαμβάνονται όλες εκείνες οι δραστηριότητες που χαρακτηρίζονται ως στοιχεία «υψηλής» κουλτούρας (high culture).

Αντίθετα η δεύτερη «ευρεία οριοθέτηση» περιλαμβάνει: «όλες τις μετακινήσεις των ατόμων, με σκοπό την ικανοποίηση της ανθρώπινης ανάγκης για την εξερεύνηση του διαφορετικού που οδηγεί στη βελτίωση του πολιτιστικού επιπέδου των ατόμων μέσα από την πληροφόρηση, την εμπειρία και την συναναστροφή με

22

άλλους λαούς». Η δεύτερη αυτή προσέγγιση δεν χρησιμοποιείται συχνά διότι δεν παρέχει τις βάσεις για επιστημονική διερεύνηση του τι πραγματικά περιλαμβάνει ο πολιτιστικός τουρισμός.


Ο πολιτιστικός τουρισμός περιλαμβάνει μια σειρά δραστηριοτήτων όπως επισκέψεις σε μουσεία, γκαλερί, περιήγηση σε μνημεία, αρχαιολογικούς χώρους, περιοχές ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής, παρακολούθηση φεστιβάλ και καλλιτεχνικών παραστάσεων και ανταποκρίνεται σε κίνητρα θρησκευτικού, εκπαιδευτικού και περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος. Οι πολιτιστικές δραστηριότητες αποτελούν κύριο κίνητρο μεγάλου αριθμού επισκεπτών αναψυχής μετατρέποντας αυτή τη μορφή τουρισμού σε σημαντική οικονομική δραστηριότητα και σε περιφερειακό επίπεδο.Ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί δραστηριότητα εξειδικευμένων τουριστών, οι οποίοι επισκέπτονται ένα τόπο, μια συγκεκριμένη γεωγραφική περιοχή προκειμένου να εκφράσουν ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον τους ή ένα χόμπι. Στόχος της συμμετοχής είναι η έκφραση των γνώσεων και δεξιοτήτων που ήδη κατέχουν τα άτομα, είτε η απόκτηση περαιτέρω κατάρτισης. Οι τουρίστες ειδικού ενδιαφέροντος κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου τους, πραγματοποιούν μια συστηματική και συνεχή προσέγγιση στις παραμέτρους που εφάπτονται με το αντικείμενο του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος τους. Αυτό μπορεί να είναι: μια μορφή τέχνης, η γαστρονομία, ο προφορικός και γραπτός λόγος, η ιστορία, μια γεωγραφική περιοχή κ.α. Οι γνώσεις τους θεμελιώνονται τόσο μέσα από τη μελέτη ειδικών βιβλίων, περιοδικών κ.α. όσο και από την άμεση συμμετοχή σε δραστηριότητες (ειδικοί επιστήμονες). Ωστόσο όλοι οι τουρίστες που συμμετέχουν σε μια πολιτιστική δραστηριότητα δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ως τουρίστες ειδικού ενδιαφέροντος. Οι τουρίστες που ο πολιτιστικός τουρισμός αποτελεί ειδικό ενδιαφέρον τους, έχουν αποκτήσει γνώσεις και εμπειρίες συχνά στη διάρκεια πολλών ετών. Οι τουρίστες που κατά τη διάρκεια των διακοπών τους ασχολήθηκαν με πολιτιστικές δραστηριότητες, ή πραγματοποίησαν 2-3 πολιτιστικές δραστηριότητες δεν μπορούν να χαρακτηριστούν ειδικού ενδιαφέροντος. Οι τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού διαχωρίζονται σε δυο ομάδες: Σε εκείνους που επισκέπτονται διαφορετικές κάθε φορά γεωγραφικές περιοχές (χώρες, πόλεις, περιφέρειες) με στόχο την εξερεύνηση και γνωριμία με τις πολιτιστικές ιδιαιτερότητες της κάθε μίας, αποκτώντας γνώσεις και εμπειρίες που οδηγούν στη συγκρότηση μιας γενικής εικόνας για τους πολιτισμούς άλλων λαών και σε εκείνους που εστιάζουν σε ένα μικρό αριθμό περιοχών, συχνά και σε μια μόνο περιοχή. Επισκέπτονται μια συγκεκριμένη πόλη, χώρα ή περιοχή με στόχο να ανακαλύψουν και να κατανοήσουν το ευρύτερο πολιτιστικό υπόβαθρο που χαρακτηρίζει την περιοχή. Άλλες φορές η γεωγραφική περιοχή μπορεί να μεταβάλλεται αλλά να παραμένει σταθερό το αντικείμενο εξερεύνησης πχ. μορφή τέχνης, μουσεία, φεστιβάλ. Και οι δυο ομάδες αναζητούν την αυθεντική διάσταση των πραγμάτων και έχουν την τάση να αποφεύγουν τις εμπορευματοποιημένες εκφράσεις του αντικειμένου τους.

23

Οι τουρίστες πολιτιστικού τουρισμού είναι συνήθως άτομα με υψηλό εκπαιδευτικό – μορφωτικό επίπεδο και βρίσκονται σε υψηλά κοινωνικό-οικονομικά επίπεδα. Επίσης η συμμετοχή σε πολιτιστικές δραστηριότητες και ειδικότερα σε δραστηριότητες πολιτιστικού τουρισμού είναι έντονα αναπτυγμένες μεταξύ των ατόμων που συνδέονται επαγγελματικά με τον πολιτισμό. Κοινή διαπίστωση αποτελεί το γεγονός ότι άτομα μεγαλύτερης ηλικίας παρουσιάζουν εντονότερο ενδιαφέρον για το παρελθόν, την ιστορία και τον πολιτισμό εν γένει. Η ομάδα αυτή φαίνεται να αποτελεί την κύρια αγορά ζήτησης πολιτιστικού τουρισμού. Παρόλα αυτά το πολιτιστικό κίνητρο αρχίζει να αυξάνεται μεταξύ των τουριστών νεαρής ηλικίας συγκριτικά με την αύξηση που παρατηρείται στο σύνολο των τουριστών. Την τάση αυτή επιβεβαιώνουν οι κινήσεις γνωστού Γερμανού tour operator (Studiosus) που εξειδικεύεται στα ταξίδια πολιτιστικού τουρισμού, ο οποίος στοχεύοντας σε αυτή την ομάδα διαμόρφωσε προγράμματα ειδικά για άτομα νεαρής ηλικίας. Οι μελλοντικές τάσεις φανερώνουν ακόμη εντονότερους ρυθμούς αύξησης.Τα ταξίδια μικρής διάρκειας αποτελούν χαρακτηριστικό γνώρισμα του πολιτιστικού τουρισμού, ιδιαίτερα στις αστικές περιοχές. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε σε κράτη-μέλη της Ε.Ε το 25% των ερωτώμενων πραγματοποιούσε ταξίδια διάρκειας 2-4 ημερών. Παράλληλα στις χώρες της Β. Ευρώπης παρατηρείται το φαινόμενο της μείωσης του διαθέσιμου ελεύθερου χρόνου. Η συνεχής αύξηση της επιθυμίας για υψηλότερα επίπεδα κατανάλωσης ωθεί τους ανθρώπους να εργάζονται εντονότερα, με αποτέλεσμα να παρατηρείται το φαινόμενο, σε μια ομάδα ατόμων, να διαθέτουν οικονομικούς πόρους άλλα όχι ελεύθερο χρόνο. Στοιχείο που τους ωθεί στην πραγματοποίηση ταξιδιών μικρής χρονικής διάρκειας. Συχνά τα ταξίδια αυτά έχουν ως προορισμό τα σημαντικότερα πολιτιστικά κέντρα.Εκείνο που διαφοροποιεί τον πολιτιστικό τουρισμό από τις άλλες μορφές τουρισμού είναι η λειτουργία – ικανότητα της μάθησης. Οι πολιτιστικοί τουρίστες μπορούν να μάθουν για την κουλτούρα ενός προορισμού και να αποκτήσουν νέες εμπειρίες συσχετιζόμενες με αυτή την κουλτούρα με διάφορους τρόπους, που εξαρτώνται από τις μορφές του πολιτισμού που «καταναλώνουν». Με βάση αυτή τη λογική ο πολιτιστικός τουρισμός συμπεριλαμβάνει και την «κατανάλωση» του τρόπου ζωής του προορισμού.Μια από τις εκφάνσεις του πολιτιστικού τουρισμού μπορεί να θεωρηθεί και ο εκπαιδευτικός τουρισμός.Ο εκπαιδευτικός τουρισμός είναι βασισμένος στην έννοια της εκπαίδευσης. Χρησιμοποιεί πληροφορίες για συγκεκριμένα μέρη και γεγονότα με στόχο να εμπλουτίσει και πολλές φορές να τροποποιήσει τον τρόπο σκέψης των τουριστών για τον κόσμο και την ιστορία του (Chris Wood, 2001:190). Στόχος της μετακίνησης των ενδιαφερόμενων είναι η εκπαίδευση και η μάθηση. Η μορφή αυτή τουρισμού συνδέεται άμεσα με την επιστημονική έρευνα και αναζήτηση. Οι περιοχές που δέχονται το συγκεκριμένο τουρισμό είναι εκείνες που παρουσιάζουν ενδιαφέρον σχετικά με ένα επιστημονικό τομέα. Ο επισκέπτης αναζητά εξορμήσεις

24

στο πεδίο όπου μπορεί να αποκτήσει γνώσεις και να μελετήσει το αντικείμενο (π.χ σπηλαιολογία, γεωλογία, αρχαιολογία κλπ)

1.2.6 Θρησκευτικός Τουρισμός


Ο θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να περιγραφεί ως η ανθρώπινη μετακίνηση στο χώρο, με σκοπό την αναζήτηση του ιερού ή του θείου, η οποία αποτελεί μια σημαντική ψυχολογική ανάγκη για κάθε άτομο, ανεξάρτητα από φυλή, εθνικότητα ή θρησκεία, και η οποία συνεπάγεται πολλαπλές οικονομικές, πολιτιστικές και κοινωνικές συνέπειες στους τόπους προσκυνηματικού ή θρησκευτικού προορισμού.

Το κύριο κίνητρο που ωθεί τα άτομα να πραγματοποιήσουν ταξίδια αυτής της μορφής είναι το θρησκευτικό στοιχείο, το οποίο συνδυάζεται και με άλλα κίνητρα που καλύπτουν την τουριστική τους ανάγκη. Η συγκεκριμένη μορφή τουρισμού θα μπορούσε να αποτελεί και υποομάδα του πολιτιστικού τουρισμού. Σήμερα ο θρησκευτικός τουρισμός συνδέεται πολύ με τις διακοπές και τον πολιτιστικό τουρισμό. Για τους συμμετέχοντες των οργανωμένων προσκυνημάτων, προγραμματίζεται συχνά μια ελεύθερη μέρα με σκοπό οι προσκυνητές να μπορούν να κάνουν και άλλες δραστηριότητες.

Ο θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να διακριθεί σε διάφορες μορφές:

Τον προσκυνηματικό, στον οποίο το κίνητρο είναι η επίσκεψη σε ένα μέρος που θεωρείται ιερό και στο οποίο οι επισκέπτες συνήθως αποδίδουν φόρο τιμής σε μια θρησκευτική φιγούρα με στόχο την εκπλήρωση κάποιας έκκλησης για βοήθεια κλπ

Το ταξίδι για την παρακολούθηση ενός θρησκευτικού γεγονότος

Και ο εκκλησιαστικός τουρισμός, ο οποίος αναφέρεται κυρίως στην επίσκεψη εκκλησιών και άλλων κτιρίων λόγω της πολιτιστικής, ιστορικής και αρχιτεκτονικής τους σημασίας, παρά της θρησκευτικής τους αξίας.


Ο θρησκευτικός τουρισμός ακολουθεί τις αυξητικές τάσεις που ακολουθούν και οι υπόλοιπες μορφές τουρισμού. Η θρησκεία είναι ένας παράγοντας που χαρακτηρίζει και αυτοπροσδιορίζει μεμονωμένα άτομα, πόλεις ακόμη και χώρες. Είναι ένα δικαίωμα το οποίο ο κάθε άνθρωπος εκμεταλλεύεται, είναι προσωπική επιλογή και ελευθερία έκφρασης της προσωπικότητας, του ήθους και των αξιών του.

Σε διεθνές επίπεδο ο θρησκευτικός τουρισμός είναι αρκετά ανεπτυγμένος. Οι tour operators σε συνεργασία με δημόσιους φορείς και Υπουργεία τουρισμού διεθνώς, συμβάλουν στη στρατηγική ανάπτυξη του θρησκευτικού τουρισμού. Ειδικότερα ,

25

κάνουν πακέτα προσκυνηματικών ταξιδιών σε χώρες που συνάδουν και συμφωνούν με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις των ατόμων από το τόπο προέλευσης προς τον τόπο προορισμού, όπως για παράδειγμα οι Καθολικοί Άγγλοι να ταξιδεύουν προς το Βατικανό και οι Ορθόδοξοι Ρώσοι προς την Ελλάδα.

Υπάρχει ένα μεγάλος αριθμός παραγόντων που οδηγούν στην αύξηση του θρησκευτικού τουρισμού οι οποίοι περιλαμβάνουν (Mintel International Group Limited, Religious Tourism – International – March 2005):

Την ανάγκη του επισκέπτη να ζήσει μια αυθεντική εμπειρία, εντάσσοντας τους εαυτούς τους σε πνευματικές και πολιτιστικές παραδόσεις οι οποίες συνδέονται με συγκεκριμένους θρησκευτικούς και προσκηνυματικούς τόπους.

Την ανάδειξη ενός πιο διαφορετικού τουριστικού προϊόντος, καθώς οι εθνικοί τουριστικοί φορείς και οι επιχειρηματίες του τουρισμού προσπαθούν να επιμηκύνουν την τουριστική περίοδο.

Τον αυξανόμενο αριθμό τουριστικών πρακτορείων τα οποία προσφέρουν θρησκευτικό τουρισμό, προσκυνήματα και εκδρομές με επίκεντρο τις εκκλησίες.

Πολλές και φθηνότερες έξω - ευρωπαϊκές πτήσεις, οι οποίες διευκολύνουν τους Ευρωπαίους να επισκεφθούν θρησκευτικούς τόπους μεγάλης σημασίας.

Τον αυξανόμενο αριθμό επισκεπτών οι οποίοι επιλέγουν να ταξιδέψουν μέσα στη χώρα τους λόγω της τρομοκρατικής απειλής σε άλλες χώρες.

Μια παγκόσμια κουλτούρα στην οποία οι άνθρωποι επιλέγουν να πραγματοποιούν πιο ασυνήθιστες ή πιο διαφορετικές διακοπές.

Το γεγονός ότι τα ταξίδια θρησκευτικού περιεχομένου προσλαμβάνονται από τον ενδιαφερόμενο ως ένας τρόπος να επιβεβαιώσει τα προσωπικά του «πιστεύω».

Την αναγνώριση του ρόλου, τον οποίον μπορούν η θρησκεία και η πνευματικότητα να διαδραματίσουν στην διατήρηση των παραδόσεων και των πολιτισμών.

Το υψηλό προφίλ που δίνεται σε πολλούς από τους πιο διάσημους προσκυνηματικούς και θρησκευτικούς τόπους.

Η παγκόσμια τάση για την ανάπτυξη ολοένα πιο βιώσιμων τουριστικών προϊόντων.

26

Μια γενική εξάπλωση στην παγκόσμια τουριστική αγορά των εναλλακτικών μορφών τουρισμού

Οι πιο ανταγωνιστικές τιμές σε αεροπορικά εισιτήρια και τουριστικά πακέτα.

Η ευρέως διαδεδομένη χρήση των νέων τεχνολογιών, όπως το internet, που επιτρέπουν στους ενδιαφερόμενους να εξερευνήσουν αυτό που θέλουν και να κάνουν τις κρατήσεις τους on line ή να επικοινωνήσουν κατευθείαν με τον προμηθευτή.

Στην περίπτωση της Ελλάδας ο θρησκευτικός τουρισμός θα πρέπει να αντιμετωπιστεί σε συνδυασμό με τις άλλες μορφές τουρισμού. Συγκεκριμένα η προώθηση του τουρισμού αυτού του είδους στη χώρα μας θα πρέπει να επιτευχθεί μέσα από την συγκρότηση ενός ενιαίου προϊόντος το οποίο θα προσφέρει εναλλακτικές δραστηριότητες και δυνατότητες. Για παράδειγμα το ταξίδι στην Τήνο συνδυάζει τον θρησκευτικό, τον πολιτιστικό τουρισμό αλλά και το μοντέλο «ήλιος-θάλασσα».

Στην προσπάθεια οργάνωσης του θρησκευτικού τουριστικού προϊόντος θα πρέπει να συμπεριληφθεί και η ανάδειξη θρησκευτικών πόρων οι οποίοι αντιπροσωπεύουν τις θρησκευτικές πεποιθήσεις άλλων επισκεπτών.

1.2.7 Αθλητικός τουρισμός


«Ο Αθλητισμός σαν επαγγελματική δραστηριότητα περιλαµβάνει ένα σεβαστό αριθμό ταξιδιών που πραγματοποιούνται τόσο για προπονήσεις όσο και για αγώνες σε διάφορους προορισμούς. Η πλειονότητα των αθλητικών γεγονότων, όπως οι Ολυμπιακοί Αγώνες, τα πρωταθλήματα ποδοσφαίρου και οι αγώνες αυτοκινήτων έχουν γίνει από μόνα τους μεγάλα τουριστικά εκθέματα, μεγεθύνοντας κατά αυτό το τρόπο το τουριστικό προϊόν ενός προορισμού. Τόσο ο Αθλητικός όσο και ο Τουρισμός αποτελούν και οι δύο μαζί ισχυρές δυνάμεις για την ανάπτυξη και την επένδυση στο χώρο των υποδομών μιας χώρας, όπως αεροδρόμια, δρόμοι, στάδια, ξενοδοχεία και εστιατόρια, που μπορούν να χρησιμοποιηθούν όχι µόνο από τους ντόπιους αλλά και από τους επισκέπτες. Αυτές οι δύο ωφέλιµες .βιοµηχανίες. θα αποτελέσουν το έναυσµα για οικονοµική ανάπτυξη, για δηµιουργία νέων θέσεων εργασίας και για τη δηµιουργία νέων εσόδων. Αλλά ταυτόχρονα, είναι και οι δύο δραστηριότητες µε τις οποίες οι άνθρωποι έρχονται κοντά και αναπτύσσουν ισχυρές διαπροσωπικές σχέσεις. Με αυτό το τρόπο κάνουν τον κόσµο µικρότερο και οι άνθρωποι µαθαίνουν ο ένας από τον άλλο στοιχεία που αφορούν τόσο τον πολιτισµό του ενός, όσο και τον τρόπο ζωής του άλλου, προσπαθώντας να επιτευχθεί έτσι µια παγκόσµια ειρήνη» (Κοινή διακήρυξη του Γ.Γ. Παγκόσµιου Οργανισµού Τουρισµού Francesco Frangialli και του Προέδρου της Διεθνούς

27

Ολυµπιακής Επιτροπής Jacques Rogge, µε αφορµή την Παγκόσµια Ηµέρα Τουρισµού, στις 27 Σεπτεµβρίου 2004)

Το 1970 άρχισε να γίνεται χρήση του όρου Αθλητικός Τουρισµός, µε σκοπό να περιγραφεί η ειδική µορφή τουρισµού που συνδύαζε και την αθλητική δραστηριότητα. Ο Αθλητικός Τουρισµός θεωρείται σύγχρονο φαινόµενο σε αντίφαση µε τη διαχρονικά στενή σχέση µεταξύ αθλητισµού και τουρισµού. Ο λόγος είναι ότι ο Αθλητικός Τουρισµός µόλις τα τελευταία χρόνια άρχισε να αντιµετωπίζεται ως διακριτό πεδίο της τουριστικής και της αθλητικής βιοµηχανίας, όπως και να απαντάται ως ακαδηµαϊκή οντότητα.

Έτσι λοιπόν, συνδυάζοντας δύο από τις πλέον δηµοφιλής δραστηριότητες, ο Αθλητικός Τουρισµός κατάφερε να προσελκύσει σηµαντικό αριθµό ενδιαφεροµένων, αποκτώντας την αντίστοιχη οικονοµική, κοινωνική και πολιτιστική σηµασία. Παράλληλα, οι παραγωγοί της τουριστικής βιοµηχανίας οι οποίοι ανέκαθεν αναζητούσαν νέους τοµείς επέκτασης των δραστηριοτήτων τους διέκριναν νωρίς τα οικονοµικά οφέλη του Αθλητικού Τουρισµού και προχώρησαν σε σηµαντικές επενδύσεις. Ως συνέπεια ο Αθλητικός Τουρισµός χαρακτηρίζεται από γοργό ρυθµό ανάπτυξης, µεγάλες δυνατότητες εξέλιξης και από το ιδιαίτερο ενδιαφέρον που δηµιουργεί σε όλους τους εµπλεκόµενους στο τουριστικό κύκλωµα, παραγωγούς και καταναλωτές.

Στην ραγδαία ανάπτυξη του Αθλητικού Τουρισµού συνεπικουρούν (κατά τους Gammon & Robinson, 1998) οι παρακάτω λόγοι :

Η δηµοτικότητα των εθνικών και διεθνών αθλητικών γεγονότων (πρωταθληµάτων) αυξήθηκε κατακόρυφα.

Κατανοήθηκε διεθνώς η αξία ενασχόλησης µε την αθλητική δραστηριότητα, ως µέσο προαγωγής της υγείας.

Οι κρατικές αρχές κάθε χώρας αρχίζουν και αντιλαµβάνονται τη σπουδαιότητα του αθλητισµού, ως µέσου σύσφιξης των σχέσεων των λαών και άσκησης εξωτερικής πολιτικής.

Υπάρχει µεγάλη και καλά οργανωµένη προσφορά αθλητικών εκδηλώσεων παγκοσµίως.

Αθλητισµός (σύµφωνα µε την Ερευνητική Μονάδα Αθλητικού Τουρισµού Ελλάδας, 2000) ορίζεται, το πεδίο των ανταγωνιστικών ή µη δραστηριοτήτων, µε τις οποίες ασχολούνται οι άνθρωποι για αναψυχή, προαγωγή υγείας, εξάσκηση, για βελτίωση κάποιων επιδόσεων ή φυσιολογικών τους παραµέτρων. Να προστεθεί η διάκριση ανάµεσα στην ενεργητική και την παθητική συµµετοχή, στη φυσική δηλαδή συµµετοχή του ατόµου σε αθλητικές δραστηριότητες και την παρακολούθηση αθλητικών δραστηριοτήτων.

28

Τουρισµός (σύµφωνα µε τους Standeven & De Knop, 1999) ορίζεται, η προσωρινή µετακίνηση ανθρώπων πέρα από τον µόνιµο τόπο διαµονής τους, η οποία συνεπάγεται εµπειρίες διαφορετικές από τις καθηµερινές.

Αθλητικός Τουρισµός ορίζεται, η τουριστική δραστηριότητα ατόµων και γκρουπ µε βασικά κίνητρα την συµµετοχή σε οργανωµένες αθλητικές δραστηριότητες και προπονητικά προγράµµατα, την παρακολούθηση αθλητικών αγώνων και την αθλητική αναψυχή. (Γκουτζιούπας Γεώργιος, 2006)

Η έννοια του αθλητικού τουρισμού ορίζεται σύµφωνα µε τον Παγκόσμιο Οργανισμό Τουρισμού ως: «όλες οι μορφές ενεργητικής και παθητικής ανάµιξης σε αθλητικές δραστηριότητες όπου η συμμετοχή είναι τυχαία ή οργανωμένη και γίνεται για επαγγελματικούς ή ψυχαγωγικούς λόγους, µε προϋπόθεση τη μετακίνηση μακριά από τον τόπο διαμονής και εργασίας».

Οι Αθλητικοί τουρίστες ασχολούνται επαγγελµατικά ή ερασιτεχνικά µε τον αθλητισµό, έχουν ανάγκη ακριβού εξοπλισµού (π.χ. γκολφ, καταδύσεις, ορειβασία, ιστιοπλοΐα, ποδηλασία), παρακολουθούν αθλητικούς αγώνες συστηµατικά και τους αρέσουν τα ταξίδια, δίνουν βαρύτητα στην ποιότητα των παρεχοµένων υπηρεσιών, προσέχουν την φυσική τους κατάσταση / υγεία / διατροφή. Πρόκειται για τουρίστες µε µεσαίο - υψηλό κοινωνικό οικονοµικό επίπεδο. (Δ. Τερζάκης, 2004)


Οι διακριτές μορφές αθλητικού τουρισμού (Γεώργιος Γκουτζιούπας, 2006:12-15) είναι:1. Προπονητικός Τουρισµός

Περιλαµβάνει την επαγγελµατική και ερασιτεχνική οµάδα ή και αθλητή που ταξιδεύει για να συµµετέχει σε ειδικά προγράµµατα προετοιµασίας και αποθεραπείας σε προπονητικά κέντρα, διαµένοντας σε καταλύµατα (ενσωµατωµένα ή ανεξάρτητα στα προπονητικά κέντρα), εξοπλισµένα µε gym, spa, ιατρείο/φυσικοθεραπευτήριο, ειδικά γεύµατα και τεχνικό προσωπικό.

2. Τουρισµός Αθλητικών ΔιοργανώσεωνΠεριλαµβάνει:

α) τον τουρίστα που ταξιδεύει για να παρακολουθήσει ως θεατής αθλητικούς αγώνες, µε τουλάχιστον µία διανυκτέρευση στον προορισµό διεξαγωγής του αγώνα, συνδυάζοντας χρονικά τις αθλητικές διοργανώσεις µε τις διακοπές του,

β) την οµάδα ή τον αθλητή που ταξιδεύει για να λάβει µέρος σε αθλητικούς αγώνες, µόνο στην περίπτωση που παρατείνει την διαµονή του για τουλάχιστον µία διανυκτέρευση - στον

29

προορισµό διεξαγωγής του αγώνα - πέρα από τις καθαρά αθλητικές υποχρεώσεις, καταναλώνοντας τουριστικές υπηρεσίες.

3. Τουρισµός Αθλητικών ΔραστηριοτήτωνΠεριλαµβάνει τον τουρίστα που ταξιδεύει για να βιώσει την εµπειρία επαγγελµατικά παρεχόµενων αθλητικών δραστηριοτήτων (ανταγωνιστικών και µη), που λαµβάνουν χώρα: α) σε φυσικά τοπία (π.χ. διαδροµές σε οικολογικά µονοπάτια,

ποτάµια, βουνοκορφές), σε συνδυασµό µε ήπια διαµορφωµένες εγκαταστάσεις (π.χ. βάσεις εξοπλισµού, παραδοσιακά καταλύµατα, χιονοδροµικά κέντρα),

β) σε αστικά τοπία (π.χ. µαραθώνιοι πόλεων, ποδηλατικοί γύροι).

4. Τουρισµός Αθλητικής ΑναψυχήςΠεριλαµβάνει τον τουρίστα που ταξιδεύει για να απολαύσει τις διακοπές του, βελτιώνοντας παράλληλα την φυσική του κατάσταση και επιλέγει εκείνα τα ξενοδοχεία που : α) παρέχουν ειδικά ψυχαγωγικά αθλητικά προγράµµατα /

υπηρεσίες / εξοπλισµό (animation, gym, spa, γήπεδα), β) είναι κοντά σε θεµατικά πάρκα και οργανωµένες παραλίες. Η

διαφορά του αθλητικού τουρίστα µε τους υπόλοιπους τουρίστες που διαµένουν στα ίδιου τύπου ξενοδοχεία, είναι η συστηµατική, καθηµερινή του (και όχι περιστασιακή) ενασχόληση µε τις αθλητικές δραστηριότητες, η χρήση του εξοπλισµού και η κατανάλωση των υπηρεσιών.

Ο διαχωρισµός των προϊόντων του Αθλητικού Τουρισµού για τα ταξιδιωτικά γραφεία γίνεται ανάλογα µε το κίνητρο του καταναλωτή για το ταξίδι, την ενεργητική ή παθητική συµµετοχή του και τις ειδικές οµάδες που ανήκει :

International Events / Διεθνείς ΔιοργανώσειςΚοινό (Πελάτες): φίλαθλο κοινό, ενεργοί αθλούµενοι σε επαγγελµατικούς και ερασιτεχνικούς συλλόγους, φίλοι και συγγενείς αθλητών που συµµετέχουν στα γεγονότα, αθλητικές αποστολές, µαθητές και φοιτητές εκπαιδευτήριων, λέσχες οπαδών οµάδων, τουρίστες νεότεροι που θέλουν να κάνουν ένα ειδικό δώρο στην παρέα τους και µεγαλύτεροι που θέλουν να κάνουν ένα δώρο στα παιδιά τους

Προέλευση Κοινού (Πελατών): από την Ελλάδα και το εξωτερικόΣυνεργάτες / Stakeholders: διοργανώτριες αρχές, οµοσπονδίες, σύλλογοι, τουριστικές ενώσεις και επιχειρήσεις,

30

γραφεία special interests, destination management agencies, sports management / marketing companies, διαχειριστές γηπέδων, ξενοδόχοι και ταξιδιωτικά γραφεία

Προπονητικά Αθλητικά Κέντρα Προορισµοί / Training Sports Camps - Destinations

Υπάρχουν προπονητικά κέντρα για όλα τα αθλήµατα που παρέχουν και σύγχρονα καταλύµατα. Πρωτοστατούν χώρες όπως Αυστρία, Κύπρος, Ιταλία, Ισπανία, Γερµανία, Μεγάλη Βρετανία.

Οργανωµένοι Αγώνες Ελεύθερης Συµµετοχής / Open Events:Κοινό (Πελάτες): active άτοµα είτε συµµετέχουν σε αθλητικούς συλλόγους είτε γυµνάζονται σε ιδιωτικό επίπεδο, πρώην επαγγελµατίες και ερασιτέχνες αθλούµενοι, οικογένειες και φίλοι των συµµετεχόντων στις δραστηριότητες, πελάτες αντίστοιχων δραστηριότητες σε άλλες χώρεςΠροέλευση Κοινού (Πελατών): από την Ελλάδα και το εξωτερικόΣυνεργάτες / Stakeholders: γραφεία υπηρεσιών εναλλακτικού δραστηριοτήτων, διοργανώτριες αρχές, σύλλογοι, οµοσπονδίες, τουριστικές ενώσεις και επιχειρήσεις, γραφεία special interests, destination management agencies, sports management / marketing companies, αθλητικά κέντρα, οργανωτές τουρνουά, περιβαλλοντικές οργανώσεις, αγροτουριστικά καταλύµατα

Educational Sport ExcursionsΠεριλαµβάνει µαθητές δηµοτικού, γυµνασίου και λυκείου (ιδιωτικού και δηµόσιου χαρακτήρα), φοιτητές και καθηγητές που πραγµατοποιούν εκδροµές εκπαιδευτικού - ψυχαγωγικού χαρακτήρα, µε παράλληλη συµµετοχή ή και παρακολούθηση αθλητικών δραστηριοτήτων / αγώνωνΚοινό (Πελάτες): µαθητές και οι γονείς τους, φοιτητές δάσκαλοι, καθηγητές εκπαιδευτήριων, µέλη Μη Κυβερνητικών Κερδοσκοπικών Οργανισµών, πολιτιστικοί σύλλογοιΠροέλευση Κοινού (Πελατών): από την Ελλάδα και το εξωτερικόΣυνεργάτες / Stakeholders: σύλλογοι γονέων και κηδεµόνων των εκπαιδευτήριων, διοικήσεις εκπαιδευτήριων, δηµόσιοι φορείς, ειδικά ταξιδιωτικά γραφεία και τουριστικές επιχειρήσεις, σύλλογοι µαθητών / φοιτητών / καθηγητών / επιστηµόνων, αθλητικές εγκαταστάσεις

Corporate Sport Travel . Team Building Programs

31

Ειδικά σχεδιασµένα προγράµµατα αθλητικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων για το προσωπικό των εταιριών (συνήθως συνδυασµένα µε εκπαιδευτικά σεµινάρια), σε ελληνικούς και διεθνείς προορισµούς. Προτιµούνται τα ξενοδοχεία προδιαγραφών αθλητικού τουρισµού, τα θεµατικά πάρκα, οι εγκαταστάσεις πολλαπλών δραστηριοτήτων.Κοινό (Πελάτες): εταιρίες και οργανισµοί ανεξάρτητου αντικειµένουΠροέλευση Κοινού (Πελατών): από την Ελλάδα και το εξωτερικόΣυνεργάτες / Stakeholders: τουριστικές ενώσεις / επιχειρήσεις, γραφεία special interests, ενώσεις επιχειρηµατικές, εµπορικές εταιρίες, δηµόσιοι φορείς, αθλητικές εγκαταστάσεις

Sport Recreation HolidaysΑναφερόµαστε στα ξενοδοχεία και τα λοιπά καταλύµατα που έχουν τις προδιαγραφές αθλητικού τουρισµού (π.χ. αλυσίδα Club Med), µε προγράµµατα animation, µε αθλητικές εγκαταστάσεις (όπως γήπεδα τένις και ποδοσφαίρου, πισίνα, κ.α.), µε γυµναστές και γυµναστήρια, µε spa, µε οργανωµένες παραλίες που παρέχονται υπηρεσίες θαλασσίων σπορ και παιχνιδιών παραλίας, µε θεµατικά πάρκα κοντά (όπως waterpark, adventure park), µε sport tourism manager που προγραµµατίζει αθλητικά προγράµµατα ετήσια, φιλοξενία ερασιτεχνικών και επαγγελµατικών οµάδων / γκρουπ, που φροντίζει ώστε να υποστηρίζει σε σταθερή βάση η ξενοδοχειακή επιχείρηση αθλητικές εκδηλώσεις που γίνονται στην ευρύτερη περιοχή.

Sport Leisure Holidays for Groups with Special ΤreatmentΠροσαρµοσµένα Προγράµµατα Αναψυχής και Αθλητικού Τουρισµού για άτοµα µε αναπηρίες και για ηλικιωµένους. Πρόκειται για προγράµµατα αθλητικού τουρισµού που έχουν τις απαραίτητες αλλαγές / προσαρµογές στις ανάγκες των ΑµεΑ και των ηλικιωµένων, όπως χρηστικά µεταφορικά µέσα, προσβάσιµα καταλύµατα, εκπαιδευτές µε ειδική τεχνογνωσία, ειδικό αθλητικό εξοπλισµός και φροντίδα από όλο το προσωπικό που παρέχει υπηρεσίες.

Κοινό (Πελάτες): οικογένειες, φορείς, ιδιώτες και ΑµεΑΠροέλευση Κοινού (Πελατών): από Ελλάδα και εξωτερικόΣυνεργάτες / Stakeholders: τουριστικά γραφεία / επιχειρήσεις, σύλλογοι ΑµεΑ - ηλικιωµένων, δηµόσιοι φορείς και προγράµµατα, εταιρίες sport recreation, αθλητικές εγκαταστάσεις

32

1.2.8 Ιαματικός Τουρισμός


Ο ιαματικός-θεραπευτικός τουρισμός (health tourism) είναι μία ειδική μορφή τουρισμού, με στόχο την χρησιμοποίηση των ιαματικών νερών για θεραπευτικούς σκοπούς.

Στη διεθνή ορολογία και πρακτική έχει καθιερωθεί επίσης και ο όρος θερμαλισμός (thermalism), ο οποίος συνίσταται σε ένα σύνολο οργανωμένων και αλληλοσυμπληρούμενων δράσεων με κυρίαρχο στοιχείο την χρήση των ιαματικών νερών, και με στόχο την πρόληψη, την διατήρηση ή την αποκατάσταση της σωματικής και ψυχικής υγείας και ευεξίας του ατόμου.

Στις αρχές της εφαρμογής του, ο ιαματικός τουρισμός απευθυνόταν κυρίως σε άτομα που είχαν ανάγκη να κάνουν χρήση των υδάτων των ιαματικών πηγών, προκειμένου να ευεργετηθούν από τις ιαματικές τους ιδιότητες και να θεραπεύσουν διάφορες παθήσεις. Πρώτιστος σκοπός, συνεπώς, του ταξιδιού ήταν η θεραπεία και για το λόγο αυτό οι ηλικίες στις οποίες απευθυνόταν αυτή η μορφή τουρισμού ήταν η μέση και η τρίτη ηλικία.

Με την πάροδο του χρόνου, όμως, όπως διαπιστώνουμε, μεταβάλλονται οι αντιλήψεις περί υγείας και διατυπώνονται νέοι ορισμοί όσον αφορά τον ιαματικό τουρισμό, ο οποίος εξελίσσεται στον σύγχρονο τύπο του θεραπευτικού τουρισμού με μεγαλύτερη εξειδίκευση και επέκταση δραστηριοτήτων και με τη χρήση νέων τεχνολογιών που προστέθηκαν στα παραδοσιακά ιαματικά λουτρά. Ο σύγχρονος θεραπευτικός τουρισμός αποτελεί το σημαντικότερο τμήμα του τουρισμού υγείας (health tourism).

Στη δεκαετία του 1970, σύμφωνα με τον ορισμό της Διεθνούς Ένωσης Τουριστικών Οργανισμών (IOUTO), ο τουρισμός υγείας χαρακτηρίζεται ως «η παροχή ιαματικών εγκαταστάσεων με την αξιοποίηση των φυσικών πόρων μιας χώρας, κυρίως των μεταλλικών νερών και του κλίματος» (IOUTO, 1973:7). Κατά τη δεκαετία του 1980, ο Van Sliepen (Hall, 1992 :151) θεωρεί ότι ο ιαματικός τουρισμός χαρακτηρίζεται από:

Διαμονή σε τόπο εκτός της μόνιμης κατοικίας.

Επιδίωξη της υγείας ως πρωταρχικού κινήτρου.

Πραγματοποίηση σε περιβάλλον διακοπών.

Επιπλέον, διακρίνει πέντε στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αγορά του τουρισμού υγείας, τα οποία αντιπροσωπεύουν αντίστοιχα εξειδικευμένα τμήματα αγοραστών (Hall, 1992:151):

1. Δραστηριότητες που σχετίζονται με τον ήλιο και την αναψυχή.

33

2. Ενασχόληση με υγιεινές δραστηριότητες χωρίς όμως η υγεία να αποτελεί το πρωταρχικό κίνητρο (τουρισμός περιπέτειας, ή δραστηριότητες αθλητικού τουρισμού, όπως π.χ. ποδηλασία, πεζοπορία, γκολφ).

3. Πρωταρχικό κίνητρο του ταξιδιού αποτελούν λόγοι υγείας (π.χ. κρουαζιέρα ή ταξίδι σε μέρος με διαφορετικές κλιματολογικές συνθήκες).

4. Δραστηριότητες που σχετίζονται με θέματα υγείας, όπως σάουνα, μασάζ κ.α., σε κέντρα τουρισμού υγείας.

5. Παροχή ιατρικής φροντίδας.

Τουριστικές υπηρεσίες που σχετίζονται με την υγιεινή, το περιβάλλον, τη διατροφή, την άθληση παρουσιάζουν ολοένα και μεγαλύτερη ζήτηση, σε συνδυασμό με προγράμματα θεραπείας και αναζωογόνησης. Η παραδοσιακή ιαματική αγορά των πασχόντων ατόμων μεγάλης ηλικίας και χαμηλών εισοδημάτων διευρύνεται, καθώς σε αυτήν προστίθενται άτομα μικρών και μεσαίων ηλικιών με υψηλότερα εισοδήματα. Επιδίωξη πλέον είναι όχι μόνο η ίαση ιατρικών παθήσεων, αλλά η γενικότερη ανάληψη του οργανισμού, η σωματική ανανέωση, η πρόληψη, η βελτίωση της αισθητικής και η καλλιέργεια θετικής στάσης έναντι της ζωής.

Για την προώθηση αυτών των επιδιώξεων η ζήτηση οδήγησε στην προσφορά προϊόντων όπως είναι τα κέντρα τουρισμού υγείας (health resorts) ή οι φάρμες υγείας (health farms), τα οποία δεν απευθύνονται μόνο σε ασθενείς ή σε άτομα της τρίτης ηλικίας, αλλά και σε υγιή άτομα νεώτερων ηλικιών που συναισθάνονται τα οφέλη που προκύπτουν από την συχνή άσκηση, την βελτίωση της διατροφής και γενικότερα από τον υγιεινό τρόπο ζωής. Κατά κανόνα βρίσκονται σε περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους κοντά σε τουριστικά ενδιαφέροντα, ενώ μπορεί να διαθέτουν ή και να μη διαθέτουν ιαματικά νερά. Προσφέρουν τη δυνατότητα παροχής μεγάλης ποικιλίας ιατρικών υπηρεσιών και υπηρεσιών υγείας, όπως σύγχρονα εξοπλισμένα γυμναστήρια, ειδικά προγράμματα διατροφής, δίαιτας και ομορφιάς, ιατρικό έλεγχο, διάφορα είδη σπορ, ανάλογα με την τοποθεσία και την εποχή, μασάζ, σάουνα, χώρους αναψυχής, καθώς και τεχνολογικό εξοπλισμό για φυσικές μεθόδους θεραπείας, όπως είναι η λουτροθεραπεία, η θαλασσοθεραπεία, η εισπνοθεραπεία, η πηλοθεραπεία, κ.λ.π.


Καθώς, λοιπόν, ο τουρισμός υγείας συνεχώς εξελίσσεται σε ευρωπαϊκό αλλά και σε διεθνές επίπεδο, παρατηρούμε ότι περιλαμβάνει όλες τις υπηρεσίες που σχετίζονται με την υγεία, την ειδική διαιτητική, την άσκηση, και τις ειδικές θεραπείες όπως είναι η θεραπεία κατά του άγχους, κατά του καπνίσματος, η

34

ψυχοθεραπεία, η κινησιοθεραπεία, η χαλάρωση, fitness, κλπ. Τα τουριστικά κέντρα, συνεπώς, κατατάσσονται σε δύο κατηγορίες ανάλογα με το προσφερόμενο προϊόν:

Σε κέντρα ιαματικού - θεραπευτικού τουρισμού (spa resorts), εάν το προϊόν στοχεύει κυρίως στη θεραπεία με τη χρήση ιαματικών νερών, και όχι μόνο, σε περιβάλλον ποιότητας και αναψυχής

Σε κέντρα τουρισμού - υγιεινής και φυσικής διαβίωσης (health resorts) εάν το προσφερόμενο προϊόν εκτός της θεραπείας στοχεύει περισσότερο στην ξεκούραση και την αναψυχή, τα οποία μπορούν να δημιουργηθούν και σε χώρους που δεν υπάρχουν ιαματικές πηγές.

Τα κέντρα αυτά προσφέρουν προϊόντα των οποίων τα βασικά συστατικά προέρχονται από φυσικές πηγές και παρέχουν στους πελάτες τους μία σειρά από σύγχρονες φροντίδες και περιποιήσεις σε συνδυασμό με την απόλαυση και την ψυχαγωγία ποιότητας, ενώ διαφέρουν μόνο στη μορφή του προσφερόμενου τελικού προϊόντος το οποίο συνίσταται σε θεραπεία ή ξεκούραση (Σπαθή, 1999:22).

Θα πρέπει να σημειώσουμε, όμως, ότι οι ταξιδιωτικοί πράκτορες και γενικότερα η τουριστική βιομηχανία, ιδιαίτερα στις Η.Π.Α συχνά χρησιμοποιούν τον όρο “Spa” για να περιγράψουν ένα ευρύτερο και λιγότερο σαφές προϊόν. Χαρακτηριστικοί είναι οι διάφοροι τύποι “Spas” στους οποίους σύμφωνα με την ISPA (Διεθνή Ένωση Spa) συμπεριλαμβάνονται:

Club Spa, που αποτελούν την σύγχρονη εξέλιξη των κέντρων άθλησης, με πρωταρχικό σκοπό τη βελτίωση της φυσικής κατάστασης σε ημερήσια βάση.

Cruise Ship Spa, που συνίστανται στην πραγματοποίηση κρουαζιέρας με πολυτελή κρουαζιερόπλοια που προσφέρουν περιποίηση προσώπου- σώματος και υγιεινή διατροφή.

Day Spa, που αποτελούν τη σύγχρονη εξέλιξη των ινστιτούτων αισθητικής.

Destination Spa που παρέχουν υψηλής ποιότητας διαμονή και εξατομικευμένα προγράμματα για την βελτίωση του υγείας και τη διαμόρφωση υγιεινού τρόπου ζωής.

Medical Spa που παρέχουν ιατρική περιποίηση και διαθέτουν εξειδικευμένο προσωπικό και ιατρικό εξοπλισμό για την αποκατάσταση ή τη θεραπεία διαφόρων παθήσεων.

Mineral Springs Spa, οι οποίες συνίστανται σε εγκαταστάσεις που διαθέτουν θερμομεταλλικά νερά ή θαλάσσιο νερό το οποίο χρησιμοποιείται ως βάση για

35

διάφορες θεραπείες (υδροθεραπεία, λουτροθεραπεία, πηλοθεραπεία).

Resort/Hotel Spa, τα οποία προσφέρουν πλήθος υπηρεσιών για την αισθητική περιποίηση και τη διατήρηση καλής φυσικής κατάστασης. Οι υπηρεσίες αυτές αποτελούν συμπληρωματικό τμήμα του τουριστικού πακέτου.

1.3 ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΙΣ ΤΟΠΙΚΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ

Στο κεφάλαιο αυτό θα προσεγγισθεί ο τουρισμός της υπαίθρου μέσα από την παράθεση μιας σειράς παραδειγμάτων και εμπειρικών δεδομένων στον ευρωπαϊκό χώρο. Η ανάλυση θα κυμανθεί σε επίπεδο καταγραφής της ευρωπαϊκής εμπειρίας για το σύνολο των εναλλακτικών μορφών τουρισμού, οι οποίες συνθέτουν τον τουρισμό της υπαίθρου.

1.3.1 Αγροτουρισμός στο Lungau της Αυστρίας12

Το Lungau είναι μια μικρή περιφέρεια στο Salzburg της Αυστρίας, στην οποία εντάσσονται 15 κοινότητες. Είναι μια τυπική αγροτική ορεινή περιοχή όπου δεν έχουν αναπτυχθεί εγκαταστάσεις ορεινού τουρισμού (ιδιαίτερα ski) παρότι γειτνιάζει με διεθνή κέντρα ορεινού τουρισμού. Η περιοχή διαθέτει σημαντικούς τουριστικούς πόρους, πολιτιστικούς, αλλά κυρίως περιβαλλοντικούς προσφέροντας ένα ορεινό τοπίο μοναδικής φυσικής ομορφιάς.

Το 1995 σχεδιάστηκε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης της περιοχής που εστιάστηκε στις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας, την διεύρυνση της οικονομίας μέσω των παραδοσιακών τρόπων γεωργικής παραγωγής. Στρατηγικά σημεία ανάπτυξης του σχεδίου αποτέλεσαν:

α) Η διαμόρφωση ενός θερινού προγράμματος που να προωθεί τις δραστηριότητες που μπορούν να αναπτυχθούν στις περιοχές με ιδιαίτερο φυσικό περιβάλλον,

β) Η προώθηση ενός ήπιου προγράμματος ανάπτυξης χειμερινού σκι, το οποίο θα είναι φιλικό προς το περιβάλλον,

γ) Η διαμόρφωση ενός ελκυστικού αγροκτήματος για διακοπές,

δ) Η προώθηση των τοπικών προϊόντων και

ε) Η ενίσχυση των μέτρων για την ανάπτυξη των νέων δραστηριοτήτων στα όρια που καθορίζουν οι δείκτες της φέρουσας ικανότητας στην περιοχή.

12 «Κατευθυντήριες Γραμμές για τα Σχέδια Διαχείρισης Επισκεπτών σε περιοχές εφαρμογής της ΚΠ LEADER», Business Architects Consultancy, Θεσσαλονίκη 2004

36

Προκειμένου να επιτευχθεί η συνεργασία και ο συντονισμός μεταξύ των 15 κοινοτήτων δημιουργήθηκε ένας κοινός οργανισμός ο οποίος φέρει την ευθύνη για τη διαχείριση και την ορθή εφαρμογή του προγράμματος. Για την προβολή και προώθηση του προγράμματος υιοθετήθηκαν δύο κατευθύνσεις. Η μια αφορά τη συνολική εικόνα προς τα έξω, εκτός των ορίων εφαρμογής του προγράμματος και η δεύτερη αφορά την εσωτερική συνεργασία των κοινοτήτων για θέματα προβολής και προώθησης.Για την εξασφάλιση της υψηλής ποιότητας στις παρεχόμενες υπηρεσίες διαμορφώθηκαν μια σειρά προδιαγραφές και σχεδιάστηκε ένα logo ποιότητας. Το logo αυτό είναι αναρτημένο σε κάθε επιχείρηση που τηρεί τις προϋποθέσεις, καθώς και στις επιχειρήσεις που χρησιμοποιούν τοπικά προϊόντα τα οποία κατασκευάζονται στην περιοχή με τεχνικές φιλικές προς το περιβάλλον. Για παράδειγμα τα εστιατόρια προκειμένου να φέρουν αυτό το logo ποιότητας θα πρέπει ένα έχουν στο μενού τους τουλάχιστον δύο πιάτα με παραδοσιακά τοπικά προϊόντα που έχουν καλλιεργηθεί σε φάρμα οικολογικής καλλιέργειας. Ανάλογες πρακτικές έχουν εφαρμοστεί και στα προϊόντα τέχνης και χειροτεχνίας. Οι δραστηριότητες που μπορούν να αναπτύξουν οι επισκέπτες στην περιοχή είναι: αθλητικές δραστηριότητες κυρίως ποδηλασία και ποδηλασία βουνού καθώς και ski de fond. Για την ανάπτυξη αυτών των δραστηριοτήτων έχουν διαμορφωθεί και προτείνονται ειδικά δίκτυα διαδρομών ενώ υπάρχουν εγκαταστάσεις με τον απαραίτητο εξοπλισμό. Ειδικές καμπάνιες μάρκετινγκ προβάλουν τη δυνατότητα ανάπτυξης αυτών των δραστηριοτήτων στην περιοχή.Παράλληλα διαμορφώθηκαν εκπαιδευτικά προγράμματα για οικογένειες με παιδιά, με στόχο καταρχήν τη δημιουργική απασχόληση των παιδιών αλλά κυρίως για την εκπαίδευσή τους σε θέματα που σχετίζονται με την γεωργική παραγωγή. Για το σκοπό αυτό δημιουργήθηκε μια πρότυπη εκπαιδευτική φάρμα για παιδιά παρέχοντας μια γκάμα δραστηριοτήτων που τους επιτρέπει να συμμετέχουν ενεργά στις αγροτικές εργασίες και να γνωρίσουν τον τρόπο ζωής στην ύπαιθρο.Η περιοχή έχει αποκομίσει μεγάλα οικονομικά οφέλη από την εφαρμογή του προγράμματος και παράλληλα έχουν διατηρηθεί σε χαμηλά επίπεδα οι αρνητικές επιπτώσεις για το περιβάλλον. Σε τακτά χρονικά διαστήματα γίνονται μετρήσεις ποιότητας του αέρα οι οποίες αποδεικνύουν ότι η περιοχή διαθέτει ένα καθαρό περιβάλλον. Σε αυτό συμβάλει και η ανάπτυξη ενός προγράμματος παρότρυνσης των επισκεπτών να χρησιμοποιούν τα δημόσια μέσα μεταφοράς τόσο για να φτάσουν στην περιοχή όσο και για την περιήγησή τους μέσα από ένα δίκτυο εναλλακτικών διαδρομών.

1.3.2 Οικοτουρισμός στο Δούναβη της Ρουμανίας13

Το Δέλτα του Δούναβη καλύπτει μια έκταση 564.000 εκταρίων και αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς βιότοπους σε ολόκληρη την Ευρώπη. Ο Δούναβης αποτελεί ένα πλούσιο ζωικό και φυτικό βασίλειο, στα νερά του οποίου ευδοκιμούν

13 Πρόγραμμα Αξιοποίησης Περιουσίας ΕΟΤ – Έργο: «Μελέτη Οικοτουρισμού», FUJI BANK

37

χιλιάδες είδη σπάνιων φυτών και βρίσκουν τροφή και καταφύγιο πολλά είδη ζώων. Τα 4/5 του Δέλτα του Δούναβη βρίσκονται στην Ρουμανία γεγονός που έχει τεράστια οικονομική σημασία για την χώρα.

Το Δέλτα του Δούναβη συγκεντρώνει τις κατάλληλες προϋποθέσεις όχι μόνο για την ανάπτυξη πρωτογενών τύπων παραγωγής όπως η γεωργία, το ψάρεμα κλπ., αλλά παράλληλα αποτελεί βασικό πόλο έλξης πολλών οικοτουριστών που σκοπό έχουν όχι μόνο την παρατήρηση των σπάνιων πουλιών και ζώων που φιλοξενούνται στις όχθες του, αλλά και την συμμετοχή σε παραδοσιακές μορφές παραγωγής και γενικότερα στην επαφή με το ιδιαίτερα πλούσιο φυσικό περιβάλλον του Δούναβη.

Το 1992 η International Union for the Conservation of Nature (IUCN) σε συνεργασία με την International Council for Bird Preservation (ICBP), και ορισμένους κρατικούς φορείς, είχε δημιουργήσει και προωθήσει ένα πλήρες σχέδιο για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού στη περιοχή του Δέλτα του Δούναβη. Το σχέδιο περιλάμβανε την προετοιμασία ολοκληρωμένου υλικού καθώς και την δημιουργία ειδικών υπηρεσιών και γραφείων με επιστημονικό και άλλο εξοπλισμό, με κύριο στόχο την δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για την ανάπτυξη του οικοτουρισμού στην περιοχή.

Η Danube Delta Biosphere Administration (DDBRA) ήταν ο πρώτος οργανισμός στην Ρουμανία ο οποίος συνέδεσε την ανάπτυξη του οικοτουρισμού, με την διατήρηση του περιβάλλοντος και με το οικονομικό όφελος της περιοχής. Αρχικά κατέγραψε λεπτομερώς όλες τις πληροφορίες σχετικά με τους ανθρωπογενείς και τους φυσικούς πόρους στο Δέλτα του Δούναβη. Πιο συγκεκριμένα με την βοήθεια ερωτηματολογίου προσπάθησε να καταγράψει τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των ντόπιων πληθυσμών, τους τύπους των παραγωγικών δραστηριοτήτων που αναπτύσσουν, τους στόχους και τις φιλοδοξίες τους, την σημασία που μπορεί να έχει γι’ αυτούς το οικοσύστημα του Δούναβη, κλπ.

Η ανάπτυξη του οικοτουρισμού στα Βαλκάνια και ειδικότερα στην Ρουμανία χρήζει ιδιαίτερης προσοχής, διότι ενώ υπάρχουν δυνατότητες επίτευξης μιας ισόρροπης ανάπτυξης μέσω ήπιων μορφών τουρισμού, δεν υπάρχει εμπειρία και τεχνογνωσία. Το γεγονός αυτό θεωρείται κρίσιμο και αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα για την ανάπτυξη οικοτουριστικών δραστηριοτήτων.

Παρά τα παραπάνω προβλήματα, οι χώρες που σχετίζονται με τον Δούναβη, με την παρακίνηση όπως τονίσαμε παραπάνω των Διεθνών και Ευρωπαϊκών Οργανισμών, προχώρησαν στην δημιουργία 16 ζωνών προστασίας του Δούναβη (συνολικής έκτασης 50.000 εκταρίων). Οι ζώνες

αυτές χωρίζονται σε “cure zones” (πυρήνες), “buffer zones” (απομονωμένες ζώνες) και “transition areas” (περιοχές μετάβασης), οι οποίες αντανακλούν την οικολογική σημασία των βιοτόπων του Δούναβη. Παράλληλα με την δημιουργία ζωνών έχουν οριστεί μετά από κλήρωση μέσα από τον τοπικό πληθυσμό ορισμένοι “φύλακες” των ζωνών και των περιοχών προστασίας, οι οποίοι φροντίζουν την διατήρηση και την συντήρηση των βιοτόπων.

38

Επιπλέον άρχισαν να λειτουργούν ειδικές υπηρεσίες που απαρτίζονται από επιστημονικά και εμπειρικά καταρτιζόμενα άτομα, με κύριο στόχο να ενημερώνουν τον τοπικό πληθυσμό για την σημασία της προστασίας του περιβάλλοντος, αλλά και να τον ενθαρρύνουν για την δημιουργία τουριστικών μονάδων μικρής κλίμακας, φιλικών προς το περιβάλλον με ιδιαίτερη έμφαση την ανάπτυξη οικολογικών δραστηριοτήτων οι οποίες θα επιφέρουν σημαντικά οικονομικά οφέλη στους τοπικούς πληθυσμούς και ταυτόχρονα θα ενισχύσουν το αίσθημα της προστασίας του φυσικού περιβάλλοντος.

1.3.3 Ο τουρισμός περιπέτειας στην Ελλάδα14

Ο Τουρισμός Περιπέτειας ή Τουρισμός Αθλημάτων Υπαίθρου, ήταν αναμενόμενο να κάνει την εμφάνισή του και στην Ελληνική ορεινή (και όχι μόνο) ζώνη, αφού οι φυσικοί πόροι της χώρας μας ευνοούν την ανάπτυξη των συγκεκριμένων τουριστικών δραστηριοτήτων.

Πρόκειται για μια μορφή τουρισμού η οποία λαμβάνει χώρα επί το πλείστον σε ορεινές περιοχές, αφού αυτές διαθέτουν το συγκριτικό πλεονέκτημα του κατάλληλου φυσικού περιβάλλοντος πραγματοποίησής του. Ο τουρισμός περιπέτειας προσελκύει κατά βάση νέους ανθρώπους, με υψηλό εισόδημα και κατοίκους των μεγαλουπόλεων που αναζητούν διεξόδους από το άγχος και την καθημερινότητα του αστικού τρόπου ζωής.

Στην Ελλάδα οι πιο διαδεδομένες κατηγορίες του τουρισμού περιπέτειας είναι οι καταβάσεις ποταμών με φουσκωτή βάρκα (rafting), η ορειβασία – πεζοπορία, η διάσχιση φαραγγιών, οι αναρριχήσεις, το ποδήλατο βουνού αλλά και το αλεξίπτωτο πλαγιάς.

Ένας σημαντικός αριθμός τουριστικών γραφείων που εξειδικεύονται σε δραστηριότητες αυτού του είδους, έχει δημιουργηθεί στην Ελλάδα και πολλά από τα συγκεκριμένα αθλήματα εκπροσωπούνται και αναπτύσσονται μέσα από ενώσεις

(π.χ. Πανελλήνια Ένωση Rafting) και τοπικούς συνδέσμους. Επίσης στη χώρα μας, κάθε χρόνο, πραγματοποιούνται αγώνες στα αθλήματα περιπέτειας (στην Κόνιτσα Ιωαννίνων και στον Εύηνο ποταμό), οι οποίοι προσελκύουν αρκετά μεγάλο αριθμό αθλητών αλλά και θεατών.

Οι πιο γνωστές περιοχές της Ελλάδας στις οποίες έχουν αναπτυχθεί τα

παραπάνω αθλήματα με τη μορφή τουριστικής δραστηριότητας (δηλαδή σαν πλέγμα

τουριστικού προϊόντος που περιλαμβάνει, εκτός από το ίδιο το άθλημα, διαμονή,

διατροφή και άλλες τουριστικές παροχές), καταγράφονται στον ακόλουθο πίνακα:

Περιοχές της Ελλάδας πρόσφορες για Τουρισμό Περιπέτειας

14 Πρόγραμμα Αξιοποίησης Περιουσίας ΕΟΤ – Έργο: «Μελέτη Ορεινού - Χειμερινού Τουρισμού», FUJI BANK

39

ΠΕΡΙΟΧΗ ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ

Ορειβασία – πεζοπορία (mountaineering – trekking)

Ζαγοροχώρια Ιωαννίνων

Βοϊδομάτης Βραδέτο Δρακόλιμνη Γκαμήλας Χαράδρα Βίκου

Ευρυτανία Κρέντης Άγραφα

Αττική Πάρνηθα

Πελοπόννησος

Φαράγγι του Λούσιου Πρόποδες Ταΰγετου Μάνη Ορεινή Αρκαδία

Μετέωρα ΜετέωραΚαστοριά ΚαταρράχτεςΠήλιο Τσαγγαράδα

Όλυμπος Φαράγγι του Ενιπέα Μαντρινιά

Κίσαβος ΠηνειόςΓρεβενά Βάλια ΚάλνταΤζουμέρκα Καλαρύτες

Κατάβαση ποταμών με φουσκωτή βάρκα (Rafting)Ζαγοροχώρια Ιωαννίνων Βοϊδομάτης

Πελοπόννησος

Φαράγγι του Λούσιου Ορεινή Αρκαδία Αλφειός

Ευρυτανία

Αχελώος Ταυρωπός Τρικεριώτης

Μετέωρα –Λίμνη Πλαστήρα Ασπροπόταμος Αλιάκμονας

Γρεβενά Βενέτικος Μηλεπόταμος

Κίσαβος Πηνειός

Τζουμέρκα Καλαρύτικος Άραχθος

Καστοριά ΝεστόριοΜακεδονία Αγγίτης

Διάσχιση φαραγγιών (cannyoning)

40

Ζαγοροχώρια Ιωαννίνων Χαράδρα Βίκου

Ευρυτανία

Βίνιανη Βόθωνας Κρέντη

Αττική ΓκούραΠελοπόννησος Φαράγγι του Λούσιου

Κίσαβος

Ρακοπόταμος Καλυψώ Κρυονέρι

Μετέωρα – Λίμνη Πλαστήρα Μέγα Ρέμα

Γρεβενά Βάλια Κάλντα Σπήλαιο

Πήλιο ΜηλοπόταμοςΌλυμπος Φαράγγι του Ενιπέα

Ποδήλατο βουνού (Mountain Bike)Όλυμπος ΌλυμποςΚίσαβος Κάναλος – Καρίτσα - ΣπηλιάΛίμνη Πλαστήρα Λίμνη ΠλαστήραΓρεβενά Βάλια Κάλντα

Τα τελευταία χρόνια, τόσο η ίδρυση αυτοτελών εξειδικευμένων γραφείων διοργανώσεων εκδρομών περιπέτειας όσο και η ένταξη σχετικών τμημάτων στους μεγάλους tour operators διαμορφώνουν μια νέα πραγματικότητα στο ελληνικό τουριστικό τοπίο. Το μεγαλύτερο μέρος των «τουριστών περιπέτειας» προέρχεται από το εσωτερικό της χώρας. Οι διοργανώσεις και τα προγράμματα των ειδικευμένων εταιριών κατά κανόνα εκδηλώνονται σε διάρκεια δύο έως τεσσάρων ημερών, ενώ η διαμόρφωση των ετήσιων προγραμμάτων δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στις αργίες και τις εορτές καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.

1.3.4 Ο Χιονοδρομικός Τουρισμός του Αυστριακού ΤΥΡΟΛΟ15

Η Αυστρία στο σύνολό της είχε ως κύρια επιδίωξή την διατήρηση της τοπικής ταυτότητας και των τοπικών ιδιομορφιών. Ουσιαστικά οι Αυστριακοί δημιούργησαν και ανέπτυξαν σταθμούς, ελεγχόμενους και διαχειριζόμενους από τους τοπικούς πληθυσμούς. Στο ίδιο πλαίσιο επεδίωξαν να διαφοροποιήσουν και τα τουριστικά καταλύματα προτείνοντας, παράλληλα με τα πολυτελή ξενοδοχειακά καταλύματα, τη διαμονή σε αγροτουριστικά καταλύματα (Kitzbyhel).

15 Πρόγραμμα Αξιοποίησης Περιουσίας ΕΟΤ – Έργο: «Μελέτη Χειμερινού - Ορεινού Τουρισμού», FUJI BANK

41

Το μοντέλο του Τυρόλο ήταν απόρροια μιας σειράς συζητήσεων και προσανατολισμών των τοπικών κοινωνιών και οικονομιών στα πλαίσια μιας πολιτικής περιφερειακής και τοπική ανάπτυξης, όπου επιδιώχθηκε η αρμονική συνύπαρξη αγροκτηνοτροφικών και τουριστικών δραστηριοτήτων.

Τρεις ουσιαστικοί παράγοντες καθόρισαν τον χαρακτήρα του συγκεκριμένου μοντέλου:

Α. Η αλληλοσυμπλήρωση και αλληλοτροφοδότηση δυο δραστηριοτήτων, της αγροτικής και της τουριστικής. Απόρροια αυτής της δυαδικής σχέσης υπήρξε η αύξηση της πολυδραστηριότητας, όπου ο αγρότης υπήρξε ταυτόχρονα ιδιοκτήτης καταλυμάτων, διαχειριστής μικρών ski-lifts, οδηγός βουνού, κ.λ.π.

Β. Η αλληλοκάλυψη που υπήρχε μεταξύ αγροτικού και τουριστικού χώρου. Οι τουριστικοί σταθμοί δημιουργήθηκαν στην προέκταση των μικρών παραδοσιακών χωριών με αποτέλεσμα να υπάρχει χωρική συνέχεια και σεβασμός της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Γ. Η δημιουργία αξιόλογων τουριστικών οργανώσεων. Σε κάθε σταθμό η αρμόδια οργάνωση, μεταξύ των άλλων, αντλεί οικονομικούς πόρους, εξασφαλίζει την προβολή – προώθηση και την συντήρηση του σταθμού.

Το μοντέλο του Τυρόλο αποτέλεσε αντικείμενο μίμησης για πολλές ορεινές περιοχές λόγω των σημαντικών πλεονεκτημάτων του. Μεταξύ των άλλων αναφέρουμε τα εξής:

Η ποιότητα του χώρου υποδομής (χαρακτηρίζεται υψηλότερη των Γαλλικών)

Η συντήρηση και καλαισθησία του φυσικού τοπίου

Η διατήρηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής

Η συγκράτηση του ορεινού πληθυσμού

Η αναστροφή της φθίνουσας πορείας των ορεινών οικονομιών

Η επίτευξη μιας διπλής τουριστικής περιόδου, η οποία επιμηκύνεται και στις ενδιάμεσες περιόδους

Τα τουριστικά καταλύματα των Αυστριακών ορεινών περιοχών φθάνουν σε υψηλά ποσοστά πληρότητας από τον Ιούνιο και διατηρούν αξιόλογη τουριστική δραστηριότητα και μετά το τέλος της καλοκαιρινής περιόδου, η οποία συνεχίζεται μέχρι τα τέλη Οκτωβρίου.

42

Αντίθετα οι περισσότεροι Γαλλικοί σταθμοί βλέπουν τις πληρότητές τους να μειώνονται στο ελάχιστο στα τέλη της καλοκαιρινής περιόδου.

Ωστόσο, το συγκεκριμένο μοντέλο, παρά την επιτυχία του στην προώθηση ενός «ήπιου τουρισμού», όπου αγροτουριστικές δραστηριότητες και χειμερινά αθλήματα συνυπάρχουν, παρουσιάζει και μια σειρά μειονεκτημάτων όπως:

Οι σταθμοί αυτοί ήταν προσανατολισμένοι εξ αρχής στην ικανοποίηση των αναγκών του τουρισμού της καλοκαιρινής περιόδου

Τα ski-lifts είναι συνήθως απομακρυσμένα από τα τουριστικά καταλύματα

Οι προσφερόμενοι για σκι χώροι δεν ανταποκρίνονται στη σύνθεση και την ποικιλία των αντίστοιχων Γαλλικών

1.3.5 Πολιτιστικός Τουρισμός στη Γαλλία16

Ο πολιτιστικός τουρισμός είναι ιδιαίτερα σημαντικός στη Γαλλία, όχι μόνο εξαιτίας της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς που διαθέτει η χώρα, αλλά και εξαιτίας της ευρείας αντίληψης για την έννοια του πολιτισμού. Για τους Γάλλους η πολιτιστική κληρονομιά δεν περιλαμβάνει μόνο μνημεία και ιστορικά κτίρια, αλλά και τοπία της φύσης, τη γαστρονομία τους, θεατρικές παραστάσεις, ακόμη και το θέαμα που προσφέρει το Moulin- Rouge.

Για τους Γάλλους η έννοια του πολιτισμού και των ταξιδιών είναι συνυφασμένη με την έννοια της κληρονομιάς, και ιδιαίτερα με τη δομημένη κληρονομιά (build heritage) της Γαλλίας. Η αντίληψη αυτή είναι εμφανής στο πρόγραμμα “Grands

Projects”, σύμφωνα με το οποίο προβλεπόταν η δημιουργία νέων εθνικών μνημείων που θα αντλούσαν τη δύναμη τους από τις αναφορές και τη συσχέτιση τους με το παρελθόν. Παράλληλα τα μνημεία αυτά θα λειτουργούσαν και ως τουριστικά θέλγητρα, όπως έχει συμβεί με το κέντρο Pompidou που κατασκευάστηκε στο Παρίσι πριν 20 χρόνια και

προσελκύει κάθε χρόνο 7 εκ. επισκέπτες.

Πέρα από την έμφαση στην δομημένη κληρονομιά, ο πολιτιστικός τουρισμός της Γαλλίας βασίζεται και στην αναζήτηση του «τρόπου ζωής», των εθίμων και των παραδόσεων των κατοίκων. Η προσέγγιση αυτή είναι πιο πρόσφατη και υλοποιείται μέσα από τη χάραξη πολιτιστικών διαδρομών κυρίως σε αγροτικά τοπία.

Τα τελευταία χρόνια η ανάπτυξη νέων μορφών τουρισμού που συνδέονται με τον πολιτισμό, έχουν προκαλέσει αλλαγές στο περιεχόμενο του πολιτιστικού τουρισμού, θέτοντας σε αντιπαράθεση όσους εστιάζουν στην οικονομική σημασία και σε όσους τονίζουν ως πρωταρχικό μέλημα την προστασία της κληρονομιάς. Σε αυτό το δίλημμα βρίσκεται η Γαλλία μετά την δημιουργία της Euro Disney, στο Παρίσι. Η

16 Πρόγραμμα Αξιοποίησης Περιουσίας ΕΟΤ – Έργο: «Μελέτη Πολιτιστικού Τουρισμού», FUJI BANK

43

πολιτική που εφαρμόζεται στον πολιτιστικό τομέα έχει σαν στόχο την προστασία της κληρονομιάς και την αποφυγή «Disneyοποίησης» της, που αποτελεί πραγματική απειλή.

Ένας άλλος στόχος της πολιτιστικής πολιτικής είναι η διεύρυνση του κοινού που ασχολείται με τον πολιτισμό. Στην Γαλλία πάντα η ενασχόληση με τον πολιτισμό είχε έναν χαρακτήρα ελίτ. Τα τελευταία χρόνια γίνονται προσπάθειες διεύρυνσης των πολιτιστικών δραστηριοτήτων, ενέργειες που οδήγησαν στην αύξηση του αριθμού των επισκεπτών στα μουσεία. Μεταξύ του 1961 και 1990 ο αριθμός των επισκεπτών αυξήθηκε από 3εκ. σε 9 εκ., εκ των οποίων η πλειοψηφία ήταν τουρίστες.

Παράλληλα και ο αριθμός των πολιτιστικών θέλγητρων αυξήθηκε. Την περίοδο 1988-1991 υπήρξε αύξηση 6%. Το μεγαλύτερο τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς στη Γαλλία αφορά θρησκευτικούς χώρους.

Ωστόσο αυξάνει και ο αριθμός των μουσείων που δημιουργούνται σε διάφορες περιοχές της Γαλλίας. Για παράδειγμα το 1994 υπολογίζεται ότι υπήρχαν 6000 μουσεία που είχαν έδρα 3900 κοινότητες. Ο αριθμός των κοινοτήτων που διαθέτουν τουλάχιστον 1 μουσείο αυξήθηκε την δεκαετία 1980-1990 κατά 40%.

Η ζήτηση για πολιτιστικό τουρισμό στην Γαλλία έχει αυξηθεί, εάν κρίνουμε από τον αριθμό των επισκεπτών. Σε έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 1991 οι πολιτιστικοί πόροι αντιστοιχούν στο 46% της ελκυστικότητας του προορισμού Γαλλία, και ιδιαίτερα οι θρησκευτικοί χώροι. Ο αριθμός των επισκεπτών στα σημαντικότερα πολιτιστικά μνημεία (στα οποία καταβάλλεται αντίτιμο) αυξήθηκε κατά 37% μεταξύ 1975-1990, ενώ την ίδια περίοδο ο αριθμός των επισκεπτών στα εθνικά μουσεία αυξήθηκε κατά 78%. Ο αριθμός των επισκεπτών στο μουσείο του Λούβρου, από τα σημαντικότερα πολιτιστικά θέλγητρα της Γαλλίας, διπλασιάστηκε φτάνοντας τα 6 εκ. το 1994, ενώ το 57% των επισκεπτών ήταν τουρίστες που προερχόταν από άλλες χώρες. Περίπου το 1/3 των επισκεπτών προέρχονται από γειτονικές χώρες όπως Γερμανία, Ιταλία, Βέλγιο.

Παράλληλα και ο αριθμός των Γάλλων πολιτών που επισκέπτονται πολιτιστικούς χώρους έχει αυξηθεί φτάνοντας το 57% το 1993, ενώ όλο και περισσότεροι Γάλλοι πραγματοποιούν πολιτιστικές δραστηριότητες κατά τη διάρκεια των διακοπών τους. Το Υπουργείου Πολιτισμού εκτιμά ότι ο αριθμός των επισκεπτών σε χώρους που δεν υπάρχει η καταβολή αντιτίμου, ανέρχεται σε100 εκ. το χρόνο.

Ο πολιτιστικός τουρισμός στη Γαλλία περιλαμβάνει ταυτόχρονα και μεγάλο αριθμό δραστηριοτήτων όπως εκθέσεις, φεστιβάλ, φιέστες κ.α. Οι εκθέσεις αποτελούν σημαντικό κίνητρο προσελκύοντας μεγάλο αριθμό επισκεπτών. Η αρχή πραγματοποιήθηκε το 1967 με την έκθεση του Tutankhamen στο Παρίσι όπου προσέλκυσε 1,25 εκ. άτομα. Έκτοτε πραγματοποιούνται σε ετήσια βάση ποικίλες εκθέσεις.

44

Παράλληλα και τα φεστιβάλ αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς. Δεν είναι τυχαίο το γεγονός ότι το Maison de la France ο οργανισμός που προβάλλει την Γαλλία ως τουριστικό προορισμό στο εξωτερικό, τη χαρακτήρισε «ως την πρώτη χώρα σε φεστιβάλ, τόσο σε αριθμό όσο και σε ποικιλομορφία». Πραγματοποιούνται 500 ετήσια φεστιβάλ με περισσότερους από 5 εκ. επισκέπτες. Περίπου το 15-20% των επισκεπτών στα φεστιβάλ είναι αλλοδαποί τουρίστες. Για παράδειγμα οι παραστάσεις του «Ήχος και Φως» έχουν πλέον μετατραπεί σε ένα ξεχωριστό πολιτιστικό γεγονός. Οι φιέστες είναι παρόμοιες εκδηλώσεις με τα φεστιβάλ, αλλά η ιστορία τους είναι πολύ πιο μακρόχρονη από αυτή των φεστιβάλ. Οι εκδηλώσεις που πραγματοποιούνται σχετίζονται με τις αγροτικές δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε διάφορες εποχές του χρόνου, πχ. η δραστηριότητα για τη συγκομιδή της σοδειάς κ.α. Πολλές από τις παραδοσιακές αυτές φιέστες έχουν μετατραπεί σε τμήμα του τουριστικού προϊόντος της Γαλλίας.

Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι η αύξηση του πολιτιστικού τουρισμού στη Γαλλία οφείλεται στην ευρεία αντίληψη για την έννοια του πολιτισμού, δίνοντας έμφαση όχι μόνο στα μνημεία αλλά και στον παραδοσιακό τρόπο ζωής και τη φυσική κληρονομιά. Δραστηριότητες όπως η χάραξη πολιτιστικών διαδρομών ήρθαν να ενισχύσουν τα προσφερόμενα πολιτιστικά προϊόντα και να αυξήσουν τα όρια της τουριστικής πολιτιστικής κατανάλωσης. Ωστόσο, το μεγαλύτερο πολιτιστικό ενδιαφέρον επικεντρώνεται στην περιοχή του Παρισιού δημιουργώντας νέες μορφές μαζικού πολιτιστικού τουρισμού.

1.3.6 Θρησκευτικός Τουρισμός: Η Διαδρομή του Santiago de Compostela

Ο πιο γνωστός προσκυνηματικός προορισμός της Ισπανίας είναι το Santiago de Compostela, το οποίο είναι προσβάσιμο μέσω του Camino de Santiago. Οι προσκυνητές ακολουθούν αυτή τη διαδρομή από την ανακάλυψη της κατακόμβης του Αγίου Ιώννη τον 19ο αιώνα. Τον 10ος αιώνα κατασκευάστηκε μια εκκλησία επάνω σε ένα μνήμα με αποτέλεσμα να πολλαπλασιαστούν οι ιστορίες θαυμάτων και φαντασμάτων. Κατά τον 11ο αιώνα το Santiago de Cpmpostela καθιερώθηκε ως πόλη προσκυνήματος, με τους νεότερους προσκυνητές να έρχονται από την Galicia και τη γειτονική Asturias. Η πόλη πολύ γρήγορα προσέλκυσε Χριστιανούς από άλλες ευρωπαϊκές χώρες οι οποίοι ταξίδευαν για πολλούς λόγους, όπως η επιθυμία να δουν την κατακόμβη του Αγίου, να απολαύσουν την περιπέτεια του ταξιδιού και να μεγιστοποιήσουν τις ευκαιρίες τους για εμπόριο. Από την άλλη πλευρά η πολή προσέλκυσε και πολλούς εγκληματίες που εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία για να ληστεύουν τους προσκυνητές.

Οι πιο πολλοί, ωστόσο, έρχονταν για να αποδώσουν φόρο τιμής στον Άγιο Ιωάννη, για τον οποίον θεωρούσαν ότι εκτελέστηκε και ότι του αρνήθηκαν μια πρέπον κηδεία, στα χρόνια του βασιλιά Ηρώδη. Ο μύθος λέει ότι όταν ο Ηρώδης αρνήθηκε

45

να αφήσει το αποκεφαλισμένο σώμα του Αγίου, μια ομάδα Χριστιανών το έκλεψε, το τοποθέτησε σε μια σαρκοφάγο και το πέταξαν στη θάλασσα. Οι πιστοί που έκαναν το προσκύνημα στο Santiago de Compostela πιστεύουν ότι το πτώμα του Αγίου τελικά βρέθηκε κοντά στην πόλη, όπου παρέμεινε κρυμμένο μέχρι τις αρχές του 19ου αιώνα.

Τα προσκυνήματα στο Santiago de Compostela είχαν γίνει τόσα διάσημα μέχρι τον 12ο αιώνα, γεγονός που οδήγησε έναν Γάλλο ιερέα να γράψει ένα βιβλίο για την ζωή του Άγιου Ιωάννη, με τον τίτλο “Ο κώδικας του Caixtus”. Καθώς οι προσκυνητές ακολουθούσαν το Δρόμο του Αγίου Ιωάννη, πόλεις ξεφύτρωσαν σε όλη τη διαδρομή ώστε να ικανοποιήσουν την ανάγκη των προσκυνητών για φιλοξενία και τροφή. Ένα δελτίο τύπου της Turgalicia για το Camino de Santiago σημειώνει τη σημασία αυτής της διαδρομής στην ανάπτυξη των γύρω περιοχών. Συγκεκριμένα αναφέρει:”Η διαδρομή του Αγίου Ιωάννη εξασφάλισε το περιβάλλον για την δημιουργία καθεδρικών ναών, μοναστηριών, ολόκληρων περιοχών και πόλεων”.

Για τους σημερινούς προσκυνητές, η επιθυμία του να είναι κοντά στον Άγιο, είναι μόνο ένα κίνητρο για ταξίδι. Τα άλλα κίνητρα έχουν να κάνουν, με την ευκαιρία που τους δίνεται να επισκεφθούν κάποια από τα πιο όμορφα αρχιτεκτονικά κτίρια της Ευρώπης, με την προοπτική να απολαύσουν την Ισπανική φιλοξενία και την ευκαιρία να συμμετάσχουν ενεργητικά δραστηριότητες μέσα στη φύση.

Η Διαδρομή του Santiago de Compostela προστέθηκε στον κατάλογο Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO το 1993. Το γεγονός αυτό ενίσχυσε τις τουριστικές οικονομίες όλων των περιοχών και των πόλεων σε όλον τον κόσμο, διότι οι τουρίστες ελκύονται από το γεγονός ότι ένας παγκόσμιος οργανισμός προχώρησε στην αναγνώριση της περιοχής ως έναν από τους σημαντικότερους προορισμούς. Συνεπώς, είναι αλήθεια ότι από τη στιγμή που η Διαδρομή του Santiago de Compostela μπήκε στον κατάλογο της UNESCO έχει προσελκύσει έναν μεγάλο αριθμό άθρησκων περιπατητών και επισκεπτών, όπως επίσης και παραδοσιακών χριστιανών.

Οι προσκυνητές που έχουν περπατήσει 100 χιλιόμετρα ή έχουν ποδηλατήσει 200 χιλιόμετρα της διαδρομής, λαμβάνουν ένα πιστοποιητικό που ονομάζεται «La Compostela» από το Γραφείο Υποδοχής των προσκυνητών στο Santiago de Compostela. Αυτό επιβεβαιώνει το γεγονός ότι ένα προσκύνημα γίνεται επιχειρηματικό εγχείρημα.

1.3.7 Το μοντέλο του Αθλητικού Τουρισμού σε άλλες χώρες

Το µοντέλο του Καναδά, προωθεί ως πρωταρχικό λόγο επένδυσης την προαγωγή της υγείας µε την παράλληλη κινητροποίηση της κοινωνίας για ένα πιο ενεργητικό τρόπο ζωής. Από την στιγµή που κατανόησαν οι Καναδοί τα οφέλη του Αθλητικού Τουρισµού γενικότερα, ακολουθούν µια κοινή στρατηγική µε µακροχρόνιους στόχους. Σε αυτό βοηθάει η καλά οργανωµένη δοµή του κράτους και της τοπικής

46

αυτοδιοίκησης. Οι Καναδοί διδάσκουν ότι ο µόνος τρόπος για την επιτυχία, είναι ο σωστός τρόπος. Δηλαδή, έχουν περάσει το µήνυµα στους κατοίκους ότι η ανάπτυξη του αθλητικού τουρισµού είναι εναρµονισµένη µε την ατοµική βελτίωση της ποιότητας ζωής, που έχει άµεση ανταπόκριση στην βελτίωση της περιοχής τους. Έτσι, προωθείται συνολικά η αύξηση της ενασχόλησης των κατοίκων µε αθλητικές δραστηριότητες και παράλληλα, η ικανοποίησή τους από την φιλοξενία µεγάλων και µικρότερων αθλητικών διοργανώσεων.

Στην Ισπανία, ο Αθλητικός Τουρισµός προέκυψε από την επιτυχία των Ολυµπιακών Αγώνων το 1992 και συνδέθηκε µε την προαποφασισµένη επιθετική πολιτική ανάπτυξης του τουρισµού. Επιλέχθηκε η µορφοποίηση ολόκληρων προορισµών σε αθλοτουριστικές µονάδες, κατόπιν συναπόφασης και της τοπικής κοινότητας (αφού επενδύθηκαν ποσά στην κατασκευή δηµόσιων υποδοµών), µε αποτέλεσµα την αύξηση των αφίξεων . κερδών και την παγκόσµια κατάταξη της χώρας στις 3 πρώτες θέσεις

Η Αυστραλία είχε την ανάγκη τοποθέτησής της στον χάρτη του τουρισµού σε παγκόσµιο επίπεδο και παράλληλα έψαχνε το επιχείρηµα να µειώσει το µειονέκτηµα της µεγάλης απόστασης. Έτσι, επενδύει στον αθλητικό τουρισµό σκοπεύοντας στον επαναλαµβανόµενο τουρίστα, κυρίως από την δεξαµενή των χωρών της Κοινοπολιτείας.

Οι ταχύτατα αναπτυσσόµενες τουριστικά χώρες όπως η Ινδία, η Νότιος Αφρική, η Κίνα, αλλά και άλλες µικρότερες χώρες όπως το Κατάρ χρησιµοποιούν τον αθλητικό τουρισµό για να ενδυναµώσουν την αποτελεσµατικότητα της προωθητικής τουριστικής τους καµπάνιας. Επιπλέον, αισθάνονται ότι πρέπει και αυτές να ακολουθήσουν το ρεύµα, τις νέες µορφές τουρισµού, ώστε να αντιµετωπίζονται ως σύγχρονες χώρες.

Η Σκωτία θεωρείται η γενέτειρα χώρα του γκολφ. Το γκολφ θεωρείται θρησκεία στη Σκωτία ενώ παράλληλα είναι ο πιο αποτελεσματικός «αλιέας» τουρισμού.

Μάλιστα, το παιχνίδι των ψαράδων πριν 10 σχεδόν αιώνες έγινε πηγή τουριστικού πλούτου στη Σκωτία. Και βέβαια, αυτό δεν έγινε μόνο λόγω ιστορικής παράδοσης. Είναι το αποτέλεσμα συντονισμένων προσπαθειών πολλών φορέων της χώρας.

Η National Golf Tourism Monitor για το 2004 χρησιμοποιώντας δείγμα 71 γηπέδων της Σκωτίας άντλησε πολύτιμη πληροφόρηση για τον γκολφικό τουρισμό της χώρας. Η έρευνα βασίζεται σε απαντήσεις από τα γήπεδα σε λεπτομερές ερωτηματολόγιο με πολλαπλή κατηγοριοποίηση κριτηρίων για τον τρόπο επιλογής γηπέδων γκολφ από τους επισκέπτες παίκτες γκολφ των γηπέδων. Στόχος βέβαια είναι η προαγωγή του γκολφικού τουρισμού στη χώρα στη διάρκεια των 5-6 μηνών Μάιος – Σεπτέμβριος που είναι το golf season στη Σκωτία.

Από την έρευνα διαπιστώνεται λοιπόν ότι α) από το σύνολο των γύρων γκολφ που παίζονται από τους επισκέπτες τα 3/5 είναι προγραμματισμένοι με σχετικές κρατήσεις (pre-booked visitors) β) τα παραθαλάσσια γήπεδα links είναι η πρώτη

47

προτίμηση των γκολφερ. Σε δεύτερη θέση και με μεγάλη διαφορά είναι τα γνωστά καλά γήπεδα της ενδοχώρας ενώ τα μικρά και απομακρυσμένα γήπεδα ακολουθούν σε μεγάλη απόσταση γ) τέλος, τα λεγόμενα εμπορικά γήπεδα έχουν πολύ μεγαλύτερο αριθμό επισκεπτών από τα γνωστά clubs με μέλη.

Συνοπτικά, τα ευρήματα δείχνουν ότι σε μία χώρα η οποία διαθέτει πολλά εξαιρετικά γήπεδα γνωστά σε όλο τον κόσμο οι επισκέπτες παίχτες του γκολφ έλκονται από τα εμπορικά γήπεδα κοντά στη θάλασσα, τα οποία συνοδεύονται από υψηλής ποιότητας υπηρεσίες. Θα πρέπει εδώ να επισημάνουμε ότι το πρότυπο αυτό του ελκυστικού πακέτου ισχύει για όλες σχεδόν τις χώρες υψηλού γκολφικού τουρισμού.

Τέλος θα πρέπει να σημειωθεί ότι στην Σκωτία τους μήνες του high golf season ο γκολφικός τουρισμός αποφέρει μεγαλύτερα έσοδα από ότι το υπόλοιπο της τουριστικής βιομηχανίας της χώρας.

1.3.8 Ιαματικός Τουρισμός: Η περίπτωση της Ιταλίας17

Εξίσου επιτυχημένο θεωρείται και το παράδειγμα της Ιταλίας, όπου έχουν γίνει σημαντικά βήματα στον τομέα της έρευνας. Ενδεικτικό είναι το ερευνητικό πρόγραμμα Naiade το οποίο εκπονήθηκε υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας. Στόχος του προγράμματος ήταν η πιστοποίηση της ιατρικής αξιοπιστίας και των

ιαματικών ιδιοτήτων των θερμομεταλλικών πηγών της χώρας, καθώς και ο προσδιορισμός της αποτελεσματικότητας των επιχορηγούμενων λουτροθεραπειών στα πλαίσια του Εθνικού Συστήματος Υγείας. Αναμένεται η δημοσίευση των αποτελεσμάτων της έρευνας, τα οποία έχουν τεθεί υπόψη της αρμόδιας επιτροπής του Υπουργείου.

Στο πρόγραμμα συμμετείχαν όλες οι ιαματικές πηγές της Ιταλίας (291) ενώ η διάρκειά του προγράμματος ορίσθηκε σε τρία χρόνια, αρχής γενομένης από το 1996. Κατά τη διάρκειά του μελετήθηκαν περίπου 50.000 περιπτώσεις ασθενών οι οποίες κατηγοριοποιήθηκαν ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των ιαματικών νερών, και αφορούσαν ρευματικές, ωτορινολαρυγγολογικές, αναπνευστικές και δερματικές παθήσεις. Το ποσοστό του δείγματος καθορίστηκε σύμφωνα με τον αριθμό των επισκεπτών των θεραπευτηρίων κατά την τελευταία τριετία. Τα άτομα που χρησίμευσαν ως δείγμα συνεργάσθηκαν πρόθυμα με τους ερευνητές παρέχοντας κάθε δυνατή πληροφόρηση.

Παράλληλα με το ερευνητικό πρόγραμμα, συντελείται σταδιακά η αναμόρφωση του νομοθετικού πλαισίου που αφορά τις ιαματικές πηγές. Ο μεταρρυθμιστικός νόμος που ψηφίστηκε πρόσφατα (6.6.2000) από την Ιταλική Βουλή προβλέπει μεταξύ άλλων ότι:

Οι ιαματικές πηγές θεωρούνται ως σημαντικός εθνικός πόρος προς αξιοποίηση για την οικονομική ανάπτυξη και ευημερία.

17 Πρόγραμμα Αξιοποίησης Περιουσίας ΕΟΤ – Έργο: «Μελέτη Θερμαλιστικού - Ιαματικού Τουρισμού», FUJI BANK

48

Στόχος είναι η διερεύνηση, η αξιοποίηση και η αναβάθμιση της εθνικής ιαματικής παράδοσης.

Προσδιορίζονται οι ιάσιμες παθήσεις καθώς επίσης και η απαιτούμενη εκπαίδευση ιατρικού και παραϊατρικού προσωπικού.

Ορίζονται οι απαιτούμενες προϋποθέσεις για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας ιαματικού κέντρου καθώς επίσης και για τη χορήγηση σήματος ποιότητας.

Καθορίζεται το εθνικό και περιφερειακό πλαίσιο λειτουργίας του τομέα.

Το Ιταλικό Υπουργείο Υγείας μετά από προτροπή του Εθνικού Συμβουλίου Υγείας προώθησε το 1992 και το 1994 διατάξεις, σύμφωνα με τις οποίες οι ιαματικές εγκαταστάσεις των πηγών έχουν την υποχρέωση να παρουσιάσουν τεκμηριωμένες ιατρικές μελέτες προκειμένου να πιστοποιηθούν από το Συμβούλιο οι θεραπευόμενες παθήσεις. Αποτέλεσμα των μελετών που εκπονήθηκαν κατά την πενταετία 1995-2000 ήταν η αισθητή βελτίωση της ποιότητας και η σημαντική αύξηση του αριθμού των επιστημονικών μελετών σχετικά με τον θερμαλισμό σε εθνικό επίπεδο.

