Ιερών Και Φιλοσοφικών Λογίω Θησαύρισμα Τομ. Α - Αγ. Νεκτάριος
Ψαλτικής - UNESCOλειτουργική τέχνη στο πλαίσιο των ιερών...
40
Transcript of Ψαλτικής - UNESCOλειτουργική τέχνη στο πλαίσιο των ιερών...
Εγκρνουμε την εγγραφ στο Εθνικ Ευρετριο υλης Πολιτιστικς Κληρονομις
της
Ψαλτικς Τχνης (Βυζαντινς Μουσικς), πως περιγρφεται στο συνημμνο στο
παρν Δελτο Στοιχεου υλης Πολιτιστικς Κληρονομις που φρει τον ττλο
«Ψαλτικ Τχνη».
Συνημμνα: Το Δελτο Στοιχεου ΑΠΚ (μνο στην κοιν. 1) Eσωτερικ Διανομ: ΔΝΠΑΑΠΚ/ΤΑΠΚΔΘ
H Γενικ Διευθντρια Αρχαιοττων & Πολιτιστικς Κληρονομις του ΥΠΟΠΑΙΘ
λενα Κρκα
και Ενημρωσης Κοινο
Χ. Μκα
Πνακας Αποδεκτν
1. Ελληνικ Εθνικ Επιτροπ για την UNESCO, Ακαδημας 3, Τ.Κ. 10027
2. Αντνιος Ε. Αλυγιζκης, Δρ. Καθηγητς Βυζαντινς Ψαλτικς και Μουσικολογας Κυδωνιν 6, 546 55 Ντεπ
Θεσσαλονκη
Hellenic Ministry of Culture, Education & Religious Affairs General Directorate of Antiquities and Cultural Heritage Directorate of Modern Cultural Assets and
Intangible Cultural Heritage
YΠΠΟΠΑΙΘ/ΓΔΑΠΚ/ΔΝΠΑΑΠΚ/
ΤΑΠΚΔΘ/203432/120098/1013/228
Address : 17 Ermou Str, Athens Postal Code :105 63 Information : Maria Sereti Tel. number : 0030 210-32 40 645 Fax : 0030 210- 32 40 388 E-mai :[email protected]
CC: Attached table of recipients
Subject: Inscription of the element with the title “Τhe art of Chanting (Byzantine music)” on the National Inventory of Intangible Cultural Heritage. Taking into consideration: A) The provisions: 1. of the law No 3028/2002 “For the protection of antiquities and cultural heritage in general” (O.G.G. 153/A/28.06.2002) 2. of the law No 3521/2006 “Ratification of the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage (O.G.G. 275/A/22.12.2006) 3. of the Presidential Decree No 104 (O.G.G. 171/A/28.8.2014) "Structure of the Ministry of Culture and Sports", modified and in force according with article 31 of the law No 4305/2014. 4. of the Presidential Decree No 24 (O.G.G. 20/A/27.1.2015). 5. of the Ministerial Decision with the ref. number ΥΠΠΟΑ/ΓΔΔΥ/ΔΟΕΠΥ/275876/40938/ 377/24.10.2014 (O.G.G. 2890/B/29-10-2014) Β) Τhe file Dr. Antonios E. Aligizakis submitted to the Directorate of Modern Cultural Assets and Intangible Cultural Heritage. We approve the inscription of the element with the title “Τhe art of Chanting (Byzantine music)”, as described in the Form of the element, on the National Inventory of Intangible Cultural Heritage.
The General Director of Antiquities and Cultural Heritage
Elena Korka
RECIPIENTS
1. Hellenic National Commission for UNESCO, 3 Akadimias Str, Postal Code 10027
2. Dr. Antonios E. Aligizakis, Professor of Byzantine Chanting and Musicology
6 Kydonion str, P.C. 546 55, Thessaloniki
EΘΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΑΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΨΑΛΤΙΚΗ
καλοφωνα, ψαλτικ τχνη
2. Ταυττητα: Η μνημοτεχνικ απδοση των μελωδιν στις εκκλησιαστικς ακολουθες
(συντελεστς, λειτουργικ Τυπικ, σχεδιασμς μουσικν δρωμνων, εξοπλισμς βιβλων,
εκπαδευση) και τα χαρακτηριστικ πολιτιστικ στοιχεα και ιδιματ της.
3. Πεδο ΑΠΚ
παρχονται, αποκλειστικ, στον χρο των εκκλησιαστικν σκηνικν
τελετουργιν. Οι συνιστσες αυτς απαιτον μακροχρνιες σπουδς και
συστηματικς ασκσεις στους εκκλησιαστικος χορος, που οι εκπαιδευμενοι
εξειδικεονται σε συγκεκριμνες βαθμδες και ειδικτητες (Αναγνστης,
Κανονρχης, Βοηθς, Δομστικος, Λαμπαδριος, Πρω-τοψλτης). τσι, οι
γνσεις της ψαλτικς μεταβιβζονται απ τους παλαιτερους στους νετερους
προφορικ. Μνημοτεχνικς, επσης, πρακτικς μθοδοι και μελοποιημνες σημες
φρσεις λξεις ακμη στιχουργματα συνοψζουν τις βασικς πρακτικς
γνσεις (ερμηνεες, νανες, νεανς, ναν, για κ.λπ.).
• Οι λειτουργικς τχνες ως αυτοπροσδιοριστικ πολιτισμικ μσα Η ψαλτικ
σε συνδυασμ με την εκκλησιαστικ ποηση (ψαλμος, μνους), εναι η κατ’ εξοχν
λειτουργικ τχνη στο πλασιο των ιερν ακολουθιν στους ορθοδξους ναος.
Χρησιμοποιεται σε μεγλο αριθμ σταθερν εορτν, τελετν και ιεροπραξιν
κατ τη διρκεια του τους, τις οποες καλπτει σε υψηλ πο-σοστ και με
διαφορετικ ρεπερτριο για κθε μα απ αυτς. Η δυνατ αυτ κοινωνικ
κφραση, με τα πρωττυπα λειτουργικ στοιχεα της, τον απαρμιλλο λυρισμ και
τα ποικλα πολιτισμικ και αυτοπροσδιοριστικ μσα: γλσσα, ποηση, μουσικ,
ρυθμς, κνηση, μφια κ.., επαληθεεται μεσα, αν ληφθε υπψη η αθρα
συμμετοχ του λαο στις λειτουργικς πρξεις. Αυτ ακριβς εναι και η σημασα
του εκκλησιαστικο ρουλειτουργα (λτος-ργο = ργο λαο).
• Γνσεις και πρακτικς που αφορον την προφορικ και γραπτ παρδοση
της ψαλτικς τχνης Η επιτυχα του ργου της ψαλτικς εναι συνυφασμνη με
την πολχρονη θτευση των ψαλτν στην ιεραρχα του εκκλησιαστικο χορο.
