ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΑΜΠΑΤΑΚΑΚΗΣ

δοσμένος ως άντραςΗ queer ποιητική του Δημήτρη Δημητριάδη

laquoΔικό μας είναι μόνον το τίποτε Δηλαδή η απόσταση [hellip] Αυτή που γέννησε την ποίηση

του Καβάφη Ο Καβάφης ήταν ελληνικός επειδή ήταν μακριά αλλού Δεν ήταν εδώ δεν ήταν μαζί

δεν ήταν δικός τους δεν τους θεωρούσε δικούς τουraquo1

H Kαλλιόπη Εξάρχου στην πρόσφατη μονογραφία της για το θέατρο του

Δημητριάδη κάνει μια πολύτιμη διαπίστωση αξιολογώντας την παρέκκλιση από την

κανονικότητα ως απόλυτο θεμέλιο του έργου του συγγραφέα laquoσε όλη τη

δραματουργία του [Δημητριάδη] τα πρόσωπα lsquoπάσχ[ουν] από άνθρωποrsquo [Δ

Δημητριάδης Κατάλογοι 5-8 Άγρα Αθήνα 1986 25] διάγοντας βίο δι-εστραμμένο

με την κυριολεκτική έννοια της λέξης δηλαδή στραμμένου σε άλλη κατεύθυνση

πέραν του αποδεκτούraquo2 Πρόκειται για το λογοτεχνικό ανάπτυγμα μιας κοινωνικής

οντολογίας που οργανώνεται γύρω από τον άξονα της καταστροφής και της διάλυσης3

κάθε κανονικότητας και είναι δυνατό να θεωρηθεί μετασχηματισμός μιας γνωστής

λογοτεχνικής αντίληψης του κόσμου ως νομοτελειακά εχθρικού και ανοίκειου για

τους διαφορετικούς μόνο που εν προκειμένω η υπονόμευση των ετεροκανονικών

αντιλήψεων για το έμφυλο υποκείμενο συνιστά μείζονα λειτουργικό παράγοντα Σε

αυτήν τη νέα αντι-πατριαρχική συνθήκη η ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ της οδύνης όπως και η

αντεπίδοσή της στους πραγματικούς αυτουργούς του κακού συλλειτουργούν

παραγωγικά προς ένα αναδιαρθρωμένο σχέδιο του πάσχειν λιγότερο αντίξοο όχι

όμως και ανώδυνο για τους ηθικά αντικανονικούς Και μολονότι δεν καταργείται

η γνωστή δραματουργική συνθήκη που από τον Σενέκα μέχρι την Κane εξισώνει το

ζην με το πάσχειν με τον Δημητριάδη ανατάσσονται οι παραδοσιακές ρυθμίσεις του

φύλου και προσδιορίζεται ακριβέστερα η προέλευση του Κακού από μια

ετεροφυλόφιλη (κοινωνική) μήτρα4 που γεννά καταστολές) Και πράγματι στο θέατρο

1 Δημήτρης Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες Άγρα Αθήνα 2005 122 Καλλιόπη Εξάρχου Δημήτρης Δημητριάδης Το Θέατρο του Ανθρωπισμού εκδ Σοκόλη Αθήνα 2016

193 Πβ Δημήτρης Τσατσούλης laquoΤο θέατρο της στέρησης και της καταστροφήςraquo Δημήτρη Δημητριάδη

Ομηριάδα Τρίπτυχο Ίνδικτος Αθήνα 2007 103-24∙ Δήμητρα Κονδυλάκη Ο θεατρικός Δημήτρης

Δημητριάδης Εξερευνώντας τη δυνατότητα του αναπάντεχου Νεφέλη Αθήνα 2015 27-304 Ο όρος της Judith Butler Αναταραχή φύλου Ο φεμινισμός και η ανατροπή της ταυτότητας μτφ Γ

Καράμπελας εκδ Αλεξάνδρεια Αθήνα 2009 60-1

του Δημητριάδη παρατηρείται μια ειδική μέριμνα για τον αναδιοργάνωση των

παραδοσιακών διατάξεων του ζην

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα-σχέδιο μετασχηματισμού είναι η Τρωάς όπου ο

συγγραφέας ανέπτυξε σαφέστερα αυτόν τον μηχανισμό ανάθεσης της οδύνης από το

υποτιθέμενο παθητικό στο υποτιθέμενο ενεργητικό όταν ο κάθε Άντρας

αγκαλιασμένος με τον πόλεμο και τελειώνοντας στην αγκαλιά του συνοψίζεται σε

Τρωάδα Ταυτοχρόνως όπου ο καθ-ιερωμένος πλέον Δημητριάδης με μια

μετωνυμική χειρονομία της γραφής επιδίδει στη νεοελληνική δραματουργία την πιο

αποκλειστικά ανδρική πράξη καταστροφής τον πόλεμο και δηλαδή τη διάλυση

αλλά και την ανάκτηση ενός συντριμμένου τοπίου το οποίο νέμονταν για δεκαετίες

οι ldquoκανονικοίrdquo laquoΑνδρισμός είναι το δόσιμο και το δόσιμο ανδρεία Έτσι δόθηκα

και στον πόλεμο Σrsquo αυτόν τον πρώτο άντραraquo5 ακούμε να λένε ο Έκτορας και ο

Πρίαμος πριν συντηχθούν σε Τρωάδα αφού δόθηκαν ενεργητικά και δεν έχουν πια

laquoκαμία λύπηraquo (σε αντίθεση με τις παλιές παθητικά θρηνούσες Τρωάδες) Και με

έναν βαθιά ποιητικό τρόπο βρισκόμαστε στην περιοχή της απο-ηθογράφησης (Ας

θυμηθούμε εν παρενθέσει τι εμπειρία βίωσης του παθητικού ήταν αυτή για τους

νεαρούς Αθηναίους εφήβους όταν στο πλαίσιο των ldquoπαιδαγωγικώνrdquo Μεγάλων

Διονυσίων καλούνταν να παίξουν τις θρηνούσες σκλάβες τις δούλες ή τις ικέτιδες

στο Χορό μιας τραγωδίας)

H παρατήρηση της Σακελλαρίδου6 για τα αναθεωρημένα ειδολογικά όρια που

επιβάλλουν τα έργα του Δημητριάδη είναι το σημείο εκκίνησης αυτής της εισήγησης

που σκοπό έχει να κατατάξει ένα μεγάλο μέρος της αρχαιόθεμης δραματουργίας του

συγγραφέα (Χρύσιππος Φαέθων Τρωάς) σε έναν τύπο queer αντι-τραγωδίας με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (1) την αποκήρυξη του θεμελιακού για την ελληνική

τραγωδία δεδομένου της θεοδικίας και (2) την ιδιαιτέρως ανθρωπινότερη επενέργεια

της ύβρεως ως συντριβής μιας πατριαρχικής εξουσίας και όχι ως επιγονικής αλυσίδας

τιμωριών των αθώων (αγοριών ως επί το πλείστον) Ταυτόχρονα όμως πρόκειται για

μια νέα αντίληψη του ελληνικού την οποία θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως queer

μετα-παραδοσιακότητα που βδελύσσεται τα ετεροκανονικά προγράμματα ηθικής και

5 Δημήτρης Δημητριάδης Τρωάς Νεφέλη Αθήνα 2015 506 Έλση Σακελλαρίδου laquoΗ αναθεώρηση των ειδολογικών ορίων Το θέατρο του Δημήτρη

Δημητριάδηraquo στο Κωνσταντίνα Γεωργιάδη - Αντώνης Γλυτζουρής (επιμ) Παράδοση

και εκσυγχρονισμός στο νεοελληνικό θέατρο από τις απαρχές ως την μεταπολεμική εποχή

Πρακτικά του Γ΄ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίο ΠΕΚ Ρέθυμνο 2010 179-189

η οποία έχει μια εναργή παρουσία στην νεοελληνική τέχνη της δεκαετίας του 2010

(και καλλιτέχνες όπως ο Ευριπίδης Λασκαρίδης ο Βασίλης Νούλας ο Μανώλης

Τσίπος και φυσικά ο Πάνος Κούτρας) Δεν είναι τυχαίου εξ άλλου που ακόμη και

στην πιο παραδοσιακά gay αντίληψη του ελληνικού η ευθύνη για την τέλεση της

σεξουαλικής ἁμαρτίας τίθεται εν αμιφιβόλω στο πλαίσιο μιας διευρυμένης Ηθικής

ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΥΠΕΡ ΟΙΔΙΠΟΔΟΣ7

[hellip]Άνδρες Αθηναίοι δε σας φτάνειπου ο πατέρας μου υπήρξε ποιητήςο πρώτος του συμβολισμού εισηγητήςπου με το επίγραμμα laquoΑπάντηση στη Σφίγγαraquoέσωσε τη ζωή πολλών σας χώριαη αισθητική απόλαυσηmiddot γιατίστον ιδιωτικό του βίο εισδύετεκαι ψάχνετε για οιδιπόδεια συμπλέγματαάνομους έρωτεςκαι ηδονές που απαγορεύει η τρεχάμενη ηθική

Σας έφτανε η laquoΑπάντηση στη ΣφίγγαraquoΤrsquo άλλα ας τrsquo αφήνατε στο μισοσκόταδοΣτο κάτω κάτω το rsquoκανε εν αγνοία τουενώ εσείς το κάνετε εν πλήρει γνώσει

(Από τη συλλογή Η εποχή των ισχνών αγελάδων 1950)

Γιατί queer

Η δραματουργία του Δημητριάδη είναι μια πράξη εμπράγματης αντίστασης

και -για πολλά χρόνια- δύσκολης αφάνειας δεν επιθυμώ ωστόσο να εκτραπώ σε

αγιογραφικές προσεγγίσεις που ούτως ή άλλως αδικούν κάθε μεγάλο συγγραφέα

Πέρα από τα γλωσσικά λάθη σε μεταφράσεις αρχαιοελληνικών τραγωδιών8 ο

Δημητριάδης ήδη από τους Καταλόγους επεδείκνυε μια υπερλεξιστική εμπιστοσύνη

στη γλωσσοπλαστική του ικανότητα με αμήχανα αν μη τι άλλο αποτελέσματα Το

περιβόητο laquoαγάπησέ με αγάμησε μεraquo και ο laquoκαυλομάχος Απόλλωνraquo από τον

Ευαγγελισμό της Κασσάνδρας ανταγωνίζονται σε απάτη τον καυλοπυρέσσοντα

μολοσσό Φλωξ του Εμπειρίκου ή τον laquoοξυπατρίστατοraquo και laquoεθνοφλυγέστατοraquo

Βαρβάκηraquo (Από απορριφθέντα πανηγυρικό λόγο9) του Αλέξανδρου Σχινά 7 Ντίνος Χριστιανόπουλος Ποιήματα 3η εκδ εκδ Διαγωνίου Θεσσαλονίκη 1998 24-248 Βλ Θ Κ Στεφανόπουλος laquoΗ μετάφραση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας Διαπιστώσεις και

ερωτήματαraquo Λογείον τ 1 2011 307-3179 Αλέξανδρος Σχινάς laquoΠερί υπερλεξισμού κειμενοκολλήσεως και αθανασίαςraquo Πάλι ndash ένα τετράδιο

αναζητήσεων τχ 2-3 118

Παρrsquo όλα αυτά ακόμη και η ίδια η απόπειρα του συγγραφέα να αγαμήσει

θεμελιώδεις λέξεις της παραδοσιακής ηθικής μεταποιώντας τις σε λέξεις ανοικτής

συν-ουσίας (όχι αγάπη αγάμη) είναι μια στρατηγική εκ νέου σημασιοδότησης της

κατασκευασμένης ηθικής αλήθειας και των όρων της επιθυμίας ταυτοχρόνως όμως

συνιστά και μια πράξη εκτροπής από το κέντρο σε κάτι διάφωνο και queer επειδή

εκτός των άλλων ενδιαφέρεται να ενιδρύσει μια νέα ηθική τάξη για την ανδρεία

(δηλαδή laquoτο ανδρικόν η ανδρότης το ανδρικόν πνεύμα ο ανδρικός χαρακτήρraquo L-

S) Αναπόφευκτα και όπως είχε ήδη προαναγγελθεί από τη δεκαετία του 1990 το

queer laquoθέτει την πρόκληση μιας μορφής οργάνωσης των πραγμάτων κατά την οποία

[hellip] σκοπός και επίτευγμα θα είναι καθrsquo αυτήν η αποσταθεροποίηση της

συλλογικής ταυτότηταςraquo10 Όπως ορίζεται από τον D Halperin σε ένα από τα

ιδρυτικά κείμενα της queer θεωρίας

- Queer είναι εξ ορισμού οτιδήποτε βρίσκεται σε δυσαρμονία με το κανονικό το έγκυρο το κυρίαρχο - Το queer δεν προσδιορίζει μια κατηγορία παθολογιών ή διαστροφώνmiddot αντιθέτως περιγράφει έναν ορίζοντα πιθανοτήτων - Το queer υποκείμενο καταλαμβάνει στο κοινωνικό τοπίο μια έκκεντρη τοποθετικότητα (positionality) η οποία το καθιστά ικανό να οραματιστεί μια ποικιλία πιθανοτήτων για την αναρρύθμιση των παραδοσιακών μορφών γνώσης καθεστώτων διατύπωσης λογικών αναπαράστασης και τρόπων αυτο-κατασκευής- Το queer επιδιώκει δηλαδή την αναδιοργάνωση των σχέσεων μεταξύ εξουσίας αλήθειας και επιθυμίας11