Σημαντική είναι επίσης η συμφωνία που επιτεύχθηκε τον Δεκέμβριο του 1999 μεταξύ της Διαπεριφερειακής Ένωσης Εποπτείας Υγείας, (Coordinamento Interregional degli Assessori alla Sanita) και της Ιταλικής Ένωσης Εγκαταστάσεων Θερμαλιστικών και Ιαματικών Πηγών (Federazione Italiana delle Industrie Termali e delle Acque Minerali Curative). Στα πλαίσια της συμφωνίας προβλέπεται η δημιουργία ενός Ταμείου για τη χρηματοδότηση της έρευνας (Ταμείο Ιαματικών Πηγών για την Επιστημονική Έρευνα), στο οποίο κάθε επιχείρηση ιαματικών πηγών συμβάλλει καταθέτοντας το 0.30% των μικτών της κερδών. Στη διοίκηση του ταμείου συμμετέχει η Ομοσπονδία Ιαματικών Πηγών, οι Διοικήσεις των Περιφερειών και εκπρόσωποι του Υπουργείου Υγείας, ενώ στα πλαίσια του ταμείου προβλέπεται η δημιουργία βάσης δεδομένων για την διευκόλυνση των κλινικών μελετών (βλ. Ν 3498/06).

49

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ

2.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Το παρόν κεφάλαιο προορίζεται να καλύψει το θεσμικό πλαίσιο των διαφόρων μορφών τουριστικών επιχειρήσεων, που συναντάμε στον Τουρισμό Υπαίθρου. Γι αυτό και περιλαμβάνει (με όσο το δυνατό πιο συνοπτικό τρόπο επιτρέπει η ανάγκη πληρότητας του Οδηγού) όχι μόνο τις μορφές επιχειρήσεων που συνήθως συναντάμε στην Ύπαιθρο, αλλά όλες τις μορφές επιχειρήσεων, που είτε ενδείκνυται να προωθηθούν στην ύπαιθρο (όπου δεν υφίστανται) ή που είναι δυνατόν να συναντήσουμε στην ύπαιθρο. Για παράδειγμα: αν και ο συνεδριακός τουρισμός δεν είναι κατά κύριο λόγο μορφή τουρισμού της Υπαίθρου, υπάρχουν στον Οδηγό οι αναγκαίες πληροφορίες για το θεσμικό πλαίσιο που διέπει τα συνεδριακά κέντρα αφενός και τη διοργάνωση συνεδρίων αφετέρου, ώστε εάν υπάρξει σχετική πρόταση επένδυσης συνεδριακού κέντρου, να υφίσταται και η αναγκαία πληροφόρηση. Η σχετική νομοθεσία αυτούσια έχει τεθεί στο Παράρτημα κατά σειρά αναφοράς των διαφόρων μορφών επιχειρήσεων και γενικά των διαφόρων υποκεφαλαίων στο κυρίως σώμα του Οδηγού.

50

2.2 ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΣΜΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ-ΟΡΓΑΝΩΣΗ

Οι τουριστικές επιχειρήσεις κατατάσσονται σε δύο μεγάλες κατηγορίες:Α) Στις τουριστικές εγκαταστάσεις καιΒ) Στις λοιπές τουριστικές επιχειρήσεις

Στην 1η κατηγορία (Τουριστικές Εγκαταστάσεις) κατατάσσονται α) οι εγκαταστάσεις τουριστικής ανωδομής, όπου ανήκουν τα τουριστικά καταλύματα και οι τουριστικές εγκαταστάσεις διημέρευσης και β) οι εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής:υποδομής. Στη 2η (Λοιπές τουριστικές επιχειρήσεις) τα τουριστικά γραφεία, τα ναυλομεσιτικά γραφεία (yachtbrokers), οι τουριστικές επιχειρήσεις οδικών μεταφορών (ΤΕΟΜ) και οι επιχειρήσεις εκμίσθωσης αυτοκινήτων ΙΧ και δικύκλων (rent a car, rent a bicycle)

Τα τουριστικά καταλύματα διακρίνονται με τη σειρά τους σε τρεις κατηγορίες: Ι) σε κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα (ξενοδοχεία και κάμπινγκ), ΙΙ) σε μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα (αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα, ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια και διαμερίσματα, δασικά χωριά ) και ΙΙΙ) σε ξενώνες νεότητας.

Στις εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής κατατάσσονται οι επιχειρήσεις συνεδριακών κέντρων, τουριστικών λιμένων, γηπέδων γκολφ, κέντρων θαλασσοθεραπείας, υδροθεραπευτηρίων ή κέντρων υδροθεραπείας ιαματικού ύδατος, θεματικών πάρκων, χιονοδρομικών κέντρων, κέντρων τουρισμού υγείας, κέντρων προπονητικού – αθλητικού τουρισμού και αυτοκινητοδρομίων

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Οι διάφορες μορφές τουριστικών επιχειρήσεων εξετάζονται κατωτέρω από τη σκοπιά του θεσμικού πλαισίου και της οργάνωσης των προσφερόμενων υπηρεσιών, που το θεσμικό πλαίσιο επιβάλλει ή επιτρέπει. Στον κορμό του παρόντος Οδηγού περιλαμβάνονται όσα θα πρέπει να γνωρίζει κανείς για να είναι σε θέση να διακρίνει μεταξύ των διαφόρων μορφών τουριστικών επιχειρήσεων και να κατανοήσει τα κύρια χαρακτηριστικά της κάθε μορφής. Η σχετική νομοθεσία έχει τοποθετηθεί στο Παράρτημα του κεφαλαίου αυτού αυτούσια.

Ο αναγνώστης θα πρέπει να έχει υπόψη του, ότι στο παρόν έχουν καταγραφεί για λόγους πληρότητας όλες οι μορφές τουριστικών επιχειρήσεων. Ορισμένες όμως από τις μορφές αυτές δεν προσιδιάζουν στην ανάπτυξη του Τουρισμού Υπαίθρου, ως συνόλου μορφών εναλλακτικού (ήπιου) τουρισμού, διότι συνεπάγονται εγκαταστάσεις ιδιαίτερα επιβαρυντικές για το περιβάλλον. Τέτοιες επιβαρυντικές εγκαταστάσεις είναι τα μεσαία-μεγάλα συνεδριακά κέντρα, οι τουριστικοί λιμένες (πλην ενδεχομένως των μορφών των ζωνών αγκυροβολίου και των καταφυγίων τουριστικών σκαφών), τα γήπεδα γκολφ, τα χιονοδρομικά

51

κέντρα, τα αυτοκινητοδρόμια, τα θεματικά πάρκα, οι μεγάλες εγκαταστάσεις αξιοποίησης ιαματικών πηγών και κέντρων θαλασσοθεραπείας, τα προπονητικά- αθλητικά κέντρα. Το ίδιο ισχύει και για τα μεσαία-μεγάλα μεγέθη καταλυμάτων. Ως εκ τούτου, ανάλυση του θεσμικού πλαισίου δεν περιλαμβάνεται για τα γήπεδα γκολφ, τα χιονοδρομικά κέντρα, τα αυτοκινητοδρόμια, τα θεματικά πάρκα, τα προπονητικά- αθλητικά κέντρα, ενώ η ανάλυση για τα συνεδριακά κέντρα, τους τουριστικούς λιμένες, τις εγκαταστάσεις αξιοποίησης ιαματικών πηγών και τα κέντρα θαλασσοθεραπείας, αν και για λόγους πληρότητας περιλαμβάνει μια συνολική προσέγγιση των μορφών αυτών, στοχεύει να προσφέρει την αναγκαία πληροφόρηση για τη δημιουργία μικρών μεγεθών των αντίστοιχων εγκαταστάσεων, ώστε να. περιορίζονται οι επιπτώσεις στο Περιβάλλον και οι εγκαταστάσεις να προσιδιάζουν στις ανάγκες και τις απαιτήσεις των διαφόρων μορφών τουρισμού υπαίθρου.

2.3 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ

2.3.1 Ορισμοί-Διακρίσεις18

"Τουριστικές εγκαταστάσεις" είναι οι εγκαταστάσεις, που έχουν ως προορισμό την εξυπηρέτηση των αναγκών των τουριστών σε ένα τουριστικό προορισμό, και, πιο συγκεκριμένα, των αναγκών διαμονής, εστίασης, αναψυχής, άθλησης, δημιουργικής διάθεσης του ελεύθερου χρόνου, καθώς και των ειδικών ενδιαφερόντων τους ή των ειδικών σκοπών της μετακίνησης των τουριστών.

Οι βασικές διακρίσεις των τουριστικών εγκαταστάσεων είναι :1 η διάκριση εγκαταστάσεις τουριστικής ανωδομής και εγκαταστάσεις (ειδικής) τουριστικής υποδομής 2 η διάκριση αμιγώς τουριστικές εγκαταστάσεις συμπληρωματικές τουριστικές εγκαταστάσεις

Εγκαταστάσεις τουριστικής ανωδομής είναι οι εγκαταστάσεις που καλύπτουν κατά βάση τις ανάγκες διαμονής, εστίασης- αναψυχής και ψυχαγωγίας των τουριστών. Οι εγκαταστάσεις αυτές είναι συχνά δυνατό να διαθέτουν και χώρους, εξοπλισμούς ή και οργάνωση για άθληση και δημιουργική διάθεση του ελεύθερου χρόνου, χωρίς η κάλυψη των συγκεκριμένων αυτών αναγκών των τουριστών ν’ αποτελεί τον βασικό τους σκοπό ή μ’ άλλα λόγια τη βασική τους προσφορά. Για παράδειγμα: ένα ξενοδοχείο αποτελεί εγκατάσταση τουριστικής ανωδομής, γιατί καλύπτει ανάγκες διαμονής και εστίασης (διαθέτει συνήθως εστιατόριο) ή/ και αναψυχής (διαθέτει συνήθως κάποιο μπαρ με μουσική κ.λ.π ). Είναι, όμως, δυνατό

να διαθέτει και αθλητικά γήπεδα ή/ και χώρους προβολής βίντεο, εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας, μαθημάτων ελληνικής κουζίνας,

18 Βλ.Ελισάβετ Χατζηνικολάου, «Τουριστική Νομοθεσία» ΠΡΟΠΟΜΠΟΣ, Αθήνα, 2007

52

επιτραπέζιων παιχνιδιών κ.ο.κ. και επομένως να καλύπτει και ανάγκες άθλησης, καθώς και ανάγκες δημιουργικής διάθεσης του ελεύθερου χρόνου.

Εγκαταστάσεις τουριστικής υποδομής είναι αυτές, που καλύπτουν τις ανάγκες ανάπτυξης των λεγόμενων θεματικών (ή ειδικών ή κατ’ άλλους νέων) μορφών τουρισμού. Οι θεματικές ( ή ειδικές) μορφές τουρισμού αναφέρονται πάντοτε στην τουριστική βιβλιογραφία, αλλά και στην συναλλακτική γλώσσα (jargon) του τουριστικού τομέα, σε αντιπαράθεση με τον λεγόμενο μαζικό τουρισμό (δηλαδή τον οργανωμένο εισερχόμενο παραθεριστικό τουρισμό), που αποτελεί την κυρίαρχη μορφή τουρισμού στη χώρα μας και σε άλλους ανεπτυγμένους τουριστικούς προορισμούς, ιδίως δε στους προορισμούς της Λεκάνης της Μεσογείου.

Ο όρος «οργανωμένος» υποδηλώνει τη διακίνηση του μαζικού τουρισμού, μέσω της προσφοράς στην αγορά συνόλου («πακέτου») υπηρεσιών, που διοργανώνεται από τον διοργανωτή (tour operator) και συνήθως περιλαμβάνει μεταφορά προς τον προορισμό, διαμονή, πρωινό ή/ και γεύματα, μεταφορές εντός των ορίων του προορισμού, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους ή/ και μουσεία κ.λ.π. Δεν θα πρέπει εντούτοις να παραλείψουμε ότι η διάδοση του διαδικτύου έχει μεταβάλλει τα τελευταία χρόνια τη φύση και τον τρόπο σύνθεσης του πακέτου: ο ρόλος του διοργανωτή έχει περιοριστεί και ο τουρίστας όλο και περισσότερο υποδεικνύει ο ίδιος τη σύνθεση των υπηρεσιών του πακέτου στο διοργανωτή ή συνθέτει ο ίδιος ένα προσωπικό πακέτο υπηρεσιών, το οποίο «αγοράζει» μέσω διαδικτύου. (tailor made ή dynamic packages)

Τέλος, ο όρος «παραθεριστικός» παραπέμπει στους βασικούς τουριστικούς πόρους (στοιχεία έλξης) του μαζικού τουρισμού, που είναι σχηματικά «ο ήλιος και η θάλασσα» δηλαδή οι διακοπές, την άνοιξη, το καλοκαίρι και το φθινόπωρο, σε ηλιόλουστες παραθαλάσσιες περιοχές ή σε νησιά.

Με τον συνολικό όρο "θεματικές μορφές" αναφέρονται οι μορφές τουρισμού, που έχουν, ως ειδοποιό διαφορά από το μαζικό τουρισμό, τα ειδικά ενδιαφέροντα των τουριστών, προς άσκηση των οποίων λαμβάνουν την απόφαση της τουριστικής μετακίνησης, και γενικά οι μορφές, που έχουν ως ειδοποιό διαφορά τον ειδικό ή ιδιαίτερο σκοπό της τουριστικής μετακίνησης. Για παράδειγμα : τα επί μέρους στοιχεία του πολιτισμού (αρχαιολογικοί χώροι και μνημεία, σύγχρονη τέχνη, κουζίνα και κρασί), τα οικολογικά ενδιαφέροντα ( όπως πχ η παρατήρηση των πουλιών κ.λ.π) αποτελούν ειδικά ενδιαφέροντα τουριστών, χάρις στα οποία αποφασίζουν να επισκεφθούν μια περιοχή. Επίσης η συμμετοχή σε συνέδρια, αθλητικούς αγώνες, προπονήσεις αθλητικών ομάδων, η υποβολή σε θεραπευτική αγωγή με ιαματικό νερό ή με θαλασσινό νερό, η άσκηση και η υγιεινή διατροφή αποτελούν σκοπούς, με γνώμονα τους οποίους λαμβάνεται η απόφαση της τουριστικής μετακίνησης και επιλέγεται ο προορισμός.

Ορισμένες από τις θεματικές μορφές τουρισμού μπορούν ν’ αναπτυχθούν μόνο, όπου υπάρχουν, μεταξύ άλλων, ειδικές εγκαταστάσεις υποδομής : οι λεγόμενες εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής. Τέτοιες εγκαταστάσεις είναι

53

π.χ. τα συνεδριακά κέντρα για τον συνεδριακό τουρισμό, οι μαρίνες και τα καταφύγια τουριστικών σκαφών για τον θαλάσσιο τουρισμό, τα γήπεδα γκολφ, τα αθλητικά κέντρα και τα ειδικά προπονητικά κέντρα για τις διάφορες επί μέρους μορφές αθλητικού τουρισμού, τα υδροθεραπευτήρια, τα κέντρα θαλασσοθεραπείας και τα κέντρα τουρισμού υγείας για τις διάφορες επί μέρους μορφές θεραπευτικού τουρισμού ή τουρισμού υγείας, τα χιονοδρομικά κέντρα για τη χιονοδρομία κ.ο.κ. Άλλες μορφές τουρισμού προϋποθέτουν ιδιαίτερα αξιόλογους φυσικούς πόρους (οικολογικός τουρισμός) ή πολιτιστικούς πόρους (πολιτιστικός τουρισμός) και αντίστοιχες δημόσιες, ως, επί το πλείστον, υποδομές (πχ δίκτυο προσπέλασης-μονοπάτια, παρατηρητήρια, κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κ.λ.π στις περιοχές οικοτουρισμού, οργανωμένους αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία, χώρους πολιτιστικών εκδηλώσεων κ.λ.π. για την ανάπτυξη του πολιτιστικού τουρισμού).

Αντίθετα από ό,τι συνήθως υποστηρίζεται, οι θεματικές μορφές τουρισμού δεν έχουν –όσον αφορά στη ζήτηση που προσελκύουν- σαφή οριοθέτηση: υπάρχουν στις αγορές-πηγές του διεθνούς τουριστικού ρεύματος «τμήματα» (segments) εξειδικευμένης τουριστικής πελατείας, από την οποία αντλείται ζήτηση για ορισμένες θεματικές μορφές. Για παράδειγμα: τα μέλη των ενεργών οικολογικών και γενικά περιβαλλοντικών οργανώσεων σ’ ολόκληρο τον κόσμο είναι οι δυνητικοί τουρίστες του οικολογικού τουρισμού (ή οικοτουρισμού), όμως οικολογικά ενδιαφέροντα είναι δυνατόν να ικανοποιήσουν στον προορισμό και οι τουρίστες του μαζικού τουρισμού. Οι αρχαιολόγοι και οι ιστορικοί, οι φοιτητές ιστορίας και αρχαιολογίας και τα μέλη πολιτιστικών οργανώσεων αποτελούν εξειδικευμένη πηγή άντλησης πολιτιστικού τουρισμού, όμως όλοι σχεδόν οι τουρίστες ενός προορισμού, συμπεριλαμβανομένων εκείνων του μαζικού τουρισμού, επισκέπτονται πολιτιστικούς πόρους και ενημερώνονται σε κάποιο βαθμό για την ιστορία, την τέχνη, τη σύγχρονη ζωή του προορισμού.

Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής δεν εξυπηρετούν πάντοτε αυστηρά και αποκλειστικά εξειδικευμένη πελατεία ειδικών ενδιαφερόντων ή σκοπών, αλλά, συχνά, και αντίστοιχες ανάγκες του οργανωμένου παραθεριστικού τουρισμού. Έτσι, π.χ. είναι δυνατό πελατεία παραθεριστικού τουρισμού να χρησιμοποιεί αθλητικά κέντρα, γήπεδα γκολφ κ.λ.π για άθληση και ψυχαγωγία, χωρίς απαραίτητα οι δραστηριότητες αυτές ν’ αποτελούν τα ειδικά ενδιαφέροντα, για τα οποία η συγκεκριμένη αυτή πελατεία πραγματοποίησε την τουριστική μετακίνηση, όπως αντίθετα ισχύει για παράδειγμα με τους συστηματικά αθλούμενους στο γκολφ ή άλλα αθλήματα. Άλλωστε, ο Τουρισμός ως κοινωνική δραστηριότητα, χαρακτηρίζεται από πολυμορφία και αδυναμία αυστηρών οριοθετήσεων και στεγανών. Όμως, η προσέλκυση εξειδικευμένης πελατείας θεματικών μορφών αποτελεί επιδίωξη όλων των προορισμών, γιατί εμφανίζει σημαντικά πλεονεκτήματα, τα οποία επιβεβαιώνονται και από τις σχετικές έρευνες, όπως η καλλίτερη χρονική κατανομή και η υψηλότερη κατά κεφαλήν δαπάνη σε σχέση με τον μαζικό τουρισμό.

54

Συχνά στη βιβλιογραφία αλλά και στη διοικητική πρακτική του Τουρισμού συναντάμε τον όρο «εναλλακτικές μορφές τουρισμού». Πρόκειται για όρο, που α) άλλοτε χρησιμοποιείται ως συνώνυμος των «ειδικών» ή «θεματικών» (ή και νέων) μορφών (με την έννοια του εναλλακτικού σε σχέση με την κυρίαρχη μορφή του οργανωμένου παραθεριστικού ή μαζικού τουρισμού) και β)άλλοτε χρησιμοποιείται για να καλύψει ορισμένες μόνο από τις μορφές αυτές, και συγκεκριμένα τις μορφές, η ανάπτυξη των οποίων δεν προκαλεί ιδιαίτερα έντονες επιβαρυντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον, αλλ’ αντίθετα ενσωματώνει τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, μ’ άλλα λόγια τις «ήπιες» μορφές τουρισμού. Με την τελευταία αυτή έννοια, εναλλακτικές μορφές δεν είναι πχ πάντοτε ο συνεδριακός τουρισμός, ο θαλάσσιος τουρισμός, ο τουρισμός υγείας κ.λ.π γιατί συχνά προϋποθέτουν εκτεταμένες κτιριακές κ.λ.π εγκαταστάσεις πολλών χιλιάδων τετραγωνικών μέτρων, ενώ αντίθετα είναι ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός κ.λ.π. Δεδομένου ότι η αντίληψη για τον ορισμό της κάθε θεματικής μορφής τουρισμού ποικίλλει και στη θεωρία, αλλά και στην πρακτική των ασχολούμενων με τον Τουρισμό δημόσιων και ιδιωτικών φορέων, η κάθε περίπτωση αναπτυξιακού ή επενδυτικού προγράμματος θα πρέπει να εξετάζεται λεπτομερώς, προκειμένου να διαπιστωθεί κατά πόσον πράγματι ακολουθεί τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης, και ως εκ τούτου συνεπάγεται ανάπτυξη εναλλακτικών μορφών τουρισμού ή ήπια ανάπτυξη, με την τελευταία αυτή έννοια.

Αμιγώς τουριστικές εγκαταστάσεις είναι αυτές, που εξυπηρετούν αποκλειστικά ή κατά κύριο λόγο ανάγκες του τουριστικού τομέα (πχ τα τουριστικά καταλύματα, οι εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής ), ενώ συμπληρωματικές είναι αυτές, που παράλληλα με τις ανάγκες του τουριστικού τομέα εξυπηρετούν και άλλες ανάγκες όπως π.χ. τα εστιατόρια, τα αναψυκτήρια, τα μπαρ, τα καταστήματα κ.λ.π, που απευθύνονται σε τουρίστες, αλλά και στο ντόπιο πληθυσμό των τουριστικών προορισμών.

2.3.2 Τουριστικά καταλύματα

Τα τουριστικά καταλύματα είναι τουριστικές εγκαταστάσεις ανωδομής, που καλύπτουν κατά κύριο λόγο τις ανάγκες διαμονής των τουριστών, είναι, όμως, σύνηθες, ανάλογα με τη λειτουργική μορφή και την τάξη τους, να καλύπτουν και ανάγκες εστίασης, αναψυχής, άθλησης και δημιουργικής διάθεσης του ελεύθερου χρόνου.

Τα τουριστικά καταλύματα διέπονται κυρίως από τον Ν.2160/93 «Ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις» άρθρ. 2 παράγρ. 1 και 2. Σύμφωνα με τον ορισμό, που ο νόμος αυτός περιέχει στην παράγρ.1 του άρθρ.2, «τουριστικά καταλύματα είναι οι τουριστικές επιχειρήσεις, που υποδέχονται τουρίστες και παρέχουν σ’ αυτούς διαμονή και άλλες συναφείς υπηρεσίες, όπως εστίαση, ψυχαγωγία, αναψυχή, άθληση». Κατά την ίδια παράγραφο, όπως αυτή τροποποιήθηκε με το άρθρ. 35 του Ν.3498/06 «Ανάπτυξη ιαματικού τουρισμού και

55

λοιπές διατάξεις» (ΦΕΚ 230 Α), τα τουριστικά καταλύματα διακρίνονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες:

τα κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα τα μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα τους ξενώνες νεότητας

Η καθεμιά από τις δύο πρώτες κατηγορίες (κύρια και μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα) διακρίνεται σε επί μέρους λειτουργικές μορφές ή λειτουργικούς τύπους με κριτήρια το είδος και τον προορισμό των χώρων, που εκμισθώνει στους πελάτες, και τις βασικές υπηρεσίες ή εξυπηρετήσεις (facilities) που προσφέρει. Η κάθε λειτουργική μορφή διακρίνεται σε τάξεις, με κριτήρια το ποιοτικό επίπεδο των κτιρίων και του εξοπλισμού τους, καθώς και το επίπεδο και την ποικιλία των προσφερομένων εξυπηρετήσεων (facilities).19

Όπως ήδη αναφέρθηκε, οι λειτουργικές μορφές διακρίνονται με βάση τους προσφερόμενους για εκμίσθωση χώρους και τις βασικές προσφερόμενες εξυπηρετήσεις και όχι με βάση τους αρχιτεκτονικούς τύπους και τη διάσπαση των όγκων των κτιρίων, όπως συνέβαινε στο παρελθόν. Έτσι, παλιές διακρίσεις, που ίσχυαν πριν το 198720, όπως π.χ. ξενοδοχείο σε ενιαίο κτίριο ή σε οικίσκους (bungalows), δεν ισχύουν πλέον στη νομοθεσία μας.

Η ανέγερση καταλυμάτων πραγματοποιείται σύμφωνα με προϋποθέσεις και προδιαγραφές, που λαμβάνουν, σύμφωνα με το νόμο, τη μορφή Π.Δ/τος. Τα τελευταία χρόνια, έχουν εκδοθεί δύο τέτοια Π.Δ/τα, ένα για την κατάταξη των Ενοικιαζομένων Επιπλωμένων Δωματίων και Διαμερισμάτων, με το σύστημα των Κλειδιών (ΠΔ 337/00) και ένα για την κατάταξη των κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων με σύστημα Αστεριών (ΠΔ 43/02) βλ. Παράρτημα του κεφαλαίου αυτού.

Ακολουθούν οι διακρίσεις και οι ορισμοί (και οι μεταξύ τους διαφοροποιήσεις) των λειτουργικών μορφών των καταλυμάτων, με βάση, προκειμένου για τα μεν κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα (εξαιρουμένων των κάμπινγκ) το Π.Δ/μα 43/02 (ΕΚ 43 Α), για δε τα υπόλοιπα καταλύματα την Απόφαση 530992/87 του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ»21:

Κύρια Ξενοδοχειακά καταλύματα

Τα κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα (ή ξενοδοχεία) έχουν τις ακόλουθες λειτουργικές μορφές ή λειτουργικούς τύπους :

Ξενοδοχείο κλασσικού τύπου

19 Χωριστή κατηγορία καταλυμάτων είναι τα καταλύματα σε διατηρητέα ή παραδοσιακά κτίρια, που εισήχθησαν με προηγούμενη του Ν.2160/93 νομοθεσία (Π.Δ.33/79) και που διαφοροποιούνται όχι ως προς τη λειτουργική τους μορφή, αλλά ως προς το γεγονός ότι δημιουργούνται μέσα σε αξιόλογα δείγματα παραδοσιακής ελληνικής, ως επί το πλείστον, αρχιτεκτονικής. Ακόμη, υφίστανται διακρίσεις των τουριστικών καταλυμάτων με κριτήρια, που σχετίζονται με το είδος και τις συνήθειες/ προσδοκίες της τουριστικής τους πελατείας (βλ .κέντρα παραθερισμού αλλοδαπών και κέντρα παραθερισμού γυμνιστών ).

20 Χρονιά που δημοσιεύτηκαν οι Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ (ΦΕΚ 557 Β), που αποτέλεσαν τον πρόδρομο των σημερινών συστημάτων κατάταξης.

56

Ξενοδοχείο τύπου Μοτέλ

Ξενοδοχείο τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων

Ξενοδοχείο κλασσικού τύπου και επιπλωμένων διαμερισμάτων22

Οργανωμένη τουριστική κατασκήνωση (camping)

Με το Π.Δ/μα 43/02 «Κατάταξη των κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων σε κατηγορίες με σύστημα αστέρων και τεχνικές προδιαγραφές αυτών» τροποποιήθηκε ο τρόπος και τα κριτήρια κατάταξης των κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων23 και έγινε η μετάβαση στο πολυσυζητημένο σύστημα αστεριών.

Αντίθετα απ’ ό,τι συνήθως πιστεύεται, δεν υφίσταται ενιαίο σύστημα κατάταξης στην Ευρώπη, ούτε στην Ευρωπαϊκή Ένωση, ούτε υφίσταται – τουλάχιστον μέχρι σήμερα- κοινοτική υποχρέωση για ενοποίηση των κριτηρίων των 27 Κ-Μ. Το μόνο που ήταν και είναι κοινό στην Ευρώπη, αλλά και σε μη ευρωπαϊκές τουριστικές χώρες, είναι το όνομα, ο τίτλος : αντί για «τάξεις» οι περισσότερες ανταγωνίστριες χώρες έχουν κατηγορίες (αριθμούς) αστεριών. Όμως, οι απαιτήσεις για την κάθε κατηγορία αστεριών π.χ οι απαιτήσεις για τα 4*, από νομοθεσία σε νομοθεσία ποικίλλουν σημαντικά, σε ορισμένες δε περιπτώσεις (πχ Ιταλία, Ισπανία), οι απαιτήσεις ποικίλλουν και διαφοροποιούνται, όχι μόνο από κράτος σε κράτος, αλλά και μεταξύ περιφερειών του ίδιου κράτους. Σε ορισμένες επίσης περιπτώσεις, όπως π.χ σε περιπτώσεις διαστάσεων χώρων, οι απαιτήσεις των άλλων νομοθεσιών υπολείπονταν σημαντικά εκείνων των Τεχνικών Προδιαγραφών ΕΟΤ του 1987. Κατά συνέπεια, η μετάβαση στο νέο σύστημα δεν

σημαίνει ούτε ενοποίηση προδιαγραφών με τα ξενοδοχεία της Ευρώπης, αφού και το νέο ελληνικό σύστημα είναι εθνικό σύστημα, όπως και τα ευρωπαϊκά, ούτε βέβαια σημαίνει αυτόματα «αναβάθμιση» των ελληνικών ξενοδοχείων.

Σύμφωνα με το διάταγμα αυτό (άρθρ.1 παράγρ.1) τα κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα (ξενοδοχεία) του άρθρ.2 παράγρ.1 Α του Ν.2160/93 κατατάσσονται, ανάλογα με τη λειτουργική τους μορφή, σε πέντε (5) το πολύ κατηγορίες αστέρων (5*,4*,3*,2*,1*), βάσει συστήματος

21 Το Π.Δ/μα 43/02 στην πράξη υιοθέτησε τους ορισμούς και τις τεχνικές προδιαγραφές των ξενοδοχείων της απόφασης 530992/87 «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ» με ελάχιστες διαφοροποιήσεις.

22 Οι Τεχνικές Προδιαγραφές Ε.Ο.Τ. πρόβλεπαν και τη λειτουργική μορφή του ‘’ξενοδοχείου τύπου ξενώνα’’, η οποία καταργείται με το Ν. 2160/93 (άρθρ.2 παράγρ.1) . Οι ξενώνες που λειτουργούσαν κατά τη δημοσίευση του νόμου αυτού κατατάχθηκαν σε αντίστοιχες κατηγορίες των ξενοδοχείων κλασσικού τύπου. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι οι ξενώνες είχαν εισαχθεί στη νομοθεσία μας με το Β.Δ./γμα της 30/3-22/4/59 και αποτελούσαν στην πράξη ξενοδοχεία μειωμένων, σε σύγκριση με τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου, απαιτήσεων. Γι αυτό και σύμφωνα με τις Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ οι ξενώνες έχουν προδιαγραφές σαφώς κατώτερες σε σχέση με τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου της ίδιας τάξης (πχ ο ξενώνας Α τάξης έχει λίγο-πολύ αντιστοιχία προδιαγραφών με ξενοδοχείο κλασσικού τύπου Β τάξης κοκ).Δεδομένου, λοιπόν, ότι υπήρχε η σχετική αυτή αντιστοιχία των τεχνικών προδιαγραφών καθώς και αντιστοιχία των κατώτερων ορίων τιμών των ξενώνων με τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου της αμέσως κατώτερης τάξης (π.χ. των ξενώνων Β΄τάξης με τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου Γ΄τάξης), η κατάταξη αυτή έγινε αυτοδίκαια, μετά την κατάργηση της λειτουργικής μορφής του «ξενοδοχείου τύπου ξενώνα» και προκειμένου για τους ξενώνες που λειτουργούσαν νόμιμα κατά τη δημοσίευση του Ν.2160, σε ξενοδοχεία κλασσικού τύπου της αμέσως κατώτερης τάξης.

23 Πλην των camping

57

υποχρεωτικών προδιαγραφών και βαθμολογούμενων κριτηρίων. Οι λειτουργικές μορφές των ξενοδοχείων (και οι αντίστοιχοι λεπτομερείς ορισμοί του Δ/τος) έχουν ως ακολούθως:

Α. Ξενοδοχείο Κλασσικού Τύπου:

Είναι ξενοδοχείο, που περιλαμβάνει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής, παραμονής, εστίασης και αναψυχής πελατών, υπνοδωμάτια (τουλάχιστον δέκα) απλά ή με ιδιαίτερα λουτρά και βοηθητικούς χώρους. Τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου ιδρύονται, εφόσον η σχετική χρήση επιτρέπεται από τις κείμενες διατάξεις, εντός σχεδίου πόλης, εντός πόλεων ή οικισμών με εγκριμένο σχέδιο, εντός οριοθετημένων οικισμών χωρίς σχέδιο, εκτός σχεδίου αλλά εντός ΖΟΕ (εφόσον η ΖΟΕ προβλέπει την συγκεκριμένη χρήση) ή εκτός σχεδίου. Διατάσσονται σε ένα κτίριο ή περισσότερα κτίρια ή συγκροτήματα που αποτελούν, όμως, ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο οικόπεδο.

Τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου κατατάσσονται σε πέντε κατηγορίες αστέρων : 5*, 4*, 3*, 2*, 1*. Στην κατηγορία 1* κατατάσσονται μόνο ξενοδοχεία προερχόμενα από μετατροπές υφισταμένων κτιρίων και όχι ξενοδοχεία, τα οποία ανεγείρονται εξ υπαρχής. Εάν υφιστάμενο κτίριο μετατραπεί σε ξενοδοχείο κλασσικού τύπου κατηγορίας 1* δεν μπορεί να επεκταθεί με προσθήκη δωματίων και κλινών, μπορεί όμως να υποστεί προσθήκες, που αποβλέπουν στη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών ( προσθήκη λουτρών σε απλά δωμάτια, αύξηση κοινόχρηστων χώρων κ.λ.π.)

Β. Ξενοδοχείο Τύπου Μοτέλ:

Είναι ξενοδοχείο που περιλαμβάνει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής, παραμονής, εστίασης και αναψυχής πελατών, υπνοδωμάτια (τουλάχιστον δέκα) με ιδιαίτερα λουτρά και βοηθητικούς χώρους. Τα ξενοδοχεία τύπου motel ιδρύονται, εφόσον η σχετική χρήση επιτρέπεται από τις κείμενες διατάξεις, εκτός σχεδίου αλλά εντός ΖΟΕ, ή εκτός σχεδίου, εκτός οικισμών και γενικά εκτός κατοικημένων περιοχών ή στις παρυφές τέτοιων περιοχών, αλλά απαραιτήτως επί οδικών αρτηριών μεγάλης κυκλοφορίας, που ενώνουν μεγάλα αστικά ή τουριστικά κέντρα και εμφανίζουν σημαντική κίνηση αυτοκινήτων (εθνικό και επαρχιακό δίκτυο). Διατάσσονται σε ένα κτίριο ή περισσότερα κτίρια ή συγκροτήματα που αποτελούν, όμως, ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο οικόπεδο, και αποβλέπουν κατά κύριο λόγο στην εξυπηρέτηση όσων διακινούνται με αυτοκίνητο. Υποχρεωτικά διαθέτουν εκτεταμένο χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων, δηλαδή μία θέση αυτοκινήτου ανά δωμάτιο, και επί πλέον χώρο για στάθμευση τουριστικών λεωφορείων. Επίσης μπορεί να διαθέτουν εκτεταμένο χώρο εστίασης και αναψυχής, που απευθύνεται και σε διερχόμενους πελάτες. Επιτρέπεται επίσης να διαθέτουν σταθμό βενζίνης.Τα ξενοδοχεία τύπου μοτέλ κατατάσσονται σε δύο(2) κατηγορίες: 4* και 3*.

Γ. Ξενοδοχείο Τύπου Επιπλωμένων Διαμερισμάτων:

58

Είναι ξενοδοχείο που διαθέτει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής και παραμονής πελατών, βοηθητικούς χώρους και περιλαμβάνει διαμερίσματα ενός, δύο ή περισσοτέρων κύριων χώρων με πλήρες λουτρό και μικρό μαγειρείο. Τα ξενοδοχεία τύπου Επιπλωμένων Διαμερισμάτων ιδρύονται, εφόσον η σχετική χρήση επιτρέπεται από τις κείμενες διατάξεις, σε περιοχές εντός σχεδίου πόλης, (εντός πόλεων ή οικισμών με εγκριμένο σχέδιο), εντός οριοθετημένων οικισμών χωρίς σχέδιο, εκτός σχεδίου αλλά εντός ΖΟΕ ή εκτός σχεδίου. Διατάσσονται σε ένα κτίριο ή περισσότερα κτίρια ή συγκρότημα κτιρίων, που αποτελούν, όμως, ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο οικόπεδο.

Τα ξενοδοχεία τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων κατατάσσονται σε πέντε (5) κατηγορίες : 5*, 4*, 3*, 2*, 1*. Στην κατηγορία 1* κατατάσσονται μόνο ξενοδοχεία επιπλωμένων διαμερισμάτων προερχόμενα από μετατροπές υφισταμένων κτιρίων και όχι ξενοδοχεία τα οποία ανεγείρονται εξ υπαρχής. Εάν υφιστάμενο κτίριο μετατραπεί σε ξενοδοχείο τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων κατηγορίας 1* δεν μπορεί να επεκταθεί με προσθήκη διαμερισμάτων και κλινών, μπορεί όμως να υποστεί προσθήκες, που αποβλέπουν στη βελτίωση των παρεχομένων υπηρεσιών (αύξηση κοινόχρηστων χώρων κ.λ.π.)

Δ. Ξενοδοχείο Κλασσικού Τύπου και Επιπλωμένων Διαμερισμάτων (Ξενοδοχείο Μικτού Τύπου ή Μικτής Λειτουργικής Μορφής).

Το ξενοδοχείο κλασσικού τύπου και τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων (ξενοδοχείο μικτού τύπου) διαθέτει κοινόχρηστους χώρους υποδοχής, παραμονής, εστίασης και αναψυχής πελατών, καταστήματα για την εξυπηρέτηση των πελατών, βοηθητικούς χώρους καθώς και χώρους διανυκτέρευσης σε δωμάτια με λουτρό ή διαμερίσματα ενός, δύο ή περισσοτέρων κυρίων χώρων με πλήρες λουτρό και μικρό μαγειρείο.

Κύριο χαρακτηριστικό της λειτουργικής αυτής μορφής ξενοδοχείου είναι το υποχρεωτικό ελάχιστο μέγεθος, που δεν μπορεί να είναι μικρότερο των τριακοσίων (300) κλινών.

Τα ξενοδοχεία μικτού τύπου ιδρύονται, εφόσον η σχετική χρήση επιτρέπεται από τις κείμενες διατάξεις, εκτός σχεδίου πόλης αλλά εντός ΖΟΕ ή εκτός σχεδίου. Διατάσσονται υποχρεωτικά σε πολλά κτίρια ή συγκροτήματα κτιρίων, που αποτελούν, όμως, ενιαίο σύνολο μέσα σε ενιαίο γήπεδο.Τα ξενοδοχεία μικτού τύπου κατατάσσονται στις κατηγορίες 5* & 4*.

Σύμφωνα με την παράγρ.2 του άρθρ.1 οι προδιαγραφές του Διατάγματος διακρίνονται σε τεχνικές και λειτουργικές και είναι υποχρεωτικές, ενώ τα βαθμολογούμενα κριτήρια είναι προαιρετικά, αλλά συμμετέχουν στην τελική κατάταξη των ξενοδοχείων, μέσω των μορίων που συγκεντρώνονται από τη βαθμολογία τους. Επίσης, οι τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές και τα βαθμολογούμενα κριτήρια των ξενοδοχείων κλασσικού τύπου και των ξενοδοχείων τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων διαφοροποιούνται μεταξύ α) «ξενοδοχείων πόλης» και β) «ξενοδοχείων παραθερισμού».

59

Σύμφωνα με την παράγρ.3 του άρθρ.1 του Δ/τος, οι τεχνικές προδιαγραφές ορίζονται ανά λειτουργική μορφή ( δηλαδή χωριστά για τα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου, για τα ξενοδοχεία τύπου μοτέλ, για τα ξενοδοχεία τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων και για τα ξενοδοχεία μικτού τύπου) και ανά κατηγορία αστέρων και είναι υποχρεωτικές για τη λειτουργική μορφή και την κατηγορία, στην οποία πρόκειται να καταταγεί το κατάλυμα (με εξαίρεση τη μεταβατική διάταξη του άρθρ.5 παράγρ 2 που αφορά στα υφιστάμενα κατά τη δημοσίευση του Διατάγματος ξενοδοχεία).

Σύμφωνα με την παράγρ. 4 του άρθρ.1, οι λειτουργικές προδιαγραφές ορίζονται ανά λειτουργική μορφή και κατηγορία και είναι υποχρεωτικές για την λειτουργική μορφή και την κατηγορία, στην οποία πρόκειται να καταταγεί το κατάλυμα.

Σύμφωνα με την παράγρ.5 του άρθρ.1, τα βαθμολογούμενα κριτήρια ορίζονται ανά λειτουργική μορφή και κατηγορία και βαθμολογούνται με αριθμό μορίων οριζόμενο ανά κριτήριο, είναι δε υποχρεωτικό το προς κατάταξη κατάλυμα να πληροί τουλάχιστον τον συνολικό αριθμό μορίων, που συνιστά την «βάση» της κατηγορίας, στην οποία πρόκειται να καταταγεί. Η βάση αυτή, όπως θα εκτεθεί κατωτέρω, προβλέπεται στο άρθρ.4 παράγρ.2 του Διατάγματος.

Τέλος, στην παράγρ.6 του άρθρ.1 γίνεται παραπομπή στις ισχύουσες διατάξεις, που διέπουν την ανέγερση ή επέκταση υπαρχόντων κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων, δηλ. α) στην Κ.Υ.Α 69269/5387/90 (ΦΕΚ 678 Β), όπως εκάστοτε ισχύει, που αφορά στα έργα και τις δραστηριότητες, που έχουν επίδραση στο περιβάλλον και προβλέπει τα της υποβολής και έγκρισης περιβαλλοντικών όρων, και β) στο άρθρ.8 του Π.Δ της 6/17.10.1978 (ΦΕΚ 538 Δ) για την ανέγερση ξενοδοχείων εκτός σχεδίου πόλης. Σημειώνεται ότι η Κ.Υ.Α υπό στοιχ.α ανωτέρω τροποποιήθηκε και συμπληρώθηκε με την Κ.Υ.Α 1661/94 «Τροποποίηση και συμπλήρωση των διατάξεων της υπ΄αριθμ.69269/5387/ κοινής απόφασης Υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Τουρισμού» (ΦΕΚ 786 Β), με την οποία οι απαιτήσεις, που η τροποποιούμενη Κ.Υ.Α 69269 πρόβλεπε όσον αφορά στα έργα και τις δραστηριότητες του τουριστικού τομέα εξειδικεύονται (κλιμακώνονται) ανάλογα με την κατηγορία, το μέγεθος και το στάδιο έγκρισης του έργου ή της δραστηριότητας.

Η τηρούμενη σήμερα διαδικασία και η κατάταξη των τουριστικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, σχετικά με τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις, είναι αυτή, που εισήγαγαν, πέραν της κοινής αυτής απόφασης, οι Κοινές Αποφάσεις:

α) με ΑΠ. 15393/2332/ 05.08.2002 των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ««Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύμφωνα με το άρθρ.3 του Ν.1650/1986, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ.1 του Ν.3010/2002 «Εναρμόνιση του Ν.1650/86 με τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ (Α 91)»» (ΦΕΚ 1022 Β), όπως συμπληρώθηκε με την με ΑΠ 145799 απόφαση των ίδιων υπουργών ««Συμπλήρωση της υπ’ αριθμ. Η. Π 15393/2332/2002 (ΦΕΚ 1022/Β/5.8.2002) κοινής υπουργικής

60

απόφασης «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες σύμφωνα με το άρθρ.3 του Ν.1650/1986, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ.1 του Ν.3010/2002 «Εναρμόνιση του Ν.1650/86 με τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ (Α 91)»» (ΦΕΚ 1002 Β)

β) με ΑΠ Η.Π.11014/703/Φ104 / 14.03.2003 των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Εσωτερικών Δημόσιας Διοίκησης και Αποκέντρωσης και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων ««Διαδικασία Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο) σύμφωνα με το άρθρ.4 του Ν.1650/1986 (Α 160), όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ.2 του Ν.3010/2002 «Εναρμόνιση του Ν.1650/1986 με τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ …..και άλλες διατάξεις» (Α 91)»» (ΦΕΚ 332 Β)

Εξάλλου, η εκτός σχεδίου δόμηση ξενοδοχείων διέπεται ήδη από το 1988 από το Π.Δ της 20.01.88 «Τροποποίηση του από 06.10.1978 Π.Δ/τος περί καθορισμού των όρων και περιορισμών δομήσεως των γηπέδων των κειμένων εκτός των ρυμοτομικών σχεδίων και εκτός των ορίων των νομίμως υφισταμένων προ του έτους 1923 οικισμών» (ΦΕΚ 61 Δ), το οποίο τροποποιήθηκε με το άρθρ.18 παράγρ.3 του Ν.2919/01 «Σύνδεση έρευνας και τεχνολογίας με την παραγωγή και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 128 Α) και συμπληρώθηκε με το άρθρ. 41 παράγρ.7 του Ν.3105/03 «Τουριστική εκπαίδευση και κατάρτιση, ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 29 Α)24. Το δ/μα αυτό αντικατέστησε από τη δημοσίευσή του το άρθρ.8 του αντίστοιχου Δ/τος του 1978.

Σύμφωνα με το άρθρ.2 του ΠΔ 43/02, οι υποχρεωτικές τεχνικές προδιαγραφές αποτελούνται από:α.- Μέγιστες επιτρεπόμενες δυναμικότητες ανά λειτουργική μορφή και κατηγορίαβ.- Προδιαγραφές καταλληλότητας οικοπέδου (1) για οικόπεδα εντός σχεδίου ή εντός οικισμού και (2) για οικόπεδα εκτός σχεδίου. γ.- Κτιριοδομικές Προδιαγραφές ανά λειτουργική μορφή και κατηγορία.

Οι τεχνικές προδιαγραφές ορίζονται σε αντίστοιχους πίνακες στο Παράρτημα Α του Διατάγματος.

Σύμφωνα με το άρθρ.3, οι υποχρεωτικές λειτουργικές προδιαγραφές των ξενοδοχείων ορίζονται ανά λειτουργική μορφή και κατηγορία στο

Παράρτημα Β του Διατάγματος.

Σύμφωνα με το άρθρ.4, τα βαθμολογούμενα κριτήρια των ξενοδοχείων και τα αντιστοιχούντα σε καθένα εξ αυτών μόρια ορίζονται ανά λειτουργική μορφή και κατηγορία στο Παράρτημα Γ του Διατάγματος (παράγρ.1).Το προς κατάταξη ξενοδοχείο θα πρέπει μέσα από την εφαρμογή των βαθμολογούμενων κριτηρίων να συγκεντρώνει ένα ελάχιστο αριθμό μορίων, που αποτελεί τη «βάση» της κατηγορίας, στην οποία πρόκειται να καταταγεί. Η βάση ορίζεται ανά λειτουργική

24 Η συμπλήρωση αφορά στην καθιέρωση ενιαίου Σ.Δ 0,2 ανεξάρτητα από το μέγεθος του γηπέδου προκειμένου για ξενοδοχεία 5* και 4* (πολυτελείας και Α τάξης κατά το παλιό σύστημα)

61

μορφή (χωριστά για τα ξενοδοχεία πόλης και τα παραθεριστικά όπου αυτό απαιτείται, δηλαδή στα ξενοδοχεία κλασσικού τύπου και στα τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων) και ανά κατηγορία στο Παράρτημα Δ του διατάγματος (παράγρ.2). Η επιλογή των κριτηρίων, που εξασφαλίζουν την κάλυψη της βάσης, από το σύνολο των βαθμολογούμενων κριτηρίων, ανήκει στον επιχειρηματία ξενοδόχο (παράγρ.3). Οι δια του διατάγματος οριζόμενες τιμές των μορίων των βαθμολογούμενων κριτηρίων καθώς και οι βάσεις ανά λειτουργική μορφή και κατηγορία είναι δυνατόν να αυξομειώνονται σε ποσοστό όχι μεγαλύτερο του 10%, με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης (παράγρ.4) και ήδη του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης.

Σύμφωνα με το άρθρ.5 (παράγρ.1) η κατάταξη ξενοδοχείου σε συγκεκριμένη λειτουργική μορφή και κατηγορία αστέρων πραγματοποιείται εφόσον:α) πληρούνται οι τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές της αντίστοιχης λειτουργικής μορφής και κατηγορίας των άρθρων 2 και 3 του διατάγματος, σύμφωνα με τα αντίστοιχα Παραρτήματα του Δ/τος, καιβ) το ξενοδοχείο συγκεντρώνει τον ελάχιστο αριθμό μορίων, που αποτελεί τη «βάση» της κατηγορίας αυτής προκειμένου για τη συγκεκριμένη λειτουργική μορφή, από τα βαθμολογούμενα κριτήρια του άρθρου 4 του Δ/τος.

Σε περίπτωση, που ξενοδοχείο καλύπτει μεν τις τεχνικές και τις λειτουργικές προδιαγραφές της κατηγορίας, στην οποία ζητείται η κατάταξη, αλλά δεν καλύπτει τη βάση των βαθμολογούμενων κριτηρίων της κατηγορίας αυτής, τότε κατατάσσεται στην κατηγορία, στην οποία αντιστοιχεί ο αριθμός μορίων, που συγκεντρώνει από τα βαθμολογούμενα κριτήρια. Κατ’ εξαίρεση (παράγρ.2), εάν υποβληθεί αίτηση για κατάταξη ξενοδοχείου σε κατηγορία, της οποίας δεν καλύπτει το σύνολο των τεχνικών προδιαγραφών κατά το εδάφιο α΄ της παραγράφου 1, επιτρέπεται η κατάταξή του στην κατηγορία αυτή υπό τις ακόλουθες, σωρευτικά τηρούμενες, προϋποθέσεις:

α.- Να πληρούνται οι τεχνικές προδιαγραφές της κατηγορίας, στην οποία ζητείται η κατάταξη, σε όλους τους κοινόχρηστους χώρους

β. Να πληρούνται οι τεχνικές προδιαγραφές των υπνοδωματίων ή διαμερισμάτων της κατηγορίας, στην οποία ζητείται η κατάταξη, τουλάχιστον σε ποσοστό 50% της συνολικής δυναμικότητας του ξενοδοχείου.

γ.- Να πληρούνται οι λειτουργικές προδιαγραφές της κατηγορίας, στην οποία ζητείται η κατάταξη

δ.- Να καλύπτεται η βάση των βαθμολογούμενων κριτηρίων της αμέσως ανώτερης κατηγορίας, από την κατηγορία, στην οποία ζητείται η κατάταξη. Εάν η κατάταξη ζητείται σε κατηγορία 5*, ή προκειμένου για τα ξενοδοχεία τύπου μοτέλ σε κατηγορία 4*, δηλαδή στην ανώτερη προβλεπόμενη κατηγορία της συγκεκριμένης λειτουργικής μορφής, τότε πρέπει το προς κατάταξη ξενοδοχείο να καλύπτει τη βάση της κατηγορίας αυτής προσαυξημένη κατά 20%.

62

Προαγωγή ξενοδοχείου σε ανώτερη κατηγορία (παράγρ.3) είναι δυνατή οποτεδήποτε, μόνον εφόσον πληρούνται οι προϋποθέσεις της παραγράφου 2 του άρθρου 5, και πραγματοποιείται κατόπιν αιτήσεως του ενδιαφερόμενου επιχειρηματία25. Επίσης, είναι δυνατή η υποβολή, εκ μέρους του επιχειρηματία ξενοδόχου, προσφυγής για την επανεξέταση της συνδρομής των νομίμων προδιαγραφών και κριτηρίων και τον επανέλεγχο της αντικειμενικότητας της κατάταξης. Οι προσφυγές κρίνονται από 5μελή Επιτροπή που συστήνεται με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης και αποτελείται από δύο υπαλλήλους του ΕΟΤ, ένα εκπρόσωπο του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου (ΞΕΕ), ένα υπάλληλο του ΥΠΕΣΔΔΑ και ένα υπάλληλο του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης. Οι προσφυγές υποβάλλονται στην επιτροπή αυτή εντός 30 ημερών από την κοινοποίηση της απόφασης κατάταξης η δε επιτροπή αποφαίνεται επί των προσφυγών το αργότερο εντός δύο μηνών από την υποβολή τους.

Ξενοδοχεία πόλης το διάταγμα χαρακτηρίζει (παράγρ. 4) τα ευρισκόμενα σε περιοχή εντός σχεδίου πόλης ή εντός ορίων οικισμού (που χαρακτηρίζεται ως «περιοχή Ι» στους αντίστοιχους πίνακες των τεχνικών και λειτουργικών προδιαγραφών και των βαθμολογούμενων κριτηρίων), ενώ ξενοδοχεία παραθερισμού τα ευρισκόμενα σε περιοχή εκτός σχεδίου πόλης (που χαρακτηρίζεται ως «περιοχή ΙΙ» στους ίδιους πίνακες). Επιτρέπεται ξενοδοχείο ευρισκόμενο εντός σχεδίου πόλης ή εντός ορίων οικισμού, να κριθεί, μετά από αίτηση του επιχειρηματία-ξενοδόχου, ως παραθεριστικό και να καταταγεί σύμφωνα με τις προδιαγραφές και τα κριτήρια των ξενοδοχείων παραθερισμού.

Τα ξενοδοχεία λειτουργούν νόμιμα με Ειδικό Σήμα Λειτουργίας (Ε.Σ.Λ) το

οποίο χορηγείται από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΕΟΤ.

Στο Παράρτημα έχει τεθεί –μεταξύ άλλων-το ΠΔ 43/02 που περιλαμβάνει τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές και βαθμολογούμενα κριτήρια καθώς και διαδικασίες ίδρυσης ενός ξενοδοχείου και οι πιο πρόσφατες διατάξεις, που αφορούν στην ίδρυση ενός ξενοδοχείου.

Οργανωμένες κατασκηνώσεις ( camping sites )

Οι οργανωμένες κατασκηνώσεις είναι τουριστικά καταλύματα που περιλαμβάνουν υποδοχή-διοίκηση και υπαίθριους χώρους, όπου παρέχεται η δυνατότητα διαμονής, σίτισης και αναψυχής τουριστών οι οποίοι διαθέτουν ή όχι δικά τους μέσα μεταφοράς και διανυκτέρευσης (δηλαδή σκηνές και τροχόσπιτα).

Διακρίνονται στις παρακάτω υποκατηγορίες.Κατασκηνώσεις απλές (τάξης Α, Β, Γ, Δ). Κατασκηνώσεις με οικίσκους (τάξης Α, Β, Γ).25 Είναι προφανές ότι για να υπάρξει προαγωγή σε ανώτερη τάξη θα πρέπει να έχει προηγηθεί αρχική κατάταξη σε

(κατώτερη) τάξη και επομένως το ξενοδοχείο να έχει ανεγερθεί και τεθεί προηγουμένως σε λειτουργία. Κατά συνέπεια, δεν είναι νόμιμη, κατά την κρίση μας, η έγκριση σχεδίων για την εξ υπαρχής ανέγερση ξενοδοχείων 5* αλλά με μειωμένες τεχνικές προδιαγραφές, που-υποτίθεται- θα αποκτήσουν στο στάδιο της λειτουργίας τους αυξημένα ποιοτικά κριτήρια., ώστε να δικαιολογούν την προαγωγή.

63

Μπορούν να δημιουργούνται μόνο σε περιοχές εκτός σχεδίου.

Τα camping αδειοδοτούνται σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρ.3 του Ν.2160/93. Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την παράγρ.1 του άρθρου αυτού, για την ανέγερση μετατροπή ή επέκταση τουριστικού καταλύματος και επομένως και camping απαιτείται (παραγρ.1 ) έγκριση της αρχιτεκτονικής μελέτης ως προς το σύμφωνο με τις ισχύουσες προδιαγραφές του ΕΟΤ (τμήμα της διαδικασίας αυτής αποτελεί η έγκριση της καταλληλότητας του γηπέδου), ο επιχειρηματίας πριν την έναρξη της λειτουργίας δηλώνει υπεύθυνα το ΑΦΜ του καθώς και ότι τήρησε τις προδιαγραφές (παράγρ.2), χορηγείται ειδικό σήμα λειτουργίας ο αύξων αριθμός του οποίου αναγράφεται στο μητρώο των τουριστικών επιχειρήσεων (παράγρ.3). Τα δικαιολογητικά για την έκδοση του σήματος ορίζονται στην παράγρ.5.

Επίσης διατηρείται σε ισχύ ο Ν.392/76 (στο βαθμό που διατάξεις του δεν τροποποιήθηκαν σιωπηρά από το μεταγενέστερό του Ν.2160), με τον οποίο εισήχθησαν τα camping στην νομοθεσία μας (βλ. Παράρτημα)

Μέχρι στιγμής για τα camping εξακολουθούν να εφαρμόζονται οι Τεχνικές Προδιαγραφές του ΕΟΤ, στις οποίες μάλιστα παραπέμπει ρητά η παράγρ.1 του άρθρ.2 τουΝ.2160/93.

Στο Παράρτημα έχει τεθεί το απόσπασμα των Τεχνικών Προδιαγραφών ΕΟΤ (ΦΕΚ 557 Β 1987) που περιλαμβάνει τις τεχνικές προδιαγραφές και διαδικασίες ίδρυσης κάμπινγκ

Μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα

Στα μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα ανήκουν:

Τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα Τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια Τα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα διαμερίσματα Τα δασικά χωριά

Ακολουθούν οι ορισμοί των καταλυμάτων αυτών σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία26

(1) Αυτοεξυπηρετούμενα Καταλύματα (S elf – Catering Accomodation )

Σύμφωνα με τις «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ» (ΦΕΚ 557 Β 1987) πρόκειται για τουριστικά καταλύματα, που δεν διαθέτουν υποδοχή και κοινόχρηστους χώρους πελατών παρά μόνον αυτοτελείς ανεξάρτητους χώρους διανυκτέρευσης και παραμονής πελατών, χωρίς υποχρεωτικές εξυπηρετήσεις ( service ) 27 . 26 Με το Ν.3105/03 άρθρ.40 παράγρ.10 μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα χαρακτηρίστηκαν και τα δασικά χωριά.

27 Γενικά, η μορφή αυτή, λόγω των υψηλών απαιτήσεων που εισήγαγαν οι «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ» αλλά και των προβλεπόμενων διαδικασιών δεν είχε ιδιαίτερα μεγάλη εξάπλωση, ενώ αρκετά καταλύματα, που

64

Διακρίνονται στις παρακάτω υποκατηγορίες:

Τουριστικές επιπλωμένες επαύλεις Τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες

Μπορούν να δημιουργούνται τόσο σε περιοχές εκτός σχεδίου όσο και σε περιοχές εντός σχεδίου πόλεως, εντός οικισμού προϋφισταμένου του 1923 ή εντός ΖΟΕ, ως ακολούθως:

α)Τουριστικές επιπλωμένες επαύλεις (βίλλες).

Πρόκειται για μονώροφες ή διώροφες μονοκατοικίες ενδιαφέρουσας μορφής, που έχουν ανεξάρτητη και άμεση εξωτερική προσπέλαση, ιδιωτικότητα, και παρουσιάζουν αυτοτέλεια οικοπέδου και κτίσματος, όπου ανήκει αποκλειστικά και ο διαμορφωμένος κήπος. Σε περίπτωση που δημιουργούνται σε περιοχή εκτός σχεδίου πρέπει να βρίσκονται κοντά σε κάποιο οικιστικό κέντρο.

Συγκροτήματα επαύλεων, όπως προκύπτει από τον ορισμό της έπαυλης, δεν μπορούν να υπάρξουν. Επιτρέπεται ανά οικοπεδική ιδιοκτησία μία έπαυλη (μονοκατοικία) στο σύνολο της οικοπεδικής ιδιοκτησίας.

Οι τουριστικές επιπλωμένες επαύλεις δεν κατατάσσονται σε τάξεις. Από το σύνολο, όμως, των ισχυουσών τεχνικών προδιαγραφών προκύπτει, ότι οι τουριστικές επιπλωμένες επαύλεις αντιστοιχούν σε καταλύματα υψηλής στάθμης (αντίστοιχα

της ΑΑ και Α τάξης ή των 5* και 4*)28.

β)Τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες :

Πρόκειται για μεμονωμένες ή σε σειρά ή σε συγκροτήματα μονώροφες ή διώροφες μονοκατοικίες, που έχουν αυτοτέλεια λειτουργίας, ανεξάρτητη εξωτερική προσπέλαση και ιδιωτικότητα.

Επομένως δεν γίνονται δεκτά ως τουριστικές επιπλωμένες κατοικίες, διαμερίσματα πολυώροφων πολυκατοικιών με κοινόχρηστο κλιμακοστάσιο, γιατί δεν εξασφαλίζεται η ανεξάρτητη προσπέλαση και η ιδιωτικότητα.

Σε περίπτωση που δημιουργούνται σε περιοχές εκτός σχεδίου, πρέπει να βρίσκονται κοντά σε κάποιο οικιστικό κέντρο.

Δεν κατατάσσονται σε τάξεις, αλλά από το σύνολο των ισχυουσών προδιαγραφών προκύπτει, ότι αντιστοιχούν σε καταλύματα υψηλής στάθμης ( αντίστοιχα της Α΄ τάξης).

(2) Ενοικιαζόμενα Επιπλωμένα Δωμάτια και Διαμερίσματα (ΕΕΔΔ)

διαφημίζονται στα φυλλάδια των tour operators ως «επαύλεις» (πχ Villa Maria, Villa Antigoni) λειτουργούν σε ειδικό σήμα Ενοικιαζομένων Δωματίων ή Διαμερισμάτων, ενοικιάζονται ανά δωμάτιο ή διαμέρισμα, και γενικά δεν έχουν τα χαρακτηριστικά και το επίπεδο, που οι κείμενες διατάξεις προδιαγράφουν για τα αυτοεξυπηρετούμενα καταλύματα.

28 Οι τουριστικές επαύλεις, εισήχθησαν για πρώτη φορά στην τουριστική νομοθεσία, ως νόμιμη μορφή τουριστικού καταλύματος, το 1981 (με το Π.Δ. 768/81 «περί τροποποιήσεως των άρθρ.12 εώς 18 του Β.Δ/τος της 30/3-22/4/1959 (ΦΕΚ Α 71) «περί προσόντων ξενοδοχείων τύπου Μοτέλ, Ξενώνων, Ενοικιαζομένων Δωματίων και Επιπλωμένων Διαμερισμάτων»» ΦΕΚ 200 Α, άρθρ.1) αν και ήταν ήδη δημοφιλής μορφή τουριστικού καταλύματος στα προγράμματα των Tour Operators περίπου από τα μέσα της 10ετίας του ’70, ιδίως στις περιοχές όπου κυριαρχούσε η βρετανική αγορά.

65

Με το Π.Δ 337/00 «Κατάταξη των Ενοικιαζομένων δωματίων και ενοικιαζομένων επιπλωμένων δωματίων και διαμερισμάτων με το σύστημα των κλειδιών» (ΦΕΚ 281 Α) προβλέφθηκαν:

Οι λειτουργικές μορφές και κατηγορίες (τάξεις) των ΕΕΔΔ

Τα κριτήρια κατάταξης και οι διακρίσεις των κριτηρίων αυτών

Οι όροι και προϋποθέσεις κατάταξης των ΕΕΔΔ με το σύστημα των κλειδιών

Μεταβατικές διατάξεις για τα λειτουργούντα κατά τη δημοσίευσή του ΕΕΔΔ.

Έτσι, οι ισχύουσες σήμερα (άρθρ. 1 παράγρ.1 ) λειτουργικές μορφές ΕΕΔΔ είναι:

α. Ενοικιαζόμενα δωμάτια σε συγκρότημα μέχρι 10 δωματίων 29

β. Ενοικιαζόμενα επιπλωμένα διαμερίσματα σε συγκρότημα μέχρι 20 δωματίων, λαμβανομένων υπόψη στον υπολογισμό υπνοδωματίων και καθιστικών

γ. Μικτή μορφή ενοικιαζομένων δωματίων και ενοικιαζομένων επιπλωμένων διαμερισμάτων σε συγκρότημα μέχρι 20 δωματίων, λαμβανομένων υπόψη στον υπολογισμό υπνοδωματίων και καθιστικών.

Οι κατηγορίες (τάξεις) των ΕΕΔΔ (άρθρ.1 παράγρ.2 του Π.Δ/τος) ορίζονται σε τέσσερις και η κατάταξη σ’ αυτές γίνεται επί τη βάσει συστήματος λειτουργικών και τεχνικών προδιαγραφών και βαθμολογούμενων κριτηρίων, που αποκαλείται σύστημα κλειδιών. Ανώτερη κατηγορία είναι τα 4 κλειδιά και κατώτερη το 1 κλειδί.Πιο συγκεκριμένα, το σύστημα των κλειδιών αποτελείται (άρθρ.2) από:

Ελάχιστες υποχρεωτικές απαιτήσεις εξοπλισμού και υπηρεσιών για όλες τις κατηγορίες κλειδιών, που αναφέρονται στην επίπλωση και τον εξοπλισμό των δωματίων, τον ιματισμό, τον εξοπλισμό των λουτρών και τις παρεχόμενες υπηρεσίες

Ελάχιστες υποχρεωτικές απαιτήσεις ανά κατηγορία κλειδιών, που αναφέρονται σε διαστάσεις χώρων, εξοπλισμό πέραν του κρινόμενου ως στοιχειώδους στις σύγχρονες συνθήκες, υλικά , υπηρεσίες κ.λ.π και

Βαθμολογούμενα κριτήρια, που αναφέρονται στο κτίριο και το οικόπεδο, τα τεχνικά χαρακτηριστικά του κτιρίου, τους κοινόχρηστους χώρους και τους υπαίθριους κοινόχρηστους χώρους, τις μετακινήσεις πελατών και το

29 και κατ’ εξαίρεση μέχρι 15 δωματίων για τα υφιστάμενα και νομίμως λειτουργούντα κατά την ημερομηνία έναρξης ισχύος του Ν.2741/99 (δηλ. στις 28.09.99)

66

πάρκινγκ, τις πρόσθετες προσφερόμενες υπηρεσίες, το προσωπικό, τον πρόσθετο εξοπλισμό των δωματίων και τον πρόσθετο εξοπλισμό των λουτρών.

Ελαφρώς διαφοροποιείται η ομαδοποίηση των κριτηρίων για την κατάταξη των Ενοικιαζομένων Επιπλωμένων Διαμερισμάτων (πχ στις ελάχιστες υποχρεωτικές απαιτήσεις εξοπλισμού και υπηρεσιών για όλες τις κατηγορίες κλειδιών προβλέπονται απαιτήσεις επίπλωσης και εξοπλισμού μονόχωρων και πολύχωρων διαμερισμάτων και όχι μόνο δωματίων κοκ).

Οι ελάχιστες υποχρεωτικές απαιτήσεις εξοπλισμού και υπηρεσιών για όλες τις κατηγορίες κλειδιών θα πρέπει να πληρούνται προκειμένου να χορηγηθεί σήμα λειτουργίας ακόμη και στην προβλεπόμενη, ως κατώτερη, κατηγορία του 1 κλειδιού.

Περαιτέρω στο άρθρ.3 του Δ/τος παράγρ.2 προβλέπονται περιπτώσεις υποχρεωτικής κατάταξης ΕΕΔΔ στην κατηγορία του 1 κλειδιού, ανεξάρτητα από την τυχόν συνδρομή των ελάχιστων υποχρεωτικών απαιτήσεων και των βαθμολογούμενων κριτηρίων ανωτέρων κατηγοριών. Τέτοιες περιπτώσεις είναι η μη εξασφάλιση απρόσκοπτης προσπέλασης, η λειτουργία των καταλυμάτων εντός ημιτελών κτιρίων ή εντός κτιρίων στα οποία δεν έχουν εκτελεστεί πλήρως οι εξωτερικές οικοδομικές εργασίες, τα καταλύματα σε κτίρια με τέσσερις ορόφους (ισόγειο +3 όροφοι) χωρίς ανελκυστήρα και τα δωμάτια ή διαμερίσματα, των οποίων η είσοδος είναι το μοναδικό άνοιγμα για φωτισμό και αερισμό.

Στο άρθρ.4 του Δ/τος καταγράφονται οι διαδικασίες και τα δικαιολογητικά για την λήψη του ειδικού σήματος λειτουργίας των ΕΕΔΔ, συμπεριλαμβανομένης και της κατάταξης του καταλύματος σε κατηγορία κλειδιών.

Σύμφωνα με την υπ΄ αριθμ. πρωτ. Τ/7429/16-7-03 απόφαση του Υφυπ. Ανάπτυξης (ΦΕΚ 1123/Β), όπως τροποποιήθηκε και ισχύει με την υπ΄ αριθμ. πρωτ. Τ/185/8-1-04 νεώτερη απόφαση (ΦΕΚ 69/Β), επιτρέπεται πλέον η ίδρυση και η χορήγηση ειδικού σήματος λειτουργίας σε νέα ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια και διαμερίσματα, κατηγορίας 4, 3 & 2 κλειδιών. Τα καταλύματα κατηγορίας 2 κλειδιών θα πρέπει να ιδρύονται σε υψόμετρο άνω των 900 μ. Ειδικότερα, για τα καταλύματα 3 και 2 κλειδιών πρέπει να πληρούνται τα βαθμολογούμενα κριτήρια της κατηγορίας τους, οι ελάχιστες υποχρεωτικές απαιτήσεις εξοπλισμού και υπηρεσιών για όλες τις κατηγορίες κλειδιών, καθώς και οι ελάχιστες υποχρεωτικές απαιτήσεις της κατηγορίας των 4 κλειδιών.

Για τις λοιπές περιπτώσεις ενοικιαζομένων επιπλωμένων δωματίων και διαμερισμάτων, εξακολουθεί να ισχύει η αναστολή χορήγησης νέων ειδικών σημάτων λειτουργίας, όπως προβλέπεται από τις Υπουργικές Αποφάσεις 532416/5-8-94 & 520901/3-11-94.

Αυτό σημαίνει ότι δεν χορηγούνται νέα ειδικά σήματα λειτουργίας σε ενοικιαζόμενα επιπλωμένα δωμάτια και διαμερίσματα τάξεων κατηγορίας

67

1 κλειδιού και κατηγορίας 2 και 3 κλειδιών εάν δεν πληρούνται οι ανωτέρω προϋποθέσεις

Σύμφωνα με την υπ΄ αριθμ. 471/272331/4816/10-7-02 Κοινή Απόφαση Υπουργών Γεωργίας & Ανάπτυξης, η ίδρυση μονάδας ενοικιαζομένων δωματίων ή διαμερισμάτων κατηγορίας 4 κλειδιών είναι δυνατόν να εντάσσεται στα Επιχειρησιακά Προγράμματα αρμοδιότητας του Υπουργείου Γεωργίας και στα Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράμματα (ΠΕΠ) ως εγκαταστάσεις ανάπτυξης Αγροτικού Τουρισμού, με την προϋπόθεση ότι πληρούνται οι λοιποί όροι και προϋποθέσεις των οικείων προγραμμάτων.

Δασικά Χωριά

Τα δασικά χωριά, θεσμοθετήθηκαν αρχικά με διάταξη της παραγρ. 10 του άρθρ.40 του Ν.3105/03, που αντικαταστάθηκε με την παράγραφο 7 του άρθρ.1 του Ν.3208/03 (ΦΕΚ 303 Α) και αποτελούν και αυτά ιδιάζουσας μορφής καταλύματα. Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή, προστίθεται παράγραφος 5 στο άρθρ.21 του Ν.998/79 (για τα δάση και τις δασικές εκτάσεις), σύμφωνα με την οποία, επιτρέπεται, στα πλαίσια της ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού σε θέματα δασοπροστασίας και φυσικού περιβάλλοντος, η δημιουργία δασικών χωριών με την εγκατάσταση από τις δασικές υπηρεσίες ξύλινων λυόμενων οικημάτων σε επιλεγμένες θέσεις και περιορισμένο αριθμό, μη δυνάμενο να υπερβεί τα τριάντα, για την παροχή καταλυμάτων σε επισκέπτες των δασών. Η μελέτη και εκτέλεση των παραπάνω έργων, λόγω της φύσης και του προορισμού τους, γίνεται κατά παρέκκλιση των πολεοδομικών ή άλλων διατάξεων και διέπεται αποκλειστικά από τις ειδικές διατάξεις των παραγρ.1 και 2 του άρθρ.237 του Ν.86/69.. Η χρήση και λειτουργία τους διέπεται από Γενικό Κανονισμό, που εγκρίνεται με Κ.Υ.Α των υπουργών Τουριστικής Ανάπτυξης και Γεωργίας, κατά παρέκκλιση των διατάξεων της τουριστικής ή άλλης νομοθεσίας. Η διαχείρισή τους διενεργείται από ειδικό φορέα, που συστήνεται με απόφαση του Υπ.Γεωργίας, ενώ με απόφαση του ίδιου υπουργού και μετά γνώμη του φορέα μπορεί να παραχωρείται η διαχείρισή τους σε ΟΤΑ, τις επιχειρήσεις των ΟΤΑ και άλλα ΝΠΔΔ.

Τα δασικά χωριά είναι μια ακόμη περίπτωση ανεξέλεγκτης από πλευράς αρμόδιου υπουργείου και ΕΟΤ δράσης άλλου κρατικού φορέα στο χώρο του Τουρισμού, που η Πολιτεία αναγκάζεται να ρυθμίσει και να επιχειρήσει να ελέγξει κατόπιν εορτής, εξ ού και οι προσχηματικοί λόγοι δημιουργίας τους, που αναφέρονται στην παράγρ.10. Είναι προφανές, ότι ουδείς λόγος διευκόλυνσης της ενημέρωσης για τη δασοπροστασία και το φυσικό περιβάλλον, επιβάλλει τη δημιουργία καταλυμάτων μέσα στο ίδιο το δάσος, όταν σε λίγη κατά κανόνα απόσταση υπάρχει σε ολόκληρη την Επικράτεια πληθώρα καταλυμάτων όλων των μορφών και τάξεων.

Ο Γενικός Κανονισμός των δασικών χωριών (ή συνόλων ξύλινων οικημάτων)

εγκρίθηκε με την Κ.Υ.Α των υπουργών Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων και

Τουριστικής Ανάπτυξης με αριθμ.οικ.117036/6306/ 22.12.04 (ΦΕΚ 1980 Β)

68

Στο Παράρτημα εκτός του Ν.2160/93 έχουν τεθεί α) το απόσπασμα των Τεχνικών Προδιαγραφών ΕΟΤ, που αναφέρονται στα της ίδρυσης αυτοεξυπηρετούμενων καταλυμάτων (προδιαγραφές- διαδικασίες)β) τα ΠΔ 337/00 που περιλαμβάνει προδιαγραφές και διαδικασίες ίδρυσης επιχειρήσεων ΕΕΔΔ καθώς και η μεταγενέστερη νομοθεσία σχετικά με την κατάταξη και αδειοδότησή τους γ) οι διατάξεις περί δασικών χωριών.

Ξενώνες Νεότητας

Αντίθετα με τη λειτουργική μορφή του ξενοδοχείου τύπου ξενώνα, που την κατάργησε, ο Ν.2160/93 διατήρησε (άρθρ.2 παράγρ.2) της λειτουργική μορφή του ξενώνα νεότητας30. Σύμφωνα με τον ορισμό, που περιλαμβάνει, πρόκειται για

«καταλύματα, που ανήκουν σε νομικά πρόσωπα μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα και διαθέτουν χώρους και εγκαταστάσεις υποδοχής και διαμονής ή και εστίασης προσώπων νεαρής ηλικίας, εφοδιασμένων με την ειδική κάρτα, που εκδίδουν ενώσεις ή σωματεία, μέλη Διεθνών Ομοσπονδιών Νεότητας. Οι ξενώνες νεότητας, κατά τον Ν.2160, υπάγονται στην εποπτεία του ΕΟΤ.»

Οι ξενώνες νεότητας, όπως ήδη αναφέρθηκε, αποτελούν κατά τον Ν.2160 ειδική κατηγορία καταλυμάτων. Με την απόφαση του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ 522808/10.04.95 (ΦΕΚ 331 Β), που εκδόθηκε κατ΄ εξουσιοδότηση της

διάταξης της παραγρ.1 του άρθρ.3 του Ν.2160/93, ορίστηκαν οι διαδικασίες έκδοσης-χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας στους Ξενώνες Νεότητας και ο Κανονισμός Λειτουργίας τους. Η απόφαση αυτή αναφερόταν στους λειτουργούντες κατά τη δημοσίευση του Ν.2160/93 Ξενώνες και στην ευχέρειά τους να επιλέξουν τη συνέχιση της λειτουργίας τους ως Ξενώνων Νεότητας (πράγμα που σήμαινε ότι θα τελούσαν πλέον υπό την διαχείριση νομικού προσώπου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα) ή την ένταξή τους σε άλλη μορφή καταλύματος της παραγρ.1 του άρθρ.2 του Ν.2160, δηλ. κύριου ή μη κύριου ξενοδοχειακού καταλύματος, και όριζε προθεσμία για την υποβολή της σχετικής δήλωσης μέχρι 19.07.95.

Στους ξενώνες, που λειτουργούσαν κατά τον χρόνο της δημοσίευσης του Ν.2160, δόθηκε λοιπόν η κατά τα ανωτέρω προθεσμία για να συμμορφωθούν με τις διατάξεις του και κυρίως να μετατραπούν από επιχειρήσεις σε μη κερδοσκοπικά νομικά πρόσωπα, άλλως, όπως σημειώθηκε, είχαν το δικαίωμα να επιλέξουν την ένταξή τους σε μια από τις άλλες κατηγορίες και λειτουργικές μορφές καταλυμάτων. Η συμμόρφωση αυτή των ξενώνων νεότητας έγινε σε περιορισμένο βαθμό ή εικονικά, γιατί τα μέλη των μη κερδοσκοπικών σωματείων, που 30 Ο ΑΝ 864/37 «Περί συστάσεως και λειτουργίας τουριστικών ή ταξιδιωτικών γραφείων και περί εκδρομικών

σωματείων» κάνει στο άρθρ. 20 μνεία «ξενώνων» (αναφερόμενος σε φθορά, βλάβη και καταστροφή τους ) ανηκόντων σε οποιοδήποτε από τα σωματεία, τα οποία ο ίδιος εφοδιάζει με ειδικά προνόμια δηλαδή Ελληνική Λέσχη Περιηγήσεων και Αυτοκινήτου, Βασιλική Αερολέσχη της Ελλάδος, Ελληνικός Ορειβατικός Σύνδεσμος, Ναυτικός ΄Ομιλος Ελλάδος, Ελληνική Περιηγητική Λέσχη και Ομοσπονδία Εκδρομικών Σωματείων Ελλάδος. Μάλιστα η ίδια διάταξη ορίζει ότι οι ξενώνες αυτοί «θεωρούνται ως έργα κοινής ωφέλειας». Η διάταξη αυτή αποτέλεσε τη βάση για την μέχρι την έκδοση του Ν.2160/93 λειτουργία ξενώνων νεότητας κερδοσκοπικού χαρακτήρα υπό την αποκλειστική «ομπρέλα» της Ομοσπονδίας Εκδρομικών Σωματείων Ελλάδος.

69

συστάθηκαν ειδικά για να καλύψουν, τυπικά και όχι ουσιαστικά, την προϋπόθεση αυτή του νόμου, εξακολούθησαν στην πράξη να έχουν κερδοσκοπικό σκοπό, ενώ δημιουργήθηκε έτσι η ανάγκη για ένα «σωματείο-μεσάζοντα», που εκ των πραγμάτων επιβάρυνε τις πολύ μικρές επιχειρήσεις των ξενώνων νεότητας με άσκοπες συνδρομές. Εξ άλλου, η ένταξη των ξενώνων νεότητας σε άλλη κατηγορία και λειτουργική μορφή καταλυμάτων του άρθρ.2 του Ν.2160 δεν ήταν επιχειρηματικά συμφέρουσα, διότι στις περισσότερες των περιπτώσεων οι ξενώνες νεότητας δεν διέθεταν τις ελάχιστες τεχνικές προδιαγραφές ξενοδοχείων ή ενοικιαζομένων δωματίων κ.λ.π, αν δεν προέβαιναν σε μεγάλης κλίμακας μετατροπές σε κτιριακά και εξοπλισμούς.

Γι αυτό το λόγο, και προκειμένου να αποκατασταθεί η επαφή της νομοθεσίας με την τουριστική πραγματικότητα, αλλά και να αρθεί η αναδρομική εφαρμογή της σχετικής διάταξης του Ν.2160 επί των προϋφιστάμενων της δημοσίευσής του ξενώνων νεότητας, ο Ν.2636/98 «Σύσταση εταιρειών για την οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και για τη διαχείριση της περιουσίας του ΕΟΤ, σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Τουρισμού και τροποποιήσεις της νομοθεσίας για τον Τουρισμό» ΦΕΚ 198 Α) στο άρθρ.27 παράγρ 1 εδάφ.γ πρόβλεψε, ότι ξενώνες νεότητας, που λειτουργούσαν κατά τη δημοσίευσή του, θα μπορούσαν να εξακολουθήσουν τη λειτουργία τους ως φυσικά ή νομικά πρόσωπα με εμπορικό και κερδοσκοπικό χαρακτήρα, υπό την προϋπόθεση ότι οι κτιριακές τους εγκαταστάσεις ανταποκρίνονται στα ελάχιστα κριτήρια ένταξής τους στην κατηγορία των καταλυμάτων των ξενώνων νεότητας. Στην ίδια διάταξη περιλήφθηκε εξουσιοδότηση για έκδοση απόφασης του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ, με την οποία να καθορίζονται τα ελάχιστα κριτήρια ένταξης των υφιστάμενων ξενώνων νεότητας, από τα οποία πρέπει να διασφαλίζεται ιδίως υψηλός βαθμός όρων υγιεινής, λειτουργικότητα των ξενώνων και παροχή βασικών υπηρεσιών, η διαδικασία, τα δικαιολογητικά και κάθε λεπτομέρεια για τη χορήγηση του σήματος. Επαναλήφθηκε δε ότι όσοι ξενώνες νεότητας δεν εξακολουθήσουν τη λειτουργία τους με τις παραπάνω προϋποθέσεις, επιλέγουν την ένταξή τους σε μία από τις κατηγορίες καταλυμάτων της παραγρ.1 του άρθρ.2 του Ν.2160.

Οι προδιαγραφές για την ίδρυση-επέκταση Ξενώνων Νεότητας περιλαμβάνονται στις «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ¨» (Απόφαση Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ 530992/28.09.87 ΦΕΚ 557 Β) στο κεφάλαιο περί Ξενοδοχείων τύπου Ξενώνα, όπου παρατίθενται σε ειδική στήλη. Όπως αναλύθηκε ήδη, η μορφή του Ξενοδοχείου Τύπου Ξενώνα καταργήθηκε με την παραγρ.1Α του άρθρ.2 του Ν.2160/93 και κατά συνέπεια οι σχετικές προδιαγραφές της ανωτέρω απόφασης έπαυσαν να έχουν εφαρμογή. Θα πρέπει, όμως, να διευκρινιστεί ότι δεν συμβαίνει το ίδιο και με τις προδιαγραφές των ξενώνων νεότητας, έστω και αν αποτελούν τμήμα αυτών, καθόσον, όπως ήδη σημειώθηκε, οι ξενώνες νεότητας αποτελούν κατά την παράγρ.2 του άρθρ.2 του ίδιου νόμου χωριστή κατηγορία καταλύματος, για την

70

οποία θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι ισχύει η παραπομπή στις «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ» της παραγρ.1 του ίδιου άρθρου.31

Η εξουσιοδότηση του άρθρ.27 του Ν.2636 δεν υλοποιήθηκε και η προβλεπόμενη απόφαση του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ δεν εκδόθηκε, πλην όμως, όλοι οι μέχρι την έκδοση του νόμου αυτού ξενώνες επιθεωρήθηκαν και οι δικαιούμενοι εξ αυτών έλαβαν σήμα λειτουργίας, με βάση τις Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ.

Στο Παράρτημα περιλαμβάνονται όλες οι ισχύουσες περί Ξενώνων Νεότητας διατάξεις

Καταλύματα σε διατηρητέα ή παραδοσιακά κτίρια

Ειδική μορφή τουριστικών καταλυμάτων, αποτελούν τα δημιουργούμενα μέσα σε, διατηρητέα ή όχι, παραδοσιακά κτίσματα, είτε αυτά βρίσκονται σε

χαρακτηρισμένους παραδοσιακούς οικισμούς, είτε είναι μεμονωμένα. Ο χαρακτηρισμός του κτιρίου ως διατηρητέου πραγματοποιείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και ως παραδοσιακού από το ΥΠΕΧΩΔΕ ή τον ΕΟΤ, εφόσον όμως πρόκειται για δείγμα της κατά τόπους παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.

Σύμφωνα με το Π.Δ. 33/79 (ΦΕΚ 10 Α) που τα διέπει, τα καταλύματα αυτά μπορούν να έχουν οποιαδήποτε λειτουργική μορφή ξενοδοχείου (βλ.

ανωτέρω κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα του άρθρ.2 παράγρ.2Α του Ν.2160/93) ή πολλές μορφές συγχρόνως. Τα καταλύματα αυτά δημιουργούνται χωρίς την τήρηση των τεχνικών προδιαγραφών της αντίστοιχης λειτουργικής μορφής και τάξης, αλλά με μέριμνα για την εξασφάλιση συγχρόνων ανέσεων και όρων υγιεινής διαβίωσης (πχ φωτισμός, εξαερισμός κ.λ.π) με τις μικρότερες δυνατές αλλοιώσεις του κτιρίου.

Ο λόγος για τον οποίο δεν τηρούνται εν προκειμένω συγκεκριμένες τεχνικές προδιαγραφές, είναι ότι, κατά το νομοθέτη, προτεραιότητα έχει η διάσωση του κτιρίου και η αξιοποίησή του με νέα χρήση, καθώς και η όσο το δυνατό πιο πιστή αναστήλωσή του. Μ’ αυτό τον τρόπο, αποφεύγονται μετατροπές και αλλοιώσεις στο εσωτερικό αλλά και στις όψεις των κτιρίων, προκειμένου να τηρηθούν π.χ ελάχιστες διαστάσεις δωματίων και χώρων.

Κατά το Π.Δ 33/79 τα καταλύματα αυτά δεν κατατάσσονται σε τάξεις. Όμως, η επί 25 και πλέον έτη πρακτική του ΕΟΤ και εφαρμογή εκ μέρους του του Π.Δ/τος αυτού είναι αντίθετη με τον κανόνα αυτό. Ο ΕΟΤ, εξ αρχής ενέκρινε τα καταλύματα αυτά, χαρακτηρίζοντας τα συγχρόνως ως προς τη λειτουργική μορφή, αλλά και την τάξη, κάνοντας στην ουσία περιορισμένη αναλογική εφαρμογή των αντίστοιχων τεχνικών προδιαγραφών, πράγμα, που συνεχίζει να γίνεται μέχρι σήμερα.31 Η δομή του άρθρ.2 (παράγρ.1 και 2) οδηγεί εκ πρώτης όψεως στο παράλογο συμπέρασμα ότι υφίσταται

διάκριση μεταξύ Ξενώνων Νεότητας (παράγρ.2 ) και Τουριστικών Καταλυμάτων (παράγρ.1). ΄Ομως, στον ορισμό των Ξενώνων Νεότητας ορίζεται ρητά ότι και αυτοί είναι καταλύματα. ΟΙ Ξενώνες Νεότητας αποτελούν κατά συνέπεια «κατηγορία» τουριστικών καταλυμάτων, όπως τα κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα και τα μη κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα.

71

Κατά την δημοσίευση του Ν.2160/93, τα περισσότερα καταλύματα σε παραδοσιακά κτίρια ήσαν χαρακτηρισμένα "ξενώνες", γιατί η λειτουργική αυτή μορφή ξενοδοχείου προσιδίαζε περισσότερο στην εσωτερική τους διαρρύθμιση και τις προσφερόμενες εξυπηρετήσεις. Με την κατάργηση της λειτουργικής μορφής του ξενοδοχείου τύπου ξενώνα, από το Ν.2160, τα καταλύματα αυτά κινδύνευαν να λάβουν αυτοδικαίως την αμέσως κατώτερη τάξη ξενοδοχείου κλασσικού τύπου, παρά το γεγονός ότι αρκετά από αυτά προσέφεραν υπηρεσίες (ατμόσφαιρα, εξυπηρετήσεις) υψηλού επιπέδου.

Γι αυτό, με απόφαση του Γεν.Γραμματέα ΕΟΤ (532249/94) και μετά από αντίστοιχη απόφαση του Δ.Σ του ΕΟΤ, οι λεγόμενοι "παραδοσιακοί ξενώνες" εξαιρέθηκαν από την υποχρεωτική ανακατάταξή τους σε ξενοδοχεία κλασσικού τύπου και διατηρήθηκαν ως αυθύπαρκτη λειτουργική μορφή, που ονομάζεται πλέον "Παραδοσιακά καταλύματα" με τρεις (3) τάξεις: ΑΑ΄, Α και Β. στις οποίες κατατάσσονται ανάλογα με τα προσόντα τους. Στη νέα αυτή μορφή είναι δυνατό να κατατάσσονται και τα καταλύματα, που δημιουργούνται και σήμερα από τη μετατροπή παραδοσιακών κτιρίων (διατηρητέων ή όχι).

Αδειοδότηση καταλυμάτων

Τα καταλύματα όλων των λειτουργικών μορφών και τάξεων αδειοδοτούνται με Ειδικό Σήμα Λειτουργίας (Ε.Σ.Λ) από τον ΕΟΤ και μάλιστα από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού του ΕΟΤ. Περισσότερες πληροφορίες για τις τεχνικές και λειτουργικές προδιαγραφές και την αδειοδότηση των καταλυμάτων βλ. στο Παράρτημα του Κεφαλαίου αυτού.

2.3.3 Εγκαταστάσεις διημέρευσης

Τουριστική ανωδομή αποτελούν και οι εγκαταστάσεις διημέρευσης, οι εγκαταστάσεις, δηλαδή, που καλύπτουν ανάγκες εστίασης, αναψυχής άθλησης και δημιουργικής διάθεσης του ελεύθερου χρόνου των τουριστών, αλλά όχι διαμονής. Σύμφωνα με τις "Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ" διακρίνονται σε:

(1) Τουριστικά Κέντρα Εστίασης -Αναψυχής :

Είναι καταστήματα με χρήση Εστιατορίου - Ζαχαροπλαστείου - Καφενείου - Χορευτικού Κέντρου - Κοσμικής Ταβέρνας - Κέντρου Ψυχαγωγίας χωρίς χορό - Χορευτικού Κέντρου - Δισκοθήκης κ.λ.π.

Πρόκειται, όμως, για συμπληρωματικές και όχι αμιγώς τουριστικές εγκαταστάσεις και για τον λόγο αυτό δεν υπάγονται στον έλεγχο και την εποπτεία του ΕΟΤ αλλά λαμβάνουν άδεια λειτουργίας και εποπτεύονται από τον οικείο ΟΤΑ ως καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος.