Ειδικτερα, οι συγκεκριμνες ειδικς γνσεις αναφρονται στο σστημα των οκτ
χων και την οκτηχη ταξινμηση και κωδικοποηση ολκληρου του μουσικο
ρεπερτορου. Τα τεχνικ αυτ θματα αφορον σε οκτ ανεξρτητα μεταξ τους
μελικ πρτυπα, τα οποα ακολουθον συγκεκριμνους τεχνικος και θεωρητικος
καννες. Η τυποποηση αυτ με ορισμνες και εξειδικευμνες πρακτικς εφαρμογς
διαμορφνει ιδιατερες μελωδικς εικνες, που χαρακτηρζουν αποκλειστικ και
μνο το φος, το θος και τη μορφολογα του μλους. Ωστσο, κθε να απ τα
οκτ μελικ πρτυπα σχηματζει σειρς ολκληρες μελωδικν τραγουδιστικν
μοντλων, τα τροπρια, παρλληλα με τις βιβλικς και λλες εξωβιβλικς ωδς. Σε
πολλς εκατοντδες προσμετρνται οι πρωττυπες αυτς συνθσεις των
εκκλησιαστικν μελωδν, οι οποες τσο ως προς τη μουσικ, σο και την ποηση
εκφρζονται με εξαιρετικ λιτ μσα, αλλ με ασυνθη και απαρμιλλη δναμη. Τα
χαρακτηριστικ αυτ γνωρσματα με τις συχνς και πυκνς επανα-λψεις των
μελωδιν στις εορτς και τελετουργες του εκκλησιαστικο τους συγκροτον τις
πιο βσιμες και αποτελεσματικς γνσεις και πρακτικς που εξασφαλζουν την
αποστθιση και τη δισωσ τους. Αναμφβολα, η προφορικ παρδοση στην
ψαλτικ, πως και σε λλες μουσικς παραδσεις, συμβλλει καθοριστικ στο
παιδαγωγικ της ργο. Απ την λλη πλευρ, η γραπτ παρδοση φανεται πως
αποτελε πλον αδριτη ανγκη, που καλπτεται με μεγλη καθυστρηση κατ τη
μεσοβυζαντιν περοδο, με να αρχακ τπο σημειογραφας περιορισμνων
δυνατοττων, αλλ με προοπτικς εξλιξης. τσι, με τις μεταγενστερες
σημειογραφες, αλλ και τις θεωρητικς και πρακτικς πραγματεες οι γνσεις της
ψαλτικς διευρνονται δημιουργντας ναν υψηλο επιπδου αυτνομο μουσικ
πολιτισμ. Χιλιδες πλον μουσικ χειργραφα και ντυπες εκδσεις της
βυζαντινς, μεταβυζαντινς και σγχρονης εποχς καταγρφουν τα ψαλμικ,
τροπαριακ, αλλ και τα μορφικ κλασικ ψαλτικ μλη, τα οποα, ββαια,
αποτελον ναν ασφαλ οδηγ μνμης της προφορικς παρδοσης που φανεται
τι ασκε μχρι σμερα καθοριστικ ρλο στην εφαρμογ της ψαλτικς πρξης.
• Τεχνογνωσα που συνδεται με τα παραδοσιακ μουσικ και ποιητικ
σχματα Η ψαλτικ εναι μια ζωνταν τχνη. τσι, η πρακτικ εφαρμογ της
υφσταται συγκεκριμνες εξελξεις και προσαρμογς, δεδομνου τι ως λγια
παρδοση συνδεται με διαχρονικ αλλ και μεταβαλλμενα μουσικ και ποιητικ
πρτυπα, μια σζευξη, δηλαδ, στοιχεων πολλαπλν εμπλουτισμν. τσι, η
τεχνο-γνωσα που αναπτσσεται στον χρο αυτ ανιχνεεται με την προσγγιση
συγκεκριμνων κριτηρων και με βση τις εκστοτε διαμορφομενες ιστορικς
αναγκαιτητες. Απ τις σημαντικτερες, ωστσο, παραμτρους μιας συνολικς
εικνας της τεχνογνωσας, που συνδεται με το ευρ πεδο των ειδικν γνσεων,
αφορ στις συγκεκριμνες ειδικτητες που διαμορφνουν το συνολικ ργο της
ψαλτικς. Ειδικτερα, η ψαλτικ εναι αποκλειστικ χορικ τχνη, η οποα
διαμορφ-νεται στις ιερς ακολουθες και τελετς των ναν στο πλασιο μουσικν
χορν: Τον Α, τον Β (Δεξις-Αριστερς) και τον χορ του Ιερο Βματος.
Ολκληρο το ργο κατευθνεται απ τον κορυφαο του Α Χορο, τον
Πρωτοψλτη, που επι-λγει και συντονζει ολκληρη τη μουσικ εξλιξη. Το κριο
ρεπερτριο διαμοιρζεται στους δο χορος. Ο χορς του Ιερο Βματος
παρεμβανει σε τακτς περιπτσεις εκφωνητικ και ψαλτικ. Οι επιμρους
παραπνω παρεμβσεις των τριν μουσικν χορν, καθς επσης ολκληρη η
εξλιξη των ιερν ακολουθιν καταγρφεται λεπτομερς στις ειδικς εκδσεις του
λειτουργικο Τυπικο. Συμπερασματικ, οι πολπλοκες γνσεις και τεχνικς της
ψαλτικς, κυρως δε του μουσικο ρεπερτορου, εμπεδνονται στις εκκλησιαστικς
τελετουργες και μεταδδονται προφορικ κυρως απ τον Πρωτοψλτη, που
αποκα-λεται απ τους μαθητευμενους χορωδος Δσκαλος. Κθε Δσκαλος
διατηρε τις προσωπικς του επιλογς ανλογα με τις φωνητικς ιδιομορφες του.
Το φος, τλος, ο χαρακτρας, η μορφολογα και η ιεροπρπεια της ψαλτικς
συνιστον τα βασικ γνωρσματ της, που επηρεζουν μεσα την τεχνογνωσα,
τις θεωρητικς και πρακτικς ρυθμσεις της. Με αυτ τα δεδομνα η μαθητεα στους
εκκλησιαστικος χορος αποτελε το μνο διαβαθμισμνο και ολοκληρωμνο
πργραμμα σπουδν που αποκτ, σμφωνα με την Πατριαρχικ παρδοση, για
τις μεγαλτερες βαθμδες υπηρεσας του Λαμπαδαρου και του Πρωτοψλτου
θητεα περπου τριν δεκαετιν με ναρξη το δκατο δκατο πμπτο τος της
ηλικας για τη θση του Κανονρχου.
Τπος: Τα μεγλα κντρα της Ορθοδοξας: Πατριαρχικς Νας Κωνσταντινουπλεως,
τα καθολικ των Ιερν Ναν Αγου ρους, Μητροπολιτικς Νας Αθηνν. Ναο λλων
Μητροπλεων, Ενοριν και Μονν Ελλδας, Κπρου.
Λξεις-κλειδι: Ψαλτικ τχνη, Ψαλτικ, Παπαδικ Τχνη, Ψαλμωδα, Πρωτο-ψλτης,
Λαμπαδριος, Δομστικος, Καλοφωνα, Μελουργα, Χορς, Βυζαντιν μουσικ, Τυπικ,
Αναστασιματριο, Δοξαστριο, Ειρμολγιο.
ΙΙ. Ταυττητα του φορα του στοιχεου ΑΠΚ
Φορες της τχνης εναι οι διακεκριμνοι Πρωτοψλτες των μεγλων κντρων της
Ορθοδοξας. Πρωτοψλτες λλων Μητροπλεων, Ενοριν, Μονν κ.λπ.