10 Joshua Gamson ldquoMust Identity Movements Self-Destruct A Queer Dilemmardquo Social Problems 42

(1995) 403 (390-407) η έμφαση στο πρωτότυπο11 David Halperin Saint Foucault Towards a Gay Hagiography Oxford University Press New York -

Oxford 1995 62 έμφαση του γράφοντος (όλες οι μεταφράσεις από τα αγγλικά είναι του γράφοντος)

Για την Queer Θεωρία η έννοια της ταυτότητας κοινωνικά και πολιτισμικά είναι laquoυπερπλήρης επειδή

είναι πάντοτε αντικείμενο μεσολάβησης από τη γλώσσα και έχε ι ήδη εκχωρηθεί σε αυτούς που

έχουν τη δύναμη να ελέγχουν την αναπαράστασή της raquo E Patrick Johnson ldquoQueer Theoryrdquo

στο Tracy C Davis (επιμ) The Cambridge Companion to Performance Studies CUP Cambridge

2008 166 (166-181) Ιστορική επισκόπηση της έννοιας του queer στο Γιάννης Μαρνελάκης laquoΕίναι η

lsquoσεξουαλικότηταrsquo για τις lsquoλεσβιακέςγκέι σπουδέςrsquo ότι το φύλο για τις lsquoγυνεικείες σπουδέςrsquo Πεδία

lsquoκατάλληλο αντικείμεναrsquo και πολιτική της γνώσηςraquo στο Ράνια Θεοφανίδου κά (επιμ) Στενές επαφές

φύλου σεξουαλικότητας και χώρου7 κείμενα του Γιώργου Μαρνελάκη εκδFutura Αθήνα 2014 σσ

35-63 (45-52)

Εξ άλλου και ίδιος ο Δημητριάδης έχει απευθύνει το δικό του queer μανιφέστο σε

μια επίμονα υποψιασμένη ερώτηση του Γιώργου Καλιεντζίδη στο Πέρασμα στην

Άλλη Όχθη12 που τελικά είναι η έκκεντρη τοποθετικότητα του συγγραφέα

Εσείς ως πολίτης και ως συγγραφέας [hellip] πώς αντιμετωπίζετε αυτές τις ομάδες τις περιθωριακές Σας είναι αδιάφορες

Θα σου απαντήσω συγχρόνως προσωπικά και γενικά Αυτό που ονομάζουμε περιθώριο τι ορισμό θα του δίναμε [hellip] πρόκειται για ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι λειτουργούν ως άνθρωποι έξω από την κατεστημένη και παραδεδεγμένη τάξη και ηθική Αν είναι έτσι τότε ο ίδιος ο καλλιτέχνης ο λογοτέχνης είναι κάποιος που δεν ανήκει στη συντεταγμένη τάξη της κοινωνίας από μόνος του [hellip] η ανθρώπινη κατάσταση είναι στην ουσία της περιθωριακή [hellip] Πιστεύω δηλαδή ότι η ανθρώπινη κατάσταση δεν συνάδει με τις ηθικές και κοινωνικές αρχές μέσα στις οποίες είναι αναγκασμένη να ζει [hellip] [Η ερωτική επιθυμία] είναι από τη φύση της περιθωριακή και απαράδεκτη Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ευχέρεια μέσα στον κοινωνικό χώρο [hellip] σε όλες της τις μορφές [hellip] Διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αγάπης Το laquoαγαπάτε αλλήλουςraquo τους επιτρέπει όλους [hellip] Νομίζω ότι δεν τους επιτρέπει όλους Δίνεται με αυτήν την έννοια ένας ορισμός του περιθωριακού εκείνου του τρόπου που τίθεται στην άκρη [hellip]

Η ίδια η λογοτεχνία ανήκει στο περιθώριο της κοινωνίας με την έννοια ότι δεν συντάσσεται με την πεπατημένη και δεν ακολουθεί την καθιερωμένη οδό [hellip] Είναι μια συνεχής αντίστιξη Ένας αντίλογος Μια διαφωνία13

Η λογοτεχνία [hellip] είναι ένας μη επιτρεπτός τρόπος αγάπης 1 4

Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν της λογοτεχνίας ως ομοφυλοφιλίας (και δηλαδή ως

διάφωνης αθέμιτης και έκκεντρης πρακτικής) πολλά από τα αρχαιόθεμα έργα του

Δημητριάδη ακολουθούν μια queer στρατηγική ανάταξης των ldquoκανονικώνrdquo

καθεστώτων διατύπωσης αλλά και των ετεροκανονικών προγραμμάτων ηθικής όχι

με την έννοια της απλής διεύρυνσης αλλά της κατηγορηματικής Μετάλλαξης των

όρων της επιθυμίας και των ρυθμίζεων του φύλου (laquoάντρας είναι αυτός πουraquo) Όπως

κάθε μετατροπή της έννοιας του ανθρώπινου η νέα αυτή ηθική τάξη είναι δυνατό να

θεωρηθεί σύμπτωμα ενός διαφαινόμενου και στην νεοελληνική λογοτεχνία

μεταουμανισμού (posthumanism)15 που αντιλαμβάνεται πλέον την laquoετερότητα ως

νόρμαraquo16 εν όψει μιας ανακαινισμένης εκδοχής του ανθρώπινου Ταυτοχρόνως οι

αντι-τραγωδίες του Δημητριάδη απορρίπτουν την εκ νέου μουμιοποίηση μιας 12 Δημήτρης Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη Συζητήσεις με τον Γιώργο Καλιεντζίδη Άγρα

Αθήνα 2005 154-5513 Αυτ 10914 Αυτ 15515 R L Rutsky ldquoMutation History and Fantasy in the Posthumanrdquo Subject Matters A Journal of

Communication and the Self 3241 (2007 99-112 (107)16 Elizabeth Butterfield Sartre and Posthumanist Humanism Peter Lang Frankfurt 2012 19

κληρονομιάς σε μονοπολιτισμικές νόρμες (του στυλ φουστανέλα μοιρολόι και

Sprechchor) με σκοπό να αναδειχθεί το προηγουμένως απαράδεκτο και αθέμιτο ως

ηθικός και αισθητικός αντίλογος

Ειδικότερα η στρατευμένη άποψη του Δημητριάδη ότι λογοτεχνία είναι μια

τέχνη που δεν καταφάσκει τον κόσμο της καθιστά το έργο του δραστικά ιδεολογικό

αλλά και ριζικά διάφορο προς οτιδήποτε παραδεδομένο ως κανονικό laquoΗ λογοτεχνία

είναι μια ανθρώπινη έκφραση η οποία δεν συμμορφώνεται με την επικρατούσα και

επιβεβλημένη συμπεριφορά κοινωνική ηθική κτλraquo17 Ταυτοχρόνως η λογική

επιμονή του Δημητριάδη να έρθει σε ρήξη με τα καθεστηκότα λειτουργεί παραγωγικά

σε όλα τα ιδεολογικά επίπεδα προβάλλοντας ένα βασικό αίτημα αναθέασης της

παραδεδομένης lsquoκληρονομιάςrsquo αλλά κυρίως το δικαίωμα πνευματικής και

συναισθηματικής απαγκίστρωσης από αυτό που τα Heritage Studies ονομάζουν

ldquoμυθική ποιότηταrdquo18 ή ldquostate of gracerdquo19 κάθε κληρονομιάς και δηλαδή από την

φαντασιακή βίωση ενός μεθυστικού μεγαλείου Για τον Δημητριάδη μόνον η

απομάγευση είναι θεμιτή

[hellip] η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο συντίθεται μόνον από τη συνέχεια∙ η παράδοση έχει να κάνει και με τη ρήξη Η παράδοση δεν έχει μόνο στοιχεία οργανικής γραμμικής πορείας∙ εμπεριέχει ως δημιουργικό παράγοντα την ασυνέχειά της την διακοπή της ακόμη και την αναίρεσή της20

Παράδοση είναι το άγνωστο η αγωνιώδης μανιασμένη βακχική πορεία μιας λυμένης εσωτερικότητας μέσα στο σκοτάδι προς το άγνωστο Παράδοση είναι αυτό στο οποίο μέλλει να παραδοθούμε με φρενίτιδα για να μετατρέψουμε σε νέα παράδοση το μετασχηματισμένο από το πάθος μας υλικό που θα βρούμε ανυπολόγιστο εκεί μέσα [hellip] Διότι παράδοση είναι η παραδοχή της καταστροφής του ολέθρου και του μηδενισμού Παράδοση είναι το σώμα μας Είναι οι εφιάλτες μας 21

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα

17 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 15618 ldquo[The] concept of heritage not only encompasses a nationrsquos relationship to history and history-

making but also refers increasingly to the ways in which a broad range of other constituencies are

involved in the production of the past in the presentrdquo R Harrison Heritage Critical Approaches

London and New York 2013 p 519 lsquoOne is the common tendency for the past to be given a mythical quality or to be treated almost as a

realm a lost time and state of gracersquo J Carman ndash M L Stig Soslashrensen lsquoHeritage Studies An Outlinersquo

in Heritage Studies Methods and Approaches ed Carman ndash M L Stig Soslashrensen London and New

York 2009 11-28 (14)20 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 1521 Αυτ 51

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

του Δημητριάδη παρατηρείται μια ειδική μέριμνα για τον αναδιοργάνωση των

παραδοσιακών διατάξεων του ζην

Το πιο πρόσφατο παράδειγμα-σχέδιο μετασχηματισμού είναι η Τρωάς όπου ο

συγγραφέας ανέπτυξε σαφέστερα αυτόν τον μηχανισμό ανάθεσης της οδύνης από το

υποτιθέμενο παθητικό στο υποτιθέμενο ενεργητικό όταν ο κάθε Άντρας

αγκαλιασμένος με τον πόλεμο και τελειώνοντας στην αγκαλιά του συνοψίζεται σε

Τρωάδα Ταυτοχρόνως όπου ο καθ-ιερωμένος πλέον Δημητριάδης με μια

μετωνυμική χειρονομία της γραφής επιδίδει στη νεοελληνική δραματουργία την πιο

αποκλειστικά ανδρική πράξη καταστροφής τον πόλεμο και δηλαδή τη διάλυση

αλλά και την ανάκτηση ενός συντριμμένου τοπίου το οποίο νέμονταν για δεκαετίες

οι ldquoκανονικοίrdquo laquoΑνδρισμός είναι το δόσιμο και το δόσιμο ανδρεία Έτσι δόθηκα

και στον πόλεμο Σrsquo αυτόν τον πρώτο άντραraquo5 ακούμε να λένε ο Έκτορας και ο

Πρίαμος πριν συντηχθούν σε Τρωάδα αφού δόθηκαν ενεργητικά και δεν έχουν πια

laquoκαμία λύπηraquo (σε αντίθεση με τις παλιές παθητικά θρηνούσες Τρωάδες) Και με

έναν βαθιά ποιητικό τρόπο βρισκόμαστε στην περιοχή της απο-ηθογράφησης (Ας

θυμηθούμε εν παρενθέσει τι εμπειρία βίωσης του παθητικού ήταν αυτή για τους

νεαρούς Αθηναίους εφήβους όταν στο πλαίσιο των ldquoπαιδαγωγικώνrdquo Μεγάλων

Διονυσίων καλούνταν να παίξουν τις θρηνούσες σκλάβες τις δούλες ή τις ικέτιδες

στο Χορό μιας τραγωδίας)

H παρατήρηση της Σακελλαρίδου6 για τα αναθεωρημένα ειδολογικά όρια που

επιβάλλουν τα έργα του Δημητριάδη είναι το σημείο εκκίνησης αυτής της εισήγησης

που σκοπό έχει να κατατάξει ένα μεγάλο μέρος της αρχαιόθεμης δραματουργίας του

συγγραφέα (Χρύσιππος Φαέθων Τρωάς) σε έναν τύπο queer αντι-τραγωδίας με

συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (1) την αποκήρυξη του θεμελιακού για την ελληνική

τραγωδία δεδομένου της θεοδικίας και (2) την ιδιαιτέρως ανθρωπινότερη επενέργεια

της ύβρεως ως συντριβής μιας πατριαρχικής εξουσίας και όχι ως επιγονικής αλυσίδας

τιμωριών των αθώων (αγοριών ως επί το πλείστον) Ταυτόχρονα όμως πρόκειται για

μια νέα αντίληψη του ελληνικού την οποία θα μπορούσαμε να ορίσουμε ως queer

μετα-παραδοσιακότητα που βδελύσσεται τα ετεροκανονικά προγράμματα ηθικής και

5 Δημήτρης Δημητριάδης Τρωάς Νεφέλη Αθήνα 2015 506 Έλση Σακελλαρίδου laquoΗ αναθεώρηση των ειδολογικών ορίων Το θέατρο του Δημήτρη

Δημητριάδηraquo στο Κωνσταντίνα Γεωργιάδη - Αντώνης Γλυτζουρής (επιμ) Παράδοση

και εκσυγχρονισμός στο νεοελληνικό θέατρο από τις απαρχές ως την μεταπολεμική εποχή

Πρακτικά του Γ΄ Πανελλήνιου Θεατρολογικού Συνεδρίο ΠΕΚ Ρέθυμνο 2010 179-189

η οποία έχει μια εναργή παρουσία στην νεοελληνική τέχνη της δεκαετίας του 2010

(και καλλιτέχνες όπως ο Ευριπίδης Λασκαρίδης ο Βασίλης Νούλας ο Μανώλης

Τσίπος και φυσικά ο Πάνος Κούτρας) Δεν είναι τυχαίου εξ άλλου που ακόμη και

στην πιο παραδοσιακά gay αντίληψη του ελληνικού η ευθύνη για την τέλεση της

σεξουαλικής ἁμαρτίας τίθεται εν αμιφιβόλω στο πλαίσιο μιας διευρυμένης Ηθικής

ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΥΠΕΡ ΟΙΔΙΠΟΔΟΣ7

[hellip]Άνδρες Αθηναίοι δε σας φτάνειπου ο πατέρας μου υπήρξε ποιητήςο πρώτος του συμβολισμού εισηγητήςπου με το επίγραμμα laquoΑπάντηση στη Σφίγγαraquoέσωσε τη ζωή πολλών σας χώριαη αισθητική απόλαυσηmiddot γιατίστον ιδιωτικό του βίο εισδύετεκαι ψάχνετε για οιδιπόδεια συμπλέγματαάνομους έρωτεςκαι ηδονές που απαγορεύει η τρεχάμενη ηθική