Με την παράγρ.8 του άρθρ.80 του Ν. 3463/06 «Κύρωση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων» (ΦΕΚ 114 Α) ορίστηκε ότι «κατ’ εξαίρεση, για τα καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος, που λειτουργούν εντός ξενοδοχείων, αρμόδιο όργανο για τη χορήγηση των οικείων αδειών ίδρυσης και λειτουργίας είναι ο Ελληνικός

72

Οργανισμός Τουρισμού (ΕΟΤ). Η χορήγηση γίνεται σύμφωνα με τις ισχύουσες υγειονομικές και λοιπές διατάξεις, που διέπουν τις αντίστοιχες άδειες. ΄Οπου στις ρυθμίσεις αυτού του άρθρου αναφέρεται «Δήμος ή Κοινότητα», «δήμαρχος ή πρόεδρος Κοινότητας», «δημοτικό ή κοινοτικό συμβούλιο» νοείται ο ΕΟΤ και τα όργανα αυτού. Η άδεια λειτουργίας μουσικής των ανωτέρω καταστημάτων χορηγείται από τη δημαρχιακή επιτροπή του οικείου Δήμου ή από τον πρόεδρο της Κοινότητας.» Με τη διάταξη αυτή ικανοποιήθηκε το αίτημα των κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων να αδειοδοτούνται για όλα τα τμήματά τους από ένα φορέα, τον ΕΟΤ.

(2) Ολοκληρωμένα Τουριστικά Συγκροτήματα Αναψυχής, Παραδοσιακής Βιοτεχνίας και Λαογραφικών Εκδηλώσεων:

Σκοπός της δημιουργίας των συγκροτημάτων αυτών είναι:

Η διατήρηση και ενίσχυση της παραδοσιακής - καλλιτεχνικής βιοτεχνίας, και η προβολή, προώθηση και διάθεση των προϊόντων της στην αγορά.

Η επιβίωση παραδοσιακών τεχνικών και η αξιοποίηση και διάδοση της εμπειρίας των παραδοσιακών τεχνιτών.

Η παροχή στέγης (εργαστηρίων) για τους παραδοσιακούς τεχνίτες κ.λ.π

Πρόσθετος σκοπός, μέσω της ψυχαγωγίας και των λαογραφικών εκδηλώσεων, είναι η επιβίωση και η προβολή εθνικών χορών, ενδυμασιών, μουσικής, εθίμων κ.λ.π.

Τα συγκροτήματα αυτά θα μπορούσαν να δημιουργούνται από Δήμους και Κοινότητες σε συνεργασία με τον ΕΟΜΜΕΧ ή από συνεταιρισμούς βιοτεχνών ή καλλιτεχνών ή δημοτικές - κοινοτικές επιχειρήσεις ή ιδιώτες επιχειρηματίες.

Μπορούν να περιλαμβάνουν:

α) Βιοτεχνία: Εργαστήρια - Εκθετήρια - Καταστήματα πώλησης.

β) Λαογραφικό τμήμα με θέατρο, αίθουσα συναυλιών, αίθουσα διαλέξεων και προβολών, λαογραφικό μουσείο, βιβλιοθήκη, κ.λ.π.

γ) Κέντρα εστίασης και αναψυχής, δηλαδή: αναψυκτήρια, bar, ταβέρνα, ψησταριά, εστιατόριο κ.λ.π.

δ) Αθλοπαιδιές.

Παράδειγμα τέτοιου συγκροτήματος ήταν το «ΤΟ ΧΩΡΙΟ» (Δανίλια) στην Κέρκυρα, όπως το λειτούργησαν αρχικά οι πρώτοι ιδιοκτήτες του (Οικογένεια Σπ. Μπούα), και το συγκρότημα "ΑΡΟΛΙΘΟΣ" στην Κρήτη κ.ά. Γενικά η μορφή αυτή εγκατάστασης διημέρευσης έχει τύχει εξαιρετικά περιορισμένης εφαρμογής.

Εντούτοις, μια τέτοια μορφή συγκροτήματος θα αποτελούσε σημαντικό πόλο, ιδίως σε απομακρυσμένες από αστικά κέντρα περιοχές, όπου δεν έχει διαμορφωθεί

73

αξιόλογη αγορά τοπικών προϊόντων και όπου δεν υφίστανται άλλες δυνατότητες επαφής του τουρίστα με τη λαογραφία και την τοπική παραδοσιακή παραγωγή, υπό την προϋπόθεση, φυσικά, ότι η επαφή αυτή δεν θα πραγματοποιείται σε συνθήκες σκηνικού, που θα υποβάθμιζε την εικόνα της λαογραφίας μας και τη σημασία της

επιβίωσης των παραδοσιακών τεχνικών. Ιδιαίτερα κατάλληλα για μια τέτοια χρήση

είναι παλιά βιομηχανοστάσια ή βιοτεχνικά κτίρια, που έχουν εγκαταλειφθεί.

Στο παράρτημα περιλαμβάνεται απόσπασμα των Τεχνικών Προδιαγραφών ΕΟΤ, που αφορά στις προδιαγραφές και διαδικασίας ίδρυσης Τουριστικών Εγκαταστάσεων Διημέρευσης

2.3.4 Εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής

Γενικά

Τέτοιες εγκαταστάσεις είναι, κατά το Ν.2160 άρθρ.2 παράγρ.3, «τα συνεδριακά κέντρα, τα χιονοδρομικά κέντρα, τα κέντρα ιππικού τουρισμού, τα αεροθεραπευτήρια και υδροθεραπευτήρια, οι συνοδευτικές αυτών εγκαταστάσεις, όπως καταλύματα, χώροι άθλησης τουριστικών εγκαταστάσεων, μεθοριακοί σταθμοί, κέντρα εστίασης και αναψυχής, ως και εγκαταστάσεις οποιασδήποτε μορφής καθώς και γραφεία εκμετάλλευσης σκαφών αναψυχής» . Η συγκεκριμένη διάταξη δεν περιέχει ορισμό των εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής με συγκεκριμένα συστατικά στοιχεία, από τον οποίο να προκύπτει για ποιους λόγους υιοθετείται αυτή η απαρίθμηση. Θα πρέπει, πάντως, να σημειωθεί ότι η απαρίθμηση, που περιλαμβάνει η παράγρ.3 του άρθρ.2 του Ν.2160 συγχέει και εξομοιώνει, χαρακτηρίζοντάς τις ως μορφές εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής, ετερόκλητες εγκαταστάσεις ή τμήματα εγκαταστάσεων (π.χ. καταλύματα, αθλοπαιδιές ξενοδοχείων) ή ακόμη και γνωστά τουριστικά επαγγέλματα, που δεν αποτελούν εγκαταστάσεις (όπως π.χ. τα ναυλομεσιτικά γραφεία, που τα ονομάζει γραφεία εκμετάλλευσης σκαφών αναψυχής, αν και ρυθμίζονται με ειδικούς κανόνες δικαίου ως ναυλομεσιτικά γραφεία από το 1976 τουλάχιστον). Για τους ανωτέρω λόγους, η απαρίθμηση της διάταξης αυτής δεν έχει μέχρι σήμερα υιοθετηθεί από τη θεωρία, τη μεταγενέστερη νομοθεσία, τη διοικητική πρακτική και την τουριστική αγορά.

Σύμφωνα με την παράγρ.1 του άρθρ. 3 του Ν.2160/93, για την ανέγερση ή μετατροπή ή επέκταση τουριστικής επιχείρησης εκ των αναφερομένων στις παραγρ.1,2 και 3 του άρθρ.2 (άρα και προκειμένου περί εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής τις οποίες προβλέπει η παράγρ.3 του άρθρ.2) απαιτείται η τήρηση της διαδικασίας έκδοσης και χορήγησης του σήματος ΕΟΤ (βλ. κατωτέρω κεφάλαιο ίδρυση τουριστικών εγκαταστάσεων). Επίσης, ισχύουν και προκειμένου για τις εγκαταστάσεις αυτές οι διατάξεις του άρθρ.4 (ελεγκτικές αρμοδιότητες-κυρώσεις) του ίδιου νόμου, όπως τροποποιήθηκαν με μεταγενέστερες διατάξεις ιδίως όσον αφορά στον αρμόδιο κατά περίπτωση φορέα. Ισχύει επίσης και εν

74

προκειμένω η διάταξη της παραγρ.5 του άρθρ.6, δηλ. προβλέπεται κατάταξη και των εγκαταστάσεων αυτών σε κατηγορία αστέρων με Π.Δ/μα. Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί ότι κατάταξη σε κατηγορίες αστέρων των εγκαταστάσεων ειδικής υποδομής δεν πραγματοποιείται διεθνώς και ως εκ τούτου είναι ενδεχόμενο ο νομοθέτης να μην επεδίωκε τόσο ευρεία εφαρμογή της διάταξης, όση τελικά προβλέπεται από τη συγκεκριμένη διατύπωση. Πάντως, μέχρι στιγμής απόπειρα κατηγοριοποίησης αυτών των εγκαταστάσεων δεν έχει αναφερθεί.

Δεν θα πρέπει να παραλείψουμε, ότι, στο ίδιο άρθρο (6) και στην παράγρ.18 α, ο Ν.2160/93 εντάσσει τις εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής στις χρήσεις, που επιτρέπονται στις περιοχές τουρισμού-αναψυχής, που προβλέπονται ως αποτέλεσμα χωροταξικού σχεδιασμού, παραπέμποντας στο άρθρ.8 του Π.Δ 23.02/06.03.87 (ΦΕΚ 166 Δ). Κατά συνέπεια, π.χ. τα συνεδριακά κέντρα, τα γήπεδα γκολφ και οι τουριστικοί λιμένες αποτελούν πλέον χρήσεις που επιτρέπονται εντός των ζωνών τουρισμού-αναψυχής των διαφόρων επιπέδων χωροταξικών σχεδίων.32.

Οι τεχνικές προδιαγραφές του ΕΟΤ (ΦΕΚ 557/Β/87) στοιχειωδώς ορίζουν και προδιαγράφουν ορισμένες από τις εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, και συγκεκριμένα τα υδροθεραπευτήρια και τα χιονοδρομικά κέντρα, όταν όμως, αυτά δημιουργούνται σε συνδυασμό με ξενοδοχειακή μονάδα. Όμως, η δυνατότητα ένταξης των μορφών αυτών εγκαταστάσεων στα κίνητρα του Αναπτυξιακού Νόμου (βλ. κατωτέρω στο σχετικό κεφάλαιο) κατέστησε αναγκαία την θέσπιση ειδικών ανά μορφή τεχνικών προδιαγραφών με κοινές υπουργικές αποφάσεις, εφόσον προδιαγραφές αυτές δεν προβλέπονται από άλλες διατάξεις. Σήμερα, ο ισχύων αναπτυξιακός νόμος (Ν.3299/04 όπως αναθεωρήθηκε) προβλέπει δυνατότητα ένταξης στα διακριτά καθεστώτα των κινήτρων του των ακόλουθων μορφών εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής: συνεδριακών κέντρων, μαρινών, γηπέδων γκολφ, κέντρων θαλασσοθεραπείας, κέντρων τουρισμού υγείας, χιονοδρομικών κέντρων, εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών, αυτοκινητοδρομίων, θεματικών πάρκων και αθλητικών-προπονητικών κέντρων, όπως επίσης και ορειβατικών καταφυγίων.

Από τις ανωτέρω λειτουργικές μορφές εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής λεπτομερείς όροι ίδρυσης και προδιαγραφές γενικής εφαρμογής (που ισχύουν δηλαδή είτε η εγκατάσταση υπάγεται είτε δεν υπάγεται στον εκάστοτε αναπτυξιακό νόμο) υφίστανται σήμερα για τις μαρίνες (Κεφ.Γ, Ν.2160, όπως συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε με το Ν.2636/98 άρθρ.27 παράγρ. 4 έως 8), τα συνεδριακά κέντρα (απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης Τ/2738/27.04.01 «Συμπλήρωση της Τ/ 4486/03.12.99 ΦΕΚ 2202/Β/22.12.99), τα γήπεδα γκολφ (απόφαση του Υπουργού Τουρισμού εκδοθείσα κατ’ εξουσιοδότηση της διάταξης της παραγρ.8 του άρθρ.2 του Ν.2160/93) και τα αυτοκινητοδρόμια (ΠΔ 14/07 ΦΕΚ 10 Α). Επίσης, με Κοινές Αποφάσεις των συναρμόδιων Υπουργών, έχουν θεσπιστεί λεπτομερείς τεχνικές προδιαγραφές για τα κέντρα θαλασσοθεραπείας και τις εγκαταστάσεις αξιοποίησης ιαματικών πηγών (ή κέντρα υδροθεραπείας ιαματικού 32 Το άρθρ.8 αποτέλεσε το άρθρ.237 του Κώδικα Βασικής Πολεοδομικής Νομοθεσίας (ΦΕΚ 580 Δ 1999)

75

ύδατος) που υπάγονται στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου. Οι εν λόγω Κ.Υ.Α εξακολουθούν να ισχύουν και σύμφωνα με τον αναπτυξιακό νόμο, το Ν.3299/04 (άρθρ.12 παράγρ.2 εδάφ.η΄) που προβλέπει ότι μέχρι την έκδοση των προβλεπόμενων στην παράγραφο 19 του άρθρ.5 Κ.Υ.Α για τον καθορισμό των προδιαγραφών των συνεδριακών κέντρων, των κέντρων θαλασσσοθεραπείας, των χιονοδρομικών κέντρων και των εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών, διατηρούνται σε ισχύ και εφαρμόζονται οι κανονιστικές αποφάσεις, που εκδόθηκαν βάσει του κ.ν.1892/90 και διατηρήθηκαν σε ισχύ σύμφωνα με τη μεταβατική διάταξη της περίπτ. στ της παραγρ. 2 του άρθρ.14 του Ν.2601/98, καθώς και η οικεία απόφαση του Υπουργείου Ανάπτυξης για τις προδιαγραφές των χιονοδρομικών κέντρων. Η ρύθμιση αυτή δεν θίγεται με την τροποποίηση του Ν.3299/04, που πραγματοποιήθηκε με τον Ν. 3522/06 άρθρ.37 (βλ. κατωτέρω κεφάλαιο για τον Αναπτυξιακό Νόμο).Πρόσφατα εκδόθηκε η Κ.Υ.Α των προδιαγραφών των Κέντρων Προπονητικού-Αθλητικού Τουρισμού (ΦΕΚ 1993 Β/07)

Όσον αφορά στις αρμοδιότητες των διαφόρων φορέων του Δημόσιου Τομέας, η έγκριση καταλληλότητας οικοπέδου-γηπέδου και αρχιτεκτονικών σχεδίων, η έγκριση σκοπιμότητας για την υπαγωγή της εγκατάστασης στον εκάστοτε αναπτυξιακό νόμο και η έκδοση του Ε.Σ.Λ ανήκουν στον ΕΟΤ και ασκούνται από την Κεντρική του Υπηρεσία, ενώ εξαίρεση υφίσταται ως προς τους τουριστικούς λιμένες και τα γήπεδα γκολφ για τα οποία οι σχετικές αρμοδιότητες έχουν περιέλθει στο Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης.

Συνεδριακά Κέντρα

Προδιαγραφές για την ίδρυση Συνεδριακών Κέντρων (Σ.Κ) θεσμοθετήθηκαν με την Κ.Υ.Α των υπουργών Αναπληρωτή Εθνικής Οικονομίας, Τουρισμού και ΠΕΧΩΔΕ 23908/01.02.1991 «Καθορισμός προδιαγραφών ανέγερσης για τη δημιουργία Συνεδριακών Κέντρων για την υπαγωγή τους στο καθεστώς των κινήτρων του Ν.1892/90» (ΦΕΚ 208 Β).33 Οι προδιαγραφές αυτές έχουν θεσμοθετηθεί ως ελάχιστες, όπως συνήθως συμβαίνει, με την έννοια ότι περιλαμβάνουν την ελάχιστη σύνθεση χρήσεων και χώρων, ελάχιστες διαστάσεις κοκ ο δε επενδυτής, εφόσον καλύψει τις ελάχιστες αυτές προδιαγραφές, δικαιούται, εφόσον το επιθυμεί και να τις υπερβεί ή να τις εμπλουτίσει.

Κατά τον ορισμό της παραγρ.2.1 του ίδιου άρθρου, Σ.Κ είναι στεγασμένοι χώροι συγκέντρωσης κοινού, που καλύπτουν τις ανάγκες αμιγών συνεδριακών εκδηλώσεων ή μικτών εκδηλώσεων, δηλ. συνεδριακών και συναφών πολιτιστικών, κοινωνικών, εκθεσιακών, εμπορικών ή/ και ψυχαγωγικών εκδηλώσεων σε τοπικό, περιφερειακό, εθνικό ή διεθνές επίπεδο.34 Στην παράγρ.2.2 γίνεται διάκριση των Σ.Κ από πλευράς μεγέθους σε μικρού μεγέθους 200-500 συνέδρων, μεσαίου μεγέθους 501-1200 συνέδρων και μεγάλου μεγέθους 1201-3000 συνέδρων. Ο

αναπτυξιακός νόμος δεν ενισχύει Σ.Κ άνω των 3000 συνέδρων. Το μέγεθος 33 Διορθώσεις σφαλμάτων της απόφασης αυτής περιλαμβάνονται στο ΦΕΚ 298/ Β/1991.34 Είναι προφανές ότι ο συντάκτης αναφέρεται στη σημασία των συνεδριακών κ.λ.π εκδηλώσεων και θεωρεί ότι είναι δυνατόν να είναι τοπικής, περιφερειακής, εθνικής ή διεθνούς.

76

του Σ.Κ προσδιορίζεται αντικειμενικά, δεδομένου ότι κατά την ίδια παράγραφο ο αριθμός των συνέδρων της κύριας αίθουσας (από την οποία και προσδιορίζεται η δυναμικότητα του Σ.Κ) προκύπτει υποχρεωτικά από τη σχέση «καθαρή επιφάνεια αίθουσας» προς 1,20 μ2. Έτσι, π.χ αν η κύρια αίθουσα ενός Σ.Κ είναι 3.600 μ2 το Σ.Κ θα έχει δυναμικότητα 3000 συνέδρους, ανεξάρτητα από το γεγονός ότι σε συγκεκριμένη εκδήλωση θα μπορούσε να χωρέσει και μεγαλύτερο αριθμό συνέδρων.

Σ.Κ όλων των μεγεθών είναι δυνατό (παράγρ.2.2.2) να ανεγείρονται είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό με (άλλη) τουριστική εγκατάσταση και δη ξενοδοχείο κλασσικού τύπου, ξενοδοχείο τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων ή ξενοδοχείο μικτής λειτουργικής μορφής τάξης ΑΑ και Α τάξης (και ήδη 5* και 4*), υπό την προϋπόθεση ότι η εγκατάσταση αυτή ανεγείρεται με βάση τις ισχύουσες προδιαγραφές ή έχει ανεγερθεί στο παρελθόν με τις τότε ισχύουσες για τη δυναμικότητα και τάξη της τεχνικές προδιαγραφές. Όμως, προϋπόθεση για την ανέγερση Σ.Κ είναι (παράγρ.2.2.3) η ύπαρξη και λειτουργία στην ευρύτερη περιοχή και συγκεκριμένα σε ακτίνα 15 χλμ για τα μικρού μεγέθους Σ.Κ., 20χλμ για τα μεσαίου και 30 χιλμ για τα μεγάλου μεγέθους από το γήπεδο του Σ.Κ., διπλάσιου της σε συνέδρους δυναμικότητας αριθμού κλινών σε κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα ΑΑ και Α τάξης. Είναι αυτονόητο ότι μέρος ή το σύνολο του απαιτούμενου κατά την παράγραφο αυτή αριθμού κλινών μπορεί να ανεγείρεται σε συνδυασμό με το ίδιο το Σ.Κ. Κατ’ εξαίρεση, είναι δυνατόν μικρού μεγέθους Σ.Κ μέχρι 250 συνέδρων να δημιουργούνται σε παραδοσιακά κτίσματα, ακόμη και αν δεν πληρούται η προϋπόθεση της ύπαρξης και λειτουργίας στην περιοχή του διπλάσιου αριθμού κλινών υψηλής στάθμης, μετά από έγκριση καταλληλότητας και αρχιτεκτονικών σχεδίων σε ένα στάδιο, τηρουμένων αναλόγως των διατάξεων του Π.Δ 33/79.Στην περίπτωση αυτή, τίθεται ως προϋπόθεση η ύπαρξη ανάλογου, με τη δυναμικότητα του Σ.Κ., αριθμού κλινών στην ευρύτερη περιοχή.

Στην παράγρ.4 του άρθρ.1 προβλέπονται τα κριτήρια και οι προδιαγραφές για την επιλογή της θέσης του Σ.Κ, που διακρίνονται σε «χωροταξικά-πολεοδομικά» (όπως πχ η ύπαρξη αεροδρομίου σε ικανοποιητική απόσταση, το συγκοινωνιακό δίκτυο κ.λ.π), σε «προδιαγραφές οικοπέδου/ γηπέδου», σε «αναγκαίες εξυπηρετήσεις σε ακτίνα 30χλμ από το Σ.Κ» και σε «αναγκαίες εξυπηρετήσεις στο χώρο του Σ.Κ». Επίσης προβλέπονται τα αναγκαία για τη διαπίστωση της συνδρομής των κριτηρίων δικαιολογητικά. Στην παράγρ.5 προβλέπονται οι κτιριοδομικές προδιαγραφές των Σ.Κ, στην παράγρ.6 οι προδιαγραφές των μηχανολογικών εγκαταστάσεων και του εξοπλισμού (θάλαμοι μεταφραστών, ηχομόνωση- ηχοπροστασία, ακουστική κ.λ.π) και στην παράγρ. 7 τα δικαιολογητικά έγκρισης αρχιτεκτονικής μελέτης.

Όπως όμως σημειώθηκε, η Κ.Υ.Α αυτή κάλυπτε μόνο τις προδιαγραφές ανέγερσης Σ.Κ με κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου, ενώ δεν είχαν εκδοθεί ανάλογες ρυθμίσεις για την ανέγερση των Σ.Κ που δεν υπάγονται στον αναπτυξιακό νόμο ή για την αδειοδότηση όλων των Σ.Κ (υπαγόμενων ή μη υπαγόμενων στον αναπτυξιακό νόμο).

77

Το κενό αυτό κάλυψε η απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης Τ/4486/ 03.12.99 «Προϋποθέσεις χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας σε επιχειρήσεις Συνεδριακών Κέντρων» (ΦΕΚ 2202 Β). Η απόφαση αυτή εκδόθηκε με βάση την εξουσιοδότηση της παραγρ.8 του άρθρ.2 του Ν.2160/93 και στην παράγρ.1 ορίζει μεταξύ άλλων, ότι τα Σ.Κ λειτουργούν νόμιμα από της χορήγησης σε αυτά του ειδικού σήματος λειτουργίας της παραγρ.3 του άρθρ.3 του Ν.2160/93. Στην παράγρ. 2 της απόφασης αυτής ορίζονται οι προϋποθέσεις της χορήγησης του ειδικού σήματος που είναι:

α) Να έχει εφαρμοστεί η εγκεκριμένη από τον ΕΟΤ αρχιτεκτονική μελέτη βάσει των τεχνικών προδιαγραφών της Κ.Υ.Α 23908/91 δηλ. των προδιαγραφών, που είχαν θεσμοθετηθεί οκτώ έτη πριν για τα υπαγόμενα στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου Σ.Κ, η εφαρμογή των οποίων πλέον γενικεύεται και ισχύει σε όλες τις περιπτώσεις ανέγερσης Σ.Κ, και

β) Να έχουν υποβληθεί τα δικαιολογητικά, που η ίδια καταγράφει (υπό στοιχ.β1 έως και β11 και στην παράγρ.3). Ας σημειωθεί ότι σύμφωνα με την παράγρ.4 ορισμένα από τα δικαιολογητικά αυτά προβλέπονται ως ορισμένης διάρκειας και επιβάλλεται να υποβάλλονται ανά 5ετία.

Η απόφαση περιλαμβάνει διατάξεις σχετικές με την έκδοση του σήματος ή τη ρύθμιση συναφών θεμάτων στις παραγρ. 5-7 (αλλαγή επιχειρηματία, έγκριση διακριτικού τίτλου, καταχώριση σήματος στο ειδικό μητρώο).

Με την απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης Τ/2738/27.04.01 «Συμπλήρωση της Τ/ 4486/03.12.99 (ΦΕΚ 2202/Β/22.12.99) με θέμα «Προϋποθέσεις χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας σε επιχειρήσεις Σ.Κ.»» οι ισχύουσες προδιαγραφές κ.λ.π απαιτήσεις για τη δημιουργία Σ.Κ μειώθηκαν μόνο προκειμένου για μικρά Σ.Κ που ανεγείρονται με ίδια κεφάλαια. Έτσι, στην Απόφαση του 1999 (ως ανωτέρω) προστέθηκε παράγραφος 8.1 σύμφωνα με την οποία για Σ.Κ χωρητικότητας το πολύ έως 200 συνέδρων, που δημιουργούνται αποκλειστικά με ίδια κεφάλαια, εφαρμόζονται πιστά οι προδιαγραφές της υπ’ αριθ.23908/91 Κοινής Απόφασης των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας, Τουρισμού και Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων, με εξαίρεση την παράγρ.2.2.3 για την εφαρμογή της οποίας είναι δυνατό να λαμβάνεται υπόψη η ύπαρξη σε απόσταση 15χλμ. από το Σ.Κ. διπλάσιου αριθμού ξενοδοχειακών κλινών από εκείνο της δυναμικότητας του Σ.Κ όχι μόνο τάξεων ΑΑ και Α, αλλά συμπληρωματικά και τάξεων Β και Γ. Για τη χορήγηση ειδικού σήματος λειτουργίας στις εν λόγω επιχειρήσεις υποβάλλονται όλα τα δικαιολογητικά, που αναφέρονται στην παράγραφο 2β της απόφασης Τ/ 4486/03.12.99. Κατά τα λοιπά ισχύει η ίδια απόφαση.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει ίσως να ερμηνευθεί η επιμονή της Πολιτείας στην ύπαρξη ικανού αριθμού ξενοδοχειακών κλινών και μάλιστα κατά κανόνα υψηλών τάξεων, προκειμένου όχι μόνο να χρηματοδοτήσει μέσω των κινήτρων του αναπτυξιακού νόμου, αλλά ακόμη και να επιτρέψει τη νόμιμη ανέγερση και λειτουργία Σ.Κ: Τα Σ.Κ αποτελούν εγκαταστάσεις υποδομής, όπου συναθροίζεται

78

κοινό για διάφορους λόγους : συναντήσεις (ημερίδες, σεμινάρια, παρουσιάσεις), συσκέψεις στα πλαίσια ταξιδιών κινήτρων (incentives), που προσφέρουν μεγάλες επιχειρήσεις προς τα στελέχη τους, μεγάλα ή μικρά συνέδρια ή ακόμη και εκθέσεις. Η συνάθροιση αυτή έχει ως προϋπόθεση τη δυνατότητα του κοινού, που συμμετέχει, να διαμείνει σε καταλύματα ανάλογα των απαιτήσεών του, που διεθνώς είναι αρκετά υψηλές, εξ ου και συνήθως τα ειδικά αυτά κοινά καταλύουν σε ξενοδοχεία υψηλών κατηγοριών. Εξάλλου, διεθνώς τα Σ.Κ δεν είναι εγκαταστάσεις ιδιαίτερα προσοδοφόρες, στις καλλίτερες των περιπτώσεων καλύπτουν με άνεση το κόστος λειτουργίας τους, γι αυτό υπάρχουν πολλά παραδείγματα Σ.Κ που ανήκουν σε κρατικούς φορείς ή σε ΟΤΑ και στηρίζουν τους παραγωγικούς κλάδους της περιοχής τους. Κατά συνέπεια, η δημιουργία ενός Σ.Κ (πολύ δε περισσότερο, όταν αυτό απορροφά άμεσα ή έμμεσα πολύτιμους κρατικούς πόρους) χωρίς να υπάρχει η προϋπόθεση της ύπαρξης των αναγκαίων σε αριθμό και επίπεδο κλινών, το καθιστά εξ αρχής προβληματικό. Εν τούτοις, η Πολιτεία αναγνώρισε με την τελευταία Υ.Α του 2001, ότι υπάρχουν περιπτώσεις (πχ πρωτεύουσες νομών που χρειάζονται μικρά Σ.Κ για εμπορικούς, πολιτιστικούς και κοινωνικούς σκοπούς), που ένα μικρό Σ.Κ μέχρι 200 ατόμων, εφόσον αποτελεί μη ενισχυόμενη με τα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου επιχείρηση, θα μπορούσε λόγω ειδικών συνθηκών να στηρίξει τη λειτουργία και βιωσιμότητά του συμπληρωματικά και σε ξενοδοχεία χαμηλότερων τάξεων (Β ή και Γ). Είναι προφανές ότι στην περίπτωση αυτή, ο επιχειρηματίας θα έχει σταθμίσει τους παράγοντες βιωσιμότητας εφόσον διακινδυνεύει το 100% του κόστους της επένδυσης.

Θα πρέπει επίσης να γίνει διάκριση μεταξύ συνεδριακών κέντρων και χώρων συνεδριακών εκδηλώσεων, που διαθέτουν τα κύρια ξενοδοχειακά καταλύματα. Το Σ.Κ χαρακτηρίζεται από πληρότητα στη σύνθεση χώρων και εξυπηρετήσεων, έτσι ώστε να καλύπτονται μέσω αυτού όλες οι ανάγκες των σύγχρονων συνεδρίων. Αντίθετα, αρκετά ξενοδοχεία συνήθως υψηλών τάξεων έχουν διαμορφώσει κάποιους χώρους τους (πχ αίθουσες πολλαπλών χρήσεων) σε συνεδριακές αίθουσες, μετά από σχετική έγκριση αρχιτεκτονικών σχεδίων ΕΟΤ, προκειμένου να εξυπηρετούν μικρές ή μεγαλύτερες συναθροίσεις, σεμινάρια, συνελεύσεις, συναντήσεις κινήτρων ή και συνέδρια. Στην τελευταία αυτή περίπτωση δεν υφίσταται Σ.Κ είτε ως χωριστή είτε ως ενιαία επιχείρηση με το ξενοδοχείο και επομένως δεν χορηγείται ειδικό σήμα Σ.Κ. Αυτό που απαιτείται να υφίσταται για τη νόμιμη χρήση των χώρων αυτών είναι μόνο το σήμα του ξενοδοχείου, με προαπαιτούμενο την έγκριση της χρήσης των συγκεκριμένων χώρων κατά την έγκριση των αρχιτεκτονικών σχεδίων από τον ΕΟΤ. Προφανώς στην περίπτωση αυτή δεν εγκρίνεται ούτε διακριτικός τίτλος Σ.Κ.

Πολιτιστικά κέντρα και αίθουσες πολλαπλών χρήσεων των ΟΤΑ ή άλλων φορέων είναι επίσης δυνατόν να στεγάσουν συνεδριακές εκδηλώσεις, συχνά δε είναι και λόγω μεγέθους περισσότερο κατάλληλα για να φιλοξενούν μικρά συνέδρια, σεμινάρια κλπ που πραγματοποιούνται στην ύπαιθρο.

79

Μαρίνες (ή Τουριστικοί Λιμένες Σκαφών Αναψυχής)Την δημιουργία εγκαταστάσεων θαλάσσιου τουρισμού γενικά διέπουν οι διατάξεις των άρθρων 29- 37 του Ν.2160/93 "Ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις", που αποτελούν το κεφάλαιο Γ’ αυτού, το οποίο φέρει τον τίτλο «Δημιουργία και λειτουργία τουριστικών λιμένων», όπως ισχύει σήμερα.

Στο άρθρο 29 του Ν.2160/93 παρατίθεται ο ορισμός του «Τουριστικού λιμένα σκαφών αναψυχής» (μαρίνας): πρόκειται για τον χερσαίο και θαλάσσιο χώρο, που προορίζεται κατά κύριο λόγο για την εξυπηρέτηση σκαφών αναψυχής, είτε για αγκυροβόλημα (sic), είτε για μακροχρόνια ή παροδική χερσαία εναπόθεση, είτε για εξυπηρέτηση των διερχόμενων σκαφών.(παράγρ.1). Στη συνέχεια ορίζεται ότι σε κάθε τουριστικό λιμένα (στο εξής Τ.Λ) καθορίζεται με βάση τις διατάξεις του ίδιου νόμου τμήμα ξηράς (χερσαία ζώνη) και θαλάσσης (θαλάσσια ζώνη), στην οποία επιτρέπεται η εκτέλεση λιμενικών έργων και η κατασκευή πάσης φύσεως χερσαίων κτιριακών κ.λ.π εγκαταστάσεων, που απαιτούνται για τη δημιουργία, τη λειτουργία, την τουριστική ανάπτυξη, την εκμετάλλευση, αξιοποίηση και την οικονομική βιωσιμότητα του λιμένα. Η χερσαία και θαλάσσια ζώνη συναποτελούν τη «ζώνη του τουριστικού λιμένα». Στα έργα και τις εγκαταστάσεις αυτές περιλαμβάνονται ιδίως οι απαραίτητες προσχώσεις του θαλάσσιου χώρου, τα λιμενικά έργα, οι διαμορφώσεις του περιβάλλοντος χώρου (παράλιου και χερσαίου) για εναπόθεση, συντήρηση και επισκευή σκαφών αναψυχής, καθώς και οι πάσης φύσεως κτιριακές εγκαταστάσεις για δραστηριότητες υποστήριξης του Τ.Λ, τουριστικής αξιοποίησης, εκμετάλλευσής του και υποστήριξης των συναφών και λοιπών εμπορικών δραστηριοτήτων, συμπεριλαμβανομένης της ανέγερσης κατοικιών στη ζώνη του Τ.Λ για μακροχρόνια εκμετάλλευση. (παράγρ.2)

Ακολουθεί ο ορισμός του «φορέα διαχείρισης Τ.Λ»: είναι το φυσικό ή νομικό πρόσωπο δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου, που έχει αναλάβει με σύμβαση με το Δημόσιο την κατασκευή, λειτουργία και εκμετάλλευση Τ.Λ.(παράγρ.3)

Η χερσαία ζώνη του Τ.Λ αποτελείται από τον αιγιαλό και τους συνεχόμενους χώρους, που είναι αναγκαίοι για την εκτέλεση των έργων (όπως αυτά ήδη ορίστηκαν ανωτέρω). Όπου υπάρχει εγκεκριμένο σχέδιο ρυμοτομίας, η εσωτερική οριακή γραμμή της χερσαίας ζώνης δεν μπορεί να υπερβεί την πλησιέστερη ρυμοτομική γραμμή. Εάν η έκταση της χερσαίας ζώνης δεν επαρκεί για τις ανάγκες του Τ.Λ. δύναται να επεκταθεί, με τροποποίηση του τυχόν υφιστάμενου σχεδίου ρυμοτομίας με Π.Δ/μα, που εκδίδεται με πρόταση των Υπουργών Εθνικής Οικονομίας (ο οποίος ήταν το 1993 εποπτεύων του ΕΟΤ και αρμόδιος για θέματα Τουρισμού και έχει αυτοδικαίως αντικατασταθεί πλέον από τον Υπουργό Τουριστικής Ανάπτυξης) και ΠΕΧΩΔΕ, ύστερα από γνώμη του Κεντρικού Συμβουλίου Χωροταξίας, Οικισμού και Περιβάλλοντος (του Κ.ΣΧΟΠ) και του οικείου δημοτικού ή κοινοτικού συμβουλίου. Οι αποζημιώσεις από την τροποποίηση του ρυμοτομικού σχεδίου, που κατά τις κείμενες διατάξεις βαρύνουν το δήμο ή την κοινότητα, καταβάλλονται από το φορέα διαχείρισης Τ.Λ. Επιτρέπεται η περίφραξη μέρους ή

80

του συνόλου της χερσαίας ζώνης Τ.Λ., προκειμένου να εξασφαλίζεται η ασφάλεια και η τάξη στη ζώνη του λιμένα. (παράγρ.4)

Η «θαλάσσια ζώνη» του Τ.Λ περιλαμβάνει τις λιμενολεκάνες και τους διαύλους, που ορίζονται από τα εξωτερικά λιμενικά έργα (μόλοι, κυματοθραύστες) και τα εσωτερικά λιμενικά έργα ( κρηπίδες, όρια επιχώσεων) ή ταυτίζεται με θαλάσσιους προφυλαγμένους όρμους. Η θαλάσσια ζώνη δεν μπορεί να επεκταθεί σε απόσταση μεγαλύτερη των πεντακοσίων (500) μέτρων από τα όρια της χερσαίας ζώνης του Τ.Λ προς την ανοικτή θάλασσα. Η έκταση αυτή ορίζεται εκατέρωθεν από νοητό τόξο κύκλου, που γράφεται με κέντρα τα άκρα της χερσαίας ζώνης και ακτίνα 500μ. Εάν η προ του αιγιαλού θαλάσσια ζώνη είναι αβαθής, επιτρέπεται η επέκτασή της και πέρα από τη γραμμή των 500μ. και μέχρι να συναντήσει θάλασσα βάθους 10μ. (παράγρ.5)

Για τη δημιουργία νέου Τ.Λ. ή για την επέκταση, συμπλήρωση ή μετατροπή υπάρχοντος λιμένα σε τουριστικό, εφαρμόζονται αποκλειστικά οι διατάξεις του νόμου αυτού (δηλ. του κεφ.Γ’ του Ν.2160). Το ίδιο ισχύει και για τη λειτουργία των υφιστάμενων ανεξάρτητα από το ιδιοκτησιακό τους καθεστώς. (παράγρ.6)

Ας σημειωθεί ότι μορφές τουριστικών λιμένων είναι και οι ζώνες αγκυροβολίας, τα καταφύγια τουριστικών σκαφών και οι ξενοδοχειακοί λιμένες (βλ.κατωτέρω)

Η διοίκηση, διαχείριση, εκμετάλλευση και έλεγχος των Τ.Λ ( άρθρο 30) ανήκει στο Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης. Με απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης συγκροτείται εννεαμελής Επιτροπή (παράγρ.2). Η σχετική με τη σύνθεση της Επιτροπής διάταξη τροποποιήθηκε με την παράγρ.1 του άρθρ.38 του Ν.3105/03, που αντικαταστάθηκε με την παράγρ.10 του άρθρ.8 του Ν.3270/04, σύμφωνα με την οποία η «Επιτροπή Τουριστικών Λιμένων» αποτελείται από το Γενικό ή τον Ειδικό Γραμματέα του Υπ.Τ.Α, τον προϊστάμενο της Δ/νσης Θαλάσσιου Τουρισμού και Τουριστικών Λιμένων του Υπ.Τ.Α (ήδη με τον πρόσφατο οργανισμό του Υπ.Τ.Α ονομάστηκε Δ/νση Τουριστικών Λιμένων), από ένα εκπρόσωπο των Υπουργείων Οικονομίας και Οικονομικών, ΠΕΧΩΔΕ, Εθνικής Άμυνας, Πολιτισμού, ένα εκπρόσωπο του ΕΟΤ και ένα πτυχιούχο ΑΕΙ. Πρόεδρος της Επιτροπής ορίζεται ο Γενικός ή ο Ειδικός Γραμματέας του Υπ.Τ.Α αναπληρούμενος από το Δ/ντή Τουριστικής Πολιτικής του ίδιου υπουργείου. Με την ίδια απόφαση ορίζονται οι αναπληρωτές των μελών και ο γραμματέας της Επιτροπής. Εισηγητές των θεμάτων που συζητούνται στην Επιτροπή ορίζονται με απόφαση του προέδρου υπάλληλοι της Δ/νσης Τουριστικών Λιμένων. Η Επιτροπή μπορεί να υποβοηθείται στο έργο της από χρηματοοικονομικό σύμβουλο. Ο σύμβουλος προσλαμβάνεται στο Υπ.Τ.Α ή στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών, ύστερα από εισήγηση του προέδρου της Επιτροπής.

Για τη χωροθέτηση, την έγκριση των χρήσεων γης και των όρων και περιορισμών δόμησης του Τ.Λ ή για τη μετατροπή υπάρχοντος λιμένα σε τουριστικό, απαιτείται η γνώμη της Επιτροπής, η οποία -στα πλαίσια της άσκησης των αρμοδιοτήτων της-

81

μπορεί να διενεργεί αυτοψίες και να ζητεί πληροφορίες, τεχνικά ή άλλα στοιχεία από τη δ/νση τεχνικών υπηρεσιών της νομαρχίας του τόπου του Τ.Λ.

Στο τέλος της (τελευταίας) παραγρ.5 του άρθρ.30 προστέθηκε με το άρθρ.27 παράγρ.5 του Ν.2636/9835 νέο εδάφιο, που έχει ως εξής: «Η χρήση και εκμετάλλευση των παραπάνω Τ.Λ. μπορεί να παραχωρείται σε ΟΤΑ α’ και β΄βαθμού με σύμβαση, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρ.31 παράγρ.7, εφόσον είναι κύριος ή επικαρπωτής παράκτιου ακινήτου, που έχει περιληφθεί στη χερσαία ζώνη του Τ.Λ ή συνέχεται με αυτήν και εφόσον αυτός αναλαμβάνει την υποχρέωση εκτέλεσης όλων των αναγκαίων για τη λειτουργία του λιμένα έργων»

Σε περίπτωση χωροθέτησης Τ.Λ μέσα σε ζώνη υφιστάμενου εμπορικού λιμένα, η Επιτροπή, πριν να εκδώσει απόφαση, διαβιβάζει το σχετικό φάκελλο στο ΥΕΝ, προκειμένου αυτό να γνωμοδοτήσει, εντός 2μήνου από τη λήψη του φακέλλου, αν από τον υπό χωροθέτηση Τ.Λ παρακωλύεται η λειτουργία του εμπορικού λιμένα, η κατασκευή προγραμματισμένων έργων επέκτασης αυτού ή παραβλάπτεται η ασφάλειά του λιμένα ή των υπαρχουσών εγκαταστάσεων αυτού. Παρερχομένης απράκτου της προθεσμίας των δύο μηνών τεκμαίρεται, ότι το ΥΕΝ έχει γνωμοδοτήσει θετικά. (παράγρ.6).

Τ.Λ μπορεί να δημιουργηθεί με πρωτοβουλία της αρμόδιας Δ/νσης του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης ή οποιουδήποτε φυσικού ή νομικού προσώπου δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου. Το φυσικό ή νομικό πρόσωπο πρέπει να είναι κύριος ή επικαρπωτής του παράκτιου ακινήτου, μπροστά στο οποίο ενδιαφέρεται να χωροθετήσει και να κατασκευάσει Τ.Λ. (ή να έχει συνάψει συμβολαιογραφικό προσύμφωνο κυριότητας ή επικαρπίας).(παράγρ.1 άρθρ.31)

Για τη χωροθέτηση Τ.Λ υποβάλλονται συγκεκριμένα δικαιολογητικά (παράγρ.2).Αξίζει να σημειωθεί ότι ο συντελεστής δόμησης ορίζεται ότι δεν θα υπερβαίνει το 0,4 στο σύνολο της χερσαίας ζώνης, τα δε κτίρια δύνανται ν’ ανεγείρονται μέχρι τη γραμμή της παραλίας. Μεταξύ των δικαιολογητικών συγκαταλέγεται και Ερωτηματολόγιο του Πίνακα 3 του άρθρ.16 της Κ.Υ.Α 69269/5387/90 «Κατάταξη έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, περιεχόμενο της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ), καθορισμός περιεχομένου ειδικών περιβαλλοντικών μελετών και λοιπές συναφείς διατάξεις, σύμφωνα με το Ν.1650/86»(ΦΕΚ 678 Β΄).Μετά την τροποποίηση του Ν.1650/86 με τον Ν.3010/02, εκδόθηκε η Κ.Υ.Α των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και ΠΕΧΩΔΕ Η.Π.15393/2332/05.08.2002 «Κατάταξη δημόσιων και ιδιωτικών έργων και δραστηριοτήτων σε κατηγορίες, σύμφωνα με το άρθρο 3 του Ν.1650/86, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ.1 του Ν.3010/02 «Εναρμόνιση του Ν.1650/86 με τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ κ.α.(Α΄91)» (ΦΕΚ 1022 Β), καθώς και η Κ.Υ.Α των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών, Εσωτερικών, Δημόσιας Διοίκησης και

Αποκέντρωσης και ΠΕΧΩΔΕ Η.Π.11014/703/Φ104/ 14.03.2003 «Διαδικασία 35 Ν.2636/98 "Σύσταση εταιρειών για την οργάνωση καλλιτεχνικών εκδηλώσεων και για τη διαχείριση της

περιουσίας του ΕΟΤ, σύσταση Εθνικού Συμβουλίου Τουρισμού και τροποποιήσεις της νομοθεσίας για τον τουρισμό"(ΦΕΚ 198 Α)

82

Προκαταρκτικής Περιβαλλοντικής Εκτίμησης και Αξιολόγησης (Π.Π.Ε.Α) και Έγκρισης Περιβαλλοντικών Όρων (Ε.Π.Ο), σύμφωνα με το άρθρ.4 του Ν.1650/86(Α 160), όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ.2 του Ν.3010/02 «Εναρμόνιση του Ν.1650/86 με τις οδηγίες 97/11/ΕΕ και 96/61/ΕΕ κ.α.(Α΄91)»» (ΦΕΚ 332 Β), που σήμερα ισχύουν.

Μετά τη χωροθέτηση Τ.Λ η εκτέλεση όλων των έργων, που απαιτούνται για τη δημιουργία, λειτουργία, εκμετάλλευση και οικονομική βιωσιμότητα αυτού μπορεί να παραχωρείται σε επιχείρηση ή επιχειρήσεις, δημόσιες ή ιδιωτικές, ή σε όμιλο επιχειρήσεων, δημόσιων ή ιδιωτικών. Η παραχώρηση γίνεται με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, ύστερα από πρόσκληση του Υπουργού για εκδήλωση ενδιαφέροντος με δημόσιο διαγωνισμό. Με αποφάσεις του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, που δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, καθορίζονται οι όροι διενέργειας του διαγωνισμού και η διαδικασία μέχρι την υπογραφή της σύμβασης της παράγρ.7 κατωτέρω στο ίδιο άρθρο. Επιτροπή του διαγωνισμού είναι η Επιτροπή του άρθρ.30. Η κατακύρωση του διαγωνισμού γίνεται μετά από εισήγηση της Επιτροπής και απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως. (παράγρ.4). Η παράγρ.4 του άρθρ.31 του Ν.2160 συμπληρώθηκε με την παράγρ.1 του άρθρ.19 του Ν.3049/02 «Αποκρατικοποίηση επιχειρήσεων του Δημοσίου και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 212 Α), σύμφωνα με την οποία το συνολικό κόστος κατασκευής των χερσαίων και λιμενικών έργων των τουριστικών λιμένων, που παραχωρούνται σύμφωνα με τη διαδικασία της παρούσας παραγράφου, μπορεί να συγχρηματοδοτείται από το Δημόσιο, μέσω του Προϋπολογισμού Δημοσίων Επενδύσεων. Στην περίπτωση αυτή απαιτείται να προηγηθεί της διαδικασίας εκδήλωσης ενδιαφέροντος α) η σύνταξη τεχνικοοικονομικής μελέτης κόστους-οφέλους για τη βιωσιμότητα και ανταποδοτικότητα του τουριστικού λιμένα, η οποία υποβάλλεται στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών και στο Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης (Δ/νση τουριστικών λιμένων), β) η έκδοση Κ.Υ.Α των υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Τουριστικής Ανάπτυξης, με την οποία να ορίζονται οι όροι, οι προϋποθέσεις και η σχετική διαδικασία της συγχρηματοδότησης του κόστους της επένδυσης μέσω του Προϋπολογισμού Δημοσίων Επενδύσεων. Στη συνέχεια ορίζεται ότι το κόστος των χερσαίων και λιμενικών έργων των τουριστικών λιμένων, που παραχωρούνται σύμφωνα με τη διαδικασία, που προβλέπεται στη συγκεκριμένη παράγραφο δεν ενισχύεται από τον Αναπτυξιακό Νόμο.

Η παραχώρηση της χρήσης και εκμετάλλευσης της ζώνης του Τ.Λ στο φορέα διαχείρισης διέπεται από τους όρους της σύμβασης, τις διατάξεις του Ν.2160 και του Αστικού Κώδικα. Η σύμβαση υπογράφεται για λογαριασμό του Δημοσίου από τον Υπουργό Τουριστικής Ανάπτυξης και από το φορέα διαχείρισης του Τ.Λ και περιλαμβάνει τουλάχιστον λεπτομερή περιγραφή των έργων, που αναλαμβάνει να κατασκευάσει ο φορέας διαχείρισης Τ.Λ., το ελάχιστο ποσό της επένδυσης, που απαιτείται, και τον τρόπο κάλυψης αυτής, τη χρονική διάρκεια της παραχώρησης,

83

που δεν δύναται να υπερβαίνει τα 99 έτη κατ’ ανώτατο όριο, το καταβλητέο στο Δημόσιο αντάλλαγμα για όλη τη διάρκεια της παραχώρησης, τις ποινικές ρήτρες για παραβάσεις της σύμβασης, τους λόγους λύσης της σύμβασης, την επίλυση των διαφορών που ανακύπτουν μεταξύ του Δημοσίου και του φορέα διαχείρισης του Τ.Λ με διεθνή ή εσωτερική διαιτησία και οποιονδήποτε άλλο όρο συνδεόμενο με την παραχώρηση ή την εκμετάλλευση του Τ.Λ και την εξασφάλιση των δικαιωμάτων του Δημοσίου. Στη σύμβαση προσαρτώνται, από την εμπρόθεσμη κατάθεσή τους, και αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της όλες οι μελέτες, τα σχέδια, το χρονοδιάγραμμα κ.λ.π στοιχεία της παράγρ.5. Τροποίηση της σύμβασης δεν επιτρέπεται χωρίς τη συγκατάθεση του φορέα διαχείρισης. (παράγρ.7)

Ο φορέας διαχείρισης Τ.Λ οφείλει, εντός διμήνου από την ολοκλήρωση του συνόλου των έργων του Τ.Λ., να υποβάλει αίτηση στο Υπ.Τ.Α, στην οποία να επισυνάπτεται τοπογραφικό διάγραμμα και πλήρης σειρά σχεδίων του Τ.Λ και των εγκαταστάσεων αυτού, όπως κατασκευάσθηκαν, προκειμένου να εκδοθεί η άδεια λειτουργίας του Τ.Λ και όλων των εγκαταστάσεων αυτού. Το Υπ.Τ.Α προωθεί εντός 3 ημερών τα σχέδια στη Δ/νση Τεχνικών Υπηρεσιών ΕΟΤ (ήδη Δ/νση Τουριστικών Εγκαταστάσεων σύμφωνα με το ΠΔ 343/01), η οποία πραγματοποιεί έλεγχο και εντός τριάντα ημερών υποβάλλει σχετική έκθεση στο Υπ.Τ.Α. Η άδεια λειτουργίας εκδίδεται εντός διμήνου από την υποβολή της αιτήσεως. Το Υπ.Τ.Α υποχρεούται να μεριμνήσει για τον οριστικό καθορισμό της νέας οριογραμμής αιγιαλού και παραλίας και για την καταγραφή του δημοσίου κτήματος, που δημιουργήθηκε με την ολοκλήρωση των έργων του Τ.Λ. Στο φορέα διαχείρισης Τ.Λ είναι δυνατό να χορηγηθούν από το Υπ.Τ.Α και τμηματικές άδειες για τη λειτουργία διακεκριμένων τμημάτων του υπό κατασκευή Τ.Λ, εντός διμήνου από την υποβολή σχετικής αίτησής του, που θα συνοδεύεται από τα δικαιολογητικά, που θα απαιτούνται κατά περίπτωση από το Υπ.Τ.Α. (παράγρ.8)

Η μέριμνα για τη συντήρηση των έργων και εγκαταστάσεων του Τ.Λ., η καθαριότητα, με την επιφύλαξη των υποχρεώσεων των οικείων δήμων και κοινοτήτων για αποκομιδή των απορριμμάτων, η ανανέωση του τεχνικού εξοπλισμού και κάθε άλλη σχετική ενέργεια εμπίπτει στις υποχρεώσεις του φορέα διαχείρισης (παράγρ.9). Αρμόδια για τον έλεγχο της λειτουργίας των Τ.Λ. ορίστηκε αρχικά η Δ/νση Θαλάσσιου Τουρισμού του ΕΟΤ, πλην όμως στο ΠΔ 343/01, με το οποίο η Δ/νση αυτή καταργήθηκε, δεν γίνεται ειδική μνεία. Στις αρμοδιότητες της Δ/νσης Τουριστικών Εγκαταστάσεων ΕΟΤ ανήκουν και όλες οι σχετικές με τις εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής αρμοδιότητες, εφόσον δεν ανήκουν σε άλλη Δ/νση ή Τμήμα. Θα πρέπει λοιπόν να θεωρήσουμε ότι ο έλεγχος της λειτουργίας των Τ.Λ αφήνεται στον ΕΟΤ, όπως συμβαίνει και με όλες τις άλλες μορφές εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής, που ενδεικτικά απαριθμούνται στο Π. Δ. 343/01.

Οι οργανισμοί κοινής ωφέλειας (ΔΕΗ, ΟΤΕ, ΕΥΔΑΠ κ.λ.π) καθώς και οι οικείοι δήμοι και κοινότητες οφείλουν να εκτελούν τα απαραίτητα έργα υποδομής για τη σύνδεση του Τ.Λ με τα δίκτυά τους. Εάν οι φορείς αυτοί αδυνατούν ή καθυστερούν

84

την εκτέλεση των έργων υποδομής, δύναται να επιτραπεί, με απόφαση του οικείου νομάρχη, η χρησιμοποίηση άλλων τρόπων εξυπηρέτησης του Τ.Λ. (αυτοδύναμη παραγωγή ενέργειας, βιολογικός καθαρισμός κ.λ.π) (παράγρ.10)

Με αποφάσεις του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, που δημοσιεύονται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, επιτρέπεται να τροποποιούνται ή να συμπληρώνονται τα απαιτούμενα έγγραφα και δικαιολογητικά των παράγρ.2 και 5 και καθορίζεται κάθε αναγκαία λεπτομέρεια για την εφαρμογή του άρθρ.31 (παράγρ.11).

Κάθε αίτηση χωροθέτησης που υποβάλλεται στο Υπ.Τ.Α συνοδεύεται από ειδικό τέλος υπέρ του Δημοσίου, το ύψος του οποίου ορίζεται σε πεντακόσιες χιλιάδες (500.000) δρχ, εάν αφορά σε Τ.Λ ή Τ.Λ ξενοδοχειακής μονάδας και σε τριακόσιες χιλιάδες (300.000) αν αφορά σε ζώνη αγκυροβολίου ή σε καταφύγιο τουριστικών σκαφών. Τα παραπάνω ποσά μπορεί να αναπροσαρμόζονται με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης σε ποσοστό, που δεν θα υπερβαίνει ετησίως το πέντε τοις εκατόν (5%). Η διαδικασία είσπραξης και διαχείρισης αυτού του τέλους, καθώς και κάθε άλλη αναγκαία λεπτομέρεια καθορίζονται με κοινή απόφαση των Υπουργών Τουριστικής Ανάπτυξης και Οικονομίας Οικονομικών. (η τελευταία αυτή διάταξη εισήχθη ως νέα παράγραφος 12 με το άρθρο 27 παράγρ.6 του Ν.2636/98).

Ιδιοκτησίες, που τυχόν υφίστανται εντός της χερσαίας ζώνης του Τ.Λ δύνανται ν’ απαλλοτριωθούν (άρθρ.32) υπέρ του Δημοσίου, με δαπάνες του φορέα διαχείρισης Τ.Λ., εφόσον αυτό είναι αναγκαίο για την πραγματοποίηση του σκοπού, για τον οποίο γίνεται η παραχώρηση. Η απαλλοτρίωση θεωρείται επείγουσα και κηρύσσεται για δημόσια ωφέλεια με κοινή απόφαση των Υπουργών Τουριστικής Ανάπτυξης και Οικονομικών.

Επιτρέπεται για τη διευκόλυνση της ελεύθερης επικοινωνίας με τη ζώνη του Τ.Λ, μετά από σύνταξη και έγκριση τοπικού ρυμοτομικού σχεδίου, η αναγκαστική απαλλοτρίωση κτημάτων προς διάνοιξη των απαιτούμενων οδών προσπέλασης ικανού πλάτους σύμφωνα με τις ισχύουσες διατάξεις. (παράγρ.5 άρθρ.32)

Ο φορέας διαχείρισης Τ.Λ. δικαιούται να παραχωρεί διαρκή ή πολυετή ενοχικά δικαιώματα είτε σε σκάφη αναψυχής, που ελλιμενίζονται εντός της ζώνης του Τ.Λ είτε σε τρίτους, που αναλαμβάνουν την εκμετάλλευση των εγκαταστάσεων της χερσαίας ζώνης (ιδίως μίσθωση ή εκμετάλλευση εστιατορίου, μπαρ, τουριστικών καταλυμάτων, οικιών, διαμερισμάτων, σταθμού ανεφοδιασμού). Επίσης, δικαιούται να παραχωρεί τα πιο πάνω δικαιώματα για το χρονικό διάστημα, που ισχύει η παραχώρηση προς το φορέα διαχείρισης του Τ.Λ, με το σύστημα της χρονομεριστικής μίσθωσης. Κατά τα λοιπά ισχύει ο Ν.1652/86, ΦΕΚ 167 Α’. Αντίγραφα όλων των σχετικών συμβάσεων υποβάλλονται επί ποινή ακυρότητος στο Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης και την καθ΄ύλην αρμόδια ΔΟΥ, εντός ενός μηνός από της υπογραφής τους. Κατά τη λήξη ή την καθ’ οιονδήποτε τρόπον λύση της σύμβασης παραχώρησης του Δημοσίου με τον φορέα διαχείρισης Τ.Λ., οι μισθώσεις ή άλλα ενοχικά δικαιώματα οιοασδήποτε φύσης, που αφορούν τον Τ.Λ και τις εγκαταστάσεις αυτού καταργούνται. (παράγρ. 2 άρθρ.33). Μετά τη λήξη

85

της χρονικής διάρκειας ή την καθ’ οιονδήποτε τρόπο λύση της σύμβασης, η ζώνη Τ.Λ και όλες οι εντός αυτής εγκαταστάσεις περιέρχονται στο Δημόσιο χωρίς καμιά αποζημίωση του φορέα διαχείρισης Τ.Λ. Στην περίπτωση αυτή το Δημόσιο δύναται να προβεί σε νέα παραχώρηση κατά τις διατάξεις του νόμου αυτού (παράγρ.5 )

Ζώνη αγκυροβολίου με ελαφρύ εξοπλισμό δημιουργείται εντός προστατευμένων όρμων, όταν δεν θεωρείται σκόπιμη η δημιουργία εγκαταστάσεων και εξοπλισμών, που μπορεί να επιφέρουν οριστική αλλοίωση του περιβάλλοντος. Καταφύγιο τουριστικών σκαφών δημιουργείται εντός λιμένων ή προστατευμένων όρμων, όπου παρέχονται, κατ’ ελάχιστον, οι παροχές και εξυπηρετήσεις ύδατος, ρεύματος, κοινόχρηστου τηλεφώνου, παροχής καυσίμων, περισυλλογής καταλοίπων, απορριμμάτων, πυρόσβεσης και ενδιαιτήσεως υγιεινής. (Αρθρο 34, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθρ.27 παράγρ.7 του Ν.2636/98). Η χωροθέτηση ζωνών αγκυροβολίου και καταφυγίων τουριστικών σκαφών μπορεί να γίνει είτε με πρωτοβουλία του Υπ.Τ.Α, είτε ύστερα από αίτηση προς αυτό οποιουδήποτε ενδιαφερόμενου για χωροθέτηση και παραχώρηση της χρήσης και εκμετάλλευσης της ζώνης αγκυροβολίου ή του καταφυγίου. Για τη χωροθέτηση αυτή απαιτείται η υποβολή των οριζόμενων δικαιολογητικών.

Σε περίπτωση χωροθέτησης ζώνης αγκυροβολίου ή καταφυγίου τουριστικών σκαφών με πρωτοβουλία του Υπ.Τ.Α, η εκτέλεση όλων των προβλεπόμενων έργων για τη δημιουργία και τη λειτουργία τους ανατίθεται σε φυσικό ή νομικό πρόσωπο δημόσιου ή ιδιωτικού δικαίου, σύμφωνα με τις διατάξεις της παράγρ.4 του άρθρ .31 του Ν.2160. Η χρήση και η εκμετάλλευσή τους παραχωρείται στον κατά το προηγούμενο εδάφιο ανάδοχο των έργων, σύμφωνα με τις διατάξεις της παράγρ.7 του άρθρ.31 του Ν.2160. (παράγρ.6) Με το Ν.3049/02 άρθρ.19 παράγρ.2, προστέθηκε εδάφιο στην παράγρ.6 του άρθρ.34, σύμφωνα με την οποία, με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, η εκτέλεση, η χρήση και εκμετάλλευση των παραπάνω έργων ή μόνον η χρήση και εκμετάλλευση, μπορεί να παραχωρείται απευθείας στους οικείους Ο.Τ.Α έναντι ανταλλάγματος.

Σε περίπτωση χωροθέτησης ζώνης αγκυροβολίου ή καταφυγίου τουριστικών σκαφών, μετά από αίτηση οποιουδήποτε ενδιαφερόμενου τρίτου, η χρήση και εκμετάλλευση της ζώνης αγκυροβολίου ή του καταφυγίου τουριστικών σκαφών παραχωρείται σε αυτόν (φορέα διαχείρισης), έναντι ανταλλάγματος, με την απόφαση χωροθέτησης του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, που δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, σύμφωνα με τις διατάξεις της παράγρ.3 του άρθρ.31 του Ν.2160. Η παραπάνω αίτηση ανακοινώνεται από το Υπ.Τ.Α στην οικεία Νομαρχία και στον οικείο Ο.Τ.Α, οι οποίοι υποχρεούνται να την αναρτήσουν στο κατάστημά τους επί σαράντα (40) ημέρες. Σε περίπτωση, που υποβληθούν στο Υπ.Τ.Α εντός δεκαπέντε (15) ημερών μετά την εκπνοή της παραπάνω 40ήμερης προθεσμίας περισσότερες αιτήσεις για χωροθέτηση και παραχώρηση της χρήσης και εκμετάλλευσης της ίδιας ζώνης αγκυροβολίου ή του ίδιου καταφυγίου τουριστικών σκαφών, η παραχώρηση γίνεται με δημόσιο διαγωνισμό, που διενεργείται κατ’ ανάλογη εφαρμογή της παράγρ.4 του άρθρ.31 του Ν.2160. Ο

86

φορέας διαχείρισης αναλαμβάνει την υποχρέωση να εκτελέσει τα προβλεπόμενα έργα για τη δημιουργία και λειτουργία της ζώνης αγκυροβολίου ή του καταφυγίου τουριστικών σκαφών, που του παραχωρήθηκε με την παραπάνω διαδικασία.

Επιτρέπεται η δημιουργία Τ.Λ από ξενοδοχειακές μονάδες στον αιγιαλό και την παραλία, που βρίσκεται προ των εγκαταστάσεών τους για την εξυπηρέτηση της πελατείας τους, εξαιρουμένων των περιοχών, που προστατεύονται από τις διατάξεις του Ν.1650/86 ΦΕΚ 100 Α΄(δηλ. του νόμου-πλαισίου για το Περιβάλλον, όπως ισχύει), με την προϋπόθεση ότι η δυναμικότητα ελλιμενισμού σκαφών αναψυχής δεν θα υπερβαίνει ποσοστό 10% του αριθμού των δωματίων της ξενοδοχειακής μονάδας. Η δυνατότητα αυτή παρέχεται μόνο σε ξενοδοχειακές μονάδες, οι οποίες διαθέτουν άνω των 200 δωματίων και βρίσκονται σε απόσταση πέραν του ενός (1) χλμ. από υφιστάμενο Τ.Λ (άρθρ.35). Τα έργα και οι εγκαταστάσεις, που κατασκευάζονται στον αιγιαλό και την παραλία με μέριμνα των ξενοδοχειακών μονάδων κατά την παράγρ.1 του άρθρου αυτού, ανήκουν κατά κυριότητα στο Δημόσιο. Η χρήση, η διοίκηση, η διαχείριση και η συντήρησή τους παραχωρείται με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης στις ξενοδοχειακές μονάδες για την εξυπηρέτηση των οποίων κατασκευάστηκαν. Η διάρκεια της χρήσης συναρτάται άμεσα με τη λειτουργία της ξενοδοχειακής μονάδας. Για τα πρώτα είκοσι (20) έτη λειτουργίας του Τ.Λ. από την ξενοδοχειακή μονάδα δεν οφείλεται αντάλλαγμα για τη χρήση της ζώνης του Τ.Λ. Μετά την πάροδο εικοσαετίας από την έναρξη λειτουργίας του Τ.Λ. ξενοδοχειακής μονάδας δύναται να παραταθεί η εκμετάλλευση του Τ.Λ με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης και να καθοριστεί το ύψος του χρηματικού ανταλλάγματος.

Διαφοροποίηση ισχύει ως προς την αδειοδότηση των Τ.Λ σε σχέση με τις άλλες μορφές εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής. Οι Τ.Λ λαμβάνουν άδεια λειτουργίας και όχι ειδικό σήμα, η δε άδεια χορηγείται από το Υπ.Τ.Α και όχι από τον ΕΟΤ, που αδειοδοτεί τις άλλες μορφές εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής.

Εγκαταστάσεις αξιοποίησης ιαματικών πηγών

Η απόφαση, που διέπει τις προδιαγραφές των εγκαταστάσεων αυτών, η Τ4400/24.11.97 των υπουργών Ανάπτυξης και ΠΕΧΩΔΕ «Προδιαγραφές Εγκαταστάσεων Αξιοποίησης Ιαματικών Πηγών για την υπαγωγή τους στο καθεστώς κινήτρων του Ν.1892/90, όπως ισχύει» (ΦΕΚ 1067 Β) έχει εκδοθεί κατ΄ εξουσιοδότηση σχετικής διάταξης του αναπτυξιακού νόμου36 και εισάγει τις προδιαγραφές, που θα πρέπει να πληρούν οι υπαγόμενες στις διατάξεις του εγκαταστάσεις.

Με την εν λόγω Κ.Υ.Α (άρθρ.1 παράγρ.1), οι εγκαταστάσεις αξιοποίησης ιαματικών πηγών τιτλοφορούνται «Κέντρα Υδροθεραπείας Ιαματικού ΄Υδατος» και συντετμημένα Κ.Υ.Ι.Υ. Είναι χαρακτηριστικό, ότι ο όρος «υδροθεραπεία» 36 Πρόκειται για τη διάταξη της παραγρ.1 θ του άρθρ.1 του Ν.1892/90, όπως τροποποιήθηκε με τον Ν.2234/94

άρθρ.1 παράγρ.1 β. Η Κ.Υ.Α αυτή εξακολούθησε να ισχύει και υπό το καθεστώς του Ν.2601/98 και του Ν.3299/04,σύμφωνα με το άρθρ.12 παράγρ.2 εδάφ.η αυτού και μέχρι σήμερα.

87

περιλαμβάνει όλες τις μορφές θεραπευτικής χρήσης του ιαματικού ύδατος, όπως λουτροθεραπεία, ποσιθεραπεία, εισπνοθεραπεία, λασποθεραπεία κ.λ.π. Η απόφαση περιλαμβάνει, ως ελάχιστες απαιτούμενες προδιαγραφές, προδιαγραφές που αναφέρονται σε φυσικές, τεχνικές, λειτουργικές και υγειονομικές προϋποθέσεις και ειδικές απαιτήσεις (πχ για ΑΜΕΑ) με στόχο να καλύπτονται οι ανάγκες όλων των κατηγοριών τουριστικής πελατείας και συγκεκριμένα και όσων έχουν παθήσεις, για τις οποίες ενδείκνυται η χρησιμοποίηση ιαματικών υδάτων και όσων επιδιώκουν προληπτική υδροθεραπεία και όσων επιδιώκουν εξω-ιατρικές περιποιήσεις (περιποίηση σώματος και προσώπου σε χώρους, όπου υπάρχει ιαματικό ρευστό).

Στα κριτήρια χωροθέτησης των Κ.Υ.Ι.Υ (παράγρ.1.2 της απόφασης) περιλαμβάνεται η ύπαρξη ιαματικού ρευστού (νερό, τύρφη, ιλύς και πηλοειδή γενικά), η ύπαρξη επιστημονικά αποδεδειγμένων θεραπευτικών ιδιοτήτων του ιαματικού ρευστού και η ύπαρξη ιαματικών συντελεστών, υπό την έννοια των φυσικών/ τοπικών χαρακτηριστικών (κλίμα, τοποθεσία, υψόμετρο κ.λ.π) που ασκούν επιστημονικά ανεγνωρισμένη θεραπευτική επίδραση υπό ειδικές συνθήκες αξιοποίησής τους. Στα λειτουργικά κριτήρια των Κ.Υ.Ι.Υ περιλαμβάνονται (παράγρ.1.3) η άρτια διάταξη και διαμόρφωση των χώρων τους για την κάλυψη των αναγκών των παραδοσιακών και σύγχρονων μεθόδων και συστημάτων υδροθεραπείας και η ασφάλεια χρηστών και προσωπικού. Περαιτέρω, το Κ.Υ.Ι.Υ προδιαγράφεται (παράγρ.1.4) με γνώμονα την εξυπηρέτηση 1200 λούσεων και λοιπών φυσικοθεραπευτικών πράξεων σε 12ωρη βάση λειτουργίας την ημέρα δηλ. δυναμικότητα 1000 άτομα την ημέρα.

Στην παράγρ.2 της ίδιας απόφασης περιλαμβάνονται οι ορισμοί και τα αναγκαία χαρακτηριστικά των Κ.Υ.Ι.Υ όπως αυτά μνημονεύονται αδρομερώς στην παράγρ. 1, ως ακολούθως:

Πρώτα-πρώτα τα Κ.Υ.Ι.Υ (παράγρ. 2.1. α,β,γ,.δ) χαρακτηρίζονται και ρητά εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, που : (α) διαθέτουν δυνατότητα χρήσης ιδιόκτητου ή όχι φυσικού ιαματικού πόρου (ιαματικής πηγής, ιαματικού τόπου, ιαματικών πηλοειδών και ιαματικών συντελεστών του Β.Δ 24/4- 3/5/1923), (β) προσφέρουν υπηρεσίες ειδικής θεραπευτικής και προληπτικής αγωγής και συναφών ευεργετημάτων από τη χρήση ιαματικού ρευστού (γ) αξιοποιούν προϊόντα ιαματικών πόρων και συντελεστών, όπως ιαματικό ρευστό και

υποπροϊόντα του, κλίμα, τοποθεσία, ύψος (προφανώς υψόμετρο) και θάλασσα και (δ) εξασφαλίζουν την ικανοποιητική, από τη σκοπιά των αρχών της αειφορίας, εκμετάλλευση του φυσικού ιαματικού πόρου και την εναρμονισμένη συνύπαρξη των κτιριακών εγκαταστάσεων με το περιβάλλον των περιοχών όπου δημιουργούνται.

Στη συνέχεια (παράγρ.2.2) καταγράφονται τα χαρακτηριστικά των Κ.Υ.Ι.Υ και συγκεκριμένα:

88

(α) τα Κ.Υ.Ι.Υ ιδρύονται είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό με ξενοδοχειακή μονάδα υψηλών τάξεων (ΑΑ και Α και ήδη 5 ή 4* ), που ανεγείρεται ή έχει ανεγερθεί στο παρελθόν με βάσει τις εκάστοτε ισχύουσες προδιαγραφές ΕΟΤ

(β) τα γήπεδα ή οικόπεδα, όπου ανεγείρονται, θα πρέπει να βρίσκονται σε περιοχές με πηγές χαρακτηρισμένες ως «ιαματικές πηγές τουριστικής ή τοπικής σημασίας»

(γ) προβλέπεται υποχρεωτικά μικρή απόσταση του γηπέδου ή οικοπέδου από την ιαματική πηγή, ώστε να εξασφαλίζεται ο μέγιστος βαθμός διατήρησης των θεραπευτικών ιδιοτήτων και της θερμοκρασίας του ιαματικού ύδατος, στην οποία οφείλονται οι ιδιότητές του. Η καταλληλότητα της απόστασης κρίνεται από την αρμόδια επιστημονική υπηρεσία ανάλογα με τον τύπο της πηγής. Απαιτείται έκθεση για τον τεχνικό εξοπλισμό μεταφοράς του ύδατος και βεβαίωση ή συμφωνητικό για τη νόμιμη διέλευση των σωληνώσεων δια μέσου των ιδιοκτησιών, που παρεμβάλλονται.

(δ) λειτουργία στην ευρύτερη περιοχή και σε ακτίνα 5χλιμ από το γήπεδο/ οικόπεδο ξενοδοχείων ΑΑ, Α και Β τάξης (και ήδη 5, 4 και 3*) συνολικής δυναμικότητας τουλάχιστον ίσης με τη δυναμικότητα του Κ.Υ.Ι.Υ σε χρήστες/ ημέρα.

Όπως σημειώθηκε, η ανωτέρω Κ.Υ.Α έχει ισχύ προκειμένου για την υπαγωγή των εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών στον αναπτυξιακό νόμο (βλ. κατωτέρω ειδικό κεφάλαιο για τα κίνητρα επενδύσεων σε τουριστικές εγκαταστάσεις). Απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης ή πιο πρόσφατα του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, κατ’ εξουσιοδότηση της διάταξης της παραγρ.8 του άρθρ.2 του Ν.2160/93, που να ορίζει τις προϋποθέσεις, τις προδιαγραφές, τα απαραίτητα δικαιολογητικά για την ίδρυση και λειτουργία των εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών (με οποιαδήποτε ορολογία), τις σχετικές αρμοδιότητες των οργάνων της Πολιτείας και κάθε άλλη λεπτομέρεια, δεν είχε εκδοθεί μέχρι την έναρξη ισχύος του πρόσφατου Ν.3498/06 και κατά συνέπεια σήματα λειτουργίας σε τέτοιες εγκαταστάσεις δεν χορηγούνταν, αλλά συνέχιζαν να εφαρμόζονται οι διατάξεις της 1177/Τ/1960 απόφασης του Υπουργού Προεδρίας «περί εγκρίσεως κανονισμού του ΕΟΤ περί εποπτείας και λειτουργίας των υδροθεραπευτηρίων ιαματικών πηγών και των εν αυταίς εγκαταστάσεων» (ΦΕΚ 318 Β), η οποία προβλέπει ετησίως ανανεούμενη άδεια λειτουργίας ΕΟΤ προκειμένου για τις πηγές τουριστικής σημασίας και του νομάρχη προκειμένου για τις πηγές τοπικής σημασίας.

Ο πρόσφατος Ν.3498/06, στο άρθρ. 1, εισάγει νέους ορισμούς σε σχέση με τους ιαματικούς φυσικούς πόρους και τις χρήσεις τους. Σύμφωνα με το εν λόγω άρθρο, ιαματική πηγή είναι φυσική ανάβλυση ή άντληση ιαματικού φυσικού πόρου με τεχνικό έργο, όπως γεώτρηση, φρέαρ, τάφρο ή σήραγγα (φυσική ή τεχνητή) ή φυσική δημιουργία ιαματικού πηλού. Ως φυσικοί ιαματικοί πόροι θεωρούνται φυσικά νερά (ψυχρά ή θερμά), ατμοί, φυσικά αέρια ή πηλοί, που έχουν ιαματικές ιδιότητες

89

αναγνωρισμένες σύμφωνα με τις διατάξεις του ίδιου νόμου, δηλαδή (άρθρ.5 παράγρ.1) με απόφαση του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης, που εκδίδεται μετά από σύμφωνη γνώμη της Επιτροπής Προστασίας Ιαματικών Φυσικών Πόρων (του άρθρ.10 του ίδιου νόμου) και πρόταση του ΕΟΤ.

Αλλά το σημαντικότερο είναι, ότι με το ίδιο άρθρο εισάγονται νέοι όροι και αντίστοιχοι ορισμοί των εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών ή σωστότερα των εγκαταστάσεων ιαματικού τουρισμού, που είναι:

Α) Οι μονάδες ιαματικής θεραπείας : ειδικές εγκαταστάσεις με κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, στις οποίες γίνεται χρήση ιαματικών φυσικών πόρων υπό ιατρική παρακολούθηση για λόγους υγείας (προληπτικούς ή θεραπευτικούς), φυσικής αποκατάστασης ή και αναζωογόνησης, ιδίως με υδροθεραπεία, ποσιθεραπεία, εισπνοθεραπεία, ρινοπλύσεις, ατμόλουτρα, πηλοθεραπεία, καταιονισμούς ή άλλες επιστημονικώς αναγνωρισμένες μεθόδους.

Β) Τα κέντρα ιαματικού τουρισμού-θερμαλισμού : ειδικές τουριστικές εγκαταστάσεις παροχής υπηρεσιών ιαματικού τουρισμού με κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, στις οποίες εντάσσονται μονάδες ιαματικής θεραπείας ή και εγκαταστάσεις θαλασσοθεραπείας, στις οποίες γίνεται οπωσδήποτε χρήση ιαματικών φυσικών πόρων.

Γ) Τα κέντρα θαλασσοθεραπείας (βλ. και κατωτέρω σχετικό κεφάλαιο): ειδικές εγκαταστάσεις με κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, στις οποίες γίνεται χρήση θερμαινόμενου θαλασσινού νερού, άμμου, λάσπης, φυκιών και άλλων θαλασσινών ουσιών για λόγους υγείας, προληπτικούς ή θεραπευτικούς, υπό ιατρική παρακολούθηση και σε συνδυασμό με το θαλάσσιο περιβάλλον και τέλος

Δ) Τα κέντρα αναζωογόνησης (spa)37 : ειδικές εγκαταστάσεις με κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, στις οποίες γίνεται χρήση ιαματικών φυσικών πόρων ή θερμαινόμενου θαλασσινού νερού ή θερμού φυσικού νερού με προσθήκες ιαματικών φυσικών πόρων ή ζεστού φυσικού νερού με την προσθήκη πηλών, βοτάνων, φυτών, αρωμάτων, ηφαιστειακής ή χαλαζιακής άμμου, φωτός, θερμότητας, μασάζ, ατμόλουτρων διαφόρων τύπων, με σκοπό την παροχή υπηρεσιών αναζωογόνησης, ευεξίας και αισθητικής του σώματος.

Προδιαγραφές των κατά τα ανωτέρω μορφών εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών δεν έχουν εκδοθεί και ως εκ τούτου ισχύουν ακόμη οι προδιαγραφές των Κ.Υ.Ι.Υ της σχετικής Κ.Υ.Α

Κέντρα θαλασσοθεραπείας

Προδιαγραφές Κέντρων Θαλασσοθεραπείας (Κ.Θ) εισήχθησαν με την απόφαση των Υπουργών ΠΕΧΩΔΕ και Τουρισμού με ΑΠ 2356/24.11.95

37 Εδώ ο όρος spa δεν χρησιμοποιείται κατά την ιστορική του σημασία, που συνδέεται με την ύπαρξη και αξιοποίηση ιαματικής πηγής, αλλά σύμφωνα με την «σύγχρονη» έννοια (εγκατάσταση- χώρος αναζωογόνησης και αισθητικής)

90

«Προδιαγραφές Κέντρων θαλασσοθεραπείας για την υπαγωγή τους στο καθεστώς κινήτρων του Ν.1892/90 όπως ισχύει»38 (ΦΕΚ 986 Β) και, όπως ορίζεται στον τίτλο της, κάλυπτε μόνο τα Κ.Θ που υπάγονταν στον αναπτυξιακό νόμο. Οι προδιαγραφές αυτές θεσμοθετήθηκαν ως ελάχιστες και συνίστανται στις αναγκαίες τεχνικές και λειτουργικές προϋποθέσεις που (κατά την παράγρ.1 του άρθρ. 1 της απόφασης) εξασφαλίζουν : (α) την χωροθέτηση των Κ.Θ με κριτήριο την ικανοποιητική κάλυψη και στήριξή τους με έργα γενικής υποδομής και εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής και ανωδομής. (β) την άρτια διάταξη και διαμόρφωση των χώρων τους για την κάλυψη των αναγκών των σύγχρονων συστημάτων θαλασσοθεραπείας, με βάση τη διεθνή εμπειρία, και την πληρότητα εγκαταστάσεων, υπηρεσιών και εξοπλισμού με γνώμονα Κ.Θ με δυναμικότητα 100 άτομα/ ημέρα με 10ωρη λειτουργία και (γ) την ασφάλεια χρηστών και προσωπικού.

Κατά την παράγρ.2.1 της απόφασης αυτής, Κ.Θ είναι εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, που καλύπτουν τις ανάγκες θεραπείας ατόμων, με ταυτόχρονη χρήση, κάτω από ιατρική παρακολούθηση, των ευεργετημάτων του θαλασσίου περιβάλλοντος, με στόχο την πρόληψη ή θεραπεία. Ως θαλάσσιο περιβάλλον νοείται ο συνδυασμός του θαλασσίου κλίματος, του νερού της θάλασσας, της λάσπης των φυκιών, της άμμου και άλλων θαλάσσιων ουσιών . Κατά την παράγρ.2.2 τα χαρακτηριστικά των Κ.Θ ορίζονται ως ακολούθως:

α. Τα Κ.Θ είναι δυνατόν να ανεγείρονται είτε αυτοτελώς είτε σε συνδυασμό με ξενοδοχείο κλασικού τύπου ΑΑ ή Α τάξης (και ήδη 4 και 5*), ξενοδοχείο τύπου επιπλωμένων διαμερισμάτων Α τάξης ( και πλέον 5* και 4*) ή ξενοδοχείο μικτής λειτουργικής μορφής και υπό την προϋπόθεση, ότι αυτά ανεγείρονται με βάση τις ισχύουσες προδιαγραφές ΕΟΤ ή έχουν ανεγερθεί στο παρελθόν με βάση τις τότε ισχύουσες για τη δυναμικότητα και την τάξη τους τεχνικές προδιαγραφές.

β. Τα γήπεδα/ οικόπεδα στα οποία ανεγείρονται τα Κ.Θ θα πρέπει να βρίσκονται σε άμεση επαφή με τη θάλασσα.39 Κατ’ εξαίρεση είναι δυνατή η χορήγηση της σχετικής έγκρισης όταν μεταξύ της ιδιοκτησίας και της θάλασσας παρεμβάλλεται μόνο κοινόχρηστος δρόμος. Άρα μόνο στην πρώτη μετά τον αιγιαλό και την παραλία ιδιοκτησία είναι δυνατόν να δημιουργηθεί νόμιμα Κ.Θ.

γ. Απαιτείται ύπαρξη στην άμεσα ευρύτερη περιοχή κατάλληλου θαλάσσιου περιβάλλοντος και ιδιαίτερα θαλάσσιου νερού και εξασφάλιση των αναγκαίων μέσων μεταφοράς αυτού χωρίς αλλοιώσεις.

δ. Απαιτείται λειτουργία στην ευρύτερη περιοχή και σε ακτίνα 5χλμ. από το γήπεδο/ οικόπεδο του Κ.Θ κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων δυναμικότητας υπερδιπλάσιας αυτής του Κ.Θ. Σε περίπτωση που το Κ.Θ είναι εντός σχεδίου

38 Κατ΄εξουσιοδότηση της παραγρ. 1 εδάφ.θ του άρθρ.1 του Ν.1892/9039 Η προϋπόθεση αυτή –αλλά και πολλές άλλες των τεχνικών προδιαγραφών Κ.Θ- δεν συντρέχει προκειμένου για

τα διάφορα ινστιτούτα αισθητικής που αυτοαποκαλούνται και διαφημίζονται ως Κ.Θ και τα οποία φυσικά λειτουργούν κατά παράβαση των οικείων διατάξεων. Π.χ επιχείρηση που χρησιμοποιεί καλλυντικά από φύκια και βρίσκεται στην Κηφισιά ή στο Κολωνάκι δεν μπορεί εξ ορισμού να λάβει ειδικό σήμα Κ.Θ κατά τις κείμενες διατάξεις.

91

πόλεως ή ορίων οικισμού, η δυναμικότητά του δύναται να είναι ίση με τον αριθμό των κλινών ΑΑ ή Α τάξης (και ήδη 4 και 5*) των κύριων ξενοδοχειακών καταλυμάτων της ευρύτερης περιοχής.

Η απόφαση του Υπουργού Ανάπτυξης με ΑΠ Τ/2364/26.06.97 «Προϋποθέσεις έκδοσης-χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας σε επιχειρήσεις Κέντρων Θαλασσοθεραπείας» (ΦΕΚ 551 Β), που εκδόθηκε κατ΄ εξουσιοδότηση της διάταξης της παραγρ.8 του άρθρ.2 του Ν.2160/93, κάλυψε τα της αδειοδότησης των Κ.Θ με ειδικό σήμα λειτουργίας.

Με νεώτερη ρύθμιση, αυτή του Ν.3498/06 άρθρ. 1, τα κέντρα θαλασσοθεραπείας ορίζονται ως ειδικές εγκαταστάσεις με κατάλληλη υποδομή και εξοπλισμό, στις οποίες γίνεται χρήση θερμαινόμενου θαλασσινού νερού, άμμου, λάσπης, φυκιών και άλλων θαλασσινών ουσιών για λόγους υγείας, προληπτικούς ή θεραπευτικούς, υπό ιατρική παρακολούθηση και σε συνδυασμό με το θαλάσσιο περιβάλλον. Σύμφωνα δε με το τελευταίο εδάφιο του ίδιου άρθρ.1, τα κέντρα θαλασσοθεραπείας δύνανται να περιλαμβάνουν εγκαταστάσεις αναζωογόνησης40 ή και ειδικές εγκαταστάσεις φυσικής αποκατάστασης και προετοιμασίας αθλητών.

Στο άρθρ.16 του ίδιου νόμου (Προδιαγραφές εγκαταστάσεων) προβλέπεται ότι με απόφαση του αρμοδίου οργάνου του ΕΟΤ, η οποία εγκρίνεται από τον υπουργό Τουριστικής Ανάπτυξης και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, καθορίζονται οι προδιαγραφές για την ανέγερση ή μετατροπή ή επέκταση των εγκαταστάσεων και των κέντρων θαλασσοθεραπείας (όπως και των άλλων λειτουργικών μορφών εγκαταστάσεων, που καλύπτει ο εν λόγω νόμος), καθώς επίσης και τα κριτήρια κατάταξης των εγκαταστάσεων αυτών σε κατηγορίες. Τέτοιες προδιαγραφές δεν έχουν ακόμη εκδοθεί.

Ορειβατικά καταφύγια (Ο.Κ)

Πρόκειται για ειδικά για ορειβάτες καταλύματα, τα οποία στο παρελθόν ανέγειρε κυρίως η Ομοσπονδία Ορειβασίας ή τα σωματεία –μέλη της , οι νομαρχίες ή ο

ΕΟΤ.

Ειδικές ρυθμίσεις περιέλαβε ο Ν.3105/03 στο άρθρ.40. Στην παράγρ.1 του εν λόγω άρθρου δίνεται ο ορισμός του Ο.Κ.: πρόκειται για κτιριακή εγκατάσταση με ογδόντα (80) το πολύ κλίνες, σε υψόμετρο πάνω από εννιακόσια (900) μέτρα, που εξυπηρετεί την πεζοπορία, την ορειβασία και

την αναρρίχηση. Στην ίδια παράγραφο ορίζεται ότι τα Ο.Κ είναι εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής κατά την έννοια της παραγρ.3 του άρθρ.2 του Ν.2160/93, πράγμα εύλογο, δεδομένου ότι εξυπηρετούν τις αντίστοιχες με την ορειβασία, πεζοπορία και αναρρίχηση θεματικές μορφές τουρισμού. Μάλιστα στο ίδιο άρθρο (παράγρ.2) δίνεται ο ορισμός των ορειβατικών μονοπατιών : πρόκειται για μονοπάτια που χαράσσονται και χρησιμοποιούνται για πεζοπορία είτε στην ελληνική Επικράτεια (εθνικά μονοπάτια) είτε αποτελούν τμήματα διεθνών 40 Ορισμός των κέντρων αναζωογόνησης περιλαμβάνεται στο ίδιο άρθρ.1 (βλ. κεφ. για την αξιοποίηση ιαματικών

πηγών ανωτέρω)

92

μονοπατιών, που διέρχονται από διάφορες χώρες (όπως τα ευρωπαϊκά μονοπάτια Ε4 και Ε6).

Η παράγρ.3 του ίδιου άρθρου 40 ρυθμίζει τα της προσπέλασης σε Ο.Κ., που γίνεται από δημόσια ή δασική οδό ή κυρίως από ορειβατικά μονοπάτια. Την ευθύνη σήμανσης και συντήρησης των μονοπατιών έχουν οι φορείς διαχείρισης των Ο.Κ (βλ.παράγρ.4). σε συνεργασία με τις αρμόδιες δασικές υπηρεσίες και την Ελληνική Ομοσπονδία Ορειβασίας –Αναρρίχησης (Ε.Ο.Ο.Α) υπό την εποπτεία του ΕΟΤ. Φορέας διαχείρισης του Ο.Κ.(παράγρ.4) μπορεί να είναι σωματεία ορειβατών, πεζοπόρων, αναρριχητών, η νομαρχιακή και η τοπική αυτοδιοίκηση. Με Κ.Υ.Α των υπουργών Γεωργίας και (πλέον) Τουριστικής Ανάπτυξης καθορίζεται ο φορέας διαχείρισης κάθε ορειβατικού καταφυγίου.

Στη συνέχεια (παράγρ.5), γίνεται προσπάθεια στις ρυθμίσεις αυτές να περιληφθεί απαίτηση για προγραμματισμένη δημιουργία των Ο.Κ., η οποία να είναι αποτέλεσμα σχεδιασμού41.Ορίζεται, λοιπόν, ότι η δημιουργία τους είναι επιτρεπτή, εφόσον προβλέπεται σε σχέδια τουριστικής ανάπτυξης, σε σχέδια ανάπτυξης ορεινών περιοχών ή σε σχέδια διαχείρισης δασικών συγκροτημάτων. Στην παράγρ.6 τίθενται προϋποθέσεις δημιουργίας των Ο.Κ. και προβλέπεται ότι για την εγκατάσταση ή επέκτασή τους απαιτείται α) επ’ αόριστον παραχώρηση κατά χρήση δημόσιας δασικής έκτασης 4-6 στρ. με απόφαση του Υπουργού Γεωργίας ή άδεια επεμβάσεως, εάν πρόκειται για ιδιωτική δασική έκταση β) άδεια της αρμόδιας Δ/νσης Τουρισμού δηλ. σήμερα της αρμόδιας Π.Υ.Τ του ΕΟΤ και γ) μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων και άδεια οικοδομής. Όμως, παραχώρηση δημόσιας δασικής έκτασης ή άδεια επέμβασης σε ιδιωτική δασική έκταση δεν επιτρέπεται σε προστατευόμενες περιοχές του άρθρ.18 του Ν.1650/86, σε εθνικούς δρυμούς, σε αισθητικά δάση και σε μνημεία της φύσης, εκτός εάν στα σχέδια διαχείρισης των περιοχών αυτών υπάρχει πρόβλεψη για εγκατάσταση και λειτουργία Ο.Κ.