Θεσμο που αναδεικνουν και προγουν το επιστημονικ ργο της ψαλτικς ως
καλλιτεχνικς κληρονομις, πολιτισμικο αγαθο και λγιας παρδοσης, που συμβλλει
ουσιαστικ στη μρφωση και τον αυτοπροσδιορισμ του κοινωνικο συνλου, εναι:
• Πατριαρχικν δρυμα Πατερικν Μελετν, Αρχεον Βυζαντινς
Μουσικς. Δραστηριτητες: Υλοποηση ευρωπακν προγραμμτων ψαλτικς:
INTERREG, ΕΠΕΑΕΚ (εκθσεις παλαιτπων, ψηφιοποισεις χειρογρφων,
δσκων βινυλου, ηχογραφσεις, βι-ντεοσκοπσεις Ιερν Ακολουθιν,
εκδσεις). Σειρ εκδσεων: «Ψαλτικ Βλατδων». Σεμινρια: «Πρακτικς
Φωνητικς στην ψαλτικ τχνη». Διεθυνση: Ιερ Μον Βλατδων, Επταπυργου
64, 546 34 Θεσσαλονκη Τηλ.: 30.2310.203620, 202.302, e-mail: [email protected]
• Ιερ Σνοδος της Εκκλησας της Ελλδος-δρυμα Βυζαντινς
Μουσικολογας. Δραστηριτητες: Σειρ εκδσεων: «Μελται», κατλογοι
χειρογρφων, αυτοτελες εκδσεις κ.. Ηχογραφσεις, σειρ δισκογραφας:
«Βυζαντινο και μεταβυζαντινο μελουργο». Οργνωση συνεδρων, λατρευτικν
και λλων χορωδιακν εκδηλσεων. δρυση χορο ψαλτν: «Μαστορες της
Ψαλτικς Τχνης», Συναυλες. Διεθυνση: Ιωννου Γενναδου 14, 115 21
Αθνα. Τηλ.: 210-3843545.
προστασα του ιεροψαλτικο ργου, την ρευνα και την ανδειξη χορωδιν.
• Σλλογος προς διδοσιν της Εθνικς
Μουσικς. Δραστηριτητες: Ηχογραφσεις, εκδσεις, διαλξεις, αρχεο,
βιβλιοθκη κ.λπ. Διεθυνση: ρσης 9 και Πουλχερας, Λφος του Στρφη, 114 73
Αθνα.Τηλ.: 210 8237447, Fax: 210 8811930, e-mail: [email protected]
• Πανελλνιος Σνδεσμος Ιεροψαλτν «Ρωμανς ο Μελωδς» και Ιωννης ο
Δαμασκηνς. Δραστηριτητες: Χορωδιακς εκδσεις σειρς δσκων βινυλου.
Χορωδιακς εκδηλσεις. Συνδικαλιστικ προθηση εργασιακν θεμτων των
Ιεροψαλτν. Διεθυνση: Ακαδημας 95, 106 77 Αθνα, e-mail: [email protected]
• Κντρο Εκκλησιαστικς Μουσικς-Βυζαντιν Λειτουργικ
επιστημονικο περιοδικο. Χορωδιακς αντιφωνικς εκδηλσεις δο χορν. Τηλ.:
2310 429384, e-mail: [email protected]
• Κντρο Ερενης και Προβολς της Εθνικς Μουσικς. Δραστηριτητες: Ωδεο
«Σμων Καρς». ρευνα και προβολ της εθνικς μουσικς. Μουσικ,
Λαογραφικ και Φιλολογικ Αρχεο Σμωνος και Αγγελικς Καρ. Διεθυνση:
ρσης 9 και Πουλχερας, Λφος του Στρφη, 11473 Αθνα. Τηλ.: 210 8237447,
Fax: 210 8811930, e-mail: [email protected]
Χορωδες με δημοσιευμνο ργο
Χορωδιακς εκδηλσειςΔιεθυνση: Νικηταρ 2-4 και Εμ. Μπενκη, Αθνα. Τηλ.:
210 3603111, 8823923
εκδηλσεις. Εκδσεις CDs.Διεθυνση: Δημοσθνους 117 Καλλιθα, 176 72
Αθνα. Τηλ.: 210 9598967, e-mail: copolitan.gr st: http://www.copolitan.gr/
• Πανεπιστημιακ Βυζαντιν Χορωδα. Δραστηριτητα: Χορωδιακς εκδηλσεις.
Εκδσεις CDs. Επιστημονικ και ερευνητικ ργο. Προθηση επιστημονικο
περιοδικο. Διεθυνση: Κυδωνιν 6, 546 55 Θεσσαλονκη.Τηλ.: 2310 429384, e-
mail: [email protected]
βιβλων, CDs.Διεθυνση: Αιολς Πικρμι, Τ.Θ. 1410, Τ.Κ. 19009 Τηλ.: 6977408907,
Fax: 210 6035128, e-mail: [email protected]
1. Περιγραφ
Η ψαλτικ, ως ζωνταν παραδοσιακ τχνη, θεωρεται απ τα σημαντικτερα πολιτισμικ
αγαθ, που συμβλλουν δυναμικ στον αυτοπροσδιορισμ και την αυτογνωσα του
νετερου ελληνισμο. Τα χαρακτηριστικ της ψαλτικς συνθτουν να ισχυρ κρμα
ελληνικο λγου, ρυθμο και μλους, συνυφασμνα με ιδιτυπες τεχνοτροπες και
μορφολογικ ιδιματα, που μεταφρονται απ στμα σε στμα.
2. Αναλυτικ περιγραφ
Η ψαλτικ τχνη αναπτσσεται και αναδεικνεται στα μεγλα κντρα της Ορθοδοξας, το
Οικουμενικ Πατριαρχεο, το γιον ρος και την Εκκλησα της Ελλδος. Η κορυφαα αυτ
κφραση του ελληνικο πολιτισμο διαδδεται σε λο το ερος της ανατολικς λεκνης της
Μεσογεου και στις σλαβικς περιοχς μεταφερμνη σε πολλς γλσσες.
Οικουμενικ Πατριαρχεο. Η ψαλτικ πρξη του Πατριαρχεου ανιχνεεται σε λο το
μκος των αρχαων παραδσεων με βασικος σταθμος το Ασματικ Τυπικ της
μεσοβυζαντινς περιδου, τη θεωρητικ και πρακτικ ανπτυξη της μελουργας κατ την
Παλαιολγεια εποχ και τη μουσικ μεταρρθμιση κατ τον 19ο αινα. Η Πατριαρχικ
ψαλτικ παρδοση και το φος της Μεγλης Εκκλησας αποτελε ειδικ προνμιο των
Πατριαρχικν Ψαλτν. Οι ννοιες, ωστσο, Οικουμενικ Πατριαρχεο και φος της
Μεγλης Εκκλησας εναι κατηγορες οντολογικς και υπερβατικς, οι οποες βινονται και
υλοποιονται σχολαστικ σμφωνα με το Πατριαρχικ Τυπικ στις ιερς ακολουθες. Την
τρηση του Τυπικο για λους τους συντελεστς επιτηρε ο Πρωτοψλτης. Ο διος με τη
συσσωρευμνη εμπειρα του συντσσει το Τυπικ, το οποο εγκρνεται απ την Ιερ
Σνοδο. Το Οικουμενικ Πατριαρχεο συνεπς εναι η κοιτδα της ψαλτικς παραδσεως,
πως υλοποιεται με το Πατριαρχικ Τυπικ, οι Διατξεις του οποου τυγχνουν ιδιαιτρου
σεβασμο απ λες τις κατ τπους Εκκλησες. Τα μορφολογικ ωστσο στοιχεα, τα
τεχνικ ιδιματα και οι τυπολογες της ψαλτικς εκτλεσης ποικλλουν κατ εποχ και
πρσωπα Πρωτοψαλτν. τσι, διαμορφνονται οι διφορες ψαλτικς «Σχολς» με τα
αντστοιχα χαρακτηριστικ τους γνωρσματα, που επηρεζουν και τις λλες κατ τπους
τεχνοτροπες.