Σας έφτανε η laquoΑπάντηση στη ΣφίγγαraquoΤrsquo άλλα ας τrsquo αφήνατε στο μισοσκόταδοΣτο κάτω κάτω το rsquoκανε εν αγνοία τουενώ εσείς το κάνετε εν πλήρει γνώσει

(Από τη συλλογή Η εποχή των ισχνών αγελάδων 1950)

Γιατί queer

Η δραματουργία του Δημητριάδη είναι μια πράξη εμπράγματης αντίστασης

και -για πολλά χρόνια- δύσκολης αφάνειας δεν επιθυμώ ωστόσο να εκτραπώ σε

αγιογραφικές προσεγγίσεις που ούτως ή άλλως αδικούν κάθε μεγάλο συγγραφέα

Πέρα από τα γλωσσικά λάθη σε μεταφράσεις αρχαιοελληνικών τραγωδιών8 ο

Δημητριάδης ήδη από τους Καταλόγους επεδείκνυε μια υπερλεξιστική εμπιστοσύνη

στη γλωσσοπλαστική του ικανότητα με αμήχανα αν μη τι άλλο αποτελέσματα Το

περιβόητο laquoαγάπησέ με αγάμησε μεraquo και ο laquoκαυλομάχος Απόλλωνraquo από τον

Ευαγγελισμό της Κασσάνδρας ανταγωνίζονται σε απάτη τον καυλοπυρέσσοντα

μολοσσό Φλωξ του Εμπειρίκου ή τον laquoοξυπατρίστατοraquo και laquoεθνοφλυγέστατοraquo

Βαρβάκηraquo (Από απορριφθέντα πανηγυρικό λόγο9) του Αλέξανδρου Σχινά 7 Ντίνος Χριστιανόπουλος Ποιήματα 3η εκδ εκδ Διαγωνίου Θεσσαλονίκη 1998 24-248 Βλ Θ Κ Στεφανόπουλος laquoΗ μετάφραση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας Διαπιστώσεις και

ερωτήματαraquo Λογείον τ 1 2011 307-3179 Αλέξανδρος Σχινάς laquoΠερί υπερλεξισμού κειμενοκολλήσεως και αθανασίαςraquo Πάλι ndash ένα τετράδιο

αναζητήσεων τχ 2-3 118

Παρrsquo όλα αυτά ακόμη και η ίδια η απόπειρα του συγγραφέα να αγαμήσει

θεμελιώδεις λέξεις της παραδοσιακής ηθικής μεταποιώντας τις σε λέξεις ανοικτής

συν-ουσίας (όχι αγάπη αγάμη) είναι μια στρατηγική εκ νέου σημασιοδότησης της

κατασκευασμένης ηθικής αλήθειας και των όρων της επιθυμίας ταυτοχρόνως όμως

συνιστά και μια πράξη εκτροπής από το κέντρο σε κάτι διάφωνο και queer επειδή

εκτός των άλλων ενδιαφέρεται να ενιδρύσει μια νέα ηθική τάξη για την ανδρεία

(δηλαδή laquoτο ανδρικόν η ανδρότης το ανδρικόν πνεύμα ο ανδρικός χαρακτήρraquo L-

S) Αναπόφευκτα και όπως είχε ήδη προαναγγελθεί από τη δεκαετία του 1990 το

queer laquoθέτει την πρόκληση μιας μορφής οργάνωσης των πραγμάτων κατά την οποία

[hellip] σκοπός και επίτευγμα θα είναι καθrsquo αυτήν η αποσταθεροποίηση της

συλλογικής ταυτότηταςraquo10 Όπως ορίζεται από τον D Halperin σε ένα από τα

ιδρυτικά κείμενα της queer θεωρίας

- Queer είναι εξ ορισμού οτιδήποτε βρίσκεται σε δυσαρμονία με το κανονικό το έγκυρο το κυρίαρχο - Το queer δεν προσδιορίζει μια κατηγορία παθολογιών ή διαστροφώνmiddot αντιθέτως περιγράφει έναν ορίζοντα πιθανοτήτων - Το queer υποκείμενο καταλαμβάνει στο κοινωνικό τοπίο μια έκκεντρη τοποθετικότητα (positionality) η οποία το καθιστά ικανό να οραματιστεί μια ποικιλία πιθανοτήτων για την αναρρύθμιση των παραδοσιακών μορφών γνώσης καθεστώτων διατύπωσης λογικών αναπαράστασης και τρόπων αυτο-κατασκευής- Το queer επιδιώκει δηλαδή την αναδιοργάνωση των σχέσεων μεταξύ εξουσίας αλήθειας και επιθυμίας11

10 Joshua Gamson ldquoMust Identity Movements Self-Destruct A Queer Dilemmardquo Social Problems 42

(1995) 403 (390-407) η έμφαση στο πρωτότυπο11 David Halperin Saint Foucault Towards a Gay Hagiography Oxford University Press New York -

Oxford 1995 62 έμφαση του γράφοντος (όλες οι μεταφράσεις από τα αγγλικά είναι του γράφοντος)

Για την Queer Θεωρία η έννοια της ταυτότητας κοινωνικά και πολιτισμικά είναι laquoυπερπλήρης επειδή

είναι πάντοτε αντικείμενο μεσολάβησης από τη γλώσσα και έχε ι ήδη εκχωρηθεί σε αυτούς που

έχουν τη δύναμη να ελέγχουν την αναπαράστασή της raquo E Patrick Johnson ldquoQueer Theoryrdquo

στο Tracy C Davis (επιμ) The Cambridge Companion to Performance Studies CUP Cambridge

2008 166 (166-181) Ιστορική επισκόπηση της έννοιας του queer στο Γιάννης Μαρνελάκης laquoΕίναι η

lsquoσεξουαλικότηταrsquo για τις lsquoλεσβιακέςγκέι σπουδέςrsquo ότι το φύλο για τις lsquoγυνεικείες σπουδέςrsquo Πεδία

lsquoκατάλληλο αντικείμεναrsquo και πολιτική της γνώσηςraquo στο Ράνια Θεοφανίδου κά (επιμ) Στενές επαφές

φύλου σεξουαλικότητας και χώρου7 κείμενα του Γιώργου Μαρνελάκη εκδFutura Αθήνα 2014 σσ

35-63 (45-52)

Εξ άλλου και ίδιος ο Δημητριάδης έχει απευθύνει το δικό του queer μανιφέστο σε

μια επίμονα υποψιασμένη ερώτηση του Γιώργου Καλιεντζίδη στο Πέρασμα στην

Άλλη Όχθη12 που τελικά είναι η έκκεντρη τοποθετικότητα του συγγραφέα

Εσείς ως πολίτης και ως συγγραφέας [hellip] πώς αντιμετωπίζετε αυτές τις ομάδες τις περιθωριακές Σας είναι αδιάφορες

Θα σου απαντήσω συγχρόνως προσωπικά και γενικά Αυτό που ονομάζουμε περιθώριο τι ορισμό θα του δίναμε [hellip] πρόκειται για ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι λειτουργούν ως άνθρωποι έξω από την κατεστημένη και παραδεδεγμένη τάξη και ηθική Αν είναι έτσι τότε ο ίδιος ο καλλιτέχνης ο λογοτέχνης είναι κάποιος που δεν ανήκει στη συντεταγμένη τάξη της κοινωνίας από μόνος του [hellip] η ανθρώπινη κατάσταση είναι στην ουσία της περιθωριακή [hellip] Πιστεύω δηλαδή ότι η ανθρώπινη κατάσταση δεν συνάδει με τις ηθικές και κοινωνικές αρχές μέσα στις οποίες είναι αναγκασμένη να ζει [hellip] [Η ερωτική επιθυμία] είναι από τη φύση της περιθωριακή και απαράδεκτη Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ευχέρεια μέσα στον κοινωνικό χώρο [hellip] σε όλες της τις μορφές [hellip] Διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αγάπης Το laquoαγαπάτε αλλήλουςraquo τους επιτρέπει όλους [hellip] Νομίζω ότι δεν τους επιτρέπει όλους Δίνεται με αυτήν την έννοια ένας ορισμός του περιθωριακού εκείνου του τρόπου που τίθεται στην άκρη [hellip]

Η ίδια η λογοτεχνία ανήκει στο περιθώριο της κοινωνίας με την έννοια ότι δεν συντάσσεται με την πεπατημένη και δεν ακολουθεί την καθιερωμένη οδό [hellip] Είναι μια συνεχής αντίστιξη Ένας αντίλογος Μια διαφωνία13

Η λογοτεχνία [hellip] είναι ένας μη επιτρεπτός τρόπος αγάπης 1 4

Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν της λογοτεχνίας ως ομοφυλοφιλίας (και δηλαδή ως

διάφωνης αθέμιτης και έκκεντρης πρακτικής) πολλά από τα αρχαιόθεμα έργα του

Δημητριάδη ακολουθούν μια queer στρατηγική ανάταξης των ldquoκανονικώνrdquo

καθεστώτων διατύπωσης αλλά και των ετεροκανονικών προγραμμάτων ηθικής όχι

με την έννοια της απλής διεύρυνσης αλλά της κατηγορηματικής Μετάλλαξης των

όρων της επιθυμίας και των ρυθμίζεων του φύλου (laquoάντρας είναι αυτός πουraquo) Όπως

κάθε μετατροπή της έννοιας του ανθρώπινου η νέα αυτή ηθική τάξη είναι δυνατό να

θεωρηθεί σύμπτωμα ενός διαφαινόμενου και στην νεοελληνική λογοτεχνία

μεταουμανισμού (posthumanism)15 που αντιλαμβάνεται πλέον την laquoετερότητα ως

νόρμαraquo16 εν όψει μιας ανακαινισμένης εκδοχής του ανθρώπινου Ταυτοχρόνως οι

αντι-τραγωδίες του Δημητριάδη απορρίπτουν την εκ νέου μουμιοποίηση μιας 12 Δημήτρης Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη Συζητήσεις με τον Γιώργο Καλιεντζίδη Άγρα

Αθήνα 2005 154-5513 Αυτ 10914 Αυτ 15515 R L Rutsky ldquoMutation History and Fantasy in the Posthumanrdquo Subject Matters A Journal of

Communication and the Self 3241 (2007 99-112 (107)16 Elizabeth Butterfield Sartre and Posthumanist Humanism Peter Lang Frankfurt 2012 19

κληρονομιάς σε μονοπολιτισμικές νόρμες (του στυλ φουστανέλα μοιρολόι και

Sprechchor) με σκοπό να αναδειχθεί το προηγουμένως απαράδεκτο και αθέμιτο ως

ηθικός και αισθητικός αντίλογος

Ειδικότερα η στρατευμένη άποψη του Δημητριάδη ότι λογοτεχνία είναι μια

τέχνη που δεν καταφάσκει τον κόσμο της καθιστά το έργο του δραστικά ιδεολογικό

αλλά και ριζικά διάφορο προς οτιδήποτε παραδεδομένο ως κανονικό laquoΗ λογοτεχνία

είναι μια ανθρώπινη έκφραση η οποία δεν συμμορφώνεται με την επικρατούσα και

επιβεβλημένη συμπεριφορά κοινωνική ηθική κτλraquo17 Ταυτοχρόνως η λογική

επιμονή του Δημητριάδη να έρθει σε ρήξη με τα καθεστηκότα λειτουργεί παραγωγικά

σε όλα τα ιδεολογικά επίπεδα προβάλλοντας ένα βασικό αίτημα αναθέασης της

παραδεδομένης lsquoκληρονομιάςrsquo αλλά κυρίως το δικαίωμα πνευματικής και

συναισθηματικής απαγκίστρωσης από αυτό που τα Heritage Studies ονομάζουν

ldquoμυθική ποιότηταrdquo18 ή ldquostate of gracerdquo19 κάθε κληρονομιάς και δηλαδή από την

φαντασιακή βίωση ενός μεθυστικού μεγαλείου Για τον Δημητριάδη μόνον η

απομάγευση είναι θεμιτή

[hellip] η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο συντίθεται μόνον από τη συνέχεια∙ η παράδοση έχει να κάνει και με τη ρήξη Η παράδοση δεν έχει μόνο στοιχεία οργανικής γραμμικής πορείας∙ εμπεριέχει ως δημιουργικό παράγοντα την ασυνέχειά της την διακοπή της ακόμη και την αναίρεσή της20

Παράδοση είναι το άγνωστο η αγωνιώδης μανιασμένη βακχική πορεία μιας λυμένης εσωτερικότητας μέσα στο σκοτάδι προς το άγνωστο Παράδοση είναι αυτό στο οποίο μέλλει να παραδοθούμε με φρενίτιδα για να μετατρέψουμε σε νέα παράδοση το μετασχηματισμένο από το πάθος μας υλικό που θα βρούμε ανυπολόγιστο εκεί μέσα [hellip] Διότι παράδοση είναι η παραδοχή της καταστροφής του ολέθρου και του μηδενισμού Παράδοση είναι το σώμα μας Είναι οι εφιάλτες μας 21