Στη συνέχεια (παράγρ.7) επιχειρείται να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα της αλλαγής χρήσης δασικής έκτασης (που εκ των πραγμάτων υφίσταται, όταν εντός της δασικής έκτασης ανεγείρεται κτίσμα) με ρύθμιση, σύμφωνα με την οποία η

παραχωρούμενη δασική έκταση διατηρεί το δασικό της χαρακτήρα και δεν επιτρέπεται η χρήση της για άλλους σκοπούς. Ο ίδιος περιορισμός ισχύει και για τα Ο.Κ. επί ιδιωτικών εκτάσεων. Η εν λόγω ρύθμιση προβλέπει με άλλα λόγια ότι η πραγματοποιούμενη σε πραγματικό επίπεδο αλλαγή χρήσης, δεν λογίζεται ως αλλαγή χρήσης, πράγμα, που –κατά τους

συντάκτες της διάταξης αυτής- διευκολύνει, ιδίως όσον αφορά στις ιδιωτικές δασικές εκτάσεις, η αλλαγή χρήσης των οποίων για τουριστικούς σκοπούς έχει αμφισβητηθεί ως αντισυνταγματική42. Ακολούθως, στην ίδια παράγραφο, ορίζεται ότι σε περίπτωση εγκατάλειψης ή αχρηστίας των εγκαταστάσεων, αίρεται η

41 Το μεγαλύτερο πρόβλημα σε σχέση με τα Ο.Κ. ήταν στο παρελθόν η χωρίς σχεδιασμό αυθαίρετη στις περισσότερες περιπτώσεις κατασκευή τους

42 Το ΥΠΕΧΩΔΕ εδώ και πάνω από μια 5ετία δεν αποδέχεται την αλλαγή χρήσης ιδιωτικών δασικών εκτάσεων για τη δημιουργία τουριστικών εγκαταστάσεων σύμφωνα με το άρθρ.51 του Ν.998/79, τηρώντας τη σχετική νομολογία του ΣτΕ.

93

παραχώρηση ή η άδεια επεμβάσεως και η παραχωρηθείσα έκταση ανακτά το δασικό της χαρακτήρα και δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί για άλλους σκοπούς.

Στην παράγρ.8 περιλαμβάνεται εξουσιοδότηση για την έκδοση Κ.Υ.Α των υπουργών (Τουριστικής πλέον) Ανάπτυξης και Γεωργίας, με την οποία καθορίζονται οι προδιαγραφές των κτιριακών εγκαταστάσεων και ο κανονισμός λειτουργίας των Ο.Κ.

Στην παράγρ.11 ορίζεται ότι με Κ.Υ.Α των υπουργών (Τουριστικής πλέον) Ανάπτυξης και Γεωργίας καθορίζονται οι τεχνικές προδιαγραφές χάραξης, σήμανσης, διάνοιξης και συντήρησης των ορειβατικών μονοπατιών και ρυθμίζεται κάθε ζήτημα, που αφορά στις σχετικές τουριστικές δραστηριότητες. Τέλος, στην παράγρ.12 ορίζεται ότι με απόφαση του υπουργού (Τουριστικής πλέον) Ανάπτυξης καθορίζονται τα απαιτούμενα προσόντα των φυλάκων των Ο.Κ.

Στο Παράρτημα περιλαμβάνονται όλες οι διατάξεις που διέπουν την ίδρυση των διαφόρων μορφών εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής (προδιαγραφές-διαδικασίες), που είναι δυνατό να δημιουργούνται στην ύπαιθρο.

2.4 ΛΟΙΠΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ

2.4.1 Τα τουριστικά γραφεία

Η ισχύουσα νομοθεσία για τα τουριστικά γραφεία, είναι κυρίως :

ο Ν.393/76 «περί ιδρύσεως και λειτουργίας τουριστικών γραφείων» (ΦΕΚ 199 Α), όπως συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε μεταγενέστερα με :

το ΠΔ 288/91 «Τροποποίηση των διατάξεων του Ν.393 της 27/31.7.1976 περί ιδρύσεως και λειτουργίας τουριστικών γραφείων, σε συμμόρφωση με την Οδηγία 82/470/ΕΟΚ» (ΦΕΚ102 Α).

ο Ν.2160/93 «Ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 118 Α)

Ο Ν.393/76 είναι ο βασικός νόμος, που διέπει ακόμη και σήμερα την ίδρυση και λειτουργία των τουριστικών γραφείων. Τα μεταγενέστερα νομοθετήματα (νόμοι, προεδρικά διατάγματα, υπουργικές αποφάσεις), που τον τροποποιούν και τον συμπληρώνουν, αναφέρονται σε επί μέρους θέματα ή/και εκδίδονται σε εφαρμογή κοινοτικής νομοθεσίας.

Σύμφωνα με τον ορισμό του νόμου αυτού (άρθρ.1 παράγρ.1) «Τουριστικά Γραφεία43» (κατά την έννοια του ίδιου νόμου) «είναι οι μόνιμα οργανωμένες επιχειρήσεις, οι οποίες, με τα μέσα που διαθέτουν και τις υπηρεσίες που προσφέρουν, αναλαμβάνουν τη μεταφορά ή διακίνηση ή διαμονή μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων ατόμων εντός ή εκτός της Χώρας».

43 Οι διατάξεις μεταφέρονται σε ελεύθερη μεταφορά στη δημοτική από τη συγγραφέα. Η καθιέρωση της δημοτικής έγινε μετά την κατάρτιση του κειμένου Ν.393/76, που έχει συνταχθεί στην καθαρεύουσα.

94

Στοιχεία του ορισμού αυτού, των οποίων η συνδρομή είναι απαραίτητη για να υπάρχει «τουριστικό γραφείο» είναι:

Επιχείρηση μόνιμα οργανωμένη: Ο νόμος απαιτεί να υφίσταται επιχείρηση (αδιάφορο αν θα είναι ατομική επιχείρηση ή εταιρεία) η οποία να διαθέτει μάλιστα μόνιμη οργάνωση (μ’ άλλα λόγια να διαθέτει έδρα, κατάστημα, υλικοτεχνική υποδομή και προσωπικό, έστω και αν όλα τα στοιχεία της μόνιμης οργάνωσης δεν τίθενται στο νόμο ως υποχρεωτικά ή ως ελάχιστα, όπως θα διαπιστώσουμε παρακάτω) και να μη λειτουργεί ευκαιριακά. Η μόνιμη οργάνωση αποτελεί προφανώς απαίτηση για την προστασία του καταναλωτή και τη σταθερότητα στις συναλλαγές των τουριστικών γραφείων.

Επιχείρηση που αναλαμβάνει τη μεταφορά ή διακίνηση ή διαμονή μεμονωμένων ατόμων ή ομάδων ατόμων εντός ή εκτός της Χώρας: Άρα το αντικείμενο της επιχείρησης του τουριστικού γραφείου είναι η μεταφορά ή η διακίνηση ή η διαμονή, αλλά προφανώς μπορεί να είναι (όπως άλλωστε προκύπτει και από την ενδεικτική απαρίθμηση του έργου των τουριστικών γραφείων στην επόμενη παράγρ.2 του ίδιου άρθρου) η μεταφορά ή/ και η διακίνηση ή/ και η διαμονή, δηλ. περισσότερα του ενός από τα εν λόγω τρία στοιχεία μαζί. Για παράδειγμα, τουριστικό γραφείο μεταφέρει με δικά του λεωφορεία ομάδα ατόμων από την Αθήνα στην Πάτρα, όπου επιβιβάζονται σε φέρρυ-μπωτ για την Ιταλία, τα δε εισιτήρια του φέρρυ-μπωτ και τα ξενοδοχεία έχουν κλειστεί μέσω του ίδιου γραφείου. Η διάκριση μεταξύ «μεταφοράς» και «διακίνησης» αναφέρεται προφανώς στη διάθεση ίδιων μεταφορικών μέσων (μεταφορά) ή τη μεσολάβηση για τη χρησιμοποίηση μέσων μαζικής μεταφοράς κάθε είδους όπως π.χ αεροπλάνων, πλοίων κ.λ.π (διακίνηση), ενώ το στοιχείο «διαμονή» δεν προϋποθέτει τη διάθεση ίδιων τουριστικών καταλυμάτων, αλλά τη μεσολάβηση για την εξασφάλιση διαμονής. Τέλος καθίσταται σαφές, ότι το έργο των τουριστικών γραφείων αναφέρεται και σε μεμονωμένους τουρίστες και σε τουρίστες οργανωμένους σε ομάδες και προφανώς σε τουρίστες, τους οποίους οργανώνει σε ομάδες το ίδιο το γραφείο ή τρίτος συμβαλλόμενος με το γραφείο.

Διάθεση μέσων και προσφορά υπηρεσιών (δια των οποίων το γραφείο αναλαμβάνει τη μεταφορά, διακίνηση ή διαμονή): εν προκειμένω καθίσταται σαφές

95

ότι τα τουριστικά γραφεία κινούνται στο χώρο των υπηρεσιών και ότι διενεργούν το έργο, το οποίο περιγράφεται στο νόμο δηλ. τη μεταφορά, τη διακίνηση ή/ και τη διαμονή των τουριστών, με τα μέσα που διαθέτουν και τις υπηρεσίες που προσφέρουν. Η αναφορά σε «μέσα» την περίοδο της ψήφισης του νόμου σήμαινε κυρίως «μεταφορικά μέσα» και μάλιστα τουριστικά λεωφορεία (άλλωστε με νόμο της ίδιας λίγο-πολύ περιόδου, τον Ν. 711/77, τα τουριστικά λεωφορεία ορίστηκε, ότι ανήκουν κατ’ αποκλειστικότητα σε τουριστικά γραφεία). Σήμερα, όμως, σημαίνει και άλλα μέσα και κυρίως μέσα σύγχρονης τεχνολογίας, μέσω των οποίων και μόνον πραγματοποιούνται κρατήσεις στο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον του διεθνούς Τουρισμού.

Στην επόμενη παράγραφο (παράγρ.2 του άρθρ.1) γίνεται ενδεικτική απαρίθμηση του έργου (των εργασιών) των τουριστικών γραφείων, όπως αυτό προκύπτει από τον ορισμό της παραγράφου 1. Έτσι, λοιπόν, ορίζεται ότι οι εργασίες, στις οποίες αναφέρεται η προηγούμενη παράγραφος 1, περιλαμβάνουν «ιδία», δηλαδή ενδεικτικά:α) Την κατάρτιση και εκτέλεση προγραμμάτων εκδρομών και περιηγήσεων

εντός ή εκτός της Χώρας με ιδιόκτητο ή μισθωμένο για το συγκεκριμένο σκοπό μεταφορικό μέσο ή με μέσα δημόσιας χρήσης θαλάσσια, αεροπορικά ή χερσαία.

β) Τη μεσολάβηση για διασφάλιση ή και ενοικίαση καταλύματος, σίτισης, αναψυχής, ψυχαγωγίας και μέσων διακίνησης

γ) Τη μεσολάβηση για έκδοση εισιτηρίων κάθε μεταφορικού μέσου (εκτός των εισιτηρίων για μετανάστευση44)

δ) Τη διαμεσολάβηση για την οργάνωση πάσης φύσεως συνεδρίωνε) Την παραλαβή και αποστολή αποσκευών ελλήνων ή ξένων περιηγητών

(εφόσον προφανώς το ζητήσουν)στ) Τη διαμεσολάβηση για την έκδοση διαβατηρίων (πλην των διαβατηρίων για

μετανάστευση)ζ) Την παροχή κάθε άλλης υπηρεσίας, που έχει άμεση ή έμμεση σχέση με τον

τουρισμό, όπως η προβολή τουριστικών μονάδων και η διάθεση εισιτηρίων καλλιτεχνικών εκδηλώσεων (που οργανώνει ο ΕΟΤ ή άλλοι φορείς).

Η διάκριση των τουριστικών γραφείων σε «γενικού» και «εσωτερικού» τουρισμού (παράγρ.3 άρθρ.1), διάκριση ξεπερασμένη εδώ και αρκετό καιρό στο πλαίσιο των συνθηκών, που διέπουν τον ελληνικό και διεθνή τουρισμό, εξακολουθεί να ισχύει μέχρι σήμερα. Τα πρώτα μπορούν να παρέχουν όλες τις υπηρεσίες(εργασίες) της παραγρ.2 (βλ.ανωτέρω) εντός και εκτός της Χώρας σε έλληνες και αλλοδαπούς, ενώ τα δεύτερα μπορούν να παρέχουν μόνο υπηρεσίες, που συνίστανται: 44 Οι αναφορές του Ν.393/76 στη μετανάστευση, που οφείλονται στην ανάγκη διάκρισης του έργου των

τουριστικών γραφείων από τα γραφεία μετανάστευσης, ιστορική μόνον αξία έχουν στις μέρες μας.

96

1) Στην κατάρτιση και εκτέλεση προγραμμάτων εκδρομών και περιηγήσεων εντός της Χώρας με ιδιόκτητο ή μισθωμένο για το σκοπό αυτό μεταφορικό μέσο ή με θαλάσσιο, αεροπορικό ή χερσαίο μέσο. Κατ’ εξαίρεση στα προγράμματα αυτά μπορούν να μετέχουν και αλλοδαποί (εξ αντιδιαστολής προκύπτει ότι ο κανόνας είναι να μη μετέχουν αλλοδαποί) αλλά μόνο ατομικά και σε καμιά περίπτωση σε οργανωμένες ομάδες, και εφόσον παρεπιδημούν στην πόλη, όπου η έδρα του τουριστικού γραφείου.

2) Στη διαμεσολάβηση για διασφάλιση καταλύματος, σίτισης, αναψυχής, ψυχαγωγίας και μέσων διακίνησης αλλά μόνο εντός της Χώρας και

3) Στη μεσολάβηση για την έκδοση εισιτηρίων κάθε μεταφορικού μέσου δημόσιας χρήσης μόνο εντός της Χώρας.

Για τη λειτουργία του τουριστικού γραφείου απαιτείται ειδική άδεια λειτουργίας του ΕΟΤ, που χορηγείται με απόφαση του Γενικού του Γραμματέα (άρθρ.3 παράγρ.1 του Ν.393/76 και άρθρ.2 παράγρ. 1 του ΠΔ 288/91). Στο μεταγενέστερο Ν.2160/93 προβλέφθηκε (άρθρ.2 παράγρ.4) ότι «τουριστικά είναι τα γραφεία κατά την έννοια του άρθρ.1 του Ν.393/76». Όμως, περαιτέρω ορίζεται στον ίδιο νόμο (άρθρ.3 παράγρ.3) ότι το ειδικό σήμα λειτουργίας αντικαθιστά την άδεια λειτουργίας

επιχειρήσεως, που χορηγεί ο ΕΟΤ, όπως επίσης ότι «όπου κατά τις κείμενες διατάξεις

προβλέπεται η προσωρινή ή οριστική αφαίρεση της άδειας λειτουργίας τουριστικής

επιχείρησης (του άρθρ.2 του Ν.2160/93, όπου καταγράφονται οι τουριστικές

επιχειρήσεις) νοείται εφεξής η προσωρινή ή οριστική αφαίρεση του ειδικού

σήματος». Κατά συνέπεια, η άδεια λειτουργίας του άρθρ.3 του Ν.393/76 έχει

αντικατασταθεί από το ειδικό σήμα λειτουργίας του άρθρ.3 του Ν.2160/93 και

οι διατάξεις του βασικού νόμου, του Ν.393/76, που αναφέρονται στην άδεια

λειτουργίας, όπως τροποποιήθηκαν, διέπουν πλέον τα αντίστοιχα θέματα σχετικά με το

Ειδικό Σήμα Λειτουργίας, που χορηγεί ο ΕΟΤ μέσω των Περιφερειακών του

Υπηρεσιών.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ

Η διακίνηση τουριστών (διοργάνωση εκδρομών, εκδηλώσεων, κρατήσεις κλπ) όλων των μορφών τουρισμού, συμπεριλαμβανομένων και των μορφών τουρισμού της Υπαίθρου προϋποθέτει την ύπαρξη Τουριστικού Γραφείου. Στο παρελθόν είχαν υλοποιηθεί κοινοτικά προγράμματα (από φορείς εκτός Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης και ΕΟΤ) για την ίδρυση γραφείων οικοτουρισμού, πολιτιστικού τουρισμού κλπ χωρίς Ειδικό Σήμα Λειτουργίας Τουριστικού Γραφείου. Η λειτουργία των Γραφείων αυτών είναι εξ αρχής παράνομη. Όλες οι τουριστικές δραστηριότητες στην Ύπαιθρο και στη φύση θα πρέπει να οργανώνονται και η διαμεσολάβηση για την οργάνωση των εκδρομών και ταξιδιών στην ύπαιθρο θα πρέπει να γίνεται από τουριστικά γραφεία.

97

2.4.2 Οι τουριστικές επιχειρήσεις οδικών μεταφορών (Τ.Ε.Ο.Μ)

Οι σχετικές ρυθμίσεις βασίστηκαν στην εξουσιοδότηση της διάταξης της παραγρ.7 του άρθρ.2 του Ν.2160/93 (εδάφ. β), σύμφωνα με την οποία με απόφαση του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ, η οποία εκδίδεται μετά γνώμη του Δ.Σ του ΕΟΤ και δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, μπορεί να υπάγονται στις τουριστικές επιχειρήσεις και να προσδιορίζονται εννοιολογικά και άλλα είδη τουριστικών καταλυμάτων και γενικά τουριστικών επιχειρήσεων. Προφανώς, η αναφορά αυτή γίνεται σε μορφές επιχειρήσεων, τις οποίες δεν έχει προβλέψει και καταγράψει το άρθρ.2 του ίδιου νόμου.

Η σχετική απόφαση του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ είναι η 523060/ 27.06.1995 «Εννοιολογικός προσδιορισμός και καθορισμός διαδικασίας έκδοσης και χορήγησης ειδικού σήματος λειτουργίας σε επιχειρήσεις, που πραγματοποιούν οδικές μεταφορές τουριστών» (ΦΕΚ 603 Β). Σύμφωνα με την απόφαση αυτή (παράγρ.2 ) τουριστικές επιχειρήσεις οδικών μεταφορών (Τ.Ε.Ο.Μ) χαρακτηρίζονται οι μονίμως οργανωμένες επιχειρήσεις, που έχουν στην κυριότητα, νομή ή κατοχή τους, βάσει νομίμων τίτλων, ένα ή περισσότερα ειδικά τουριστικά λεωφορεία του Ν.711/77 «περί Ειδικών Τουριστικών λεωφορείων» (ΦΕΚ 284 Α) και εφόσον δεν είναι τουριστικά γραφεία του Ν.393/76, όπως συμπληρώθηκε και τροποποιήθηκε μεταγενέστερα και σήμερα ισχύει.

Οι Τ.Ε.Ο.Μ θα πρέπει να είναι μονίμως οργανωμένες επιχειρήσεις. Ο νόμος απαιτεί να υφίσταται επιχείρηση (αδιάφορο αν θα είναι ατομική επιχείρηση ή εταιρεία), η οποία να διαθέτει μάλιστα μόνιμη οργάνωση και να μη λειτουργεί ευκαιριακά. Η μόνιμη οργάνωση αποτελεί προφανώς απαίτηση για την προστασία του καταναλωτή και τη σταθερότητα στις συναλλαγές των τουριστικών επιχειρήσεων οδικών μεταφορών .

Οι περιπτώσεις (μορφές) μεταφορικού έργου των τουριστικών λεωφορείων ρυθμίζονται με την παράγρ.1 του άρθρ.1 του Ν.2446/96 « Τροποποίηση του Ν.711/77 (ΦΕΚ 284 Α) «περί ειδικών τουριστικών λεωφορείων» και άλλες διατάξεις»» (ΦΕΚ 276 Α), η οποία καταγράφει και αριθμεί τις περιπτώσεις αυτές. Η ισχύουσα καταγραφή και αρίθμηση των μορφών μεταφορικού έργου των τουριστικών λεωφορείων σύμφωνα με την παράγρ.1 του άρθρ.1 του Ν.2446/96 είναι:α. Μεταφορά προσώπων στα πλαίσια της οργάνωσης συνεδρίων, εκθέσεων,

σεμιναρίων, αθλητικών –πολιτιστικών-κοινωνικών εκδηλώσεων.β. Μεταφορά προσώπων σε οργανωμένες εκδρομές εντός και εκτός της Χώραςγ. Μεταφορά από και προς αεροδρόμια, λιμάνια, σιδηροδρομικούς και

συνοριακούς σταθμούςδ. Μεταφορά στρατιωτών από και προς τα στρατόπεδα, εφόσον αυτά δεν

εξυπηρετούνται από τακτική γραμμή του οικείου Κ.Τ.Ε.Λ ή ΡΟΔΑε. Μεταφορά μετ’ επιστροφής εργαζομένων στους τόπους εργασίας

98

στ. Μεταφορά λουομένωνζ. Μεταφορά μαθητών για πραγματοποίηση εκδρομώνη. Μεταφορά μαθητών από και προς τα σχολεία.

Σύμφωνα με την διάταξη της παραγρ.4 του ίδιου άρθρου, το μεταφορικό έργο των τουριστικών λεωφορείων διενεργείται για λογαριασμό τουριστικού γραφείου, που λειτουργεί νόμιμα βάσει της κείμενης νομοθεσίας και κατόπιν ειδικής προς τούτο έγγραφης σύμβασης, ο τύπος της οποίας έχει αποδεικτικό χαρακτήρα, και η οποία μπορεί να αφορά μεμονωμένη μεταφορά ή μεταφορές ή και μακροχρόνια συνεργασία.

Εξαίρεση, ως προς το υποχρεωτικό της σύμπραξης Τ.Ε.Ο.Μ με τουριστικό γραφείο, βάσει συγκεκριμένης έγγραφης σύμβασης, εισάγει η παράγρ. 5 του άρθρ.1 του Ν.2446/96, σύμφωνα με την οποία το μεταφορικό έργο των παρακάτω περιπτώσεων της παραγρ.1 του άρθρ.1 του ίδιου νόμου, είναι δυνατόν να διενεργείται και από τουριστικά λεωφορεία, που ανήκουν σε Τ.Ε.Ο.Μ μόνο με ολική μίσθωση και απαγορευομένης της με οποιοδήποτε τρόπο εκτέλεσης συγκοινωνίας :

Μεταφορά στρατιωτών από και προς τα στρατόπεδα, εφόσον αυτά δεν εξυπηρετούνται από τακτική γραμμή του οικείου Κ.Τ.Ε.Λ ή ΡΟΔΑ (περίπτ.δ)

Μεταφορά μετ’ επιστροφής εργαζομένων στους τόπους εργασίας (περίπτ.ε΄)

Μεταφορά λουομένων (περίπτ.στ΄) Μεταφορά μαθητών από και προς τα σχολεία. (περίπτ.η)

Πρόκειται για μορφές μεταφορών, που ο ίδιος νόμος, υπό διάφορες προϋποθέσεις αναθέτει ακόμη και σε Κ.Τ.Ε.Λ, που δεν είναι καν τουριστικές επιχειρήσεις, και είναι, κατά συνέπεια, λογικό να ανατίθενται, χωρίς υποχρεωτική μεσολάβηση τουριστικού γραφείου, και στις Τ.Ε.Ο.Μ.

Σύμφωνα με την παράγρ.4 της απόφασης 523060/ 27.06.1995 του Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ, οι Τ.Ε.Ο.Μ οφείλουν, προκειμένου να λειτουργούν νόμιμα, να λάβουν το ειδικό σήμα λειτουργίας του άρθρ.3 του Ν.2160/93, από την οικεία Περιφερειακή Υπηρεσία του ΕΟΤ.

2.4.3 Τα ναυλομεσιτικά γραφεία (ναυλομεσίτες)

Αποτελούν μορφή τουριστικής επιχείρησης, οι όροι ίδρυσης και λειτουργίας της οποίας διέπονται από Κοινή Απόφαση του Υπουργού Εμπορικής Ναυτιλίας και του Υπουργού Τουριστικής Ανάπτυξης (αρχική Κ.Υ.Α 531353/ ειδ.αριθ.129/02.07.77, ΦΕΚ 637 Β, των Υπουργών Προεδρίας Κυβερνήσεως και Εμπορικής Ναυτιλίας, όπως τροποποιήθηκε με τις Κ.Υ.Α 517157/ειδ.αριθ.192/05.06.91, ΦΕΚ 447 Β, και 1484/ 09.09.94, ΦΕΚ 685 Β ) Ιδρύονται και λειτουργούν με βάση διαδικασίες ανάλογες με εκείνες των τουριστικών γραφείων (Απόφαση Γενικού Γραμματέα ΕΟΤ 502932/ 30.09.94 ΦΕΚ 779 Β )

99

Πιο συγκεκριμένα, ναυλομεσιτικά γραφεία είναι οι μόνιμα οργανωμένες επιχειρήσεις, οι οποίες με τα μέσα που διαθέτουν και τις υπηρεσίες που προσφέρουν αναλαμβάνουν την εκμίσθωση πλωτού μέσου, οποιασδήποτε μορφής (θαλαμηγού, κρουαζιεροπλοίου, επιβατηγού σκάφους, πλοιαρίου διαφόρων τύπων κλπ) με ελληνική ή ξένη σημαία, σε έλληνες και ξένους, για εκτέλεση πλόων αναψυχής με ολική ναύλωση, σύμφωνα με ναυλοσύμφωνο εγκεκριμένου τύπου, εντός και εκτός των ελληνικών χωρικών υδάτων.

Τα ναυλομεσιτικά γραφεία λειτουργούν νόμιμα με Ειδικό Σήμα Λειτουργίας που χορηγείται από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΕΟΤ.

2.4.4 Επιχειρήσεις προώθησης και πραγματοποίησης πωλήσεων Χρονομεριστικής Μίσθωσης (time sharing)

Με την εισαγωγή του θεσμού της χρονομεριστικής μίσθωσης και κυρίως λόγω της θεαματικής εξάπλωσης του θεσμού αυτού σε άλλες χώρες (ΗΠΑ, Ισπανία, Γαλλία, Πορτογαλία)<ανέκυψε και στη Χώρα μας η ανάγκη προστασίας των καταναλωτών- μισθωτών από παραπλανητικές ή εκβιαστικές πρακτικές πωλήσεων, συνήθεις στο χώρο του time sharing. Οι πρακτικές αυτές οδήγησαν την Ε.Ε στην έκδοση της Οδηγίας 47/94 για την προστασία των αγοραστών ή μισθωτών σε συμβάσεις χρονικά διαιρεμένης αγοράς ή μίσθωσης της χρήσης κτίσματος ή καταλύματος.

Η πιο συνηθισμένη από τις παραπάνω παραπλανητικές πρακτικές είναι να δίνεται η εντύπωση στον υποψήφιο μισθωτή ότι κέρδισε ως «δώρο¨» την ολιγοήμερη διαμονή σε συγκρότημα time sharing, και κατά τη διάρκεια της δήθεν δωρεάν διαμονής να πιέζεται ασφυκτικά να υπογράψει σύμβαση time sharing, χωρίς χρόνο για να σκεφτεί.

Έτσι, παρουσιάστηκε η ανάγκη να τεθούν υπό τον έλεγχο του ΕΟΤ οι επιχειρήσεις που προωθούν και πωλούν στη Χώρα μας δικαιώματα time sharing, σε συγκροτήματα που βρίσκονται στην Ελλάδα ή το Εξωτερικό, ή καθ’ οιονδήποτε τρόπο μεσολαβούν στην πώληση δικαιωμάτων χρονικά διαιρεμένης χρήσης ακινήτων του ελληνικού ή αλλοδαπού δικαίου. Άλλωστε οι επιχειρήσεις αυτές στην πράξη ασκούν μεσολάβηση προς διασφάλιση και ενοικίαση καταλύματος και ως εκ τούτου (σύμφωνα με το άρθρ.1 του Ν.393/76 όπως ισχύει) οφείλουν να έχουν Ειδικό Σήμα Λειτουργίας Τουριστικού Γραφείου.

Με την απόφαση 522883/ 95 του Γενικού Γραμματέα του ΕΟΤ (ΦΕΚ 454 Β ) όλες οι επιχειρήσεις μάρκετινγκ time sharing οφείλουν να λαμβάνουν Ε.Σ.Λ τουριστικού γραφείου, αποκτώντας ασφαλώς και το δικαίωμα να πραγματοποιούν όλες τις πράξεις, που ο νόμος επιφυλάσσει στα τουριστικά γραφεία.

2.4.5 Επιχειρήσεις εκμίσθωσης αυτοκινήτων Ι.Χ (rent a car)

Σύμφωνα με τη διάταξη άρθρ.8 του Ν.701/70, με κοινές αποφάσεις των αρμόδιων για τον Τουρισμό και τις Μεταφορές υπουργών ρυθμίζεται το θέμα της ολικής

100

μίσθωσης επιβατηγών αυτοκινήτων ιδιωτικής χρήσης άνευ οδηγού εκ μέρους οργανωμένων επιχειρήσεων, ή παροχή εγγυήσεων, ο τρόπος και οι περιορισμοί εκμίσθωσης των αυτοκινήτων κ.λ.π.

Η ισχύουσα σήμερα Κ.Υ.Α, που έχει εκδοθεί κατ’ εξουσιοδότηση της παραπάνω διάταξης είναι η 514439/ειδ.αριθ.140/94 (ΕΚ 660 Β), σύμφωνα με την οποία για τη νόμιμη λειτουργία των επιχειρήσεων εκμίσθωσης αυτοκινήτων Ι.Χ χορηγείται το Ειδικό Σήμα Λειτουργίας, το οποίο σήμερα εκδίδουν οι Περιφερειακές Υπηρεσίες του ΕΟΤ.

Ο ελάχιστος αριθμός αυτοκινήτων ιδιόκτητων ή μισθωμένων με χρηματοδοτική μίσθωση (leasing) ανά επιχείρηση είναι για τις επιχειρήσεις με έδρα ΟΤΑ της τ.Διοικήσεως Πρωτευούσης 35, τον Δήμο Θεσσαλονίκης 25, την Κρήτη 20, την Ρόδο και την Κέρκυρα 15 και για τις υπόλοιπες περιοχές της Χώρας 10, με δυνατότητα μείωσης στα 6 με απόφαση του ΕΟΤ προκειμένου για άγονες νησιωτικές ή προβληματικές ηπειρωτικές περιοχές με περιορισμένη τουριστική κίνηση. Τα ελάχιστα αυτά μεγέθη προσδιορίστηκαν με την Κ.Υ.Α. Τ. 2652/27.05.1998 (ΦΕΚ 568 Β).

Ανάλογες ρυθμίσεις διέπουν τις λεγόμενες επιχειρήσεις εκμίσθωσης δικύκλων άνευ οδηγού (Απόφαση Υπουργών Τουρισμού και Μεταφορών και Επικοινωνιών αριθμ.537142/ ειδ.αριθ.187/ 21.11.1994, ΦΕΚ 899 Β, όπως τροποποιήθηκε με την Κ.Υ.Α των υπουργών Ανάπτυξης και Μεταφορών και Επικοινωνιών Τα 192125.05.1998, ΦΕΚ 568 Β.

2.5 ΚΙΝΗΤΡΑ ΕΠΕΝΔΥΣΕΩΝ –ΚΡΑΤΙΚΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ

Ο Αναπτυξιακός Νόμος

Ο Αναπτυξιακός Νόμος και οι διαδοχικές τροποποιήσεις τουΣτα τέλη του 2004, η τότε κυβέρνηση τροποποίησε τον μέχρι τότε ισχύοντα αναπτυξιακό νόμο (Ν.2601/1998) που μεταξύ άλλων περιλάμβανε κίνητρα και για τις τουριστικές επενδύσεις. Ο νέος αναπτυξιακός νόμος (Ν.3299/04) περιέλαβε ιδιαίτερα υψηλά κίνητρα για τις τουριστικές επενδύσεις (και ιδίως τα νέα ξενοδοχεία που υπάχθηκαν στις διατάξεις του, κατά τη διάρκεια που ίσχυσε).

Με το άρθρο 37 του Ν. 3522/2006 «Μεταβολές στη φορολογία εισοδήματος απλουστεύσεις στον Κώδικα Βιβλίων και Στοιχείων και άλλες διατάξεις», τροποποιήθηκε ο Ν. 3299/2004, προκειμένου να εναρμονιστεί με το νέο εγκεκριμένο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων για τη Χώρα, που τροποποιούσε σε σημαντικό βαθμό τις οροφές (δηλ. τα υψηλότερα νόμιμα ποσοστά) των κινήτρων, που το ελληνικό δημόσιο είχε πλέον δικαίωμα να χορηγεί με τη μορφή κρατικών ενισχύσεων προς ιδιωτικές επενδύσεις.

Τα κίνητρα του ισχύοντος αναπτυξιακού νόμου45

45 Βλ. Οδηγός Τουριστικών Επενδύσεων, ΕΟΤ, Δ/νση Μελετών και Επενδύσεων, Ιούλιος 2007

101

Μορφές τουριστικών επενδύσεων, που καλύπτονται από τον αναπτυξιακό νόμο:

Ίδρυση ή επέκταση Ξενοδοχειακών μονάδων, κατηγορίας τουλάχιστον 3 *, πρώην Β΄ τάξης.

Εκσυγχρονισμός ολοκληρωμένης μορφής λειτουργουσών ξενοδοχειακών μονάδων, κατηγορίας τουλάχιστον 2 * πρώην Γ΄ τάξης ή μονάδων που έχουν διακόψει προσωρινά τη λειτουργία τους για πέντε έτη κατ΄ ανώτατο όριο, χωρίς στο διάστημα αυτό να έχει γίνει αλλαγή στη χρήση του κτιρίου και υπό τον όρο ότι κατά το χρόνο της προσωρινής διακοπής της λειτουργίας τους ήταν κατηγορίας τουλάχιστον 2 * πρώην Γ΄ τάξης.

Εκσυγχρονισμός ολοκληρωμένης μορφής λειτουργουσών τουριστικών οργανωμένων κατασκηνώσεων (campings), τουλάχιστον Γ΄ τάξης.

Εκσυγχρονισμός ολοκληρωμένης μορφής λειτουργουσών ξενοδοχειακών μονάδων κατώτερης κατηγορίας των 2*, πρώην Γ΄ τάξης σε κτίρια που χαρακτηρίζονται διατηρητέα ή παραδοσιακά, εφόσον με τον εκσυγχρονισμό τους αναβαθμίζονται τουλάχιστον σε κατηγορία 2* πρώην Γ΄ τάξη ή μονάδων που έχουν διακόψει προσωρινά τη λειτουργία τους για πέντε έτη κατ΄ ανώτατο όριο, χωρίς στο διάστημα αυτό να έχει γίνει αλλαγή στη χρήση του κτιρίου και υπό τον όρο ότι με τον εκσυγχρονισμό τους αναβαθμίζονται τουλάχιστον σε κατηγορία 2 *, πρώην Γ΄τάξη.

Εκσυγχρονισμός ξενοδοχειακών μονάδων που αφορά στη δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων με την προσθήκη νέων κοινόχρηστων χώρων, νέων χρήσεων επί κοινόχρηστων χώρων, κολυμβητικών δεξαμενών, αθλητικών εγκαταστάσεων κλπ. σε ξενοδοχειακές μονάδες τουλάχιστον κατηγορίας 2*, πρώην Γ΄ τάξης με σκοπό την παροχή πρόσθετων υπηρεσιών.

Μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχειακές μονάδες τουλάχιστον 2* πρώην Γ΄ τάξης.

Ίδρυση, επέκταση, εκσυγχρονισμός, έργων ειδικής τουριστικής υποδομής : τουριστικών λιμένων σκαφών αναψυχής (μαρινών), συνεδριακών κέντρων, γηπέδων γκολφ, εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών, κέντρων θαλασσοθεραπείας, κέντρων τουρισμού υγείας, χιονοδρομικών κέντρων, κέντρων προπονητικού-αθλητικού

102

τουρισμού, αυτοκινητροδρομίων και θεματικών πάρκων.

Οι παραπάνω μορφές τουριστικών επενδύσεων προκειμένου για τον καθορισμό των παρεχομένων ενισχύσεων κατατάσσονται σε κατηγορίες ως εξής:

Ίδρυση ή επέκταση ξενοδοχείων τουλάχιστον 3* - Ίδρυση ή επέκταση ή εκσυγχρονισμός θεματικών πάρκων και αυτοκινητοδρομίων - ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2

Λοιπές τουριστικές επενδύσεις - ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1

Είδη ενισχύσεων(α) Επιχορήγηση, που συνίσταται στη δωρεάν παροχή από το Δημόσιο

χρηματικού ποσού για την κάλυψη τμήματος της ενισχυόμενης δαπάνης της επένδυσης ή του επιχειρηματικού σχεδίου.

(β) Επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης, που συνίσταται στην κάλυψη από το Δημόσιο τμήματος των καταβαλλόμενων δόσεων χρηματοδοτικής μίσθωσης που συνάπτεται για την απόκτηση καινούργιου μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού.

(γ) Φορολογική απαλλαγή ύψους μέχρι ενός ποσοστού ή του συνόλου της αξίας της ενισχυόμενης δαπάνης του επενδυτικού σχεδίου ή και της αξίας της χρηματοδοτικής μίσθωσης καινούργιου μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού του οποίου αποκτάται η χρήση. Η ενίσχυση αυτή συνίσταται στην απαλλαγή από την καταβολή φόρου εισοδήματος μη διανεμόμενων κερδών από το σύνολο των δραστηριοτήτων της επιχείρησης της πρώτης δεκαετίας από την πραγματοποίηση της επένδυσης, με το σχηματισμό ισόποσου αφορολόγητου αποθεματικού.

(δ) Επιδότηση του κόστους της δημιουργούμενης από το επενδυτικό σχέδιο απασχόλησης που συνίσταται στην κάλυψη από το Δημόσιο για μια διετία, τμήματος του μισθολογικού κόστους των δημιουργούμενων εντός της πρώτης τριετίας από την ολοκλήρωση του επενδυτικού σχεδίου, θέσεων απασχόλησης.

Τα είδη των ενισχύσεων παρέχονται εναλλακτικά, δηλαδή ως εξής:

α) Επιχορήγηση ή και επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσηςή

β) Φορολογική απαλλαγήή

γ) Επιδότηση του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης

Επίσης προβλέπονται ειδικά καθεστώτα ενίσχυσης για επενδύσεις ύψους τουλάχιστον 50 εκ. € με σημαντική επίπτωση στη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας και στην απασχόληση με τη δημιουργία τουλάχιστον 125 θέσεων μόνιμης απασχόλησης. Οι υπαγωγές των εν λόγω επενδύσεων πραγματοποιούνται με κοινές αποφάσεις (Κ.Υ.Α) των Υπουργών

103

Οικονομίας και Οικονομικών και Ανάπτυξης, στις οποίες αποφάσεις ορίζονται οι αναγκαίες παρεκκλίσεις από τις γενικότερες ρυθμίσεις του νόμου, που αφορούν στην ιδία συμμετοχή , στη διαδικασία παροχής των ενισχύσεων κ.λ.π. Η εν λόγω ΚΥΑ θα πρέπει στη συνέχεια κυρώνεται με νόμο.

Επενδύσεις, που δεν υπάγονται στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμουΠΡΟΣΟΧΗ: Δεν υπάγονται στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου οι ακόλουθες επενδύσεις :

Η ανέγερση, επέκταση και εκσυγχρονισμός αυτοεξυπηρετούμενων καταλυμάτων (δηλαδή τουριστικών επιπλωμένων επαύλεων και τουριστικών επιπλωμένων κατοικιών)46, ενοικιαζομένων επιπλωμένων δωματίων και ενοικιαζομένων επιπλωμένων διαμερισμάτων ανεξαρτήτως τάξης47.

Η ανέγερση και επέκταση τουριστικών οργανωμένων κατασκηνώσεων (campings).48

Η αγορά επιβατικών αυτοκινήτων μέχρι έξι (6) θέσεων.

Η αγορά επίπλων και σκευών γραφείου.

Η ανέγερση ή επέκταση κτιριακών εγκαταστάσεων σε οικόπεδο που δεν ανήκει στο φορέα της επένδυσης. Κατ΄ εξαίρεση, μπορούν να ενισχυθούν:

Η ανέγερση κτιριακών εγκαταστάσεων επί οικοπέδου που δεν ανήκει στον φορέα της επένδυσης , εφόσον έχει παραχωρηθεί προς τούτο η χρήση του για χρονικό διάστημα τουλάχιστον δεκαπέντε (15) ετών, από το Δημόσιο, τον Ελληνικό Οργανισμό Τουρισμού, την ΕΛΛΗΝΙΚΑ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΑ ΑΚΙΝΗΤΑ Α.Ε (και ήδη Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης ΑΕ). , τις ΒΙ.ΠΕ. Ε.Τ.Β.Α., συμπεριλαμβανομένων και αυτών που έχουν καθεστώς ελεύθερης ζώνης, τις λοιπές Β.Ε.Π.Ε. (ΒΙ.ΠΕ., ΒΙ.ΠΑ. και ΒΙΟ.ΠΑ), την Ελληνική Ολυμπιακή Επιτροπή, την Ολυμπιακά Ακίνητα Α.Ε., τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης α΄ και β΄ βαθμού, σωματεία ή ιδρύματα, καθώς και από τεχνολογικά πάρκα προκειμένου για ανέγερση ή επέκταση κτιρίων εντός τεχνολογικών πάρκων.

Επίσης η ανέγερση κτιριακών εγκαταστάσεων επί οικοπέδου που δεν ανήκει στον φορέα της επένδυσης αλλά έχει εκμισθωθεί από το Δημόσιο, νομικά ή φυσικά πρόσωπα για χρονική διάρκεια 15 ετών, η μίσθωση έχει μεταγραφεί και ο

46 Οι τεχνικές προδιαγραφές των εν λόγω καταλυμάτων στο ΦΕΚ 557/Β/87, «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ»47 Τα καταλύματα αυτά ανεγείρονται σύμφωνα με τις προδιαγραφές του ΠΔ 337/00 «Κατάταξη

των ενοικιαζομένων δωματίων και ενοικιαζομένων επιπλωμένων διαμερισμάτων σε κατηγορίες με το σύστημα ων κλειδιών» (ΦΕΚ 281 Α).

48 Οι τεχνικές προδιαγραφές των εν λόγω καταλυμάτων στο ΦΕΚ 557/Β/87, «Τεχνικές Προδιαγραφές ΕΟΤ»

104

εκμισθωτής έχει παραιτηθεί από το δικαίωμα ιδιόχρησης. Η διάρκεια της παραχώρησης ή μίσθωσης υπολογίζεται από την ημερομηνία έκδοσης της απόφασης υπαγωγής της επένδυσης. Οι μισθώσεις καταρτίζονται και με ιδιωτικό έγγραφο. Το γνήσιο της υπογραφής του εγγράφου βεβαιώνεται από τη δημόσια οικονομική υπηρεσία, στην οποία και κατατίθεται. Μετά την κατάθεσή του το έγγραφο μεταγράφεται στο γραφείο μεταγραφών της περιφέρειας του ακινήτου.

Η πραγματοποίηση επενδύσεων Χιονοδρομικών Κέντρων, Γηπέδων Γκολφ και παραγωγής ηλεκτρισμού από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, επί ακινήτου του οποίου η χρήση έχει παραχωρηθεί ή εκμισθωθεί προς τούτο στο φορέα της επένδυσης για χρονικό διάστημα τουλάχιστον είκοσι (20) ετών.

Η εισφορά στο εταιρικό κεφάλαιο της αξίας μηχανημάτων και λοιπών παγίων στοιχείων.

Ενισχύσεις σε επενδυτικά σχέδια που πραγματοποιούνται με πρωτοβουλία και για λογαριασμό του Δημοσίου από ιδιώτη, βάσει σχετικής συμβάσεως εκτελέσεως έργου, παραχώρησης ή παροχής υπηρεσιών.

Ενισχύσεις σε φορείς επενδυτικών σχεδίων, για τους οποίους εκκρεμεί εντολή ανάκτησης ενισχύσεων κατόπιν προηγούμενης απόφασης της αρμόδιας Επιτροπής με την οποία οι ενισχύσεις κηρύσσονται παράνομες και ασυμβίβαστες με την Κοινή Αγορά.

Το ελάχιστο ύψος των υπαγόμενων επενδύσεωνΤο ελάχιστο ύψος των επενδύσεων προκειμένου για την υπαγωγή τους στον εν λόγω νόμο καθορίζεται ως εξής:

Για μεγάλες επιχειρήσεις 500.000 €

Για μεσαίες επιχειρήσεις 250.000 €

Για μικρές επιχειρήσεις 150.000 €

Για πολύ μικρές επιχειρήσεις 100.000 €

Το μέγεθος των επιχειρήσεων καθορίζεται σύμφωνα με το Παράρτημα Ι «Ορισμός των μικρών & μεσαίων επιχειρήσεων» του Κανονισμού 70/2001 της ΕΕ, όπως ισχύει.»

Η ίδια συμμετοχή του επενδυτήΤο ποσοστό της ιδίας συμμετοχής του επενδυτή στις επενδύσεις που εντάσσονται στο καθεστώς ενίσχυσης της επιχορήγησης ή και επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης δεν μπορεί να είναι κατώτερο του 25% των ενισχυόμενων δαπανών.

105

Το ανώτατο όριο των παρεχόμενων ενισχύσεωνΤο ανώτατο όριο των παρεχομένων σωρευτικά ενισχύσεων προς τον ίδιο επενδυτικό φορέα στο διάστημα μιας πενταετίας για την ίδια παραγωγική διαδικασία ανέρχεται στο ποσό των 20.000.000 €.

Οι παρεχόμενες ενισχύσεις επί του κόστους του επενδυτικού σχεδίου, αναγόμενες σε καθαρό ισοδύναμο επιχορήγησης δεν μπορούν να υπερβούν τα ποσοστά του εγκεκριμένου από την Ε.Ε. Χάρτη Περιφερειακών Ενισχύσεων.

«Μεγάλο επενδυτικό σχέδιο» νοείται επένδυση με ενισχυόμενες δαπάνες άνω των πενήντα εκατομμυρίων (50.000.000) €, υπολογιζόμενες με τις τιμές και τις συναλλαγματικές ισοτιμίες που ισχύουν κατά το χρόνο χορήγησης της ενίσχυσης.

Στα επενδυτικά σχέδια αυτά δεν παρέχονται οι προσαυξήσεις των ποσοστών ενίσχυσης που χορηγούνται στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις.

-Για επενδυτικά σχέδια που υπερβαίνουν τα 50 εκ. € το ανώτατο χορηγούμενο ποσό ενίσχυσης προσδιορίζεται ως εξής:

Για το τμήμα μέχρι πενήντα εκατομμύρια (50.000.000)€ παρέχεται το 100 % του κατά περίπτωση ανώτατου ορίου περιφερειακής ενίσχυσης.

Για το τμήμα μέχρι που υπερβαίνει τα πενήντα εκατομμύρια (50.000.000) € έως εκατό εκατομμύρια (100.000.000) € παρέχεται το 50 % του κατά περίπτωση ανώτατου ορίου περιφερειακής ενίσχυσης.

Για το τμήμα που υπερβαίνει τα εκατό εκατομμύρια (100.000.000) € παρέχεται το 34 % του κατά περίπτωση ανώτατου ορίου περιφερειακής ενίσχυσης.

Ενισχυόμενες δαπάνες (33018/25.7.07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄) απόφαση του Υπουργού Οικονομίας και Οικονομικών)

α) Αγορά γηπέδωνα) Τα επενδυτικά σχέδια που εντάσσονται στις διατάξεις του αναπτυξιακού

νόμου ενισχύονται για αγορά γηπέδων, έως 10% της ενισχυόμενης δαπάνης, αποκλειστικά για μικρές ή πολύ μικρές επιχειρήσεις.

β) Η αξία της αγοράς του γηπέδου, που ενισχύεται σε αντιστοιχία με το ποσοστό κάλυψης της μονάδας, δεν μπορεί να υπερβαίνει το 10% του συνολικού ενισχυόμενου κόστους του επενδυτικού σχεδίου.

γ) Η τιμή αγοράς του γηπέδου, που δεν θα πρέπει να υπερβαίνει την αντικειμενική αξία, προκύπτει από τα συμβολαιογραφικά έγγραφα απόκτησης κυριότητας ή σε περίπτωση έλλειψης αυτών, από στοιχεία που τεκμηριώνουν την αντικειμενική αξία του γηπέδου.

β) Αγορά Πάγιων Στοιχείων Ενεργητικού

106

Η ενίσχυση της αγοράς πάγιων στοιχείων ενεργητικού είναι δυνατή υπό την προϋπόθεση ότι:

συνδέονται άμεσα με μια παραγωγική μονάδα, η μονάδα αυτή έχει παύσει τη λειτουργία της, αποκτούνται από ανεξάρτητο επενδυτή, η σχετική συναλλαγή πραγματοποιείται υπό τους συνήθεις

όρους της αγοράς, αφαιρούνται ενισχύσεις που έχουν ήδη χορηγηθεί πριν την

αγορά.

Επιπρόσθετα για την αγορά του ακινήτου(κτίριο): η τιμή του δεν θα υπερβαίνει την αγοραία αξία και η υπόστασή του να είναι σύμφωνη με την πολεοδομική και λοιπή νομοθεσία. Για την αγορά του μεταχειρισμένου εξοπλισμού, η τιμή του δεν θα υπερβαίνει την αγοραία αξία και πρέπει να είναι χαμηλότερη από το κόστος όμοιου καινούργιου εξοπλισμού, επίσης ο εξοπλισμός θα πρέπει έχει τα τεχνικά χαρακτηριστικά που απαιτούνται για την καλή λειτουργία της ενισχυόμενης παραγωγικής μονάδας και να είναι σύμφωνος με τις ισχύουσες προδιαγραφές και πρότυπα και τέλος να υπάρχει πιστοποίηση της προέλευσης του υλικού.

γ) Δαπάνες για άϋλες επενδύσεις και αμοιβές μελετών συμβούλων Οι ενισχυόμενες δαπάνες βάσει του αναπτυξιακού νόμου πρέπει να αφορούν πάγια στοιχεία, ενσώματα και άϋλα, λειτουργικές δαπάνες δεν ενισχύονται. Τα παρεχόμενα ποσοστά επιχορήγησης για αμοιβές μελετών συμβούλων δεν μπορούν να υπερβούν κατ΄ανώτατο όριο το 50% αυτών. Οι ενισχύσεις για αμοιβές μελετών συμβούλων παρέχονται μόνο στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις, σε ποσοστό που δεν θα υπερβαίνει το 10 % του κόστους του επενδυτικού σχεδίου και δεν αφορούν συνήθεις λειτουργικές δαπάνες αυτών. Το ποσοστό ενίσχυσης των άυλων πάγιων στοιχείων δεν θα υπερβαίνει για τις μεγάλες επιχειρήσεις το 25% του κόστους του επενδυτικού σχεδίου. Τέλος τα άυλα στοιχεία θα πρέπει ν΄ αποτελούν αποσβεστέα στοιχεία του ενεργητικού, που θα χρησιμοποιούνται αποκλειστικά και μόνο στην ενισχυόμενη επένδυση και θα αποκτώνται από τρίτους με τους όρους που ισχύουν στην αγορά.

δ) Περιεχόμενο επενδυτικών σχεδίωνΤα ενισχυόμενα επενδυτικά σχέδια του αναπτυξιακού νόμου, πλην αυτών που διέπονται από άλλον του υπ΄ αριθμ. 1628/2006 ειδικό κανονισμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, θα πρέπει να αφορούν :

τη δημιουργία νέας μονάδας, την επέκταση υπάρχουσας μονάδας τη διαφοροποίηση της παραγωγής μιας μονάδας τη θεμελιώδη αλλαγή στη συνολική παραγωγική διαδικασία

υπάρχουσας μονάδας

Επενδυτικά σχέδια δεν ενισχύονται εφόσον δεν ικανοποιούν μία τουλάχιστον από τις ως άνω προϋποθέσεις.

107

Περιοχές κινήτρωνΗ Επικράτεια κατανέμεται σε τρεις (3) Περιοχές εφαρμογής των ενισχύσεων, ως εξής:

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΟΧΩΝ ΚΙΝΗΤΡΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΥ ΝΟΜΟΥΠΕΡΙΟΧΗ Α΄ Περιλαμβάνει τους Νομούς Αττικής και Θεσσαλονίκης, πλην των Βιομηχανικών Επιχειρηματικών Περιοχών (ΒΕ.ΠΕ.) και των νησιών των Νομών αυτών που εντάσσονται στην Περιοχή Β΄.ΠΕΡΙΟΧΗ Β΄ Περιλαμβάνει τους Νομούς της Περιφέρειας Θεσσαλίας (Καρδίτσας. Λάρισας, Μαγνησίας, Τρικάλων), τους Νομούς της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου (Κυκλάδων, Δωδεκανήσου), του Νομούς της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων (Κέρκυρας, Λευκάδας, Κεφαλληνίας, Ζακύνθου), τους Νομούς της Περιφέρειας Κρήτης (Ηρακλείου, Λασιθίου, Ρεθύμνου, Χανίων), τους Νομούς της Περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας (Χαλκιδικής, Σερρών, Κιλκίς, Πέλλας, Ημαθίας, Πιερίας), τους Νομούς της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας (Γρεβενών, Κοζάνης, Φλώρινας, Καστοριάς), καθώς και τους Νομούς της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας (Φθιώτιδας, Φωκίδας, Εύβοιας, Βοιωτίας, Ευρυτανίας). ΠΕΡΙΟΧΗ Γ΄Περιλαμβάνει τους Νομούς της Περιφέρειας Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης (Καβάλας, Δράμας, Ξάνθης, Ροδόπης, Έβρου), τους Νομούς της Περιφέρειας Ηπείρου (Άρτας, Πρέβεζας, Ιωαννίνων, Θεσπρωτίας), τους Νομούς της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου (Λέσβου, Χίου, Σάμου), τους Νομούς της Περιφέρειας Πελοποννήσου (Λακωνίας, Μεσσηνίας, Κορινθίας, Αργολίδας, Αρκαδίας), καθώς και τους Νομούς της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας (Αχαϊας, Αιτωλοακαρνανίας, Ηλείας).

Τα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου ανά μορφή επένδυσης

Ίδρυση ή επέκταση ξενοδοχειακών μονάδων τουλάχιστον 3*

Προϋποθέσεις, περιορισμοί και όροι για τη χορήγηση των ενισχύσεων:

Στις επενδύσεις για ίδρυση ή επέκταση ξενοδοχειακών μονάδων παρέχονται οι ενισχύσεις της επιχορήγησης και της επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης ή της επιδότησης του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης μόνον εφόσον πραγματοποιούνται :

α) Στις Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (Π.Ο.Τ.Α.) , όπως αυτές ορίζονται με του Ν.2545/1997( 254/Α)

β) Στις περιοχές της Επικράτειας που δεν περιλαμβάνονται στην Κ.Υ.Α. της παρ.16β του άρθρου 5 του Ν.3299/04, αριθ. 17829/2006 (ΦΕΚ 474/Β/8.5.2006),

108

όπως συμπληρώθηκε με την Κ.Υ.Α. 33016/25.7.07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄) και η οποία Κ.Υ.Α κωδικοποιημένη έχει ως εξής:

Άρθρο 1

Οι ενισχύσεις της επιχορήγησης, της επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης και της επιδότησης του μισθολογικού κόστους του

Ν.3299/2004, δεν έχουν εφαρμογή για τα επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων του άρθρου 3 παρ.1

περ.γι του ιδίου νόμου, που πραγματοποιούνται στα παρακάτω τμήματα της Επικράτειας:

ΠΕΡΙΟΧΕΣ ΟΠΟΥ ΔΕΝ ΧΟΡΗΓΕΙΤΑΙ ΕΠΙΧΟΡΗΓΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΔΟΤΗΣΗ ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΗΣ ΜΙΣΘΩΣΗΣ

1. Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης Στη Νήσο Θάσο καθώς και στα Δημοτικά Διαμερίσματα των Δήμων του Νομού Καβάλας που έχουν μέτωπο στον αιγιαλό, όπως αυτά καθορίζονται από τα διοικητικά όρια των ΟΤΑ. Η εξαίρεση δεν αφορά επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

2. Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας -Στο νομό Θεσσαλονίκης -Στο νομό Χαλκιδικής -Στα Δημοτικά Διαμερίσματα των Δήμων του νομού Πιερίας που έχουν μέτωπο στον αιγιαλό, όπως αυτά καθορίζονται από τα διοικητικά όρια των ΟΤΑ, εκτός αν αφορά επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

3. Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Στο Δήμο Καστοριάς του νομού Καστοριάς. Η εξαίρεση δεν αφορά επενδυτικά

σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

4. Περιφέρεια Ηπείρου Στο Δημοτικό Διαμέρισμα Πάργας (έδρα) του Δήμου Πάργας του νομού

Πρεβέζης καθώς και στο Δημοτικό Διαμέρισμα Συβότων του Δήμου Συβότων του νομού Θεσπρωτίας. Η εξαίρεση δεν αφορά επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

5. Περιφέρεια Θεσσαλίας -Στις νήσους Σκιάθου και Σκοπέλου του νομού Μαγνησίας-Στο Δημοτικό Διαμέρισμα Καλαμπάκας (έδρα) του Δήμου Καλαμπάκας του

νομού Τρικάλων.6. Περιφέρεια Ιονίων Νήσων -Στο νομό Κέρκυρας-Στο νομό Ζακύνθου-Στο νομό Λευκάδας καθώς και στο νομό Κεφαλληνίας, πλην της νήσου

Ιθάκης, εκτός αν αφορά επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης

109

ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

7. Περιφέρεια Αττικής Όλη η Περιφέρεια Αττικής, πλην των Νήσων Κυθήρων και Αντικυθήρων

καθώς και των τμημάτων της Νομαρχίας Πειραιώς που οριοθετούνται στο ηπειρωτικό τμήμα της γεωγραφικής περιφέρειας της Πελοποννήσου.

8. Περιφέρεια Πελοποννήσου Στο Δήμο Λουτρακίου Περαχώρας του νομού Κορινθίας.9. Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου Στη νήσο Σάμο του νομού Σάμου. Η εξαίρεση δεν αφορά επενδυτικά σχέδια

ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

10.Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου -Στις Νήσους Κω και Ρόδου του νομού Δωδεκανήσου-Στις Νήσους Πάτμου και Καρπάθου του νομού Δωδεκανήσου, εκτός αν αφορά

επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τεσσάρων αστέρων (4*) καθώς και επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων τριών αστέρων (3*), εφόσον συνδυάζεται με επενδυτικά σχέδια εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής των μονάδων αυτών.

-Στις Νήσους Άνδρο, Αντίπαρο, Πάρο, Ίο, Μύκονο, Νάξο, Θήρα, Θηρασιά, Σίφνο και Σύρο του νομού Κυκλάδων.

11.Περιφέρεια Κρήτης Όλη η Περιφέρεια Κρήτης

Άρθρο 2

Τα διοικητικά όρια των Πρωτοβάθμιων Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ), ορίζονται σύμφωνα με το άρθρο 1 του Ν.2539/1997 βάσει του οποίου έγινε η συγκρότηση όλων των Πρωτοβάθμιων ΟΤΑ (Δήμοι και Κοινότητες).

Άρθρο 3

1. Οι διατάξεις της παρούσας απόφασης δεν έχουν εφαρμογή για τις λοιπές κατηγορίες επενδυτικών σχεδίων στον τομέα του τουρισμού του άρθρου 3 παρ.1 περ.γ του Ν.3299/04. Επίσης δεν έχουν εφαρμογή για τα επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων που πραγματοποιούνται στις Περιοχές Ολοκληρωμένης Τουριστικής Ανάπτυξης (ΠΟΤΑ).

2. Οι διατάξεις της παρούσας απόφασης δεν έχουν εφαρμογή για τα επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων πέντε (5*) αστέρων.

3. Οι διατάξεις της παρούσας απόφασης δεν έχουν εφαρμογή για τα επενδυτικά σχέδια ίδρυσης ή επέκτασης ξενοδοχειακών μονάδων που πραγματοποιούνται επί ακινήτων υψομέτρου άνω των 800 μέτρων.

110

4. Η δημιουργία νέων κλινών που υλοποιούνται στο πλαίσιο των επενδυτικών σχεδίων που αφορούν ειδικές μορφές τουρισμού, υπόκειται στους περιορισμούς της παρούσας απόφασης.

5. Οι παραπάνω παράγραφοι (2) και (3) του άρθρου αυτού, δεν έχουν εφαρμογή για τους νομούς Θεσσαλονίκης και Αττικής πλην της Επαρχίας Λαγκαδά και του τμήματος Δυτικά του ποταμού Αξιού του Νομού Θεσσαλονίκης, της Ζώνης της Λαυρεωτικής του Νομού Αττικής (όπως αυτή καθορίστηκε με την υπ΄αριθ.37349/5.11.1991 (ΦΕΚ 950/Β/1991) κοινή απόφαση των Υπουργών ΠΕΧΩΔΕ, Εθν. Οικονομίας και Εσωτερικών) και της επαρχίας Τροιζηνίας του Νομού Αττικής.

Άρθρο 4Από τις διατάξεις της παρούσας απόφασης εκτιμάται ότι η δαπάνη που θα προκύψει σε βάρος του Προϋπολογισμού Δημοσίων Επενδύσεων εξαρτάται από το συνολικό κόστος των συγκεκριμένων επενδυτικών σχεδίων, που θα υπαχθούν στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου 3299/2004 (ΦΕΚ 261/Α/23.12.2004) και προβλέπεται από την ετήσια απόφαση καθορισμού κονδυλίων για την κάλυψη των δαπανών αυτών.

Άρθρο 5

Οι διατάξεις της παρούσας απόφασης δεν μπορούν να τροποποιηθούν πριν από την παρέλευση διετίας από τη δημοσίευσή της στην Εφημερίδα της Κυβερνήσεως (δηλαδή πριν την 8.5.2008).

Όμως:Γενικά οι επενδύσεις ίδρυσης/ επέκτασης ξενοδοχείων 3* αστέρων και άνω, που πραγματοποιούνται σε όλη τη χώρα είναι δυνατό να ενισχυθούν με το κίνητρο της φορολογικής απαλλαγής. Στην περίπτωση αυτή49, μετά από αίτηση του επενδυτή προς τη Δ/νση Μελετών και Επενδύσεων/ Τμήμα Τουριστικών Επενδύσεων του ΕΟΤ, χορηγείται έγγραφο για τη δυνατότητα ένταξης της επένδυσης στα φορολογικά κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου.

Για να είναι δυνατή η ενίσχυση με τα κίνητρα της επιχορήγησης, της επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης και της επιδότησης του μισθολογικού κόστους του Ν.3299/2004 για ίδρυση ή επέκταση ξενοδοχειακών μονάδων πρέπει :

Η επένδυση να πραγματοποιείται σε ΖΩΝΗ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ-ΑΝΑΨΥΧΗΣ, χαρακτηριζόμενη έτσι σύμφωνα με τα κριτήρια της χωροταξικής ή πολεοδομικής πολιτικής και

Να εξασφαλίζεται η απαιτούμενη κατάλληλη υποδομή για την εύρυθμη και αποδοτική λειτουργία της ξενοδοχειακής μονάδας.

49 και σύμφωνα με την παρ.(στ) που προστέθηκε στην παρ.26 του άρθρου 5 του ν.3299/04 με το άρθρο 37 του ν.3522/06

111

Η συνδρομή των ανωτέρω προϋποθέσεων διαπιστώνεται κατά περίπτωση με ειδική γνωμάτευση του Ε.Ο.Τ., η οποία εκδίδεται από τον εν λόγω Οργανισμό ( Δ/νση Μελετών & Επενδύσεων ΕΟΤ, Τμήμα Τουριστικών Επενδύσεων & Ενημέρωσης Επενδυτών) και προσκομίζεται στην αρμόδια Υπηρεσία Ιδιωτικών Επενδύσεων κατά την υποβολή της αίτησης υπαγωγής.

Ποσοστά ενισχύσεων

ΠΕΡΙΟΧΗ Α ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΠΕΡΙΟΧΗ Γ

ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 2

1)επιχορήγηση ή και επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης

ή 2)επιδότηση της απασχόλησης

ή εναλλακτικά φορολογική απαλλαγή

1)επιχορήγηση ή και επιδότηση λήζινγκ




ή2)επιδότηση της απασχόληση


Ίδρυση-Επέκταση ξενοδοχείων 3* και άνω

15% 50% 25% 100% 35% 100%

Βάσει της ΚΥΑ Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών &Ανάπτυξης με αριθμό πρωτ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Βλ. σχετικό πίνακα κατωτέρω.

Διαδικασίες που θα πρέπει να τηρούνται :

1) Πριν την υποβολή αίτησης για υπαγωγή της επένδυσης στον αναπτυξιακό νόμο

Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση (ΠΠΕΑ) από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ

Έγκριση καταλληλότητας οικοπέδου (ΦΕΚ 43/Α/02 όπως ισχύει), από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ

Έγκριση Περιβαλλοντικών ΄Ορων (ΕΠΟ) από την αρμόδια υπηρεσία του ΥΠΕΧΩΔΕ

Έγκριση αρχιτεκτονικής μελέτης (ΦΕΚ 43/Α/02 όπως ισχύει), από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ

Χορήγηση Ειδικής γνωμάτευσης από τη Δ/νση Μελετών και Επενδύσεων του ΕΟΤ- Τμήμα Τουριστικών Επενδύσεων & Ενημέρωσης Επενδυτών.

112

2) Μετά την υπαγωγή της επένδυσης στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου

Οικοδομική άδεια για την ανέγερση της εγκατάστασης από τα κατά τόπους Γραφεία Πολεοδομίας.

Ειδικό σήμα λειτουργίας που χορηγείται από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ.

Εκσυγχρονισμός Ξενοδοχειακών Μονάδων

Δυνάμενες να υπαχθούν επιχειρήσεις

Λειτουργούσες ξενοδοχειακές μονάδες, κατηγορίας τουλάχιστον 2 * πρώην Γ΄ τάξης.

Ξενοδοχεία που έχουν διακόψει προσωρινά τη λειτουργία τους για πέντε έτη κατ΄ ανώτατο όριο, χωρίς στο διάστημα αυτό να έχει γίνει αλλαγή στη χρήση του κτιρίου και υπό τον όρο ότι κατά το χρόνο της προσωρινής διακοπής της λειτουργίας τους ήταν κατηγορίας τουλάχιστον 2 * πρώην Γ΄ τάξης.

Λειτουργούσες ξενοδοχειακές μονάδες κατώτερης κατηγορίας των 2* , πρώην Γ΄ τάξης σε κτίρια που χαρακτηρίζονται διατηρητέα ή παραδοσιακά, εφόσον με τον εκσυγχρονισμό τους αναβαθμίζονται τουλάχιστον σε κατηγορία 2* πρώην Γ΄ τάξη.

Ξενοδοχειακές μονάδες κατώτερης κατηγορίας των 2* , πρώην Γ΄ τάξης σε κτίρια που χαρακτηρίζονται διατηρητέα ή παραδοσιακά , που έχουν διακόψει προσωρινά τη λειτουργία τους για πέντε έτη κατ΄ ανώτατο όριο, χωρίς στο διάστημα αυτό να έχει γίνει αλλαγή στη χρήση του κτιρίου και υπό τον όρο ότι με τον εκσυγχρονισμό τους αναβαθμίζονται τουλάχιστον σε κατηγορία 2 *, πρώην Γ΄ τάξη.

Προϋποθέσεις και όροι

Για να ενισχυθεί επένδυση εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής ξενοδοχειακών μονάδων τουλάχιστον κατηγορίας 2 *, πρώην Γ΄ τάξης, θα πρέπει να έχει παρέλθει πενταετία από την έναρξη λειτουργίας της μονάδας ή από την ημερομηνία έκδοσης της απόφασης ολοκλήρωσης της επένδυσης εκσυγχρονισμού της μονάδας που έχει υπαχθεί στις διατάξεις του εν λόγω Νόμου ή των Νόμων 2601/98, 1892/90 και 1262/82. Στην πενταετία από την έναρξη λειτουργίας της μονάδας περιλαμβάνεται και το διάστημα κατά το οποίο η μονάδα λειτουργούσε ως επιχείρηση εκμετάλλευσης ενοικιαζομένων δωματίων ή ενοικιαζομένων επιπλωμένων διαμερισμάτων, προκειμένου για ξενοδοχεία, που προέκυψαν από υποχρεωτική μετατροπή μονάδας ενοικιαζομένων δωματίων ή

113

διαμερισμάτων. Κατ΄ εξαίρεση, ο ανωτέρω εκσυγχρονισμός ενισχύεται για τμήματα του ξενοδοχείου που δεν περιλαμβάνονταν στην προηγούμενη ενίσχυση.


Βάσει της ΚΥΑ των Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών & Ανάπτυξης με αριθμ.

33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για

μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα

αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Βλ. κατωτέρω σχετικό

πίνακα.



1) επιχορήγηση ή και επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης

ή2) επιδότηση της απασχόλησης


1)επιχορήγηση ή και επιδότηση ή επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης






Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων 20% 60% 30% 100% 40% 100%

Διαδικασίες

Για να είναι δυνατή η υπαγωγή στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου επένδυσης εκσυγχρονισμού ξενοδοχειακών μονάδων, πρέπει να αφορά σε ολοκληρωμένης μορφής εκσυγχρονισμό της μονάδας, που οδηγεί στην αναβάθμιση του εξοπλισμού, των κτιριακών και λοιπών εγκαταστάσεών της και της σύνθεσης των εξυπηρετήσεων, καθώς και του λειτουργικού επιπέδου της, ώστε να εξασφαλίζεται συνολικά βελτιωμένη ποιότητα και ποικιλία προσφερομένων υπηρεσιών, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην ΚΥΑ 43965/94 των υπουργών Εθνικής Οικονομίας. και Τουρισμού (ΦΕΚ 922/Β/14.12.1994). Η εν λόγω ΚΥΑ εξακολουθεί να διατηρεί την ισχύ της, βάσει της παρ.2ζ του άρθρου 12 του Ν.3299/04, όπως αντικαταστάθηκε με την παρ.10 του άρθρου 37 του Ν. 3522/06.

Σε περίπτωση, που με τα έργα, που προτείνονται από τον επενδυτή, βάσει της ανωτέρω ΚΥΑ, τροποποιείται η εγκεκριμένη αρχιτεκτονική μελέτη της ξενοδοχειακής μονάδας, (π.χ. τροποποίηση όψεων, διαμορφώσεις για άτομα με αναπηρία κλπ), προκειμένου να υποβληθεί αίτηση υπαγωγής της επένδυσης στο καθεστώς κινήτρων του νόμου 3299/2004 πρέπει να έχει προηγηθεί έγκριση των τροποποιήσεων από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ.

3) Εκσυγχρονισμός ολοκληρωμένης μορφής λειτουργουσών οργανωμένων τουριστικών κατασκηνώσεων (campings) τουλάχιστον Γ τάξης.

114


Για να ενισχυθεί επένδυση εκσυγχρονισμού ολοκληρωμένης μορφής τουριστικής οργανωμένης κατασκήνωσης τουλάχιστον Γ΄ τάξης, θα πρέπει να έχει παρέλθει πενταετία από την έναρξη λειτουργίας της μονάδας ή από την ημερομηνία έκδοσης της απόφασης ολοκλήρωσης της επένδυσης εκσυγχρονισμού της μονάδας, που έχει υπαχθεί στις διατάξεις του εν λόγω Νόμου ή των νόμων 2601/98, 1892/1990 και 1262/82. Κατ΄ εξαίρεση, για τα κάμπινγκ για τα οποία έχει υπαχθεί επένδυση εκσυγχρονισμού τους στις διατάξεις των νόμων 1262/1982, 1892/1990 και 2601/98 και για τα οποία υποβάλλεται αίτηση υπαγωγής στις διατάξεις του νόμου για ολοκληρωμένης μορφής εκσυγχρονισμό τους πριν παρέλθει πενταετία από την ολοκλήρωση του ήδη εγκριθέντος εκσυγχρονισμού, ο αιτούμενος εκσυγχρονισμός μπορεί να ενισχυθεί, εφόσον αφορά σε διαφορετικά του προηγούμενου τμήματα του κάμπινγκ ή ακόμη και στα εκσυγχρονισθέντα, εφόσον η σκοπιμότητα πραγματοποίησης περαιτέρω έργων εκσυγχρονισμού τους κρίνεται πλήρως αιτιολογημένη, μετά από γνώμη της αρμόδιας Γνωμοδοτικής Επιτροπής.





ή 2) επιδότηση της απασχόλησης








Εκσυγχρονισμός οργανωμένων τουριστικών κατασκηνώσεων (κάμπινγκ)

20% 60% 30% 100% 40% 100%

Βάσει της ΚΥΑ Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών &Ανάπτυξης με αριθμ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Βλ. κατωτέρω σχετικό πίνακα.


Για να είναι δυνατή η υπαγωγή στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου επένδυσης εκσυγχρονισμού οργανωμένης τουριστικής κατασκήνωσης, πρέπει να αφορά σε ολοκληρωμένης μορφής εκσυγχρονισμό της μονάδας, που οδηγεί στην αναβάθμιση του εξοπλισμού, των κτιριακών και λοιπών εγκαταστάσεών της και της σύνθεσης

115

των εξυπηρετήσεων, καθώς και του λειτουργικού επιπέδου της, ώστε να εξασφαλίζεται συνολικά βελτιωμένη ποιότητα και ποικιλία προσφερομένων υπηρεσιών, σύμφωνα με τα οριζόμενα στην ΚΥΑ 58692/5.8.98 ΕΘ.Ο. και Ανάπτυξης (ΦΕΚ 870 Β). Η εν λόγω ΚΥΑ εξακολουθεί να διατηρεί την ισχύ της, βάσει της παρ.2ζ του άρθρου 12 του Ν.3299/04, όπως αντικαταστάθηκε με την παρ.10 του άρθρου 37 του Ν. 3522/06

Σε περίπτωση, που με τα έργα, που προτείνονται από τον επενδυτή, βάσει της ανωτέρω ΚΥΑ, τροποποιείται η εγκεκριμένη αρχιτεκτονική μελέτη της τουριστικής οργανωμένης κατασκήνωσης(π.χ. τροποποίηση κατόψεων, όψεων, διαμορφώσεις για άτομα με αναπηρία κλπ), προκειμένου να υποβληθεί αίτηση υπαγωγής της επένδυσης στο καθεστώς κινήτρων του Ν. 3299/2004 πρέπει να έχει προηγηθεί έγκριση των τροποποιήσεων από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ.

4) Εκσυγχρονισμός Ξενοδοχειακών Μονάδων τουλάχιστον 2* για τη δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων

Η δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων συνίσταται στην προσθήκη νέων κοινόχρηστων χώρων, νέων χρήσεων επί κοινόχρηστων χώρων, κολυμβητικών δεξαμενών και αθλητικών εγκαταστάσεων σε ξενοδοχειακές μονάδες τουλάχιστον κατηγορίας 2 αστέρων, πρώην Γ΄τάξης, με σκοπό την παροχή πρόσθετων υπηρεσιών.


ΠΕΡΙΟΧΗ Α ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1 1)επιχορήγηση

ή και επιδότηση χρηματοδοιικής μίσθωσης









Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείωνμε δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων

20% 60% 30% 100% 40% 100%

Βάσει της ΚΥΑ των Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών &Ανάπτυξης με αριθμ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου και βάσει κριτηρίων. Βλ. κατωτέρω σχετικό πίνακα.

116

5) Μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχεία τουλάχιστον 2* (Γ τάξης)


Διατηρητέα κτίρια.

Χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως διατηρητέου:

Ο χαρακτηρισμός γίνεται με Υπουργική Απόφαση που εκδίδεται από το ΥΠΕΧΩΔΕ ή τα Υπουργεία, στα οποία έχει εκχωρηθεί η αντίστοιχη αρμοδιότητα ως κατωτέρω:

ΥΠΕΧΩΔΕ: Δ/νση Πολεοδομικού Σχεδιασμού / Τμήμα Παραδοσιακών Οικισμών / Ταχ. Δ/νση : Αμαλιάδος 17 , Αθήνα.

Υπουργείο Μακεδονίας – Θράκης: Δ/νση Πολιτισμού/ Τμήμα πολιτιστικής Κληρονομιάς / Ταχ. Δ/νση : Διοικητήριο Θεσ/νίκη, για τις Περιφέρειες Μακεδονίας – Θράκης

Υπουργείο Αιγαίου : Δ/νση Περιφ. Ανάπτυξης/Τμήμα Πολιτιστικής Ανάπτυξης /Ταχ. Δ/νση: Μικράς Ασίας 2 Μυτιλήνη, για τις Περιφέρειες νήσων Αιγαίου ( Β. Αιγαίου – Ν. Αιγαίου)

Χαρακτηρισμός ενός κτιρίου ως ιστορικού διατηρητέου μνημείου ή ως έργου τέχνης που χρειάζεται ειδική κρατική προστασία :

Ο χαρακτηρισμός γίνεται από το ΥΠΠΟ. Πληροφορίες δίδονται από το ΥΠΠΟ και από τις αρμόδιες κατά τόπους Εφορείες Νεωτέρων Μνημείων.

Παραδοσιακά κτίρια.

Απαιτείται πιστοποίηση από την αρμόδια ΕΠΑΕ (Επιτροπή Αρχιτεκτονικού Ελέγχου) της οικείας Νομαρχίας, ότι το κτίσμα έχει αξιόλογα στοιχεία παραδοσιακής αρχιτεκτονικής.


ΠΕΡΙΟΧΗ Α ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1 1)επιχορήγηση ή

και επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης

ή 2)επιδότηση της

ή εναλλακτικά


ή 2)επιδότηση της

ή εναλλακτικά φορολογική


ή 2)επιδότηση

ήεναλλακτικά

117

απασχόλησης φορολογική απαλλαγή

απασχόλησηςαπαλλαγή

της απασχόλησης

φορολογική απαλλαγή

Μετατροπή παραδοσιακών ή διατηρητέων κτιρίων σε ξενοδοχεία

20% 60% 30% 100% 40% 100%

Βάσει της ΚΥΑ Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών &Ανάπτυξης με αριθμ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Βλ. κατωτέρω σχετικό πίνακα


Διαδικασίες που πρέπει να προηγούνται της αίτησης υπαγωγής στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου:

Χαρακτηρισμός του κτιρίου ως παραδοσιακού ή διατηρητέου από τις αρμόδιες υπηρεσίες του ΥΠΕΧΩΔΕ ή του ΥΠΠΟ ή των Υπουργείων Μακεδονίας-Θράκης ή Αιγαίου ή του ΕΟΤ

Έγκριση αρχιτεκτονικής μελέτης μετατροπής παραδοσιακού ή διατηρητέου κτιρίου σε ξενοδοχειακή μονάδα από τις Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ σύμφωνα με το Π.Δ. 33/1979 «Περί τουριστικών καταλυμάτων εντός παραδοσιακών κτισμάτων» .

Διαδικασίες που έπονται της υπαγωγής της επένδυσης στα κίνητρα του αναπτυξιακού νόμου :

Οικοδομική άδεια για την μετασκευή του κτιρίου από τα κατά τόπους Γραφεία Πολεοδομίας.

Ειδικό σήμα λειτουργίας που χορηγούν οι Περιφερειακές Υπηρεσίες Τουρισμού (ΠΥΤ) του Ε.Ο.Τ.

6) Ίδρυση –επέκταση και εκσυγχρονισμός εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής


ΠΕΡΙΟΧΗ Α ΠΕΡΙΟΧΗ Β ΠΕΡΙΟΧΗ ΓΚΑΤΗΓΟΡΙΑ 1 1)επιχορήγηση

ή και επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης

1)επιχορήγηση ή και επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης ή


ή εναλλακτικ

118



ή 2)επιδότηση της απασχόλησης εναλλακτικά


ή 2)επιδότηση απασχόλησης ά


Ίδρυση ή Επέκταση ή Εκσυγχρονισμός: Συνεδριακών Κέντρων Κέντρων Θαλασσοθεραπείας Χιονοδρομικών Κέντρων Τουριστικών Λιμένων Υδροθεραπευτηρίων Κέντρων Τουρισμού Υγείας Κέντρων Προπονητικού Αθλητικού Τουρισμού

20% 60% 30% 100% 40% 100%












Ίδρυση-Επέκταση-Εκσυγχρονισμός: *Αυτοκινητροδρομίων *Θεματικών Πάρκων 15% 50% 25% 100% 35% 100%

Βάσει της ΚΥΑ Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών & Ανάπτυξης με αριθμ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Βλ. κατωτέρω σχετικό πίνακα

Προδιαγραφές- Διαδικασίες

Οι προδιαγραφές, που πρέπει να πληρούν οι διάφορες μορφές εγκαταστάσεων ειδικής τουριστικής υποδομής περιλαμβάνονται στα κατωτέρω ΦΕΚ:

Τουριστικοί Λιμένες Σκαφών Αναψυχής (μαρίνες): ΦΕΚ118/Α/19.7.1993, Ν.2160/93, Κεφάλαιο Γ΄, Δημιουργία και λειτουργία τουριστικών λιμένων, όπως τροποποιήθηκε με το Ν.2636/98 (ΦΕΚ 198 Α)

Συνεδριακά Κέντρα : ΦΕΚ 208/Β/91 & ΦΕΚ 298/Β/91

119

Γήπεδα Γκολφ : 42/Β/94 & ΦΕΚ 137/Β/94 Εγκαταστάσεις Αξιοποίησης Ιαματικών Πηγών : ΦΕΚ

1067/Β/97 Κέντρα Θαλασσοθεραπείας : ΦΕΚ 986/Β/95 Χιονοδρομικά Κέντρα : ΦΕΚ 959/Β/03 Κέντρα Προπονητικού-Αθλητικού Τουρισμού: ΦΕΚ 1393/Β/07 Αυτοκινητοδρόμια: ΦΕΚ 10/Α/07 Οι προδιαγραφές των Κέντρων Τουρισμού Υγείας και των

Θεματικών Πάρκων δεν έχουν ακόμη εκδοθεί.

Οι απαιτούμενες διαδικασίες για τις εγκαταστάσεις ειδικής τουριστικής υποδομής είναι:

Πριν την υποβολή της αίτησης υπαγωγής στον αναπτυξιακό νόμο

Έγκριση Σκοπιμότητας (όπου απαιτείται). Χορηγείται από τον Ε.Ο.Τ. Δ/νση Μελετών και Επενδύσεων, Τμήμα Τουριστικών Επενδύσεων και Ενημέρωσης Επενδυτών

Προκαταρκτική Περιβαλλοντική Εκτίμηση και Αξιολόγηση και Έγκριση Περιβαλλοντικών Όρων από τις αρμόδιες Υπηρεσίες του Υπουργείου Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων.

Έγκριση καταλληλότητας οικοπέδου και αρχιτεκτονικής μελέτης από τον Ε.Ο.Τ. Δ/νση Τουριστικών εγκαταστάσεων, Τμήμα Σχεδιασμού.

Μετά την υπαγωγή της επένδυσης

Οικοδομική άδεια για την ανέγερση της εγκατάστασης από τα κατά τόπους Γραφεία Πολεοδομίας.

Ειδικό σήμα λειτουργίας . Χορηγείται από τον Ε.Ο.Τ. Δ/νση Τουριστικών εγκαταστάσεων.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Οι αιτήσεις των φορέων για ένταξη στις ενισχύσεις του αναπτυξιακού νόμου επενδύσεων λιμένων σκαφών αναψυχής και γκολφ συνοδεύονται υποχρεωτικά από έγκριση της Γενικής Διεύθυνσης Στήριξης Λιμένων Αναψυχής του Υπουργείου Τουριστικής Ανάπτυξης

Αιτήσεις των υποψήφιων επενδυτών- Διαδικασία μετά την αίτησηΣτη Γενική Διεύθυνση Ιδιωτικών Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών υποβάλλονται οι αιτήσεις υπαγωγής επενδύσεων ύψους άνω των 4.000.000 € που πραγματοποιούνται στα όρια της περιφέρειας Κεντρικής Μακεδονίας, καθώς και οι επενδύσεις ύψους άνω των 2.000.000 € που πραγματοποιούνται στην υπόλοιπη Επικράτεια.

120

Επίσης στη Γενική Διεύθυνση Ιδιωτικών Επενδύσεων του Υπουργείου Οικονομίας και Οικονομικών υποβάλλονται, ανεξαρτήτως ύψους, αιτήσεις υπαγωγής επενδύσεων Συνεδριακών Κέντρων, Κέντρων Θαλασσοθεραπείας, Κέντρων Τουρισμού Υγείας, Χιονοδρομικών Κέντρων, Κέντρων Προπονητικού - Αθλητικού Τουρισμού, Τουριστικών Λιμένων Σκαφών Αναψυχής, Γηπέδων Γκολφ, Επιχειρήσεων Αξιοποίησης Ιαματικών Πηγών, Θεματικών Πάρκων και Αυτοκινητοδρομίων, καθώς επίσης και οι επενδύσεις, που πραγματοποιούνται μέσα στα όρια περισσότερων της μιας περιφερειών της Επικράτειας.

Στο Ελληνικό Κέντρο Επενδύσεων Α.Ε. (ΕΛ.Κ.Ε.) υποβάλλονται οι αιτήσεις υπαγωγής επενδύσεων ή και προγραμμάτων χρηματοδοτικής μίσθωσης εξοπλισμού, ύψους άνω των 15.000.000 €, καθώς και οι επενδύσεις ή επιχειρηματικά σχέδια 3.000.000 € και άνω, εφόσον το 50% τουλάχιστον της ίδιας συμμετοχής προέρχεται από κεφάλαια εξωτερικού.

Στις Διευθύνσεις Σχεδιασμού & Ανάπτυξης των Περιφερειών υποβάλλονται αιτήσεις υπαγωγής επενδύσεων ύψους μέχρι 2.000.000 € για επενδύσεις που πραγματοποιούνται μέσα στα όρια κάθε Περιφέρειας, ή προκειμένου για την Περιφέρεια Κεντρικής Μακεδονίας ύψους μέχρι 4.000.000 € Ειδικά οι αιτήσεις υπαγωγής επενδύσεων ύψους μέχρι 2.000.000 € που πραγματοποιούνται στο Νομό Δωδεκανήσου, υποβάλλονται στο Γραφείο Περιφερειακής Ανάπτυξης Δωδεκανήσου της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου.

Συνοδευτικά Δικαιολογητικά

Την αίτηση υπαγωγής συνοδεύουν υποχρεωτικά τα ακόλουθα δικαιολογητικά: α) Οικονομοτεχνική μελέτη . Στην περίπτωση που το συνολικό κόστος της προτεινόμενης επένδυσης υπερβαίνει το ποσό των 250.000 € , τότε η οικονομοτεχνική μελέτη υπογράφεται από οικονομολόγο, μέλος του Οικονομικού Επιμελητηρίου της Ελλάδας ή αντίστοιχου Οργανισμού κράτους-μέλους της Ε.Ε. και από μηχανικό εξειδικευμένο στο κύριο αντικείμενο της επένδυσης , μέλος του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδας και κατά περίπτωση, όπου απαιτείται από το αντικείμενο της επένδυσης, από γεωτεχνικό , μέλος του Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος.

β) Αποδεικτικό καταβολής χρηματικού ποσού , το οποίο καταβάλλεται στη Δ.Ο.Υ.

Ο Υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών καθορίζει με απόφασή του επιπλέον δικαιολογητικά και προσδιορίζει τα τεχνοοικονομικά στοιχεία που συνοδεύουν την αίτηση υπαγωγής. Αιτήσεις που δεν συνοδεύονται από όλα τα απαιτούμενα δικαιολογητικά και στοιχεία δεν συνιστούν αίτηση υπαγωγής στις διατάξεις του εν λόγω Νόμου, δεν εξετάζονται και τίθενται στο αρχείο της αρμόδιας υπηρεσίας, μη επιστρεφόμενου, του προβλεπόμενου, καταβληθέντος γι΄ αυτές χρηματικού ποσού. Το ίδιο ισχύει και σε περιπτώσεις αιτήσεων υπαγωγής που περιλαμβάνουν τα κατά

121

τα ανωτέρω απαιτούμενα δικαιολογητικά και στοιχεία, πλην όμως κατά τον έλεγχο και την εξέταση του φακέλου διαπιστώνεται, μετά από γνώμη της αρμόδιας γνωμοδοτικής επιτροπής, ότι η οικονομοτεχνική μελέτη εμφανίζει σοβαρές ελλείψεις, οι οποίες καθιστούν αδύνατη την αξιολόγηση της υποβληθείσας επένδυσης .

Μετά την υποβολή της αίτησης υπαγωγής οι αρμόδιες για την εξέτασή της υπηρεσίες ή φορείς δύνανται, εφόσον τούτο κρίνεται αναγκαίο, να αποστέλλουν με απόδειξη στο φορέα της επένδυσης, ή τον αντίκλητό του, έγγραφο με το οποίο ζητείται η προσκόμιση τυχόν πρόσθετων στοιχείων και πληροφοριών, καθώς και η παροχή περαιτέρω διευκρινίσεων, προς υποβοήθηση του έργου της αξιολόγησης της αίτησης υπαγωγής. Με τα έγγραφα αυτά μπορούν να τάσσουν προθεσμίες μέχρι δεκαπέντε (15) ημέρες, από τη με απόδειξη επίδοση αυτών, εντός των οποίων ο φορέας υποχρεούται να απαντήσει.

Δεν είναι δυνατή η υποβολή, από τον ίδιο φορέα, αίτησης υπαγωγής σε περισσότερες της μιας υπηρεσίες ή φορείς για επενδύσεις κατά βάση ίδιες, που εμφανίζουν όμως διαφοροποιήσεις, είτε στο κόστος, είτε στα επί μέρους προτεινόμενα επενδυτικά έργα ή για επενδύσεις, προγράμματα ή επιχειρηματικά σχέδια που αφορούν στην ίδια παραγωγική μονάδα. Σε περίπτωση πολλαπλής υποβολής αίτησης υπαγωγής, σύμφωνα με τα παραπάνω, καθώς και σε περίπτωση υποβολής αίτησης για υπαγωγή επένδυσης είτε στο σύνολό της, είτε κατά ένα τμήμα της που έχει ήδη υπαχθεί στις ενισχύσεις του εν λόγω Νόμου ή του Ν.2601/98, όλες οι αιτήσεις δεν εξετάζονται, μη επιστρεφομένου του προβλεπομένου και καταβληθέντος γι’ αυτές χρηματικού ποσού.

Εταιρεία της οποίας επένδυση έχει υπαχθεί στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου ή του Ν. 2601/98 ή του Ν. 1892/1990 (που ίσχυσε πριν από τους προηγούμενους) δεν μπορεί κατά τη χρονική διάρκεια υλοποίησής της να υποβάλει σε οποιαδήποτε υπηρεσία ή φορέα αίτηση υπαγωγής της επένδυσης η οποία να αφορά στα προϊόντα στα οποία αφορά το υλοποιούμενο επιχειρηματικό σχέδιο. Σε περίπτωση υποβολής τέτοιας αίτησης αυτή δεν εξετάζεται μη επιστρεφομένου του καταβληθέντος γι΄ αυτήν χρηματικού ποσού.