γιον ρος. Η ψαλτικ παρδοση του Αγου ρους διασζει διαχρονικ τα περισστερα
και σημαντικτερα μνημεα σε χειργραφους κδικες της ψαλτικς. Διατηρε ακμη επ
αινες τις πιο αυθεντικς μορφς της φωνητικς παρδοσης με τις καθημερινς
λειτουργικς συνξεις. Παρ τατα το γιον ρος ευρσκεται σε συνεχ αλληλεξρτηση με
την Πατριαρχικ ψαλτικ παρδοση. Το Αγιορειτικ, ωστσο, φος εναι σεμνοπρεπς,
λιτ, προ και υπεργινο. Αφορμται απ την παλαι ασκητικ παρδοση του
Ιεροσολυμιτικο Τυπικο, την οποα επενδει με μεταγενστερα στοιχεα. Στη νετερη
αγιορειτικ ψαλτικ πρξη ξεχωρζουν τρεις κυρως μουσικς «Σχολς», η Διονυσιτικη, η
Βατοπεδιν και η Δοχειαριτικ με σημαντικς και ενδιαφρουσες λλες ψαλτικς δραστη-
ριτητες.
Εκκλησα της Ελλδος. Η ψαλτικ παρδοση περιλαμβνεται με διατγματα σε μουσικς
σχολς που ιδρονται απ τις πρτες Κυβερνσεις του ελληνικο κρτους. Παρ το ειδικ
αυτ ενδιαφρον, που εκφρζεται απ τον διο τον Ιωννη Καποδστρια, οι Σχολς δεν
ευδοκιμον. Η Εκκλησα της Ελλδος φανεται τι οργαννει πληρστερα το θμα της
ψαλτικς. Μετ απ σχετικ ατημ της προς το Οικουμενικ Πατριαρχεο αρχς του 20ο
αινα αποστλλεται στην Αθνα διακεκριμνος μουσικοδιδσκαλος απ την
Κωνσταντινοπολη (Κωνστα-ντνος Ψχος), ο οποος δραστηριοποιεται στο Ωδεο
Αθηνν. Η προοπτικ που ανογεται φανεται αρχικ να καρποφορε. Καλπτει μως
περισστερο το επιστημονικ σκλος. Ιδιωτικς πρωτοβουλες (Σμων Καρς) φανεται
πως καλπτουν περισστερο τις πρακτικς μουσικς ανγκες. Η στροφ, ωστσο, της
Εκκλησας της Ελλδος να οργανσει το εκκλησιαστικ Τυπικ και το ψαλτικ ργο
(Επσκοπος Διονσιος Ψαριανς-Πρωτοψλτης Σπυρδων Περιστρης) φνηκε ιδιατερα
επιτυχς, αναδεικνοντας τον Καθεδρικ Μητροπολιτικ Να Αθηνν να απ τα μεγλα
λειτουργικ κντρα. Οι βασικς παρμετροι της επιτυχας εντοπζονται στην ευταξα των
ιερν ακολουθιν, την επιλογ των συντελεστν τους (Ιερες, Δικονοι, Ψλτες, Χορωδο)
και την καθιρωση του κλασικο μουσικο ρεπερτορου. τσι, αποκρυσταλλνεται να
υποδειγματικ και ιεροπρεπς λειτουργικ ιδωμα (στυλ) στη μουσικ, την ρθρωση των
αναγνωσμτων, τις εκφωνσεις, το κρυγμα, τις κινσεις, τα λειτουργικ μσα, που
καθιερνεται μσω των ραδιοφωνικν και τηλεοπτικν εκπομπν. Αναμφβολα η
συμβολ της Εκκλησας της Ελλδος στην προβολ και ανδειξη των πολιτιστικν και
μορφωτικν μσων της, πως εναι η μουσικ, η ποηση, η γλσσα, το κρυγμα και η
κοινωνικ της δρση, σημεινεται εξαιρετικ αποδοτικ απ τα μσα του 20ο αινα μχρι
σμερα. Το ενδιαφρον, επσης, της Εκκλησας της Ελλδος για την ψαλτικ παρδοση
διευρνεται με την υποδειγματικ οργνω-ση του Ιδρματος Βυζαντινς Μουσικολογας
(1970).
3. Τπος και μσα επιτλεσης σκησης του στοιχεου ΑΠΚ. Χρος που συν-
δεται με την επιτλεση/πραγματοποηση του στοιχεου ΑΠΚ
Ο Νας. Η ψαλτικ παρδοση αποτελε το ομοοσιο γννημα του Ορθοδξου Ναο, στον
οποο τελεσιουργονται και επιτελονται οι ιερς ακολουθες των διαφρων εορτν του
εκκλησιαστικο τους, πως και οι διφορες λλες τελετς, σμφωνα με το λειτουργικ
Τυπικ. Σημεινεται τι η ιερτητα του χρου δεν εναι αφηρημνη ννοια, γιατ ακολουθε
συγκεκριμνους λογικος τπους. Αναλυτικτερα, οι πιστο στον χρο του Ναο
συγκροτον την ιερ κοιντητα του Σματος της Εκκλησας που μετχει στο ιερ Δεπνο.
τσι, η λογικ λατρεα, πως εναι γνωστ, ενοποιε και συνχει την κοινωνα που
αυτοπροσδιορζεται και εκφρζεται συλλογικ με τις ιερς τχνες, τη ναοδομα, τη
ζωγραφικ, την ποηση, τη μουσικ. Στον Να η ψαλτικ δεν διεγερει το συνασθημα και
δεν προκαλε καμα προσωπικ συλλογικ συγκνηση. Αντθετα, «αλλοινει» την
παρξη, ερμηνεει το θεο και ρρητο κλλος και αποκαλπτει το μυστριο του Ποτηρου
της Ζως στο πρσωπο του Χριστο. Σε τελικ ανλυση, ο Νας με τη δοξολογικ
θερηση της ψαλμωδας στο πλασιο του εορτολογου εναι ννοια υπαρξιακ και
πανανθρπινη, που προβλλει ολκληρο το μκος της ιστορας με την ισχυρ προσδοκα
του μλλοντα αινα, της αιωνιτητας.
Τα Αναλγια. Η ψαλτικ τχνη θεωρεται ως η αμεστερη κφραση της λα-τρεας. Για αυτ
ακριβς τον λγο η θση των ψαλτν τοποθετεται σε ειδικ αλλ και περοπτη θση του
Ναο. τσι, τα Αναλγια αποτελον τους ειδικος χρους που συγκεντρνουν τους δο
χορος των Ψαλτν. Ουσιαστικ, πρκειται για μια μετεξλιξη της αρχακς αταξικς
κοινωνας, κατ την οποα ο λας χωριζταν σε δο μρη στο κντρο του Ναο. Ειδικτερα,
κατ τη βυζαντιν εποχ καθορζεται η τξη του καττερου κλρου των ψαλτν που
συγκεντρωνταν στη Σωλα, να δετερο εππεδο του Ναο, ανμεσα στον λα και το
τρτο υψηλτερο εππεδο του Ιερο Βματος. Εδ στη μση, ορθνεται ο μβωνας, να
καλλιμρμαρο υψηλ βμα με τσσερις βαθμδες εκατρωθεν για τη χρση ψαλτν και
διακνων. Η αμφιθεατρικ αυτ διταξη αναδεκνυε τον Να και εξυπηρετοσε καλτερα
το οπτικοακουστικ αποτλεσμα των δρωμνων. Τα Αναλγια απλοποιον τα δρμενα
των ψαλτν και των διακνων που χρη&s
Ψαλτικς Τχνης (Βυζαντινς Μουσικς), πως περιγρφεται στο συνημμνο στο
παρν Δελτο Στοιχεου υλης Πολιτιστικς Κληρονομις που φρει τον ττλο
«Ψαλτικ Τχνη».