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα

17 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 15618 ldquo[The] concept of heritage not only encompasses a nationrsquos relationship to history and history-

making but also refers increasingly to the ways in which a broad range of other constituencies are

involved in the production of the past in the presentrdquo R Harrison Heritage Critical Approaches

London and New York 2013 p 519 lsquoOne is the common tendency for the past to be given a mythical quality or to be treated almost as a

realm a lost time and state of gracersquo J Carman ndash M L Stig Soslashrensen lsquoHeritage Studies An Outlinersquo

in Heritage Studies Methods and Approaches ed Carman ndash M L Stig Soslashrensen London and New

York 2009 11-28 (14)20 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 1521 Αυτ 51

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

η οποία έχει μια εναργή παρουσία στην νεοελληνική τέχνη της δεκαετίας του 2010

(και καλλιτέχνες όπως ο Ευριπίδης Λασκαρίδης ο Βασίλης Νούλας ο Μανώλης

Τσίπος και φυσικά ο Πάνος Κούτρας) Δεν είναι τυχαίου εξ άλλου που ακόμη και

στην πιο παραδοσιακά gay αντίληψη του ελληνικού η ευθύνη για την τέλεση της

σεξουαλικής ἁμαρτίας τίθεται εν αμιφιβόλω στο πλαίσιο μιας διευρυμένης Ηθικής

ΑΝΤΙΓΟΝΗΣ ΥΠΕΡ ΟΙΔΙΠΟΔΟΣ7

[hellip]Άνδρες Αθηναίοι δε σας φτάνειπου ο πατέρας μου υπήρξε ποιητήςο πρώτος του συμβολισμού εισηγητήςπου με το επίγραμμα laquoΑπάντηση στη Σφίγγαraquoέσωσε τη ζωή πολλών σας χώριαη αισθητική απόλαυσηmiddot γιατίστον ιδιωτικό του βίο εισδύετεκαι ψάχνετε για οιδιπόδεια συμπλέγματαάνομους έρωτεςκαι ηδονές που απαγορεύει η τρεχάμενη ηθική

Σας έφτανε η laquoΑπάντηση στη ΣφίγγαraquoΤrsquo άλλα ας τrsquo αφήνατε στο μισοσκόταδοΣτο κάτω κάτω το rsquoκανε εν αγνοία τουενώ εσείς το κάνετε εν πλήρει γνώσει

(Από τη συλλογή Η εποχή των ισχνών αγελάδων 1950)

Γιατί queer

Η δραματουργία του Δημητριάδη είναι μια πράξη εμπράγματης αντίστασης

και -για πολλά χρόνια- δύσκολης αφάνειας δεν επιθυμώ ωστόσο να εκτραπώ σε

αγιογραφικές προσεγγίσεις που ούτως ή άλλως αδικούν κάθε μεγάλο συγγραφέα

Πέρα από τα γλωσσικά λάθη σε μεταφράσεις αρχαιοελληνικών τραγωδιών8 ο

Δημητριάδης ήδη από τους Καταλόγους επεδείκνυε μια υπερλεξιστική εμπιστοσύνη

στη γλωσσοπλαστική του ικανότητα με αμήχανα αν μη τι άλλο αποτελέσματα Το

περιβόητο laquoαγάπησέ με αγάμησε μεraquo και ο laquoκαυλομάχος Απόλλωνraquo από τον

Ευαγγελισμό της Κασσάνδρας ανταγωνίζονται σε απάτη τον καυλοπυρέσσοντα

μολοσσό Φλωξ του Εμπειρίκου ή τον laquoοξυπατρίστατοraquo και laquoεθνοφλυγέστατοraquo

Βαρβάκηraquo (Από απορριφθέντα πανηγυρικό λόγο9) του Αλέξανδρου Σχινά 7 Ντίνος Χριστιανόπουλος Ποιήματα 3η εκδ εκδ Διαγωνίου Θεσσαλονίκη 1998 24-248 Βλ Θ Κ Στεφανόπουλος laquoΗ μετάφραση της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας Διαπιστώσεις και

ερωτήματαraquo Λογείον τ 1 2011 307-3179 Αλέξανδρος Σχινάς laquoΠερί υπερλεξισμού κειμενοκολλήσεως και αθανασίαςraquo Πάλι ndash ένα τετράδιο

αναζητήσεων τχ 2-3 118

Παρrsquo όλα αυτά ακόμη και η ίδια η απόπειρα του συγγραφέα να αγαμήσει

θεμελιώδεις λέξεις της παραδοσιακής ηθικής μεταποιώντας τις σε λέξεις ανοικτής

συν-ουσίας (όχι αγάπη αγάμη) είναι μια στρατηγική εκ νέου σημασιοδότησης της

κατασκευασμένης ηθικής αλήθειας και των όρων της επιθυμίας ταυτοχρόνως όμως

συνιστά και μια πράξη εκτροπής από το κέντρο σε κάτι διάφωνο και queer επειδή

εκτός των άλλων ενδιαφέρεται να ενιδρύσει μια νέα ηθική τάξη για την ανδρεία

(δηλαδή laquoτο ανδρικόν η ανδρότης το ανδρικόν πνεύμα ο ανδρικός χαρακτήρraquo L-

S) Αναπόφευκτα και όπως είχε ήδη προαναγγελθεί από τη δεκαετία του 1990 το

queer laquoθέτει την πρόκληση μιας μορφής οργάνωσης των πραγμάτων κατά την οποία

[hellip] σκοπός και επίτευγμα θα είναι καθrsquo αυτήν η αποσταθεροποίηση της

συλλογικής ταυτότηταςraquo10 Όπως ορίζεται από τον D Halperin σε ένα από τα

ιδρυτικά κείμενα της queer θεωρίας

- Queer είναι εξ ορισμού οτιδήποτε βρίσκεται σε δυσαρμονία με το κανονικό το έγκυρο το κυρίαρχο - Το queer δεν προσδιορίζει μια κατηγορία παθολογιών ή διαστροφώνmiddot αντιθέτως περιγράφει έναν ορίζοντα πιθανοτήτων - Το queer υποκείμενο καταλαμβάνει στο κοινωνικό τοπίο μια έκκεντρη τοποθετικότητα (positionality) η οποία το καθιστά ικανό να οραματιστεί μια ποικιλία πιθανοτήτων για την αναρρύθμιση των παραδοσιακών μορφών γνώσης καθεστώτων διατύπωσης λογικών αναπαράστασης και τρόπων αυτο-κατασκευής- Το queer επιδιώκει δηλαδή την αναδιοργάνωση των σχέσεων μεταξύ εξουσίας αλήθειας και επιθυμίας11

10 Joshua Gamson ldquoMust Identity Movements Self-Destruct A Queer Dilemmardquo Social Problems 42

(1995) 403 (390-407) η έμφαση στο πρωτότυπο11 David Halperin Saint Foucault Towards a Gay Hagiography Oxford University Press New York -

Oxford 1995 62 έμφαση του γράφοντος (όλες οι μεταφράσεις από τα αγγλικά είναι του γράφοντος)

Για την Queer Θεωρία η έννοια της ταυτότητας κοινωνικά και πολιτισμικά είναι laquoυπερπλήρης επειδή

είναι πάντοτε αντικείμενο μεσολάβησης από τη γλώσσα και έχε ι ήδη εκχωρηθεί σε αυτούς που

έχουν τη δύναμη να ελέγχουν την αναπαράστασή της raquo E Patrick Johnson ldquoQueer Theoryrdquo

στο Tracy C Davis (επιμ) The Cambridge Companion to Performance Studies CUP Cambridge

2008 166 (166-181) Ιστορική επισκόπηση της έννοιας του queer στο Γιάννης Μαρνελάκης laquoΕίναι η

lsquoσεξουαλικότηταrsquo για τις lsquoλεσβιακέςγκέι σπουδέςrsquo ότι το φύλο για τις lsquoγυνεικείες σπουδέςrsquo Πεδία

lsquoκατάλληλο αντικείμεναrsquo και πολιτική της γνώσηςraquo στο Ράνια Θεοφανίδου κά (επιμ) Στενές επαφές

φύλου σεξουαλικότητας και χώρου7 κείμενα του Γιώργου Μαρνελάκη εκδFutura Αθήνα 2014 σσ

35-63 (45-52)

Εξ άλλου και ίδιος ο Δημητριάδης έχει απευθύνει το δικό του queer μανιφέστο σε

μια επίμονα υποψιασμένη ερώτηση του Γιώργου Καλιεντζίδη στο Πέρασμα στην

Άλλη Όχθη12 που τελικά είναι η έκκεντρη τοποθετικότητα του συγγραφέα

Εσείς ως πολίτης και ως συγγραφέας [hellip] πώς αντιμετωπίζετε αυτές τις ομάδες τις περιθωριακές Σας είναι αδιάφορες

Θα σου απαντήσω συγχρόνως προσωπικά και γενικά Αυτό που ονομάζουμε περιθώριο τι ορισμό θα του δίναμε [hellip] πρόκειται για ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι λειτουργούν ως άνθρωποι έξω από την κατεστημένη και παραδεδεγμένη τάξη και ηθική Αν είναι έτσι τότε ο ίδιος ο καλλιτέχνης ο λογοτέχνης είναι κάποιος που δεν ανήκει στη συντεταγμένη τάξη της κοινωνίας από μόνος του [hellip] η ανθρώπινη κατάσταση είναι στην ουσία της περιθωριακή [hellip] Πιστεύω δηλαδή ότι η ανθρώπινη κατάσταση δεν συνάδει με τις ηθικές και κοινωνικές αρχές μέσα στις οποίες είναι αναγκασμένη να ζει [hellip] [Η ερωτική επιθυμία] είναι από τη φύση της περιθωριακή και απαράδεκτη Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ευχέρεια μέσα στον κοινωνικό χώρο [hellip] σε όλες της τις μορφές [hellip] Διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αγάπης Το laquoαγαπάτε αλλήλουςraquo τους επιτρέπει όλους [hellip] Νομίζω ότι δεν τους επιτρέπει όλους Δίνεται με αυτήν την έννοια ένας ορισμός του περιθωριακού εκείνου του τρόπου που τίθεται στην άκρη [hellip]

Η ίδια η λογοτεχνία ανήκει στο περιθώριο της κοινωνίας με την έννοια ότι δεν συντάσσεται με την πεπατημένη και δεν ακολουθεί την καθιερωμένη οδό [hellip] Είναι μια συνεχής αντίστιξη Ένας αντίλογος Μια διαφωνία13

Η λογοτεχνία [hellip] είναι ένας μη επιτρεπτός τρόπος αγάπης 1 4

Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν της λογοτεχνίας ως ομοφυλοφιλίας (και δηλαδή ως

διάφωνης αθέμιτης και έκκεντρης πρακτικής) πολλά από τα αρχαιόθεμα έργα του

Δημητριάδη ακολουθούν μια queer στρατηγική ανάταξης των ldquoκανονικώνrdquo

καθεστώτων διατύπωσης αλλά και των ετεροκανονικών προγραμμάτων ηθικής όχι

με την έννοια της απλής διεύρυνσης αλλά της κατηγορηματικής Μετάλλαξης των

όρων της επιθυμίας και των ρυθμίζεων του φύλου (laquoάντρας είναι αυτός πουraquo) Όπως

κάθε μετατροπή της έννοιας του ανθρώπινου η νέα αυτή ηθική τάξη είναι δυνατό να

θεωρηθεί σύμπτωμα ενός διαφαινόμενου και στην νεοελληνική λογοτεχνία

μεταουμανισμού (posthumanism)15 που αντιλαμβάνεται πλέον την laquoετερότητα ως

νόρμαraquo16 εν όψει μιας ανακαινισμένης εκδοχής του ανθρώπινου Ταυτοχρόνως οι

αντι-τραγωδίες του Δημητριάδη απορρίπτουν την εκ νέου μουμιοποίηση μιας 12 Δημήτρης Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη Συζητήσεις με τον Γιώργο Καλιεντζίδη Άγρα

Αθήνα 2005 154-5513 Αυτ 10914 Αυτ 15515 R L Rutsky ldquoMutation History and Fantasy in the Posthumanrdquo Subject Matters A Journal of

Communication and the Self 3241 (2007 99-112 (107)16 Elizabeth Butterfield Sartre and Posthumanist Humanism Peter Lang Frankfurt 2012 19

κληρονομιάς σε μονοπολιτισμικές νόρμες (του στυλ φουστανέλα μοιρολόι και

Sprechchor) με σκοπό να αναδειχθεί το προηγουμένως απαράδεκτο και αθέμιτο ως

ηθικός και αισθητικός αντίλογος

Ειδικότερα η στρατευμένη άποψη του Δημητριάδη ότι λογοτεχνία είναι μια

τέχνη που δεν καταφάσκει τον κόσμο της καθιστά το έργο του δραστικά ιδεολογικό

αλλά και ριζικά διάφορο προς οτιδήποτε παραδεδομένο ως κανονικό laquoΗ λογοτεχνία

είναι μια ανθρώπινη έκφραση η οποία δεν συμμορφώνεται με την επικρατούσα και

επιβεβλημένη συμπεριφορά κοινωνική ηθική κτλraquo17 Ταυτοχρόνως η λογική

επιμονή του Δημητριάδη να έρθει σε ρήξη με τα καθεστηκότα λειτουργεί παραγωγικά

σε όλα τα ιδεολογικά επίπεδα προβάλλοντας ένα βασικό αίτημα αναθέασης της

παραδεδομένης lsquoκληρονομιάςrsquo αλλά κυρίως το δικαίωμα πνευματικής και

συναισθηματικής απαγκίστρωσης από αυτό που τα Heritage Studies ονομάζουν

ldquoμυθική ποιότηταrdquo18 ή ldquostate of gracerdquo19 κάθε κληρονομιάς και δηλαδή από την