Αιτήσεις για υπαγωγή επενδύσεων στις ενισχύσεις αναπτυξιακού νόμου καθώς επίσης και αιτήματα για τροποποίηση όρων αποφάσεων υπαγωγής, που έχουν απορριφθεί, δεν επανεξετάζονται.

Έναρξη υλοποίησης των επενδύσεων

Η έναρξη της υλοποίησης των επενδυτικών σχεδίων γίνεται μετά τη δημοσίευση της απόφασης υπαγωγής στις διατάξεις του αναπτυξιακού νόμου. Ως έναρξη νοείται είτε η έναρξη των κατασκευαστικών εργασιών, είτε η πρώτη βέβαιη ανάληψη δέσμευσης για παραγγελία εξοπλισμού, εκτός των προκαταρκτικών μελετών σκοπιμότητας.

122

Έναρξη πραγματοποίησης του επενδυτικού σχεδίου πριν τη δημοσίευση της απόφασης υπαγωγής δύναται να γίνει, με αποκλειστική ευθύνη του επενδυτή, μόνο εφόσον του χορηγηθεί επιβεβαίωση επιλεξιμότητας.

Η εφαρμογή του επενδυτικού σχεδίου χωρίς την πλήρωση των προϋποθέσεων των δύο παραπάνω περιπτώσεων επιφέρει απόρριψη του συνόλου του επενδυτικού σχεδίου.

Χρόνος υποβολής αιτήσεων- Έκδοση απόφασης υπαγωγής

Η διαδικασία εξέτασης κάθε αίτησης για υπαγωγή επένδυσης ολοκληρώνεται από την αρμόδια υπηρεσία και γνωμοδοτική επιτροπή το αργότερο εντός δύο (2) μηνών από την ημερομηνία υποβολής της αίτησης, η δε απόφαση υπαγωγής εκδίδεται το αργότερο εντός μηνός από τη γνωμοδότηση της επιτροπής, στο ίδιο δε χρονικό διάστημα δημοσιεύεται και η περίληψή της στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.

Για την εισαγωγή των αιτήσεων υπαγωγής στην αρμόδια γνωμοδοτική επιτροπή τηρείται η απόλυτη σειρά προτεραιότητας με την οποία έχουν υποβληθεί οι αιτήσεις αυτές.

Οι αιτήσεις υπαγωγής επενδύσεων υποβάλλονται καθ΄ όλη τη διάρκεια του έτους.

Επενδυτικά δάνεια

Στις περιπτώσεις που στο προτεινόμενο για ενίσχυση επενδυτικό σχέδιο προβλέπεται και η χρησιμοποίηση δανείου, αυτό πρέπει:

να είναι 4ετούς τουλάχιστον διάρκειας

να έχει τη μορφή τραπεζικού δανείου ή ομολογιακού δανείου εκδιδόμενου σε δημόσια ή μη εγγραφή ή δανείου από άλλους χρηματοδοτικούς οργανισμούς, αποκλειόμενης της μορφής αλληλόχρεου λογαριασμού.

να λαμβάνεται για την πραγματοποίηση του επενδυτικού σχεδίου, και αυτό να προκύπτει ρητά από τη σχετική δανειακή σύμβαση και

να έχει εγκριθεί από τη χρηματοδοτούσα τράπεζα ή το χρηματοδοτικό οργανισμό, κατά το χρόνο υποβολής της αίτησης υπαγωγής στις ενισχύσεις νόμου.

Το επενδυτικό δάνειο μπορεί να λαμβάνεται και σε συνάλλαγμα.

Επιδότηση Χρηματοδοτικής μίσθωσης εξοπλισμού

Η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης για πρόγραμμα απόκτησης της χρήσης καινούριου σύγχρονου μηχανολογικού και λοιπού εξοπλισμού παρέχεται υπό την προϋπόθεση, ότι μετά την λήξη της μίσθωσης ο εξοπλισμός θα περιέρχεται στην

123

κυριότητα της επιχείρησης. Ο όρος αυτός πρέπει να περιλαμβάνεται στη σχετική σύμβαση χρηματοδοτικής μίσθωσης.Η διάρκεια της χρηματοδοτικής μίσθωσης δεν μπορεί να υπερβαίνει τα πέντε έτη.

Ενίσχυση βάσει της δημιουργούμενης απασχόλησης

Η επιδότηση αφορά στις συνδεόμενες με την πραγματοποίηση της επένδυσης θέσεις απασχόλησης. Τέτοιες θεωρούνται οι νέες θέσεις απασχόλησης που δημιουργούνται μέσα στην 1η τριετία από την ολοκλήρωση και έναρξη παραγωγικής λειτουργίας της επένδυσης για την εξυπηρέτησή της, καθώς και οι θέσεις εργασίας που δημιουργούνται κατά το ίδιο χρονικό διάστημα λόγω της αύξησης του συντελεστή αξιοποίησης του δυναμικού παραγωγής που οφείλεται στην εν λόγω επένδυση. Η δημιουργούμενη απασχόληση αντιπροσωπεύει καθαρή αύξηση των θέσεων πλήρους ή μερικής απασχόλησης επιπλέον των υφισταμένων κατά το χρόνο ολοκλήρωσης.

Η ενίσχυση καταβάλλεται επί του μισθολογικού κόστους για το σύνολο των συνδεόμενων με την επένδυση θέσεων απασχόλησης και παρέχεται για τα 2 πρώτα έτη από τη δημιουργία της κάθε θέσης απασχόλησης. Το μισθολογικό κόστος περιλαμβάνει το μισθό πριν από την αφαίρεση φόρων, καθώς και τις υποχρεωτικές εισφορές κοινωνικής ασφάλισης.

Επιχειρήσεις των οποίων έχει ενισχυθεί η δημιουργούμενη απασχόληση οφείλουν να διατηρούν τον αριθμό των νέων θέσεων για τις οποίες επιχορηγούνται για τουλάχιστον 5 έτη μετά από την δημιουργία τους.

Εάν διαπιστωθεί μείωση του αριθμού των δημιουργούμενων θέσεων απασχόλησης, που προσδιόρισαν την επιδότηση του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης, επιστρέφεται το μέρος της ενίσχυσης που αναλογεί στη θέση απασχόλησης που καταργήθηκε.

Διαδικασίες και αρμοδιότητες ένταξης επενδύσεων

Η ενίσχυση της φορολογικής απαλλαγής για επένδυση, εφαρμόζεται χωρίς να απαιτείται η προηγούμενη υποβολή αίτησης .( άρθρ. 7, παρ. 1, περ. α του Ν. 3299/2004).

Οι φορείς επενδύσεων που επιλέγουν την ενίσχυση της φορολογικής απαλλαγής υποχρεούνται, όπου απαιτείται, να εφοδιαστούν, με δική τους πρωτοβουλία, με τις αναγκαίες γνωμοδοτήσεις, χαρακτηρισμούς ή εγκρίσεις των επενδυτικών σχεδίων τους, από τις Ειδικές Επιτροπές ή άλλες αρμόδιες υπηρεσίες του Δημοσίου, σύμφωνα με τις διατάξεις του νόμου. Επίσης υποχρεούνται στην υποβολή Δήλωσης Φορολογικής Απαλλαγής (Δ.Φ.Α.) (εδάφιο στ΄ παρ.26 του άρθρου 5 του Ν.3299/04, όπως προστέθηκε με το άρθρο 37 του Ν.3522/06). Σχετική πληροφόρηση παρέχεται και την ιστοσελίδα του ΥΠΟΙΟ (www.mnec.gr)

Το αφορολόγητο αποθεματικό της απαλλαγής υπολογίζεται με βάση τα καθαρά κέρδη, που δηλώνονται σύμφωνα με την εμπρόθεσμη δήλωση φορολογίας

124

εισοδήματος, προκύπτουν από τα τηρούμενα βιβλία και εμφανίζονται στον ισολογισμό και προέρχονται από το σύνολο των δραστηριοτήτων του φορέα, είτε αυτές περιλαμβάνονται στις υπαγόμενες στο Ν. 3299/2004 δραστηριότητες είτε όχι και ανεξάρτητα από την περιοχή στην οποία αυτές ασκούνται, μετά την αφαίρεση των κερδών που απαλλάσσονται της φορολογίας εισοδήματος , των κρατήσεων για το σχηματισμό τακτικού αποθεματικού και των κερδών της χρήσης που διανέμονται πραγματικά ή αναλαμβάνονται από τους εταίρους ή τον επιχειρηματία . Προκειμένου για Α.Ε. και Ε.Π.Ε. για τον υπολογισμό του κατά τα παραπάνω τακτικού αποθεματικού και των διανεμομένων ποσών γίνεται αναγωγή των ποσών αυτών με την προσθήκη του αναλογούντος φόρου. Για τις επιχειρήσεις που τηρούν βιβλία Β΄ κατηγορίας του Κ.Β.Σ., η φορολογική απαλλαγή πραγματοποιείται από τα καθαρά κέρδη, που δηλώνονται με την αρχική δήλωση, αφού αφαιρεθούν οι απολήψεις.

Το αφορολόγητο αποθεματικό της απαλλαγής σχηματίζεται από τα κέρδη της διαχειριστικής περιόδου μέσα στην οποία έγινε η επένδυση. Αν δεν πραγματοποιηθούν κέρδη κατά τη διαχειριστική αυτή περίοδο ή αν αυτά που πραγματοποιήθηκαν δεν επαρκούν, το αφορολόγητο αποθεματικό σχηματίζεται από τα κέρδη των αμέσως επόμενων διαχειριστικών περιόδων μέχρι να καλυφθεί το ποσοστό της αξίας της ενισχυόμενης επένδυσης ή της αξίας κτήσης του εξοπλισμού που αποκτάται με χρηματοδοτική μίσθωση και οι οποίες δεν μπορούν να υπερβούν τις 10 διαχειριστικές περιόδους.

Προκειμένου για επενδύσεις, που η υλοποίησή τους διαρκεί πέραν της μιας διαχειριστικής περιόδου, παρέχεται η δυνατότητα σχηματισμού αφορολόγητου αποθεματικού από τα κέρδη της κάθε διαχειριστικής περιόδου, για τις δαπάνες των επενδύσεων που γίνονται μέσα σε αυτή και υπό την προϋπόθεση, ότι η επένδυση ολοκληρώνεται εντός 5ετίας από το χρόνο έναρξής της.

Όταν ο εξοπλισμός αποκτάται με χρηματοδοτική μίσθωση, το αφορολόγητο αποθεματικό υπολογίζεται επί του τμήματος της αξίας κτήσης του εξοπλισμού, το οποίο εμπεριέχεται στα μισθώματα, που καταβλήθηκαν στην οικεία διαχειριστική περίοδο και με την προϋπόθεση ότι η επένδυση ή το πρόγραμμα ολοκληρώνεται εντός 5ετίας από το χρόνο έναρξής της και μετά τη λήξη της σύμβασης ο εξοπλισμός περιέρχεται στην κυριότητα της επιχείρησης.

Το αφορολόγητο αποθεματικό της απαλλαγής εμφανίζεται σε ξεχωριστούς λογαριασμούς στα λογιστικά βιβλία της επιχείρησης.

Οι φορείς που εφαρμόζουν την ενίσχυση της φορολογικής απαλλαγής υποχρεούνται στην τήρηση πρόσθετων βιβλίων, τα οποία ορίζονται από το ΠΔ 186/1982 (ΦΕΚ 84 Α).

Το αφορολόγητο αποθεματικό προστίθεται στα κέρδη της επιχείρησης και φορολογείται ως ακολούθως:

Α) Στη διαχειριστική χρήση κατά την οποία :

125

Πωλήθηκαν ή έπαψαν να χρησιμοποιούνται τα πάγια περιουσιακά στοιχεία πριν περάσουν 5 χρόνια από τότε που αγοράστηκαν ή έπαψαν να χρησιμοποιούνται τα μηχανήματα των οποίων η χρήση είχε αποκτηθεί με χρηματοδοτική μίσθωση και ακυρώθηκε η σύμβαση για το ποσό που το αφορολόγητο αποθεματικό αντιστοιχεί στην αξία των πάγιων αυτών στοιχείων. Η ρύθμιση αυτή δεν εφαρμόζεται εάν η επιχείρηση αντικαταστήσει τα πάγια αυτά στοιχεία , μέσα σε έξι μήνες από τη λήξη της διαχειριστικής περιόδου που έγινε η πώληση ή η διακοπή της χρηματοδοτικής μίσθωσής τους με νέα πάγια στοιχεία ίσης τουλάχιστον αξίας τα οποία συγκεντρώνουν τις προϋποθέσεις της ενισχυόμενης δαπάνης της επένδυσης ή της χρηματοδοτικής μίσθωσης.

Θα γίνει διανομή ή ανάληψη του αντίστοιχου ποσού του αφορολόγητου αποθεματικού και για το ποσό που θα διανεμηθεί ή θα αναληφθεί.

Διαλύεται η ατομική επιχείρηση ή εταιρεία λόγω θανάτου του επιχειρηματία ή μέλους της εταιρείας.

Β) Επίσης το αφορολόγητο αποθεματικό που σχηματίστηκε φορολογείται:

Σε περίπτωση αποχώρησης εταίρου, στο όνομά του, στο χρόνο αποχώρησής του και για το ποσό που αναλογεί σε αυτόν, με βάση το ποσοστό συμμετοχής του στην εταιρεία.

Σε περίπτωση μεταβίβασης εταιρικής μερίδας, στο όνομα του μεταβιβάζοντος, στο χρόνο της μεταβίβασης και για το ποσό που αναλογεί σε αυτόν, με βάση το ποσοστό που αναλογεί σε αυτόν, με βάση το ποσοστό του στην εταιρεία.

Σε περίπτωση ανάληψης του αποθεματικού από εταίρο ή τους κληρονόμους του, στο όνομα του αναλαμβάνοντος στο χρόνο ανάληψης και για το ποσό που αναλαμβάνεται από αυτόν.

Σε περίπτωση θανάτου ενός εταίρου και εφόσον η εταιρεία συνεχίζεται νόμιμα μόν μεταξύ των λοιπών εταίρων στο όνομα του κληρονόμου και για το ποσό που αναλογεί σε αυτόν, με βάση το ποσοστό συμμετοχής του θανόντος στην εταιρεία.

Σε περίπτωση που η επιχείρηση μετά τη λήξη της χρηματοδοτικής μίσθωσης δεν αποκτά της κυριότητα του εξοπλισμού.

Γ) Σε περίπτωση μη ολοκλήρωσης της επένδυσης ή και μη απόκτησης της χρήσης του εξοπλισμού με χρηματοδοτική μίσθωση εντός της 5ετίας που ορίζεται από το άρθρ. 5, παρ. 8 του Ν.3299/2004, η επιχείρηση υποχρεούται στην υποβολή

126

συμπληρωματικών δηλώσεων φορολογίας εισοδήματος για κάθε οικονομικό έτος και για το μέρος των κερδών που απηλλάγησαν της φορολογίας λόγω σχηματισμού του αφορολόγητου αποθεματικού.

Καταβολή ενισχύσεων-Εκταμίευση

α) Η καταβολή του ποσού της επιχορήγησης πραγματοποιείται σε δόσεις ως εξής:

Το 50% του ποσού της επιχορήγησης καταβάλλεται μετά την υλοποίηση του 50% της επένδυσης και μετά από πιστοποίηση του αρμοδίου οργάνου ελέγχου ότι υλοποιήθηκε το τμήμα αυτό του έργου σύμφωνα με τους όρους και τις προϋποθέσεις της απόφασης υπαγωγής.

Το υπόλοιπο 50% του ποσού της επιχορήγησης καταβάλλεται μετά από την πιστοποίηση της ολοκλήρωσης και της έναρξης της παραγωγικής λειτουργίας της επένδυσης από το αρμόδιο όργανο ελέγχου.

Παρέχεται η δυνατότητα προκαταβολής, που συνολικά δεν μπορεί να υπερβαίνει το 50% της προβλεπόμενης στη σχετική απόφαση υπαγωγής της επένδυσης επιχορήγησης, με την προσκόμιση ισόποσης εγγυητικής επιστολής προσαυξημένης κατά 10 % από τράπεζα που είναι εγκατεστημένη και λειτουργεί νόμιμα στην Ελλάδα. Η ανωτέρω προκαταβολή αποτελεί μέρος της συνολικά καταβαλλόμενης επιχορήγησης . Σε περίπτωση χορήγησης του συνόλου της προκαταβολής δεν εφαρμόζεται η καταβολή του 50% του ποσού της επιχορήγησης μετά την υλοποίηση του 50% της επένδυσης κατά τα ανωτέρω.

β) Η επιδότηση χρηματοδοτικής μίσθωσης καταβάλλεται εφόσον το σύνολο του μισθωμένου εξοπλισμού, βάσει της σύμβασης χρηματοδοτικής μίσθωσης, έχει εγκατασταθεί στη μονάδα μετά από πιστοποίηση από το αρμόδιο όργανο ελέγχου, ως εξής:

Ποσό μέχρι 50% της ενισχυόμενης δαπάνης της επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης καταβάλλεται μέχρι τη λήξη του χρόνου ολοκλήρωσης που προβλέπεται στην απόφαση υπαγωγής.

Μετά την παρέλευση της λήξης του χρόνου ολοκλήρωσης καταβάλλεται το υπόλοιπο ποσό εφόσον έχει πιστοποιηθεί η ολοκλήρωση της επένδυσης και η έναρξη της παραγωγικής της λειτουργίας.

Η επιδότηση καταβάλλεται μετά την εκάστοτε πληρωμή των δόσεων του μισθώματος από την επιχείρηση σε δόσεις καθεμιά εκ των οποίων υπολογίζεται

127

επί του τμήματος της αξίας κτήσης του εξοπλισμού, το οποίο εμπεριέχεται στην εκάστοτε καταβαλλόμενη δόση του μισθώματος. Σε περίπτωση που η σύμβαση της χρηματοδοτικής μίσθωσης προβλέπει καταβολή των δόσεων του μισθώματος σε διαστήματα μικρότερα του τριμήνου, η καταβολή γίνεται ανά τρίμηνο.

γ) Η επιχορήγηση του κόστους απασχόλησης καταβάλλεται ανά εξάμηνο μετά από αίτηση του επενδυτή. Η αίτηση καταβολής των ενισχύσεων κατατίθεται μαζί με τα απαιτούμενα παραστατικά στην αρμόδια υπηρεσία το αργότερο εντός 1 έτους από τη λήξη της προθεσμίας ολοκλήρωσης της επένδυσης και έναρξης της παραγωγικής της λειτουργίας, όπως αυτή ορίζεται στην εγκριτική απόφαση.Για την καταβολή του πρώτου μέρους της ενίσχυσης απαιτείται πιστοποίηση και έλεγχος της ολοκλήρωσης επένδυσης και έναρξης της παραγωγικής της λειτουργίας.Η επιχορήγηση καταβάλλεται μόνον για τις συνδεόμενες με την επένδυση θέσεις εργασίας.

δ) Η επιχορήγηση καταβάλλεται απευθείας στον επενδυτή και δεν επιτρέπεται η εκχώρησή της σε τρίτους. Κατ΄ εξαίρεση είναι δυνατή η εκχώρηση της επιχορήγησης σε τράπεζες για την παροχή βραχυπρόθεσμου δανεισμού ισόποσου της εκχωρούμενης επιχορήγησης, που χρησιμοποιείται για την υλοποίηση της επένδυσης. Στις περιπτώσεις αυτές η καταβολή της επιχορήγησης γίνεται απευθείας στην τράπεζα με την οποία έχει υπογραφεί η σύμβαση εκχώρησης εφόσον κάθε φορά έχει αναληφθεί ισόποσο τουλάχιστον της καταβαλλόμενης επιχορήγησης τμήμα του βραχυπρόθεσμου αυτού δανείου.

Υποχρεώσεις υπαγόμενων επιχειρήσεων

Α. Οι επιχειρήσεις των οποίων επενδυτικά σχέδια ύψους άνω των 200.000 € υπάγονται στο καθεστώς ενίσχυσης του Ν.3299/2004, υποχρεούνται, το αργότερο μέχρι την εκταμίευση της πρώτης δόσης της ενίσχυσης να λειτουργούν με τη μορφή εμπορικής εταιρείας ή συνεταιρισμού. Ιερές μονές και η Ιερά Κοινότητα του Αγίου Όρους, για την πραγματοποίηση των επενδύσεών τους δεν υποχρεούνται στη σύσταση εταιρείας.

Β. Επιχειρήσεις των οποίων επενδυτικά σχέδια έχουν υπαχθεί στις διατάξεις του Ν. 3299/2004, μετά από την υπαγωγή τους και μέχρι την παρέλευση 5ετίας από τη δημοσίευση της απόφασης ολοκλήρωσης και έναρξης της παραγωγικής λειτουργίας της επένδυσης οφείλουν:

Να τηρούν τους όρους υπαγωγής

Να αποκτούν την κυριότητα του μισθωμένου εξοπλισμού με τη λήξη της σύμβασης χρηματοδοτικής μίσθωσης.

128

Να μη διακόπτουν την παραγωγική δραστηριότητα της επένδυσης εκτός αν συντρέχουν λόγοι ανωτέρας βίας που προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα.

Να μην παύσουν τη λειτουργία της επιχείρησης εκτός αν συντρέχουν λόγοι ανωτέρας βίας που προκαλούνται από φυσικά φαινόμενα.

Να μη μεταβιβάζουν για οποιονδήποτε λόγο πάγια περιουσιακά στοιχεία που έχουν ενισχυθεί, εκτός εάν αυτά αντικατασταθούν εντός εξαμήνου από άλλα κυριότητας του φορέα και ανάλογης αξίας που ανταποκρίνονται στην εξυπηρέτηση της παραγωγικής λειτουργίας της επιχείρησης με υποχρέωση γνωστοποίησης της αντικατάστασης εντός 3 μηνών στην αρμόδια υπηρεσία. Αιτήματα αντικατάστασης παγίων για κάθε ενισχυόμενη επένδυση δεν μπορούν να εγκριθούν πάνω από 2 φορές.

Γ. Επίσης οι επιχειρήσεις των οποίων επενδυτικά σχέδια έχουν υπαχθεί στις διατάξεις του Ν.3299/2004, μετά από την υπαγωγή τους και μέχρι την παρέλευση 5ετίας από τη δημοσίευση της απόφασης ολοκλήρωσης και έναρξης της παραγωγικής λειτουργίας της επένδυσης δεν επιτρέπεται χωρίς την έγκριση του αρμοδίου για την έκδοση της απόφασης υπαγωγής οργάνου να εκμισθώσουν μέρος ή το σύνολο της επένδυσης που ενισχύθηκε. Η έγκριση δίδεται με τον όρο της συνέχισης της λειτουργίας της επιχείρησης στο ίδιο παραγωγικό αντικείμενο και η ευθύνη για την τήρηση των όρων υπαγωγής παραμένει στον εκμισθωτή.

Δ. Επιχειρήσεις των οποίων έχει ενισχυθεί η δημιουργούμενη απασχόληση, οφείλουν να διατηρούν τον αριθμό των νέων θέσεων για τις οποίες επιχορηγούνται για τουλάχιστον 5 έτη μετά τη δημιουργία τους.

Εάν διαπιστωθεί μείωση του αριθμού των δημιουργούμενων θέσεων απασχόλησης, που προσδιόρισαν την επιδότηση του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης, επιστρέφεται το μέρος της ενίσχυσης, που αναλογεί στη θέση εργασίας που καταργήθηκε.

Κάθε αλλαγή της εταιρικής σύνθεσης του φορέα της επένδυσης οφείλει να γνωστοποιείται στην αρμόδια υπηρεσία. Εάν διαπιστωθεί κατά την ολοκλήρωση της επένδυσης ότι λόγω αλλαγής της εταιρικής σύνθεσης ο φορέας του επενδυτικού έργου έπαυσε να είναι μεσαία ή μικρή επιχείρηση, αφαιρείται από την ενίσχυση το αντίστοιχο ποσοστό που όριζε η απόφαση υπαγωγής λόγω αυτής της ιδιότητας.

Ειδικά Καθεστώτα Ενίσχυσης

Με Προεδρικά Διατάγματα που εκδίδονται με πρόταση των Υπουργών Οικονομίας & Οικονομικών και Ανάπτυξης, καθώς και του κατά περίπτωση συναρμόδιου

129

Υπουργού και στα πλαίσια ισόρροπης περιφερειακής ανάπτυξης, είναι δυνατόν να θεσπίζονται ειδικά καθεστώτα ενίσχυσης περιφερειών της επικράτειας, ιδιαίτερα των νησιωτικών και ορεινών περιοχών, ή τμημάτων τους ή ορισμένων κατηγοριών επιχειρήσεων ή επενδύσεων του άρθρου 3, ιδιάζουσας σημασίας για την οικονομική ανάπτυξη της χώρας. Για την έκδοση κάθε Προεδρικού Διατάγματος πρέπει να έχει προηγηθεί η εκπόνηση ειδικής μελέτης σκοπιμότητας μέσω της οποίας να τεκμηριώνονται τα ανωτέρω.

Για τις επενδύσεις με σημαντική επίπτωση στη διεθνή ανταγωνιστικότητα της χώρας και στην απασχόληση ύψους 50 εκατομμυρίων € και με δημιουργία 125 τουλάχιστον θέσεων μόνιμης απασχόλησης, τα παρεχόμενα ποσοστά επιχορήγησης, φορολογικών απαλλαγών και επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης, καθορίζονται για κάθε επένδυση με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Ανάπτυξης καθώς και των κατά περίπτωση συναρμόδιων Υπουργών. Επίσης με την ίδια απόφαση μπορεί: Να καθορίζεται η κατασκευή με δημόσια δαπάνη ειδικών έργων υποδομής προς διευκόλυνση της γενικότερης λειτουργίας της μονάδας. Οι ως άνω κοινές υπουργικές αποφάσεις τελούν υπό την προϋπόθεση της προηγούμενης κύρωσής τους με νόμο.

Ίδρυση Μικρών Επιχειρήσεων

Με κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονομίας και Οικονομικών και Ανάπτυξης, κατόπιν προηγούμενης έγκρισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ενισχύεται η δημιουργία πολύ μικρών ή μικρών επιχειρήσεων, καθώς και η υλοποίηση δαπανών των επιχειρήσεων αυτών που έχουν ιδρυθεί κατά τη τελευταία πενταετία.

Οι παρεχόμενες ενισχύσεις της περίπτωσης αυτής δεν θα υπερβαίνουν το ποσό των δύο εκατομμυρίων (2.000.000) € για κάθε πολύ μικρή ή μικρή επιχείρηση που είναι εγκατεστημένη στις περιφέρειες (περιοχές) στις οποίες επικρατεί σοβαρή υποαπασχόληση (περιοχές άρθρου 87 παράγρ. 3 περίπτωση α΄ της Συνθήκης της ΕΕ) και του ενός εκατομμυρίου (1.000.000) € στις περιφέρειες στις οποίες προωθείται η ανάπτυξη ορισμένων οικονομικών δραστηριοτήτων ή οικονομικών περιοχών, εφόσον με την παρεχόμενη ενίσχυση δεν αλλοιώνονται οι όροι των συναλλαγών κατά τρόπο αντίθετο προς το κοινό συμφέρον (περίπτωση άρθρ. 87 παράγρ. 3 περίπτωση γ΄ της Συνθήκης της Ε.Ε.). Με την ίδια Απόφαση δύναται να καθορίζονται περιοχές της Επικράτειας στις οποίες θα παρέχονται οι προβλεπόμενες ενισχύσεις, οι τομείς στους οποίους θα δραστηριοποιούνται οι ενισχυόμενες επιχειρήσεις κλπ.

Ορισμός των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων

{απόσπασμα από τη σύσταση 2003/361/ΕΚ της Επιτροπής της 6ης Μαϊου 2003, σχετικά με τον ορισμό των πολύ μικρών, των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΕΕ

L 124 της 20.5.2003, σ.36}

130

ΟΡΙΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΩΝ, ΜΙΚΡΩΝ ΚΑΙ ΜΕΣΑΙΩΝ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΠΟΥ ΕΝΕΚΡΙΝΕ Η ΕΠΙΤΡΟΠΗ

Άρθρο 1

Επιχείρηση

Επιχείρηση θεωρείται κάθε μονάδα, ανεξάρτητα από τη νομική της μορφή, που ασκεί οικονομική δραστηριότητα. Ως τέτοιες νοούνται ιδίως οι μονάδες που ασκούν βιοτεχνική ή άλλη δραστηριότητα, ατομικά ή οικογενειακά, προσωπικές εταιρείες ή ενώσεις προσώπων που ασκούν τακτικά μια οικονομική δραστηριότητα.

Άρθρο 2

Αριθμός απασχολούμενων και οικονομικά όρια προσδιορίζοντα τις κατηγορίες επιχειρήσεων

1. Η κατηγορία των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) αποτελείται από επιχειρήσεις που απασχολούν λιγότερους από 250 εργαζόμενους και των οποίων ο ετήσιος κύκλος εργασιών δεν υπερβαίνει τα 50 εκατομμύρια € ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 43 εκατομμύρια €.

2. Στην κατηγορία των ΜΜΕ, ως μικρή επιχείρηση ορίζεται η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερους από 50 εργαζόμενους και της οποίας ο ετήσιος κύκλος εργασιών ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 10 εκατομμύρια €.

3. Στην κατηγορία των ΜΜΕ, ως πολύ μικρή επιχείρηση ορίζεται η επιχείρηση η οποία απασχολεί λιγότερους από 10 εργαζόμενους και της οποίας ο ετήσιος κύκλος εργασιών ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού δεν υπερβαίνει τα 2 εκατομμύρια €.

Άρθρο 3

Τύποι επιχειρήσεων που λαμβάνονται υπόψη για τον υπολογισμό του αριθμού απασχολουμένων και των χρηματοοικονομικών ποσών

1. "Ανεξάρτητη επιχείρηση" είναι κάθε επιχείρηση που δεν χαρακτηρίζεται ως συνεργαζόμενη επιχείρηση κατά την έννοια της παραγράφου 2 ή ως συνδεδεμένη επιχείρηση κατά την έννοια της παραγράφου 3.

2. "Συνεργαζόμενες επιχειρήσεις" είναι όλες οι επιχειρήσεις που δεν χαρακτηρίζονται ως συνδεδεμένες κατά την έννοια της παραγράφου 3 και μεταξύ των οποίων υπάρχει η ακόλουθη σχέση: μια επιχείρηση (ανάντη επιχείρηση) κατέχει, η ιδία ή από κοινού με μία ή περισσότερες συνδεδεμένες επιχειρήσεις κατά την έννοια της παραγράφου 3, το 25% ή περισσότερο του κεφαλαίου ή των δικαιωμάτων ψήφου μιας άλλης επιχείρησης (κατάντη επιχείρηση).

131

Ωστόσο, μια επιχείρηση μπορεί να χαρακτηριστεί ως ανεξάρτητη, μη έχουσα δηλαδή συνεργαζόμενες επιχειρήσεις, ακόμη και εάν το όριο του 25% καλύπτεται ή υπερκαλύπτεται, εφόσον το ποσοστό αυτό ελέγχεται από τις ακόλουθες κατηγορίες επενδυτών, και υπό την προϋπόθεση ότι αυτοί δεν είναι, μεμονωμένα ή από κοινού, συνδεδεμένοι κατά την έννοια της παραγράφου 3 με την οικεία επιχείρηση:

α) δημόσιες εταιρείες συμμετοχών, εταιρείες επιχειρηματικού κεφαλαίου, φυσικά πρόσωπα ή ομάδες φυσικών προσώπων που ασκούν συστηματικά δραστηριότητες σε επενδύσεις επιχειρηματικού κινδύνου ("business angels") και επενδύουν ίδια κεφάλαια σε μη εισηγμένες στο χρηματιστήριο επιχειρήσεις, εφόσον το σύνολο της επένδυσης σε μια ίδια επιχείρηση δεν υπερβαίνει τα 1.250.000 €.

β) πανεπιστήμια ή ερευνητικά κέντρα μη κερδοσκοπικού σκοπού.γ) θεσμικοί επενδυτές, συμπεριλαμβανομένων των ταμείων περιφερειακής

ανάπτυξης.δ) αυτόνομες τοπικές αρχές με ετήσιο προϋπολογισμό μικρότερο από 10

εκατομμύρια € και λιγότερο από 5.000 κατοίκους.

3. "Συνδεδεμένες επιχειρήσεις" είναι οι επιχειρήσεις που διατηρούν μεταξύ τους μία από τις ακόλουθες σχέσεις:

α) μια επιχείρηση κατέχει την πλειοψηφία των δικαιωμάτων ψήφου των μετόχων ή των εταίρων άλλης επιχείρησης.

β) μια επιχείρηση έχει το δικαίωμα να διορίζει ή να παύει την πλειοψηφία των μελών του διοικητικού, διαχειριστικού ή εποπτικού οργάνου άλλης επιχείρησης.

γ) μια επιχείρηση έχει το δικαίωμα να ασκήσει κυριαρχική επιρροή σε άλλη επιχείρηση βάσει σύμβασης που έχει συνάψει με αυτήν ή δυνάμει ρήτρας του καταστατικού αυτής της τελευταίας.

δ) μια επιχείρηση που είναι μέτοχος ή εταίρος άλλης επιχείρησης ελέγχει μόνη της, βάσει συμφωνίας που έχει συνάψει με άλλους μετόχους ή εταίρους της εν λόγω επιχείρησης, την πλειοψηφία των δικαιωμάτων ψήφου των μετόχων ή των εταίρων αυτής της επιχείρησης.

Τεκμαίρεται ότι δεν υπάρχει κυρίαρχη επιρροή, εφόσον οι επενδυτές που αναφέρονται στην παράγραφο 2 δεύτερο εδάφιο δεν υπεισέρχονται άμεσα ή έμμεσα στη διαχείριση της εξεταζόμενης επιχείρησης, με την επιφύλαξη των δικαιωμάτων που κατέχουν με την ιδιότητά τους ως μετόχων ή εταίρων.

Συνδεδεμένες θεωρούνται επίσης οι επιχειρήσεις που διατηρούν μία από τις σχέσεις που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο μέσω μίας ή περισσοτέρων άλλων επιχειρήσεων ή με τους επενδυτές που αναφέρονται στην παράγραφο 2.

Οι επιχειρήσεις που διατηρούν μία από τις εν λόγω σχέσεις μέσω ενός φυσικού προσώπου ή ομάδας φυσικών προσώπων που ενεργούν από κοινού θεωρούνται

132

επίσης συνδεδεμένες επιχειρήσεις καθόσον ασκούν το σύνολο ή τμήμα των δραστηριοτήτων τους στην ίδια αγορά ή σε όμορες αγορές.

Ως όμορη αγορά θεωρείται η αγορά ενός προϊόντος ή υπηρεσίας που βρίσκεται αμέσως ανάντη ή κατάντη της σχετικής αγοράς.

4. Εκτός από τις περιπτώσεις που ορίζονται στην παράγραφο 2 δεύτερο εδάφιο, μια επιχείρηση δεν μπορεί να θεωρηθεί ΜΜΕ, εάν το 25% ή περισσότερο του κεφαλαίου της ή των δικαιωμάτων ψήφου της ελέγχεται, άμεσα ή έμμεσα, από έναν ή περισσότερους δημόσιους οργανισμούς ή δημόσιους φορείς, μεμονωμένα ή από κοινού.

5. Μια επιχείρηση δύναται να υποβάλει δηλώσεις σχετικά με την ιδιότητά της ως ανεξάρτητης, συνεργαζόμενης ή συνδεδεμένης επιχείρησης, καθώς και σχετικά με τα στοιχεία που αφορούν τα αριθμητικά όρια που αναφέρονται στο άρθρο 2. Η δήλωση αυτή μπορεί να υποβληθεί ακόμη και εάν η διασπορά κεφαλαίου δεν επιτρέπει να καθοριστεί ποιος το κατέχει εφόσον η επιχείρηση δηλώνει υπεύθυνα ότι μπορεί εύλογα να υποθέσει ότι δεν ανήκει, κατά ποσοστό 25% ή περισσότερο, σε μία επιχείρηση ή, από κοινού, σε περισσότερες επιχειρήσεις που είναι συνδεδεμένες μεταξύ τους ή μέσω φυσικών προσώπων ή ομάδας φυσικών προσώπων. Οι δηλώσεις αυτές πραγματοποιούνται με την επιφύλαξη των ελέγχων και εξακριβώσεων που προβλέπονται από τις εθνικές ή κοινοτικές κανονιστικές ρυθμίσεις.

Άρθρο 4

Στοιχεία για τον υπολογισμό του αριθμού απασχολούμενων και των χρηματοοικονομικών ποσών, και περίοδος αναφοράς

1. Τα στοιχεία που χρησιμοποιούνται για τον υπολογισμό του αριθμού απασχολούμενων και των χρηματοοικονομικών ποσών είναι εκείνα που αφορούν την τελευταία κλεισμένη διαχειριστική χρήση και υπολογίζονται σε ετήσια βάση. Λαμβάνονται υπόψη κατά την ημερομηνία κλεισίματος των λογαριασμών. Το ύψος του κύκλου εργασιών υπολογίζεται χωρίς το φόρο προστιθέμενης αξίας (ΦΠΑ) και χωρίς άλλους έμμεσους δασμούς.

2. Όταν, κατά την ημερομηνία κλεισίματος των λογαριασμών και σε ετήσια βάση, μια επιχείρηση βρίσκεται πάνω ή κάτω από τα όρια τα σχετικά με τον αριθμό απασχολούμενων ή τα χρηματοοικονομικά όρια που αναφέρονται στο άρθρο 2, η κατάσταση αυτή έχει ως αποτέλεσμα την απόκτηση ή την απώλεια της ιδιότητας της μεσαίας, μικρής ή πολύ μικρής επιχείρησης μόνο εάν το φαινόμενο επαναληφθεί επί δύο διαδοχικά οικονομικά έτη.

3. Στην περίπτωση νεοσύστατων επιχειρήσεων, οι λογαριασμοί των οποίων δεν έχουν κλείσει ακόμη, τα στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη πρέπει να προκύπτουν από αξιόπιστες εκτιμήσεις που πραγματοποιούνται κατά τη διάρκεια του οικονομικού έτους.

133

Άρθρο 5

Ο αριθμός απασχολούμενων

Ο αριθμός απασχολούμενων ατόμων αντιστοιχεί στον αριθμό ετήσιων μονάδων εργασίας (ΕΜΕ), δηλαδή στον αριθμό εργαζομένων πλήρους απασχόλησης που εργάστηκαν στην εξεταζόμενη επιχείρηση ή για λογαριασμό αυτής επί ολόκληρο το υπόψη έτος. Τα άτομα που δεν εργάστηκαν ολόκληρο το έτος, οι εργαζόμενοι μερικής απασχόλησης, ανεξάρτητα από τη διάρκεια, και οι εργαζόμενοι σε εποχική βάση αντιστοιχούν σε κλάσματα των ΕΜΕ. Στον αριθμό απασχολούμενων περιλαμβάνονται:

α) οι μισθωτοί

β) τα άτομα που εργάζονται για την επιχείρηση, έχουν σχέση εξάρτησης προς αυτήν και εξομοιούνται με μισθωτούς με βάση το εθνικό δίκαιο.

γ) οι ιδιοκτήτες επιχειρηματίες.

δ) οι εταίροι που ασκούν τακτική δραστηριότητα εντός της επιχείρησης και προσπορίζονται οικονομικά πλεονεκτήματα από την επιχείρηση.

Οι μαθητευόμενοι ή οι σπουδαστές που βρίσκονται σε επαγγελματική εκπαίδευση στο πλαίσιο σύμβασης μαθητείας ή επαγγελματικής κατάρτισης, δεν συνυπολογίζονται στον αριθμό απασχολούμενων. Η διάρκεια των αδειών μητρότητας ή των γονικών αδειών δεν συνυπολογίζεται.

Άρθρο 6

Καθορισμός των στοιχείων της επιχείρησης

1. Στην περίπτωση ανεξάρτητης επιχείρησης, ο καθορισμός των στοιχείων, συμπεριλαμβανομένου του αριθμού απασχολούμενων, πραγματοποιείται αποκλειστικά με βάση τους λογαριασμούς αυτής της επιχείρησης.

2. Στην περίπτωση επιχείρησης που συνεργάζεται ή συνδέεται με άλλες επιχειρήσεις, ο καθορισμός των στοιχείων , συμπεριλαμβανομένου του αριθμού απασχολούμενων, γίνεται με βάση τους λογαριασμούς και τα λοιπά στοιχεία της επιχείρησης, ή –εφόσον υπάρχουν- τους ενοποιημένους λογαριασμούς της επιχείρησης, ή τους ενοποιημένους λογαριασμούς στους οποίους περιλαμβάνεται και η εξεταζόμενη επιχείρηση βάσει ενοποίησης.

Στα στοιχεία που αναφέρονται στο πρώτο εδάφιο προστίθενται τα στοιχεία των επιχειρήσεων που ενδεχομένως συνεργάζονται με την εξεταζόμενη επιχείρηση, οι οποίες βρίσκονται ακριβώς ανάντη ή κατάντη της εν λόγω επιχείρησης. Τα στοιχεία συγκεντρώνονται κατ΄ αναλογία προς το ποσοστό συμμετοχής στο κεφάλαιο ή στα δικαιώματα ψήφου (το υψηλότερο από τα δύο αυτά ποσοστά). Σε περίπτωση διασταυρωμένης συμμετοχής, λαμβάνεται υπόψη το υψηλότερο των ποσοστών αυτών.

134

Στα στοιχεία που αναφέρονται στο πρώτο και το δεύτερο εδάφιο προστίθεται το 100% των στοιχείων των επιχειρήσεων που ενδεχομένως συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με την εξεταζόμενη επιχείρηση και τα οποία δεν περιλαμβάνονται ήδη στους λογαριασμούς βάσει ενοποίησης.

3. Για την εφαρμογή της παραγράφου 2, τα στοιχεία των επιχειρήσεων που συνεργάζονται με την εξεταζόμενη επιχείρηση, προκύπτουν από τους λογαριασμούς και τα λοιπά στοιχεία, ενοποιημένα εφόσον υπάρχουν, στα οποία προστίθεται το 100% των στοιχείων των επιχειρήσεων που συνδέονται με τις συνεργαζόμενες αυτές επιχειρήσεις, εκτός εάν τα στοιχεία τους περιλαμβάνονται ήδη βάσει ενοποίησης.

Για την εφαρμογή της παραγράφου 2, τα στοιχεία των επιχειρήσεων που συνδέονται με την εξεταζόμενη επιχείρηση, προκύπτουν από τους λογαριασμούς και τα λοιπά στοιχεία τους, ενοποιημένα εφόσον υπάρχουν. Στα στοιχεία αυτά προστίθενται κατ΄ αναλογία τα στοιχεία των επιχειρήσεων που ενδεχομένως συνεργάζονται με τις συνδεδεμένες αυτές επιχειρήσεις, οι οποίες βρίσκονται ακριβώς ανάντη ή κατάντη αυτών, εάν δεν περιλαμβάνονται ήδη στους ενοποιημένους λογαριασμούς σε αναλογία τουλάχιστον ισοδύναμη με το ποσοστό που ορίζεται στην παράγραφο 2 δεύτερο εδάφιο.

4. Όταν ο αριθμός απασχολούμενων δεδομένης επιχείρησης δεν προκύπτει από τους ενοποιημένους λογαριασμούς, υπολογίζεται συγκεντρώνοντας κατ΄ αναλογία τα στοιχεία τα σχετικά με τις επιχειρήσεις που συνεργάζονται με την εν λόγω επιχείρηση, και προσθέτοντας τα στοιχεία τα σχετικά με τις επιχειρήσεις που συνδέονται μαζί της.»

135

2.6 ΠΙΝΑΚΕΣ ΚΙΝΗΤΡΩΝ

Ν. 3299 / 2004 - ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ

Α. Ενίσχυση της επιχορήγησης και της επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης

ΕΙΔΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΚατηγορίαΠΕΡΙΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ

επένδυσης Α Β Γ1. Ιδρυση - επέκταση ξενοδοχείων τουλάχιστον 3* (Β΄ τάξης) 2 15% 25% 35%2. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων τουλάχιστον 2* (Γ΄ τάξης) 1 20% 30% 40%3. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων 1* (Δ΄& Ε΄τάξη) που στεγάζονται σε κτίρια διατηρητέα ή παραδοσιακά εφόσον με τον εκσυγχρονισμό αναβαθμίζονται τουλάχιστον στα 2* 1 20% 30% 40%4. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων τουλάχιστον 2* για τη δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων 1 20% 30% 40%5. Μετατροπή διατηρητέων ή παραδοσιακών κτιρίων σε ξενοδοχεία τουλάχιστον 2* 1 20% 30% 40%6. Εκσυγχρονισμός κάμπινγκ τουλάχιστον Γ΄ τάξης 1 20% 30% 40%7. Ιδρυση - επέκταση - εκσυγχρονισμός : α) Συνεδριακών κέντρων β) Χιονοδρομικών κέντρων γ) Εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών δ) Λιμένων σκαφών αναψυχής ε) Γηπέδων γκολφ στ) Κέντρων θαλασσοθεραπείας ζ) Κέντρων τουρισμού υγείας η) Κέντρων προπονητικού - αθλητικού τουρισμού 1 20% 30% 40%8. Ιδρυση - επέκταση - εκσυγχρονισμός : α) Θεματικών πάρκων β) Αυτοκινητοδρομίων 2 15% 25% 35%

Βάσει της ΚΥΑ Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών &Ανάπτυξης με αριθμό πρωτ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Επισυνάπτεται σχετικό Παράρτημα με το περιεχόμενο της εν λόγω ΚΥΑ

Ν. 3299 / 2004 - ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ

144

ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ

Β. Ενίσχυση της επιδότησης του κόστους της δημιουργούμενης απασχόλησης

ΕΙΔΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ Κατηγορία ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ επένδυσης Α Β Γ1. Ιδρυση - επέκταση ξενοδοχείων τουλάχιστον 3* (Β΄ τάξης) 2 15% 25% 35%2. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων τουλάχιστον 2* (Γ΄ τάξης) 1 20% 30% 40%3. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων 1* (Δ΄& Ε΄τάξη) που στεγάζονται σε κτίρια διατηρητέα ή παραδοσιακά εφόσον με τον εκσυγχρονισμό αναβαθμίζονται τουλάχιστον στα 2* 1 20% 30% 40%4. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων τουλάχιστον 2* για τη δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων 1 20% 30% 40%5. Μετατροπή διατηρητέων ή παραδοσιακών κτιρίων σε ξενοδοχεία τουλάχιστον 2* 1 20% 30% 40%6. Εκσυγχρονισμός κάμπινγκ τουλάχιστον Γ΄ τάξης 1 20% 30% 40%7. Ιδρυση - επέκταση - εκσυγχρονισμός : α) Συνεδριακών κέντρων β) Χιονοδρομικών κέντρων γ) Εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών δ) Λιμένων σκαφών αναψυχής ε) Γηπέδων γκολφ στ) Κέντρων θαλασσοθεραπείας ζ) Κέντρων τουρισμού υγείας η) Κέντρων προπονητικού - αθλητικού τουρισμού 1 20% 30% 40%8. Ιδρυση - επέκταση - εκσυγχρονισμός : α) Θεματικών πάρκων β) Αυτοκινητοδρομίων 2 15% 25% 35%

Βάσει της ΚΥΑ Υπουργών Οικονομίας-Οικονομικών &Ανάπτυξης με αριθμό πρωτ. 33019/25/7/07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄), προβλέπεται επιπλέον ποσοστό επιχορήγησης για μεσαίες, πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, σε Περιφέρειες, Νομούς ή τμήματα αυτών, ανά είδος επενδυτικού σχεδίου, και βάσει κριτηρίων. Επισυνάπτεται σχετικό Παράρτημα με το περιεχόμενο της εν λόγω ΚΥΑ

Ν. 3299 / 2004 - ΠΑΡΕΧΟΜΕΝΕΣ ΕΝΙΣΧΥΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΑΝΑ ΕΙΔΟΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ

Γ. Ενίσχυση της φορολογικής απαλλαγής

144

ΕΙΔΟΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΕΠΕΝΔΥΣΗΣ Κατηγορία ΠΕΡΙΟΧΗ ΚΙΝΗΤΡΩΝ επένδυσης Α Β Γ1. Ιδρυση - επέκταση ξενοδοχείων τουλάχιστον 3* (Β΄ τάξης) 2 50% 100% 100%2. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων τουλάχιστον 2* (Γ΄ τάξης) 1 60% 100% 100%3. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων 1* (Δ΄& Ε΄τάξη) που στεγάζονται σε κτίρια διατηρητέα ή παραδοσιακά εφόσον με τον εκσυγχρονισμό αναβαθμίζονται τουλάχιστον στα 2* 1 60% 100% 100%4. Εκσυγχρονισμός ξενοδοχείων τουλάχιστον 2* για τη δημιουργία συμπληρωματικών εγκαταστάσεων 1 60% 100% 100%5. Μετατροπή διατηρητέων ή παραδοσιακών κτιρίων σε ξενοδοχεία τουλάχιστον Γ’ 2* 1 60% 100% 100%6. Εκσυγχρονισμός κάμπινγκ τουλάχιστον Γ΄ τάξης 1 60% 100% 100%7. Ιδρυση - επέκταση - εκσυγχρονισμός : α) Συνεδριακών κέντρων β) Χιονοδρομικών κέντρων γ) Εγκαταστάσεων αξιοποίησης ιαματικών πηγών δ) Λιμένων σκαφών αναψυχής ε) Γηπέδων γκολφ στ) Κέντρων θαλασσοθεραπείας ζ) Κέντρων τουρισμού υγείας η) Κέντρων προπονητικού - αθλητικού τουρισμού 1 60% 100% 100%8. Ιδρυση - επέκταση - εκσυγχρονισμός : α) Θεματικών πάρκων β) Αυτοκινητοδρομίων 2 50% 100% 100%

ΚΥΑ 33016/25.7.07 (ΦΕΚ 1292 τ. Β΄) "Συμπλήρωση της υπ΄αριθ.17829/26.4.2006 ΚΥΑ (ΦΕΚ 524/Β/8.5.2006)"

Νομός Αττικής: Εφαρμογή χρηματοδοτικών κινήτρων του ν.3299/04 όπως τροποιήθηκε με το άρθρο 37 του ν.3522/06 για ίδρυση επέκταση ξενοδοχείων

Επαρχία Τροιζηνίας Ζώνη Λαυρεωτικής Νησιά ν.Αττικής Υπόλοιπο νομού

144

ΑττικήςΗπειρωτικό Τμήμα που οριοθετείται στην Περιφ.Πελοποννήσου

Νησιωτικό Τμήμα της Επαρχίας

Κύθηρα, Αντικήθυρα Υπόλοιπα νησιά

Εφαρμογή κινήτρων για ίδρυση/επέκταση ξενοδοχείων 3* και άνω βάσει παρ.7 του άρθρου 1 της ΚΥΑ 17829/06 που παραμένει σε ισχύ (Α΄ζώνης)

Εφαρμογή κινήτρων για ίδρυση/επέκταση ξενοδοχείων 5* και σε περιοχές με υψόμετρο >800μ., 3* και άνω, βάσει της ΚΥΑ 33016/07 (Β΄ζώνης)

Εφαρμογή κινήτρων για ίδρυση/επέκταση ξενοδοχείων 5*και σε περιοχές με υψόμετρο >800μ. 3* και άνω, βάσει της ΚΥΑ 33016/07 (Α΄ζώνης)

Εφαρμογή κινήτρων για ίδρυση/επέκταση ξενοδοχείων 3* και άνω βάσει παρ.7 του άρθρου 1 της ΚΥΑ 17829/06, που παραμένει σε ισχύ(Β΄ζώνης)

Μη εφαρμογή χρηματοδοτικών κινήτρων για ίδρυση/επέκταση ξενοδοχείων βάσει της ΚΥΑ 33016/07


Νομός Θεσσαλονίκης: Εφαρμογή χρηματοδοτικών κινήτρων του ν.3299/04 όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 37 του ν.3522/06 για ίδρυση επέκταση ξενοδοχείων

Επαρχία Λαγκαδά & Τμήμα Δυτικά του Αξιού

Υπόλοιπος νομός Θεσσαλονίκης

Εφαρμογή κινήτρων για ίδρυση/επέκταση ξενοδοχείων 5* και σε περιοχές με υψόμετρο >800μ., 3* και άνω, βάσει της ΚΥΑ 33016/07 (Α΄ζώνης)


ΝΟΜΟΣ 3299/2004 (ΦΕΚ 261/Α/23.12.2004) ΌΠΩΣ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΘΗΚΕ ΜΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ 37 ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ 3522/2006 (ΦΕΚ276/Α/22.12.2006)ΚΟΙΝΗ ΥΠΟΥΡΓΙΚΗ ΑΠΟΦΑΣΗ ΥΠ.ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ & ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ κατ΄εφαρμογή των παρ.1 και 2 του άρθρου 4 όπως αντικαταστάσθηκε με το άρθρο 37 του Ν.3522/2006 "Καθορισμός επιπλέον ποσοστού επιχορήγησης ή και επιδότησης χρηματοδοτικής μίσθωσης ή επιδότησης της δημιουργούμενης απασχόλησης στις πολύ μικρές,μικρές & μεσαίες επιχειρήσεις για τα επενδυτικά σχέδια που υπάγονται στις διατάξεις του Ν.3299/04" Αριθ.πρωτ.33019/25.7.07 (ΦΕΚ 1292 τ.Β΄)

ΠΕΡΙΦ.ΚΕΝΤΡ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (Β΄ΖΩΝΗ /25-30) ΠΕΡΙΦ. ΔΥΤΙΚ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ (Β΄ΖΩΝΗ /25-30) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΗΠΕΙΡΟΥ (Γ΄ΖΩΝΗ / 35-40) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ (Β΄ΖΩΝΗ/ 25-30)

ΝΟΜΟΙ ΤΜΗΜΑΤΑ ΝΟΜΟΥΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧ/ΣΕΙΣ

ΜΙΚΡΕΣ ΕΠΙΧ/ΣΕΙΣ ΝΟΜΟΙ ΤΜΗΜΑΤΑ ΝΟΜΟΥ

ΜΕΣΑΙΕΣ ΕΠΙΧ/ΣΕΙΣ





ΜΙΚΡΕΣ ΕΠΙΧ/ΣΕΙΣ

ΣΕΡΡΩΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΚΟΖΑΝΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 19% ΘΕΣΠΡΩΤ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 19% ΚΑΡΔΙΤΣΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 7% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 15%ΚΙΛΚΙΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΓΡΕΒΕΝΩΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΙΩΑΝΝΙΝΩΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 18% ΛΑΡΙΣΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ 14%144

ΤΜΗΜ 7% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 15% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 7% 13% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9%ΧΑΛΚ/ΚΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14% ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΠΡΕΒΕΖΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 19% ΜΑΓΝΗΣΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 13% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 4% 8% ΕΠ.ΛΑΓΚΑΔΑ 3% 6% ΦΛΩΡΙΝΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΑΡΤΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΤΡΙΚΑΛΩΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20%ΘΕΣ/ΝΙΚΗΣ ΥΨ.>800Μ. 4% 8% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 16% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 15% Α’ ΖΩΝΗ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 2% 3%ΗΜΑΘΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 19% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΙΟΝΙΩΝ ΝΗΣΩΝ (Β΄ΖΩΝΗ 25-30) ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΒΟΡ ΑΙΓΑΙΟΥ (Γ΄ΖΩΝΗ / 35-40) Ορισμός των ΜΜΕ ΕΕ L 124 της 20.5.2003 ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 7% 14% ΖΑΚΥΝΘΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΛΕΣΒΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 6% 12%ΠΕΛΛΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 19% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 4% 7% ΠΟΛΥ ΜΙΚΡΕΣ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20% ΚΕΡΚΥΡΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 17% ΧΙΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 16% Εργαζόμενοι: λιγότεροι από 10 ΠΙΕΡΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 6% 12% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 6% 11% Ετήσιος Κύκλος Εργασιών: όχι άνω των 2 εκ.ευρώ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20% ΚΕΦΑΛΛΗΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 19% ΣΑΜΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 16%

ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 7% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 6% 11% ΜΙΚΡΕΣ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (Β΄ΖΩΝΗ /25-30) ΛΕΥΚΑΔΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 15% Εργαζόμενοι: λιγότεροι από 50 ΒΟΙΩΤΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 6% 13% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 10% ΠΕΡ.ΑΤΤΙΚΗΣ (Β΄ΖΩΝΗ/25-30 - Α΄ΖΩΝΗ / 15-20) Ετήσιος Κύκλος Εργασιών: όχι άνω των 10 εκ.ευρώ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 4% 8% ΑΤΤΙΚΗΣ Νησιά <5000κατ 7% 13%ΕΥΒΟΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΚΡΗΤΗΣ (Β΄ΖΩΝΗ / 25-30) Β΄ΖΩΝΗ Νησιά >5000κατ 4% 8% ΜΕΣΑΙΕΣ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 17% ΗΡΑΚΛΕΙΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14% ΑΤΤΙΚΗΣ ΕΠ.ΤΡΟΙΖΗΝΙΑΣ 3% 5% Εργαζόμενοι: λιγότεροι από 250 ΕΥΡΥΤΑΝΙ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 19% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9% Α΄ΖΩΝΗ ΥΨ.>800Μ. 4% 7% Ετήσιος Κύκλος Εργασιών: όχι άνω των 50 εκ.ευρώ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 7% 14% ΛΑΣΙΘΙΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 6% 12% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 1% 2% ή το σύνολο του ετήσιου ισολογισμού όχι άνω τωνΦΘΙΩΤΙΔΑ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 3% 7% 43 εκ.ευρώ. ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 17% ΡΕΘΥΜΝΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΑΝ.ΜΑΚΕΔ.-ΘΡΑΚΗΣ(Γ΄ΖΩΝΗ/35-40)ΦΩΚΙΔΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9% ΔΡΑΜΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 8% 17% ΧΑΝΙΩΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20%

ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9% ΕΒΡΟΥ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20%ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΔΥΤΙΚΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (Γ΄ΖΩΝΗ / 35-40) ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20%ΗΛΕΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 17% ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΠΕΛΟΠΟΝΝΗΣΟΥ (Γ΄ΖΩΝΗ / 35-40) ΚΑΒΑΛΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 6% 12% ΑΡΚΑΔΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 4% 7% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20%ΑΧΑΪΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 1% 2% ΞΑΝΘΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9% ΑΡΓΟΛΙΔΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 6% 11% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20%ΑΙΤΩΛ/ΝΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 8% 16% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 3% 6% ΡΟΔΟΠΗΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 10% 20% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 11% ΚΟΡΙΝΘΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 4% 7% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 10% 20%

ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 1% 2%ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑ ΝΟΤΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ (Β΄ΖΩΝΗ / 25-30) ΛΑΚΩΝΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14%ΚΥΚΛΑΔΩ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 4% 9% Οι προσαυξήσεις των ποσοστών ενίσχυσης δεν παρέχονται στα μεγάλα επενδ.σχέδια άνω των 50 εκ.ευρώ ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 5% 9% ΜΕΣΣΗΝΙΑΣ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 7% 14%ΔΩΔΕΚΑΝ ΔΙΑΚΡΙΤΑ ΤΜΗΜ 9% 18% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 4% 9% Οι προσαυξήσεις για πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις αντιμετωπίζονται ενιαία. ΠΟΛΗ ΡΟΔΟΥ 4% 8% ΥΠ.ΝΟΜΟΣ 7% 13% Διακριτά Τμήματα: (1) Ορεινές ζώνες άνω των 800 μέτρων (2)Μικρά νησιά κάτω των 5.000κατοίκων

144

2.7 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ, ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ , ΚΑΙΝΟΤΟΜΙΑ

2.7.1 Επιχειρηματικότητα και καινοτομία

Πολύς λόγος γίνεται στη θεωρία αλλά και στο πλαίσιο ανάλογων ευρωπαϊκών προγραμμάτων για το περιεχόμενο της καινοτομίας στον Τουρισμό και ιδίως στην τουριστική επιχείρηση, που αν και προϋποθέτει την υποστήριξη της σύγχρονης τεχνολογίας δεν συνεπάγεται υψηλές τεχνολογικές απαιτήσεις, ούτε χρήση προηγμένων τεχνολογιών, αφού οι τεχνολογίες πχ παραγωγής εναλλακτικών μορφών ενέργειας, εφαρμογής φιλικών πρακτικών προς το περιβάλλον κλπ θα πρέπει να θεωρούνται πλέον διαδεδομένες και «συμβατικές». Η καινοτομία στον Τουρισμό, όπως και γενικότερα, μπορεί να είναι οργανωτική καινοτομία, καινοτομία προϊόντος και τεχνολογική καινοτομία, όπου υφίσταται τέτοιο έδαφος.

Η στήριξη της επιχειρηματικότητας μικρής κλίμακας αποτελεί πυλώνα της πολιτικής και κοινωνικής συνοχής στις αγροτικές περιοχές, μέσο στήριξης της απασχόλησης, τρόπο αξιοποίησης τοπικών προϊόντων και δεξιοτήτων, παράγοντα δημογραφικής ανανέωσης και βελτίωσης της ποιότητας ζωής στις περιοχές αυτές.

Προκειμένου να στηριχθεί αποτελεσματικά η οικογενειακή και γενικά μικρή επιχειρηματικότητα, που προσιδιάζει ιδιαίτερα στην περιοχή μελέτης, χρησιμοποιούνται οι ακόλουθες μέθοδοι και μέσα:

Εξατομικευμένη στήριξη στο νέο επιχειρηματία (συμβουλευτική στήριξη, παροχή τεχνογνωσίας, κατάρτιση, κίνητρα έναρξης επιχείρησης)

Τοπικά προγράμματα για την ανάδειξη νέων προϊόντων (ως νέα είναι δυνατόν να θεωρούνται και παραδοσιακά προϊόντα, που επιβιώνουν μέσω των πρωτοβουλιών της μικρής επιχείρησης και επαναπροωθούνται στην Αγορά). Στην περίπτωση της περιοχής Μελέτης νέα είναι όλα τα θεματικά προϊόντα, τα οποία καλύπτονται από το Πρόγραμμα Ανάπτυξης και Μάρκετινγκ της παρούσας μελέτης (υπό τον όρο της εφαρμογής-υλοποίησης).

Συνεργαζόμενες επιχειρήσεις- Δίκτυα : Η συνεργασία των μικρών επιχειρήσεων (ομοειδών ή συμπληρωματικών κλάδων και εν προκειμένω τουριστικών προϊόντων και υπηρεσιών) αποτελεί conditio sine qua non στο σημερινό ανταγωνιστικό περιβάλλον των αγορών. Εξασφαλίζει έγκαιρη και σύγχρονη ενημέρωση για τις τάσεις και εξελίξεις των αγορών, τις μεταβολές των απαιτήσεων της ζήτησης και των τάσεων στην προσφορά, κοινές δράσεις εκσυγχρονισμού και μάρκετινγκ, κοινή παρουσία σε αγορές ή τμήματα αγορών,

141

και οικονομίες κλίμακας στις δαπάνες προμηθειών, συμβουλευτικών υπηρεσιών κλπ Η μορφή του Δικτύου είναι ένας συνήθως ένας «χαλαρός» τρόπος συνεργασίας, συνεπάγεται πάντως την ύπαρξη συγκεκριμένων δικαιωμάτων και υποχρεώσεων των μελών, τυποποίηση της πληροφόρησης και επικοινωνίας τους και ηλεκτρονική διασύνδεσή τους. Προφανώς υφίστανται και άλλες μορφές συνεργασίας από τις πιο απόλυτες (συγχώνευση ή εξαγορά) ως τις πιο ευρείες (πχ σύσταση συνεταιρισμού, clustering και δημιουργία μιας νέας εταιρείας των μελών-υποστηρικτικής της δραστηριότητας των μητρικών επιχειρήσεων, κλπ). ΄Άλλες μορφές συνεργασίας είναι προφανώς όσες επιτυγχάνουν οι ιδιώτες επιχειρήσεις στο πλαίσιο μιας δημοτικής-κοινοτικής επιχείρησης πχ με ιδιώτες, με συνεταιρισμούς ή λαϊκής βάσης, καθώς και η σύσταση επαγγελματικών σωματείων και προμηθευτικών συνεταιρισμών.

Δυναμικά εργαλεία χρηματοδότησης : Κρατικές ενισχύσεις ή/ και δανειοδότηση με ευέλικτους και ρεαλιστικούς όρους και περιορισμό της γραφειοκρατίας.

Μηχανισμοί πληροφόρησης για αγορές και τεχνολογίες : πρόκειται συνήθως για δομές υποστήριξης των ΜΜΕ και ΠΜΕ με πληροφόρηση για επενδυτικές ευκαιρίες, ευρωπαϊκά κλπ χρηματοδοτικά προγράμματα, εξειδικευμένη τεχνογνωσία ανά κλάδο, τεχνολογικές εξελίξεις ανά κλάδο κλπ.50

Παράλληλες υποστηρικτικές ενέργειες και μηχανισμοί στήριξης της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας, στις ΜΜΕ και ΠΜΕ επιχειρήσεις είναι:

Η απλοποίηση του επιχειρηματικού περιβάλλοντος , ιδίως των κανόνων και διαδικασιών ίδρυσης και λειτουργίας των επιχειρήσεων.

Η προσφορά στην αγορά υπηρεσιών επιχειρηματικού συμβούλου, υπηρεσιών έγκυρων, που να προσφέρονται μέσω ενός πιστοποιημένου επαγγέλματος, με βάση συγκεκριμένα κατά περίπτωση παραδοτέα και συγκεκριμένες προδιαγραφές. Ιδίως οι μικρές επιχειρήσεις είναι αυτές, που συχνά πέφτουν θύματα ακατάλληλων ή και «άσχετων» συμβούλων με αποτέλεσμα σημαντική δαπάνη, σπατάλη πόρων και απώλεια επιχειρηματικών ευκαιριών. Οι τραπεζικοί

50 Τέτοιες δημόσιες δομές στην Ελλάδα δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο του Γ ΚΠΣ και είναι τα Κέντρα Επιχειρηματικής και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΚΕΤΑ) σε επίπεδο Περιφέρειας και τα Κέντρα Υποδοχής Επενδυτών (ΚΥΕ) σε επίπεδο Νομού. Ανάλογες υπηρεσίες και μάλιστα στον Τουριστικό Τομέα φιλοδοξούν τα τελευταία χρόνια να προσφέρουν και εταιρείες των μεγάλων τραπεζικών ομίλων αλλά με αντάλλαγμα.

142

όμιλοι λειτουργούν συχνά ως ‘επιχειρηματικοί σύμβουλοι» αλλά οι υπηρεσίες τους δεν είναι πάντα οικονομικά προσιτές στις μικρές επιχειρήσεις.

Η προσφορά στην αγορά δικτυακών υπηρεσιών συμβούλων (Δίκτυα συνεργαζόμενων ερευνητών): πρόκειται για επιχειρηματική στήριξη μέσω δικτύων, που λειτουργούν γι αυτό το σκοπό από συνεργαζόμενους επιστήμονες.

Η μέχρι σήμερα εμπειρία καταγράφει επιτυχημένες πρακτικές στο χώρο της τουριστικής και γεωργικής επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας σε αγροτικές και ορεινές περιοχές, όσον αφορά σε:

Θεματικές Μορφές τουρισμού

Ανάδειξη της τοπικής πολιτιστικής ταυτότητας

Πολιτικές προϊόντος και προγράμματα διασφάλισης ποιότητας

Διαφοροποίηση της τοπικής παραγωγής, νέες παραγωγικές τεχνικές, νέες μορφές οργάνωσης γεωργικών εκμεταλλεύσεων

Νέες υπηρεσίες και τεχνολογίες στη διάθεση του αγροτικού πληθυσμού

Νέα πεδία επιχειρηματικότητας και απασχόλησης

Ασφαλώς σημαντικό ζήτημα, όσον αφορά στην ύπαρξη/ ή και την επιβίωση της μικρής επιχείρησης της υπαίθρου είναι η χρηματοδότηση, που μπορεί να πραγματοποιείται:

Με άμεσες χρηματοδοτικές ενισχύσεις (επιχορηγήσεις)

Με τραπεζικό δανεισμό

Μέσω τοπικών επιχειρηματικών κεφαλαίων (που να συνεργάζονται με ντόπιους επιχειρηματίες)

Με κινητοποίηση της τοπικής αποταμίευσης (δίκτυα αποταμιευτών)

και να στηρίζεται με ευέλικτους μηχανισμούς εγγυοδοσίας.

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Στον τομέα της καινοτομίας υπάρχουν μεταξύ των ελληνικών ξενοδοχείων

143

πολλά θετικά παραδείγματα : Όσον αφορά στη σύνδεση του ξενοδοχειακού χώρου με την τέχνη, έχουν

δημιουργηθεί αρκετά ξενοδοχεία που προβάλλονται ως arthotels, δηλαδή ως ξενοδοχεία που έχουν ενσωματώσει στους χώρους τους προϊόντα σύγχρονης κυρίως τέχνης (ζωγραφικής, γλυπτικής, χαρακτικής κλπ), που συνήθως τα συνδυάζουν με μια συμβατή εσωτερική διακόσμηση και μάλιστα με έπιπλα γνωστών σύγχρονων σχεδιαστών ή έπιπλα αντίκες. Τέτοια ξενοδοχεία είναι πχ τα ξενοδοχεία της επιχείρησης Tsimaras ArtHotels :Primarolia στην Πάτρα, Peratzada στην Ιθάκη και Emelisse στην Κεφαλονιά (www. arthotel . gr ), το Ξενοδοχείο Ηριδανός στην Οδό Πειραιώς στην Αθήνα, που εκθέτει στους χώρους του πίνακες του γνωστού ζωγράφου Γιώργου Λαζόγκα, τους οποίους συνδυάζει αρμονικά –όπως προβάλλει στην ιστοσελίδα του- με τις αυθεντικές οροφογραφίες του νεοκλασικού κτιρίου, στο οποίο στεγάζεται (www . eridanus . gr ). Τα ξενοδοχεία αυτά είναι συνήθως περιορισμένης δυναμικότητας και εξασφαλίζουν πολύ ικανοποιητικό έως υψηλό επίπεδο υπηρεσιών. Ασφαλώς στη Χώρα λειτουργούν και άλλα τέτοια ξενοδοχεία τέχνης σε διάφορες περιοχές. Άλλωστε, η προσέγγιση της τέχνης είναι θέμα υποκειμενικό και ως εκ τούτου είναι δύσκολο να οριοθετήσει κανείς τι προβάλλεται ως arthotel και τι πράγματι είναι.

Ειδική περίπτωση σύνδεσης ξενοδοχειακής αλυσίδας με την Τέχνη μέσω της οργάνωσης ενός Καλλιτεχνικού Γεγονότος (event) σε τακτική βάση αποτελούν τα ξενοδοχεία Μάρις. Η biennale των τελειοφοίτων των Ανωτάτων Σχολών Καλών Τεχνών Αθήνας και Θεσσαλονίκης που διοργανώνουν έχει πλέον καθιερωθεί ως σημαντική πρωτοβουλία, την οποία χαίρονται όχι μόνο οι ειδικοί της σύγχρονης ελληνικής τέχνης αλλά και οι τουρίστες, που καλούνται να προσεγγίσουν την τέχνη αυτή. (www . marishotels . gr )

Παρόμοια καινοτομία είναι και η ενσωμάτωση του σύγχρονου design στην αρχιτεκτονική και την επίπλωση/διακόσμηση του ξενοδοχείου (τα γνωστά ως Design Hotels).; Ένα τέτοιο ξενοδοχείο είναι το Life Gallery στην Εκάλη Αττικής, που συνδυάζει μοντέρνο αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ατμόσφαιρα χαλάρωσης και εσωτερική διακόσμηση με αντικείμενα προερχόμενα από τους πιο γνωστούς καλλιτέχνες και οίκους του σύγχρονου design. (www . bluegr . com ) Το ίδιο ισχύει και για το ανακαινισμένο Semiramis της Κηφισιάς, όπου διακόσμηση και έπιπλα οφείλονται στον πασίγνωστο Karim Rashid. (www . semiramis . gr )

Μια άλλη μορφή καινοτομίας αφορά στην αντιμετώπιση του προβλήματος του ελεύθερου χρόνου του τουρίστα-πελάτη με τρόπο επιμορφωτικό και εξειδικευμένο, με την έννοια ότι καλύπτει συγκεκριμένα και εξειδικευμένα ενδιαφέροντα. Έτσι, πχ. το συγκρότημα πετρόκτιστων σπιτιών «Ξενώνας Εποχές» της Aldemar Hotels (της οικογένειας Ν.Αγγελόπουλου) στην Αμπελιώνα Μεσσηνίας, στοχεύει στην ανάδειξη των φυσικών και

144

http://www.semiramis.gr/

http://www.bluegr.com/

http://www.marishotels.gr/

http://www.eridanus.gr/

http://www.arthotel.gr/

πολιτιστικών πόρων της περιοχής και των αντίστοιχων ενδιαφερόντων των πελατών, ενώ παράλληλα κοσμείται με συλλεκτικά στοιχεία από τις ταινίες του Θόδωρου Αγγελόπουλου και παρέχει την ευχέρεια στους πελάτες να παρακολουθήσουν ελληνικές ταινίες από τη συλλογή του.(www . epohes . gr ).

Στο χώρο της έρευνας εκ μέρους ατόμων με ειδικά ενδιαφέροντα, χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι Μανιάτικοι Πύργοι «Νέα Μαντινεία», στο ομώνυμο χωριό της Μεσσηνιακής Μάνης Πρόκειται για παραδοσιακό ξενώνα που ολοκληρώθηκε το 2000. Η καινοτομία έγκειται στο γεγονός, ότι σε έναν από τους χώρους του φιλοξενείται το "Κέντρο Πληροφόρησης για την Αρχιτεκτονική και τη Μουσική στη Μεσόγειο". Ο ξενώνας έχει καταφέρει να συγκεντρώσει 1.500 τόμους βιβλίων αρχιτεκτονικής και 2.500 μουσικούς ψηφιακούς δίσκους . (www . greatmadineia . com )

Ανάλογο παράδειγμα καλής πρακτικής όσον αφορά στην καινοτομία είναι το Montage Suites Hotel στη χαράδρα του Βουραϊκού στο Χελμό, που προβάλλεται ως «πύλη απόδρασης με κινηματογραφικές αναφορές», ‘Εχει το χαρακτηριστικό, ότι διαθέτει μια σημαντική συλλογή ταινιών της Finos Films και ότι η διακόσμηση των δωματίων είναι εμπνευσμένη από αγαπημένες κινηματογραφικές ταινίες (www . montagesuiteshotel . com )

Η εταιρεία ΔΡΥΑΔΕΣ ΑΕ Yποδομών Aγροτικού και Eναλλακτικού Tουρισμού, διαθέτει στο Λεβίδι Αρκαδίας συγκρότημα, όπου εκτός από το ξενοδοχείο ΚΑΛΛΙΣΤΩ και τουριστικές κατοικίες, λειτουργεί και το Αρκαδικό Μουσείο Τέχνης και Ιστορίας, με θεματικές ενότητες: Αρκαδία, μύθοι και ουτοπία, Η Αρκαδία των Περιηγητών, Nύμφες - γυμνά στη φύση. Βουκολική ποίηση στη Χαρακτική, Η "Αρκαδία" στη Νεοελληνική Χαρακτική, Θ. Kολοκοτρώνης - "H Aρκαδία στην Eλληνική Eπανάσταση", A. Παπαναστασίου - Κ. Παρθένης - "A' Eλληνική Δημοκρατία", Αγροτική και Ποιμενική ζωή. Το Βουνό και το Δάσος. Το Μουσείο φιλοξενεί τη Συλλογή του Γιώργου Ι. Χριστοδουλόπουλου, η οποία περιλαμβάνει πάνω από 500 σχέδια και χαρακτικά, Ευρωπαίων και Ελλήνων καλλιτεχνών, που χρονολογούνται από τον 16ο αιώνα, μικρά γλυπτά, ιστορικές φωτογραφίες, νομίσματα, χαρτονομίσματα, εκδόσεις τέχνης και άλλα συλλεκτικά αντικείμενα. (www . dryades - arcadia . gr )

Το Leventis Art Suites, στην Παναγίτσα Πέλλας κοντά στη λίμνη Βεγορίτιδα, στους πρόποδες του Βόρρα, περιλαμβάνει χώρους τέχνης με μόνιμα εκθέματα και περιοδικές εκθέσεις καθώς και μουσείο φωτογραφικών μηχανών από το 1890 έως το 1960. (www . leventisartsuites . gr )

Τέλος το ξενοδοχείο Μπουραζάνι βρίσκεται στο Περιβαλλοντικό Πάρκο Μπουραζάνι εκτάσεως 2050 στρ. που ανήκει στην οικογένεια των σημερινών ιδιοκτητών του. Σκοπός της λειτουργίας του Πάρκου είναι η φιλοξενία ζώων, η διατήρηση της ισορροπίας του ζωϊκού του πληθυσμού, η παρατήρηση των ζώων στο φυσικό τους περιβάλλον, η πληροφόρηση

145

http://www.leventisartsuites.gr/

http://www.dryades-arcadia.gr/

http://www.montagesuiteshotel.com/

http://www.greatmadineia.com/

http://www.epohes.gr/

σχετικά με τους βιολογικούς τους κύκλους, η ενημέρωση σε θέματα χλωρίδας και πανίδας γενικότερα κλπ. Ο χώρος είναι επισκέψιμος και στους πελάτες του ξενοδοχείου και στο κοινό. (www . bourazani . gr )

2.7.2 Βελτίωση της οργάνωσης και διεύθυνσης των οικογενειακών ΜΜΕ- ορθολογιστική τιμολογιακή πολιτική και αξιοποίηση εργαλείων μεγιστοποίησης της απόδοσης των επιχειρήσεων

Στο κεφάλαιο αυτό στόχος είναι –μεταξύ άλλων- να αντιμετωπιστούν ή, έστω, να αμβλυνθούν οι ελλείψεις και υστερήσεις των ΜΜΕ ή ΠΜΕ οικογενειακού συνήθως χαρακτήρα, που είναι :

Η αδυναμία επίτευξης οικονομιών κλίμακας, που τις εμποδίζει να συγκρατήσουν το λειτουργικό τους κόστος (εργατικό δυναμικό, αναλώσιμα, προμήθειες εξοπλισμού, κλπ)

Η αδυναμία έγκαιρης και λεπτομερούς πληροφόρησης και δράσης όσον αφορά στις τάσεις και εξελίξεις των αγορών, στις δυνατότητες αξιοποίησης νέων αγορών ή τμημάτων αγορών και γενικά αντιμετώπισης προβλημάτων και ευκαιριών όσον αφορά στην εξασφάλιση ζήτησης

Η αδυναμία έγκαιρης και συστηματικής πληροφόρησης, όσον αφορά στις πιο πρόσφατες εξελίξεις στην προσφορά τουριστικών υπηρεσιών, ώστε να προσαρμόζονται κατά το δυνατόν έγκαιρα.

Η αδυναμία διενέργειας τακτικών επενδύσεων εκσυγχρονισμού και αναβάθμισης

Η αυτοαπασχόληση της οικογένειας, που είναι δυνατόν από σοβαρό πλεονέκτημα (αμεσότητα στην εξυπηρέτηση του τουρίστα, γνήσια επικοινωνία) να καταστεί μειονέκτημα, όταν οι αποφάσεις λαμβάνονται από άτομα που δεν έχουν κανενός είδους (ούτε καν στοιχειώδη και ταχύρρυθμη) εκπαίδευση ή κατάρτιση.

Η αδυναμία συστηματικής παρακολούθησης των παραγόντων που επηρεάζουν το λειτουργικό κόστος, ώστε να γίνεται μια εξ ίσου συστηματική προσπάθειά συγκράτησής του, επ’ ωφελεία και των πελατών.

Η απόλυτα μεμονωμένη και αποκομμένη από τις άλλες ομοειδείς επιχειρήσεις λειτουργία.

146

http://www.bourazani.gr/

Τα προβλήματα αυτά δεν «λειτουργούν» μεμονωμένα, αλλά αλληλεξαρτώνται και αλληλεπηρεάζονται δημιουργώντας συχνά για τις ΜΜΕ και ΠΜΕ του Τουρισμού, ένα ασφυκτικό καθεστώς λειτουργίας, που δεν καθηλώνει μόνο τις ίδιες αλλά και ολόκληρους προορισμούς. Είναι γι αυτό σκόπιμο να αντιμετωπίζονται με ένα σύνολο προγραμμάτων και ενεργειών όπως :

Η συνένωση δυνάμεων : ιδιαίτερα σε προορισμούς θεματικών μορφών τουρισμού είναι σκόπιμο να εφαρμόζονται χρηματοδοτικά προγράμματα ή επί μέρους δράσεις ευρύτερων προγραμμάτων, που να οδηγούν επιχειρήσεις του ίδιου ή συμπληρωματικών κλάδων σε κάποια μορφή συνένωσης δυνάμεων. Συνένωση δυνάμεων είναι πχ η δημιουργία ενός προμηθευτικού συνεταιρισμού για τις προμήθειες εξοπλισμού όλων των καταλυμάτων μιας περιοχής., προφανώς με εθελοντική συμμετοχή. Μια προσπάθεια πολλά καταλύματα να δημιουργήσουν ένα φορέα (πχ ένα τουριστικό γραφείο) που θα διαχειρίζεται και θα πραγματοποιεί κρατήσεις για λογαριασμό τους. Μια συνένωση (clustering) ομοειδών ή όχι επιχειρήσεων να δημιουργήσουν μια νέα επιχείρηση, που με τη δραστηριότητά της θα ευνοήσει τις πωλήσεις τους και γενικά το οικονομικό τους αποτέλεσμα. Συνένωση δυνάμεων αποτελεί και το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας (βλ. σχετική ανάλυση).

Οι τακτικοί ενισχυόμενοι με κίνητρα εκσυγχρονισμοί και αναβαθμίσεις όχι μόνο των καταλυμάτων, αλλά και των εστιατορίων, τουριστικών γραφείων, κέντρων αναψυχής, που να περιλαμβάνουν εκσυγχρονισμό του συμβατικού εξοπλισμού, αλλά και νέες υπηρεσίες και τεχνολογίες. Ο εκσυγχρονισμός των εγκαταστάσεων και της οργάνωσης των επιχειρήσεων μπορεί να αντιμετωπίσει επίσης γενικότερα προβλήματα, όπως η εξοικονόμηση νερού και ενέργειας, η μεγαλύτερη ασφάλεια των πελατών, η διαμόρφωση χώρων και η τοποθέτηση εγκαταστάσεων και εξοπλισμού για τους εκτός τουριστικής περιόδου μήνες και γενικά για τις βροχερές ημέρες, οπότε ο τουρίστα δεν έχει δυνατότητα να κινηθεί στο ύπαιθρο.

Η συμμετοχή σε προγράμματα στοιχειώδους εκπαίδευσης και κατάρτισης του αυτοαπασχολούμενου προσωπικού- Γενικού τουριστικού περιεχομένου εκπαιδευτικά προγράμματα (για την οικογένεια και τους βοηθούς της). Τα προγράμματα αυτά θα πρέπει να πραγματοποιούνται εκτός τουριστικής περιόδου και να περιλαμβάνουν ανάλυση του όλου οράματος της

147

περιοχής, των όρων και περιορισμών ανάπτυξής της, καθώς και επαγγελματικές γνώσεις και θεωρητικές αλλά και κυρίως πρακτικές ανά κλάδο/ ειδικότητα, συμπεριλαμβανομένων των όρων-παραμέτρων ποιότητας ανά κλάδο και επάγγελμα. Ιδιαίτερα σημαντική είναι η κατάρτιση των μικρών επιχειρηματιών σε θέματα προσέλκυσης ζήτησης- στοιχειώδους μάρκετινγκ των επιχειρήσεων, οργάνωσης της λειτουργίας, συγκράτησης του λειτουργικού κόστους, τιμολόγησης, συμπεριφοράς προς τον πελάτη και δικαιωμάτων του πελάτη, δικαιωμάτων και υποχρεώσεων επιχειρηματιών, συνεργασιών κλπ.

Η συμμετοχή σε εξειδικευμένα προγράμματα κατάρτισης σε θέματα σύγχρονης τιμολογιακής πολιτικής και μεγιστοποίησης της απόδοσης των επιχειρήσεων, επιχειρηματικού μάρκετινγκ κλπ που θα περιλαμβάνουν μεν τις αναγκαίες θεωρητικές γνώσεις, αλλά θα είναι προσαρμοσμένα αφενός στη λειτουργία των ΜΜΕ της περιοχής και αφετέρου στις πραγματικές δυνατότητες χρησιμοποίησης νέων τεχνολογιών, μεθόδων και εργαλείων (yield management, creative pricing κλπ) εκ μέρους των επιχειρηματιών ή στελεχών των ΜΜΕ.

Έτοιμα εκπαιδευτικά και ενημερωτικά πακέτα καθοδήγησης των επιχειρηματιών σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, η διάδοση των οποίων μπορεί και πρέπει να συνδεθεί με την οργάνωση σχετικών ενημερωτικών-διευκρινιστικών συναντήσεων. Τέτοια πακέτα μπορεί να ανατεθούν σε κατάλληλους συμβούλους και στη συνέχεια μια σειρά φορέων (συμπεριλαμβανομένων των ΟΤΑ) θα αναλάβει την διανομή και διάδοσή τους. Τέτοια πακέτα έχουν καταρτιστεί σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας με πρωτοβουλία Αναπτυξιακών Εταιρειών σε επίπεδο νομού. Τα πακέτα αυτά, εφόσον πραγματικά διαδοθούν και γίνουν αποδεκτά από τους ενδιαφερόμενους ως πολύτιμα εργαλεία, είναι δυνατόν να υποκαταστήσουν εν όλω ή εν μέρει την προτεινόμενη κατά τα ανωτέρω συμμετοχή σε εκπαιδευτικά προγράμματα γενικού ή και εξειδικευμένου περιεχομένου, ανάλογα με το περιεχόμενο των εκπαιδευτικών πακέτων. Είναι σημαντικό, η σύνταξή τους να ακολουθεί κατά το δυνατόν τα πρότυπα της εξ αποστάσεως εκπαίδευσης και το υλικό να οργανώνεται με πρακτικό και εύχρηστο τρόπο.

148

Οι δομές στήριξης των ΜΜΕ και ΠΜΕ . Σημειώνουμε ότι ένα τέτοιο Κέντρο Στήριξης ΜΜΕ και ΠΜΕ μπορεί να συσταθεί σε διαδημοτικό επίπεδο και να συγκεντρώνει πληροφόρηση για την ισχύουσα νομοθεσία κλπ κανόνες ανά επιχείρηση/ επάγγελμα, επενδυτικές ευκαιρίες, δράσεις για την επιχειρηματικότητα και την καινοτομία, και γενικά να είναι σε θέση να παράσχει εξειδικευμένη καθοδήγηση στον τοπικό επιχειρηματία.

Θα πρέπει να συνειδητοποιηθεί από τους εμπλεκόμενους στον Τουρισμό, ότι στις σημερινές συνθήκες, η πιο δυναμική και απαιτητική εκδοχή της ανταγωνιστικότητας σημαίνει στην ουσία :

Ποιότητα : στα αγαθά , στις υπηρεσίες, στην επιχείρηση

Ο ορισμός αυτός μας οδηγεί στην έννοια (και φυσικά και στην ανάγκη) της «Επιχειρηματικής Αριστείας». Επιχειρηματική αριστεία είναι «το μοντέλο λειτουργίας της επιχείρησης, που οδηγεί στην ισόρροπη ικανοποίηση των αναγκών όλων των συνδεόμενων με την επιχειρηματικότητα παραγόντων (πελάτες, εργαζόμενοι, προμηθευτές, μέτοχοι, πολίτες) με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και τη συνεχή και πολύπλευρη βελτίωση της ποιότητας» 51

Όμως, οι επιχειρήσεις του Τουριστικού Τομέα, τόσο των διαφόρων περιοχών της Χώρας όσο και των περιοχών και χωρών της Μεσογείου, όντας σε συντριπτικό βαθμό ΜΜΕ και ΠΜΕ, δεν ανταποκρίνονται στα κριτήρια επιδόσεων του Ευρωπαϊκού Μοντέλου Επιχειρηματικής Αριστείας ή ακόμη και τυχόν εθνικού μοντέλου, που θα επέλεγε να κινηθεί σχετικά κοντά στο ευρωπαϊκό. Γι αυτό και είναι αναγκαίο, το όποιο σύστημα στοχεύει στην Επιχειρηματική Αριστεία τέτοιων επιχειρήσεων να ορίζει κριτήρια επιλογής για την ένταξη τους σε διαδικασίες επίτευξης Επιχειρηματικής Αριστείας, που να συνάδουν με το επίπεδο

ποιότητας και ανταγωνιστικότητας τους και να λαμβάνει κυρίως υπόψη τη βούληση συμμετοχής στο εγχείρημα, σε συνδυασμό με δεσμεύσεις της διοίκησης των επιχειρήσεων, ότι είναι σε θέση να υλοποιήσουν τις αρχές ενός τέτοιου συστήματος.

Σε κάθε περίπτωση, τα βαθμολογούμενα κριτήρια για την επιλογή των επιχειρήσεων που εξασφαλίζουν επιχειρηματική αριστεία θα μπορούσαν να κατανέμονται σε κατηγορίες-τομείς52, όπως πχ :

Απόδοση ηγεσίας

Ανάπτυξη επιχειρηματικής στρατηγικής και σχεδιασμού

51 Μέτρο 3.2.ΕΠΑΝ / ΓΚΠΣ Ελλάδας «Επιχειρηματική Αριστεία»52 Βλ.ΕΟΤ, Μελέτη Εξειδίκευσης-Προετοιμασίας του Μέτρου 3.2.ΕΠΑΝ για την Επιχειρηματική Αριστεία

(εκπόνηση ΔΜΠ ΕΠΕ, 2001)

149

Διοίκηση ανθρώπινου δυναμικού

Διαχείριση πόρων

Διοίκηση Ποιότητας

Ικανοποίηση απαιτήσεων πελατών

Ικανοποίηση απαιτήσεων εργαζομένων

Ικανοποίηση αναγκών κοινωνικού συνόλου

Αλλά και στην περίπτωση, που επιλέγεται ένα τέτοιο σύστημα, σκόπιμο είναι να εκτιμηθεί εκ των προτέρων ο βαθμός δυσκολίας των ΜΜΕ-ΠΜΕ στην ικανοποίηση της κάθε ομάδας κριτηρίων, ώστε να συνυπολογιστεί στο συντελεστή της κάθε ομάδας και στο σύστημα βαθμολογίας.

Εξειδικευμένη μελέτη για τις ελληνικές επιχειρήσεις στις αρχές εφαρμογής του Γ ΚΠΣ (2001-2002)53 πρότεινε τον εξής πίνακα κριτηρίων για όλους τους κλάδους των

ΜΜΕ-ΠΜΕ του Τουριστικού Τομέα:

Κριτήρια για ΜΜΕ - ΠΜΕ όλων των κλάδων του Τουριστικού Τομέα

1. Επιχειρηματικό σχέδιο για ολοκληρωμένες και συνδυασμένες οργανωτικές δράσεις.