Συνημμνα: Το Δελτο Στοιχεου ΑΠΚ (μνο στην κοιν. 1) Eσωτερικ Διανομ: ΔΝΠΑΑΠΚ/ΤΑΠΚΔΘ
H Γενικ Διευθντρια Αρχαιοττων & Πολιτιστικς Κληρονομις του ΥΠΟΠΑΙΘ
λενα Κρκα
και Ενημρωσης Κοινο
Χ. Μκα
Πνακας Αποδεκτν
1. Ελληνικ Εθνικ Επιτροπ για την UNESCO, Ακαδημας 3, Τ.Κ. 10027
2. Αντνιος Ε. Αλυγιζκης, Δρ. Καθηγητς Βυζαντινς Ψαλτικς και Μουσικολογας Κυδωνιν 6, 546 55 Ντεπ
Θεσσαλονκη
Hellenic Ministry of Culture, Education & Religious Affairs General Directorate of Antiquities and Cultural Heritage Directorate of Modern Cultural Assets and
Intangible Cultural Heritage
YΠΠΟΠΑΙΘ/ΓΔΑΠΚ/ΔΝΠΑΑΠΚ/
ΤΑΠΚΔΘ/203432/120098/1013/228
Address : 17 Ermou Str, Athens Postal Code :105 63 Information : Maria Sereti Tel. number : 0030 210-32 40 645 Fax : 0030 210- 32 40 388 E-mai :[email protected]
CC: Attached table of recipients
Subject: Inscription of the element with the title “Τhe art of Chanting (Byzantine music)” on the National Inventory of Intangible Cultural Heritage. Taking into consideration: A) The provisions: 1. of the law No 3028/2002 “For the protection of antiquities and cultural heritage in general” (O.G.G. 153/A/28.06.2002) 2. of the law No 3521/2006 “Ratification of the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage (O.G.G. 275/A/22.12.2006) 3. of the Presidential Decree No 104 (O.G.G. 171/A/28.8.2014) "Structure of the Ministry of Culture and Sports", modified and in force according with article 31 of the law No 4305/2014. 4. of the Presidential Decree No 24 (O.G.G. 20/A/27.1.2015). 5. of the Ministerial Decision with the ref. number ΥΠΠΟΑ/ΓΔΔΥ/ΔΟΕΠΥ/275876/40938/ 377/24.10.2014 (O.G.G. 2890/B/29-10-2014) Β) Τhe file Dr. Antonios E. Aligizakis submitted to the Directorate of Modern Cultural Assets and Intangible Cultural Heritage. We approve the inscription of the element with the title “Τhe art of Chanting (Byzantine music)”, as described in the Form of the element, on the National Inventory of Intangible Cultural Heritage.
The General Director of Antiquities and Cultural Heritage
Elena Korka
RECIPIENTS
1. Hellenic National Commission for UNESCO, 3 Akadimias Str, Postal Code 10027
2. Dr. Antonios E. Aligizakis, Professor of Byzantine Chanting and Musicology
6 Kydonion str, P.C. 546 55, Thessaloniki
EΘΝΙΚΟ ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ ΑΛΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ
ΨΑΛΤΙΚΗ
καλοφωνα, ψαλτικ τχνη
2. Ταυττητα: Η μνημοτεχνικ απδοση των μελωδιν στις εκκλησιαστικς ακολουθες
(συντελεστς, λειτουργικ Τυπικ, σχεδιασμς μουσικν δρωμνων, εξοπλισμς βιβλων,
εκπαδευση) και τα χαρακτηριστικ πολιτιστικ στοιχεα και ιδιματ της.
3. Πεδο ΑΠΚ
παρχονται, αποκλειστικ, στον χρο των εκκλησιαστικν σκηνικν
τελετουργιν. Οι συνιστσες αυτς απαιτον μακροχρνιες σπουδς και
συστηματικς ασκσεις στους εκκλησιαστικος χορος, που οι εκπαιδευμενοι
εξειδικεονται σε συγκεκριμνες βαθμδες και ειδικτητες (Αναγνστης,
Κανονρχης, Βοηθς, Δομστικος, Λαμπαδριος, Πρω-τοψλτης). τσι, οι
γνσεις της ψαλτικς μεταβιβζονται απ τους παλαιτερους στους νετερους
προφορικ. Μνημοτεχνικς, επσης, πρακτικς μθοδοι και μελοποιημνες σημες
φρσεις λξεις ακμη στιχουργματα συνοψζουν τις βασικς πρακτικς
γνσεις (ερμηνεες, νανες, νεανς, ναν, για κ.λπ.).
• Οι λειτουργικς τχνες ως αυτοπροσδιοριστικ πολιτισμικ μσα Η ψαλτικ
σε συνδυασμ με την εκκλησιαστικ ποηση (ψαλμος, μνους), εναι η κατ’ εξοχν
λειτουργικ τχνη στο πλασιο των ιερν ακολουθιν στους ορθοδξους ναος.
Χρησιμοποιεται σε μεγλο αριθμ σταθερν εορτν, τελετν και ιεροπραξιν
κατ τη διρκεια του τους, τις οποες καλπτει σε υψηλ πο-σοστ και με
διαφορετικ ρεπερτριο για κθε μα απ αυτς. Η δυνατ αυτ κοινωνικ
κφραση, με τα πρωττυπα λειτουργικ στοιχεα της, τον απαρμιλλο λυρισμ και
τα ποικλα πολιτισμικ και αυτοπροσδιοριστικ μσα: γλσσα, ποηση, μουσικ,
ρυθμς, κνηση, μφια κ.., επαληθεεται μεσα, αν ληφθε υπψη η αθρα
συμμετοχ του λαο στις λειτουργικς πρξεις. Αυτ ακριβς εναι και η σημασα
του εκκλησιαστικο ρουλειτουργα (λτος-ργο = ργο λαο).
• Γνσεις και πρακτικς που αφορον την προφορικ και γραπτ παρδοση
της ψαλτικς τχνης Η επιτυχα του ργου της ψαλτικς εναι συνυφασμνη με
την πολχρονη θτευση των ψαλτν στην ιεραρχα του εκκλησιαστικο χορο.