φαντασιακή βίωση ενός μεθυστικού μεγαλείου Για τον Δημητριάδη μόνον η

απομάγευση είναι θεμιτή

[hellip] η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο συντίθεται μόνον από τη συνέχεια∙ η παράδοση έχει να κάνει και με τη ρήξη Η παράδοση δεν έχει μόνο στοιχεία οργανικής γραμμικής πορείας∙ εμπεριέχει ως δημιουργικό παράγοντα την ασυνέχειά της την διακοπή της ακόμη και την αναίρεσή της20

Παράδοση είναι το άγνωστο η αγωνιώδης μανιασμένη βακχική πορεία μιας λυμένης εσωτερικότητας μέσα στο σκοτάδι προς το άγνωστο Παράδοση είναι αυτό στο οποίο μέλλει να παραδοθούμε με φρενίτιδα για να μετατρέψουμε σε νέα παράδοση το μετασχηματισμένο από το πάθος μας υλικό που θα βρούμε ανυπολόγιστο εκεί μέσα [hellip] Διότι παράδοση είναι η παραδοχή της καταστροφής του ολέθρου και του μηδενισμού Παράδοση είναι το σώμα μας Είναι οι εφιάλτες μας 21

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα

17 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 15618 ldquo[The] concept of heritage not only encompasses a nationrsquos relationship to history and history-

making but also refers increasingly to the ways in which a broad range of other constituencies are

involved in the production of the past in the presentrdquo R Harrison Heritage Critical Approaches

London and New York 2013 p 519 lsquoOne is the common tendency for the past to be given a mythical quality or to be treated almost as a

realm a lost time and state of gracersquo J Carman ndash M L Stig Soslashrensen lsquoHeritage Studies An Outlinersquo

in Heritage Studies Methods and Approaches ed Carman ndash M L Stig Soslashrensen London and New

York 2009 11-28 (14)20 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 1521 Αυτ 51

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

Παρrsquo όλα αυτά ακόμη και η ίδια η απόπειρα του συγγραφέα να αγαμήσει

θεμελιώδεις λέξεις της παραδοσιακής ηθικής μεταποιώντας τις σε λέξεις ανοικτής

συν-ουσίας (όχι αγάπη αγάμη) είναι μια στρατηγική εκ νέου σημασιοδότησης της

κατασκευασμένης ηθικής αλήθειας και των όρων της επιθυμίας ταυτοχρόνως όμως

συνιστά και μια πράξη εκτροπής από το κέντρο σε κάτι διάφωνο και queer επειδή

εκτός των άλλων ενδιαφέρεται να ενιδρύσει μια νέα ηθική τάξη για την ανδρεία

(δηλαδή laquoτο ανδρικόν η ανδρότης το ανδρικόν πνεύμα ο ανδρικός χαρακτήρraquo L-

S) Αναπόφευκτα και όπως είχε ήδη προαναγγελθεί από τη δεκαετία του 1990 το

queer laquoθέτει την πρόκληση μιας μορφής οργάνωσης των πραγμάτων κατά την οποία

[hellip] σκοπός και επίτευγμα θα είναι καθrsquo αυτήν η αποσταθεροποίηση της

συλλογικής ταυτότηταςraquo10 Όπως ορίζεται από τον D Halperin σε ένα από τα

ιδρυτικά κείμενα της queer θεωρίας

- Queer είναι εξ ορισμού οτιδήποτε βρίσκεται σε δυσαρμονία με το κανονικό το έγκυρο το κυρίαρχο - Το queer δεν προσδιορίζει μια κατηγορία παθολογιών ή διαστροφώνmiddot αντιθέτως περιγράφει έναν ορίζοντα πιθανοτήτων - Το queer υποκείμενο καταλαμβάνει στο κοινωνικό τοπίο μια έκκεντρη τοποθετικότητα (positionality) η οποία το καθιστά ικανό να οραματιστεί μια ποικιλία πιθανοτήτων για την αναρρύθμιση των παραδοσιακών μορφών γνώσης καθεστώτων διατύπωσης λογικών αναπαράστασης και τρόπων αυτο-κατασκευής- Το queer επιδιώκει δηλαδή την αναδιοργάνωση των σχέσεων μεταξύ εξουσίας αλήθειας και επιθυμίας11

10 Joshua Gamson ldquoMust Identity Movements Self-Destruct A Queer Dilemmardquo Social Problems 42

(1995) 403 (390-407) η έμφαση στο πρωτότυπο11 David Halperin Saint Foucault Towards a Gay Hagiography Oxford University Press New York -

Oxford 1995 62 έμφαση του γράφοντος (όλες οι μεταφράσεις από τα αγγλικά είναι του γράφοντος)

Για την Queer Θεωρία η έννοια της ταυτότητας κοινωνικά και πολιτισμικά είναι laquoυπερπλήρης επειδή

είναι πάντοτε αντικείμενο μεσολάβησης από τη γλώσσα και έχε ι ήδη εκχωρηθεί σε αυτούς που

έχουν τη δύναμη να ελέγχουν την αναπαράστασή της raquo E Patrick Johnson ldquoQueer Theoryrdquo

στο Tracy C Davis (επιμ) The Cambridge Companion to Performance Studies CUP Cambridge

2008 166 (166-181) Ιστορική επισκόπηση της έννοιας του queer στο Γιάννης Μαρνελάκης laquoΕίναι η

lsquoσεξουαλικότηταrsquo για τις lsquoλεσβιακέςγκέι σπουδέςrsquo ότι το φύλο για τις lsquoγυνεικείες σπουδέςrsquo Πεδία

lsquoκατάλληλο αντικείμεναrsquo και πολιτική της γνώσηςraquo στο Ράνια Θεοφανίδου κά (επιμ) Στενές επαφές

φύλου σεξουαλικότητας και χώρου7 κείμενα του Γιώργου Μαρνελάκη εκδFutura Αθήνα 2014 σσ

35-63 (45-52)

Εξ άλλου και ίδιος ο Δημητριάδης έχει απευθύνει το δικό του queer μανιφέστο σε

μια επίμονα υποψιασμένη ερώτηση του Γιώργου Καλιεντζίδη στο Πέρασμα στην

Άλλη Όχθη12 που τελικά είναι η έκκεντρη τοποθετικότητα του συγγραφέα

Εσείς ως πολίτης και ως συγγραφέας [hellip] πώς αντιμετωπίζετε αυτές τις ομάδες τις περιθωριακές Σας είναι αδιάφορες

Θα σου απαντήσω συγχρόνως προσωπικά και γενικά Αυτό που ονομάζουμε περιθώριο τι ορισμό θα του δίναμε [hellip] πρόκειται για ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι λειτουργούν ως άνθρωποι έξω από την κατεστημένη και παραδεδεγμένη τάξη και ηθική Αν είναι έτσι τότε ο ίδιος ο καλλιτέχνης ο λογοτέχνης είναι κάποιος που δεν ανήκει στη συντεταγμένη τάξη της κοινωνίας από μόνος του [hellip] η ανθρώπινη κατάσταση είναι στην ουσία της περιθωριακή [hellip] Πιστεύω δηλαδή ότι η ανθρώπινη κατάσταση δεν συνάδει με τις ηθικές και κοινωνικές αρχές μέσα στις οποίες είναι αναγκασμένη να ζει [hellip] [Η ερωτική επιθυμία] είναι από τη φύση της περιθωριακή και απαράδεκτη Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ευχέρεια μέσα στον κοινωνικό χώρο [hellip] σε όλες της τις μορφές [hellip] Διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αγάπης Το laquoαγαπάτε αλλήλουςraquo τους επιτρέπει όλους [hellip] Νομίζω ότι δεν τους επιτρέπει όλους Δίνεται με αυτήν την έννοια ένας ορισμός του περιθωριακού εκείνου του τρόπου που τίθεται στην άκρη [hellip]

Η ίδια η λογοτεχνία ανήκει στο περιθώριο της κοινωνίας με την έννοια ότι δεν συντάσσεται με την πεπατημένη και δεν ακολουθεί την καθιερωμένη οδό [hellip] Είναι μια συνεχής αντίστιξη Ένας αντίλογος Μια διαφωνία13

Η λογοτεχνία [hellip] είναι ένας μη επιτρεπτός τρόπος αγάπης 1 4

Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν της λογοτεχνίας ως ομοφυλοφιλίας (και δηλαδή ως

διάφωνης αθέμιτης και έκκεντρης πρακτικής) πολλά από τα αρχαιόθεμα έργα του

Δημητριάδη ακολουθούν μια queer στρατηγική ανάταξης των ldquoκανονικώνrdquo

καθεστώτων διατύπωσης αλλά και των ετεροκανονικών προγραμμάτων ηθικής όχι

με την έννοια της απλής διεύρυνσης αλλά της κατηγορηματικής Μετάλλαξης των

όρων της επιθυμίας και των ρυθμίζεων του φύλου (laquoάντρας είναι αυτός πουraquo) Όπως

κάθε μετατροπή της έννοιας του ανθρώπινου η νέα αυτή ηθική τάξη είναι δυνατό να

θεωρηθεί σύμπτωμα ενός διαφαινόμενου και στην νεοελληνική λογοτεχνία

μεταουμανισμού (posthumanism)15 που αντιλαμβάνεται πλέον την laquoετερότητα ως

νόρμαraquo16 εν όψει μιας ανακαινισμένης εκδοχής του ανθρώπινου Ταυτοχρόνως οι

αντι-τραγωδίες του Δημητριάδη απορρίπτουν την εκ νέου μουμιοποίηση μιας 12 Δημήτρης Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη Συζητήσεις με τον Γιώργο Καλιεντζίδη Άγρα

Αθήνα 2005 154-5513 Αυτ 10914 Αυτ 15515 R L Rutsky ldquoMutation History and Fantasy in the Posthumanrdquo Subject Matters A Journal of

Communication and the Self 3241 (2007 99-112 (107)16 Elizabeth Butterfield Sartre and Posthumanist Humanism Peter Lang Frankfurt 2012 19

κληρονομιάς σε μονοπολιτισμικές νόρμες (του στυλ φουστανέλα μοιρολόι και

Sprechchor) με σκοπό να αναδειχθεί το προηγουμένως απαράδεκτο και αθέμιτο ως

ηθικός και αισθητικός αντίλογος

Ειδικότερα η στρατευμένη άποψη του Δημητριάδη ότι λογοτεχνία είναι μια

τέχνη που δεν καταφάσκει τον κόσμο της καθιστά το έργο του δραστικά ιδεολογικό

αλλά και ριζικά διάφορο προς οτιδήποτε παραδεδομένο ως κανονικό laquoΗ λογοτεχνία

είναι μια ανθρώπινη έκφραση η οποία δεν συμμορφώνεται με την επικρατούσα και

επιβεβλημένη συμπεριφορά κοινωνική ηθική κτλraquo17 Ταυτοχρόνως η λογική

επιμονή του Δημητριάδη να έρθει σε ρήξη με τα καθεστηκότα λειτουργεί παραγωγικά

σε όλα τα ιδεολογικά επίπεδα προβάλλοντας ένα βασικό αίτημα αναθέασης της

παραδεδομένης lsquoκληρονομιάςrsquo αλλά κυρίως το δικαίωμα πνευματικής και

συναισθηματικής απαγκίστρωσης από αυτό που τα Heritage Studies ονομάζουν

ldquoμυθική ποιότηταrdquo18 ή ldquostate of gracerdquo19 κάθε κληρονομιάς και δηλαδή από την

φαντασιακή βίωση ενός μεθυστικού μεγαλείου Για τον Δημητριάδη μόνον η

απομάγευση είναι θεμιτή

[hellip] η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο συντίθεται μόνον από τη συνέχεια∙ η παράδοση έχει να κάνει και με τη ρήξη Η παράδοση δεν έχει μόνο στοιχεία οργανικής γραμμικής πορείας∙ εμπεριέχει ως δημιουργικό παράγοντα την ασυνέχειά της την διακοπή της ακόμη και την αναίρεσή της20

Παράδοση είναι το άγνωστο η αγωνιώδης μανιασμένη βακχική πορεία μιας λυμένης εσωτερικότητας μέσα στο σκοτάδι προς το άγνωστο Παράδοση είναι αυτό στο οποίο μέλλει να παραδοθούμε με φρενίτιδα για να μετατρέψουμε σε νέα παράδοση το μετασχηματισμένο από το πάθος μας υλικό που θα βρούμε ανυπολόγιστο εκεί μέσα [hellip] Διότι παράδοση είναι η παραδοχή της καταστροφής του ολέθρου και του μηδενισμού Παράδοση είναι το σώμα μας Είναι οι εφιάλτες μας 21

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα

17 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 15618 ldquo[The] concept of heritage not only encompasses a nationrsquos relationship to history and history-

making but also refers increasingly to the ways in which a broad range of other constituencies are

involved in the production of the past in the presentrdquo R Harrison Heritage Critical Approaches

London and New York 2013 p 519 lsquoOne is the common tendency for the past to be given a mythical quality or to be treated almost as a

realm a lost time and state of gracersquo J Carman ndash M L Stig Soslashrensen lsquoHeritage Studies An Outlinersquo

in Heritage Studies Methods and Approaches ed Carman ndash M L Stig Soslashrensen London and New

York 2009 11-28 (14)20 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 1521 Αυτ 51