9. Δικτύωση (ένταξη σε εθνικά και διεθνή δίκτυα)

2. Συγκέντρωση προσπαθειών στις διαθέσιμες δεξιότητες

10. Ενσωμάτωση περιβ/κής διάστασης στη λειτουργία της επιχείρησης. Απόκτηση πιστοποιημένων συστημάτων περιβ/κής διαχείρισης

3. Ενίσχυση της απασχόλησης με τη δημιουργία νέων θέσεων απασχόλησης,

11. Πιστοποίηση ποιότητας

4. Κατάρτιση ανθρώπινου δυναμικού

12. Εξοικονόμηση ενέργειας και υποκατάσταση της συμβατικής πρωτογενούς ενέργειας

5. Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας

13. Επενδύσεις σχετικές με την ασφάλεια πελατών και προσωπικού

6. Αναζήτηση συνεργασιών με άλλες επιχειρήσεις

14. Επενδύσεις σχετικές με την ασφάλεια πελατών και προσωπικού

7. Αναζήτηση Επιχειρηματικής Αριστείας

15. Συμμόρφωση με γενικές και ειδικές προδιαγραφές της Νομοθεσίας

8. Διείσδυση σε niche markets

- Ανάπτυξη επιχειρηματικότητας από ειδικές ομάδες πληθυσμού (γυναίκες-

53 idem

150

νέοι)

Τα ανωτέρω καταγράφονται ενδεικτικά, αφού η επιδίωξη της επιχειρηματικής αριστείας στο πλαίσιο ενός προορισμού ή μιας περιοχής προϋποθέτει εφαρμογή συστήματος προώθησης και βράβευσης της αριστείας απόλυτα προσαρμοσμένου στον προορισμό ή την περιοχή, άρα συστήματος που θα εκπονηθεί επί τούτου και θα συνίσταται σε κριτήρια, που είναι δυνατόν να εφαρμοστούν στην περιοχή και να μετρηθούν. Επίσης, η επιδίωξη της επιχειρηματικής αριστείας μπορεί να βασιστεί σε πρόγραμμα κρατικών ενισχύσεων των επιχειρήσεων, ώστε να ενσωματώσουν σταδιακά τα ζητούμενα κριτήρια στις εγκαταστάσεις και στη λειτουργία τους.

Το θέμα των βραβεύσεων-διακρίσεων είναι πάντως συναφές με τη δημιουργία μηχανισμού ποιότητας αποκλειστικά για μια περιοχή ή παρεμφερείς περιοχές, καθόσον, εφόσον τέτοιος μηχανισμός δημιουργηθεί, τότε οι επιχειρήσεις που μετέχουν σ’ αυτόν θα πρέπει να μετέχουν επίσης σε ένα σύστημα (θεσμό) βράβευσης, ενώ σε αντίθετη περίπτωση είναι προφανές ότι οι επιχειρήσεις θα είναι υποψήφιες στο σύστημα/ συστήματα βραβεύσεων που εφαρμόζονται γενικά στη Χώρα ανά κλάδο. Σε περίπτωση, που επιλέγεται να εισαχθεί ένας θεσμός βραβείων τουριστικών επιχειρήσεων περιοχών της Υπαίθρου, θα πρέπει να εκπονηθεί το όλο σύστημα κριτηρίων, με τέτοιο τρόπο ώστε να ανταποκρίνεται στις πραγματικές δυνατότητες των ΜΜΕ των περιοχών αυτών (να μην είναι εξωπραγματικό), αλλά ταυτόχρονα να τις ωθεί να υπερβούν το σύνηθες επίπεδο λειτουργίας τους.

Σε περιοχές της Ελλάδας έχουν καταρτιστεί τέτοια συστήματα που οδηγούν είτε σε ειδικά ποιοτικά σήματα είτε σε βραβεύσεις (συνήθως με ευθύνη Αναπτυξιακών Εταιρειών σε επίπεδο νομού) τα οποία θα μπορούσαν – μέσω συνεργασιών- να αποτελέσουν πρότυπα για την εισαγωγή διαδικασιών επιβράβευσης της επιχειρηματικής αριστείας και γενικά της επιδίωξης ποιότητας εκ μέρους της επιχείρησης.

2.7.3 Επαγγελματικοί κώδικες

Είναι προφανές ότι οι επιχειρήσεις μιας περιοχής ανάλογα με τον κλάδο τους είναι υποχρεωμένες να τηρούν τυχόν κώδικες, που έχουν γίνει αποδεκτοί σε επίπεδο των αντιπροσωπευτικών συλλογικών τους φορέων (κλαδικών οργανώσεων σε εθνικό ή υπερεθνικό επίπεδο), στο βαθμό που αυτό ισχύει. Προς το παρόν, τέτοιοι κώδικες, που έχουν καταρτιστεί είτε σε διεθνές είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο (πχ Global Code of Ethics in Tourism του UNWTO, Hotrec-ECCTAA Code of Conduct κλπ) λειτουργούν μόνο είτε ως κείμενα αναφοράς ή είτε, εφόσον υφίσταται η σχετική βούληση, επιδιώκεται να μετατραπούν σε ένα είδος εθελοντικής «συμφωνίας κυρίων» για ολόκληρους κλάδους, αν και αυτό συνήθως δύσκολα επιτυγχάνεται.

151

Το πρόβλημα των επαγγελματικών κωδίκων σχετίζεται άμεσα με το πρόβλημα της αυξημένης διαπραγματευτικής ισχύος των εταιρειών που διακινούν τη ζήτηση (Τ.Ος ή τουριστικά γραφεία) έναντι των ΜΜΕ ή ΠΜΕ της προσφοράς ιδίως σε μικρούς και σχετικά νέους προορισμούς, όπως αυτοί που μας ενδιαφέρουν στον παρόντα οδηγό. Παράλληλα, ρύθμιση των εκατέρωθεν σχέσεων (εκατέρωθεν δικαιωμάτων και υποχρεώσεων) συνήθως επιβάλλεται νομοθετικά, όσον αφορά στις σχέσεις τουριστικών επιχειρήσεων και πελατών τους, σε ορισμένες δε εκφάνσεις των σχέσεων αυτών έχει εμπλακεί και η ΕΕ και υφίσταται πλέον και κοινοτικό δίκαιο (πχ οργανωμένο ταξίδι, δικαιώματα επιβατών πτήσεων κλπ). Όπου, όμως, αυτό δεν συμβαίνει ή όπου πρόκειται για επαγγελματικές σχέσεις μεταξύ τουριστικών επιχειρήσεων πχ καταλυμάτων και Τ.Ος, υφίσταται δυσκολία εφαρμογής εθνικών ρυθμίσεων, που εκ των πραγμάτων στοχεύουν να ευνοήσουν (ή να προστατεύσουν) την εθνική βιομηχανία (είτε αυτή είναι βιομηχανία διακίνησης ζήτησης, είτε βιομηχανία προσφοράς). Αυτή είναι και η αιτία, που δεν μπορεί καν να γίνεται λόγος (πέραν των ισχυουσών νομοθετικών ρυθμίσεων) για επαγγελματικό κώδικα, που να ρυθμίζει τα εκατέρωθεν δικαιώματα και υποχρεώσεις μεταξύ επιχειρήσεων που διακινούν ζήτηση και επιχειρήσεων τουριστικής προσφοράς σε επίπεδο Χώρας ή περιοχών της Χώρας.

Αυτό, που θα μπορούσε να εφαρμοστεί θα ήταν η εκπόνηση από τους κλαδικούς συλλογικούς φορείς ή με τη συναίνεση των φορέων αυτών, επαγγελματικών κωδίκων ανά κλάδο επιχειρήσεων, που να συνοψίζουν τις ισχύουσες ρυθμίσεις και να θέτουν πρόσθετες κατευθύνσεις- συστάσεις, όσον αφορά στη λειτουργία των επιχειρήσεων και στην αντιμετώπιση- ικανοποίηση του πελάτη. Τέτοιοι κώδικες είναι δυνατόν να καλύψουν όχι μόνο αμιγώς τουριστικές επιχειρήσεις, αλλά και επιχειρήσεις παραγωγής και εμπορίας τοπικών προϊόντων, και να περιλαμβάνουν ποιοτικές παραμέτρους, όσον αφορά πρώτες ύλες, διαδικασίες παραγωγής, θέματα συντήρησης και αποθήκευσης, συσκευασίας κλπ (προφανώς τα πέραν των υποχρεωτικών κατά νόμον).

Εφόσον, πάντως επιλεγεί η σύσταση Τοπικού Συμφώνου Ποιότητας, οι σχέσεις των τουριστικών επιχειρήσεων με τους πελάτες μπορούν να ρυθμίζονται μέσω των Καταστατικών κειμένων του ΤΣΠ ανά είδος-κλάδο επιχείρησης και να τίθενται ποιοτικά standards για την συμμετοχή των επιχειρήσεων διαφόρων κλάδων στο ΤΣΠ. Στην περίπτωση αυτή κώδικες επαγγελματικών σχέσεων σε επίπεδο επιχειρήσεων ενός προορισμού της υπαίθρου. θα αποτελούν συστατικό στοιχείο του ΤΣΠ.

2.7.4 Μέτρηση επιπέδων αειφορίας και ποιότητας/ βαθμού ικανοποίησης των πελατών

Η μέτρηση των επιπέδων αειφορίας της περιοχής έχει προφανώς στόχο να ελέγχεται και να προλαμβάνεται η περιβαλλοντική υποβάθμιση και η υπέρβαση της φέρουσας ικανότητας, δηλ. η υπέρβαση του αριθμού των χρηστών, που η

152

περιοχή μπορεί να δεχτεί χωρίς μόνιμη περιβαλλοντική υποβάθμιση, αλλά με παράλληλη εξασφάλιση της δυνατότητάς της να υποστηρίζει δραστηριότητες αναψυχής, χωρίς να υποβαθμίζει την εμπειρία της αναψυχής των τουριστών αυτή καθ’ εαυτή.54 Με την έννοια αυτή, στόχος της τουριστικής ανάπτυξης είναι ο σεβασμός των περιβαλλοντικών ορίων της περιοχής (η μη «μόνιμη περιβαλλοντική υποβάθμιση»). Αυτός καθ’ εαυτός ο αριθμός των χρηστών-τουριστών, ως δείκτης της φέρουσας ικανότητας, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια προσέγγιση των αλληλεξαρτήσεων των αιτίων και επιπτώσεων στην ποιότητα του φυσικού περιβάλλοντος του προορισμού και επομένως στη διατήρηση της ελκυστικότητάς του (άρα και της ανταγωνιστικότητάς του) αλλά και στη διατήρηση της περαιτέρω δυνατότητας ανάπτυξης της τουριστικής δραστηριότητας (αυτού δηλ. που αποκαλούμε βιώσιμη ανάπτυξη).

Στο πλαίσιο μιας τέτοιας προσέγγισης λαμβάνονται υπόψη μετρήσιμα μεγέθη σχετικά (α) με πρωτογενείς πιέσεις όπως πχ η κατάληψη γης, η κατανάλωση υδάτινων πόρων, η παραγωγή αποβλήτων, οι υποδομές μεταφοράς, διαμονής, εστίασης και ψυχαγωγίας κλπ), αλλά και (β) με την ικανότητα ή τα όρια του προορισμού να απορροφήσει τις πιέσεις αυτές, χωρίς υποβάθμιση της ποιότητας του όλου δυναμικού του. Οι παράμετροι υπό στοιχ. (α) είναι δυνατόν να επηρεαστούν από παρεμβάσεις (ανάδραση) προς φιλικότερες πρακτικές σε σχέση με το περιβάλλον (πχ διαχείριση επισκεπτών, εξοικονόμηση ενέργειας και ύδατος κλπ).

Εφόσον μια περιοχή συμφωνεί να παρακολουθεί την εξέλιξη των πραγματικών περιβαλλοντικών επιπτώσεων σε τακτά χρονικά διαστήματα (πχ κάθε τρία χρόνια) θα πρέπει να καταρτίσει ένα σύστημα μετρήσιμων μεγεθών, που μπορεί να είναι από σύνθετο έως πολύ απλό. Στην πρώτη περίπτωση, θα μπορούσε να καταρτίσει σύστημα, που θα περιλάμβανε παραμέτρους, όπως η κατάληψη γης-

αύξηση της δόμησης, η μείωση των καλλιεργήσιμων εκτάσεων, η αύξηση της τουριστικής δραστηριότητας (νέα καταλύματα, εστιατόρια, κέντρα εστίασης και αναψυχής, αύξηση των μεταφορών κλπ) , η αύξηση στην κατανάλωση ενέργειας και υδάτινων πόρων, κλπ. Εντούτοις, είναι δυνατό να παρακολουθούνται ορισμένα μόνο πλην απόλυτα ενδεικτικά

μεγέθη, όπως η ένταση της χρήσης του χώρου με βάση την πυκνότητα των καταλυμάτων (καθορισμός και παρακολούθηση της μέγιστης ποσοστιαίας αύξησης των κλινών ανά τριετία μέχρι την επίτευξη προσδιορισμένου ανώτατου ορίου κλινών ανά εκτάριο πχ ενδεικτικά όχι πάνω από 100 κλίνες/ εκτάριο). Ας σημειωθεί ότι η πυκνότητα των καταλυμάτων είναι ανάλογη συνήθως με την πυκνότητα των άλλων επιχειρήσεων και ενδεικτική των τουριστικών μετακινήσεων και γενικά των τουριστικών συγκεντρώσεων και με την έννοια αυτή είναι αρκετά αξιόπιστο μέγεθος, εάν ένα πιο σύνθετο σύστημα δεν είναι εφικτό να εφαρμοστεί για οποιοδήποτε λόγο.

54 Coccossis and Parpairis, 1992

153

Παράλληλα, σκόπιμο είναι να εξετάζεται η περίπτωση έγκαιρης εκπόνησης συστήματος διαχείρισης επισκεπτών σε μια περιοχή και κυρίως όσον αφορά στα μνημεία, τα οποία, εφόσον αυξηθεί η επισκεψιμότητα της περιοχής είναι ενδεχόμενο να αντιμετωπίσουν επικίνδυνες για την προστασία τους συγκεντρώσεις επισκεπτών. Το ίδιο ισχύει προφανώς και για τα ευαίσθητα οικοσυστήματα.

Ο βαθμός ικανοποίησης τουριστών θα πρέπει να μπορεί να προσεγγίζεται επί τόπου, μέσω δειγματοληπτικών ερευνών στα ξενοδοχεία και τα άλλα σημεία συγκέντρωσης τουριστών και ημερήσιων εκδρομέων σε ετήσια βάση τουλάχιστον, ώστε να εξασφαλίζεται ικανό μέγεθος απαντήσεων τουριστών., και με ερωτήματα σχετικά με:

Τη συνολική ικανοποίηση από την περιοχή («εικόνα» περιοχής σε σχέση με πραγματικότητα)

Την μετακίνηση (μεταφορές, εσωτερικές μεταφορές στην περιοχή)

Τις τουριστικές εγκαταστάσεις και υπηρεσίες (καταλύματα, εστιατόρια, κέντρα αναψυχής)

Το φαγητό, την τοπική κουζίνα

Τη διασκέδαση

Τη δυνατότητα και την ποικιλία των αγορών (ψώνια, τοπικά προϊόντα)

Τα μνημεία και γενικά τα πολιτιστικά αξιοθέατα

Το φυσικό περιβάλλον και την προστασία του

Την επικοινωνία με τους ντόπιους και τη γνωριμία με τα ήθη και έθιμά τους

Την άσκηση των δραστηριοτήτων ειδικών ενδιαφερόντων (ανά μορφή).

Τη σχέση ποιότητας τιμής των επί μέρους τουριστικών υπηρεσιών

Επίσης μπορεί να μετράται η ικανοποίηση με βάση συγκεκριμένα κριτήρια ποιότητας, που θα έχει θέσει το ΤΣΠ

2.8 ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΚΑΙ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΤΟΥΡΙΣΜΟ

ΟΙ ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΕΣ ΕΠΙΤΡΟΠΕΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ

Δεδομένου ότι ο ρόλος της Τ.Α στην ανάπτυξη και προβολή του Τουρισμού Υπαίθρου αποτελεί χωριστό κεφάλαιο (5) στο οποίο έχουν περιληφθεί αναλυτικά υποκεφάλαια σχετικά με τις επιτρεπόμενες και ενδεδειγμένες μορφές των εν λόγω

154

συνεργασιών (κατά είδος επιχειρήσεων, νομικές μορφές κλπ) στο κεφάλαιο αυτό θα περιοριστούμε να αναλύσουμε τη μοναδική υφιστάμενη-θεσμοθετημένη μορφή τουριστικής συνεργασίας Τ.Α και ιδιωτών, τη Νομαρχιακή Επιτροπή Τουριστικής Προβολής (ΝΕΤΠ). Όσοι έχουν εμπειρία του τρόπου λειτουργίας των ΝΕΤΠ, αλλά δεν γνωρίζουν τις διατάξεις με τις οποίες θεσμοθετήθηκαν, θα εκπλαγούν διαβάζοντας στον παρόντα, ότι η ΝΕΤΠ είναι μορφή συνεργασίας με τον Ιδιωτικό Τομέα, τη στιγμή που οι σημερινές ΝΕΤΠ χρηματοδοτούνται σχεδόν παντού αποκλειστικά από δημόσιους πόρους (ΕΟΤ, Ν.Α, ΟΤΑ). Κι όμως, στόχος της θεσμοθέτησης των ΝΕΤΠ ήταν η εμπλοκή των τουριστικών επιχειρηματιών, μέσω των τοπικών συλλογικών τους φορέων στα της προβολής του Τουρισμού με επίπεδο Νομού και η άντληση πόρων και από τους φορείς αυτούς.

Σύμφωνα με την διάταξη της παραγρ.13 εδάφ. α του άρθρ. 1 του Ν.2160/93 «Ρυθμίσεις για τον Τουρισμό και άλλες διατάξεις» (ΦΕΚ 118 Α), «στην έδρα κάθε νομού συνιστάται Επιτροπή Τουριστικής Προβολής, σκοπός της οποίας είναι ο καταρτισμός προγραμμάτων τουριστικής προβολής στο εσωτερικό και το εξωτερικό, καθώς και η εκτέλεσή τους, ύστερα από έγκριση του ΕΟΤ. Η Επιτροπή Τουριστικής Προβολής συνιστάται με απόφαση του νομάρχη, είναι επταμελής και αποτελείται από εκπροσώπους της δημόσιας διοίκησης, των ΟΤΑ και των τουριστικών παραγωγικών τάξεων». Η διάταξη αυτή συμπληρώνεται με εδάφ. β σύμφωνα με το οποίο «τα προγράμματα τουριστικής προβολής χρηματοδοτούνται μέχρι ποσοστού 50% από τον ΕΟΤ και κατά το υπόλοιπο από υποχρεωτικές εισφορά των ΟΤΑ και όλων των παραγωγικών τάξεων της περιοχής του νομού, που καθορίζονται κάθε χρόνο με απόφαση του οικείου νομάρχη, ανάλογα με τις αιτήσεις ανάγκης χρηματοδότησης των περιφερειακών προγραμμάτων προβολής και πάντως μέσα στα όρια προϋπολογισμού της δαπάνης, που εγκρίνει ο ΕΟΤ».

Οι παραπάνω διατάξεις εμφανίζουν προβλήματα ως προς το περιεχόμενό τους, ενώ πληθώρα προβλημάτων έχει προκύψει και κατά την εφαρμογή τους. Όπως:

Αφού ο ΕΟΤ εγκρίνει τα προγράμματα, νοείται ότι θα πρέπει προηγουμένως να τα μελετά και να τα ελέγχει, πράγμα που προβλέφθηκε μεν αρχικά με σχετική απόφαση του Γ.Γ ΕΟΤ, πλην, όμως δεν εφαρμόστηκε ποτέ, με ευθύνη της αρμόδιας για την προβολή διεύθυνσής του. Η έγκριση των προγραμμάτων προϋποθέτει γνώση των αγορών (πραγματικών και δυνητικών) της κάθε περιοχής και των θεματικών κ.α τμημάτων αγορών, καθώς και γνώση της απόδοσης των διαφόρων διαφημιστικών ενεργειών και ενεργειών δημοσίων σχέσεων σε κάθε αγορά. Επίσης προϋποθέτει, βούληση δίκαιης και αντικειμενικής κατανομής των διαθέσιμων κονδυλίων, έτσι ώστε να μην ανακόπτεται η περαιτέρω καθιέρωση ή συντήρηση της εικόνας των

155

δυναμικών προορισμών, ενώ παράλληλα να δίνεται η δυνατότητα σε νέους προορισμούς να αναδειχθούν, χωρίς όμως σπατάλη πόρων. Πρόκειται μ’ άλλα λόγια για μια σύνθετη διαδικασία που ελάχιστες χρονιές τηρήθηκε, ενώ αυτό που πραγματοποιείται συνήθως είναι μια κατανομή των διαθέσιμων πόρων με μικροπολιτικά κριτήρια. Έτσι, τα διαθέσιμα χρήματα δεν αποδίδουν το μέγιστο δυνατό αποτέλεσμα.

Συχνά η ΝΕΤΠ κινείται αποκλειστικά με κονδύλια του ΕΟΤ και της Ν.Α ενώ ελάχιστες φορές συμμετέχουν οικονομικά και οι ΟΤΑ του νομού. Αλλά ακόμη και αν συμμετέχουν και οι ΟΤΑ, είναι βέβαιο ότι, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, δεν συμμετέχουν οι παραγωγικού κλάδοι του νομού.

Τα προγράμματα τουριστικής προβολής σε επίπεδο νομού δεν καταρτίζονται συνήθως από στελέχη με την αναγκαία τεχνογνωσία. Δεν είναι ως εκ τούτου πρόσφορα από τη άποψη των μέσων σε συσχετισμό με τις αγορές που στοχεύουν, να βελτιώσουν τη ζήτηση των περιοχών. Συχνά υναντάμε προφανείς περιπτώσεις σπατάλης πόρων (συμμετοχή σε τουριστικές εκθέσεις σε αγορές, που δεν προσφέρονται για την περιοχή, υπερεκτίμηση της σημασίας των εκθέσεων σε σχέση με τη αποδοτικότητά τους, όπως διαπιστώνεται μέσα από έρευνες, ακατάλληλα φυλλάδια και αφίσσες κ.ο.κ.)

Πολλές ΝΕΤΠ έχουν προοδεύσει με την πάροδο του χρόνου και έχουν υπερβεί εμπόδια και υστερήσεις. Έχουν εξασφαλίσει (άμεσα ή έμμεσα μέσω της ανάθεσης σε άλλους φορείς) καταρτισμένα στελέχη και έχουν δημιουργήσει μια παράδοση αποδοτικής λειτουργίας, χωρίς, όμως να μπορεί κανείς να ισχυριστεί ότι έχουν φθάσει σε ικανοποιητικό βαθμό άντλησης και ιδιωτικών κεφαλαίων.


1. Η ΝΕΤΠ του Ν.Δωδεκανήσου έχει μια παράδοση ικανοποιητικής λειτουργίας χαρακτηριστικό της οποία είναι η ανάθεση της κατάρτισης του προγράμματος προβολής στον Protour. O Protour ιδρύθηκε το 1996 με πρωτοβουλία της Ένωσης Ξενοδόχων Ρόδου, της Τ.Ε.Δ.Κ και του Επιμελητηρίου Δωδεκανήσου, που εκπροσωπεί τις παραγωγικές τάξεις. Μέσω του Protour επιτυγχάνεται η συμβολή των παραγωγικών τάξεων του νησιού της Ρόδου, ενώ ταυτόχρονα λόγω της υφιστάμενης τεχνογνωσίας του ο Protour αναλαμβάνει την προβολή όλου του νομού (και των άλλων νησιών). Συνήθως, ο προϋπολογισμός του προγράμματος προβολής που

156

διατίθεται στην πράξη είναι αρκετά υψηλότερος από αυτόν του προγράμματος, που εγκρίνει και χρηματοδοτεί ο ΕΟΤ.

2. Ανάλογη είναι η περίπτωση της ΝΕΤΠ Ν.Κυκλάδων, που συνήθως αναθέτει την προβολή στην Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων ΑΕ

3. Αξιόλογες μεμονωμένες διαφημιστικές ενέργειες και δη αξιόλογο έντυπο διαφημιστικό ενημερωτικό υλικό έχουν κατά καιρούς υλοποιήσει και άλλες ΝΕΤΠ, συμπεριλαμβανομένων ΝΕΤΠ νομών της ενδοχώρας, όπως π.χ. ΝΕΤΠ Μαγνησίας, ΝΕΤΠ Γρεβενών, ΝΕΤΠ Πρέβεζας, κλπ

Για τις μορφές των τουριστικών επιχειρήσεων κλπ πρωτοβουλιών για τις οποίες ενδείκνυται συνεργασία ΟΤΑ και Ιδιωτικού Τομέα, τις νομικές μορφές που η συνεργασία αυτή μπορεί να λάβει, τις μορφές συνένωσης δυνάμεων του Ιδιωτικού Τομέα στις οποίες είναι δυνατόν να συμβάλει η Τ.Α, βλ. κατωτέρω Κεφ.5

157

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΣΤΗΝ ΤΟΠΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ


Βασική επιδίωξη αυτού το κεφαλαίου είναι να αναδείξει τις αναγκαίες συνέργειες οι οποίες πρέπει να προκύπτουν από την ανάπτυξη υποδομών και υπηρεσιών του Τουρισμού της Υπαίθρου σε τοπικό επίπεδο. Ιδιαίτερη σημασία έχει για τους ΟΤΑ το γεγονός ότι πρόκειται για Εναλλακτική Τουριστική Δραστηριότητα άμεσα συνδεόμενη με βασικές παραμέτρους της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης55.

3.2 ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΑ ΣΧΗΜΑΤΑ – ΜΟΡΦΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ

Τα Συμμετοχικά σχήματα τα οποία επιλέγονται σε τοπικό επίπεδο για την ανάπτυξη του Τουρισμού Υπαίθρου πρέπει να καλύπτουν τρεις βασικούς στόχους οι οποίοι καταγράφονται στο πλαίσιο 1 που ακολουθεί.

Πλαίσιο 1

Στόχοι Συμμετοχικών Σχημάτων Οργάνωσης

Πρώτος Στόχος Διασύνδεση του Σχεδιασμού της Οργάνωσης του Τουρισμού Υπαίθρου και με την Μεσοπρόθεσμη Διαχείριση προς όφελος της Βιώσιμης Τοπικής ΑνάπτυξηςΔεύτερος ΣτόχοςΗ δυνατότητα του Οργανωτικού Σχήματος να ανταποκριθεί στο «πλέγμα» υποδομών56 και δραστηριοτήτων το οποίο σχετίζεται με τον Τουρισμό ΥπαίθρουΤρίτος ΣτόχοςΤο Οργανωτικό Σχήμα πρέπει να αποτελεί έκφραση και πεδίο εκπροσώπησης των διαφορετικών Ομάδων Συμφερόντων οι οποίες εμπλέκονται στον Τουρισμό Υπαίθρου

Πολλοί είναι οι φορείς οι οποίοι άμεσα ή έμμεσα ασχολούνται με την τοπική ανάπτυξη – είτε λειτουργώντας τοπικά είτε περιφερειακά ή εθνικά – στις τουριστικές. Θα πρέπει άρα το Οργανωτικό Σχήμα να είναι όσο το δυνατόν

περισσότερο ευέλικτο και ενταγμένο στο νυν Διοικητικό και θεσμικό πλαίσιο της λειτουργίας των ΟΤΑ ώστε να μην οδηγούμαστε σε σύγχυση,

55 Βλ. Κοκκώσης Χ. Τσάρτας Π, Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Κριτική, Αθήνα, 2001, σ. 78 - 89, 183 – 196, UNEP – WTO, Making Tourism More Sustainable: A Guide for Policy Makers, Madrid, 2005, pp. 9 -24.

56 Βλ. Παρπαϊρης Α, Επιλογή περιοχών για νέες μορφές Τουρισμού: Χωροχρονική κατανομή της νέας ανάπτυξης, Τουρισμός και Οικονομία, Νοέμβριος 1984, σσ. 60 - 62 και Τσάρτας Π, «Αειφορική Ανάπτυξη και Τουρισμός: προβληματισμοί και προτάσεις για ένα διαφορετικό τύπο τουριστικής ανάπτυξης» στο Λάσκαρις Κ. (επιμ.) Sustainable development: Θεωρητικές προσεγγίσεις μιας κρίσιμης έννοιας, Παπασωτηρίου Α, Αθήνα 1996, σς. 135 165.

158

πολυνομία και επικαλύψεις αρμοδιοτήτων. Σε αυτό το πλαίσιο προτείνεται ένα Οργανωτικό Σχήμα με δύο εναλλακτικά σενάρια (ανάλογα με το εάν ο ΟΤΑ διαθέτει ή όχι κάποιες από τις προτεινόμενες δομές57)

Πλαίσιο 2

Οργανωτικό Σχήμα Ανάπτυξης και Διαχείρισης Τουρισμού Υπαίθρου

Περίπτωση – Σενάριο 1 Οργανωτική και θεσμική ευθύνηΙ. Αναπτυξιακή Εταιρεία ΟΤΑ ΙΙ. Ευθύνη Εκτέλεσης Έργου (α) Κοινοπραξία ή (β) Ομάδα Στελεχών ή μικτό Σχήμα (α) + (β)

Περίπτωση – Σενάριο 2 Οργανωτική και θεσμική ΕυθύνηΙ. Υπηρεσία ΟΤΑ σχετική με Αναπτυξιακά Προγράμματα ΙΙ. Ευθύνη Εκτέλεσης Έργου Κοινοπραξία ή Ομάδα Στελεχών της Υπηρεσίας ή Μικτό Σχήμα (α) + (β)

Τα δύο προτεινόμενα Οργανωτικά Σχήματα στόχο έχουν να στηριχθούν στην υπαρκτή θεσμική και επιχειρησιακή υποδομή των ΟΤΑ Α΄ και Β΄ βαθμού. Οι ΟΤΑ θα αποφασίσουν ποιος θα έχει την βασική οργανωτική ευθύνη και αναφορικά με την ευθύνη εκτέλεσης του έργου προτείνεται ουσιαστικά ένα σχήμα το οποίο να αντιπροσωπεύει και να λαμβάνει ουσιαστικά υπόψη τους Στόχους (βλ. πλαίσιο 1). Επισημαίνεται εμφατικά ότι ένα τέτοιο Σχήμα δεν θα πρέπει να εξαντλήσει την λειτουργία ή την παρουσία του στην οργάνωση και ανάπτυξη αλλά θα πρέπει να ασχοληθεί και με την διαχείριση του Τουρισμού Υπαίθρου (3).Τονίζεται δε ότι πρόκειται για ένα Οργανωτικό Σχήμα το οποίο μπορεί να συμβάλει στην ευρύτερη προώθηση της ανάπτυξης του Βιώσιμου τουρισμού ή κάποιων Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών.

Υπάρχει και ένα ζήτημα ουσιώδες στα οργανωτικά σχήματα το οποίο σχετίζεται με τις

διαδικασίες συμμετοχής και εκπροσώπησης του συνόλου των Ομάδων Συμφερόντων

στα πλαίσια της ανάπτυξης του Τουρισμού Υπαίθρου. Η σε υψηλό ποσοστό

εκπροσώπησης αυτών των Ομάδων θα αποτελέσει βασικό συστατικό επιτυχίας γιατί

έχει αποδειχθεί καθοριστική παράμετρος της διαδικασίας νομιμοποίησης στην λήψη

αποφάσεων. Με βάση τα όσα αναφέρονται στον τρόπο οργάνωσης και

λειτουργίας του Τουρισμού Υπαίθρου και οι ομάδες συμφερόντων οι οποίες

57 Βλ. Σκαναβή Κ, Σβορώνου Ε, Μεθοδολογικός Οδηγός για τη σύνταξη Τοπικών Ατζέντα 21 στα νησιά, ΕΤΕΜ – Πανεπιστήμιο Αιγαίου, Πρόγραμμα ISTOS (Innovation for Sustainable Tourism and Services in the South Aegean), Χίος, 2006, σ. 76 – 99.

159

θα πρέπει να έχουν κάποιας μορφής άμεση ή έμμεση εκπροσώπηση στο Οργανωτικό

Σχήμα παρουσιάζονται στο πλαίσιο 3 που ακολουθεί:

Πλαίσιο 3

Ομάδες Συμφερόντων σχετικών με την Τοπική Τουριστική Ανάπτυξη58

1. Τοπικές Αναπτυξιακές Εταιρείες2. Φορείς Προστασίας και Ανάδειξης του Περιβάλλοντος του Πολιτισμού3. Επιχειρηματικοί φορείς εκπροσώπησης του Τουρισμού4. Επαγγελματικές ενώσεις σχετικές με τον Σχεδιασμό και την Ανάπτυξη5. Ενώσεις Πολιτών6. Επιστημονικοί Φορείς7. Συνεταιρισμοί σχετικοί με τον Τουρισμό ή τον Αγροτικό Τομέα8. Επαγγελματικά Επιμελητήρια

Τονίζεται ότι σε όλες τις περιπτώσεις βιώσιμης οργάνωσης και σχεδιασμού της τοπικής τουριστικής ανάπτυξης η συμμετοχή των Διαφορετικών Ομάδων Συμφερόντων αποτέλεσε βασική παράμετρο επιτυχίας (βλ. Μελέτη Περίπτωσης 1)

Μελέτη περίπτωσης 1ΣΟΥΗΔΙΑ

Προμελέτη Ανάπτυξης Αγροτικής Περιοχής Suartadalen Στόχοι και Έργα: τουρισμός Υπαίθρου και Πολιτιστικός Τουρισμός,

Δίκτυα Επιχειρήσεων στον Αγροτικό κλάδο, Απασχόληση νέων. Μέθοδος/τρόπος: Σχεδιασμός από τα «κάτω προς τα πάνω» και

διαμόρφωση τοπικής κοινοπραξίας. Συμμετοχικό Σχήμα: Εταιρικό Σχήμα με συμμετοχή τοπικών ομάδων

συμφερόντων {Ένωση Αγροτών, ΟΤΑ (Sala), Επιστημονικοί Φορείς (Κολλέγιο Malardalen), Επιχειρήσεις, Κάτοικοι}εξελίχθηκε σε Ομάδα Τοπικής Ανάπτυξης και τελικά σε Συνεταιρισμό Αγροτικής Ανάπτυξης.

Πηγή: Leader σ. 66 – 6859.

Μελέτη Περίπτωσης 2

ΗΝΩΜΕΝΟ ΒΑΣΙΛΕΙΟ Τοπικό Σύμφωνο Απασχόλησης SPARC

58 Βλ. UNEP – WTO, Making …oc…pp. 59 – 69, Σκαναβή Κ, Σβορώνου Ε, Μεθοδολογικός Οδηγός οπ..σς. 66 – 80, Σπιλάνης Γ, Κίζος Θ, Τσάρτας Π, Υποδομή Σύμβουλοι ΑΕ, Αναγνώριση και Χαρτογράφηση των μετόχων της Περιφερειακής Διακυβέρνησης στο Αναπτυξιακή Εταιρεία Κυκλάδων ΑΕ, Οδηγός Πολιτικής για την καινοτόμο Διακυβέρνηση και την Τοπική Ατζέντα 21, Σύρος, 2006, σ. 29 – 92.

59 Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Επιλογή βέλτιστων πρακτικών Leader +, Βρυξέλλες, 2006, σ. 66 – 68.

160

Στόχοι: Παροχή Υπηρεσιών σε Επιχειρηματίες, Προγράμματα Κατάρτισης, Πρόσβαση σε επιχορηγήσεις και Επενδύσεις για ΟΤΑ και Επιχειρήσεις.

Έργα: Διαμόρφωση «Διαδρομών» Τουρισμού και Επίσκεψης σε Καταστήματα Παραδοσιακών Προϊόντων, Δημιουργία Σημείων Τουριστικής Πληροφόρησης, Εμπλοκή ντόπιων στην υποδοχή Τουριστών, Ενεργοποίηση τοπικών ΟΤΑ (37).

Μέθοδος / Τρόπος: Εταιρική Κοινοπραξία με στόχους την παράλληλη αλλά και συνδεδεμένη ανάπτυξη Τουρισμού και Γεωργίας.

Συμμετοχικό Σχήμα: Κοινοπραξία με Συμβουλευτική Εοιτροπή και Εκτελεστικό Συμβούλιο στην οποία συμμετέχουν διαφορετικές Τοπικές, Περιφερειακές και Εθνικές Ομάδες Συμφερόντων (Συμβούλιο Επαρχίας, Υπουργείο Ουαλίας, Αναπτυξιακή Εταιρεία Ουαλίας, Συμβούλιο Τουρισμού Ουαλίας, ΟΤΑ (Δήμοι και Κοινότητες)

Πηγή ΕΕΤΑΑ, ΤΣΑ, σ. 47 - 5160

3.3 ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΟΠΙΚΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΑΠΑΣΧΟΛΗΣΗΣ ΤΩΝ ΝΕΩΝ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΕ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

Ο Τουρισμός της Υπαίθρου στηρίζεται σε μια μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων διαφορετικών εναλλακτικών μορφών Τουρισμού (Αγροτουρισμός, Οικοτουρισμός, Πολιτιστικός, Αθλητικός κ.α), όπως έχουμε επισημάνει σε προηγούμενο κεφάλαιο, οι οποίες έχουν ως κοινά χαρακτηριστικά της δυναμική ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας και της απασχόλησης των νέων. Επιπλέον ενισχύονται: η συμπληρωματική προς τον Τουρισμό (Ιδιωτική και Τουριστική) απασχόληση στις αγροτικές περιοχές καθώς και δραστηριότητες καινοτομικού χαρακτήρα (ιδιωτικού Τομέα, ΟΤΑ, Συνεταιρισμών). Με αυτόν τον τρόπο ο Τουρισμός Υπαίθρου συμβάλει δυναμικά στην τοπική απασχόληση, είτε αυτοδύναμα είτε συμπληρωματικά π.χ προς την αγροτική απασχόληση ή τη μισθωτή εργασία στον ιδιωτικό τομέα. Στο πλαίσιο 1 που ακολουθεί καταγράφονται αρχικά οι διαφορετικές δραστηριότητες του Τουρισμού Υπαίθρου οι οποίες σχετίζονται με αντίστοιχη επιχειρηματική ή άλλη επαγγελματική απασχόληση (Μισθωτή εργασία, Απασχόληση σε συνεταιρισμό, Απασχόληση σε εταιρείες, ΟΤΑ).

Πλαίσιο 1

Τύποι Δραστηριοτήτων Τουρισμού Υπαίθρου και αντίστοιχων Επιχειρηματικών ή Επαγγελματικών δραστηριοτήτων61

60 Βλ. Ωρολογά Α, Η Εμπειρία των Τοπικών Συμφώνων Απασχόληση:, Καλές Πρακτικές στο ΚΕΔΚΕ, ΕΕΤΑΑ, Αθήνα, 2000, σ. 49 – 51.

161

1. Διαμονή σε Παραδοσιακούς Οικισμούς

2. Ήπιες δραστηριότητες Αθλητισμού στην Ύπαιθρο

3. Αγροτουριστικές δραστηριότητες

4. Παρατήρηση Χλωρίδας και Πανίδας

5. Περιήγηση ή διαμονή στην Ύπαιθρο

6. Αναψυχή στην Ύπαιθρο7. Πολιτιστικές Δραστηριότητες8. Χειμερινά Σπορ9. Extreme Sports στην Ύπαιθρο10.Επιστημονικές και

Εκπαιδευτικές δραστηριότητες (π.χ Σεμινάρια, Περιβαλλοντική Εκπαίδευση)

1. Ξενώνες ή Ξενοδοχειακού τύπου καταλύματα

2. Επιχειρήσεις Αγροτουρισμού3. Εστιατόρια 4. Επιχειρήσεις με Παραδοσιακά

Τοπικά Προϊόντα5. Επιχειρήσεις Εστίασης και

Αναψυχής (Καφέ ή Μπαρ)6. Επιχειρήσεις ενοικίασης

αθλητικών ειδών εκμάθησης χειμερινών σπορ.

7. Επιχειρήσεις διοργάνωσης εκδρομών και περιηγήσεων φυσιολατρικού, αθλητικού ή οικοτουριστικού χαρακτήρα.

8. Αγροτουριστικοί Συνεταιρισμοί9. Αναπτυξιακές εταιρείες ΟΤΑ που

δραστηριοποιούνται στον Σχεδιασμό και τη Διαχείριση Δραστηριοτήτων και Υποδομών του Τουρισμού Υπαίθρου.

10.Ξεναγοί Βουνού, Οικοξεναγοί Προπονητές Αθλημάτων κλπ.

11.Βιοτεχνικές Δραστηριότητες σχετικές με τον Εναλλακτικό Τουρισμό και τον Τουρισμό Υπαίθρου.

Πρέπει εδώ να τονιστεί η εξαιρετικά σημαντική συμβολή62 των πολιτικών, δράσεων και πρωτοβουλιών της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην περίοδο 1985 και μετά – οι οποίες άμεσα ή έμμεσα σχετίζονται με την τοπική ανάπτυξη στο χώρο της Υπαίθρου και

την επαγγελματική κατάρτιση (Ενδεικτικά αναφέρουμε: Leader, Leonardo da Vinci, Equal, NOWWA. Οι θετικές συνέργειες που προέκυψαν στην πολιτική του βιώσιμου Τουρισμού – άρα και του Τουρισμού Υπαίθρου – σε τοπικό επίπεδο αποτελεί μια επιπλέον επιβεβαίωση της αναγνώρισης του ρόλου που αυτός έχει στην μακροπρόθεσμη ενίσχυση της απασχόλησης και της περιφερειακής ανάπτυξης. Στο πλαίσιο 2 που ακολουθεί

61 Βλ. Φωτίου Σ, Τσάρτας Π, Κουρκουτά Β, Κατευθυντήριες Γραμμές για τα Σχέδια Διαχείρισης επισκεπτών σε περιοχές εφαρμογής της ΚΠ Leader, BAC ΑΕ – Υπηρεσία Διαχείρισης ΚΠ LEADER +, Θες/νίκη, 2004, σ. 20- 32 και Βελισσαρίου Ε, Μανατζμεντ Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού στο Μάνατζμεντ Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού, ΕΑΠ, Πάτρα, 2000, σ. 17 – 30.

62 Βλ. WWF, Σχεδιασμός Δράσεων Πιλοτικού Χαρακτήρα για την Ανάπτυξη του Οικολογικού Τουρισμού, Υπουργείο Ανάπτυξης – ΕΟΤ, σ. 56 – 66 και Tsartas P, La Grece: du Tourisme de Masse au Tourisme Alternatif, L’ Hazmattan, Paris, 1998, p. 214 – 216.

162

επισημαίνονται οι βασικές αρχές , δράσεις και πολιτικές του βιώσιμου Τουρισμού οι οποίες συμβάλουν στην ενίσχυση (μέσω τεχνογνωσίας, κατάρτισης, ενεργειών προώθησης, επενδύσεων, οικονομικών κινήτρων κ.α) της επιχειρηματικότητας και της νεανικής απασχόλησης σε τοπικό επίπεδο.

Πλαίσιο 2

Αρχές, Δράσεις και Πολιτικές του Βιώσιμου Τουρισμού63 οι οποίες ενισχύουν την Επιχειρηματικότητα και την Απασχόληση νέων

1. Καινοτόμες επιχειρηματικές δραστηριότητες οι οποίες απαιτούν υψηλό επίπεδο κατάρτισης και τεχνογνωσίας

2. Οικογενειακού τύπου επιχειρήσεις, μικρής ή μεσαίας κλίμακας, με υψηλό επίπεδο παρεχόμενων υπηρεσιών και πολιτικές προστασίας του περιβάλλοντος.

3. Δράσεις και Πολιτικές (σε επίπεδο επιχείρησης και τουριστικού προορισμού) οι οποίες αναδεικνύουν τη σημασία του τοπικού πολιτισμού, του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος

4. Συνέργειες καινοτομικού χαρακτήρα ανάμεσα σε διαφορετικούς κλάδους της τοπικής οικονομίας ώστε να προωθηθεί ο βιώσιμος τουρισμός αλλά και η τοπική αγροτική παραγωγή.

5. Συνεταιριστικές δραστηριότητες, Κοινοπραξίες και Δίκτυα Επιχειρήσεων λη προορισμών – με συχνά διεθνή χαρακτήρα – τα οποία προωθούν και προβάλουν τον βιώσιμο Τουρισμό της Υπαίθρου.

6. Πολιτικές ενίσχυσης της απασχόλησης και κατάρτισης νέων και γυναικών ως επιχειρηματιών ή εργαζομένων σε δραστηριότητες του Τουρισμού Υπαίθρου, με στόχο την διεύρυνση της παραγωγικής βάσης και τη διατήρηση δυναμικών ομάδων ηλικιών στην Ύπαιθρο.

Η ενίσχυση της τοπικής επιχειρηματικότητας / της απασχόληση των νέων αναδεικνύεται από τις Μελέτες Περίπτωσης 3 και 4 που ακολουθούν


ΕΛΛΑΔΑ

63 Βλ. Κοκκώσης Χ. Τσάρτας Π..οπ.. UNEP – WTO, Making…οπ..pp. 9 -32 και Βελισσαρίου Ε, Μάνατζμεντ ..οπ..σ. 22 – 30.

163

1. Το Σπίτι του Δυόσμου και της Ρίγανης2. Αγροτουριστικός Ξενώνας στον Νομό Ρεθύμνου3. Καινοτομική, οικογενειακή, επιχειρηματική δραστηριότητα Τουρισμού

Υπαίθρου σε διατηρητέο κτίσμα4. Προσφερόμενες Υπηρεσίες: Διαμονή σε παραδοσιακό περιβάλλον,

Δραστηριότητες στην Ύπαιθρο, Γνωριμία και συμμετοχή σε αγροτικές ασχολίες, Φυσιολατρικές πεζοπορίες, Διαδρομές ιστορικού, θρησκευτικού, εκπαιδευτικού και πολιτιστικού χαρακτήρα, Μαθήματα (Ελληνική γλώσσα, Κρητικού Πολιτισμού, Κρητικής Διατροφής, Κεραμικής, Μαγειρικής, Παρασκευής Ελαιολάδου, Περισυλλογής και χρήσης βοτάνων), Σεμινάρια διαφόρων τύπων.

Αγροτουριστική, σ. 196 - 19864

Μελέτη Περίπτωσης 4ΙΤΑΛΙΑ

“Umbria in Campagna” – Αγροτουριστικό Δίκτυο (Κοινοπραξία) Μη κερδοσκοπικός Οργανισμός εκπροσώπησης 80 Μικρών ή Μεσαίων

Αγροτουριστικών επιχειρήσεων Καινοτομική δραστηριότητα ενίσχυσης της λειτουργίας και προβολής

των επιχειρήσεων – μελών. Παρεχόμενες υπηρεσίες (έναντι ετήσιας συνδρομής): Μάρκετινγκ,

Πωλήσεις, Προβολή των Επιχειρήσεων στο Διαδίκτυο, Υπηρεσία On-line κρατήσεων, Σύνδεση με εξειδικευμένους ευρωπαίους Τουρ-οπερέιτορς και εταιρείες κρατήσεων, Έκδοση και διανομή ετήσιου καταλόγου με τις προσφερόμενες υπηρεσίες, Διεθνοποίηση της ζήτησης και επαγγελματισμός (βελτίωση παρεχόμενων υπηρεσιών λόγω συναγωνισμού, ανταγωνισμού).

Αγροτουριστική, σ. 204 - 20565

3.4 ΚΙΝΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

3.4.1 Εισαγωγή

Η κινητοποίηση και η ενημέρωση των τοπικών φορέων αποτελούν καθοριστικά στοιχεία για μια επιτυχημένη εφαρμογή κάθε προγράμματος

64 Βλ. Ασκέλη Στ. Επιχειρήστε…αγροτουριστικά: πώς να οργανώσετε τη δική σας αγροτουριστική επιχείρηση, Αγροτουριστική ΑΕ, Αθήνα, Εκδ. ΚΕΡΚΥΡΑ, σ. 196 – 200.

65 Βλ. Ασκέλη Στ. Επιχειρήστε..οπ..σ. 204 – 205.

164

ανάπτυξης στον Τουρισμό. Συχνά όμως η αποσπασματική διαδικασία που ακολουθείται – συνήθως στερούμενη επιστημονικής τεκμηρίωσης και μακροπρόθεσμου σχεδιασμού – οδηγεί σε αντίθετα αποτελέσματα από αυτά που προσδοκούμε. Το γεγονός αυτό αποθαρρύνει τους τοπικούς επαγγελματικούς και επιστημονικούς φορείς οι οποίοι είτε αδιαφορούν είτε συμμετέχουν «διαδικαστικά» με αποτέλεσμα να μειώνεται η αναγκαία νομιμοποίησης στην αποδοχή των κεντρικών επιλογών του φορέα, ο οποίος αναλαμβάνει να υλοποιήσει το αναπτυξιακό πρόγραμμα π.χ Τουρισμός Υπαίθρου σε κάποιο Νομό. Έχει άρα ιδιαίτερη σημασία τόσο η διαδικασία η οποία θα ακολουθηθεί: ώστε να κινητοποιηθούν οι τοπικοί φορείς για την οργάνωση και τον σχεδιασμό ενός προγράμματος ανάπτυξης του Τουρισμού Υπαίθρου, όσο και η αντίστοιχη διαδικασία η οποία θα αφορά στους τρόπους και την πολιτική ενημέρωσής τους ώστε η συμμετοχή τους να είναι «ενεργή». Θα εξετάσουμε στην συνέχεια αρχικά το ζήτημα της κινητοποίησης των τοπικών φορέων και στην συνέχεια αυτό της ενημέρωσής τους.

3.4.2 Η κινητοποίηση των τοπικών φορέων σε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης του τουρισμού υπαίθρου

Όπως αποδεικνύεται από την μελέτη όσων περιπτώσεων βιώσιμης, τοπικής, τουριστικής ανάπτυξης, μπορούν να θεωρηθούν πετυχημένα παραδείγματα. Καθοριστικό στοιχείο αποτελεί η ύπαρξη ενός συγκροτημένου Σχεδίου Δράσης66 το ο οποίο να πείσει ότι μπορεί να αποτελέσει μια ισχυρή βάση «διαπραγμάτευσης» με το σύνολο των ομάδων συμφερόντων σε τοπικό επίπεδο. Βασικά χαρακτηριστικά ενός τέτοιου Σχεδίου Δράσης είναι πρώτον μια διαδικασία σταδίων στην υλοποίηση αυτού του Σχεδίου και δεύτερο ένα – συχνά υποτιμημένο – όραμα το οποίο να αφορά στο μέλλον της περιοχής και να πείθει. Μια πρώτη χαρακτηριστική περίπτωση ενός τέτοιου Σχεδίου Δράσης είναι αυτό που αφορά στη διαδικασία υλοποίησης μίας Ατζέντας 21 η οποία – στην περίπτωση του Τουρισμού – συνέβαλε με θετικό τρόπο στην προώθηση ενός προτύπου βιώσιμης ανάπτυξης του Τουρισμού σε τοπικό επίπεδο. Βασικό χαρακτηριστικό της βήμα με βήμα διαδικασίας είναι η συναίνεση και συμμετοχή των περισσότερων τοπικών ομάδων συμφερόντων σε ένα Σχέδιο Δράσης (βλ. Πλαίσιο 1)

Πλαίσιο 1

Στάδια Κατάρτισης Ατζέντας 21 για τον Βιώσιμο Τουρισμό67

Στάδιο 1: Προετοιμασία εφαρμογής της Τοπικής Ατζέντας 21Στάδιο 2: Εξασφάλιση Πολιτικής Βούλησης

66 Βλ. UNEP – WTO, Making…pp. 129 176, Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Επιλογή βέλτιστων ...οπ..σ. 2 – 72. 67 Βλ. Σκαναβή Κ, Σβορώνου Ε, Μεθοδολογικός …οπ..σ.44 – 47.

165

Στάδιο 3: Σύσταση Περιβαλλοντικού, Αναπτυξιακού Συμβουλίου και Ομάδων Εργασίας

Στάδιο 4: Προσδιορισμός ΟράματοςΣτάδιο 5: Προσδιορισμός των κυριότερων ζητημάτων προς επίλυση για την

επίτευξη του ΟράματοςΣτάδιο 6: Δημιουργία Προγράμματος ΔράσηςΣτάδιο 7: Προσδιορισμός Δεικτών Παρακολούθησης Στάδιο 8: Εφαρμογής Προγράμματος Δράσης, παρακολούθηση, αξιολόγηση,

αναθεώρηση

Όπως προκύπτει από τα παραπάνω η διαδικασία επιδιώκει την εξασφάλιση της μεγαλύτερης δυνατής αντιπροσώπευσης αλλά και ουσιαστικής συμμετοχής των ομάδων συμφερόντων ώστε να επιτευχθεί ο κοινός στόχος: η βιώσιμη τοπική ανάπτυξη. Μια επίσης ενδιαφέρουσα περίπτωση «διαδικασίας κινητοποίησης» αποτέλεσε αυτή του Ευρωπαϊκού Προγράμματος LEADER (βλ. Πλαίσιο 2).

Μικρότερης εμβέλειας από την Ατζέντα 21 οδήγησε σε πετυχημένα αποτελέσματα στην

ανάπτυξη της Υπαίθρου μέσω ενεργοποίησης – συχνά με τη μορφή κοινοπραξίας – του

Ιδιωτικού Τομέα και των ΟΤΑ. Σε πολλές περιπτώσεις υπήρξαν ιδιαίτερα θετικές

συνέργειες από το πρόγραμμα αυτό ανάμεσα στον αγροτικό κλάδο και τον βιώσιμο

τουρισμό της υπαίθρου σε συνδυασμό με δράσεις προβολής και προστασίας του

τοπικού πολιτισμού και του περιβάλλοντος.

Πλαίσιο 2

Τα επτά κριτήρια της προσέγγισης LEADER68

1. Προσέγγιση βάσει της περιοχής2. Προσέγγιση εκ των κάτω προς τα άνω3. Προσέγγιση Εταιρικής Σχέσης και Ομάδας Τοπικής Δράσης (ΟΤΔ).4. Καινοτομία5. Ολοκληρωμένη προσέγγιση6. Δικτύωση και Συνεργασία μεταξύ των περιοχών7. Τοπική χρηματοδότηση και διαχείριση

Στην περίπτωση του LEADER η κινητοποίηση στηρίζεται περισσότερο στις αρχές της «τοπικότητας», του σχεδιασμού και της υλοποίησης ενός εκ των «κάτω προς τα άνω προγράμματος» με έντονα τα στοιχεία της δικτύωσης (περιφερειακά και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Κοινό δεδομένο και στα δύο παραδείγματα τα οποία παρατέθηκαν, είναι η κινητοποίηση των

διαφορετικών ομάδων συμφερόντων, μέσω της αποδοχής ενός Σχεδίου Δράσης με

68 Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Επιλογή βέλτιστων ...οπ..σ. 2 – 4.

166

υλοποιήσιμους και μακροπρόθεσμα συμφέροντες για την τοπική οικονομία, στόχους.

3.4.3 Ενημέρωση και συμμετοχή των τοπικών φορέων σε ένα πρόγραμμα ανάπτυξης του τουρισμού υπαίθρου

Η διαδικασία ενημέρωσης για να είναι επιτυχής πρέπει να έχει ως τελικό αποτέλεσμα την ενεργό Συμμετοχή στις διαδικασίες σχεδιασμού και υλοποίησης ενός προγράμματος ανάπτυξης του Τουρισμού Υπαίθρου. Συχνά, η ενημέρωση σε τοπικό επίπεδο υπάρχει αλλά δεν καταφέρνει να ενεργοποιήσει τους συχνά παθητικούς δέκτες των μηνυμάτων και άρα δεν οδηγεί στην ουσιαστική κινητοποίηση και συμμετοχή τους. Πρέπει άρα να υπάρξουν συγκεκριμένες διαδικασίες, εκδηλώσεις και «προϊόντα πληροφόρησης» τα οποία να καταλήξουν από τον «πομπό» (ΟΤΑ) στους δείκτες (τοπική Κοινωνία, Ομάδες Συμφερόντων) επιδιώκοντας την θετική αλληλεπίδραση και την - τελικά - ενεργό συμμετοχή. Στο πλαίσιο 3 που ακολουθεί προτείνονται οι αναγκαίες διαδικασίες, εκδηλώσεις και προϊόντα της Ενημέρωσης. Σημειώνεται ότι αναφορικά με τον Φορέα ο οποίος θα αναλάβει αυτή την δράση, αυτός θα πρέπει (βλ. υποκεφάλαιο) να συνδέεται με αυτόν ο οποίος θα έχει την Ευθύνη Εκτέλεσης Έργου.

Πλαίσιο 3

Διαδικασίες, Εκδηλώσεις, Προϊόντα Πληροφόρησης69 της Ενημέρωσης του

Τουρισμού Υπαίθρου. Γραφείο Ενημέρωσης Βάση Δεδομένων «ανοικτή» στους ενδιαφερόμενους για τον Τουρισμό

Υπαίθρου.

69 Βλ. WTO, Sustainable Tourism Development: Guide for Local Planners, WTO, Madrid, 1993, pp. 95 – 104, 135 – 142, Τσαμπούκου, Σκαναβή Κ, Περιβάλλον και Επικοινωνία: δικαίωμα στην επιλογή, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2004, σ. 68 -70, Κοκκώσης Χ, Τσάρτας Π, Βιώσιμη..οπ..σ. 106 – 108.

167

Συνεντεύξεις Ενημερωτικές Ημερίδες με Εμπειρογνώμονες Πληροφοριακό υλικό σε ηλεκτρονική και έντυπη μορφή σχετικά με το

πρόγραμμα Ιστοσελίδα στην οποία θα υπάρχει ενημέρωση για την υλοποίηση του

προγράμματος Ηλεκτρονικό Forum στο οποίο θα εκφράζουν τη γνώμη και θέση τους

φορείς και φυσικά πρόσωπα. Αρθρογραφία στον Τοπικό Τύπο. Δελτία Τύπου και ενημερωτικό υλικό τα οποία θα αποστέλλονται

συστηματικά στους δυνητικά ενδιαφερόμενους. Πληροφοριακό υλικό (σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή) για τις καλές

πρακτικές σε εθνικό και διεθνές επίπεδο.

Όλα τα παραπάνω ενεργοποιούν καταρχάς τους πιθανούς συμμέτοχους (ομάδες συμφερόντων, κινήσεις πολιτών κ.α) στην διαδικασία ανάπτυξης του Τουρισμού Υπαίθρου. Το ζήτημα είναι όμως με ποιους τρόπους θα υπάρξει η «θετική αντίδραση» από πλευράς τους η οποία θα διασφαλίζει την ουσιαστική συμμετοχή τους. Ο ΟΤΑ θα πρέπει να πείσει με έργα και δράσεις ότι θέλει να μετατρέψει τον απλό – και συχνά «παθητικό» κοινωνό της πληροφόρησης σε «ενεργό συμμέτοχο» μίας διαδικασίας70. Η επίτευξη αυτού του στόχου απαιτεί την υλοποίησης δράσεων, ενεργειών και πολιτικών με τελικό στόχο την αυξημένη συμβολή των κοινωνικών εταίρων στην ανάπτυξη του Τουρισμού. Στο πλαίσιο 4 που ακολουθεί εξετάζονται τέτοιες δράσεις και πολιτικές οι οποίες διαχωρίζονται με βάση τον «βαθμό δέσμευσης» τον οποίο επιθυμεί να έχει ο ΟΤΑ. Είναι δεδομένο ότι ο «μεγάλος βαθμός δέσμευσης» οδηγεί σε μια ουσιαστική – θεσμικά και πολιτικά – συμμετοχή μεγαλύτερου αριθμού ομάδων συμφερόντων στη διαδικασία λήψης των αποφάσεων για το πρόγραμμα ανάπτυξης του Τουρισμού της Υπαίθρου.

70 Βλ. Τσαμπούκου - Σκαναβή Κ, Περιβάλλον..οπ..σ. 50 – 71 και Σκαναβή Κ, Σβορώνου Ε, Μεθοδολογικός ..οπ..σ. 76 – 91.

168

Πλαίσιο 4

Διαδικασίες, Τεχνικές και Δράσεις Συμμετοχής

Μικρός Βαθμός Δέσμευσης της Συμμετοχής Ομάδων Συμφερόντων

Μεγάλος Βαθμός Δέσμευσης της Συμμετοχής Ομάδων Συμφερόντων

Έρευνα κοινής γνώμης «Ανοιχτό» Συμβουλευτικό Forum

πολιτών Ημερίδες Ενημέρωσης και

ανταλλαγής απόψεων

Έρευνα απόψεων και θέσεων Φορέων και Ομάδων Συμφερόντων

Ρυθμιστική διαδικασία διαπραγμάτευσης με τις τοπικές Ομάδες Συμφερόντων

Συμμετοχή σε Ομάδες Έργου Τοπικό δημοψήφισμα

Είναι άρα δεδομένο ότι η κινητοποίηση και η Ενημέρωση αποτελούν τις βασικές παραμέτρους της – προσδοκώμενης – συμμετοχικής διαδικασίας σχεδιασμού και υλοποίησης ενός προγράμματος ανάπτυξης του Τουρισμού Υπαίθρου.


ΦΙΝΛΑΝΔΙΑ Για τη λίμνη Ulu Κοινοπραξία ανάπτυξης αγροτικών και τουριστικών δραστηριοτήτων με

βάση ένα Πρόγραμμα Δράσης το οποίο υλοποιήθηκε με διαδικασία συμμετοχικού χαρακτήρα των τοπικών φορέων και ενώσεων και ακλουθώντας μια «βήμα προς βήμα» προσέγγιση.

Στόχος, Διαδικασίες, τελικά Προϊόντα: ο κεντρικός στόχος ήταν η δικτύωση ΟΤΑ και Τουριστικών Επιχειρήσεων για την καλύτερη ανάπτυξη και προβολή του Τουρισμού σε συνδυασμό με τον τοπικό αγροτικό τομέα. Προηγήθηκε έρευνα από δυο Πανεπιστήμια ώστε να διαγνωστούν προβλήματα και ευκαιρίες. Ακολούθησε δημιουργία αναπτυξιακού σχεδίου («Για τη λίμνη Ulu») και στη συνέχεια συγκροτήθηκε κοινή οργάνωση τουριστικών επιχειρήσεων («Γίγαντες της λίμνης Ulu»). Μέσω σχεδιασμού και εκπαίδευσης παρήχθησαν νέες υπηρεσίες και προϊόντα τα οποία συνέβαλαν στην καλύτερη οργάνωση και προβολή της περιοχής: Υιοθέτηση κοινής εμπορικής επωνυμίας, Πρόγραμμα Μάρκετινγκ, Επισκέψεις στην περιοχή επαγγελματιών του Τουρισμού για καλύτερη γνωριμία, Δημιουργία Τουριστικών Οδηγών, Σημείων Ενημέρωσης και πληροφόρησης, Ομάδες συνεργασίας ανάμεσα σε ιδιοκτήτες, Δικτυακός

169

Τόπος.Leader, σ. 20-2271


ΙΣΠΑΝΙΑ Κάλβια Τοπική Ατζέντα 21 με στόχο τη βιώσιμη ανάπτυξη ενός θέρετρου

σε διαδικασία υποβάθμισης. Κοινοπραξία με πρωτοβουλία διαφορετικών φορέων και του τοπικού

Δήμου – για τον Σχεδιασμό και την Εφαρμογή μέτρων τα οποία θα συνέβαλαν στην συνολική αναβάθμιση του τοπικού «τουριστικού προϊόντος» - το οποίο παρουσίαζε συμπτώματα κορεσμού με τελικό στόχο τη βιωσιμότητα. Συστηματικός και μακροχρόνιος σχεδιασμός με συμμετοχή και κινητοποίηση διαφορετικών ομάδων συμφερόντων.

Στόχος, Διαδικασίες, Τοπική Συμμετοχή: Ο Τοπικός Δήμος ανάθεσε σε συστηματική έρευνα της κατάστασης της τουριστικής ανάπτυξης τα πορίσματα της οποίας δημοσιοποιήθηκαν. Μετά από συστηματική διαβούλευση με τους τοπικούς φορείς σχεδιάστηκε με συναίνεση ένα Τοπικό Αναπτυξιακό Σχέδιο με τελική στόχευση μια βιώσιμη και ελεγχόμενη ανάπτυξη του Τουρισμού. Επιλέχθηκαν 6 θεματικές περιοχές (ποιότητα ζωής, περιβάλλον, πολεοδομία κλπ) σχετικές με την τοπική ανάπτυξη και αναλήφθηκαν στρατηγικές παρέμβασης σε 10 διαφορετικά πεδία (μετά από αποδοχή των κατοίκων της περιοχής). Βασικό χαρακτηριστικό ήταν πρώτον η συστηματική, συναινετική και συμμετοχική διαδικασία σε ένα πρόγραμμα το οποίο κατέληξε σε σημαντικές παρεμβάσεις και αλλαγές της τοπική τουριστικής υποδομής και δεύτερον, ο μακροπρόθεσμος και συνεπής σχεδιασμός (1990 έως 2004 – 2005) από την Έρευνα έως την Υλοποίηση των Έργων

Βλ. UNEP – WTO, pp. 167 - 17172

71 Βλ. Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Επιλογή βέλτιστων ...οπ..σ. 20 – 22.72 Βλ. UNEP – WTO,..oc.. pp. 167 – 171.

170

3.5 ΤΟΥΡΙΣΜΟΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ: Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΥΠΕΥΘΥΝΗΣ»ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΕΙΑΣ

Ο Τουρισμός Υπαίθρου έχει όλα τα δεδομένα ενός βιώσιμου Τουρισμού η ανάπτυξη του οποίου στηρίζεται σε ορισμένες βασικές και πολιτικές αρχές73: α) Τον σεβασμό του τοπικού πολιτισμού, β) Την προστασία του φυσικού και δομημένου περιβάλλοντος, γ) Την προώθηση πολιτικών και δράσεων για την ενίσχυση της τοπικής απασχόλησης, δ) Τον έλεγχο των επιπτώσεων της τουριστικής ανάπτυξης, ε) Την ενθάρρυνση συνεργειών και καινοτόμων δραστηριοτήτων ανάμεσα στους κλάδους της οικονομίας ώστε να ανατροφοδοτείται και να διευρύνεται η ανάπτυξη της περιοχής, στ) Η εφαρμογή, σε επιχειρήσεις και προορισμούς, πολιτικών διαχείρισης του περιβάλλοντος και του αριθμού των επισκεπτών, ώστε να μειώνονται οι αρνητικές επιπτώσεις στην περιοχή υποδοχής. Στο σύνολό τους αυτές οι αρχές επισημαίνουν ότι οι βασικοί εταίροι του σύγχρονου Τουρισμού: Τουρίστες, Ντόπιοι, Επιχειρήσεις, ΟΤΑ και Κράτος, πρέπει πλέον να λειτουργούν με έναν ολοένα και περισσότερο «υπεύθυνο» τρόπο, είτε στη διάρκεια των ταξιδιών, είτε στον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων, είτε στον σχεδιασμό και τη διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο έχουν προωθηθεί την τελευταία εικοσαετία πολιτικές και δράσεις – ιδιαίτερα στην Ευρώπη – οι οποίες έχουν ως κοινό στόχο την εμπέδωση αυτής της περισσότερο «υπεύθυνης» συμπεριφοράς, ώστε να εδραιωθεί ο βιώσιμος Τουρισμός. Κοινός παρονομαστής όλων αυτών των πολιτικών και δράσεων είναι η Τουριστική Παιδεία (Ιεραρχικά Δομημένο και Διαβαθμισμένο Εκπαιδευτικό Σύστημα), λιγότερο με τη μορφή της τυπικής εκπαίδευσης74 και περισσότερο με αυτήν της μη τυπικής (Οργανωμένη Εκπαιδευτική Διαδικασία έξω από την τυπική εκπαίδευση με συγκεκριμένους μαθησιακούς στόχους ή ομάδες πληθυσμού) ή άτυπης (Δια βίου διαδικασία απόκτησης στάσεων, δεξιοτήτων και γνώσεων από την εμπειρία και το περιβάλλον του). Πρόκειται άρα για ένα συνδυασμό Προγραμμάτων Σπουδών με αντικείμενο – ακολουθώντας την παραπάνω διαίρεση - την βιώσιμη Ανάπτυξη (Τυπική), προγραμμάτων κατάρτισης π.χ στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση, με στόχο συγκεκριμένες ομάδες πληθυσμού ή τους τουρίστες (Άτυπη) και Προγραμμάτων και Δράσεων (Μη τυπικών) δια βίου επιμόρφωσης και συνειδητοποίησης του συνόλου των εμπλεκομένων σε τοπικό επίπεδο, στην ανάπτυξη του Τουρισμού Υπαίθρου.Θα πρέπει να υπογραμμιστεί στο σημείο αυτό η ανάγκη της «συνέχειας και συνέπειας» στην προώθηση προγραμμάτων – αλλά και δράσεων – Τουριστικής Παιδείας σε περιοχές με βιώσιμο Τουρισμό ώστε να επιτευχθούν μακροπρόθεσμα οι αρχές στις οποίες αναφερθήκαμε στην αρχή αυτού του υποκεφαλαίου. Απαιτείται καταρχάς ένα σύνολο εκπαιδευτικών παρεμβάσεων και πολιτικών75 οι οποίες θα αφορούν στο ανθρώπινο δυναμικό που εργάζεται στις τουριστικές επιχειρήσεις,

στους κατοίκους οι οποίοι έρχονται σε συνεχή επικοινωνία με τους τουρίστες, στους τουρίστες οι οποίοι αναζητούν μια ποιοτική γνωριμία με τη περιοχή, στις επιχειρήσεις οι οποίες οφείλουν σταδιακά να

73 Βλ. UNEP – WTO,..oc.. pp. 11 – 19, 182 – 190 και Κοκκώσης Χ, Τσάρτας Π, οπ..σ. 80 – 84, 183 – 196.

171

ακολουθήσουν βιώσιμες και περιβαλλοντικές πρακτικές στη λειτουργία τους και στους ΟΤΑ και το Κράτος οι οποίοι θα πρέπει να υιοθετήσουν και προωθήσουν τις βασικές αρχές της αειφορίας στον σχεδιασμό και τη διαχείριση του Τουρισμού της Υπαίθρου. Πρόκειται ουσιαστικά για αλληλένδετες «ψηφίδες» εκπαίδευσης, οι οποίες συνδέονται μεταξύ τους σε ένα «σύστημα» Τουριστικής Παιδείας. Με αυτόν τον τρόπο οι διαφορετικοί εταίροι καλούνται, μέσω της εκπαιδευτικής διαδικασίας να αποδείξουν στην πράξη – με συμπεριφορές, έργα και πρακτικές – ότι υιοθετούν μια «κοινωνικά υπεύθυνη» στάση στην ανάπτυξη και διαχείριση του βιώσιμου Τουρισμού της Υπαίθρου. Στο πλαίσιο που ακολουθεί καταγράφονται τα προτεινόμενα προγράμματα εκπαίδευσης, αλλά και οι δράσεις και παρεμβάσεις οι οποίες θα συμβάλουν μέσω της «κοινωνικά υπεύθυνης» Τουριστικής Παιδείας στην μακροπρόθεσμα βιώσιμη ανάπτυξη του Τουρισμού Υπαίθρου στην περιοχή.

1. Εργαζόμενοι στον Τουρισμό: Προγράμματα κατάρτισης στον Βιώσιμο Τουρισμό Προγράμματα κατάρτισης στον Τουρισμό Υπαίθρου Προγράμματα κατάρτισης στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση

2. Κάτοικοι Προγράμματα Επιμόρφωσης στον Βιώσιμο Τουρισμό Προγράμματα Επιμόρφωσης στον Τουρισμό Υπαίθρου Προγράμματα Επιμόρφωσης στην Περιβαλλοντική εκπαίδευση Έρευνα για τις προτιμήσεις τους αναφορικά με τον Βιώσιμο

Τουρισμό

3. Τουριστικές Επιχειρήσεις Υιοθέτηση προτύπων και πρακτικών περιβαλλοντικής διαχείρισης Υιοθέτηση προγραμμάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης του

προσωπικού Προώθησης της χρήσης τοπικών προϊόντων στις επιχειρήσεις

4. Τουρίστες Σεμινάρια «γνωριμίας» με την τοπική παράδοση και το περιβάλλον Συναντήσεις με ντόπιους και εκπροσώπους των ΟΤΑ Ξεναγήσεις γνωριμίας του τοπικού περιβάλλοντος και της τοπικής

παράδοσης Έρευνα για τα κίνητρα και τις επιλογές των τουριστών

5. ΟΤΑ

74 Βλ. Τσαμπούκου, Σκαναβή Κ, Περιβάλλον και Κοινωνία, μια σχέση σε αδιάκοπη εξέλιξη, Καλειδοσκόπιο, Αθήνα, 2004, σ. 108 – 110.

75 Βλ. WTO, Sustainable ..oc.. pp. 95 – 104, 135 – 142, UNEP – WTO, Making…oc.. pp. 12 – 19, 34 – 37, 69 -70, 95 – 105, 183 – 190, Κοκκώσης Χ, Τσάρτας Π, Βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη…οπ..σ. 108 – 110.

172

Δημιουργία Παρατηρητηρίου και Έρευνα της εφαρμογής του βιώσιμου Τουρισμού της Υπαίθρου στην περιοχή

Υιοθέτηση πρακτικών και πολιτικών βιώσιμου Τουρισμού από τους ΟΤΑ

Προγράμματα Επιμόρφωσης στον Βιώσιμο Τουρισμό των εργαζομένων στους ΟΤΑ.

Προώθησης ενημερωτικού υλικού για την τοπική βιώσιμη ανάπτυξη στους τουρίστες (Κώδικας Συμπεριφοράς)

6. Κράτος Προώθηση και έλεγχος στην υιοθέτηση των αρχών της βιώσιμης

ανάπτυξης Βραβεία σε Επιχειρήσεις ΟΤΑ και Τοπικούς Φορείς για την

υιοθέτηση βιώσιμων και «κοινωνικά υπεύθυνων» πρακτικών και πολιτικών στον Τουρισμό Υπαίθρου

Συγκρότηση – μετά από συζήτηση με το σύνολο των Ομάδων Συμφερόντων – ενός Εθνικού Κώδικα Συμπεριφοράς – με στόχο την βιώσιμη Τουριστική Ανάπτυξη στην Ύπαιθρο.

Στις Μελέτες Περίπτωσης 7 και 8 που ακολουθούν εξετάζεται ο ρόλος της «κοινωνικά υπεύθυνης» Τουριστικής Παιδείας στην προώθηση ενός βιώσιμου Τουρισμού στην Ύπαιθρο.


ΚΟΣΤΑ ΡΙΚΑ Πρότυπο πιστοποίησης στον Βιώσιμο Τουρισμό και τον Οινικό Τουρισμό

(CST) από μια χώρα με σημαντική διεθνή παρουσία στον Τουρισμό Υπαίθρου.

Σχεδιασμός και Εύρος εφαρμογής. Ο Σχεδιασμός ξεκίνησε το 1996 και η εφαρμογή το 1998. Από το 2001, λόγω της αποδοχής του 6 χώρες της περιοχής προχώρησαν στην υπογραφή ενός Τοπικού Συμφώνου Βιώσιμου Τουρισμού. Αφορά σε καταλύματα (Ξενοδοχεία και Ξενώνες).

Κριτήρια, Διαδικασία: Υπάρχουν 153 κριτήρια σε ένα ερωτηματολόγιο το οποίο – μετά από τοπική επίσκεψη – αναλαμβάνουν να απαντήσουν / υιοθετήσουν οι επιχειρήσεις. Τα κριτήρια χωρίζονται σε 4 θεματικούς άξονες: Φυσικό Περιβάλλον, Ξενοδοχειακές Εγκαταστάσεις και Υποδομές (πολιτικές, εκπαίδευση), Τουρίστες (εξετάζεται και «ο σεβασμός στην τοπική κοινωνία και την φύση»), Κοινωνικοοικονομικό περιβάλλον (οφέλη, πολιτιστική ανάπτυξη κ.α). Υπάρχουν πέντε επίπεδα πιστοποίησης με βάση τα αποτελέσματα των ελέγχων που κάνει η Εθνική Επιτροπή Πιστοποίησης. Τα αποτελέσματα της πιστοποίησης

173

δημοσιεύονται στο Διαδίκτυο ενώ βασικό στοιχείο της πιστοποίησης και του προτύπου είναι η σύνδεσή του με το Εθνικό Μάρκετινγκ. Το 2001, τα 171 από τα περίπου 400 ξενοδοχεία της Κόστα Ρίκα υπέγραψαν και περίμεναν τη διαδικασία πιστοποίησης. Η εφαρμογή του προτύπου οδηγεί άμεσα και έμμεσα σε έναν «κοινωνικά υπεύθυνο» Τουρισμό.

Βλ. UNEP, WTO, pp. 139 – 144 και Παραδοτέα ISTOS76


Πολιτικές, Δράσεις και Πρωτοβουλίες (UNEP, WTO) Στόχος: Η πολυεπίπεδη, κοινωνικά υπεύθυνη εκπαίδευση και επιμόρφωση

ντόπιων, τουριστών, επιχειρηματιών κ.α. Πρώτο Παράδειγμα : Τεχνικές αύξησης της συνειδητοποίησης του

τοπικού πληθυσμού στο θέμα βιώσιμου Τουρισμού (Εκπομπές, Άρθρα, Έντυπο Υλικό, Εκπαιδευτικά Προγράμματα στο σχολείο, Ενημερωτικές συγκεντρώσεις, Σεμινάρια επιμόρφωσης, Έκδοση τοπικού περιοδικού). (Βλ. WTO σ. 136)

Δεύτερο Παράδειγμα : Τρόποι και τεχνικές επιμόρφωσης των τουριστών (Έντυπο υλικό σχετικό με την περιοχή, Περιηγήσεις και Ξεναγήσεις, Τοπικά κέντρα Πληροφόρησης, Εκπαιδευτικά κέντρα, Έκδοση για τους επιχειρηματίες και τους κατοίκους – «οδηγών καλών πρακτικών « για τα όσα πρέπει να γνωρίζουν οι τουρίστες, Έκδοση και Προβολή Οδηγών Κοινωνικά και Περιβαλλοντικά Υπεύθυνου Τουρισμού για Τουρίστες και επιχειρήσεις).

(βλ. WTO, σ. 137 – 14277).

76 Βλ. UNEP – WTO,..oc.. pp. 139 – 144 και Διεθνή Πρότυπα, Παραδοτέο Προγράμματος ISTOS..77 Βλ. WTO, Sustainable …oc..p. 136 – 147.

174

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ΤΟ MARKETING ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ


Το συγκεκριμένο κεφάλαιο σε πρώτο επίπεδο έχει σκοπό την αποσαφήνιση της έννοιας προορισμός. Ακολουθεί η παρουσίαση της μεθοδολογίας και των επιμέρους σταδίων της έρευνας marketing η οποία θα αναδείξει τα χαρακτηριστικά και τη δυναμική της αγοράς του τουρισμού υπαίθρου. Στη συνέχεια παρουσιάζεται η ανάλυση των χαρακτηριστικών του ανταγωνισμού ανά μορφή τουρισμού και τα κύρια σημεία τα οποία πρέπει να περιλαμβάνει η προτεινόμενη στρατηγική marketing που πρέπει να ακολουθηθεί προκειμένου να προωθηθεί και να αναπτυχθεί το προϊόν του τουρισμού της υπαίθρου σε έναν προορισμό. Τέλος ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στις συνέργειες των διαφόρων φορέων (σε τοπικό, νομαρχιακό και περιφερειακό επίπεδο) οι οποίοι θα αναλάβουν και θα στηρίξουν την τοπική προβολή.

4.2 ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΕΝΝΟΙΑΣ ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΣ ΠΡΟΟΡΙΣΜΟΣ (ή ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΗ ΠΕΡΙΟΧΗ)

Η έννοια του τουριστικού προορισμού, ή όπως αλλιώς λέγεται, της τουριστικής περιοχής είναι σύνθετη. Σύμφωνα με τους Κοκκώση- Τσάρτα (2001), τουριστική περιοχή θεωρείται οποιαδήποτε διοικητικά ή γεωγραφικά προσδιορισμένη χωρική ενότητα, ή μέρος της, της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι η σημαντική ανάπτυξη του τουρισμού σε όλα τα πεδία της τοπικής κοινωνικής και παραγωγικής δομής (οικονομία, κοινωνία, πολιτισμός, περιβάλλον). Στις τουριστικές περιοχές μπορούν να συμπεριληφθούν δύο ομάδες περιπτώσεων οι οποίες έχουν τα παραπάνω χαρακτηριστικά. Στην πρώτη ομάδα περιλαμβάνονται μια κοινότητα της υπαίθρου, ένα αστικό ή ημιαστικό κέντρο, μια επαρχία ή ένας νομός, μια χώρα. Στη δεύτερη ομάδα περιλαμβάνεται ένα τμήμα κάποιων από τις παραπάνω περιπτώσεις, π.χ. η παραλιακή ή ορεινή ζώνη κάποιου νομού.

Συγκεκριμένα, ένας τουριστικός προορισμός ο οποίος θεωρείται προορισμός τουρισμού υπαίθρου είναι μια γεωγραφικά (ή συχνά και διοικητικά) προσδιορισμένη χωρική ενότητα μέσα στα όρια της οποίας αναπτύσσονται οργανωμένες δραστηριότητες τουριστών στην ύπαιθρο και διαφοροποιούνται ανάλογα με το περιβάλλον της περιοχής (π.χ. αν είναι παράκτια ή ορεινή). Οι δραστηριότητες του τουρισμού υπαίθρου επηρεάζουν και βασίζονται σε όλα τα πεδία της τοπικής κοινωνικής και παραγωγικής δομής (προκαλούν την κινητοποίηση της τοπικής επιχειρηματικότητας, χρησιμοποιούν στοιχεία από την καθημερινή κοινωνική ζωή και τον τοπικό πολιτισμό κτλ.)

175

Οι τύποι των τουριστικών περιοχών, ανάλογα με τα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης τα οποία εφαρμόζονται, ταξινομούνται σε 3 κατηγορίες, (Κοκκώσης- Τσάρτας,2001):

Τύπος 1: Η περιοχή ακολουθεί ένα κυρίαρχο πρότυπο τουριστικής ανάπτυξης, π.χ. οργανωμένος μαζικός τουρισμός διακοπών, τουρισμός υπαίθρου κτλ.

Τύπος 2: Η περιοχή ακολουθεί δύο κυρίαρχα πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης, π.χ. οργανωμένος μαζικός τουρισμός διακοπών και τουρισμός σε θύλακες.

Τύπος 3: Η περιοχή συνδυάζει πολλά πρότυπα τουριστικής ανάπτυξης με παράλληλη και ισορροπημένη μεταξύ τους παρουσία, π.χ. αθλητικός τουρισμός, τουρισμός υπαίθρου και αστικός τουρισμός.

Οι τύποι 1 και 2 είναι οι πιο διαδεδομένοι, χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν είναι εφικτή η λειτουργία και άλλων επιμέρους προτύπων τουριστικής ανάπτυξης με μικρότερη εμβέλεια. Ο τουρισμός υπαίθρου μπορεί να αναπτυχθεί μέσα από τη λειτουργία και των τριών τύπων τουριστικής ανάπτυξης, υποστηρίζοντας τον προορισμό είτε αυτόνομα (τύπος 1), είτε παράλληλα με μια άλλη κυρίαρχη μορφή τουρισμού (τύπος 2, π.χ. τουρισμός υπαίθρου και τουρισμός ευεξίας).Τέλος μπορεί να αναπτυχθεί σε συνδυασμό με άλλες μορφές τουρισμού (τύπος 3), κάτι που προϋποθέτει υψηλό επίπεδο προγραμματισμού κάθε δραστηριότητας και οργάνωσης.

Παράλληλα, προορισμός (ή τουριστική περιοχή) μπορεί να θεωρηθεί ένα ολοκληρωμένο θέρετρο που προσφέρει μια συνολική εμπειρία. Συχνά, το θέμα των διακοπών (δηλαδή το ειδικό ενδιαφέρον του ταξιδιού) ή η ίδια η ποιότητα και η φήμη ενός τουριστικού πόρου- πόλου έλξης, μπορεί να είναι για τον τουρίστα περισσότερο σημαντικά από την γεωγραφική περιοχή ή τη χώρα που θα επισκεφθεί. Συνεπώς, για την αποσαφήνιση των όρων τουριστικό προϊόν και τουριστική περιοχή/ προορισμός θα πρέπει να υπάρχει σαφήνεια της σχέσης που υπάρχει μεταξύ του ίδιου του προορισμού και των κινήτρων του τουρίστα (Doswell, 2002).

Υπάρχουν προορισμοί οι οποίοι θεωρούνται προορισμοί- θύλακες (Κοκκώσης- Τσάρτας,2001) όπως είναι η Disneyland στο Παρίσι, δηλαδή αποτελούν μια κλειστή κοινότητα με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά η οποία εξυπηρετεί το σκοπό του κύριου θεματικού άξονα γύρω από τον οποίο οργανώνονται όλες οι δραστηριότητες, όμως η πλειοψηφία των προορισμών συνδυάζουν την ύπαρξη ενός ντόπιου πληθυσμού ο οποίος εμπλέκεται σε πλήθος οικονομικών δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τον τουρισμό (Middleton-Hawkins, 2004). Το κοινό γνώρισμα των περισσότερων προορισμών είναι ότι διαθέτουν τις προϋποθέσεις ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο προώθησης και σχεδιασμού ως ένα αναγνωρίσιμο τόπο. Στους περισσότερους προορισμούς λειτουργούν θεσμοθετημένα συστήματα για την

176

διευκόλυνση της τοπικής αυτοδιοίκησης π.χ. Οργανισμοί Τοπικής Αυτοδιοίκηση – δήμοι, κοινότητες, νομαρχίες κτλ.

Σε εθνικό επίπεδο ένας προορισμός αποτελείται από πολλούς επιμέρους τοπικούς προορισμούς (π.χ. ο εθνικός προορισμός Ελλάδα αποτελείται από πολλούς επιμέρους ξεχωριστούς προορισμούς όπως είναι το νησί Χίος, η ορεινή Αράχωβα και το φαράγγι της Σαμαριάς). Ένας τοπικός προορισμός οριοθετείται από τις αντιλήψεις των επισκεπτών για το τι είναι σε θέση να επισκεφθούν οι οποίες με τη σειρά τους διαμορφώνονται επηρεασμένες από την πολιτική marketing που εφαρμόζεται για τον προορισμό, τις ενέργειες προβολής και προώθησης που πραγματοποιεί η τοπική τουριστική βιομηχανία (Middleton-Hawkins, 2004).

4.3 MARKETING ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ- ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΑ

4.3.1 Από την οριοθέτηση ενός τουριστικού προορισμού στην οριοθέτηση της εξειδικευμένης πολιτικής marketing που θα στηρίξει την ανάπτυξή του

Εφόσον έχουν προσδιοριστεί με σαφήνεια τα όρια και τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα ενός τουριστικού προορισμού και υπάρχει η βούληση για ανάπτυξη συγκεκριμένων μορφών τουρισμού θα πρέπει να καταστρωθεί ένα σχέδιο στρατηγικής marketing. Η διαχείρισή του πρέπει να ανταποκρίνεται στις ανάγκες της ανάπτυξης των επιλεγμένων μορφών τουρισμού. Συγκεκριμένα στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου πρέπει προσδιοριστούν συγκεκριμένες βασικές μεταβλητές οι οποίες θα διασφαλίσουν όρους βιωσιμότητας και αειφόρου ανάπτυξης.

Μέσα στα όρια της τουριστικής δραστηριότητας η επιχειρηματικότητα που αναπτύσσεται σε έναν τουριστικό προορισμό όπου αναπτύσσονται δραστηριότητες τουρισμού υπαίθρου, επιβάλλεται να διαφυλάσσει και να ενισχύει:

τα ειδικά γνωρίσματα της φυσιογνωμίας του προορισμού που τον κάνουν ελκυστικό

την ποιότητα του περιβάλλοντος του προορισμού.

Οι συγκεκριμένοι θεματικοί άξονες πρέπει να αποτελούν τη βάση μιας πολιτικής marketing η οποία ως στόχο θα πρέπει να έχει την ενδυνάμωση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της περιοχής σε σχέση με άλλους προορισμούς (Middleton-Hawkins, 2004). Η διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης πρέπει να ανταποκρίνεται στα συμφέροντα του τοπικού προορισμού, ενώ οι τοπικές αρχές πρέπει να λογοδοτούν για τις ενέργειές τους σύμφωνα με την τοπική εφαρμογή των πολιτικών που προβλέπονται στην AGENDA 21. Στο πλαίσιο 1 αποτυπώνονται τα κυρίαρχα ζητήματα τα οποία θα πρέπει να καθοδηγούν κάθε πρωτοβουλία για διατύπωση και άσκηση μιας στρατηγικής marketing σε έναν τουριστικό προορισμό υπαίθρου.

177

Η οργάνωση και η διαχείριση ενός σταθερού προγράμματος marketing αποτελεί προϋπόθεση για τη μεσοπρόθεσμη σταθερότητα της τουριστικής ανάπτυξης. Στο πλαίσιο 2 αποτυπώνονται οι κύριοι στόχοι ενός τέτοιου προγράμματος που αφορά στην περίπτωση ανάπτυξης του τουρισμού σε ένα προορισμό και οι οποίοι μπορούν να προσαρμοστούν στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου (πηγή αναφοράς: Κοκκώσης- Τσάρτας, 2001):

Πλαίσιο 1Κεντρικοί άξονες μιας πολιτικής marketing για την ανάδειξη ενός

τουριστικού προορισμού

Η παγκόσμια τουριστική αγορά γίνεται ολοένα και περισσότερο ανταγωνιστική, συνεπώς, η διαχείριση της τουριστικής πολιτικής marketing και της τουριστικής επιχειρηματικότητας σε τοπικό επίπεδο γίνεται πια αναγκαιότητα. Τα κυρίαρχα θέματα τα οποία θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη στο σχεδιασμό των παραπάνω αφορούν:

την έννοια της αειφορίας, την περιβαλλοντική διαχείριση την φέρουσα ικανότητα των πόρων την ανάγκη για οικονομική ανάπτυξη ενός προορισμού

178

Πιο συγκεκριμένα η πολιτική marketing που πρέπει να ακολουθηθεί για την ανάπτυξη των ήπιων μορφών τουρισμού οι οποίες τοποθετούνται στο ευρύτερο πλαίσιο του τουρισμού υπαίθρου (αγροτουρισμός, οικοτουρισμός, τουρισμός περιπέτειας, πολιτιστικός κ.α.) πρέπει να οριοθετηθεί με βάση συγκεκριμένη

Πλαίσιο 2

Στόχοι ενός προγράμματος marketing μιας τουριστικής περιοχής

1. Συστηματική προβολή της περιοχής στη διεθνή και εθνική αγορά με όλα τα διαθέσιμα μέσα η οποία δεν πρέπει να επηρεάζεται από συγκυρίες

2. Συγκρότηση μιας ιδιαίτερης διαφημιστικής εικόνας της περιοχής μέσω της ανάδειξης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων της

3. Διαρκής αναζήτηση νέων αγορών και ομάδων στόχων καθώς η ζήτηση συνεχώς εξειδικεύεται και ένα διαφοροποιημένο προϊόν όπως ο τουρισμός υπαίθρου μπορεί να διεκδικήσει δυναμικά τμήματα της παγκόσμιας αγοράς

4. Συνεργασία με κατοίκους, κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς και επιχειρήσεις της περιοχής που να διασφαλίζει το γεγονός ότι το πρόγραμμα marketing θα προκύψει ως σύνθεση των απόψεων των διαφορετικών ομάδων συμφερόντων

5. Σύνθεση του προγράμματος marketing με τους βασικούς στόχους και σκοπούς του σχεδιασμού και της διαχείρισης της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής

179

φιλοσοφία (πηγή αναφοράς: Ανθοπούλου- Σπιλάνης), όπως αυτή παρουσιάζεται στο πλαίσιο 3:

Πλαίσιο 3

Φιλοσοφία πολιτικής marketing η οποία αφορά την ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου σε μια περιοχή

Να αποτελέσει η ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου βασικό στήριγμα της τοπικής οικονομίας με στόχο τη σφαιρική οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη

Να αξιοποιεί τοπικούς πόρους και προϊόντα Να ενσωματώνεται στον οικονομικο-κοινωνικό ιστό του τόπου

αξιοποιώντας το τοπικό δυναμικό και ιδιαίτερα νέους, μακροχρόνια άνεργους και γυναίκες

Να συντελεί στη διατήρηση της αυθεντικότητας και της ιδιαιτερότητας του προορισμού και την προστασία του περιβάλλοντος

Να επιτυγχάνει καλύτερη διασπορά των τουριστών στο χώρο και στο χρόνο

Να στηρίζεται την υψηλή ποιότητα του τουριστικού προϊόντος και όχι μόνο στη ποσοτική αύξηση των τουριστών

4.3.2 Χαρακτηριστικά του τουρισμού υπαίθρου τα οποία καθορίζουν και τη στρατηγική marketing που πρέπει να ακολουθηθεί

Το προϊόν του τουρισμού υπαίθρου για έναν τοπικό προορισμό είναι αρκετά σύνθετο. Περιλαμβάνει κάθε μορφή τουριστικής δραστηριότητας που σχετίζεται με τη ζωή στην ύπαιθρο, την τέχνη και την πολιτιστική ταυτότητα και κληρονομιά εν γένει μιας περιοχής. Οι συγκεκριμένες δραστηριότητες πρέπει να ωφελούν την τοπική κοινότητα με οικονομικούς και κοινωνικούς όρους αλλά και να καθιστούν εφικτές τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των τουριστών και των ντόπιων κατοίκων προκειμένου να εμπλουτίζεται η τουριστική εμπειρία. Προϋπόθεση για την ανάπτυξη του τουρισμό υπαίθρου σε έναν προορισμό αποτελεί το γεγονός ότι οι δραστηριότητες λαμβάνουν χώρα στο φυσικό περιβάλλον της περιοχής με όρους βιώσιμης ανάπτυξης. Σε αντίθεση με τον συμβατικό μαζικό τουρισμό, ο τουρισμός υπαίθρου έχει κάποια ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, όπως αυτά περιλαμβάνονται στο πλαίσιο 4.