Ειδικτερα, οι συγκεκριμνες ειδικς γνσεις αναφρονται στο σστημα των οκτ
χων και την οκτηχη ταξινμηση και κωδικοποηση ολκληρου του μουσικο
ρεπερτορου. Τα τεχνικ αυτ θματα αφορον σε οκτ ανεξρτητα μεταξ τους
μελικ πρτυπα, τα οποα ακολουθον συγκεκριμνους τεχνικος και θεωρητικος
καννες. Η τυποποηση αυτ με ορισμνες και εξειδικευμνες πρακτικς εφαρμογς
διαμορφνει ιδιατερες μελωδικς εικνες, που χαρακτηρζουν αποκλειστικ και
μνο το φος, το θος και τη μορφολογα του μλους. Ωστσο, κθε να απ τα
οκτ μελικ πρτυπα σχηματζει σειρς ολκληρες μελωδικν τραγουδιστικν
μοντλων, τα τροπρια, παρλληλα με τις βιβλικς και λλες εξωβιβλικς ωδς. Σε
πολλς εκατοντδες προσμετρνται οι πρωττυπες αυτς συνθσεις των
εκκλησιαστικν μελωδν, οι οποες τσο ως προς τη μουσικ, σο και την ποηση
εκφρζονται με εξαιρετικ λιτ μσα, αλλ με ασυνθη και απαρμιλλη δναμη. Τα
χαρακτηριστικ αυτ γνωρσματα με τις συχνς και πυκνς επανα-λψεις των
μελωδιν στις εορτς και τελετουργες του εκκλησιαστικο τους συγκροτον τις
πιο βσιμες και αποτελεσματικς γνσεις και πρακτικς που εξασφαλζουν την
αποστθιση και τη δισωσ τους. Αναμφβολα, η προφορικ παρδοση στην
ψαλτικ, πως και σε λλες μουσικς παραδσεις, συμβλλει καθοριστικ στο
παιδαγωγικ της ργο. Απ την λλη πλευρ, η γραπτ παρδοση φανεται πως
αποτελε πλον αδριτη ανγκη, που καλπτεται με μεγλη καθυστρηση κατ τη
μεσοβυζαντιν περοδο, με να αρχακ τπο σημειογραφας περιορισμνων
δυνατοττων, αλλ με προοπτικς εξλιξης. τσι, με τις μεταγενστερες
σημειογραφες, αλλ και τις θεωρητικς και πρακτικς πραγματεες οι γνσεις της
ψαλτικς διευρνονται δημιουργντας ναν υψηλο επιπδου αυτνομο μουσικ
πολιτισμ. Χιλιδες πλον μουσικ χειργραφα και ντυπες εκδσεις της
βυζαντινς, μεταβυζαντινς και σγχρονης εποχς καταγρφουν τα ψαλμικ,
τροπαριακ, αλλ και τα μορφικ κλασικ ψαλτικ μλη, τα οποα, ββαια,
αποτελον ναν ασφαλ οδηγ μνμης της προφορικς παρδοσης που φανεται
τι ασκε μχρι σμερα καθοριστικ ρλο στην εφαρμογ της ψαλτικς πρξης.
• Τεχνογνωσα που συνδεται με τα παραδοσιακ μουσικ και ποιητικ
σχματα Η ψαλτικ εναι μια ζωνταν τχνη. τσι, η πρακτικ εφαρμογ της
υφσταται συγκεκριμνες εξελξεις και προσαρμογς, δεδομνου τι ως λγια
παρδοση συνδεται με διαχρονικ αλλ και μεταβαλλμενα μουσικ και ποιητικ
πρτυπα, μια σζευξη, δηλαδ, στοιχεων πολλαπλν εμπλουτισμν. τσι, η
τεχνο-γνωσα που αναπτσσεται στον χρο αυτ ανιχνεεται με την προσγγιση
συγκεκριμνων κριτηρων και με βση τις εκστοτε διαμορφομενες ιστορικς
αναγκαιτητες. Απ τις σημαντικτερες, ωστσο, παραμτρους μιας συνολικς
εικνας της τεχνογνωσας, που συνδεται με το ευρ πεδο των ειδικν γνσεων,
αφορ στις συγκεκριμνες ειδικτητες που διαμορφνουν το συνολικ ργο της
ψαλτικς. Ειδικτερα, η ψαλτικ εναι αποκλειστικ χορικ τχνη, η οποα
διαμορφ-νεται στις ιερς ακολουθες και τελετς των ναν στο πλασιο μουσικν
χορν: Τον Α, τον Β (Δεξις-Αριστερς) και τον χορ του Ιερο Βματος.
Ολκληρο το ργο κατευθνεται απ τον κορυφαο του Α Χορο, τον
Πρωτοψλτη, που επι-λγει και συντονζει ολκληρη τη μουσικ εξλιξη. Το κριο
ρεπερτριο διαμοιρζεται στους δο χορος. Ο χορς του Ιερο Βματος
παρεμβανει σε τακτς περιπτσεις εκφωνητικ και ψαλτικ. Οι επιμρους
παραπνω παρεμβσεις των τριν μουσικν χορν, καθς επσης ολκληρη η
εξλιξη των ιερν ακολουθιν καταγρφεται λεπτομερς στις ειδικς εκδσεις του
λειτουργικο Τυπικο. Συμπερασματικ, οι πολπλοκες γνσεις και τεχνικς της
ψαλτικς, κυρως δε του μουσικο ρεπερτορου, εμπεδνονται στις εκκλησιαστικς
τελετουργες και μεταδδονται προφορικ κυρως απ τον Πρωτοψλτη, που
αποκα-λεται απ τους μαθητευμενους χορωδος Δσκαλος. Κθε Δσκαλος
διατηρε τις προσωπικς του επιλογς ανλογα με τις φωνητικς ιδιομορφες του.
Το φος, τλος, ο χαρακτρας, η μορφολογα και η ιεροπρπεια της ψαλτικς
συνιστον τα βασικ γνωρσματ της, που επηρεζουν μεσα την τεχνογνωσα,
τις θεωρητικς και πρακτικς ρυθμσεις της. Με αυτ τα δεδομνα η μαθητεα στους
εκκλησιαστικος χορος αποτελε το μνο διαβαθμισμνο και ολοκληρωμνο
πργραμμα σπουδν που αποκτ, σμφωνα με την Πατριαρχικ παρδοση, για
τις μεγαλτερες βαθμδες υπηρεσας του Λαμπαδαρου και του Πρωτοψλτου
θητεα περπου τριν δεκαετιν με ναρξη το δκατο δκατο πμπτο τος της
ηλικας για τη θση του Κανονρχου.
Τπος: Τα μεγλα κντρα της Ορθοδοξας: Πατριαρχικς Νας Κωνσταντινουπλεως,
τα καθολικ των Ιερν Ναν Αγου ρους, Μητροπολιτικς Νας Αθηνν. Ναο λλων
Μητροπλεων, Ενοριν και Μονν Ελλδας, Κπρου.
Λξεις-κλειδι: Ψαλτικ τχνη, Ψαλτικ, Παπαδικ Τχνη, Ψαλμωδα, Πρωτο-ψλτης,
Λαμπαδριος, Δομστικος, Καλοφωνα, Μελουργα, Χορς, Βυζαντιν μουσικ, Τυπικ,
Αναστασιματριο, Δοξαστριο, Ειρμολγιο.
ΙΙ. Ταυττητα του φορα του στοιχεου ΑΠΚ
Φορες της τχνης εναι οι διακεκριμνοι Πρωτοψλτες των μεγλων κντρων της
Ορθοδοξας. Πρωτοψλτες λλων Μητροπλεων, Ενοριν, Μονν κ.λπ.