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

Εξ άλλου και ίδιος ο Δημητριάδης έχει απευθύνει το δικό του queer μανιφέστο σε

μια επίμονα υποψιασμένη ερώτηση του Γιώργου Καλιεντζίδη στο Πέρασμα στην

Άλλη Όχθη12 που τελικά είναι η έκκεντρη τοποθετικότητα του συγγραφέα

Εσείς ως πολίτης και ως συγγραφέας [hellip] πώς αντιμετωπίζετε αυτές τις ομάδες τις περιθωριακές Σας είναι αδιάφορες

Θα σου απαντήσω συγχρόνως προσωπικά και γενικά Αυτό που ονομάζουμε περιθώριο τι ορισμό θα του δίναμε [hellip] πρόκειται για ομάδες ή κατηγορίες ανθρώπων οι οποίοι λειτουργούν ως άνθρωποι έξω από την κατεστημένη και παραδεδεγμένη τάξη και ηθική Αν είναι έτσι τότε ο ίδιος ο καλλιτέχνης ο λογοτέχνης είναι κάποιος που δεν ανήκει στη συντεταγμένη τάξη της κοινωνίας από μόνος του [hellip] η ανθρώπινη κατάσταση είναι στην ουσία της περιθωριακή [hellip] Πιστεύω δηλαδή ότι η ανθρώπινη κατάσταση δεν συνάδει με τις ηθικές και κοινωνικές αρχές μέσα στις οποίες είναι αναγκασμένη να ζει [hellip] [Η ερωτική επιθυμία] είναι από τη φύση της περιθωριακή και απαράδεκτη Δεν μπορεί να λειτουργήσει με ευχέρεια μέσα στον κοινωνικό χώρο [hellip] σε όλες της τις μορφές [hellip] Διότι υπάρχουν πολλοί τρόποι αγάπης Το laquoαγαπάτε αλλήλουςraquo τους επιτρέπει όλους [hellip] Νομίζω ότι δεν τους επιτρέπει όλους Δίνεται με αυτήν την έννοια ένας ορισμός του περιθωριακού εκείνου του τρόπου που τίθεται στην άκρη [hellip]

Η ίδια η λογοτεχνία ανήκει στο περιθώριο της κοινωνίας με την έννοια ότι δεν συντάσσεται με την πεπατημένη και δεν ακολουθεί την καθιερωμένη οδό [hellip] Είναι μια συνεχής αντίστιξη Ένας αντίλογος Μια διαφωνία13

Η λογοτεχνία [hellip] είναι ένας μη επιτρεπτός τρόπος αγάπης 1 4

Στο πλαίσιο αυτό λοιπόν της λογοτεχνίας ως ομοφυλοφιλίας (και δηλαδή ως

διάφωνης αθέμιτης και έκκεντρης πρακτικής) πολλά από τα αρχαιόθεμα έργα του

Δημητριάδη ακολουθούν μια queer στρατηγική ανάταξης των ldquoκανονικώνrdquo

καθεστώτων διατύπωσης αλλά και των ετεροκανονικών προγραμμάτων ηθικής όχι

με την έννοια της απλής διεύρυνσης αλλά της κατηγορηματικής Μετάλλαξης των

όρων της επιθυμίας και των ρυθμίζεων του φύλου (laquoάντρας είναι αυτός πουraquo) Όπως

κάθε μετατροπή της έννοιας του ανθρώπινου η νέα αυτή ηθική τάξη είναι δυνατό να

θεωρηθεί σύμπτωμα ενός διαφαινόμενου και στην νεοελληνική λογοτεχνία

μεταουμανισμού (posthumanism)15 που αντιλαμβάνεται πλέον την laquoετερότητα ως

νόρμαraquo16 εν όψει μιας ανακαινισμένης εκδοχής του ανθρώπινου Ταυτοχρόνως οι

αντι-τραγωδίες του Δημητριάδη απορρίπτουν την εκ νέου μουμιοποίηση μιας 12 Δημήτρης Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη Συζητήσεις με τον Γιώργο Καλιεντζίδη Άγρα

Αθήνα 2005 154-5513 Αυτ 10914 Αυτ 15515 R L Rutsky ldquoMutation History and Fantasy in the Posthumanrdquo Subject Matters A Journal of

Communication and the Self 3241 (2007 99-112 (107)16 Elizabeth Butterfield Sartre and Posthumanist Humanism Peter Lang Frankfurt 2012 19

κληρονομιάς σε μονοπολιτισμικές νόρμες (του στυλ φουστανέλα μοιρολόι και

Sprechchor) με σκοπό να αναδειχθεί το προηγουμένως απαράδεκτο και αθέμιτο ως

ηθικός και αισθητικός αντίλογος

Ειδικότερα η στρατευμένη άποψη του Δημητριάδη ότι λογοτεχνία είναι μια

τέχνη που δεν καταφάσκει τον κόσμο της καθιστά το έργο του δραστικά ιδεολογικό

αλλά και ριζικά διάφορο προς οτιδήποτε παραδεδομένο ως κανονικό laquoΗ λογοτεχνία

είναι μια ανθρώπινη έκφραση η οποία δεν συμμορφώνεται με την επικρατούσα και

επιβεβλημένη συμπεριφορά κοινωνική ηθική κτλraquo17 Ταυτοχρόνως η λογική

επιμονή του Δημητριάδη να έρθει σε ρήξη με τα καθεστηκότα λειτουργεί παραγωγικά

σε όλα τα ιδεολογικά επίπεδα προβάλλοντας ένα βασικό αίτημα αναθέασης της

παραδεδομένης lsquoκληρονομιάςrsquo αλλά κυρίως το δικαίωμα πνευματικής και

συναισθηματικής απαγκίστρωσης από αυτό που τα Heritage Studies ονομάζουν

ldquoμυθική ποιότηταrdquo18 ή ldquostate of gracerdquo19 κάθε κληρονομιάς και δηλαδή από την

φαντασιακή βίωση ενός μεθυστικού μεγαλείου Για τον Δημητριάδη μόνον η

απομάγευση είναι θεμιτή

[hellip] η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο συντίθεται μόνον από τη συνέχεια∙ η παράδοση έχει να κάνει και με τη ρήξη Η παράδοση δεν έχει μόνο στοιχεία οργανικής γραμμικής πορείας∙ εμπεριέχει ως δημιουργικό παράγοντα την ασυνέχειά της την διακοπή της ακόμη και την αναίρεσή της20

Παράδοση είναι το άγνωστο η αγωνιώδης μανιασμένη βακχική πορεία μιας λυμένης εσωτερικότητας μέσα στο σκοτάδι προς το άγνωστο Παράδοση είναι αυτό στο οποίο μέλλει να παραδοθούμε με φρενίτιδα για να μετατρέψουμε σε νέα παράδοση το μετασχηματισμένο από το πάθος μας υλικό που θα βρούμε ανυπολόγιστο εκεί μέσα [hellip] Διότι παράδοση είναι η παραδοχή της καταστροφής του ολέθρου και του μηδενισμού Παράδοση είναι το σώμα μας Είναι οι εφιάλτες μας 21

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα

17 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 15618 ldquo[The] concept of heritage not only encompasses a nationrsquos relationship to history and history-

making but also refers increasingly to the ways in which a broad range of other constituencies are

involved in the production of the past in the presentrdquo R Harrison Heritage Critical Approaches

London and New York 2013 p 519 lsquoOne is the common tendency for the past to be given a mythical quality or to be treated almost as a

realm a lost time and state of gracersquo J Carman ndash M L Stig Soslashrensen lsquoHeritage Studies An Outlinersquo

in Heritage Studies Methods and Approaches ed Carman ndash M L Stig Soslashrensen London and New

York 2009 11-28 (14)20 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 1521 Αυτ 51

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

κληρονομιάς σε μονοπολιτισμικές νόρμες (του στυλ φουστανέλα μοιρολόι και

Sprechchor) με σκοπό να αναδειχθεί το προηγουμένως απαράδεκτο και αθέμιτο ως

ηθικός και αισθητικός αντίλογος

Ειδικότερα η στρατευμένη άποψη του Δημητριάδη ότι λογοτεχνία είναι μια

τέχνη που δεν καταφάσκει τον κόσμο της καθιστά το έργο του δραστικά ιδεολογικό

αλλά και ριζικά διάφορο προς οτιδήποτε παραδεδομένο ως κανονικό laquoΗ λογοτεχνία

είναι μια ανθρώπινη έκφραση η οποία δεν συμμορφώνεται με την επικρατούσα και

επιβεβλημένη συμπεριφορά κοινωνική ηθική κτλraquo17 Ταυτοχρόνως η λογική

επιμονή του Δημητριάδη να έρθει σε ρήξη με τα καθεστηκότα λειτουργεί παραγωγικά

σε όλα τα ιδεολογικά επίπεδα προβάλλοντας ένα βασικό αίτημα αναθέασης της

παραδεδομένης lsquoκληρονομιάςrsquo αλλά κυρίως το δικαίωμα πνευματικής και

συναισθηματικής απαγκίστρωσης από αυτό που τα Heritage Studies ονομάζουν

ldquoμυθική ποιότηταrdquo18 ή ldquostate of gracerdquo19 κάθε κληρονομιάς και δηλαδή από την

φαντασιακή βίωση ενός μεθυστικού μεγαλείου Για τον Δημητριάδη μόνον η

απομάγευση είναι θεμιτή

[hellip] η παράδοση δεν είναι κάτι το οποίο συντίθεται μόνον από τη συνέχεια∙ η παράδοση έχει να κάνει και με τη ρήξη Η παράδοση δεν έχει μόνο στοιχεία οργανικής γραμμικής πορείας∙ εμπεριέχει ως δημιουργικό παράγοντα την ασυνέχειά της την διακοπή της ακόμη και την αναίρεσή της20

Παράδοση είναι το άγνωστο η αγωνιώδης μανιασμένη βακχική πορεία μιας λυμένης εσωτερικότητας μέσα στο σκοτάδι προς το άγνωστο Παράδοση είναι αυτό στο οποίο μέλλει να παραδοθούμε με φρενίτιδα για να μετατρέψουμε σε νέα παράδοση το μετασχηματισμένο από το πάθος μας υλικό που θα βρούμε ανυπολόγιστο εκεί μέσα [hellip] Διότι παράδοση είναι η παραδοχή της καταστροφής του ολέθρου και του μηδενισμού Παράδοση είναι το σώμα μας Είναι οι εφιάλτες μας 21

Η καθησυχασμένη βεβαιότητα ότι η κληρονομιά μας ανήκει αδιαφιλονίκητα καθιερώνει την εθνική στειρότητα ως κυρίαρχη συμπεριφορά την αγκίστρωση στα κεκτημένα ως άρχουσα

17 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 15618 ldquo[The] concept of heritage not only encompasses a nationrsquos relationship to history and history-

making but also refers increasingly to the ways in which a broad range of other constituencies are

involved in the production of the past in the presentrdquo R Harrison Heritage Critical Approaches

London and New York 2013 p 519 lsquoOne is the common tendency for the past to be given a mythical quality or to be treated almost as a

realm a lost time and state of gracersquo J Carman ndash M L Stig Soslashrensen lsquoHeritage Studies An Outlinersquo

in Heritage Studies Methods and Approaches ed Carman ndash M L Stig Soslashrensen London and New

York 2009 11-28 (14)20 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη όπ 1521 Αυτ 51

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

νοοτροπία των μηρυκασμό των στερεοτύπων ως ασφάλεια συνέχειας 22

Διότι το ελληνικό δεν είναι έμφυτο ούτε εμφυτεύσιμο∙ δεν είναι φυσικό∙ δεν κληρονομείται δεν μεταβιβάζεται δεν κατοχυρώνεται δεν διασφαλίζεται δεν καταχωρείται23

[hellip] αυτός ο λαός [ενν οι Έλληνες] απογυμνωμένος συλλήβδην από όλα τα χιλιόχρονα μαλάματα και τάματα με τα οποία τον έχουν φορτώσει και συγκαλύψει ακάλυπτος από όλα τα ειδυλλιακά τερτίπια και τις ιδεοληπτικές μπαρούφες από τα παραδοσιακά ψεύδη που υπήρξαν μέχρι τώρα η δήθεν αλήθεια του αποκαλύπτει στα μάτια και εκείνων που τον γνώριζαν απ την καλή και εκείνων που τώρα τον ανακαλύπτουν απ την ανάποδη το γνήσιον της ανορθόγραφης υπογραφής του Απετάξαμην24

Αν και οι ιδεολογικές θέσεις του Δημητριάδη έχουν σχεδόν φετιχοποιηθεί ως

αντισυστημικές τίποτε από όλα αυτά δεν είναι ιδιαιτέρως πρωτότυπο για τον

νεοελληνικό κριτικό λόγο (τα κείμενα του Γουργουρή είναι σαφέστατα πιο κριτικά ή

ακόμη και σε τραγούδια του Γκάτσου λέγονται τα ίδια πράγματα πβ Μάνα μου

Ελλάς) Το πραγματικά ριζοσπαστικό είναι ότι η αποκήρυξη των

παραδοσιακά εθνοκεντρικών αντιλήψεων συνδυάζεται λειτουργικά με

μια στρατηγική αναρρύθμισης του ηθικά θεμιτού 2 5 με έναν αισθητικό

στόχο βαθιά αντι-κλασικιστικό 2 6 προσβλέποντας στην αποκάλυψη του

22 Δημητριάδης Εμείς και οι Έλληνες όπ 623 Αυτ 924 Δημήτρη Δημητριάδη laquoΤο βδέλυγμαraquo Lifo 3092015 1725 laquoΝα ένα παράδειγμα [hellip] της τερατώδους παραμόρφωσης αυτού που ήταν κι εξακολουθεί να είναι η

Ελλάδα Οι πιο σαφείς αρχές η ακεραιότητα της σημασίας των λέξεων κάθε τι που άπτεται της