Πλαίσιο 4

Χαρακτηριστικά τουρισμού υπαίθρου τα οποία καθορίζουν την πολιτική marketing ενός προορισμού τουρισμού υπαίθρου

180

Ο τουρισμός υπαίθρου: Προσανατολίζεται στην προσφορά νέων, διαφοροποιημένων εμπειριών Οι υποδομές / εγκαταστάσεις του λειτουργούν και χωροθετούνται σε

αρμονία με το φυσικό περιβάλλον Οι δραστηριότητες που περιλαμβάνει κατά κύριο λόγο πραγματοποιούνται

σε αλληλεπίδραση με το φυσικό περιβάλλον και την τοπική κοινωνία Οι δραστηριότητες που συμπεριλαμβάνονται στον τουρισμό υπαίθρου δεν

περιορίζονται από όρους εποχικότητας σε αντίθεση με τον μαζικό τουρισμό. Κατ΄ επέκταση, και η επιχειρηματικότητα δεν υπόκειται σε χρονικούς περιορισμούς και μπορεί να στηρίξει την τοπική οικονομία όλο το χρόνο. Αυτό είναι εφικτό διότι συνήθως μια περιοχή όπου αναπτύσσεται ο τουρισμός υπαίθρου δεν εστιάζει σε μια μορφή δραστηριοτήτων αλλά έναν συνδυασμό αυτών. Έτσι ακόμα και όταν οι καιρικές συνθήκες για παράδειγμα δεν ευνοούν την πραγματοποίηση μιας δραστηριότητας μπορούν να υποκατασταθούν από άλλες συμπληρωματικές προς την αρχική, εξίσου σημαντικές

Η βασική φιλοσοφία της ανάπτυξής του σχετίζεται άμεσα με τη διατήρηση και τη διαχείριση της τοπικής κουλτούρας, της τοπικής κληρονομιάς και των παραδόσεων, της γαστρονομίας, των τοπικών προϊόντων

Ο τουρισμός υπαίθρου εστιάζει στην αναζήτηση μιας αυθεντικότητας (πολιτιστικής, φυσικού τοπίου, πνευματικής ισορροπίας κτλ.)

Το marketing του τουρισμού υπαίθρου πρέπει να υπακούει σε γενικότερους κανόνες του marketing των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού και Οι κανόνες αυτοί αφορούν τις ιδιαιτερότητες των χαρακτηριστικών των συγκεκριμένων μορφών. Έτσι, το marketing του τουρισμού υπαίθρου πρέπει να λαμβάνει υπόψη του και να προβάλει:

την καθοριστική σχέση των δραστηριοτήτων του με το περιβάλλον και την έννοια της αειφορίας,

την ενεργοποίηση της τοπικής κοινωνίας,

την προβολή της πολιτιστικής κληρονομιάς,

τις συνέργειες που προκύπτουν ανάμεσα στους φορείς που δραστηριοποιούνται στην περιοχή στην τουριστική επιχειρηματικότητα.

Η πολιτική marketing ανάδειξης και διαχείρισης του προορισμού:

Πρέπει να ορίσει τους όρους πρόσβασης προς τους πόρους της περιοχής και γενικότερα το χαρακτήρα των υποδομών που σχετίζονται με αυτή.

181

Πρέπει να καθορίσει το προϊόν και τους πόρους οι οποίοι θα αποτελέσουν πόλους έλξης επισκεπτών, πάντα με όρους βιωσιμότητας.

Πρέπει να βασίζεται σε εξειδικευμένες γνώσεις που θα προκύψουν μέσα από στοχευμένες έρευνες σε θέματα ανάπτυξης ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού καθώς επίσης και σε θέματα που αφορούν την επίπτωση της τουριστικής δραστηριότητας στο περιβάλλον και τη φέρουσα ικανότητα της περιοχής.

Στην περίπτωση των δραστηριοτήτων που άπτονται του τουρισμού υπαίθρου το δίλημμα που τίθεται αφορά στην εύθραυστη φύση του προϊόντος και στα όρια της χρήσης αυτού, το οποίο προωθείται και το οποίο θεωρείται και δημόσιο αγαθό (οι δραστηριότητες στη φύση, τα προϊόντα της τοπικής κληρονομιάς κτλ.). Έτσι πρέπει να υπάρχει σεβασμός σε ζητήματα ελέγχου, διαχείρισης, διατήρησης και πρόσβασης στους χρησιμοποιούμενους πόρους. Η σύνθετη φύση του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου όμως δεν περιορίζεται στα παραπάνω. Ο ίδιος ο προορισμός μετατρέπεται σε προϊόν το οποίο από τη μία πρέπει να προστατευθεί με όρους βιώσιμης ανάπτυξης και αειφορικής διαχείρισης και από την άλλη πρέπει να γίνει αντικείμενο οικονομικής και τουριστικής δραστηριότητας/ επιχειρηματικότητας προκειμένου να συμβάλλει στην ανάπτυξη της κοινωνίας και της ευρύτερης περιοχής αποφέροντας κέρδη. Η πολιτική marketing είναι απαραίτητο να συλλάβει τη διττή φύση του προορισμού και να την προβάλλει ως χαρακτηριστικό που ενισχύει το συγκριτικό πλεονέκτημα των υπαίθριων δραστηριοτήτων.

Συνοπτικά, η πολιτική marketing για τον τουρισμό υπαίθρου πρέπει να περιλαμβάνει εμπεριστατωμένη έρευνα η οποία θα παρέχει τις απαραίτητες πληροφορίες για το προϊόν και τη δυνητική αγορά κάθε περιοχής, αποτίμηση, ανάλυση και σχεδιασμό σε όρους επιλογής των πόρων που θα χρησιμοποιηθούν, τιμολόγησης των παρεχόμενων υπηρεσιών, διαμόρφωσης του τελικού προϊόντος ανάλογα με τη μορφή τουρισμού υπαίθρου που θα επιλεχθεί και βέβαια πρέπει να προσδιορίσει την προώθηση και τελική διανομή του προϊόντος.

4.4 Η ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗΣ ΚΑΙ ΔΥΝΗΤΙΚΗΣ ΖΗΤΗΣΗΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

Σε ζητήματα πληροφόρησης για την παρούσα και τη δυνητική αγορά του τουρισμού υπαίθρου στην ελληνική περιφέρεια υπάρχει μια σχετική έλλειψη στοιχείων τα οποία θα μπορούσαν να δώσουν μια ξεκάθαρη εικόνα για την ελληνική αγορά και τις προοπτικές ανάπτυξής της (βλ. Ποιοτικά χαρακτηριστικά και τάσεις ζήτησης εσωτερικού τουρισμού, Π.Τσάρτας, Ε.Μανώλογλου, Α.Μάρκου). Συνεπώς, είναι επιτακτική η ανάγκη πριν από κάθε επενδυτική δραστηριότητα να πραγματοποιείται έρευνα αγοράς προκειμένου οι εμπλεκόμενοι φορείς και οι ιδιώτες να έχουν πρόσβαση σε επαρκή πληροφόρηση. Αυτή θα τους επιτρέψει να

182

ορίσουν με σαφήνεια τα δυνατά σημεία, τις αδυναμίες, της επιχειρηματικές ευκαιρίες και τις δυνητικές απειλές της τοπικής αγορά σχετικά με θέματα τουρισμού υπαίθρου μέσα από μια SWOT Analysis και να καθορίσουν τη δράσεις τους ανά θεματικό άξονα. Παράλληλα η έρευνα θα επιτρέψει την αξιολόγηση των προσφερόμενων υπηρεσιών και προϊόντων και την αξιολόγηση των πιθανοτήτων επιτυχίας διαφορετικών στρατηγικών marketing (Χρήστου 1999, Veal 1997).

Εξαιτίας του γεγονότος του ότι η έρευνα έχει αρκετά υψηλό κόστος και είναι επίσης χρονοβόρα δεν είναι εύκολο να ολοκληρώνεται από μεμονωμένους φορείς του ιδιωτικού ή δημόσιου φορέα. Για την αντιμετώπιση αυτής της πραγματικότητας προτείνεται η συνεργασία μεταξύ των stakeholders κάθε δυνητικού προορισμού με στόχο τη διεξαγωγή ερευνών αγοράς των οποίων τα συμπεράσματα θα ωφελήσουν όλη την κοινότητα ή την ευρύτερη περιοχή.

4.4.1 Μεθοδολογία έρευνας marketing

Τμήματα έρευνας marketingΗ έρευνα marketing για τον προσδιορισμό των χαρακτηριστικών

και των τάσεων της αγοράς του τουρισμού υπαίθρου (υφιστάμενης

και δυνητικής) αποτελείται από 4 κύρια τμήματα, όπως αυτά

παρουσιάζονται στο πλαίσιο 5 (πηγή αναφοράς: Χρήστου 1999).

Πλαίσιο 5Τμήματα μιας έρευνας marketing για τον τουρισμό υπαίθρου

Έρευνα του τουριστικού προϊόντος. Ασχολείται με τον σχεδιασμό, την εξέλιξη και τη δοκιμή νέων προϊόντων (π.χ. νέων υπαίθριων δραστηριοτήτων συνδυασμένων με την θρησκευτική παράδοση ενός προορισμού) και υπηρεσιών, τη βελτίωση των υπαρχόντων προϊόντων και την πρόβλεψη των τάσεων των προτιμήσεων των καταναλωτών.

Έρευνα πωλήσεων. Παρέχει στοιχεία για τη δυνητική γεωγραφική κατανομή διάθεσης του προϊόντος (π.χ. σε επίπεδο νομού, περιφέρειας ή δήμου), την ιδανική θέση κάθε εταιρίας που θέλει να δραστηριοποιηθεί στην αγορά του τουρισμού υπαίθρου σε σχέση με τον ανταγωνισμό, την αποδοτικότητα που θα πρέπει να έχει η διανομή και τις πιθανές επιπτώσεις που μπορεί να έχουν στην αγορά κάποιες αλλαγές (οικονομικές, κοινωνικές, πολιτικές ή ακόμα και νομικές) (π.χ. κάποια ευρωπαϊκά προγράμματα ενίσχυσης της γυναικείας επιχειρηματικότητας σε εναλλακτικές μορφές τουρισμού).

Έρευνα πελατών. Παρέχει στοιχεία για τα χαρακτηριστικά της καταναλωτικής συμπεριφοράς των δυνητικών ή και υπαρχόντων αγοραστών των τουριστικών υπηρεσιών. Ερευνά τα κίνητρα και την τυπολογία των τουριστών ή τις προσδοκίες τους.

Έρευνα προώθησης (ή επικοινωνίας). Στόχος της είναι η δοκιμή και η

183

αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των διαφόρων μεθόδων οι οποίες μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την προώθηση του τουρισμού υπαίθρου σε μια περιοχή (π.χ. είναι αποδοτική η συμμετοχή της εταιρίας τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής σε εξειδικευμένες εκθέσεις αγροτουρισμού;). Η επιτυχημένη διαμόρφωση μιας επικοινωνιακής πολιτικής συνήθως οφείλεται στα στοιχεία που συγκεντρώνονται κάθε φορά κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος έρευνας προώθησης.

Ερευνητικές μέθοδοι

Η έρευνα marketing πρέπει να βασιστεί σε δύο ερευνητικές μεθόδους (Χρήστου 1999, Veal 1997):

Την έρευνα γραφείου (ή Δευτερογενή), η οποία αφορά

στην συλλογή στοιχείων τα οποία ήδη υπάρχουν εντός και

εκτός του φορέα ο οποίος πραγματοποιεί την έρευνα. Η

έρευνα γραφείου πραγματοποιείται επικουρικά προς την

πρωτογενή έρευνα την οποία θα αναλύσουμε παρακάτω. Οι

πηγές για τέτοιου είδους συλλογή στοιχείων μπορεί να

βρίσκονται στο διαδίκτυο, σε ιστοσελίδες οι οποίες

αποτυπώνουν παραδείγματα καλής πρακτικής ή δίνουν

πληροφορίες για πρόσβαση σε αναπτυξιακά προγράμματα

(εθνικά ή προερχόμενα από την Ευρωπαϊκή Ένωση).

Μεγάλη σημασία έχει η βιβλιογραφική ανασκόπηση η οποία

θα αποτυπώσει την μέχρι στιγμής δομημένη γνώση για το

αντικείμενο ενδιαφέροντος όπως αυτή οργανώνεται σε

βιβλία και περιοδικές εκδόσεις. Σημαντική πηγή συλλογής

πληροφοριών αποτελούν τα εξωτερικά αρχεία φορέων που

σχετίζονται με θέματα τουριστικής ανάπτυξης. Μερικές από

τις πηγές στις οποίες μπορεί να απευθυνθεί ο

ενδιαφερόμενος παρατίθενται στο πλαίσιο 6, (Χρήστου

1999):

Πλαίσιο 6

Πηγές συλλογής στοιχείων έρευνας γραφείου

184

Κρατικές στατιστικές υπηρεσίες Κρατικοί Οργανισμοί Τουρισμού (π.χ. ΕΟΤ κτλ.) Στατιστικές υπηρεσίες οργανισμών και επιχειρήσεων Έρευνες και μελέτες της Ευρωπαϊκής Ένωσης Δημόσια και ιδιωτικά αρχεία Ελληνικοί και διεθνείς οργανισμοί ερευνών και μελετών (Tourism

Planning and Research Associates κτλ.) Διεθνείς μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί (π.χ. Παγκόσμιος Οργανισμός

Τουρισμού) Βιβλιοθήκες δημόσιες, ιδιωτικές, Πανεπιστημίων και Τεχνολογικών

Ιδρυμάτων Έρευνες που πραγματοποιούν επαγγελματικές οργανώσεις (π.χ.

Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο, ΣΕΤΕ, HATTA κτλ.)

Την Πρωτογενή έρευνα. η οποία είναι απαραίτητη για συλλογή στοιχείων σχετικά με τα χαρακτηριστικά και τις δυνατότητες μιας τοπικής αγοράς αναφορικά με τον τουρισμό υπαίθρου και τις διάφορες εκφάνσεις του. Με αυτόν τον τρόπο είναι εφικτή η αποτύπωση της εικόνας της αγοράς για τις προοπτικές ανάπτυξης της ήπιας αυτής μορφής τουριστικής δραστηριότητας. Ανάλογα με το μέγεθος της αγοράς και τις οικονομικές δυνατότητες κάθε φορέα επιλέγεται και η καταλληλότερη τακτική συλλογής πρωτογενών στοιχείων ανάμεσα από τις παρακάτω:

Έρευνα με τη χρήση ερωτηματολογίου (το οποίο μπορεί να απευθύνεται σε ήδη υπάρχοντες τουρίστες και επισκέπτες, αλλά και σε επιχειρήσεις οι οποίες εμπλέκονται στην τουριστική δραστηριότητα)

Έρευνα με συνεντεύξεις σε βάθος (οι οποίες απευθύνονται σε ειδήμονες πληροφορητές –π.χ. αναπτυξιακές επιχειρήσεις, ερευνητές, καθηγητές τουριστικής πολιτικής, φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης κτλ- οι οποίοι μπορούν να δώσουν μια συστηματική εικόνα του χαρακτήρα και των προοπτικών της αγοράς). Συμβάλλουν στη συλλογή ποιοτικών στοιχείων, μπορούν να διερευνήσουν ευαίσθητα και εμπιστευτικά θέματα (π.χ. βούληση για μελλοντικές επενδύσεις κτλ.) και είναι πιο πιθανό να οδηγήσουν στη γέννηση ιδεών για νέα τουριστικά προϊόντα, υπηρεσίες αλλά και μορφές οργάνωσης.

185

Ίσως μέσα στις συνθήκες τις σύνθετης και πολύ ανταγωνιστικής τουριστικής αγοράς, ο καλύτερος τρόπος για τη διεξαγωγή μιας έρευνας η οποία θα δώσει αξιόπιστες πληροφορίες να είναι ο συνδυασμός των μεθόδων έρευνας, ποιοτικής και ποσοτικής,. Παράλληλα με αυτή την τακτική μπορούν να λυθούν ζητήματα μειωμένης ανταπόκρισης του υπό έρευνα δείγματος και να διασφαλιστεί η εγκυρότητα των πληροφοριών που προκύπτουν μέσα και από τη διασταύρωση των αποτελεσμάτων.

Φορείς που μπορούν να αναλάβουν την πραγματοποίηση μιας έρευνας marketingΤρία είναι τα είδη των οργανισμών/ φορέων/ επιχειρήσεων τα οποία μπορούν να αναλάβουν μια έρευνα marketing:

Άμεσα ενδιαφερόμενοι οργανισμοί, που διαθέτουν το απαραίτητο επιστημονικά καταρτισμένο προσωπικό και το οποίο μπορεί να αναλάβει την ευθύνη πραγματοποίησης ερευνών marketing. Τέτοιοι είναι τουριστικές επιχειρήσεις, επενδυτές, υπηρεσίες τοπικής αυτοδιοίκησης, αποκεντρωμένες κυβερνητικές υπηρεσίες, εταιρίες τουριστικής ανάπτυξης, συνεταιρισμοί, φορείς προστασίας και διαχείρισης του περιβάλλοντος και του πολιτισμού, κτλ.

Εταιρίες ερευνών, οι οποίες έχουν ως μόνη αρμοδιότητα την έρευνα αγοράς και την πραγματοποίηση δημοσκοπήσεων. Η εμπειρία τους μπορεί να προσφέρει στις ταχύτητα και εγκυρότητα των αποτελεσμάτων. Ένας Ο.Τ.Α. μπορεί να επιλέξει μια εταιρία ερευνών και να της αναθέσει την ολοκλήρωση μιας έρευνας η οποία αφορά στην αποτύπωση της υφιστάμενης αγοράς του τουρισμού υπαίθρου και τις δυνατότητες ανάπτυξής της.

Εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία συνήθως λειτουργούν στην ευρύτερη περιοχή, αλληλεπιδρούν με την τοπική κοινωνία και έχοντας την ερευνητική εμπειρία από μπορούν να ολοκληρώσουν μια έρευνα marketing για έναν προορισμό τουρισμού της υπαίθρου.

Συνήθως τα αποτελέσματα μιας έρευνας είναι πιο αξιόπιστα όταν υπάρχει συνεργασία μεταξύ των παραπάνω οργανισμών. Αυτό προϋποθέτει αυστηρή κατανομή ευθυνών και αρμοδιοτήτων για την αποφυγή προσβλημάτων και παρανοήσεων των αποτελεσμάτων. Επιπλέον γίνεται αποτελεσματικότερη κατανομή του χρόνου και των διαθέσιμων πόρων, οι οποίοι συχνά είναι περιορισμένοι. Συνεπώς η τακτική της δημιουργίας κοινοπραξιών μεταξύ των παραπάνω φορέων, προτείνεται ως μια επιλογή με περισσότερα πλεονεκτήματα

186

στη συλλογή αλλά και την επεξεργασία των δεδομένων της πολύπλοκης αγοράς του τουρισμού της υπαίθρου. Παράλληλα εξοικονομείται χρόνος και χρήμα όταν η κάθε πλευρά αναλαμβάνει τομείς στους οποίους έχει την κατάλληλη γνώση και προηγούμενη εμπειρία. Επιπλέον η φύση του προϊόντος του τουρισμού της υπαίθρου είναι σύνθετη και περιλαμβάνει δραστηριότητες οι οποίες προϋποθέτουν τη συνεργασία πολλών φορέων, ιδιωτών αλλά και της τοπικής κοινωνίας γενικότερα για την πραγματοποίησή τους . Κατ΄ επέκταση είναι σημαντικό να συμμετέχουν σε έρευνες marketing φορείς (επαγγελματικοί και κοινωνικοί) που να αντιπροσωπεύουν όσο το δυνατόν περισσότερα τμήματα της κοινωνίας η οποία εμπλέκεται στην ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου.

Η συλλογή και η ερμηνεία των πληροφοριών που θα προκύψουν από την έρευνα της τουριστικής αγοράς θα αποτελέσουν την απαραίτητη βάση πάνω στην οποία θα δομηθεί η προτεινόμενη στρατηγική marketing για το προϊόν του τουρισμού υπαίθρου και τις συνέργειες που θα προκύψουν από αυτή.

4.5 Ο ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

Ο τουρισμός υπαίθρου μπορεί να θεωρηθεί ως μια ευρύτερη ομάδα η οποία αποτελείται από δραστηριότητες ήπιων μορφών τουριστικής ανάπτυξης. Τέτοιες μορφές θεωρούνται ο αγροτουρισμός, ο οικοτουρισμός, ο τουρισμός περιπέτειας, ο πολιτιστικός τουρισμός και κάθε ειδική ή εναλλακτική μορφή τουρισμού η οποία αφορά την επαφή του ανθρώπου με τη φύση και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων σε σχέση με αυτή.

Καθώς το πρότυπο ανάπτυξης του μαζικά οργανωμένου τουρισμού παρουσιάζει προβλήματα βιωσιμότητας και διαχείρισης των πόρων η στροφή προς ηπιότερες μορφές τουριστικής ανάπτυξης κερδίζει ολοένα και περισσότερο έδαφος στην κατάρτιση τουριστικών αναπτυξιακών σχεδίων τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Παγκόσμια τουριστική αγορά.

Το γεγονός ότι ο τουρισμός υπαίθρου περικλείει και άλλες μορφές τουρισμού έχει ως αποτέλεσμα να αντιμετωπίζει ένα ευρύ φάσμα ανταγωνιστών οι οποίοι ανάλογα με τους πόρους που διαθέτουν αποτελούν μικρότερη ή μεγαλύτερη απειλή. Η Ευρωπαϊκή πολιτική για την περιφερειακή ανάπτυξη έδωσε την ευκαιρία σε μεγάλο αριθμό περιοχών να αναπτύξουν τον αγροτουρισμό, τον οικοτουρισμό, τον τουρισμό περιπέτειας και τον πολιτιστικό τουρισμό.

Έτσι, σε Ευρωπαϊκό επίπεδο οι κυριότεροι ανταγωνιστές της Ελλάδας στην αγορά του τουρισμού υπαίθρου θεωρούνται: η Αυστρία, η Αγγλία, η Ολλανδία, η Ουγγαρία, η Κύπρος, η Δανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία (Mintel Report 2007).

Στο χώρο της Μεσογείου εξίσου δυνατοί ανταγωνιστές είναι το Ισραήλ, το Μαρόκο και η Τυνησία.

187

Στην παγκόσμια αγορά ισχυροί ανταγωνιστές είναι ο Καναδάς, η Αυστραλία, η Νέα Ζηλανδία και οι Η.Π.Α.

Όσον αφορά την εσωτερική αγορά η Ελλάδα διαθέτει μεγάλη ποικιλία φυσικών και πολιτιστικών πόρων οι οποίοι με την κατάλληλη αξιοποίηση θα μπορούσαν να διεκδικήσουν σημαντικά μερίδια από την παγκόσμια αγορά τουριστών οι οποίοι αναζητούν τη επικοινωνία με τη φύση και τις παραδόσεις κάθε τόπου. Ενδεικτικά κάποιοι προορισμοί οι οποίοι έχουν καταφέρει να είναι πολύ ανταγωνιστικοί στην Ελλάδα θεωρούνται:

Βόρειο Αιγαίο (Χίος, Λέσβος, Σαμοθράκη), η Μήλος, το Δέλτα του ποταμού Λούρου, ο Ελικώνας, η Βόρεια Εύβοια (Ροβιές - Ιστιαία), η Σκόπελος, Εθνικός Δρυμός Ολύμπου και Παρνασσού, η Κοζάνη (Σέρβια), η Λίμνη της Καστοριάς, Κρήτη (Φαλάσαρνα- Αστερούσια όρη), Χαλκιδική, Γρεβενά, Φλώρινα, κτλ…

4.6 Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ MARKETING

Η διατύπωση και η εφαρμογή μιας στρατηγικής marketing για την ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου σε έναν προορισμό της περιφέρειας δεν πρέπει να εστιάζει απλά στην προώθηση του προορισμού και των δραστηριοτήτων. Σε περιπτώσεις ήπιας τουριστικής ανάπτυξης, όπως είναι αυτή του τουρισμού της υπαίθρου, το marketing πρέπει να συνδέεται άμεσα με το management, τη διαχείριση της περιοχής η οποία συστηματικά θα αναπτύξει ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού που σχετίζονται με το περιβάλλον και τη φύση.

Έτσι το marketing σε περιοχές ανάπτυξης του τουρισμού υπαίθρου πρέπει να θεωρηθεί και ως κοινωνικό marketing (Gilbert, 1989) μέσω του οποίου τα προβλεπόμενα οφέλη από τις υπαίθριες δραστηριότητες θα προωθούνται σε όλα τα μέλη της τοπικής κοινωνίας. Αυτό σημαίνει πως το marketing του τουρισμού υπαίθρου πρέπει:

να εμπλέκεται στη διαδικασία του σχεδιασμού της τουριστικής ανάπτυξης της υπαίθρου με όρους βιωσιμότητας,

να προτείνει ποια θα είναι τα περισσότερο αποδεκτά και δημοφιλή προϊόντα/ δραστηριότητες στα target groups,

να επιλέγει το ποιο αποτελεσματικό επικοινωνιακό πρόγραμμα,

να ορίζει τις καταλληλότερες οδούς προσπελασιμότητας στους αξιοποιήσιμους όρους τις υπαίθρου με γνώμονα τη σωστή περιβαλλοντική διαχείριση.

188

4.6.1 Περιγραφή αγοράς τουρισμού υπαίθρου

Η επιχειρηματική δραστηριότητα που αφορά τον τουρισμό υπαίθρου δεν μπορεί εξ΄ ορισμού να λάβει μεγάλα μεγέθη. Περιλαμβάνει συνήθως μικρού και μεσαίου μεγέθους επιχειρήσεις οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αναλάβουν το κόστος μιας αυτόνομης καμπάνιας marketing. Έτσι η δραστηριοποίηση του δημοσίου φορέα και η χρήση συνεργειών των εμπλεκόμενων φορέων (ιδιωτικού και δημόσιου φορέα) προτείνεται ως η μόνη δυνατή λύση για αποτελεσματική προβολή ενός προορισμού. Προκειμένου να διατυπωθεί μια ολοκληρωμένη και πραγματοποιήσιμη στρατηγική marketing είναι απαραίτητη η γνώση των τάσεων της αγοράς του τουρισμού της υπαίθρου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο. Στο πλαίσιο 7 παρατίθενται κάποια στοιχεία όπως αυτά αναδεικνύονται από τη διεθνή εμπειρία.

Πλαίσιο 7Διεθνείς τάσεις του τουρισμού υπαίθρου από την πλευρά της ζήτησης

Οι διεθνείς τάσεις στην αγορά του τουρισμού υπαίθρου από την πλευρά της ζήτησης θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα παρακάτω (Gilbert 1989, Mintel Reports 2007):

Κυριαρχούν νέες διαφοροποιημένες αντιλήψεις για την έννοια των διακοπών τις οποίες υιοθετούν άτομα πιεσμένα από τον σύγχρονο τρόπο ζωής. Τα άτομα αυτά αναζητούν εμπειρίες μέσα από διαφορετικό τρόπο ζωής και άλλες συνθήκες διαβίωσης. Τα άτομα αυτά ενδιαφέρονται για αλληλεπιδράσεις με άγνωστες σε αυτά κουλτούρες και πολιτισμούς αλλά και επαφή με το φυσικό περιβάλλον.

Ομάδες ατόμων αναζητούν αυτόνομες εμπειρίες μακριά από τα πρότυπα του μαζικού τουρισμού. Ο τουρισμός της υπαίθρου με την κατάλληλη διαχείριση μπορεί να προσφέρει περισσότερες επιλογές και ευελιξία όσον αφορά το πακέτο των εμπειριών που θα ζήσει ο τουρίστας.

Παράλληλα υπάρχει η τάση οι τουρίστες να προτιμούν λιτά και λειτουργικά καταλύματα, χωρίς στοιχεία υπερβολικής πολυτέλειας. Αυτό το γεγονός μπορεί να ανοίξει το δρόμο για καταλύματα τα οποία δεν θα έχουν υπερβολικό κόστος κατασκευής και συντήρησης στο πλαίσιο της βιώσιμης ανάπτυξης, ενώ αισθητικά εναρμονίζονται με το τοπίο (π.χ. ανακαινισμένα παραδοσιακά σπίτια).

Η αντίληψη για την ανακάλυψη της μεγαλύτερης ευχαρίστησης επικρατεί ολοένα και περισσότερο στις προσδοκίες των τουριστών οι οποίοι την αναζητούν μέσα από πρωτόγνωρες και διαφοροποιημένες εμπειρίες.

Οι νεότερες ηλικιακά ομάδες έχουν την τάση να επιλέγουν εξατομικευμένες, αυτόνομες διακοπές κατά τις οποίες θα μπορέσουν να εμπλακούν σε νέες δραστηριότητες (π.χ. τουρισμός περιπέτειας κτλ)

Οι σύγχρονες αντιλήψεις για την αναζήτηση της ποιότητας ζωής και της αποφόρτισης από τον αστικό τρόπο ζωής στρέφουν τους τουρίστες στην αναζήτηση πνευματικών αξιών και ισορροπίας με τη φύση μέσα από την

189

εμπειρία των διακοπών.

Οι τουρίστες – καταναλωτές σήμερα θεωρούνται πιο ενήμεροι, ώριμοι, επιλεκτικοί και κριτικοί από ποτέ. Η πληροφόρηση που έχουν από πληθώρα μέσων και ιδίως το διαδίκτυο τους δίνει τη δυνατότητα να διαμορφώνουν οι ίδιοι τις διακοπές τους και να αναζητούν την ικανοποίηση μέσα από εναλλακτικές δραστηριότητες. Ο τουρισμός υπαίθρου εξ ορισμού προσφέρει πολλές δυνατότητες προσέλκυσης ομάδων τουριστών οι οποίοι θέλουν να ξεφύγουν από τα στερεότυπα του μαζικού τουρισμού.

Μελέτες της διεθνούς αγοράς (βλ. Mintel Reports 2007) δείχνουν πως οι τουρίστες που επιλέγουν τον τουρισμό υπαίθρου προέρχονται από όλες τις κοινωνικές τάξεις, ενώ το επίπεδο του εισοδήματός τους ποικίλει. Είτε είναι άτομα τα οποία περνούν λίγο από το χρόνο τους σε υπαίθριες δραστηριότητες κατά τη διάρκεια ενός μεγαλύτερου ταξιδιού, είτε επιλέγουν τις δραστηριότητές του για όλη τη διάρκεια των διακοπών τους. Τα κίνητρα των τουριστών ποικίλουν και συνοψίζονται στα παρακάτω:

Η αναζήτηση αυθεντικών εμπειριών προκειμένου να έρθουν σε επαφή με τη φύση, την ζωή μέσα σε αυτή και τις τοπικές παραδόσεις κάποιου προορισμού μέσα από την ιστορία του, την αρχιτεκτονική και πολιτισμικές εκδηλώσεις

Η επίσκεψη οικείων προσώπων τα οποία ζουν στην ύπαιθρο Η αναζήτηση μιας συγκεκριμένης εμπειρίας η οποία

εκφράζεται με την αγορά ενός πακέτου δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο με συγκεκριμένο θέμα (π.χ. τουρισμός περιπέτειας)

Η προβολή των ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχει οδηγήσει στο να γίνουν περισσότερο δημοφιλείς σε ευρύτερο τμήμα της αγοράς

Η αναζήτηση πιο οικονομικών διακοπών (ιδιαίτερα από οικογένειες και νέους τουρίστες)

Η πεποίθηση πως οι περιοχές κοντά στο φυσικό περιβάλλον έχουν περισσότερο ήπιους ρυθμούς ζωής, απλό life style και ιδιαίτερη διακριτή πολιτισμική ταυτότητα σε αντίθεση με την ομοιομορφία της κουλτούρας που επικρατεί στα αστικά κέντρα

Στην ελληνική αγορά η πλειοψηφία των τουριστών που επιλέγουν τον τουρισμό υπαίθρου και τις επιμέρους ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού που εμπλουτίζουν το προϊόν του είναι Έλληνες, Είναι οι τουρίστες που θέλουν να γνωρίσουν τον τόπο τους, ενώ η πλούσια φυσική και πολιτιστική κληρονομιά όπως και οι μικρές αποστάσεις που καλούνται να καλύψουν για να την αξιοποιήσουν, ενισχύουν την πρόθεσή τους αυτή. Ένα ευρύ δίκτυο επιχειρήσεων που εντάσσονται

190

στις δραστηριότητες του τουρισμού της υπαίθρου έχει ήδη οργανωθεί. Όμως λείπει ο συντονισμός των ενεργειών, η σωστή εκπαίδευση των απασχολούμενων και κυρίως η αποτελεσματική προβολή και προώθησή του. Οι δυνατότητες είναι πολλές και η ευκαιρία πρέπει να αξιοποιηθεί.

Η Ελλάδα διαθέτει όλα εκείνα τα χαρακτηριστικά που μπορούν να την καθιερώσουν ως ένα πολύ σημαντικό προορισμό τουρισμού υπαίθρου παγκοσμίως. (Φραϊδάκη, 2007). “Όσον αφορά στον ιδιωτικό τομέα στη χώρα μας, παραμένουν λίγες οι εξειδικευμένες επιχειρήσεις (ιδιαίτερα σε εθνικό επίπεδο και λιγότερο σε τοπικό), οι οποίες σχεδιάζουν ή διοργανώνουν περιηγήσεις, δραστηριότητες ή ταξίδια με οικοτουριστικό ενδιαφέρον σε ανάλογες περιοχές και ως εκ τούτου που ασχολούνται με το οικοτοριστικό marketing. Αντίθετα σταδιακά αυξάνεται ο αριθμός των πρακτορείων τα οποία διαθέτουν παρόμοια τμήματα, ενώ δυναμικός είναι και ο ρόλος των φορέων (κυρίως αναπτυξιακές εταιρείες) σε τοπικό επίπεδο, οι οποίοι λειτουργούν ως οργανωτές αλλά και «επιχειρηματίες» οικοτουρισμού. Πετυχημένα παραδείγματα οικοτουριστικής ανάπτυξης στην Ελλάδα, αποτελούν κυρίως η Δαδιά, η Λίμνη Πλαστήρα, το Νυμφαίο Φλώρινας και η Λίμνη Κερκίνη. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις, η διαφήμιση γίνεται κυρίως από τους κρατικούς φορείς μέσω προγραμμάτων εκδρομών, όπως αναφέρθηκαν παραπάνω, αλλά πολύ σημαντικό ρόλο παίζουν οι Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις οι οποίες έχουν δραστηριοποιηθεί και μέσω ενημερωτικών φυλλαδίων, του internet, εκστρατειών για τη διάσωση απειλουμένων ειδών, διαφημίζουν την περιοχή και την καθιστούν σημείο ενδιαφέροντος.” (Φραϊδάκη, 2007).

Οι αλλοδαποί τουρίστες που προτιμούν διακοπές τουρισμού υπαίθρου στην Ελλάδα προέρχονται από χώρες όπου έχουν αναπτύξει ιδιαίτερα τον τουρισμό υπαίθρου στην εγχώρια αγορά τους (π.χ. Αυστρία, Δανία, Κύπρος, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ελβετία, Γερμανία κτλ. - Mintel Reports 2007).

4.6.2 Παράμετροι προς εξέταση για την διαμόρφωση μιας πολιτικής marketing

Μέσω των στοιχείων που θα προκύψουν από την ανάλυση των δεδομένων της έρευνας αγοράς, η πολιτική marketing ενός προορισμού τουρισμού υπαίθρου θα πρέπει να εστιάσει στα παρακάτω ζητήματα. Μέσα από αυτά θα καταφέρει να εντοπίσει ευκαιρίες και πλεονεκτήματα προς εκμετάλλευση αλλά και προβλήματα προς αντιμετώπιση. Οι παράμετροι αυτές παρουσιάζονται στο πλαίσιο 8.

Πλαίσιο 8Ευκαιρίες και πλεονεκτήματα της Ελληνικής αγοράς του τουρισμού

υπαίθρου Οι ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες στην Ελλάδα Το επίπεδο της ποιότητας των υφιστάμενων και δυνητικών υπηρεσιών

διαμονής

191

Το επίπεδο της ποιότητας των υφιστάμενων και δυνητικών υπηρεσιών εστίασης

Οι φυσικοί πόροι Η τοπική κουλτούρα και η ιστορική κληρονομιά Το μέγεθος και η ποιότητα της ευρύτερης τουριστικής υποδομής και

των καταλυμάτων Η εικόνα που έχει ήδη ο προορισμός ως προορισμός ποιότητας. Οι τιμές των υπηρεσιών Ο εκτεταμένος ανταγωνισμός σε περιφερειακό, εθνικό αλλά και διεθνές

επίπεδο Η εικόνα της Ελλάδας γενικότερα ως προορισμός τουρισμού υπαίθρου Η προβολή του τοπικού προορισμού ως ιδιαίτερος μέσα στο ευρύτερο

πλαίσιο της τουριστικής προβολής της χώρας.

Στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου ένα σχέδιο marketing πρέπει να πηγάζει μέσα από:

την κοινωνική συναίνεση

την προοπτική οικονομικής ανάπτυξης με όρους βιωσιμότητας που δεν θα επιβαρύνουν το περιβάλλον.

“Το μέλλον περνά μέσα από τη σύνθεση του τουριστικού προϊόντος. Ο νικητής θα είναι αυτός που θα συνδυάσει σωστή πληροφόρηση, καλές τιμές, ποιότητα και ευκολία”. (Ρίγγας- Ανταλουδάκη, 2007).

4.6.3 Ενότητες που πρέπει να περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη πρόταση στρατηγικής marketing και η οποία αφορά έναν προορισμό τουρισμού υπαίθρου

Ο προσδιορισμός ενός γενικότερου αντικειμενικού στόχου πρέπει να είναι ξεκάθαρος και να εξυπηρετείται από το σύνολο των ενεργειών που προτείνονται στην στρατηγική marketing. Έτσι στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου ο στόχος πρέπει να είναι η ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου σε έναν επιλεγμένο προορισμό και η παράλληλη μεγιστοποίηση των θετικών αποτελεσμάτων για την Ελληνική οικονομία γενικά, την τοπική οικονομία, την τοπική επιχειρηματικότητα και τους τουρίστες.

1. Η τμηματοποίηση της αγοράς

Η τμηματοποίηση της αγοράς στην οποία θα απευθυνθεί η τοπική προσφορά θα πρέπει να βασιστεί σε 5 κριτήρια:

Γεωγραφικά κριτήρια (τόπος προέλευσης τουριστών). Οι αγορές οι οποίες αποτελούν τόπο αποστολής τουριστών που επιζητούν τον τουρισμό υπαίθρου είναι και αυτές οι οποίες έχουν ιδιαίτερα αναπτυγμένη και οργανωμένη τη εγχώρια

192

αγορά του τουρισμού υπαίθρου (π.χ. Αυστρία, Δανία, Κύπρος, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία, Ελβετία, Γερμανία κτλ. - Mintel Reports 2007).

Ηλικία των επισκεπτών. Ηλικιακά, οι ομάδες τουριστών -στόχοι μιας στρατηγικής marketing που αφορά τον τουρισμό υπαίθρου παρουσιάζουν μια διηλικιακή κατανομή. Τα κίνητρα, ανάλογα με την ηλικία γίνονται πιο συγκεκριμένα. Έτσι:

οι ταξιδιώτες μεγαλύτερης ηλικίας οι οποίοι έχουν βιώσει και άλλα πρότυπα πέρα από την αστική ζωή, αναζητούν την χαμένη τους επαφή με τη φύση και την αναβίωση αναμνήσεων από την παιδική τους ηλικία. Το φαινόμενο αυτό είναι περισσότερο έντονο στους baby boomers (45 -60 ετών) οι οποίοι γίνονται περισσότερο νοσταλγικοί

οι νέοι και τα νέα ζευγάρια (20-30 ετών) τα οποία συνήθως έχουν νέες οικογένειες αναζητούν τη φυγή από το στρες και τον αστικό τρόπο ζωής. Παράλληλα είναι περισσότερο ευαισθητοποιημένοι σε θέματα περιβάλλοντος, οικολογίας, υγιεινής διατροφής και δίνουν αξία στον εκπαιδευτικό χαρακτήρα των δραστηριοτήτων του τουρισμού υπαίθρου καθώς και τα οφέλη τους για την υγεία του ατόμου.

Τύπος καταλύματος που επιλέγουν οι τουρίστες (συνήθως οι τουρίστες των εναλλακτικών μορφών τουρισμού προτιμούν λιτά καταλύματα, φάρμες συμβίωσης με τους υπόλοιπους τουρίστες της ομάδας και γενικά εναλλακτικά καταλύματα εναρμονισμένα με το περιβάλλον και σε αντίθεση με τις ογκώδεις μονάδες που εξυπηρετούν τον μαζικό τουρισμό)

Τρόπος αγοράς του προϊόντος (δηλαδή τα κανάλια διανομής του προϊόντος). Οι τουρίστες που ενδιαφέρονται για τον τουρισμό υπαίθρου στην πλειοψηφία τους δημιουργούν οι ίδιοι τα πακέτα των διακοπών τους μέσα από το internet, πρακτορεία, προσωπική αγορά κτλ.)

Κοινωνικο- δημογραφικά χαρακτηριστικά (οικογενειακή κατάσταση, κοινωνική θέση, οικονομική κατάσταση κτλ.). Οι τουρίστες του τουρισμού υπαίθρου προέρχονται από όλες τις κοινωνικές τάξεις και τα επίπεδα εισοδήματος, ενώ ταξιδεύουν είτε οικογενειακά, είτε με φιλικές παρέες.

Οι τουρίστες που επιλέγουν τον τουρισμό υπαίθρου ταξιδεύουν όλο τον χρόνο, έχουν όμως την τάση να ακολουθούν την εποχική κατανομή που ακολουθούν οι

193

περισσότερες μορφές τουρισμού. Όσον αφορά τις διακοπές με μεγαλύτερη διάρκεια οι μεγαλύτερης ηλικίας τουρίστες ταξιδεύουν εκτός περιόδων αιχμής, ενώ οι νεότερες ηλικίες προτιμούν τους θερινούς μήνες και τον Δεκέμβρη- Γενάρη. Αντίθετα οι ολιγοήμερες αποδράσεις πραγματοποιούνται από όλες τις ομάδες όλο το χρόνο.

Η στόχευση της αγοράς

Η στόχευση της αγοράς θα πρέπει να βασίζεται πρωτίστως στην ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου στην υπαρκτή καταλυματική υποδομή κάθε περιοχής και δευτερευόντως στην ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου ως τμήμα ενός πλέγματος υποδομών και υπηρεσιών ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Με βάση τα παραπάνω κριτήρια τμηματοποίησης, ένα σενάριο στόχευσης της αγοράς θα μπορούσε να εστιάσει στα σημαντικότερα τμήματα της αγοράς που σχετίζονται με τα προτεινόμενα προϊόντα τουρισμού υπαίθρου. Έτσι οι στόχοι θα μπορούσαν να είναι:

Πρωτίστως Έλληνες τουρίστες και ακολούθως κάτοικοι της Γερμανίας, Ιταλίας, Ελβετίας, Ολλανδίας, Αυστρίας κτλ.

Πρωτίστως άτομα ηλικίας 20-35 ετών και 45-65 ετών, και δευτερευόντως άτομα ηλικίας 35 – 45 ετών και 15-20 ετών.

Πρωτίστως επισκέπτες που κάνουν κρατήσεις μέσω internet και ταξιδιωτικού γραφείου, και δευτερευόντως επισκέπτες που αγοράζουν απευθείας στο παροχέα των υπηρεσιών.

Άντρες και γυναίκες, με μεσαίο έως ανώτερο μορφωτικό επίπεδο, μεσαίας και ανώτερης κοινωνικής τάξης, και με μεσαίο έως υψηλό εισόδημα.

Για την επικέντρωση στα παραπάνω τμήματα θα πρέπει να ληφθούν υπόψη συνθήκες όπως

επαρκής αποδοτικότητα,

προσβασιμότητα για την εφαρμογή των δράσεων του μάρκετινγκ,

δυνατότητα μέτρησης των επιμέρους στόχων,

οι κατάλληλες δυνατότητες ανταπόκρισης του τουριστικού προορισμού.

194

2. Στρατηγική τοποθέτησης Η στρατηγική τοποθέτησης που θα ακολουθήσει κάθε προορισμός ανάλογα με τους φυσικούς πόρους που διαθέτει, πρέπει να χαρακτηρίζεται από τη διαμόρφωση μιας ισχυρής και διακριτής εικόνας (ένα ισχυρό brand name) που θα τον διαφοροποιεί από τον ανταγωνισμό. Επιπλέον το brand name αυτό θα αποτελεί Επίσης πρέπει να στοχεύει στην διαφοροποίηση των επιμέρους σημαντικών χαρακτηριστικών του τοπικού προϊόντος τουρισμού υπαίθρου μέσω της ανάδειξης των συγκριτικών πλεονεκτημάτων (π.χ. ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες, παρεχόμενη ποιότητα υπηρεσιών, τοπική ιστορική κληρονομιά και κουλτούρα, τοπική κουζίνα, φυσικό περιβάλλον, διαμόρφωση της γης γύρω από τον προορισμό, υδάτινοι πόροι, σπήλαια, παραδοσιακοί οικισμοί, φυσικά πάρκα, λαϊκή τέχνη, θρησκευτικά κτίρια, κτλ.)Προκειμένου να καθοριστεί επακριβώς η στρατηγική marketing που θα ακολουθηθεί σε κάθε περίπτωση προορισμού θα πρέπει να ερευνάται ο κύκλος ζωής προϊόντος όπου βρίσκεται ο κάθε προορισμός,.Έτσι ανάλογα με τον κύκλο ζωής του προϊόντος σε κάθε περιοχή μπορεί ο τουρισμός υπαίθρου να αναπτυχθεί στην υπαρκτή υποδομή των καταλυμάτων με στόχο τον εμπλουτισμό του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος μέσα από τον εμπλουτισμό των καναλιών διανομής και τη διαφοροποίησή του (π.χ. με τοπικά πολιτιστικά στοιχεία).Παράλληλα ο τουρισμός υπαίθρου μπορεί να αναπτυχθεί ως τμήμα ενός πλέγματος υποδομών και υπηρεσιών ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού. Σε πολλές περιοχές το προϊόν αυτό είτε θα βρίσκεται στο στάδιο της εισαγωγής στην αγορά είτε στην ανάπτυξή του, ανάλογα με τις δράσεις του παρελθόντος. Τέλος ανάλογα με τις δυνατότητες κάθε περιοχής μπορεί να υποστηριχθεί ένα άνοιγμα σε νέες αγορές. Το μοντέλο του Ansoff μπορεί να δώσει παραστατικά τις προοπτικές που υπάρχουν για έναν προορισμό (πλαίσιο 9).

Πλαίσιο 9

Στρατηγικές προϊόντος / αγοράς με βάση το μοντέλο του Ansoff

Υπάρχοντα Προϊόντα Νέα ΠροϊόνταΥπάρχουσες Αγορές

Διείσδυση στην αγορά

Π.χ. Ανάπτυξη του τουρισμού Υπαίθρου

στην υπαρκτή δομή του προορισμού

Ανάπτυξη Προϊόντων Π.χ. Ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου

ως τμήμα ενός πλέγματος υποδομών και υπηρεσιών ειδικών και εναλλακτικών

μορφών τουρισμού (τουρισμός περιπέτειας, οικοτουρισμός κτλ.)

Νέες Αγορές

Ανάπτυξη νέων αγορών

Π.χ. Ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου σε

περιοχές με πλούσια πολιτιστική κληρονομιά

Διαφοροποίηση Π.χ. Ανάπτυξη του πολιτιστικού

τουρισμού

195

Μελέτη Περίπτωσης

Roznava Okres, Σλοβακία

Το πρόγραμμα ανάπτυξης του τουρισμού υπαίθρου στην περιοχή Roznava Okres της Σλοβακίας ως κεντρικό του άξονα περιελάμβανε ένα marketing plan με τριετή διάρκεια. Αφορούσε κυρίως την εγχώρια αγορά (η οποία το 1998 αριθμούσε 1.76 εκ. επισκέψεις), την Ουγγαρία και την Τσεχία. Δευτερευόντως, αφορούσε την Γερμανία, την Ολλανδία και τη Πολωνία. Επιπλέον ένας από τους κυρίαρχους στόχους ήταν η αύξηση των ημερήσιων επισκέψεων από γειτονικές πόλεις.

Τέσσερις ήταν οι βασικές στρατηγικές του σχεδίου marketing:

Η μεγιστοποίηση των κερδών τα οποία προκύπτουν από τους τουρίστες οι οποίοι ήδη επισκέπτονται την περιοχή

Η αύξηση την αναλογίας των διερευνητικών επαφών οι οποίες μεταφράζονται σε κρατήσεις

Η αύξηση του ποσοστού των επαναλαμβανόμενων κρατήσεων και συστάσεων (word of mouth)

Η δημιουργία νέων ενδιαφερόντων σχετικά με τον τουρισμό υπαίθρου προκειμένου να προσελκύσουν περισσότερους τουρίστες τόσο από την εγχώρια, όσο και από τη διεθνή αγορά.

Συνοπτικά, η στρατηγική marketing των αρμόδιων φορέων για την ανάπτυξη του τουρισμού υπαίθρου στη Σλοβακία επικεντρώθηκε σε θέματα:

εμπλουτισμού και βελτίωσης της ποιότητας του προσφερόμενου προϊόντος (επέκταση των δραστηριοτήτων υπαίθρου σε συνδυασμό με πολιτιστικά στοιχεία από την τοπική κληρονομιά).

σε πολιτικές επικοινωνίας και προώθησης σε νέα target groups (συμμετοχή σε εμπορικές εκθέσεις, δημόσιες σχέσεις, δημοσιεύσεις, χορηγίες, λειτουργία ενός κεντρικά σχεδιασμένου κέντρου τουριστικών πληροφοριών το οποίο αναρτούσε πληροφορίες σε όλη την ευρύτερη περιοχή, ενώ ταυτόχρονα παρείχε δυνατότητα κρατήσεων σε καταλύματα, έντυπο διαφημιστικό και ενημερωτικό υλικό και απευθείας επικοινωνία με ταξιδιωτικούς πράκτορες).

Σαν αποτέλεσμα της συντονισμένης αυτής δράσης προέκυψε αύξηση του αριθμού των επιχειρήσεων (καταλύματα) στην περιοχή κατά 16 μέσα σε δύο χρόνια με παράλληλη αύξηση του αριθμού των επισκέψεων.

Πηγή: Rural Tourism in Roznava Okres, a Slovak case study. J.Clark, R.Denman, G.Hickman, J.Slovak. Tourism Management 22 (2001), 193-202

196

3. Μίγμα Marketing τουρισμού υπαίθρου

Το μίγμα marketing ενός προορισμού τουρισμού υπαίθρου αποτελεί την καρδιά κάθε προγράμματος marketing. Παραδοσιακά εστιάζει σε 4 μεταβλητές οι οποίες μπορούν να ελεγχθούν και πρέπει συνδυαστούν προκειμένου να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα:

Το προϊόν. Στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου πρέπει να ληφθούν υπόψη τόσο τα χαρακτηριστικά του τουριστικό προϊόντος όσο και τα οφέλη που προκύπτουν από τη χρήση του. Έτσι πρέπει να τονιστεί μέσα από τις επικοινωνιακές πρακτικές από τη μια πλευρά το φυσικό τοπίο του προορισμού (ο προορισμός γίνεται και ο ίδιος προϊόν) και η ικανοποίηση που μπορεί κάποιος να πάρει από την επαφή με αυτό, η αίσθηση ελευθερίας και απόδρασης.

Την τοποθεσία (δηλαδή τα κανάλια διανομής) Την τιμή (για τη διαμόρφωση ενός πλαισίου τιμολογιακής

πολιτικής με στόχο το value for money αλλά και τη βιωσιμότητα της επιχειρηματικότητας)

Την προώθηση του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου. (βλ. Μελέτη Περίπτωσης - Μαρόκο)

Ένα πρόγραμμα μίγματος marketing όπως και οι επιχειρησιακές αποφάσεις θα πρέπει να επικεντρωθούν σε συγκεκριμένες στρατηγικές όπως για παράδειγμα προαναφέρθηκε η ανάπτυξη του τουρισμός υπαίθρου στην υπαρκτή υποδομή των καταλυμάτων με στόχο τον εμπλουτισμό του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος ή /και την ανάπτυξή του ως τμήμα ενός πλέγματος υποδομών και υπηρεσιών ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού.

Το προϊόν. Το προϊόν του τουρισμού της υπαίθρου παρά τη σύνθετη φύση του θα πρέπει:

να παράγεται και να διατίθεται με αυστηρούς όρους ποιότητας, μέσα στα πλαίσια της βιώσιμης ανάπτυξης και με προσανατολισμό της εναρμόνισης των δραστηριοτήτων με το περιβάλλον. Αυτό προϋποθέτει εκπαίδευση και κατάρτιση όλων των εμπλεκόμενων φορέων (π.χ. τοπικής αυτοδιοίκησης, επιχειρηματιών, εργατικού δυναμικού, ομάδων πολιτών κτλ.)

να διασυνδέεται με πλούσια γκάμα επιμέρους δραστηριοτήτων που θα συνεπικουρούν στον εμπλουτισμό του και στη μοναδικότητά του ως σύνολο (π.χ. συνδυασμένες δραστηριότητες οικοτουρισμού με τον τουρισμό περιπέτειας ή τον πολιτιστικό τουρισμό).

197

Η μάρκα και η αντίστοιχη εικόνα του τοπικού προϊόντος τουρισμού υπαίθρου θα πρέπει να ενσωματωθεί στο πλαίσιο ενός ευρύτερου brand το οποίο να προσδιορίζει την Ελλάδα ως προορισμό τουρισμού Υπαίθρου. Το brand name κάθε τοπικού προορισμού πρέπει να:

ενισχύει τον τοπικό του χαρακτήρα και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του.

να εκφράζει και τα χαρακτηριστικά των μορφών τουρισμού οι οποίες αναπτύσσονται στο πλαίσιο του τουρισμού υπαίθρου. Για παράδειγμα εάν μια περιοχή διαθέτει πόρους για ανάπτυξη του τουρισμού περιπέτειας σε συνδυασμό με τον αγροτουρισμό, αυτό θα πρέπει να είναι σαφές και στο brand του προορισμού, ώστε οι τουρίστες να το συνδυάσουν με τον ίδιο τον προορισμό και να το διαφοροποιήσουν από τον ανταγωνισμό.

Για την επιλογή του κατάλληλου brand θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη σημαντικές παράμετροι όπως:

οι απαιτήσεις καθιέρωσης και στήριξης της μάρκας στην τουριστική αγορά,

ο γενικότερος ρόλος της μάρκας (αναγνωρισιμότητα, επιτυχέστερη τοποθέτηση, κτλ),

ο χρονικός ορίζοντας διατήρησης του προϊόντος στην αγορά (π.χ. 3ετές πλάνο),

η ευκρίνεια και σχετικότητα του εκπεμπόμενου μηνύματος,

η ευκολία προφοράς και απομνημόνευσής του,

η δυνατότητα καλύτερης προσέλκυσης των τμημάτων-στόχων,

η ενίσχυση της εικόνας της χώρας αλλά και τις περιοχής ως τουριστικού προορισμού,

η αφοσίωση των αγοραστών-επισκεπτών

(πρωτογενής πηγή αναφοράς: Μελέτη REMACO- Κ.Ο.Τ., 2005).

Ένα αναγνωρίσιμο και δυνατό brand name μπορεί να ισχυροποιηθεί από ένα πιστοποιητικό/ σφραγίδας ποιότητας που να αφορά τον προορισμό, τις δραστηριότητες του τουρισμού υπαίθρου που προσφέρει αλλά και το επίπεδο των προσφερόμενων υπηρεσιών. Σε ολόκληρο τον κόσμο εφαρμόζονται σε ολοένα και περισσότερες επιχειρήσεις, είτε για τα προϊόντα που παράγουν, είτε για τις

198

υπηρεσίες που παρέχουν, Συστήματα Διαχείρισης Ποιότητας με αντίστοιχες Πιστοποιήσεις (ISO 9001, HACCP, κλπ). Αντίστοιχα, τα προϊόντα και οι δραστηριότητες του τουρισμού υπαίθρου μπορούν να προβάλλουν και πιο εξειδικευμένα πιστοποιητικά ποιότητας που έχουν αποκτήσει όπως για παράδειγμα το Σήμα Ποιότητας του Αγροτουρισμού, κάποιο σήμα που μπορεί να απονέμει ο Ε.Ο.Τ. και διάφορα άλλα τοπικά σύμφωνα ποιότητας. Αυτά εγγυώνται πως ο τουρίστας θα βιώσει όσα υπόσχεται το brand. Ο τουρίστας αισθάνεται πως μπορεί να είναι σίγουρος τόσο για την ποιότητα του προϊόντος ή των υπηρεσιών που του παρέχονται, όσο και για τον έλεγχο που έχει πραγματοποιηθεί στους πιστοποιημένους φορείς.

Το προσφερόμενο προϊόν θα πρέπει να υπόκεινται σε διαρκείς βελτιώσεις προκειμένου να μην τεθούν θέματα επιβάρυνσης της τοπικής οικονομίας, κοινωνίας αλλά και το ευρύτερου φυσικού περιβάλλοντος. Συνεπώς είναι απαραίτητη η διαρκής αξιολόγηση των επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό υπαίθρου αλλά και η δημιουργία ενός προγράμματος ανταλλαγής εμπειριών διαπεριφερειακών ή διακοινοτικών επιχειρήσεων με παρεμφερή αντικείμενα δράσης.

Κανάλια διανομής

Κάθε τουριστικός προορισμός έχει τη δυνατότητα άμεσης ή έμμεσης προώθησης των προϊόντων του στην αγορά. Στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου μεγάλη βαρύτητα έχουν τόσο οι ενδιάμεσοι διανομείς οι οποίοι θα μπορέσουν με αποτελεσματικότητα, μικρότερο κόστος και ταχύτερη πρόσβαση να εισχωρήσουν στις αγορές, όσο και η άμεση διάθεση των προϊόντων, ιδιαίτερα όταν υπάρχει δυσκολία συνεργασίας μεταξύ ενδιάμεσων οργανισμών. Για την επιλογή του καταλληλότερου καναλιού διανομής θα πρέπει να συνυπολογίζονται οι εξής παράγοντες:

το επίπεδο των παρεχόμενων υπηρεσιών,

τα είδη και το μέγεθος των ενδιάμεσων φορέων (αντιπρόσωποι, λιανοπωλητές κτλ. με επιλεκτική ή αποκλειστική διανομή),

η αναγνώριση των περιορισμών που μπορεί να συναντήσουν τα κανάλια,

η δυναμική της αγοράς

νέα κανάλια που μπορεί να προκύψουν.

199

Συμπερασματικά και συνοπτικά, η υλοποίηση των αποφάσεων διανομής θα πρέπει να περιλαμβάνει μερικές ή όλες τις ενέργειες οι οποίες περιλαμβάνονται στο πλαίσιο 10.

Πλαίσιο 10

Ενέργειες που αφορούν τη διανομή του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου

Επιλεκτικό σύστημα διανομής με απευθείας διανομή (στο χώρο της κάθε επιχείρησης ή στα γραφεία της τοπικής εταιρίας τουριστικής ανάπτυξης)

Χρήση ενδιαμέσων οργανισμών: μέσω εξειδικευμένων tour operators σε Ελλάδα και εξωτερικό, μέσω μεμονωμένων εξειδικευμένων τουριστικών πρακτορείων τα

οποία έχουν τη δική τους πελατεία σε ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού,

μέσω του Διαδικτύου σε εξειδικευμένες ιστοσελίδες ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού

μέσω ιστοσελίδας αφιερωμένης αποκλειστικά στον προορισμό. μέσω εθελοντικών ή μη κυβερνητικών περιβαλλοντικών

οργανώσεων οι οποίες οργανώνουν εκδρομές σε προορισμούς του ειδικού ενδιαφέροντός τους (π.χ. WWF, Αρκτούρος κτλ.)

Πρωτογενής πηγή αναφοράς Μελέτη Remaco- K.O.T. 2005

Μελέτη περίπτωσης

Μαρόκο

200

Επιλογή μιας εθνικής, κεντρικά σχεδιασμένης στρατηγικής marketing του τουρισμού υπαίθρου

Ανάπτυξη του προϊόντος του τουρισμού Υπαίθρου: ανάπτυξη 18 ειδικών διαδρομών τουρισμού υπαίθρου ανάπτυξη χάρτη GIS με αποτύπωση των διαδρομών

Πολιτικές προώθησης: 3ετές πλάνο στρατηγικής marketing του τουρισμού υπαίθρου δημιουργία brand για το εθνικό προϊόν του μαροκινού τουρισμού

υπαίθρου και διαχωρισμός της εικόνας για τους 3 κυριότερους προορισμούς

σχεδιασμός ενός portal στο διαδίκτυο για τον τουρισμό της υπαίθρου στο Μαρόκο

συνεργασία μεταξύ tour operators και τοπικών επαγγελματικών συνδέσμων για από κοινού προώθηση των ειδικών διαδρομών/ προϊόντων

Επιδίωξη στρατηγικών συμμαχιών σε θέματα επιβολής του σχεδίου marketing

Πηγή:Promoting Rural Tourism- Final Report of the Morocco Rural Tourism Program (2006)

Ο προσδιορισμός της τιμής του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου

Οι κύριοι στόχοι της πολιτικής της τιμολόγησης που εφαρμόζει ένας τουριστικός προορισμός ή μια τουριστική επιχείρηση είναι διαφορετικοί, ανάλογα με τον κύκλο ζωής του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου συνολικά. Έτσι μπορεί να αφορούν:

την επιβίωση της επιχείρησης ή του προορισμού τα μέγιστα άμεσα κέρδη τα μέγιστα άμεσα έσοδα τη μέγιστη αύξηση των πωλήσεων το μέγιστο ξάφρισμα της αγοράς (τη ποιοτική

κυριαρχία του προϊόντος).

Η τιμολόγηση του προϊόντος μπορεί να γίνει σε σχέση με

το κόστος παραγωγής του τις τιμές των ανταγωνιστών την επιδιωκόμενη απόδοση της επένδυσης την αξία/ ικανοποίηση που εκλαμβάνει ο αγοραστής

Στην περίπτωση του τουρισμού υπαίθρου ανάλογα με τα χαρακτηριστικά της κάθε στρατηγικής επιλογής, και σε συμβατότητα με τις επιμέρους στρατηγικές

201

μάρκετινγκ οι βασικοί στόχοι της πολιτικής τιμών θα μπορούσαν να επικεντρωθούν για παράδειγμα:

Πρώτη επιλογή:

Ανάπτυξη του Τουρισμού Υπαίθρου στην υπαρκτή υποδομή (εξοχικά σπίτια, καταλύματα, ειδικές και εναλλακτικές υποδομές) του κάθε προορισμού όταν αυτή το επιτρέπει (Εμπλουτισμός Υφιστάμενου Τουριστικού Προϊόντος): Η τιμολόγηση σε αυτή την περίπτωση θα εξαρτηθεί από τα δεδομένα της ελληνικής αγοράς, τη διεθνή εμπειρία αλλά και την ισχύ του brand name της περιοχής. Η τακτική που συνήθως εφαρμόζεται συνήθως είναι τιμολόγηση ελαφρώς άνω του μέσου όρου τιμών των ανταγωνιστών.

Δεύτερη επιλογή:

Ανάπτυξη του Τουρισμού Υπαίθρου ως τμήμα ενός πλέγματος υποδομών και υπηρεσιών Ειδικών και Εναλλακτικών Μορφών Τουρισμού ( Δημιουργία Νέου Τουριστικού Προϊόντος ) : Και πάλι η τιμολόγηση σε αυτή την περίπτωση θα εξαρτηθεί από τα δεδομένα της ελληνικής αγοράς, τη διεθνή εμπειρία αλλά και την ισχύ του brand name της περιοχής όμως η μέχρι τώρα εμπειρία προτείνει για το πρώτο χρονικό διάστημα την τιμολόγηση με μεσαίες προς χαμηλές τιμές σε σχέση με τον μέσο όρο των τιμών των πρωτευόντων ανταγωνιστών που δραστηριοποιούνται στην ευρύτερη περιοχή. Στόχος αυτού είναι να γίνει γνωστό το προϊόν σε μεγαλύτερο εύρος κοινωνικών και οικονομικών μονάδων. Στη συνέχεια όμως και όσο προχωρά η εδραιώνεται η παρουσία του θα πρέπει να ακολουθήσει τις τιμές των ανταγωνιστών και να απευθύνεται σε συγκεκριμένα target group.

4.7 ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Οι ενέργειες που προτείνονται για την προώθηση του τουρισμού υπαίθρου σε έναν προορισμό πρέπει να εστιάσουν ανάλογα με το διαθέσιμο budget σε

πολιτικές διαφήμισης

άμεσου marketing

την προώθηση των πωλήσεων

τις δημόσιες σχέσεις

202

τη συμμετοχή σε εκθέσεις

τη δραστηριοποίηση στο διαδίκτυο

την καθιέρωση ενός ισχυρού brand name.

Το πλαίσιο 11 περιλαμβάνει δύο προτεινόμενες στρατηγικές επικοινωνίας σε δύο

σενάρια επιλογής στρατηγικών που αφορούν την τοποθέτηση του προϊόντος στην

αγορά.

Πλαίσιο 11

Στρατηγικές επικοινωνίας στην περίπτωση εμπλουτισμού του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος και στην περίπτωση δημιουργίας

νέου προϊόντος τουρισμού υπαίθρου

Α) Στην περίπτωση του εμπλουτισμού του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος βασικός στόχος των παραπάνω πρέπει να είναι η δημιουργία ζήτησης επώνυμου προϊόντος (προώθηση πειθούς), συγκεκριμένα για τον προορισμό και τις δραστηριότητες που αναπτύσσονται σε αυτόν και στη συνέχεια η επιδίωξη της προσήλωσης στην περιοχή και το προϊόν (προώθηση εμπιστοσύνης).

Β) Στην περίπτωση της δημιουργίας νέου προϊόντος τουρισμού υπαίθρου ως πλέγμα υποδομών και υπηρεσιών ειδικών και εναλλακτικών μορφών ο πρώτος στόχος πρέπει να είναι η προώθηση της πληροφόρησης για τη δημιουργία αρχικής ζήτησης. Όταν ισχυροποιηθεί η θέση του προορισμού στην αγορά πρέπει να ακολουθήσει η προβολή του μέσα από τα ιδιαίτερα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματά του και τα διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά του.

Πρωτογενής πηγή αναφοράς Μελέτη Remaco- K.O.T. 2005

4.7.1 Πολιτικές διαφήμισης

Οι ενέργειες που αφορούν στην οργάνωση του πλάνου της διαφήμισης του τουρισμού υπαίθρου σε έναν προορισμό αλλά και στις επιμέρους ειδικές και εναλλακτικές μορφές τουρισμού που αναπτύσσονται στο πλαίσιο αυτού πρέπει να είναι συγκεκριμένες και στοχευμένες:

Δημιουργία ενός διαφημιστικού φακέλου με προτάσεις και προσφορές για το προϊόν όπως αυτό προσφέρεται συνολικά στην Ελλάδα

Δημιουργία ενός διαφημιστικού φακέλου με προτάσεις και προσφορές για το προϊόν όπως αυτό προσφέρεται και κυρίως όπως αυτό δομείται ανά προορισμό με στόχο την κυκλοφορία

203

του στο σύστημα πωλήσεων των εξειδικευμένων Tour Operators (π.χ. πάνω στον τουρισμό περιπέτειας).

Χρήση καταχωρήσεων με κουπόνια προσφορών σε ταξιδιωτικά έντυπα τόσο γενικού, όσο και ειδικού ενδιαφέροντος

Ανάρτηση γιγαντοαφισών σε εξωτερικούς χώρους σε αεροδρόμια, σταθμούς τρένων και λιμάνια και γενικά σε χώρους όπου συγκεντρώνονται υποψήφιοι επισκέπτες (π.χ. σε μέσα μαζικής μεταφοράς κτλ)

Τηλεοπτικές και ραδιοφωνικές διαφημίσεις κατά τη διάρκεια εκπομπών με θέμα τον τουρισμό σε Ελλάδα και εξωτερικό μπορούν να δώσουν μια ισχυρή ώθηση στην αγορά παρά το υψηλό τους κόστος. Αυτές πρέπει να προβάλλονται σε ειδικευμένα και μη κανάλια ή εκπομπές

Χρήση διαδραστικών διαφημίσεων στο διαδίκτυο με αναδυόμενα παράθυρα και υπερ-συνδέσεις μπορούν να προσεγγίσουν target groups κυρίως νεότερων ηλικιακά ομάδων. Αυτές οι διαφημίσεις πρέπει να τοποθετηθούν τόσο σε εξειδικευμένες ιστοσελίδες (π.χ. ιστοσελίδες για τον οικοτουρισμό και τον αγροτουρισμό), όσο και σε ιστοσελίδες γενικού τουριστικού ενδιαφέροντος.

4.7.2 Πολιτικές αμέσου marketing

Τα εργαλεία του άμεσου marketing πρέπει να περιλαμβάνουν προώθηση εντύπων και ηλεκτρονικών διαφημιστικών φυλλαδίων (π.χ. σε cd) για τους καταναλωτές του τουρισμού υπαίθρου σε διάφορες γλώσσες. Η προώθηση μπορεί να γίνεται μέσω του ταχυδρομείου, του ηλεκτρονικού ταχυδρομείου και με τη διανομή τους σε εκθέσεις γενικού και κλαδικού ενδιαφέροντος.

4.7.3 Πολιτικές προώθησης των πωλήσεων του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου

Η κύρια φιλοσοφία της προώθησης των πωλήσεων πρέπει να αφορά την ενθάρρυνση της δοκιμής του προϊόντος και της άμεσης επαφής με τον προορισμό του τουρισμού υπαίθρου. Αυτή η τακτική συχνά προϋποθέτει ο προορισμός του τουρισμού υπαίθρου να έχει τα οικονομικά περιθώρια ή και την προηγούμενη εμπειρία. Τα εργαλεία που εξυπηρετούν την προώθηση των πωλήσεων μπορούν να είναι:

Κουπόνια σε περιοδικά και εκδόσεις ειδικού ενδιαφέροντος για δωρεάν διαμονή σε αγροτουριστικά και οικοτουριστικά καταλύματα

204

Διαγωνισμοί όπου το έπαθλο θα είναι επισκέψεις και συμμετοχή σε δραστηριότητες που αναπτύσσονται στο πλαίσιο ειδικών και εναλλακτικών μορφών τουρισμού (π.χ. διέλευση ποταμών με χρήση κανό για τον τουρισμό περιπέτειας)

Ταξίδια κινήτρων σε προορισμούς τουρισμού υπαίθρου τα οποία δίνονται σαν βραβεία στους εργαζόμενους επιχειρήσεων (π.χ. αστικών περιοχών)

Στόχος όλων αυτών είναι να γνωρίσει ο μελλοντικός επισκέπτης το προϊόν του τουρισμού της υπαίθρου, τον προορισμό και την αξία τους.

4.7.4 Δημόσιες σχέσεις

Οι δημόσιες σχέσεις πρέπει να κατέχουν πρωτεύουσα θέση σε μια πολιτική marketing για τον τουρισμό υπαίθρου. Ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του προορισμού και τις ήπιες μορφές τουριστικής ανάπτυξης που μπορεί να φιλοξενήσει ο ρόλος τους πρέπει να εξειδικευτεί προκειμένου να επιτευχθεί η εισχώρηση και η εδραίωσή του στην τουριστική αγορά. Έτσι οι στόχοι τους μπορούν να συνοψιστούν στα παρακάτω:

Η βελτίωση της δημοτικότητας, της αναγνωρισιμότητας (improved awareness) του προορισμού

Η διάδοση της ύπαρξής του με ανταγωνιστικούς όρους Η προβολή της αξιοπιστίας και της ποιότητα των πόλων

έλξης ενός προορισμού όπου εκδηλώνονται υπαίθριες δραστηριότητες.

Η πρόκληση του ενδιαφέροντος για την ευρύτερη περιοχή Η κινητοποίηση των κατοίκων της περιοχής αυτής προς κοινή

ανάληψη πρωτοβουλιών και δράσεων. Η αναγνώριση, η συνεργασία και η υποστήριξη σε ομάδες

κλειδιά stakeholders, ομάδες συμφέροντος οι οποίες μπορούν να στηρίξουν την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής (π.χ. ένας γυναικείος αγροτουριστικός συνεταιρισμός, μια σύμπραξη επαγγελματιών δραστηριοτήτων περιπέτειας κτλ.)

Η προστασία του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου από επικοινωνιακές κρίσεις.

Γενικότερα οι επαναλαμβανόμενοι πελάτες είναι το ζητούμενο για μια βιώσιμη επιχειρηματική και οικονομική ανάπτυξη, όμως δεν θα πρέπει να απομακρύνονται οι τακτικές των δημοσίων σχέσεων από τη φιλοσοφία της εναρμόνισης και διαφύλαξης του φυσικού περιβάλλοντος και φυσικά της έννοιας της φέρουσας ικανότητας κάθε προορισμού (Gilbert 1989).

Συγκεκριμένα λοιπόν, οι δημόσιες σχέσεις πρέπει να περιλαμβάνουν:

205

Ταξίδια ενημέρωσης για αλλοδαπούς και Έλληνες δημοσιογράφους και επαγγελματίες του τουρισμού (εξειδικευμένους tour operators, πρακτορεία, επενδυτές κτλ)

Αποστολή ειδήσεων, δημοσιεύσεων και δελτίων τύπου προς εφημερίδες και εξειδικευμένα περιοδικά διεθνώς και στην Ελλάδα που αφορούν ιδιαίτερες εκδηλώσεις ή προσφορές (π.χ. ένα πολιτιστικό φεστιβάλ με οικολογικό ενδιαφέρον)

Χορηγίες προς αθλητικά σωματεία και αθλήματα τα οποία ενθαρρύνουν την επαφή με το περιβάλλον και την αρμονία με τη φύση

Χορηγίες για την πραγματοποίηση συνεδρίων με αντικείμενο δραστηριότητες που περιλαμβάνονται στην ευρύτερη έννοια του τουρισμού υπαίθρου.

Σε καμία περίπτωση δεν θα πρέπει να παραμελείται η τοπική κοινωνία η οποία θα πρέπει να είναι δέκτης πληροφόρησης και μέτοχος στην ανάληψη πρωτοβουλιών μέσα από ειδικές εκδηλώσεις για παρουσίαση επενδυτικών ευκαιριών, παρουσίαση των αποτελεσμάτων των δραστηριοτήτων που ανέλαβαν στο παρελθόν και γενικά κάθε τι που περιλαμβάνει η νέα τουριστική επιχειρηματική δραστηριότητα σε σχέση και με το περιβάλλον.

Έτσι εάν θέλουμε να παρουσιάσουμε συνοπτικά τις ομάδες στις οποίες πρέπει να απευθύνονται οι πολιτικές των δημοσίων σχέσεων θα πρέπει να αναφέρουμε (Gilbert 1989).

τους επισκέπτες, τους ντόπιους κατοίκους, την τοπική και περιφερειακή κυβέρνηση, τις ομάδες οι οποίες απασχολούνται στη γεωργία, την τοπική κοινωνία των επιχειρηματιών, τις ομάδες πίεσης το ανθρώπινο δυναμικό που απασχολείται σε τουριστικές

επιχειρήσεις.

4.7.5 Συμμετοχή σε εκθέσεις

Η συστηματική και οργανωμένη συμμετοχή με περίπτερα ανά περιφέρεια σε γενικές τουριστικές και κλαδικές εκθέσεις μπορεί να προωθήσει με νέους όρους το ενημερωτικό –διαφημιστικό υλικό.

4.7.6 Παρουσία στο διαδίκτυο

Η δραστηριοποίηση στο διαδίκτυο πλέον επιβάλλεται στη διεθνή ανταγωνιστική τουριστική αγορά. Ο κάθε προορισμός μπορεί να αναρτήσει μόνος του ή σε συνεργασία με τον Ε.Ο.Τ. εξειδικευμένη ιστοσελίδα η οποία να παραπέμπει με κάθε

206

λεπτομέρεια και πλούσιο οπτικό και ηχητικό υλικό στον κάθε προορισμό τουρισμού υπαίθρου. Η διαρκής ανανέωση και ενημέρωση των παρεχόμενων πληροφοριών αποτελεί κίνητρο για τους επισκέπτες να ανανεώνουν τις επισκέψεις τους με μεγαλύτερη συχνότητα.

Η συγκεκριμένη ιστοσελίδα πρέπει να αναφέρεται σε κάθε διαφημιστικό υλικό που αφορά στον προορισμό του τουρισμού υπαίθρου. Επιπλέον πρέπει να γίνονται παραπομπές σε αυτή από άλλες εξειδικευμένες σελίδες τουριστικού ενδιαφέροντος και συνεργαζόμενα δίκτυα, μέσω pop up διαφημίσεων που θα εμφανίζονται.

Όπως κάθε μακροχρόνιο πλάνο οργάνωσης και διαχείρισης έτσι και η στρατηγική marketing ενός προορισμού τουρισμού υπαίθρου θα πρέπει να τοποθετείται μέσα σε κάποιον μεσοπρόθεσμο χρονικό ορίζοντα και να αξιολογείται διαρκώς η πορεία της με όρους της αγοράς. Η διαρκής επανατροφοδότηση με αξιόπιστες πληροφορίες από την αγορά θα δώσει την ευκαιρία για πρόληψη λαθών και ανάληψη διορθωτικών ενεργειών όπου χρειαστεί.

4.8 ΟΙ ΦΟΡΕΙΣ ΠΡΟΒΟΛΗΣ ΣΕ ΤΟΠΙΚΟ, ΝΟΜΑΡΧΙΑΚΟ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ

Συχνά το κόστος της επικοινωνίας και προώθησης ενός προορισμού και των δραστηριοτήτων του τουρισμού υπαίθρου είναι δυσβάσταχτο για να το αναλάβει μεμονωμένα ένας επιχειρηματίας ή ακόμα και μια μικρή κοινότητα- προορισμός. Συνεπώς είναι απαραίτητη η συνέργεια φορέων δημοσίου και ιδιωτικού τομέα και η σύσταση κοινοπραξιών οι οποίες θα αναλαμβάνουν την ευθύνη συνολική προβολής του κάθε προορισμού (πλαίσιο 12).

Πλαίσιο 12

Οι Εμπλεκόμενοι φορείς στη διαδικασία υλοποίησης του marketing και προώθησης της τοπικής προβολής

207

Εκπρόσωποι επιχειρήσεων που δραστηριοποιούνται στον τουρισμό υπαίθρου (Καταλύματα, εστίαση, υπαίθριων εκδηλώσεων, κλπ)

Εκπρόσωποι παραγωγών και εμπόρων τοπικών προϊόντων Μουσεία και πολιτιστικά κέντρα κάθε είδους Σύλλογοι (Πολιτιστικοί, Φυσιολατρικοί, Ορειβατικοί, Αθλητικοί, κλπ) Συνεταιρισμοί (Γυναικείους, Αγροτικούς κλπ) Τοπική αυτοδιοίκηση Σχολεία / Εκπαιδευτικά Ιδρύματα Εξειδικευμένα Τουριστικά γραφεία και πράκτορες (Tour operators)

Ανάλογα με την ομάδα –στόχο, το κόστος της προώθησης αλλά και τη δυνατότητα επιλογής καναλιών διανομής είναι απαραίτητο να γίνονται συμπράξεις σε επίπεδο νομών ή και περιφέρειας προκειμένου να καταρτίζονται σχέδια συλλογικής προβολής των προορισμών με την παράλληλη εξατομικευμένη τους παρουσίαση στην εγχώρια και διεθνή τουριστική αγορά.

Η δράση λοιπόν θεσμοθετημένων οργάνων της αυτοδιοίκησης όπως είναι:

Ο.Τ.Α., Αναπτυξιακές Εταιρίες, Ν.Ε.Τ.Π. Οργανισμοί Διαχείρισης Προορισμού (DMOs))

με συγκεκριμένες αρμοδιότητες σε θέματα:

κατάρτισης στρατηγικής και πολιτικών marketing ποιότητας παρεχόμενων υπηρεσιών ανθρώπινου δυναμικού και περιβαλλοντικής πολιτικής,

είναι ο απαραίτητος συνδετικός κρίκος της περιφέρειας με την κεντρική διοίκηση

(Ε.Ο.Τ., Υπουργείο Τουριστικής Ανάπτυξης κτλ.). Επιπλέον διασφαλίζεται ένας πιο

άμεσος, λειτουργικός και δημοκρατικός μηχανισμός αποκέντρωσης και

προγραμματισμού σε ό,τι αφορά τη τουριστική προβολή και τη συμβολή του τουρισμού

σε θέματα περιφερειακής ανάπτυξης. Η σύνθεσή αυτών των οργάνων θα πρέπει να

προβλέπει συμμετοχή εκπροσώπων της αυτοδιοίκησης και των παραγωγικών φορέων

του τουρισμού με την αποκλειστική ευθύνη χάραξης πολιτικών προβολής και

προώθησης του τουριστικού προϊόντος. (Βλ. Μελέτη περίπτωσης)

Μελέτη Περίπτωσης

ΚαναδάςAtlantic Canada Tourism Partnership- Η αποτελεσματικότητα των

περιφερειακών συμμαχιών marketing

208

Δημιουργία ομοσπονδιακής – περιφερειακής αντιπροσωπείας με στόχο την οικονομική ανάπτυξη (ACOA) η οποία ανάμεσα στους στόχους της είχε ως προτεραιότητα τη δημιουργία ενός πανατλαντικού οργανισμού σχεδιασμού τουριστικού marketing (ACTP)

Θέσπιση Συμφωνιών με τριετές χρονοδιάγραμμα για χρηματοδότηση δραστηριοτήτων σχετικά με το marketing της βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη στις διεθνείς αγορές (Η.Π.Α., Μ. Βρετανίας, Γερμανίας, Ιαπωνίας κτλ.).

Εμπλεκόμενοι φορείς: τα περιφερειακά υπουργεία τουρισμού και οι περιφερειακοί σύνδεσμοι/ εκπρόσωποι των επαγγελματικών ενώσεων της τουριστικής βιομηχανίας.

Πηγή: The effectiveness of regional marketing alliances: A case study of the Atlantic Canada Tourism Partnership 2000-2006. Tourism Management 29 (2008), 581-593

Προϋπόθεση για τη αποτελεσματική λειτουργία τέτοιων φορέων είναι η οικονομική και ουσιαστική πολιτική στήριξή τους και η τακτική επικοινωνία και συνεργασία με τα κεντρικά όργανα και την τοπική κοινωνία. Η λειτουργία των συλλογικών φορέων τουριστικής προβολής μιας περιοχής μπορεί να συνεπικουρηθεί από την συνεργασία με εταιρίες τουριστικής και πολιτιστικής ανάπτυξης σε επίπεδο τοπικό αλλά και νομαρχιακό- περιφερειακό.

Η εξεύρεση πόρων είναι ίσως από τις σημαντικότερες παραμέτρους που μπορούν να ορίσουν την επιτυχία μιας πολιτικής για τοπική προβολή. Έτσι είναι σημαντικό να υπάρχει άμεση ενημέρωση και δραστηριοποίηση για ενισχυτικά και επενδυτικά προγράμματα από την Ευρωπαϊκή Ένωση, το Ελληνικό κράτος και άλλους φορείς σε θέματα τουριστικής και περιφερειακής ανάπτυξης. Τα προγράμματα αυτά συνήθως εστιάζουν:

στην απασχόληση νέων και γυναικών στην καταπολέμηση της ανεργίας, στην ανάδειξη τοπικών πολιτιστικών στοιχείων στην περιβαλλοντική αξιοποίηση και διαχείριση.

Τέτοια είναι τα προγράμματα τα οποία μπορούν να στηρίξουν άμεσα ή έμμεσα τη δραστηριοποίηση των τοπικών φορέων σε ζητήματα marketing και ειδικότερα πολιτικής προβολής των προορισμών είναι τα προγράμματα

Leader+ Leonardo da Vinci EDEN (European Destinations of Excellence) Agenda 21

209

Παράλληλα η τοπική κοινωνία μπορεί να συνεισφέρει και οικονομικά στην οργάνωση της προβολής του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου μέσω

ανταποδοτικών τελών, εισφορών για την προβολή των ιδιωτικών επιχειρήσεων (π.χ.

πληρωμή αμοιβής για καταχωρήσεις σε εξειδικευμένα περιοδικά)

διοργάνωσης πολιτιστικών και άλλων εκδηλώσεων για τη συλλογή οικονομικών πόρων

4.9 ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι περιοχές όπου αναπτύσσονται δραστηριότητες του τουρισμού υπαίθρου και άλλων επιμέρους μορφών τουρισμού οι οποίες περιλαμβάνονται σε αυτόν τείνουν να δέχονται ισχυρές πιέσεις από ανεξέλεγκτες ομάδες οι οποίες μπορεί να καταστρέψουν τα προσδοκώμενα οφέλη από την ήπια τουριστική ανάπτυξη. Το marketing αυτών των προορισμών και γενικά του προϊόντος του τουρισμού υπαίθρου πρέπει να εστιάζει στην ανάδειξη της αξίας της κοινωνικής συναίνεσης και την εδραίωση ενός κοινά αποδεκτού κώδικα συμπεριφοράς από όλους τους εμπλεκόμενους στην αγορά του τουρισμού υπαίθρου, τόσο από την πλευρά της ζήτησης όσο και από την πλευρά της προσφοράς.

4.10 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη και περιβάλλον. Χ.Κοκκώσης- Π.Τσάρτας (2001) Eκδόσεις Κριτική

2. Τουρισμός- Ο ρόλος του αποτελεσματικού management. R.Doswell (2002) Eκδόσεις Κριτική

3. Τουριστικό Marketing για βιώσιμη ανάπτυξη. V.Middleton-R.Hawkins (2004) Eκδόσεις Κριτική

4. Τουριστική Οικονομική. Δ.Λαγός, (2005), Eκδόσεις Κριτική5. Τουρισμός της υπαίθρου και διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος- Η

περίπτωση της Λέσβου. Θ.Ανθοπούλου- Γ.Σπιλάνης.6. Έρευνα Τουριστικής Αγοράς. Ε.Χρήστου (1999). Interbooks 7. Research Methods for leisure and tourism, J.Veal (1997), Longman Group UK

Ltd8. Rural tourism marketing. D.Gilbert, 1989, Butterworth & Co9. Rural Tourism - Europe - September 2007, Mintel Reports (www.mintel.com) 10. Sustainable Tourism Development: Guide for local planners. W.T.O. (1993)11. Μελέτη για την ανάπτυξη των ειδικών προϊόντων wellbeing και

pampering από την εφαρμογή των στόχων του στρατηγικού σχεδίου τουρισμού 2003-2010. REMACO S.A. –Κυπριακός Οργανισμός Τουρισμού (2005)

210

http://www.mintel.com/

12. Εισαγωγή στον τουρισμό. L.J. Lickorish- C.L. Jenkins. (2004) Εκδόσεις Κριτική

13. Public organizations and rural Marketing Planning in England and Wales. D.Gilbert- L.Tung

14. Marketing Destinations and Venues. R.Davidson- T.Rogers. (2006) Elsevier15. Η τουριστική προβολή σε επίπεδο νομού. Ο νέος θεσμός των ΝΕΤΠ.

Ελισάβετ Χατζηνικολάου. ΕΕΤΑΑ 199516. Μια εμπειρική διερεύνηση από δευτερογενείς πηγές πληροφόρησης

αναφορικά με τα πλεονεκτήματα του Οικοτουριστικού Marketing. Η περίπτωση της Ελλάδας, Φραϊδάκη, Μ. (2007)

17. Η μετατροπή των εναλλακτικών μορφών τουρισμού με μια σωστή επικοινωνιακή μορφή του marketing σε επιχειρηματική επιτυχία, Ρίγγας Χ., Ανταλουδάκη Ε. (2007)

18. Μεθοδολογικός οδηγός για τη σύνταξη των Τοπικών AGENDA 21 σε νησιά. Ε.Τ.Ε.Μ., Πανεπιστήμιο Αιγαίου. Παραδοτέο 22 (2006)

19. Επιχειρήστε… Αγροτουριστικά- Πώς να οργανώσετε τη δική σας αγροτουριστική επιχείρηση. Σ.Ασκέλλη (2007), Εκδόσεις Κέρκυρα

20. The effectiveness of regional marketing alliances: A case study of the Atlantic Canada Tourism Partnership 2000-2006. Tourism Management 29 (2008), 581-593

21. Promoting Rural Tourism- Final Report of the Morocco Rural Tourism Program (2006)

211

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΣΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΚΑΙ ΠΡΟΒΟΛΗ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΥΠΑΙΘΡΟΥ

5.1 ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΛΕΤΕΣ

Η Τ.Α θα πρέπει να αναλαμβάνει αναπτυξιακές πρωτοβουλίες και πρωτοβουλίες στο χώρο της προβολής του τοπικού τουριστικού προϊόντος γενικά και ειδικότερα των επί μέρους τουριστικών προϊόντων της Υπαίθρου, μόνον εφόσον οι πρωτοβουλίες αυτές βασίζονται σε ολοκληρωμένο και σύγχρονο τουριστικό σχεδιασμό και μελέτες. Στις μέρες μας ο Τουρισμός είναι μια εξαιρετικά σύγχρονη δραστηριότητα, που δεν επιτυγχάνει, παρά μόνο αν μελετηθούν συστηματικά και μάλιστα από διεπιστημονικές ομάδες οι προϋποθέσεις, οι όροι και οι περιορισμοί στην ανάπτυξή του, οι αγορές ή τα τμήματα αγορών στα οποία απευθύνεται, η βέλτιστη σύνθεση και το ποιοτικό επίπεδο της τοπικής τουριστικής προσφοράς (και μάλιστα στην περίπτωση του Τουρισμού Υπαίθρου της θεματικής τουριστικής προσφοράς, οι τρόποι και τα μέσα προσέλκυσης της θεματικής ζήτησης.