Θεσμο που αναδεικνουν και προγουν το επιστημονικ ργο της ψαλτικς ως
καλλιτεχνικς κληρονομις, πολιτισμικο αγαθο και λγιας παρδοσης, που συμβλλει
ουσιαστικ στη μρφωση και τον αυτοπροσδιορισμ του κοινωνικο συνλου, εναι:
• Πατριαρχικν δρυμα Πατερικν Μελετν, Αρχεον Βυζαντινς
Μουσικς. Δραστηριτητες: Υλοποηση ευρωπακν προγραμμτων ψαλτικς:
INTERREG, ΕΠΕΑΕΚ (εκθσεις παλαιτπων, ψηφιοποισεις χειρογρφων,
δσκων βινυλου, ηχογραφσεις, βι-ντεοσκοπσεις Ιερν Ακολουθιν,
εκδσεις). Σειρ εκδσεων: «Ψαλτικ Βλατδων». Σεμινρια: «Πρακτικς
Φωνητικς στην ψαλτικ τχνη». Διεθυνση: Ιερ Μον Βλατδων, Επταπυργου
64, 546 34 Θεσσαλονκη Τηλ.: 30.2310.203620, 202.302, e-mail: [email protected]
• Ιερ Σνοδος της Εκκλησας της Ελλδος-δρυμα Βυζαντινς
Μουσικολογας. Δραστηριτητες: Σειρ εκδσεων: «Μελται», κατλογοι
χειρογρφων, αυτοτελες εκδσεις κ.. Ηχογραφσεις, σειρ δισκογραφας:
«Βυζαντινο και μεταβυζαντινο μελουργο». Οργνωση συνεδρων, λατρευτικν
και λλων χορωδιακν εκδηλσεων. δρυση χορο ψαλτν: «Μαστορες της
Ψαλτικς Τχνης», Συναυλες. Διεθυνση: Ιωννου Γενναδου 14, 115 21
Αθνα. Τηλ.: 210-3843545.
προστασα του ιεροψαλτικο ργου, την ρευνα και την ανδειξη χορωδιν.
• Σλλογος προς διδοσιν της Εθνικς
Μουσικς. Δραστηριτητες: Ηχογραφσεις, εκδσεις, διαλξεις, αρχεο,
βιβλιοθκη κ.λπ. Διεθυνση: ρσης 9 και Πουλχερας, Λφος του Στρφη, 114 73
Αθνα.Τηλ.: 210 8237447, Fax: 210 8811930, e-mail: [email protected]
• Πανελλνιος Σνδεσμος Ιεροψαλτν «Ρωμανς ο Μελωδς» και Ιωννης ο
Δαμασκηνς. Δραστηριτητες: Χορωδιακς εκδσεις σειρς δσκων βινυλου.
Χορωδιακς εκδηλσεις. Συνδικαλιστικ προθηση εργασιακν θεμτων των
Ιεροψαλτν. Διεθυνση: Ακαδημας 95, 106 77 Αθνα, e-mail: [email protected]
• Κντρο Εκκλησιαστικς Μουσικς-Βυζαντιν Λειτουργικ
επιστημονικο περιοδικο. Χορωδιακς αντιφωνικς εκδηλσεις δο χορν. Τηλ.:
2310 429384, e-mail: [email protected]
• Κντρο Ερενης και Προβολς της Εθνικς Μουσικς. Δραστηριτητες: Ωδεο
«Σμων Καρς». ρευνα και προβολ της εθνικς μουσικς. Μουσικ,
Λαογραφικ και Φιλολογικ Αρχεο Σμωνος και Αγγελικς Καρ. Διεθυνση:
ρσης 9 και Πουλχερας, Λφος του Στρφη, 11473 Αθνα. Τηλ.: 210 8237447,
Fax: 210 8811930, e-mail: [email protected]
Χορωδες με δημοσιευμνο ργο
Χορωδιακς εκδηλσειςΔιεθυνση: Νικηταρ 2-4 και Εμ. Μπενκη, Αθνα. Τηλ.:
210 3603111, 8823923
εκδηλσεις. Εκδσεις CDs.Διεθυνση: Δημοσθνους 117 Καλλιθα, 176 72
Αθνα. Τηλ.: 210 9598967, e-mail: copolitan.gr st: http://www.copolitan.gr/
• Πανεπιστημιακ Βυζαντιν Χορωδα. Δραστηριτητα: Χορωδιακς εκδηλσεις.
Εκδσεις CDs. Επιστημονικ και ερευνητικ ργο. Προθηση επιστημονικο
περιοδικο. Διεθυνση: Κυδωνιν 6, 546 55 Θεσσαλονκη.Τηλ.: 2310 429384, e-
mail: [email protected]
βιβλων, CDs.Διεθυνση: Αιολς Πικρμι, Τ.Θ. 1410, Τ.Κ. 19009 Τηλ.: 6977408907,
Fax: 210 6035128, e-mail: [email protected]
1. Περιγραφ
Η ψαλτικ, ως ζωνταν παραδοσιακ τχνη, θεωρεται απ τα σημαντικτερα πολιτισμικ
αγαθ, που συμβλλουν δυναμικ στον αυτοπροσδιορισμ και την αυτογνωσα του
νετερου ελληνισμο. Τα χαρακτηριστικ της ψαλτικς συνθτουν να ισχυρ κρμα
ελληνικο λγου, ρυθμο και μλους, συνυφασμνα με ιδιτυπες τεχνοτροπες και
μορφολογικ ιδιματα, που μεταφρονται απ στμα σε στμα.
2. Αναλυτικ περιγραφ
Η ψαλτικ τχνη αναπτσσεται και αναδεικνεται στα μεγλα κντρα της Ορθοδοξας, το
Οικουμενικ Πατριαρχεο, το γιον ρος και την Εκκλησα της Ελλδος. Η κορυφαα αυτ
κφραση του ελληνικο πολιτισμο διαδδεται σε λο το ερος της ανατολικς λεκνης της
Μεσογεου και στις σλαβικς περιοχς μεταφερμνη σε πολλς γλσσες.
Οικουμενικ Πατριαρχεο. Η ψαλτικ πρξη του Πατριαρχεου ανιχνεεται σε λο το
μκος των αρχαων παραδσεων με βασικος σταθμος το Ασματικ Τυπικ της
μεσοβυζαντινς περιδου, τη θεωρητικ και πρακτικ ανπτυξη της μελουργας κατ την
Παλαιολγεια εποχ και τη μουσικ μεταρρθμιση κατ τον 19ο αινα. Η Πατριαρχικ
ψαλτικ παρδοση και το φος της Μεγλης Εκκλησας αποτελε ειδικ προνμιο των
Πατριαρχικν Ψαλτν. Οι ννοιες, ωστσο, Οικουμενικ Πατριαρχεο και φος της
Μεγλης Εκκλησας εναι κατηγορες οντολογικς και υπερβατικς, οι οποες βινονται και
υλοποιονται σχολαστικ σμφωνα με το Πατριαρχικ Τυπικ στις ιερς ακολουθες. Την
τρηση του Τυπικο για λους τους συντελεστς επιτηρε ο Πρωτοψλτης. Ο διος με τη
συσσωρευμνη εμπειρα του συντσσει το Τυπικ, το οποο εγκρνεται απ την Ιερ
Σνοδο. Το Οικουμενικ Πατριαρχεο συνεπς εναι η κοιτδα της ψαλτικς παραδσεως,
πως υλοποιεται με το Πατριαρχικ Τυπικ, οι Διατξεις του οποου τυγχνουν ιδιαιτρου
σεβασμο απ λες τις κατ τπους Εκκλησες. Τα μορφολογικ ωστσο στοιχεα, τα
τεχνικ ιδιματα και οι τυπολογες της ψαλτικς εκτλεσης ποικλλουν κατ εποχ και
πρσωπα Πρωτοψαλτν. τσι, διαμορφνονται οι διφορες ψαλτικς «Σχολς» με τα
αντστοιχα χαρακτηριστικ τους γνωρσματα, που επηρεζουν και τις λλες κατ τπους
τεχνοτροπες.