εσωτερικότητας και της ανθρώπινης έκφρασης στο νεότερο κόσμο η σκέψη ο έρωτας κάθε

επαφή μεταξύ των ανθρώπων περιπαίχθηκε αρπάχθηκε γελοιοποιήθηκε και πάνω απrsquo όλα

υποβιβάστηκε παρεξηγήθηκε παρερμηνεύτηκεmiddot ευημερούσαν μόνο οι προκαταλήψεις και τα

πιο σκοτε ινά στερεότυπα κυριαρχούσαν μόνο τελειωμένες ιδέες και απηρχαιωμένες

αντιλήψεις μόνο οι lsquoαξίεςrsquo που συντηρούν και τροφοδοτούν τη μισαλλοδοξία τον

τυχοδιωκτισμό τη βλακεία τις αυτοματοποιημένες εμμονές σε μια παράδοση ανεπαρκώς

αφομοιωμένη κι επιπλέον κακοερμηνευμένη κι αυτό την έκανε αντί για μέσο και πεδίο ανανέωσης

ένα τρομερό και τυραννικό εμπόδιο σε κάθε πρόοδο σε κάθε σοβαρό στοχασμό σε κάθε πραγματική

συνειδητοποίηση του τι είμαστε ως λαός Πάντα και ακατάπαυστα μια ηθική ασφυξία ένας άγριος

σκοταδισμός ανυποχώρητα μπροστά στην όποια κίνηση θα προμήνυε μια κάποια έξοδο απrsquo αυτό το

σπήλαιο όπου κυριαρχούν οι σκιές οι σκιές των νεκρώνraquo Δημήτρης Δημητριάδης laquoΗ ιστορική

συνείδησηraquo μτφ Δ Κονδυλάκη dimitris-dimitriadistheseutextesΗ20ιστορική20συνείδησηpdf

10-11 |τελευταία πλοήγηση 20-5-2016|26 Πβ Καίτη Διαμαντάκου laquoΣημειώσεις για τη συζήτηση μετά την παράσταση του Φαέθονταraquo Στέγη

Γραμμάτων και Τεχνών Ίδρυμα Ωνάση Αθήνα 22102013 httpwwwsgtgruploadsdimitriadis_kaiti

τερατώδους ως μέρους της (νεοελληνικής) αλήθειας Αυτή η άρνηση της

συγκάλυψης λειτουργεί αυτομάτως και ως ιδεολογική laquoαποταύτισηraquo27

(disidentification) δεδομένου ότι κάθε αυτάρεσκη εντύπωση για την ελληνικότητα

έρχεται αντιμέτωπη με επώδυνες αλήθειες που δεν επιδέχονται εκλογίκευση και ως εκ

τούτου συμφιλίωση με οτιδήποτε παραδοσιακό Και αυτό που διευκολύνει

δραματουργικά τη διαδικασία αυτή είναι ένα υφολογικό στοιχείο που υποδεικνύει ο

Πατσαλίδης τα πάντα διατυπώνονται laquoμε το ύφος του αυτονόητουraquo28 Δεν είναι

τυχαίο εξάλλου που και στη νεοελληνική queer Τέχνη η χρήση μιας αισθητικής του

καθημερινού αλλά και η παρωδιοποίηση εικόνων αναφοράς στη νεοελληνική

κουλτούρα επικρατούν ως τεχνικές που αφενός διαταράσσουν τον εθνοποιητικό ύπνο

των Νεοελλήνων και αφετέρου λειτουργούν ως υπόρρητες απαρνήσεις των

θεσμισμένων ιδεολογιών

Η θέση που παίρνει ο Δημητριάδης απέναντι στου αρχαίους ελληνικούς

μύθους αποκαλύπτει τη διάθεση του συγγραφέα να λειτουργήσει αν όχι ως

καταστροφέας29 σίγουρα ως αναθεωρητής της μυθικής κανονικότητας τοποθετώντας

τον εαυτό του απέναντι στις εγνωσμένες ερμηνείες των μύθων Για τον Δημητριάδη η

αρχαιοελληνική μυθολογία είναι laquoη μετουσίωση του εσωτερικού ζόφου των

εσωτερικών φαντασμάτων των εσωτερικών δαιμόνων ενός λαούraquo και πρέπει να

συνιστά το αντικείμενο ενός laquoμετασχηματισμούraquo30 και όχι υποκείμενο ουσιοποίησης

μιας εθνικής λογοτεχνίας εφόσον κάθε παράδοση παραδίδεται στον εμπράγματο

εφιάλτη της μελλοντικής αναίρεσης και μεταποίησής της31 Με δεδομένα ότι στη

20diamantakou_phaethonpdf |τελευταία πλοήγηση 23102013|27 Joseacute Muntildeoz Disidentifications Queers of Color and the Performance of Politics University of

Minnesota Press Minneapolis 1999 11-12 28 Σάββας Πατσαλίδης laquoΗ εικόνα της φυλακής στον Φαέθοντα του Δημήτρη Δημητριάδηrdquo

https savaspatsalidisblogspotcom2013111html 2013 |τελευταία πλοήγηση 432016|29 Πβ Τσατσούλης laquoΤο θέατρο της στέρησης και της καταστροφήςraquo όπ 103-2430 Δημητριάδης Το πέρασμα στην άλλη όχθη 9131 laquo[hellip] έχουμε να κάνουμε με μια συνειδητή προσπάθεια ρήξης των προστατευτικών

αναπαραστατικών τειχών της αρχαίας τραγωδίας προκειμένου να έλθουν στο φως της άμεσης

αντίληψης και να μεγεθυνθούν όλα όσα laquoδεινάraquo laquoεν ταις φιλίαις πάθηraquo υποκρύπτονται στο

μυθολογικό υπόστρωμα του τραγικού είδους και γενικότερα όλα όσα δεινά υποκρύπτονται στο

ανθρωπολογικό υπόστρωμα οποιασδήποτε μεταγενέστερης πολιτιστικής εξορθολόγισης και

αισθητικής εκλέπτυνσηςraquo Καίτη Διαμαντάκου-Αγάθου laquoΑπό το Theacuteacirctre de la Commune το 1968 στο

Theacuteacirctre Odeacuteon το 2010 Η διαδρομή του αρχαίου μύθου στο θεατρικό έργο του Δημήτρη

Δημητριάδηraquo Α Δημητριάδης ndash Ι Πιπινιά ndash Α Σταυρακοπούλου (επιμ) Σκηνική πράξη στο

δραματουργία του Δημητριάδη ο Χρύσιππος έγινε rent-boy για άνδρες οι Τρώες

τράπηκαν σε Τρωάδες και τόσα αγόρια κόβουν τους όρχεις των μπαμπάδων τους για

να γίνουν άντρες ή δίνονται σε άντρες για να γίνουν άντρες είναι πολύ λογικό να

προσφεύγουμε σε queer θεωρητικά εργαλεία για να κατανοήσουμε περαιτέρω το

εγχείρημα ιδεολογικού μετασχηματισμού μιας παραδεδομένης μυθολογίας

Οι όροι του queer

Η αρχαιόθεμη δραματουργία του Δημητριάδη είναι μια πράξη λογοτεχνικής

αντίφρασης (praeteritio) η οποία στοχεύει αφενός στην έκλειψη μέρους του μύθου-

υλικού και αφετέρου στη ριζική μεταποίηση του όλου σε ένα αυτόνομο

ΙΔΕΟΛΟΓΙΚΟ έργο όπως ακριβώς χρησιμοποίησε τον μύθο και ο Andreacute Gide στον

κακοαλυσοδεμένο Προμηθέα του (1899) όπου ο μυθικά φιλάνθρωπος ήρωας

ομολογεί laquoΔεν αγαπώ τον άνθρωπο Αγαπώ [να καταλάβει] αυτό που τον

κατασπαράζειraquo32 Αντιστοίχως οι μεταουμανιστικοί όροι των αντι-τραγωδιών του

Δημητριάδη είναι συγκεκριμένα οι εξής

1 Η απόρριψη της πέρα από το Καλό και το Κακό υπερηθικότητας της

κλασικής τραγωδίας με την σαφέστερη υποστασιοποίηση του Kακού ως

ετεροκανονικούφαλλοκεντρικού και την εγκαθίδρυση μιας νέας ηθικής

τάξης που προκύπτει από την επικράτηση ενός νεαρού (ανέκαθεν αθώου)

αγοριού (Χρύσιππος Φαέθων Αστυάναξ)

2 Η εκ νέου σημασιοδότηση της Ανδρείας είτε ως δόσιμου σε άντρα είτε ως

διάβασης των φύλων (Τρωάς) Αυτή η αποσταθεροποίηση των

ετεροκανονικών ρυθμίσεων του φύλου πλήττει οριστικά τα laquoσυμφέρονταraquo

της ετεροφυλοφιλίας33 στην εθνική μας δραματουργία σε τέτοιο βαθμού

που όλοι οι άντρες να θεωρούνται γυναίκες εν κρυπτώ

ΠΑΤΕΡΑΣ[hellip] Τον εαυτό τους γεννούν οι γυναίκες Τrsquo αγόρια είναι γυναικεία αντίγραφα Γιrsquo αυτό σ΄ όλη τους τη ζωή οι άντρες άλλο δεν κάνουν παρά να προσπαθούν νrsquo αποδείξουν ότι είναι

μεταπολεμικό θέατρο Συνέχειες + Ρήξεις Εκδόσεις ΑΠΘ Θεσσαλονίκη 2014 480 [473-84]32 Cashman Kerr Prince ldquolsquoMaking It Newrsquo Andreacute Gidersquos Rewriting of Mythrdquo στο Lorna Hardwick -

Christopher Stray (eds) A Companion to Classical Receptions Blackwell Malden and Oxford 2008

185-194 (191)33 Butler Αναταραχή φύλου όπ 177

άντρες Ξέρουν ότι δεν είναι αλλά θέλουν να το αποδείξουν Είναι γυναίκες αλλά δεν το παραδέχονται 3 4

Επιπλέον η αφάνιση μιας πατριαρχικής εξουσίας (στο τέλος κυρίως του

Φαέθοντα αλλά και του Χρύσιππου) εγκαινιάζει την εγκαθίδρυση μιας

ηθικής αντι-δομής αν μη τι άλλο διάφωνης προς το φαλλοκεντρικό Κακό

ΠΑΤΕΡΑΣΔεν θα μου τον πάρεις ndash (Αρχίζει να βγάζει τα ρούχα του) Κοίτα ποιος είναι άντρας κοίτα lsquoδω κοίτα εδώ κοίτα35

ΜΠΕΘΚομμένα και τα ndashΑΝΝΠεταμένα κι αυτά 36

Στον Φαέθοντα μάλιστα όλο το έργο ακολουθεί την πορεία του ανέραστου

νεαρού προς την ανδρότητα και την ύψωση (έγινε άντρας όταν αφάνισε

έναν άντρα όταν δόθηκε στον πόλεμο ως άντρας) Είναι σημειωτέον

άκαμπτη η ανδροφιλική συνέπεια του Δημητριάδη σε αυτό το

κοσμοείδωλο αντιστροφής της ανδρότητας του κακού σε καλή ανδρεία

ενώ συχνά η ολοκλήρωση της ανδρικής ύπαρξης συντελείται με τη

δημόσια ένωση ανδρός με άνδρα οι οποίοι έρχονται ΕΞΩ (come out)

ΛΥΚΑΩΝΑγγίζω το γυμνό στήθος του Χαρμίδη [hellip] Ω σάρκα λέω και ακούγομαι από όλους σrsquo εσένα ήθελα να φτάσω και έφτασα [hellip] Ω Χαρμίδη [hellip] πάρε με θάψε με στη θέρμη σου Γίνε εσύ ο τάφος μου αφού τώρα πηγαίνω εκεί [hellip] Μάθε όπως και όλοι ότι έζησα μόνο γιrsquo αυτό37

Χωρίς αμφιβολία αυτός ο λόγος απορρίπτει laquoτην Δυτική τάξη των

αναπαραστάσεωνraquo που παραδοσιακά υιοθετούν δυαδικές αντιθέσεις

(άντραςndashγυναίκα) ως ουσιακές και δηλαδή καταδικάζει αυτό που έχει

ονομαστεί laquoφαλλογοκεντρισμόςraquo38

34 Δημήτρης Δημητριάδης Χρύσιππος Ίνδικτος Αθήνα 2008 91-235 Αυτ 12136 Δημήτρης Δημήτριάδης Φαέθων εκδ Σαιξπηρικόν Θεσσαλονίκη 2013 100-1 37 Εξάρχου Δημήτρης Δημητριάδης όπ 74-7538 N Muumlller-Schoumlll ldquoTheatre of Potentiality Communicability and the Political in Contemporary

Performance Practicersquo Theatre Research International 291 2004 42ndash56 (42) Πβ με τη

βιβλιογραφία Alyson Campbell - Stephen Farrier ldquoIntroduction Queer Dramaturgiesrdquo idem (eds)

Queer Dramaturgies International Perspectives on Where Performance Leads Queer Palgrave