Ο Τουρισμός καθίσταται σταδιακά μια από τις πιο σημαντικές σε παγκόσμιο επίπεδο κοινωνικές και οικονομικές δραστηριότητες : ο αριθμός των τουριστών (εσωτερικών και εξερχόμενων ή διεθνών) συνεχώς αυξάνεται με ταχείς ρυθμούς και πολλές χώρες και περιοχές επιδιώκουν να αναπτύξουν τουρισμό λόγω των πολλών ωφελειών του. Ταυτόχρονα υφίσταται δικαιολογημένη ανησυχία για τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις του τουρισμού και μια όλο και μεγαλύτερη προσπάθεια ανάπτυξης του Τουρισμού με σχεδιασμένο εκ των προτέρων και ελεγχόμενο τρόπο, ώστε να μεγιστοποιούνται οι ωφέλειες και να προλαμβάνονται τα σοβαρά προβλήματα. Εκτός από τις χώρες, που τώρα εισέρχονται στο διεθνή τουριστικό χάρτη, και οι χώρες και περιοχές, που έχουν ήδη σημαντική τουριστική ανάπτυξη επανεξετάζουν τον τουριστικό τους τομέα και συχνά προβαίνουν σε βελτιώσεις, όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο, ώστε να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες απαιτήσεις και τους περιβαλλοντικούς στόχους. Σταδιακά αναγνωρίζεται η ανάγκη ανάπτυξης του τουρισμού με ολοκληρωμένο τρόπο, έτσι ώστε οι τουριστικοί πόροι να διατηρούνται σε διαρκή χρήση και το φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον μιας περιοχής να υποστηρίζεται και να μην επιδεινώνεται.

Ο Τουριστικός Σχεδιασμός78 σήμερα αποτελεί ένα αναπόσπαστο εργαλείο για μια τουριστική ανάπτυξη, που δεν αποβλέπει σε οικονομικούς μόνο σκοπούς, δεν στοχεύει μ άλλα λόγια μόνο στην εξασφάλιση αυξημένων εισοδημάτων για τους

επιχειρηματίες, τους απασχολούμενους στον Τουριστικό Τομέα και την 78 Βλ.Edward Inskeep, Tourism Planning, An integrated and sustainable develeopment approach, John Wiley and

Sons, New York, 1991 & Clare A.Gunn with Turgut Var, Tourism Planning, Routledge, New York and London, 2002.

212

τοπική κοινωνία, αλλά ενσωματώνει τις αρχές της βιώσιμης ανάπτυξης και τις σύγχρονες αντιλήψεις για την συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στο τουριστικό γίγνεσθαι και την καθοριστική σχέση Τουρισμού και Περιβάλλοντος (φυσικού, πολιτιστικού, κοινωνικού).Κατά συνέπεια, ο τουριστικός σχεδιασμός πραγματοποιείται, έτσι ώστε οι φυσικοί και πολιτιστικοί πόροι να διατηρούνται επ’ αόριστον ή ακόμη και να ενισχύονται από τον Τουρισμό.

Ασφαλώς, όμως, οι στόχοι της βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης δεν είναι δυνατόν να εξυπηρετούνται μέσω του τουριστικού σχεδιασμού, που πραγματοποιείται μία φορά και παραμένει μια μελέτη στα ράφια, ή έστω του τουριστικού σχεδιασμού που δεν ανανεώνεται σε τακτική βάση, ώστε να ενσωματώνει τις εξελίξεις στην περιοχή-τουριστικό προορισμό. Ο Τουριστικός Σχεδιασμός θα πρέπει είναι κατά συνέπεια μια διαρκής διαδικασία, τα αποτελέσματα της οποίας θα πρέπει συστηματικά να παρακολουθούνται, να πραγματοποιούνται τυχόν αναγκαίες διορθώσεις, και σε τακτά διαστήματα να ανανεώνεται στη βάση των τυχόν νέων δεδομένων.

Τουριστικός σχεδιασμός πραγματοποιείται από τους ιδιώτες, προκειμένου για την ίδρυση ή τον εκσυγχρονισμό μιας τουριστικής επιχείρησης, το Κράτος σε κεντρικό ή αποκεντρωμένο επίπεδο (εθνικός τουριστικός σχεδιασμός, περιφερειακό, τοπικός) και μη κερδοσκοπικούς-μη κυβερνητικούς φορείς/ οργανώσεις σε περιοχές, όπου αναλαμβάνουν δράση.

Προϋπόθεση για τον τουριστικό σχεδιασμό είναι η ύπαρξη και θεσμοθέτηση χωροταξικού σχεδιασμού, δηλάδή ο καθορισμός χρήσεων γης (και επομένως και τουριστικής χρήσης γης, σε όλες τις επί μέρους θεματικές της μορφές) σε δεδομένο γεωγραφικό-διοικητικό επίπεδο : εθνικό, περιφερειακό, κλπ αλλά και σε τομεακό επίπεδο (πχ ειδικά για τον Τουρισμό, τη Βιομηχανία, τις Ανανεώσιμες Πηγές ενέργειας κ.ο.κ), ώστε να εξασφαλίζεται η βιώσιμη ανάπτυξη και να προλαμβάνονται οι «συγκρούσεις» των χρήσεων (πχ «όχληση» του Τουρισμού από την παρουσία Βιομηχανίας κ.ο.κ.). Η προηγούμενη εξασφάλιση της εκπόνησης χωροταξικών μελετών και της θεσμοθέτησής τους στο γεωγραφικό-διοικητικό επίπεδο, που καλύπτει τις ανάγκες του προορισμού, είναι για την Τοπική Αυτοδιοίκηση ανάγκη στη σημερινή συγκυρία ανάπτυξης του Τουρισμού. Σήμερα, βρίσκεται σε εξέλιξη η διαδικασία θεσμοθέτησης του Εθνικού Χωροταξικού Σχεδίου της Χώρας, στο οποίο αναμένεται να προσαρμοστούν τα υφιστάμενα από το 2003 Περιφερειακά Πλαίσια, ενώ παράλληλα προωθείται και το Ειδικό Πλαίσιο Χωροταξικού Σχεδιασμού και Αειφόρου Ανάπτυξης, που περιλαμβάνει μεταξύ άλλων και θεματική κατηγοριοποίηση περιοχών, δηλαδή κατηγοριοποίηση και για θεματικές μορφές τουρισμού.

Μελέτες, που ενδέχεται να εκπονούνται και να αποβαίνουν χρήσιμες στο πλαίσιο του ολοκληρωμένου τουριστικού σχεδιασμού ή και μεμονωμένα προς συμπλήρωση ή τμηματική ανανέωση του υφιστάμενου σχεδιασμού ή ακόμη και για περαιτέρω εφαρμογή του σχεδιασμού, είναι:

213

Μελέτες τουριστικής ανάπτυξης προορισμών (Περιφερειών, Νομών, Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης, περιοχών) Στις μελέτες αυτές πραγματοποιείται :

εντοπισμός των περιοχών, που αποτελούν ή μπορούν να αποτελέσουν «τουριστικούς προορισμούς» και των σχετικών απαιτήσεων και προϋποθέσεων,

καταγραφή και αξιολόγηση των φυσικών και πολιτιστικών πόρων, που μπορούν να αποτελέσουν «τουριστικούς πόρους», δηλ. υπόβαθρο για τουριστική ανάπτυξη

διάγνωση της ενδεχόμενης δυνατότητας ανάπτυξης θεματικών προϊόντων και καταγραφή απαιτήσεων και προϋποθέσεων,

εκτίμηση της πραγματικής και δυνητικής ζήτησης ανά θεματικό προϊόν

εκτίμηση (ποσοτική και ποιοτική) των αναγκών σε τουριστική προσφορά και υπόδειξη της ενδεδειγμένης σύνθεσης της προσφοράς,

υπόδειξη της ενδεδειγμένης σύνθεσης του κάθε τουριστικού προϊόντος, συμπεριλαμβανομένων των αναγκαίων έργων γενικής και ειδικής τουριστικής υποδομής,

εκτίμηση φέρουσας ικανότητας, υπόδειξη της οργάνωσης της προσφοράς σε επώνυμα

προϊόντα κ.ο.κ.

Μελέτες οργάνωσης δημόσιων ή μικτών φορέων Στις μελέτες αυτές περιλαμβάνεται:

η ίδρυση και ο τρόπος οργάνωσης και λειτουργίας φορέων Τουριστικής Προβολής σε περιφερειακό, νομαρχιακό ή δημοτικό - κοινοτικό επίπεδο, Νομαρχιακών Επιτροπών Τουρισμού, φορέων ανάπτυξης, διαχείρισης και προβολής θεματικών προϊόντων, κάθε μορφής διαπεριφερειακών, διανομαρχιακών και διαδημοτικών-διακοινοτικών φορέων στο χώρο του Τουρισμού και εταιρειών των φορέων της αποκέντρωσης και αυτοδιοίκησης .

Επίσης τα σχέδια δράσης –business plans εν λόγω φορέων.

Μελέτες σκοπιμότητας για την εκ μέρους δημόσιων ή μικτών φορέων ανάληψη επενδυτικής δράσης στο χώρο του Τουρισμού:

δηλαδή για την ίδρυση και λειτουργία καταλυμάτων (ξενοδοχείων, κάμπινγκ, ενοικιαζομένων δωματίων και

214

διαμερισμάτων, αυτοεξυπηρετούμενων καταλυμάτων), τουριστικών γραφείων, επιχειρήσεων rent a car, ναυλομεσιτικών γραφείων, επιχειρήσεων συνεδριακών κέντρων, τουριστικών λιμένων, γηπέδων γκολφ, κέντρων θαλασσοθεραπείας, υδροθεραπευτηρίων, θεματικών πάρκων, χιονοδρομικών κέντρων, κέντρων τουρισμού υγείας, κέντρων προπονητικού –αθλητικού τουρισμού κλπ.

Μάρκετινγκ και Προβολή προορισμών, περιοχών, θεματικών ή γεωγραφικών προϊόντων και δημόσιων ή μικτών φορέων:

εκπόνηση Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για το Μάρκετινγκ (marketing plan),

σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων ενημέρωσης- εξοικείωσης της τοπικής κοινής γνώμης σε θέματα τουρισμού, διαμόρφωσης τουριστικής συνείδησης κλπ

Μελέτες (και υλοποίηση) της ίδρυσης και οργάνωσης τμημάτων επικοινωνίας δημόσιων ή μικτών φορέων με το Κοινό και τους επιχειρηματίες σε θέματα τουρισμού:

όπως πχ τμήματα παροχής υπηρεσιών στήριξης σε μικρομεσαίες τουριστικές επιχειρήσεις.

Στο επίπεδο του Ιδιωτικού Τομέα, ο τουριστικός σχεδιασμός περιλαμβάνει τα ακόλουθα είδη μελετών:

Μελέτες για την ίδρυση ή επέκταση ή εκσυγχρονισμό επιχειρήσεων του τουριστικού τομέα:

καταλυμάτων (ξενοδοχείων, κάμπινγκ, ενοικιαζομένων δωματίων και διαμερισμάτων, αυτοεξυπηρετούμενων καταλυμάτων), τουριστικών γραφείων και επιχειρήσεων rent a car, επιχειρήσεων συνεδριακών κέντρων, τουριστικών λιμένων, γηπέδων γκολφ, κέντρων θαλασσοθεραπείας, υδροθεραπευτηρίων, θεματικών πάρκων, χιονοδρομικών κέντρων, κέντρων τουρισμού υγείας, κέντρων προπονητικού –αθλητικού τουρισμού, κλπ,

μελέτες για τον εκσυγχρονισμό των παραπάνω επιχειρήσεων και την ενδεχόμενη προσθήκη συμπληρωματικών εγκαταστάσεων.

Οργανωτικές μελέτες και σχέδια δράσης ( business plans ) για όλες τις μορφές των τουριστικών επιχειρήσεων

Μάρκετινγκ και προβολή τουριστικών επιχειρήσεων :

215

εκπόνηση στρατηγικής και σχεδίου δράσης (marketingk plan) για το σύνολο της επιχείρησης ή νέα τμήματα/ δραστηριότητες,

Κατάρτιση Προτάσεων για την ένταξη τουριστικών επιχειρήσεων σε προγράμματα κρατικών ενισχύσεων (ΕΣΠΑ- τομεακά επιχειρησιακά προγράμματα, ΠΕΠ, κοινοτικές πρωτοβουλίες κλπ) :

εκπόνηση των προτάσεων και των φακέλων, με ιδιαίτερη βαρύτητα σε προγράμματα που προϋποθέτουν ανοίγματα των επιχειρήσεων σε νέες τεχνολογίες, καινοτομία, σύγχρονη επιχειρηματικότητα και ανταγωνιστικότητα, φιλικές προς το περιβάλλον λύσεις και πρακτικές, άνοιγμα σε ειδικές ή θεματικές μορφές τουρισμού, μάρκετινγκ των επιχειρήσεων και των ειδικών τους προϊόντων, υποστήριξη των πολύ μικρών, μικρών και των μεσαίων

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειωθεί ότι τα προβλεπόμενα από τον ισχύοντα Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων επιχειρησιακά προγράμματα (άρθρ.203 επ.)

προϋποθέτουν μεταξύ άλλων τουριστικό σχεδιασμό, εφόσον οι άξονες προτεραιότητας,

που περιλαμβάνουν αφορούν στον Τουρισμό ή και στον Τουρισμό.


1. Οι Μελέτες Τουριστικής Ανάπτυξης του ΕΟΤ (2003) αποτέλεσαν αξιόλογο παράδειγμα τουριστικού σχεδιασμού σε περιφερειακό επίπεδο. Εκπονήθηκαν από διεπιστημονικές ομάδες στη βάση συγκεκριμένων και απαιτητικών προδιαγραφών και περιέλαβαν πλήρη καταγραφή και αξιολόγηση της υφιστάμενης κατάστασης τουριστικής ανάπτυξης, εκτίμηση της φέρουσας ικανότητας των φορτισμένων με έντονη τουριστική δραστηριότητα περιοχών, υπόδειξη προς αξιοποίηση νέων τουριστικών πόρων, θεματικών μορφών τουρισμού, διαδρομών και επώνυμων προϊόντων, πρόταση ορίων και περιορισμών ανάπτυξης καθώς και βασικές κατευθύνσεις μάρκετινγκ. (www . eot . gr )

2. Στο πεδίο των θεματικών μορφών τουρισμού, καλή πρακτική συνιστούν για παράδειγμα οι Μελέτες της Αναπτυξιακής Εταιρείας Κυκλάδων «Θαλάσσιες και χερσαίες Διαδρομές Ειδικών Μορφών Τουρισμού στις Κυκλάδες», 2002 στο πλαίσιο της πρωτοβουλίας Leade + καθώς και οι μελέτες-οδηγοί για την Ανάπτυξη Θαλάσσιου Τουρισμού, Πολιτιστικού Τουρισμού και Τουρισμού της Φύσης στις Κυκλάδες 2007, στο πλαίσιο του Κοινοτικού Προγράμματος ISTOS. (www . anetky . gr ). Στο ίδιο πεδίο, σημαντική είναι η Μελέτη –Οδηγός του ΕΟΤ για τον Οικοτουρισμό («Σχεδιασμός Δράσεων Πιλοτικού Χαρακτήρα για την Ανάπτυξη του Οικολογικού Τουρισμού», 2000) που εκπονήθηκε με

216

http://www.anetky.gr/

http://www.eot.gr/

ανάθεση από το WWF Hellas.

3. Στο πεδίο των οργανωτικών μελετών όσον αφορά στις θεματικές μορφές τουρισμού καλή πρακτική συνιστά για παράδειγμα η Μελέτη του ΕΟΤ για την ίδρυση και οργάνωση Γραφείου Συνεδρίων και Επισκεπτών (CVB), 2000, που μεταξύ άλλων περιέχει εναλλακτική σύνθεση συμμετεχόντων, διερεύνηση νομικής μορφής, αντιμετώπιση οργανωτικών θεμάτων και ενδεικτικό καταστατικό του φορέα (www . eot . gr )

4. Στο πεδίο της βελτίωσης της οργάνωσης των δημόσιων φορέων, επίσης συνιστά καλή πρακτική η εκπόνηση του business plan (ICAP AE) του Ξενοδοχειακού Επιμελητηρίου Ελλάδος (ΞΕΕ), που μεταξύ άλλων διερευνά το ενδεχόμενο της διεύρυνσης των μελών με την εισδοχή και άλλων τουριστικών κλάδων και την βελτίωση της προσφοράς υπηρεσιών και τεχνικής βοήθειας στα μέλη (www . grhotels . gr ).

5.2 ΑΝΑΛΗΨΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΩΝ ΚΑΙ ΔΡΑΣΕΩΝ -ΣΥΝΕΡΓΙΕΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ- ΑΜΕΣΕΣ ΕΠΕΝΔΥΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Στο υποκεφάλαιο αυτό σκόπιμο είναι να διατυπωθούν κάποιες βασικές κατευθύνσεις για την εκ μέρους της Τ.Α ανάληψη πρωτοβουλιών και δράσεων, μέσω διαφόρων μορφών συνεργιών και συνεργασιών, όπως οι κατευθύνσεις αυτές προκύπτουν από την ελληνική και διεθνή εμπειρία, χωρίς να αναλύονται οι δυνατές κατά περίπτωση νομικές μορφές των συνεργασιών, που θα μας απασχολήσουν σε επόμενο υποκεφάλαιο:

Η ανάληψη πρωτοβουλίας εκ μέρους της Τ.Α προϋποθέτει την ύπαρξη σχεδιασμού ή –κατά περίπτωση- μελέτης, που να καλύπτει το πεδίο της εν λόγω πρωτοβουλίας. Παρά τις όποιες καλές προθέσεις, .οι πρωτοβουλίες αποτυγχάνουν όταν λαμβάνονται απρογραμμάτιστα με βάση τη διαίσθηση ή τις γνώσεις των ανθρώπων της Τ.Α και χωρίς προηγουμένως αυτοί να προστρέξουν στην αναγκαία τεχνογνωσία.

Η ανάληψη πρωτοβουλίας για τον τοπικό τουριστικό σχεδιασμό είναι πάντα χρήσιμη ή σωστότερα απαραίτητη, εφόσον φυσικά ο ΟΤΑ διαθέτει τουριστικούς πόρους και έχει σοβαρές προοπτικές τουριστικής ανάπτυξης ή έχει ήδη αναπτυχθεί τουριστικά, έστω και σε περιορισμένο βαθμό. Θα πρέπει να υλοποιείται από διεπιστημονική ομάδα, που θα επιλέγεται ει δυνατόν με διαγωνισμό, στη βάση συγκεκριμένων προδιαγραφών (στο σημείο αυτό θα μπορούσε να ζητηθεί τεχνική βοήθεια από τον ΕΟΤ για την κατάρτιση των προδιαγραφών), με επιτροπή παρακολούθησης από

217

http://www.grhotels.gr/

http://www.eot.gr/

σχετικούς με τον Τουρισμό επιστήμονες. Το ίδιο ισχύει για την όποια ανάληψη μελετητικής δράσης από τον ΟΤΑ (βλ. μελέτες του προηγουμένου κεφαλαίου).

Συγκεκριμένες επενδυτικές πρωτοβουλίες είναι δυνατόν και σκόπιμο να λαμβάνονται σε επιχειρηματικούς-επενδυτικούς τομείς για τους οποίους δεν εκφράζεται ιδιωτικό επενδυτικό ενδιαφέρον. Μ ‘άλλα λόγια, στην Ελλάδα του 2008 δεν έχει νόημα η διάθεση πόρων, ανθρώπινου δυναμικού και υλικοτεχνικής υποδομής εκ μέρους της Τ.Α για την ανάληψη επενδυτικής δράσης σε συμβατικές τουριστικές επιχειρήσεις πχ καταλύματα, κάμπινγκ κλπ. Ακόμη και αν δεν υφίστανται στα όρια του συγκεκριμένου Ο.Τ.Α τέτοιες επιχειρήσεις ασφαλώς θα υφίστανται σε σχετικά μικρή απόσταση και θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για διαμονή-βάση, για τουριστικές δραστηριότητες και εντός των ορίων του συγκεκριμένου Ο.Τ.Α εφόσον υφίστανται οι τουριστικοί πόροι και η αναγκαία οργάνωση και προσφορά. Εξαίρεση ενδεχομένως να ισχύει προκειμένου για μικρά νησιά και απομακρυσμένες περιοχές, όπου είναι δυνατόν ο Ο.Τ.Α να παροτρύνει έμπρακτα τη δημιουργία τέτοιων εγκαταστάσεων, με τη συμβολή του με τυχόν κατάλληλη δημοτική/ κοινοτική έκταση, την οποία για παράδειγμα μπορεί να εκμισθώνει σύμφωνα με το άρθρ.192 του ισχύοντος Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων. Άλλη πιθανή μορφή συμμετοχής του Δήμου στη συγκεκριμένη περίπτωση θα μπορούσε να είναι η σύσταση Ανώνυμης Εταιρείας με ιδιώτες σύμφωνα με τα άρθρ.265 επ., του ίδιου Κώδικα. Σε κάθε περίπτωση πλην της απαιτούμενης μελέτης σκοπιμότητας για την ίδρυση της ΑΕ θα πρέπει να προηγείται μελέτη σκοπιμότητας, που να αφορά στη βιωσιμότητα και απόδοση της συγκεκριμένης επιχείρησης.

Αντίθετα, συχνά οι ΟΤΑ είναι υποχρεωμένοι να αναλάβουν οι ίδιοι άμεση συμμετοχή σε επιχειρήσεις ειδικής τουριστικής υποδομής, σε περιοχές, όπου δεν παρατηρείται ιδιωτικό ενδιαφέρον για τέτοιες επενδύσεις, με σκοπό την υποστήριξη της ανάπτυξης συγκεκριμένης ή συγκεκριμένων μορφών θεματικού τουρισμού. Και στην περίπτωση αυτή, ο ΟΤΑ θα πρέπει πρώτα να επιδιώξει συνεργασία με τον Ιδιωτικό Τομέα, συμμετέχοντας με την εκμίσθωση γης ή μέσω της ίδρυσης ΑΕ ή ακόμη και μέσω Συμπράξεων Δήμων και Κοινοτήτων με τον Ιδιωτικό Τομέα, σύμφωνα με τους όρους και τη διαδικασία του Ν.3389/05,

218

όπως ισχύει (βλ. κατωτέρω). Στην περίπτωση που αυτό δεν καταστεί εφικτό θα πρέπει να επιδιώξει τη σύσταση ΑΕ του ΟΤΑ, που θα προβεί στην δημιουργία της εγκατάστασης και θα αναλάβει την λειτουργία της. Σε κάθε περίπτωση, πλην της απαιτούμενης μελέτης σκοπιμότητας για την ίδρυση της ΑΕ θα πρέπει να προηγείται μελέτη σκοπιμότητας, που να αφορά στη βιωσιμότητα και απόδοση της συγκεκριμένης επιχείρησης.

Εφόσον ο ΟΤΑ αποτελεί τουριστικό προορισμό, σκόπιμο είναι να αναλαμβάνει πρωτοβουλία, προκειμένου να βεβαιώνεται ότι το τοπικό τουριστικό προϊόν τυγχάνει σχετικά ικανοποιητικής και πρόσφορης προβολής. Η προβολή αυτή είναι δυνατόν να αναλαμβάνεται σε περιφερειακό, νομαρχιακό ή τοπικό επίπεδο. (Βλ. ανωτέρω στα περί Νομαρχιακών Επιτροπών Τουριστικής Προβολής). Εφόσον ο ΟΤΑ καταστεί αναγκαίο να αναλάβει απευθείας δράση τουριστικής προβολής, η όποια πρωτοβουλία του θα πρέπει να υλοποιηθεί με συστηματικό τρόπο, να ακολουθεί τις βασικές αρχές και κατευθύνσεις του Τουριστικού Μάρκετινγκ και να αφορά στις σημαντικότερες πραγματικές και δυνητικές αγορές ή τμήματα αγορών της περιοχής. Η τοπική προβολή θα πρέπει να είναι, από τη σκοπιά του δημιουργικού, των μηνυμάτων και των μέσων πρόσφορη για την προσέλκυση των αγορών στις οποίες απευθύνεται και να ακολουθείται από (σωστότερο να ενσωματώνει) διαδικασία αξιολόγησης αποτελεσμάτων. Δυστυχώς στο χώρο της προβολής υπάρχουν πολλά αρνητικά παραδείγματα στη Χώρα μας, που απλά οδήγησαν σε σπατάλη πολύτιμων πόρων. Στην περίπτωση ιδιαίτερα τουριστικών ΟΤΑ, θα πρέπει να εξετάζεται η περίπτωση ίδρυσης τοπικού φορέα τουριστικής προβολής, δημοτικού ή διαδημοτικού ή διανομαρχιακού, που βαθμιαία θα αποκτήσει την αναγκαία εξειδικευμένη τεχνογνωσία (ή θα αγοράζει τεχνογνωσία) και θα είναι σε θέση να πραγματοποιεί στοχευμένες και αποδοτικές δράσεις προβολής.

Οι μορφές των ειδικών υποδομών, που απαιτούνται για την ανάπτυξη του τουρισμού της υπαίθρου, συχνά δεν είναι μεγάλες εγκαταστάσεις, αλλά μικρές υποδομές δημόσιου χαρακτήρα ή υποδομές, που από το νόμο δεν μπορεί να αναλάβει ιδιώτης πχ μικρά έργα για την ερμηνεία περιβάλλοντος σε προστατευόμενες περιοχές, κέντρα περιβαλλοντικής ενημέρωσης, πολιτιστικά κέντρα και

219

αίθουσες πολλαπλών χρήσεων, μικρά λαογραφικά κλπ μουσεία και εκθέσεις, υποδομές τουρισμού περιπέτειας κλπ. Ο ρόλος της Τ.Α στην εξασφάλιση των εν λόγω υποδομών είναι ως εκ τούτου καθοριστικός και είναι δυνατόν να αναλαμβάνεται μέσω δημοτικών ή διαδημοτικών φορέων, που θα συνεργάζονται με τους φορείς προστασίας των περιοχών (πχ με τους φορείς διαχείρισης των προστατευόμενων περιοχών του Ν.2742/99, με τα τοπικά δασαρχεία κλπ). Σε κάθε περίπτωση εκτός από τις μελέτες των ίδιων των έργων, θα πρέπει να προηγείται συνολική μελέτη για την σκοπιμότητα και τους όρους-περιορισμούς ανάπτυξης της συγκεκριμένης δραστηριότητας στην περιοχή.

Τέλος, απόλυτα αναγκαίο είναι για τον Τουρισμό το έργο, που οι ΟΤΑ διεκπεραιώνουν μέσω κοινωφελούς χαρακτήρα επιχειρήσεων ή απευθείας ή μέσω επιχειρήσεων των ΟΤΑ ειδικού σκοπού, όπως πχ η ύδρευση, η διαμόρφωση των κοινόχρηστων χώρων, το έργο της καθαριότητας και αποκομιδής των απορριμμάτων, η αποχέτευση κλπ. Η ικανοποιητική διεκπεραίωση του εν λόγω βασικού έργου των ΟΤΑ αποτελεί προϋπόθεση και για την πιο στοιχειώδη τουριστική ανάπτυξη της περιοχής

Συνέργιες η Τ.Α θα πρέπει να διαμορφώνει με όλους όσους συμμετέχουν στον τουριστικό σχεδιασμό και την τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής :

Με τους ιδιώτες επιχειρηματίες, που ασχολούνται με τον Τουρισμό ή με συμπληρωματικούς με τον Τουρισμό κλάδους πχ εστίαση, τοπικά προϊόντα κλπ

Με τις επιστημονικές οργανώσεις, τα φυσιολατρικά και πολιτιστικά σωματεία, τους συνεταιρισμούς της περιοχής

Με τις μη κυβερνητικές οργανώσεις, που μελετούν την περιοχή ή δραστηριοποιούνται σ’ αυτή (οργανώσεις οικολογικών ή πολιτιστικών κυρίως σκοπών)

Με τους γειτονικούς ΟΤΑ, τη Ν.Α, την περιφέρεια και την

κεντρική διοίκηση.

Βάση για τις συνέργιες αυτές θα πρέπει να αποτελεί η κοινή αντίληψη για την προγραμματισμένη περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη ή την ανανέωση του υφιστάμενου τουριστικού προϊόντος της περιοχής, που θα πρέπει να αποτελέσει ένα κοινό όραμα. Στόχος θα είναι ο κάθε φορέας από τη θέση και τον προορισμό του να μην αποκλίνει με τη δράση του αλλ’ αντίθετα να συμβάλλει

220

στην επιδίωξη του κοινού οράματος.

Ασφαλώς, η πιο σημαντική συνέργια που απαιτείται εκ μέρους των ΟΤΑ είναι η συνέργια με την Τοπική Κοινωνία. Στο επόμενο κεφάλαιο έχει περιληφθεί εκτενής αναφορά στην ανάγκη ενημέρωσης και συμμετοχής της τοπικής κοινωνίας στην προσπάθεια βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης μιας περιοχής. Η έμπρακτη συμμετοχή της τοπικής κοινωνία στην επιδίωξη του κοινού οράματος μπορεί να επιτευχθεί ευχερέστερα όταν στο επίπεδο του σχεδιασμού εξασφαλίζεται –μεταξύ άλλων- μια προσέγγιση εκ των κάτω (δηλ. μια διερεύνηση και καταγραφή των απόψεων και προσδοκιών των κατοίκων μιας περιοχής-bottom –up approach) καθώς επίσης και όταν εξασφαλίζεται η διάδοση των στόχων και των ωφελειών της εφαρμογής ενός προγράμματος τουριστικής ανάπτυξης.

5.3 ΕΥΑΙΣΘΗΤΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΟΙΝΩΝΙΑΣ

Οι κάτοικοι και οι τοπικοί επιχειρηματίες (συνήθως σε σημαντικό βαθμό πολύ μικροί ή μικρομεσαίοι) είναι μεταξύ αυτών προς τους οποίους πρέπει ο ΟΤΑ να «επικοινωνήσει» το Σχέδιο Τουριστικής του Ανάπτυξης, ως κοινό όραμα και προφανώς και την ποιοτική διάσταση της όλης προσπάθειας για την εφαρμογή του. Θα πρέπει να προβλεφθούν ημερίδες γενικής ενημέρωσης και κατάρτισης των κατοίκων, των εργαζομένων σε τουριστικά επαγγέλματα και των επιχειρηματιών, αλλά και άλλα μέσα, προκειμένου, μεταξύ άλλων:

Να συμμετέχουν στον τουριστικό σχεδιασμό ή επί μέρους μελέτες συνεισφέροντας τις απόψεις και τις προσδοκίες τους

Να υπάρξει ικανοποιητική διάδοση του Αναπτυξιακού Προγράμματος της Περιοχής (δημοσιότητα) μεταξύ των κατοίκων και των καταγόμενων από την περιοχή κατοίκων των πόλεων. Είναι απόλυτα αναγκαίο να κατανοήσουν όχι μόνο την όλη προσπάθεια, αλλά κυρίως τους επί μέρους στόχους και τους περιορισμούς της (χωροταξικούς και κυρίως περιβαλλοντικούς, αλλά και περιορισμούς που προκύπτουν από τη φύση των θεματικών προϊόντων και τις απαιτήσεις-προσδοκίες της πελατείας τους). Η σύγκριση με την ανάπτυξη των υπερανεπτυγμένων περιοχών της Χώρας δεν είναι ο καλλίτερος τρόπος για τους κατοίκους, προκειμένου να συλλάβουν το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα. Η διάδοση αυτή θα πρέπει να γίνει και με πληρωμένες καταχωρίσεις στα ΜΜΕ αλλά και με την αδάπανη δημοσιότητα, που θα προκύψει στα ΜΜΕ από συνεντεύξεις, παρουσιάσεις κλπ. Σημαντικό είναι να «επικοινωνηθεί» με επιτυχία το πνεύμα της ανάπτυξης. Τέλος, και ίσως πιο σημαντικό είναι, η εν λόγω διάδοση θα επιτευχθεί με λαϊκές συνελεύσεις ενημέρωσης των κατοίκων και γενικά των ενδιαφερομένων, που θα αναγγελθούν έγκαιρα, και θα πραγματοποιηθούν σε κατάλληλους χώρους της περιοχής, όπου θα συγκεντρώνονται οι κάτοικοι. Κατά τη διάρκειά τους θα πρέπει να μπορεί να διανεμηθεί έντυπο (και- γιατί όχι - και ηλεκτρονικό υλικό) για το

221

πρόγραμμα, τις επιχειρηματικές δυνατότητες, τις δυνατότητες απασχόλησης, τα τυχόν προγράμματα ενίσχυσης κλπ και θα πρέπει επίσης οι κάτοικοι κλπ συμμετέχοντες να μπορούν να θέσουν ερωτήματα και να λάβουν απαντήσεις.

Επίσης, θα πρέπει να παρουσιαστούν εναλλακτικές μορφές συνεργασίας και επίτευξης οικονομιών κλίμακας μεταξύ των άμεσα ή έμμεσα ασχολούμενων με τον Τουρισμό (πχ συνεταιρισμοί γυναικών, Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας κλπ. βλ περισσότερα κατωτέρω). Ιδιαίτερο ρόλο θα μπορούσε να προσφέρει σε μια περιοχή της Υπαίθρου ο θεσμός των γυναικείων συνεταιρισμών, που από την ελληνική και βαλκανική (τουλάχιστον) εμπειρία, έχει αποδείξει ότι συμβάλλει στην κοινωνικοποίηση των γυναικών της υπαίθρου, στη διάσωση παραδοσιακών συνηθειών και τεχνικών (συνταγές, έθιμα, χειροτεχνία κλπ), στην προσφορά στις γυναίκες αυτές μιας δυνατότητας πρόσθετου εισοδήματος για την οικογένεια αλλά και μερικής έστω οικονομικής ανεξαρτησίας για τις ίδιες και γενικά στην ανάπτυξη της συντροφικότητας και της αυτοεκτίμησής τους.

Είναι απαραίτητο και γι αυτό και τίθεται εν προκειμένω χωριστά, κατά τη διάδοση αυτή του προγράμματος, να δοθεί πλήρως και με ειλικρίνεια προς τους κατοίκους κλπ ενδιαφερόμενους η εικόνα, οι όροι και οι προϋποθέσεις της ελεγχόμενης βιώσιμης ανάπτυξης, ώστε να μη δημιουργηθούν υπερβολικές προσδοκίες στο ντόπιο πληθυσμό, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα. Το όλο εγχείρημα της τουριστικής ανάπτυξης της περιοχής δεν είναι απλό ούτε αναμένεται να έχει γρήγορη απόδοση. Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει να το γνωρίζουν και να το κατανοήσουν εκ των προτέρων οι κάτοικοι.

Να γίνει κατανοητό το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα και οι ωφέλειες, που θα προκύψουν σε μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο επίπεδο από την κοινή προσπάθεια για βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη. Στόχος θα πρέπει να είναι ο κάτοικος και ο τοπικός επιχειρηματίας να είναι σε θέση να αναγνωρίζει αφενός την ανάγκη της δικής του συμβολής και αφετέρου να αναγνωρίζει τη δική μου άμεση και έμμεση ωφέλεια από την εφαρμογή του προγράμματος όχι μόνο με οικονομικούς όρους, αλλά και με όρους ποιότητας ζωής και γενικά με κοινωνικούς και περιβαλλοντικούς όρους.

Πιο συγκεκριμένα να γίνει κατανοητό, ότι υπάρχουν συγκεκριμένες ενέργειες που είναι δυνατόν να

222

ναρκοθετήσουν την κοινή προσπάθεια και να ακυρώσουν το κοινό όραμα. Να δοθούν σχετικά παραδείγματα (αυθαίρετη δόμηση, ρύπανση κλπ).

Να εμπεδωθεί η σημασία της παραδοσιακής φιλοξενίας και ο ρόλος της, όχι ως « εργασιακής υποχρέωσης» στο πλαίσιο της άσκησης συγκεκριμένων επαγγελμάτων, αλλά ως πολιτισμικής αξίας της περιοχής και ολόκληρης της Χώρας, μιας αξίας χιλιετηρίδων, που υπάρχει και μεταδίδεται από γενιά σε γενιά, διαφοροποιεί την Ελλάδα και μάλιστα περισσότερο τις αμόλυντες-μη τουριστικές περιοχές της, από την επαρκή, πλην «επαγγελματική», αντιμετώπιση του τουρίστα στις ανεπτυγμένες περιοχές των ανταγωνιστριών χωρών. Ο κάτοικος θα πρέπει να πιστέψει, ότι αυτό, που ο ίδιος θεωρεί κάτι πηγαίο και λίγο-πολύ αυτονόητο, είναι αξιόλογο και σημαντικό, διότι δείχνει μεγαλοψυχία, «ανοικτό» χαρακτήρα και μυαλό και σε τελευταία ανάλυση πηγαίο λαϊκό πολιτισμό.

Να αναλυθεί το «αυθεντικό» και ο ρόλος του στη σημερινή, παγκοσμιοποιούμενη και ομοιογενοποιούμενη με ταχείς ρυθμούς, κοινωνία. Να διαχωριστεί το αυθεντικό (στην παραγωγή, αλλά και στην καθημερινή ζωή και συμπεριφορά), από την «απομίμηση» από το τεχνητό folklore, από το «δήθεν», που προορίζεται για επιφανειακή κατανάλωση του τουρίστα, χωρίς εμβάθυνση στο χαρακτήρα του προορισμού. Να δοθούν θετικά και αρνητικά παραδείγματα από τη λαϊκή τέχνη, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική, τα πανηγύρια και γενικά τα έθιμα και την επιβίωσή τους στους σύγχρονους καιρούς, ει δυνατόν και από την Ελλάδα και την ίδια της περιοχή.

Να διαδοθεί η τουριστική και περιβαλλοντική συνείδηση και να συνδεθεί με τον ιδιαίτερο χαρακτήρα του προορισμού. Να καταγραφούν και αναδειχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις απουσίας (ή ελαστικότητας) τέτοιας συνείδησης στην επιχειρηματική και προσωπική μας δράση και στάση και οι συνέπειες τυχόν αρνητικών φαινομένων, όπως η οικονομική εκμετάλλευση του τουρίστα (αισχροκέρδεια), η κακή συμπεριφορά και η άγρα πελατών. Να αναλυθούν οι ισχύουσες για τις τελευταίες αυτές περιπτώσεις διοικητικές και ποινικές διατάξεις, οι προβλεπόμενες ποινές, αλλά και η προκαλούμενη δυσφήμιση ολόκληρου του προορισμού.

223

Τέλος, σκόπιμο είναι να προωθείται η ενημέρωση των κατοίκων και των επαγγελματιών σε σχέση με τις υφιστάμενες και τις εν εξελίξει τουριστικές επενδύσεις στην περιοχή, στο βαθμό που οι επενδύσεις αυτές συνιστούν «καλή πρακτική» σε τοπικό επίπεδο και μπορούν να λειτουργήσουν είτε ως «παράδειγμα» είτε ως κίνητρο ενίσχυσης της τουριστικής συνείδησης.

5.4 ΣΥΣΤΑΣΗ ΦΟΡΕΩΝ

Η Τ.Α είναι δυνατόν να δραστηριοποιηθεί στο χώρο του Τουρισμού μέσω της συμμετοχής ή της υποστήριξης της σύστασης νέων εξειδικευμένων φορέων, που κατωτέρω αναφέρονται ενδεικτικά, από τη σκοπιά του σκοπού και του έργου τους και όχι από τη σκοπιά της νομικής τους μορφής (βλ. επόμενο κεφάλαιο):

5.4.1 Δημοτικές / κοινοτικές Εταιρείες τουριστικής ανάπτυξης-Αναπτυξιακές Διαδημοτικές Επιχειρήσεις- Αναπτυξιακές Εταιρείες Νομαρχιακού Επιπέδου

Δημοτικές ή κοινοτικές εταιρείες ιδίως με τη μορφή αμιγούς Δημοτικής/ Κοινοτικής Επιχείρησης έχουν συσταθεί και λειτουργούν σε πολλούς ΟΤΑ της Χώρας. Με κάποιες πραγματικά αξιόλογες εξαιρέσεις, που απλά επιβεβαιώνουν τον κανόνα, οι περισσότερες δεν έχουν κατορθώσει ακόμη να –παρά το γεγονός ότι υφίστανται και λειτουργούν αρκετές 10ετίες- να αποκτήσουν ορθολογική ποσοτικά και ποιοτικά στελέχωση και επαρκή τεχνογνωσία στο χώρο του Τουρισμού, ώστε να μπορούν πράγματι να πρωτοστατήσουν στην ολοκληρωμένη αντιμετώπιση των προβλημάτων της τουριστικής ανάπτυξης και προβολής των περιοχών. ΄Ετσι, η δράση τους συχνά περιορίζεται σε μεμονωμένες ενέργειες, χωρίς προηγούμενο σχεδιασμό και με αμφίβολα αποτελέσματα.

Αντίθετα, καλύτερα αποτελέσματα εμφανίζουν οι διαδημοτικές επιχειρήσεις, ακόμη και αν είναι γενικά αναπτυξιακές και όχι ειδικά αφιερωμένες στον Τουρισμό, και οι Αναπτυξιακές Εταιρείες νομαρχιακού επιπέδου. Οι εταιρείες αυτές κατορθώνουν ως επί το πλείστον να εξασφαλίζουν πόρους (από τη συμμετοχή σε κοινοτικά προγράμματα, την παροχή υπηρεσιών κλπ) και σχετική τεχνογνωσία και να αποδίδουν ορατά αποτελέσματα

Γενικά, στο μικρό επίπεδο ενός ΟΤΑ της υπαίθρου με μηδαμινή ή ελάχιστη τουριστική ανάπτυξη, η εκταμίευση πόρων, η πρόσληψη στελεχών και η απόκτηση τεχνογνωσίας δεν είναι εύκολη υπόθεση, γι αυτό και δεν έχει κατά κανόνα νόημα η σύσταση μιας επιχείρησης τουριστικής ανάπτυξης. Στην περίπτωση αυτή, η προσπάθεια θα πρέπει να επικεντρώνεται στη συμμετοχή της περιοχής του ΟΤΑ στον τουριστικό σχεδιασμό και την προβολή, που πραγματοποιείται σε ανώτερο διοικητικό επίπεδο (ΝΕ.Τ.Π , Περιφέρεια, ΕΟΤ) και στην απαίτηση για

224

παροχή εκ μέρους των εν λόγω επιπέδων τεχνικής βοήθειας για την εκπόνηση προγραμμάτων ανάπτυξης.

5.4.2 Εξειδικευμένος φορέας προβολής για συνεργατικό μάρκετινγκ- Φορέας για την προώθηση brands79

Στην πιο πρόσφατη θεωρία80 γίνεται εκτενής λόγος για προσέγγιση του μάρκετινγκ, μέσω της συνεργασίας. Πιο συγκεκριμένα, όσον αφορά στο μάρκετινγκ προορισμών, η θεωρία διαπιστώνει81 μια σειρά νέων δεδομένων για

τους επαγγελματίες του μάρκετινγκ ενός προορισμού :

Ανάγκη για μεγαλύτερη έμφαση σε ένα ισχυρό brand με ξεκάθαρες προβαλλόμενες αξίες, που να αντιστοιχούν στα βασικά τμήματα της δυνητικής πελατείας

Περισσότερη απευθείας εμπλοκή με τον πελάτη για την αναγνώριση των κινήτρων των διακοπών του, τις ανάγκες του και για την εκπλήρωση των προσδοκιών του

Ανάγκη για την καθιέρωση διαρκών, άμεσων, αμφίδρομων και μέσω δικτύου, καναλιών επικοινωνίας με τον πελάτη και για στρατηγικές άμεσων σχέσεων με τους βασικούς πελάτες (πελάτες-κλειδιά), που θα αναπτύσσονται παράλληλα με τις άλλες στρατηγικές.

Ανάγκη για μεγαλύτερη έμφαση στην δημιουργία και προώθηση εμπειριών διακοπών, που να συνδέουν τις βασικές αξίες του προορισμού, όπως έχουν ενσωματωθεί στο brand, με τις προσδοκίες διακοπών και τις ανάγκες της βασικής πελατείας

Ανάγκη για απομάκρυνση από ένα σχετικά παθητικό ρόλο προβολής, ώστε να υπάρξει μεγαλύτερη εμπλοκή, διευκόλυνση και κατεύθυνση κατά τη διαδικασία της προσέλκυσης του πελάτη.

Όσον αφορά στο πρώτο από τα νέα αυτά δεδομένα, διαπιστώνεται και πάλι από την τουριστική θεωρία, όπως αυτή εξελίσσεται, ότι υφίσταται περιορισμένη δυνατότητα για τη δόμηση brands, που να καλύπτουν ένα ολόκληρο τον προορισμό (κάτι που είναι ευκολότερο για επιχειρήσεις, όπως ήδη σημειώθηκε).

79 To brand (ελληνικά επωνυμία ή επώνυμος προορισμός ή τουριστικό προϊόν για την περίπτωση που εξετάζουμε εδώ) στοχεύει στη σύνδεση των προσδοκιών με συγκεκριμένη επιχείρηση, περιοχή ή προϊόν, δημιουργώντας την εντύπωση ότι ένα brand, που συνδέεται με συγκεκριμένο προϊόν ή υπηρεσία διαθέτει συγκεκριμένα πλεονεκτήματα ή χαρακτηριστικά, που το καθιστούν ιδιαίτερο ή μοναδικό. ΄Ετσι, το brand είναι ένα από τα πιο σημαντικά στοιχεία της διαφήμισης προϊόντων και υπηρεσιών.

80 βλ. Tourism Marketing, A collaborative approach, Alan Fyall and Brian Garrod, Channel View Publications,2005.

81 Κing 2002

225

Εξ άλλου, οι δυσκολίες συντονισμού και ελέγχου ενέχουν τον κίνδυνο να ναρκοθετήσουν μια στρατηγική προσέγγιση στο μάρκετινγκ βασισμένη στο brand του προορισμού, διότι μια σειρά τουριστικών επιχειρήσεων και μικρότερων γεωγραφικών ενοτήτων-προορισμών μπορεί να αναλαμβάνει καμπάνιες, χωρίς να γνωρίζει ή να συντονίζεται με το κυρίαρχο μήνυμα του προορισμού ή με τις αξίες, που έχει αποφασιστεί να προβάλλονται ως πιο σημαντικές82. Στην περίπτωση, που στο μάρκετινγκ του προορισμού επικρατήσουν οι αρχές της ελεύθερης αγοράς (ο καθένας προβάλλει ό,τι θέλει) θα προκύψουν προβλήματα, όπως:

Οι μετέχοντες (οι διάφορες ενδιαφερόμενες πλευρές) θα εξασφαλίσουν μικρότερο συνολικό αποτέλεσμα, όσον αφορά στην προβολή δουλεύοντας ανεξάρτητα, παρά εάν συνεργαστούν εφαρμόζοντας μία και μόνο εκστρατεία προβολής με κοινούς οικονομικούς πόρους και κοινή δέσμευση

Εκ των πραγμάτων κάποιοι θα μετέχουν οικονομικά, δηλ. θα προωθούν δράσεις, και κάποιοι όχι, παρά το γεγονός ότι κάποια οφέλη προκύπτουν για όλους

Κατά την εκπόνηση του στρατηγικού σχεδίου μάρκετινγκ οι συνεργαζόμενοι φορείς και επιχειρήσεις μπορούν να αναγνωρίσουν τις μεταξύ τους αλληλεξαρτήσεις και κυρίως τις αλληλεξαρτήσεις μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, που είναι σημαντικές για την πολιτική προϊόντος της περιοχής.

Η συνεργασία στο μάρκετινγκ θα πρέπει να υπερβεί μια σειρά επιφυλάξεων και αντιρρήσεων, όπως:

Τη γενική έλλειψη εμπιστοσύνης και την καχυποψία μεταξύ των συνεργαζόμενων φορέων, όσον αφορά σε ορισμένες δομές, που θεωρούνται ακατάλληλες να προωθήσουν το κοινό πρόγραμμα.

Αδυναμία των διαφόρων τομέων μέσα στον προορισμό να συνεργαστούν για λόγους πολιτικούς, οικονομικούς ή ακόμη και προσωπικούς.

Αδυναμία ορισμένων πλευρών να κατανοήσουν τους πραγματικούς λόγους και την ανάγκη της συνεργασίας και να δεσμευτούν σ’ αυτήν

Τη συχνά διαπιστούμενη αδιαφορία για συνεργασία εκ μέρους όσων εκπροσωπούν τις πιο επιτυχημένες επιχειρήσεις ή τους πιο επιτυχημένους συλλογικούς κλπ φορείς (πχ η αδιαφορία

82 Scott et al.2000.

226

μιας πιο καθιερωμένης επιχείρησης στο σύνολο του προορισμού, που ούτως ή άλλως έχει καλλίτερα αποτελέσματα)

Ανταγωνισμό μεταξύ των φορέων τοπικής αυτοδιοίκησης, που συχνά οδηγεί στην πράξη σε αδράνεια.

Όλα τα ανωτέρω μας οδηγούν στο συμπέρασμα, ότι η μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη λύση στο πρόβλημα της επιλογής και εφαρμογής μιας ενιαίας Στρατηγικής Μάρκετινγκ για μια τουριστική περιοχή είναι ένας κοινός αντιπροσωπευτικός φορέας με συμμετοχή του Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα, ικανός να εξασφαλίσει ένα συνεργατικό (κοινό) μάρκετινγκ.

Ο εν λόγω φορέας θα πρέπει να διαθέτει τον ενδεδειγμένο χωριστό προϋπολογισμό και να προβαίνει σε συστηματική παρακολούθηση της εξέλιξης των επί μέρους ενεργειών μάρκετινγκ και αξιολόγησή τους, ώστε να εξασφαλίζονται έγκαιρα οι αναγκαίες διορθώσεις.

Ένα σημαντικό πρόβλημα είναι η άντληση οικονομικών πόρων για το Μάρκετινγκ μιας περιοχής από εκείνους, που θα ωφεληθούν από αυτό δηλ. συλλογικούς φορείς, τοπικές αρχές και εταιρείες τοπικών αρχών και τοπικούς επιχειρηματίες. Συνήθως ο φορέας υποχρεώνεται με βάση το Καταστατικό του να αναζητήσει και άλλους μηχανισμούς και πηγές χρηματοδότησης, όπως τέλος συμμετοχής στα μέλη, συνεισφορά των μελών σε είδος, ευρωπαϊκά προγράμματα-κονδύλια, διαφήμιση των μελών στα μέσα προβολής του Φορέα, διαχείριση ιστοσελίδας, αξιοποίηση λογότυπου. Ορισμένοι από τους ανωτέρω τρόπους άντλησης πόρων, όπως πχ τα ευρωπαϊκά προγράμματα , απαιτούν εξειδικευμένη τεχνογνωσία, ενώ άλλοι, όπως πχ οι καταβολές εκ μέρους των μελών, είναι σχετικά δύσκολο να εφαρμοστούν στο ξεκίνημα και πριν ο Φορέας δώσει ικανοποιητικά «δείγματα γραφής» αν και θα πρέπει να επιχειρηθεί η άντληση μικρού έστω –συμβολικού- τέλους συμμετοχής εκ μέρους και των ιδιωτών. Γενικά, είναι ιδιαίτερα σημαντικό για τον Φορέα να προσπαθήσει εξ αρχής να εξασφαλίσει την οικονομική συμμετοχή των ωφελουμένων ως βάση για το συνεργατικό μάρκετινγκ της περιοχής.

Στο σημείο αυτό θα πρέπει να διευκρινίσουμε, ότι σε καμιά περίπτωση ο παρών Οδηγός

δεν προβλέπει τη σύσταση Φορέα σε όλους τους ΟΤΑ, που διαθέτουν σε κάποιο βαθμό

τουριστική ανάπτυξη (τουριστική προσφορά). Ο Φορέας είναι συνήθως αναγκαίος σε

ευρύτερες περιοχές (σε γειτονικούς ΟΤΑ με παρεμφερές τουριστικό προϊόν) και καλό

είναι να προωθείται σε διαδημοτική ή και ευρύτερη βάση (πχ διανομαρχιακή) και υπό

την προϋπόθεση ότι η περιοχή έχει φθάσει σε τέτοιο σημείο ανάπτυξης, ώστε

απαιτείται πράγματι σε τοπικό επίπεδο η εκπόνηση Στρατηγικού Σχεδίου Μάρκετινγκ

και η υλοποίησή του από εξειδικευμένο φορέα.

227

ΚΑΛΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ1. Η Ε.Τ.Ι.Ν. ΑΕ αποτελεί το πρώτο ίσως παράδειγμα διανορμαρχιακής και

διαδημοτικής συνεργασίας στο χώρο της Προβολής νησιών με τουριστική ανάπτυξη και παρεμφερείς αγορές και συγκεκριμένα των Ιονίων Νήσων. Ξεκίνησε από πρωτοβουλία της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων και στη μετοχική της σύνθεση μετέχουν οι Νομαρχιακές Αυτοδιοικήσεις, οι μεγάλοι Δήμοι των νησιών, οι ΤΕΔΚ των αντίστοιχων Νομών, τα τοπικά επιμελητήρια, οι ενώσεις ξενοδόχων, τουριστικών πρακτόρων, ενοικιαζομένων δωματίων κλπ και ιδιωτικές τουριστικές επιχειρήσεις, μεταξύ των οποίων μεγάλες συγκριτικά επιχειρήσεις τουριστικής υποδομής (επιχειρήσεις εκμετάλλευσης μαρινών, καζίνο, αλλά και ξενοδοχεία και τουριστικά γραφεία. Μετέχει επίσης το Περιφερειακό Ταμείο των Ι.Ν. και ο ΗΑΤΤΑ

2. (Σύνδεσμος των εν Ελλάδι Τουριστικών Γραφείων) (βλ. www.visit-ionianislands.com καθώς και παράρτημα)

3. Θεματική προβολή καταλυμάτων που λειτουργούν σε ιστορικά κτίρια πραγματοποιεί, στον Ιδιωτικό Τομέα, η αλυσίδα μάρκετινγκ Υάδες, μέλος του συνδέσμου Historic Hotels of Europe ΄Πρόσφατα ξεκίνησε από την Ν.Υόρκη την υλοποίηση καμπάνιας με σύνθημα «Ζήσε τη μοναδική εμπειρία της διαμονής στα Ιστορικά Ξενοδοχεία της Ελλάδος βιώνοντας την πολιτιστική κληρονομιά της Χώρας μας». Σήμερα η αλυσίδα αυτή αποτελεί την ομπρέλα για 18 ξενοδοχεία που λειτουργούν σε ιστορικά κτίρια. (βλ. www.yadeshotels.gr)

5.4.3 Οι θεματικές συνενώσεις δυνάμεων-οι θεματικοί φορείς (product clubs)

Σε πολλές χώρες με κύρια παραδείγματα την Γαλλία και τον Καναδά, ο κύριος εθνικός φορέας προβολής έχει ευνοήσει και προωθήσει, παράλληλα με την ιδέα της συνεργασίας του κάθε επί μέρους προορισμού υπό τη σκέπη ενός ενιαίου κοινού-αντιπροσωπευτικού φορέα (βλ.5.4.2), και την ιδέα της συνεργασίας μεταξύ των παρεχόντων συγκεκριμένες υπηρεσίες στο πλαίσιο ενός συγκεκριμένου θεματικού προϊόντος83. Η συνεργασία αυτή μπορεί να επιτυγχάνεται, ανάλογα και με την ωριμότητα των συνθηκών, μέσα από τυπικά συνεστημένους κατά νόμον ή άτυπους φορείς, που στη βιβλιογραφία αναφέρονται ως «Product Clubs». Στόχος ενός ενδεχόμενου προγράμματος δημιουργίας τέτοιων φορέων είναι:

Να καταστήσουν νέα προϊόντα σε κατάσταση ετοιμότητας για προώθηση στην αγορά

Να ενισχύσουν την ποιότητα των υφιστάμενων θεματικών προϊόντων

83 Μια τέτοια μορφή συνεργασίας είναι τα CVB για το συνεδριακό τουρισμό, που συνήθως έχουν και τυπικό νομικό χαρακτήρα (πχ μορφή εταιρείας Εμπορικού Δικαίου ή Σωματείου)

228

http://www.yadeshotels.gr/

http://www.visit-ionianislands.com/

http://www.visit-ionianislands.com/

Να ενισχύσουν την παρουσία νέων καινοτόμων προϊόντων και πακέτων (ποικιλία σε θεματικό πλαίσιο)

Να εξασφαλίσουν την «παραγωγή» των προϊόντων αυτών όλο το χρόνο και να αμβλύνουν την εποχικότητα των αντίστοιχων θεματικών δραστηριοτήτων

Να αυξήσουν την ανταγωνιστικότητα του προορισμού

Συνήθως, οι συγκεκριμένοι φορείς καλύπτουν μεγαλύτερες γεωγραφικές ενότητες (ένα μεγάλο και διακριτό τμήμα μιας Χώρας ή μιας Περιφέρειας). Εξασφαλίζουν συνεργασίες, διαμορφώνουν νέα πακέτα,

παραγγέλνουν έρευνες όσον αφορά στις ανάγκες των πελατών, διακρίνουν τις αγορές με υψηλό δυναμικό αξιοποίησης και διαμορφώνουν στρατηγικές προϊόντος και μάρκετινγκ. Η δράση αυτή των εν λόγω φορέων προϋποθέτει τη χρηματοδότησή της από κοινή συνεισφορά των μελών του κάθε φορέα και όχι από το Κράτος ή μόνο από ΟΤΑ. Θα ήταν ίσως υπερβολικό να προτείνει κανείς στην παρούσα φάση να στηθούν αποκλειστικά στην ύπαιθρο τέτοιοι φορείς-θεματικά Clubs, διότι απαιτείται συνένωση όλων των διαθέσιμων πόρων στην ενιαία κοινή προσπάθεια (και όχι κατάτμηση της προσπάθειας ανά εξειδικευμένο θεματικό προϊόν) και διότι οι υφιστάμενες στην ύπαιθρο επιχειρήσεις (κατά βάση ΜΜΕ ή ΠΜΕ) δεν έχουν πραγματική δυνατότητα άμεσης οικονομικής συμμετοχής στην παρούσα φάση. Εν τούτοις, είναι μια δράση, που θα πρέπει να εξεταστεί μεσο-μακροπρόθεσμα, ώστε το κάθε επί μέρους θεματικό προϊόν (πχ ο οικοτουρισμός, ο πολιτιστικός τουρισμός στην ύπαιθρο, κλπ) να διαθέτει ένα φορέα, που θα το καθιστά πιο εξειδικευμένο και όλο και πιο ανταποκρινόμενο στις μεταβαλλόμενες ανάγκες και ο εν λόγω φορέας, με συμμετοχή και των ΟΤΑ, να καλύπτει ευρύτερη περιοχή. Και το κυριότερο, θα πρέπει από τώρα να διαμορφώνεται στην κάθε περιοχή η αντίληψη της κοινής ευθύνης για το μέλλον και της υποχρέωσης για κοινή συνεισφορά.

Τη δημιουργία τέτοιων θεματικών Clubs πρότεινε και για την Ελλάδα (αλλά σε επίπεδο Χώρας) η Μελέτη Market Study του Ελληνικού Τουρισμού (ΕΟΤ,1999)84.

Αντίθετα, θα πρέπει από τώρα να εξετάζεται η σύσταση ενός Γραφείου Συνεδρίων και Επισκεπτών (Conference and visitors bureau) σε ευρύτερες περιοχές της υπαίθρου, που διαθέτουν εγκαταστάσεις για συνεδριακές εκδηλώσεις διαφόρων μορφών (συναντήσεις, ταξίδια κινήτρων, συνέδρια, εκθέσεις) και ένα έστω και περιορισμένο συνεδριακό προϊόν. Σε ένα τέτοιο γραφείο θα πρέπει να συμμετέχουν και οι ΟΤΑ, με πρώτο στόχο την προσέλκυση συνεδριακών εκδηλώσεων από το εσωτερικό και σταδιακά και από το εξωτερικό (συνδυασμός επαγγελματικού τουρισμού και μορφών τουρισμού της υπαίθρου).

84 Βλ. και Tourism Marketing, Quality and Service management Perspectives, Coninuum, 2002

229

ΚΑΛΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ

1. Η θεματική συνένωση δυνάμεων συναντάται στην Χώρα μας κυρίως μέσα από κοινούς φορείς, που συναθροίζουν ΟΤΑ, με επίκεντρο τουριστικό πόρο-πόλο κάποιας συγκεκριμένης μορφής (πχ Πανελλήνιος Σύλλογος Ιαματικών Πηγών και Λουτροπόλεων Ελλάδας). Δεν έχει όμως ακόμη επιτευχθεί με επιτυχία η συνεργασία του Δημόσιου με το Ιδιωτικό στο χώρο μιας συγκεκριμένης θεματικής μορφής τουρισμού προς όφελος και των δύο. Η εμπειρία του CVB της Αθήνας (που ήδη διαλύθηκε), όπου πρωτοστατούσε η Εταιρεία Ελληνικά Τουριστικά Ακίνητα ΑΕ (ήδη Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης ΑΕ) και όπου μετείχαν το ΞΕΕ μέσω της Ένωσης Ξενοδόχων Αθηνών, ο ΗΑΤΤΑ, ο ΗΑPCO κλπ δεν υπήρξε η καλύτερη…Απεναντίας, επιβεβαίωσε την αντίληψη της δυσκολίας που έχουν οι φορείς (πολύ περισσότερο όταν εμπλέκονται και ιδιωτικά συμφέροντα, που στην περίπτωση αυτή απείχαν από την προσπάθεια) να δεσμευτούν και να δουλέψουν για το κοινό όφελος. Αντίθετα, το CVB της Θεσσαλονίκης, το πρώτο που ιδρύθηκε στην Ελλάδα φαίνεται να λειτουργεί συστηματικά και αποδοτικά, με στόχο την καθιέρωση της πόλης ως διεθνώς ανεγνωρισμένου προορισμού συνεδρίων και ως δημοφιλούς προορισμού incentive travel. Αποτελείται και υποστηρίζεται από μέλη που προέρχονται από επιχειρήσεις δραστηριοποιούμενες στο χώρο του συνεδριακού τουρισμού (διοργανωτές συνεδρίων, επιχειρήσεις δημοσίων σχέσεων, προμηθευτές οπτικοακουστικών συστημάτων, τουριστικά γραφεία, επιχειρήσεις catering, εστιατορίων κλπ ενώ έχει την πλήρη στήριξη του τοπικού Επιμελητηρίου, των Λιμενικών Αρχών και γνωστών τραπεζών.(βλ. www.tcvb.gr και στο Παράρτημα)

2. Θεματικοί φορείς συνεργασίας του Δημόσιου και του Ιδιωτικού Τομέα λειτουργούν υπό την ομπρέλα του Γαλλικού Φορέα Προβολής Maison de la France και αποτελούν το πιο γνωστό και αξιοθαύμαστο παράδειγμα. Παρίστανται στις μεγάλες διεθνείς εκθέσεις στο Γαλλικό Περίπτερο με πλούσιο διαφημιστικό υλικό και ικανούς εκπροσώπους. Ανάλογη πολύτιμη εμπειρία υπάρχει στον Καναδά, που από πολλές απόψεις είναι πρωτοπόρος στην αναζήτηση νέων ευέλικτων και αποδοτικών μορφών συνεργασίας στον Τουρισμό.

3. Στις θεματικές συνενώσεις δυνάμεων θα πρέπει να καταταγεί και η πρόσφατη ΑΓΡΟΞΕΝΙΑ, που συστάθηκε πρόσφατα από επιχειρηματίες του αγροτουρισμού με στόχους την αύξηση της ζήτησης αγροτουρισμού, την υποστήριξη επίλυσης προβλημάτων, την εννοιολογική οριοθέτηση του αγροτουρισμού, την ανταλλαγή πληροφοριών και μεταφορά τεχνογνωσίας, τη διαμόρφωση προδιαγραφών ποιότητας και την πιστοποίηση των αγροτουριστικών επιχειρήσεων κλπ. (βλ.παράρτημα).

230

http://www.tcvb.gr/

4. Στην ίδια κατηγορία θα πρέπει να καταταγεί και δραστηριότητα της Εθνικής Διεπαγγελματικής Οργάνωσης Αμπέλου και Οίνου (ΕΔΟΑΟ) στο χώρο του λεγόμενου Οινοτουρισμού, τον οποίο σωστά τοποθετεί στο πλαίσιο ενός εθνικού αμπελοοινικού σχεδιασμού (βλ.παράρτημα).

5.4.4 Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας (ΤΣΠ)

Για τον επιτυχή σχεδιασμό και την ανάπτυξη της τουριστικής προσφοράς μιας περιοχής, πέρα από τις φυσικές και αναπτυξιακές δυνατότητες της περιοχής, την ολοκλήρωση των επιλεγμένων θεματικών προϊόντων από τη σκοπιά των υποδομών και της οργάνωσης, το σχεδιασμό ενός ανταγωνιστικού τουριστικού προϊόντος και μιας σειράς παρεμβάσεων προς αυτή την κατεύθυνση, απαιτείται ο καθορισμός αρχών,, στις οποίες θα πρέπει να «υπακούουν» όλες οι επιμέρους δράσεις. Το Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας (ΤΣΠ) αποτελεί δομή και εργαλείο σταθερής ποιότητας, ιδιαίτερα κατάλληλο για περιοχές μη ανεπτυγμένες, με επιλεκτικό προϊόν, και αξιόλογους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους. Οι αρχές του ΤΣΠ, αναλύονται σε προδιαγραφές, με τις οποίες εξυπηρετούνται συνήθως οι ακόλουθοι στόχοι:

Αναβάθμιση της ποιότητας των προς διάθεση προϊόντων και παρεχόμενων υπηρεσιών

Διαφύλαξη των αισθητικών και καταναλωτικών προτύπων της περιοχής

Σεβασμός στον πελάτη – καταναλωτή

Διαφύλαξη των όρων υγιεινής και ασφάλειας

Τήρηση κανόνων λειτουργικότητας των χώρων

Προστασία – ανάδειξη του περιβάλλοντος και ορθολογική διαχείριση των φυσικών πόρων

Διάδοση καλών πρακτικών και μεταφορά τεχνογνωσίας

Προστασία από την κερδοσκοπία και τον αθέμιτο ανταγωνισμό

Προώθηση των τοπικών πόρων και προϊόντων

Αυτοί ακριβώς οι στόχοι συνθέτουν ένα Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας το οποίο αποτελεί ένα δίκτυο φορέων, που δραστηριοποιούνται στην τουριστική ανάπτυξη και προβολή της περιοχής. Το σύμφωνο στηρίζεται σε ένα πλαίσιο συμφωνίας μεταξύ των μελών του Δικτύου, με στόχο την τήρηση συγκεκριμένων, κοινά αποδεκτών, προδιαγραφών ποιότητας, τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών και την ανάδειξη της τοπικής ταυτότητας της περιοχής.

231

Συνήθως οι ΟΤΑ δεν έχουν άμεση συμμετοχή στο Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας. Οφείλουν όμως να αναλαμβάνουν τις σχετικές πρωτοβουλίες σε συνεργασία μεταξύ τους και να παροτρύνουν τους τουριστικούς φορείς και επιχειρήσεις να συμμετάσχουν σ’ αυτό.

Σε ένα Τοπικό Σύμφωνο Ποιότητας μπορούν να ενταχθούν επαγγελματίες των κλάδων του Τουρισμού αλλά όχι μόνο, όπως:

Φιλοξενίας (διαμονής)

Εστίασης

Παροχής υπηρεσιών θεματικών μορφών τουρισμού και Οργάνωσης τέτοιων υπηρεσιών

Παραγωγής και Μεταποίησης τοπικών προϊόντων

Οικοτεχνίας – χειροτεχνίας

Περιβάλλοντος και Πολιτισμού κλπ

Κριτήρια και Προδιαγραφές Ποιότητας στο πλαίσιο του ΤΣΠ

Οι προδιαγραφές, που πρέπει να πληρούνται κατ’ ελάχιστο από όλες τις υποψήφιες επιχειρήσεις κλπ φορείς όλων των κλάδων, προκειμένου να υπάρχει μια συμβατότητα με τις επιμέρους δράσεις, καταρτίζονται στη βάση των ιδιαιτεροτήτων και δυνατοτήτων της περιοχής και των επιχειρήσεών της και συνήθως κατανέμονται στις ακόλουθες βασικές ομάδες :

Προδιαγραφές κατασκευών και εξοπλισμού

Οι προδιαγραφές αυτές αφορούν κυρίως την προώθηση ήπιας μορφής κτιριακών κλπ παρεμβάσεων με έμφαση την αισθητική και τη λειτουργικότητα των χώρων, την διατήρηση / ανάδειξη των τοπικών στοιχείων της περιοχής και την τήρηση της ισχύουσας σχετικής νομοθεσίας. Όλες οι παρεμβάσεις θα πρέπει να είναι εναρμονισμένες με τα παραδοσιακά αρχιτεκτονικά και αισθητικά πρότυπα και προφανώς τους όρους δόμησης των αντίστοιχων περιοχών, τα υλικά να είναι κατά προτίμηση τοπικής προέλευσης, οι εσωτερικοί χώροι να είναι ευρύχωροι, φωτεινοί, καθαροί και να συντηρούνται, οι επιχειρήσεις του κλάδου τροφίμων – ποτών να εφαρμόζουν το θεσμοθετημένο σύστημα ποιότητας (HACCP), ενώ ενθαρρύνεται η εφαρμογή-εγκατάσταση ειδικών κατασκευών, τόσο για την εξοικονόμηση ενέργειας όσο και για την πρόσβαση από ΑΜΕΑ κ.α.

Προδιαγραφές πρώτων υλών και διατιθέμενων προϊόντων

Οι προδιαγραφές αυτές αφορούν στην προώθηση των τοπικών πόρων και προϊόντων, τη διατήρηση παραδοσιακών τεχνικών και πρακτικών και την αισθητική αξία του διατιθέμενου προϊόντος. Στις επιχειρήσεις θα πρέπει να εφαρμόζεται η Οδηγία 93/43/ΕΟΚ για την υγιεινή των τροφίμων, όπως έχει ενσωματωθεί στην εθνική νομοθεσία. Συγκεκριμένα θα πρέπει να χρησιμοποιούνται τοπικές πρώτες ύλες, να προσφέρεται συγκεκριμένη ποικιλία τοπικών φαγητών,

232

γλυκισμάτων, ποτών που αποτελούν στοιχεία γαστρονομικής κληρονομιάς της περιοχής, οι παραγωγοί να είναι σε θέση να διαβεβαιώσουν για την ασφάλεια των προϊόντων τους σύμφωνα με τους κανόνες υγιεινής και ασφάλειας. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να στηρίζουν την παραγωγή προϊόντων και την παροχή υπηρεσιών φιλοξενίας στις τοπικές ιδιαιτερότητες και παραδόσεις. Είναι απαραίτητη η ειδική προθήκη, για έκθεση στο κοινό τοπικών παραδοσιακών προϊόντων διατροφής ή προϊόντων χειροτεχνίας, με ανάλογο πληροφοριακό υλικό μεταφρασμένο και σε άλλη γλώσσα. Τέλος ενθαρρύνεται η εφαρμογή διεθνών ή εθνικών συστημάτων ποιότητας για τις υπηρεσίες τους (εφόσον υφίστανται).

Προδιαγραφές παρεχόμενων υπηρεσιών, οργάνωσης και διοίκησης επιχειρήσεων

Αυτή η ομάδα κριτηρίων αφορά στη θέσπιση κανόνων συμπεριφοράς προς τον πελάτη, δίνοντας έμφαση στη σωστή υποδοχή (το καλωσόρισμα), ενημέρωση και εξυπηρέτηση, στην εξασφάλιση υπηρεσιών και προϊόντων υψηλής ποιότητας καθώς και στην αποφυγή κερδοσκοπικών πρακτικών.. Προς αυτή την κατεύθυνση κρίνεται αναγκαία η διάθεση τουριστικών ενημερωτικών εντύπων, με πληροφορίες από την περιοχή και τις δραστηριότητες σε όλους τους τομείς, μεταφρασμένα σε δεύτερη γλώσσα (ή περισσότερες) πάντα σε ικανές ποσότητες και πάντα ενημερωμένα. Θα πρέπει στην επιχείρηση να διατίθεται καλαίσθητο βιβλίο εντυπώσεων και τέλος να υπάρχει ο απαραίτητος τεχνολογικός εξοπλισμός για τις συναλλαγές και για την επικοινωνία με τους πελάτες.

Ελάχιστες απαιτήσεις προσωπικού

Οι ποιοτικές προδιαγραφές που περιλαμβάνονται σε αυτή την ομάδα κριτηρίων έχουν να κάνουν με το επίπεδο εκπαίδευσης και κατάρτισης, την ενδεδειγμένη εμφάνιση και συμπεριφορά των εργαζομένων. Αναλυτικότερα τέτοιες προδιαγραφές είναι δυνατόν να είναι (ενδεικτικά):

Το προσωπικό πρέπει να διαθέτει τρόπους καλής συμπεριφοράς, να είναι πρόθυμο και ευχάριστο.

Η ενδυμασία πρέπει να ανταποκρίνεται στα καθήκοντα του κάθε εργαζομένου. Θα πρέπει να φέρουν καρτέλα με το όνομά τους και την αρμοδιότητά τους.

Το κύριο και στελεχιακό προσωπικό των τουριστικών επιχειρήσεων θα πρέπει να διαθέτει δίπλωμα σχολής τουριστικών επαγγελμάτων, να γνωρίζει τουλάχιστον μια ξένη γλώσσα και να διαθέτει διετή εμπειρία στο χώρο.

Απαραίτητη θεωρείται η χορήγηση του κειμένου κανονισμού λειτουργίας της επιχείρησης στους εργαζόμενους, τον οποίο υποχρεωτικά τηρεί η επιχείρηση.

233

Το σύνολο του προσωπικού θα πρέπει να διαθέτει τοπογνωσία για να μπορεί να ενημερώνει σωστά τον επισκέπτη.

Το προσωπικό θα πρέπει να είναι ενήμερο για ο,τιδήποτε αφορά την επιχείρηση (ιστορικό ίδρυσης, παρεχόμενες υπηρεσίες, τρόπος παρασκευής / παραγωγής προϊόντων, υλικά, εργαλεία, τεχνολογικός εξοπλισμός κλπ.).

Τέλος το προσωπικό θα πρέπει να είναι απαλλαγμένο από ασθένειες και να εξετάζεται σε τακτά χρονικά διαστήματα.

Όροι υγιεινής και ασφάλειας των επιχειρήσεων

Εδώ συμπεριλαμβάνονται κανόνες για την καθαριότητα των χώρων, τη σωστή συντήρηση / αποθήκευση πρώτων υλών, τις διαδικασίες παρασκευής / κατασκευής προϊόντων και την ασφάλεια των πελατών/ επισκεπτών. Οι χώροι και οι μέθοδοι παραγωγής θα πρέπει να πληρούν όλους τους όρους υγιεινής που ορίζει η νομοθεσία κατά περίπτωση. Επίσης η επιχείρηση θα πρέπει να τηρεί τους κανόνες ασφαλείας σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις (πυρασφάλεια, στατική επάρκεια, κλπ).

Προδιαγραφές για την προστασία του περιβάλλοντος

Στο πλαίσιο αυτό αξιολογείται ο βαθμός επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από τη δημιουργία / λειτουργία της επιχείρησης, η τυχόν αξιοποίηση εναλλακτικών- ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και γενικότερα, η εφαρμογή πρακτικών που αποσκοπούν στην ανάδειξη και προστασία του φυσικού περιβάλλοντος. Οι επιχειρήσεις θα πρέπει να επιδιώκουν:

Τη συνεχή μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων από τη λειτουργία των μονάδων.

Την προώθηση περιβαλλοντικά φιλικών πρακτικών σε όλο το εύρος των δραστηριοτήτων τους.

Τη συμμόρφωση με την ισχύουσα περιβαλλοντική νομοθεσία.

Την ελαχιστοποίηση της κατανάλωσης φυσικών πόρων (υδάτινων κλπ).

Την ευαισθητοποίηση όλων των παραγόντων της επιχείρησης (επιχειρηματιών, πελατών και προσωπικού) για την ανάγκη προστασίας του περιβάλλοντος.

Την ελαχιστοποίηση των ποσοτήτων αποβλήτων και απορριμμάτων που παράγονται και την μείωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων μέσω της ανακύκλωσης αυτών, όσο αυτό είναι εφικτό.

Την παρακολούθηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων, μέσω της σύγκρισης των εκάστοτε επιπτώσεων με τους στόχους,

234

που έχουν τεθεί.

Είναι προφανές, ότι εφόσον προκριθεί ως λύση η σύσταση ενός ΤΣΠ, θα πρέπει τα επί μέρους συστατικά του στοιχεία και οι προδιαγραφές του, η δομή, η δικτύωση των μελών, οι έλεγχοι προσαρμογής και τήρησης των προδιαγραφών, η απονομή του τοπικού σήματος κλπ να μελετηθούν ειδικά (ad hoc),ώστε να προσιδιάζουν στην κάθε περιοχή. Επίσης το Τοπικό Σήμα θα πρέπει προφανώς να συσχετιστεί με

το τυχόν υφιστάμενο λογότυπο της περιοχής (ή της συγκεκριμένης θεματικής

δραστηριότητας) και να διαδοθεί κατά το δυνατόν στο εσωτερικό και το εξωτερικό,

ώστε να αρχίσει σταδιακά να είναι αναγνωρίσιμο και να προσδίδει στις συμμετέχουσες

επιχειρήσεις κλπ φορείς πρόσθετο πλεονέκτημα στο χώρο του μάρκετινγκ.


Στη Χώρα μας έχουν συσταθεί αρκετά Τ.Σ.Π ( είτε ως χωριστοί αυτόνομοι συλλογικοί φορείς είτε ως σύμφωνα κοινής δράσης μεταξύ επιχειρηματιών κυρίως διαφόρων τουριστικών και μη κλάδων).Το συνηθέστερο είναι το Τ.Σ.Π να αποτελεί ένα από τα εργαλεία για την εφαρμογή προγραμμάτων Αγροτουρισμού στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Leader +. Φορείς της σχετικής πρωτοβουλίας είναι συνήθως οι Αναπτυξιακές Εταιρείες Νομαρχιακού Επιπέδου. Σχετικά Παραδείγματα βρίσκουμε στο Ν.Καρδίτσας (Λίμνη Πλαστήρα), τα ορεινά του Ν.΄Αρτας (Τζουμέρκα), τους Νομούς Πέλλας, Ημαθίας, Σερρών, Πιερίας (΄Ολυμπος), την περιοχή της Ολυμπίας στην Κεφαλονιά και την Ιθάκη κλπ. Στην Νίσυρο και την Αστυπάλαια η Αναπτυξιακή Δωδεκανήσου προώθησε Τ.Σ.Π για τα κέντρα εστίασης. Στο παράρτημα περιλαμβάνονται ενδεικτικά εκτυπώσεις από σχετικές ιστοσελίδες Τ.Σ.Π καθώς και το πλήρες σώμα των προδιαγραφών του Τ.Σ.Π που εφάρμοσε στο πλαίσιο της Πρωτοβουλίας Leader + η Αναπτυξιακή Εταιρεία Σερρών (ΑΝΕΣΕΡ ΑΕ)

5.5 ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΙΣ ΤΗΣ ΤΟΠΙΚΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

Στα προηγούμενα υποκεφάλαια του κεφ.5 που προηγήθηκαν έγινε αναφορά σε φορείς της Τ.Α ή φορείς στους οποίους συμμετέχει η Τ.Α χωρίς να αναλυθούν οι νομικές μορφές των εν λόγω φορέων, όπως αυτές προβλέπονται από τον ισχύοντα Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων.

235

Οι επιχειρήσεις των ΟΤΑ αποτελούν μια σχετικά πρώϊμη μορφή δραστηριοποίησης των ΟΤΑ στον Τουρισμό για την ανάληψη πρωτοβουλιών κυρίως στο πεδίο της τουριστικής ανάπτυξης και διαχείρισης του τοπικού τουριστικού προϊόντος. Οι μορφές των επιχειρήσεων των ΟΤΑ, που συναντάμε στην πράξη, κυρίως από τα μέσα της 10ετίας του ’80 και μετά, ήσαν αμιγείς δημοτικές ή κοινοτικές επιχειρήσεις και σπανιότερα δημοτικές/ κοινοτικές επιχειρήσεις με συνεταιρισμούς, δημοτικές/ κοινοτικές επιχειρήσεις λαϊκής βάσης, δημοτικές/ κοινοτικές επιχειρήσεις με ιδιώτες.85

Οι νομικές μορφές των δημοτικών επιχειρήσεων έχουν περιληφθεί στον ισχύοντα Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων (Ν.3463/06 «Κύρωση του Κώδικα Δήμων και Κοινοτήτων» ΦΕΚ 114 Α, Μέρος 10ο, άρθρ.252 επ). Σύμφωνα με τον Κώδικα αυτό, όπως είναι γνωστό, οι επιτρεπόμενες μορφές δημοτικών ή κοινοτικών επιχειρήσεων είναι: α) Δημοτικές ή κοινοτικές κοινωφελείς επιχειρήσεις και β) Ανώνυμες εταιρείες ΟΤΑ.

Οι τελευταίες μπορούν να συνιστώνται από περισσότερους ΟΤΑ ή και με Ν.Α ή και με άλλους φορείς της Τ.Α ή τρίτους και λειτουργούν σύμφωνα με την περί Α.Ε νομοθεσία (Ν.2190/1920). Ιδιαίτερο ενδιαφέρον εμφανίζει η διάταξη του εδαφ.β της παραγρ. 3 του άρθρου 252, σύμφωνα με το οποίο , οι Ανώνυμες Εταιρείες στο εταιρικό κεφάλαιο των οποίων συμμετέχουν μόνο ΟΤΑ α΄και β΄βαθμού ή και άλλοι φορείς της Τ.Α και έχουν ως αποκλειστικό αντικείμενο την επιστημονική και τεχνική υποστήριξη των ΟΤΑ και των ενώσεών τους ή και της αποκεντρωμένης κρατικής διοίκησης, την προώθηση της επιχειρηματικής, οικονομικής και γενικότερα βιώσιμης ανάπτυξης του Δήμου ή της Κοινότητας, καθώς και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων προστασίας του περιβάλλοντος, τη συμμετοχή τους σε αντίστοιχα προγράμματα ή την εφαρμογή σχετικών πολιτικών σε διαδημοτικό ή σε ευρύτερο γεωγραφικό χώρο, αποτελούν αναπτυξιακές ανώνυμες εταιρείες των ΟΤΑ.

Στις εταιρείες αυτές είναι δυνατόν να συμμετέχουν φορείς του δημόσιου τομέα (πχ εν προκειμένω ο ΕΟΤ), συνεταιρισμοί (πχ γεωργικοί συνεταιρισμοί κλπ) και ενώσεις αυτών, επιστημονικοί φορείς (πχ ερευνητικά κέντρα), επιμελητήρια (πχ τα τοπικά επιμελητήρια ή και το ΞΕΕ), φορείς συλλογικών κοινωνικών ή οικονομικών συμφερόντων (πχ οικολογικές οργανώσεις, τοπικοί συλλογικοί φορείς του

τουρισμού), καθώς και τράπεζες και πιστωτικά ιδρύματα. Απαιτείται, όμως, στην περίπτωση αυτή η πλειοψηφία του εταιρικού κεφαλαίου να είναι στα χέρια των ΟΤΑ. Οι αναπτυξιακές εταιρείες των ΟΤΑ (προτιμότερο σε διαδημοτικό επίπεδο) είναι μορφή επιχείρησης, ποιυ μπορεί να δραστηριοποιηθεί στο χώρο του Τουρισμού (σχεδιασμός βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης, <υλοποίησή της, εφαρμογή πολιτικών

για τον τοπικό τουριστικό τομέα κλπ)

85 Οι μορφές αυτές είχαν προβλεφθεί από το Ν.1416?84 «Τροποποίηση και συμπλήρωση διατάξεων της δημοτικής και κοινοτικής νομοθεσίας και για την ενίσχυση της Αποκέντρωσης και την ενδυνάμωση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης» (ΕΚ 18 Α) άρθρ. 35 επ.

236

Ακόμη οι ΟΤΑ μπορούν να συστήνουν ανώνυμες εταιρείες (ακόμη και χωριστά ο κάθε ΟΤΑ) για την αξιοποίηση της ακίνητης περιουσίας τους ή την εκμετάλλευση κοινόχρηστων χώρων που καλούνται δημοτικές ή κοινοτικές Α.Ε (εδάφ.γ παραγρ.3 άρθρ.252). Τέλος, προβλέπονται (εδάφ.δ παραγρ.3 άρθρ.252) και επιχειρήσεις των ΟΤΑ, που συνιστώνται βάσει ειδικών διατάξεων νόμου (επιχειρήσεις ειδικού σκοπού).

Όπως συμβαίνει με όλες τις Α.Ε, η ευθύνη του ΟΤΑ-μετόχου περιορίζεται στο τμήμα της συμμετοχής του στο εταιρικό κεφάλαιο.

Ενδιαφέρον για την Τουριστική Ανάπτυξη, όσον αφορά στις δημοτικές ή κοινοτικές κοινωφελείς επιχειρήσεις έχει το άρθρ.254 παράγρ.1, όπου προβλέπεται ότι οι επιχειρήσεις αυτές πλην του σκοπού της οργάνωσης λειτουργιών και δραστηριοτήτων και της παροχής υπηρεσιών συναφών ή συνδεόμενων με τις αρμοδιότητές τους, που αναφέρονται στους τομείς της κοινωνικής προστασίας και αλληλεγγύης, της παιδείας, του πολιτισμού, του αθλητισμού και του περιβάλλοντος (με τις προβλεπόμενες εξαιρέσεις όπως καθαριότητα κοινόχρηστων χώρων, αποκομιδή απορριμμάτων, δημιουργία –συντήρηση πρασίνου και λειτουργία κοιμητηρίων κλπ), μπορούν να έχουν ως σκοπό την οργάνωση δημοτικής συγκοινωνίας και την εκπόνηση και εφαρμογή προγραμμάτων έρευνας και τεχνολογίας για την ανάπτυξη της περιοχής τους και κατά συνέπεια και για την τουριστική ανάπτυξη (εκπόνηση τουριστικού σχεδιασμού και εφαρμογή του). Εδώ, θα πρέπει επίσης να σημειωθεί, ότι ιδιαίτερα σημαντικός είναι για τον Τουρισμό και ο ρόλος τέτοιων κοινωφελών επιχειρήσεων που ασχολούνται με τον πολιτισμό, τον αθλητισμό, τη δημοτική συγκοινωνία κλπ.

Τέλος (άρθρ.266 επ.) είναι δυνατή η ίδρυση Ανωνύμων Εταιρειών των ΟΤΑ, μόνων ή με Ν.Α ή άλλους φορείς της Τ.Α ή τρίτους, σύμφωνα με τις διατάξεις της εμπορικής και φορολογικής νομοθεσίας. Οι ΟΤΑ διατηρούν στις εταιρείες αυτές κοινές μη προνομιούχες μετοχές, που αντιπροσωπεύουν την πλειοψηφία του μετοχικού κεφαλαίου, ενώ στο υπόλοιπο κεφάλαιο είναι δυνατόν να συμμετέχουν άλλοι φορείς του δημόσιου ή ιδιωτικού τομέα. Οι μετοχές είναι ονομαστικές και μη εισαγόμενες στο Χρηματιστήριο Αξιών. Η μορφή αυτή εταιρειών είναι κατάλληλη για την επίτευξη συνεργασιών μεταξύ ΟΤΑ και επιχειρηματιών του τουριστικού τομέα για την ίδρυση διαφόρων μορφών τουριστικών εγκαταστάσεων και επιχειρήσεων.

5.6 ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΔΗΜΟΣΙΟΥ ΚΑΙ ΙΔΙΩΤΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ (ΣΔΙΤ)

Σύμφωνα με τον Ν.3389/05 «Συμπράξεις Δημόσιου και Ιδιωτικού Τομέα» (ΕΚ 232 Α), οι ΟΤΑ περιλαμβάνονται στους «δημόσιους φορείς» για τους σκοπούς του εν λόγω νόμου., δηλαδή στους φορείς του δημοσίου, που μπορούν σε τομείς της αρμοδιότητάς τους να συνάπτουν έγγραφες συμβάσεις συνεργασίας από επαχθή αιτία με νομικά πρόσωπα του ιδιωτικού τομέα για την εκτέλεση έργων ή την παροχή υπηρεσιών. Οι συμβάσεις αυτές προβλέπουν ότι οι ιδιωτικοί φορείς έναντι

237

ανταλλάγματος, που καταβάλλεται εφάπαξ ή τμηματικά από τους Δημόσιους φορείς ή τους τελικούς χρήστες των έργων ή των υπηρεσιών, αναλαμβάνουν ουσιώδες μέρος των κινδύνων, που συνδέονται με τη χρηματοδότηση, την κατασκευή, τη διαθεσιμότητα, ή τη ζήτηση του αντικειμένου της σύμπραξης και των συναφών κινδύνων, όπως ενδεικτικά το διαχειριστικό και τον τεχνικό κίνδυνο. Η χρηματοδότηση των έργων ή της παροχής των υπηρεσιών πραγματοποιείται εν όλω ή εν μέρει με κεφάλαια που εξασφαλίζουν οι ιδιωτικοί φορείς, ενώ το συνολικό συμβατικό προϋπολογιζόμενο κόστος δεν μπορεί υπερβαίνει τα 200 εκ.€ μη συμπεριλαμβανομένου του ΦΠΑ.

Ο θεσμός αυτός δεν έχει μέχρι σήμερα σημαντικής εφαρμογής όσον αφορά στον Τουριστικό Τομέα, ενδείκνυται όμως για μια σειρά έργων και υπηρεσιών, που οι ΟΤΑ θέλουν να προωθήσουν, αλλά δεν είναι σε θέση να χρηματοδοτήσουν.

238

ΕΙΣΑΓΩΓΗ · Web viewΣε κάθε σταθμό η αρμόδια οργάνωση,...

Documents

Transcript of ΕΙΣΑΓΩΓΗ · Web viewΣε κάθε σταθμό η αρμόδια οργάνωση,...