γιον ρος. Η ψαλτικ παρδοση του Αγου ρους διασζει διαχρονικ τα περισστερα
και σημαντικτερα μνημεα σε χειργραφους κδικες της ψαλτικς. Διατηρε ακμη επ
αινες τις πιο αυθεντικς μορφς της φωνητικς παρδοσης με τις καθημερινς
λειτουργικς συνξεις. Παρ τατα το γιον ρος ευρσκεται σε συνεχ αλληλεξρτηση με
την Πατριαρχικ ψαλτικ παρδοση. Το Αγιορειτικ, ωστσο, φος εναι σεμνοπρεπς,
λιτ, προ και υπεργινο. Αφορμται απ την παλαι ασκητικ παρδοση του
Ιεροσολυμιτικο Τυπικο, την οποα επενδει με μεταγενστερα στοιχεα. Στη νετερη
αγιορειτικ ψαλτικ πρξη ξεχωρζουν τρεις κυρως μουσικς «Σχολς», η Διονυσιτικη, η
Βατοπεδιν και η Δοχειαριτικ με σημαντικς και ενδιαφρουσες λλες ψαλτικς δραστη-
ριτητες.
Εκκλησα της Ελλδος. Η ψαλτικ παρδοση περιλαμβνεται με διατγματα σε μουσικς
σχολς που ιδρονται απ τις πρτες Κυβερνσεις του ελληνικο κρτους. Παρ το ειδικ
αυτ ενδιαφρον, που εκφρζεται απ τον διο τον Ιωννη Καποδστρια, οι Σχολς δεν
ευδοκιμον. Η Εκκλησα της Ελλδος φανεται τι οργαννει πληρστερα το θμα της
ψαλτικς. Μετ απ σχετικ ατημ της προς το Οικουμενικ Πατριαρχεο αρχς του 20ο
αινα αποστλλεται στην Αθνα διακεκριμνος μουσικοδιδσκαλος απ την
Κωνσταντινοπολη (Κωνστα-ντνος Ψχος), ο οποος δραστηριοποιεται στο Ωδεο
Αθηνν. Η προοπτικ που ανογεται φανεται αρχικ να καρποφορε. Καλπτει μως
περισστερο το επιστημονικ σκλος. Ιδιωτικς πρωτοβουλες (Σμων Καρς) φανεται
πως καλπτουν περισστερο τις πρακτικς μουσικς ανγκες. Η στροφ, ωστσο, της
Εκκλησας της Ελλδος να οργανσει το εκκλησιαστικ Τυπικ και το ψαλτικ ργο
(Επσκοπος Διονσιος Ψαριανς-Πρωτοψλτης Σπυρδων Περιστρης) φνηκε ιδιατερα
επιτυχς, αναδεικνοντας τον Καθεδρικ Μητροπολιτικ Να Αθηνν να απ τα μεγλα
λειτουργικ κντρα. Οι βασικς παρμετροι της επιτυχας εντοπζονται στην ευταξα των
ιερν ακολουθιν, την επιλογ των συντελεστν τους (Ιερες, Δικονοι, Ψλτες, Χορωδο)
και την καθιρωση του κλασικο μουσικο ρεπερτορου. τσι, αποκρυσταλλνεται να
υποδειγματικ και ιεροπρεπς λειτουργικ ιδωμα (στυλ) στη μουσικ, την ρθρωση των
αναγνωσμτων, τις εκφωνσεις, το κρυγμα, τις κινσεις, τα λειτουργικ μσα, που
καθιερνεται μσω των ραδιοφωνικν και τηλεοπτικν εκπομπν. Αναμφβολα η
συμβολ της Εκκλησας της Ελλδος στην προβολ και ανδειξη των πολιτιστικν και
μορφωτικν μσων της, πως εναι η μουσικ, η ποηση, η γλσσα, το κρυγμα και η
κοινωνικ της δρση, σημεινεται εξαιρετικ αποδοτικ απ τα μσα του 20ο αινα μχρι
σμερα. Το ενδιαφρον, επσης, της Εκκλησας της Ελλδος για την ψαλτικ παρδοση
διευρνεται με την υποδειγματικ οργνω-ση του Ιδρματος Βυζαντινς Μουσικολογας
(1970).
3. Τπος και μσα επιτλεσης σκησης του στοιχεου ΑΠΚ. Χρος που συν-
δεται με την επιτλεση/πραγματοποηση του στοιχεου ΑΠΚ
Ο Νας. Η ψαλτικ παρδοση αποτελε το ομοοσιο γννημα του Ορθοδξου Ναο, στον
οποο τελεσιουργονται και επιτελονται οι ιερς ακολουθες των διαφρων εορτν του
εκκλησιαστικο τους, πως και οι διφορες λλες τελετς, σμφωνα με το λειτουργικ
Τυπικ. Σημεινεται τι η ιερτητα του χρου δεν εναι αφηρημνη ννοια, γιατ ακολουθε
συγκεκριμνους λογικος τπους. Αναλυτικτερα, οι πιστο στον χρο του Ναο
συγκροτον την ιερ κοιντητα του Σματος της Εκκλησας που μετχει στο ιερ Δεπνο.
τσι, η λογικ λατρεα, πως εναι γνωστ, ενοποιε και συνχει την κοινωνα που
αυτοπροσδιορζεται και εκφρζεται συλλογικ με τις ιερς τχνες, τη ναοδομα, τη
ζωγραφικ, την ποηση, τη μουσικ. Στον Να η ψαλτικ δεν διεγερει το συνασθημα και
δεν προκαλε καμα προσωπικ συλλογικ συγκνηση. Αντθετα, «αλλοινει» την
παρξη, ερμηνεει το θεο και ρρητο κλλος και αποκαλπτει το μυστριο του Ποτηρου
της Ζως στο πρσωπο του Χριστο. Σε τελικ ανλυση, ο Νας με τη δοξολογικ
θερηση της ψαλμωδας στο πλασιο του εορτολογου εναι ννοια υπαρξιακ και
πανανθρπινη, που προβλλει ολκληρο το μκος της ιστορας με την ισχυρ προσδοκα
του μλλοντα αινα, της αιωνιτητας.
Τα Αναλγια. Η ψαλτικ τχνη θεωρεται ως η αμεστερη κφραση της λα-τρεας. Για αυτ
ακριβς τον λγο η θση των ψαλτν τοποθετεται σε ειδικ αλλ και περοπτη θση του
Ναο. τσι, τα Αναλγια αποτελον τους ειδικος χρους που συγκεντρνουν τους δο
χορος των Ψαλτν. Ουσιαστικ, πρκειται για μια μετεξλιξη της αρχακς αταξικς
κοινωνας, κατ την οποα ο λας χωριζταν σε δο μρη στο κντρο του Ναο. Ειδικτερα,
κατ τη βυζαντιν εποχ καθορζεται η τξη του καττερου κλρου των ψαλτν που
συγκεντρωνταν στη Σωλα, να δετερο εππεδο του Ναο, ανμεσα στον λα και το
τρτο υψηλτερο εππεδο του Ιερο Βματος. Εδ στη μση, ορθνεται ο μβωνας, να
καλλιμρμαρο υψηλ βμα με τσσερις βαθμδες εκατρωθεν για τη χρση ψαλτν και
διακνων. Η αμφιθεατρικ αυτ διταξη αναδεκνυε τον Να και εξυπηρετοσε καλτερα
το οπτικοακουστικ αποτλεσμα των δρωμνων. Τα Αναλγια απλοποιον τα δρμενα
των ψαλτν και των διακνων που χρη&s