3 O ηθικός αποσχηματισμός της ετεροκανονικής Οικογένειας39 Το αστικό

σαλόνι περικλείει και ουσιοποιεί τον ζόφο της αστικής ηθικής

προκρίνοντας την ηθική της αυτοδικίας (Φαέθων) ή της αυτοδιάθεσης

(Χρύσιππος Τρωάδα) ως αποκατάσταση αλλά και ως νέα πρόταση του

ζην άκαμπτη από τις δεσπόζουσες ηθικές Ταυτοχρόνως ο Πατέρας και η

Μητέρα (τα κέντρα της οικογένειας) μετασχηματίζονται τερατώδη

σύμβολα ωμότητας (Πατέρας βιαστής στον Φαέθοντα) ή παθολογικώς

διεστραμμένου έρωτα

ΜΗΤΕΡΑΌσο κι αν έλεγα μέσα μου lsquoΚράτα τον μακριά μην αφήνεις να τον πιάνουν αυτά τα χέριαrsquo ndash Είναι τόσο πολλοί έρχονται φεύγουν έρχονται άλλοι κι άλλοι δεν τελειώνουν ndash Μού lsquoρχεται να τους πετάξω έξω δεν αντέχω να τους σκέφτομαι μαζί του να του κάνουν ότι θέλουν ndash Αλλά και πάλι σκέφτομαι lsquoΓιατί να μην τον χαίρονται κι άλλοι τόση ομορφιά έστω για λίγο με κάποιο αντάλλαγμαrsquo ndash Ναι σκέφτηκα σαν μητέρα ndash40

Και τελικά η αγαμητική ποιητική του Δημητριάδη είναι μια Ηθική αναστοίχισης της

τραγωδίας πίσω από ριζοσπαστικά ιδεολογήματα Ανάταξης και Εκτροπής Στο

πλαίσιο αυτό συλλειτουργούν τρία θεμελιακά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας gay

λογοτεχνίας (1) η ομολογία του ακατονόμαστου41 (2) η απο-κανονικοποίηση του

Κανονικού42 και (3) μια laquoκεντρική διαφωνίαraquo ως ζήτημα ηθικών laquoαρχώνraquo και

laquoτακτικήςraquo43

Η γλώσσα του Δημητριάδη μετά τον Ευαγγελισμό είναι γεμάτη από

κατηγορούμενα και δηλαδή αποφάνσεις για το είναι των προσώπων που υιοθετούν

τη συντακτική δομή της Αρχής του Λόγου laquoἘν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος καί ὁ Λόγος ἦν

Macmillan Basingstoke 2016 27-3339 Στο κέντρο της queer κριτικής βρέθηκε εξ αρχής η οικογένεια εφόσον ο όρος queer περιλαμβάνει

laquoτη ριζική αμφισβήτηση των κοινωνικών και πολιτισμικών νορμών των αντιλήψεων του φύλου της

αναπαραγωγικής σεξουαλικότητας και της οικογένειας (Cherry Smith ldquoWhat is This Thing Called

Queerrdquo στο Donald Morton (επιμ) The Material Queer A LesBiGay Cultural Studies Reader

Westview Boulder CO 1996 280 (277-285)40 Δημητριάδης Χρύσιππος όπ 16-1741 Richard R Bortorth ldquoNaming the Unnameable Lesbian and Gay Love Poetryrdquo στο Hugh Stevens

(επιμ) The Cambridge Companion to Gay and Lesbian Writing CUP Cambridge 2011 202-21742 Πβ Hugh Stevens ldquoNormality and Queerness in Gay Fictionrdquo στου ιδίου (επιμ) The Cambridge

Companion to Gay and Lesbian Writing CUP Cambridge 2011 83 (81-95)43 Edmund White States of Desire Revisited University of Wisconsin Press Danton 2014 295

πρός τόν Θεόν καί Θεός ἦν ὁ Λόγος οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν Πάντα δι᾿

αὐτοῦ ἐγένετο Ἐν αὐτῷ ζωή ἦν καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων καί τό φῶς ἐν

τῇ σκοτίᾳ φαίνει καί ἡ σκοτία αὐτό οὐ κατέλαβενraquo Και αυτές οι συντακτικές δομές

του ειμί φωτίζουν περιοχές που κείτονταν σε μια παραδοσιακή σκοτία και τώρα

ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΞΩ από την ντουλάπα του εμποδισμένου πόθου

άντρες Ξέρουν ότι δεν είναι αλλά θέλουν να το αποδείξουν Είναι γυναίκες αλλά δεν το παραδέχονται 3 4

Επιπλέον η αφάνιση μιας πατριαρχικής εξουσίας (στο τέλος κυρίως του

Φαέθοντα αλλά και του Χρύσιππου) εγκαινιάζει την εγκαθίδρυση μιας

ηθικής αντι-δομής αν μη τι άλλο διάφωνης προς το φαλλοκεντρικό Κακό

ΠΑΤΕΡΑΣΔεν θα μου τον πάρεις ndash (Αρχίζει να βγάζει τα ρούχα του) Κοίτα ποιος είναι άντρας κοίτα lsquoδω κοίτα εδώ κοίτα35

ΜΠΕΘΚομμένα και τα ndashΑΝΝΠεταμένα κι αυτά 36

Στον Φαέθοντα μάλιστα όλο το έργο ακολουθεί την πορεία του ανέραστου

νεαρού προς την ανδρότητα και την ύψωση (έγινε άντρας όταν αφάνισε

έναν άντρα όταν δόθηκε στον πόλεμο ως άντρας) Είναι σημειωτέον

άκαμπτη η ανδροφιλική συνέπεια του Δημητριάδη σε αυτό το

κοσμοείδωλο αντιστροφής της ανδρότητας του κακού σε καλή ανδρεία

ενώ συχνά η ολοκλήρωση της ανδρικής ύπαρξης συντελείται με τη

δημόσια ένωση ανδρός με άνδρα οι οποίοι έρχονται ΕΞΩ (come out)

ΛΥΚΑΩΝΑγγίζω το γυμνό στήθος του Χαρμίδη [hellip] Ω σάρκα λέω και ακούγομαι από όλους σrsquo εσένα ήθελα να φτάσω και έφτασα [hellip] Ω Χαρμίδη [hellip] πάρε με θάψε με στη θέρμη σου Γίνε εσύ ο τάφος μου αφού τώρα πηγαίνω εκεί [hellip] Μάθε όπως και όλοι ότι έζησα μόνο γιrsquo αυτό37

Χωρίς αμφιβολία αυτός ο λόγος απορρίπτει laquoτην Δυτική τάξη των

αναπαραστάσεωνraquo που παραδοσιακά υιοθετούν δυαδικές αντιθέσεις

(άντραςndashγυναίκα) ως ουσιακές και δηλαδή καταδικάζει αυτό που έχει

ονομαστεί laquoφαλλογοκεντρισμόςraquo38

34 Δημήτρης Δημητριάδης Χρύσιππος Ίνδικτος Αθήνα 2008 91-235 Αυτ 12136 Δημήτρης Δημήτριάδης Φαέθων εκδ Σαιξπηρικόν Θεσσαλονίκη 2013 100-1 37 Εξάρχου Δημήτρης Δημητριάδης όπ 74-7538 N Muumlller-Schoumlll ldquoTheatre of Potentiality Communicability and the Political in Contemporary

Performance Practicersquo Theatre Research International 291 2004 42ndash56 (42) Πβ με τη

βιβλιογραφία Alyson Campbell - Stephen Farrier ldquoIntroduction Queer Dramaturgiesrdquo idem (eds)

Queer Dramaturgies International Perspectives on Where Performance Leads Queer Palgrave

3 O ηθικός αποσχηματισμός της ετεροκανονικής Οικογένειας39 Το αστικό

σαλόνι περικλείει και ουσιοποιεί τον ζόφο της αστικής ηθικής

προκρίνοντας την ηθική της αυτοδικίας (Φαέθων) ή της αυτοδιάθεσης

(Χρύσιππος Τρωάδα) ως αποκατάσταση αλλά και ως νέα πρόταση του

ζην άκαμπτη από τις δεσπόζουσες ηθικές Ταυτοχρόνως ο Πατέρας και η

Μητέρα (τα κέντρα της οικογένειας) μετασχηματίζονται τερατώδη

σύμβολα ωμότητας (Πατέρας βιαστής στον Φαέθοντα) ή παθολογικώς

διεστραμμένου έρωτα

ΜΗΤΕΡΑΌσο κι αν έλεγα μέσα μου lsquoΚράτα τον μακριά μην αφήνεις να τον πιάνουν αυτά τα χέριαrsquo ndash Είναι τόσο πολλοί έρχονται φεύγουν έρχονται άλλοι κι άλλοι δεν τελειώνουν ndash Μού lsquoρχεται να τους πετάξω έξω δεν αντέχω να τους σκέφτομαι μαζί του να του κάνουν ότι θέλουν ndash Αλλά και πάλι σκέφτομαι lsquoΓιατί να μην τον χαίρονται κι άλλοι τόση ομορφιά έστω για λίγο με κάποιο αντάλλαγμαrsquo ndash Ναι σκέφτηκα σαν μητέρα ndash40

Και τελικά η αγαμητική ποιητική του Δημητριάδη είναι μια Ηθική αναστοίχισης της

τραγωδίας πίσω από ριζοσπαστικά ιδεολογήματα Ανάταξης και Εκτροπής Στο

πλαίσιο αυτό συλλειτουργούν τρία θεμελιακά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας gay

λογοτεχνίας (1) η ομολογία του ακατονόμαστου41 (2) η απο-κανονικοποίηση του

Κανονικού42 και (3) μια laquoκεντρική διαφωνίαraquo ως ζήτημα ηθικών laquoαρχώνraquo και

laquoτακτικήςraquo43

Η γλώσσα του Δημητριάδη μετά τον Ευαγγελισμό είναι γεμάτη από

κατηγορούμενα και δηλαδή αποφάνσεις για το είναι των προσώπων που υιοθετούν

τη συντακτική δομή της Αρχής του Λόγου laquoἘν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος καί ὁ Λόγος ἦν

Macmillan Basingstoke 2016 27-3339 Στο κέντρο της queer κριτικής βρέθηκε εξ αρχής η οικογένεια εφόσον ο όρος queer περιλαμβάνει

laquoτη ριζική αμφισβήτηση των κοινωνικών και πολιτισμικών νορμών των αντιλήψεων του φύλου της

αναπαραγωγικής σεξουαλικότητας και της οικογένειας (Cherry Smith ldquoWhat is This Thing Called

Queerrdquo στο Donald Morton (επιμ) The Material Queer A LesBiGay Cultural Studies Reader

Westview Boulder CO 1996 280 (277-285)40 Δημητριάδης Χρύσιππος όπ 16-1741 Richard R Bortorth ldquoNaming the Unnameable Lesbian and Gay Love Poetryrdquo στο Hugh Stevens

(επιμ) The Cambridge Companion to Gay and Lesbian Writing CUP Cambridge 2011 202-21742 Πβ Hugh Stevens ldquoNormality and Queerness in Gay Fictionrdquo στου ιδίου (επιμ) The Cambridge

Companion to Gay and Lesbian Writing CUP Cambridge 2011 83 (81-95)43 Edmund White States of Desire Revisited University of Wisconsin Press Danton 2014 295

πρός τόν Θεόν καί Θεός ἦν ὁ Λόγος οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν Πάντα δι᾿

αὐτοῦ ἐγένετο Ἐν αὐτῷ ζωή ἦν καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων καί τό φῶς ἐν

τῇ σκοτίᾳ φαίνει καί ἡ σκοτία αὐτό οὐ κατέλαβενraquo Και αυτές οι συντακτικές δομές

του ειμί φωτίζουν περιοχές που κείτονταν σε μια παραδοσιακή σκοτία και τώρα

ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΞΩ από την ντουλάπα του εμποδισμένου πόθου

3 O ηθικός αποσχηματισμός της ετεροκανονικής Οικογένειας39 Το αστικό

σαλόνι περικλείει και ουσιοποιεί τον ζόφο της αστικής ηθικής

προκρίνοντας την ηθική της αυτοδικίας (Φαέθων) ή της αυτοδιάθεσης

(Χρύσιππος Τρωάδα) ως αποκατάσταση αλλά και ως νέα πρόταση του

ζην άκαμπτη από τις δεσπόζουσες ηθικές Ταυτοχρόνως ο Πατέρας και η

Μητέρα (τα κέντρα της οικογένειας) μετασχηματίζονται τερατώδη

σύμβολα ωμότητας (Πατέρας βιαστής στον Φαέθοντα) ή παθολογικώς

διεστραμμένου έρωτα

ΜΗΤΕΡΑΌσο κι αν έλεγα μέσα μου lsquoΚράτα τον μακριά μην αφήνεις να τον πιάνουν αυτά τα χέριαrsquo ndash Είναι τόσο πολλοί έρχονται φεύγουν έρχονται άλλοι κι άλλοι δεν τελειώνουν ndash Μού lsquoρχεται να τους πετάξω έξω δεν αντέχω να τους σκέφτομαι μαζί του να του κάνουν ότι θέλουν ndash Αλλά και πάλι σκέφτομαι lsquoΓιατί να μην τον χαίρονται κι άλλοι τόση ομορφιά έστω για λίγο με κάποιο αντάλλαγμαrsquo ndash Ναι σκέφτηκα σαν μητέρα ndash40

Και τελικά η αγαμητική ποιητική του Δημητριάδη είναι μια Ηθική αναστοίχισης της

τραγωδίας πίσω από ριζοσπαστικά ιδεολογήματα Ανάταξης και Εκτροπής Στο

πλαίσιο αυτό συλλειτουργούν τρία θεμελιακά χαρακτηριστικά της παγκόσμιας gay

λογοτεχνίας (1) η ομολογία του ακατονόμαστου41 (2) η απο-κανονικοποίηση του

Κανονικού42 και (3) μια laquoκεντρική διαφωνίαraquo ως ζήτημα ηθικών laquoαρχώνraquo και

laquoτακτικήςraquo43

Η γλώσσα του Δημητριάδη μετά τον Ευαγγελισμό είναι γεμάτη από

κατηγορούμενα και δηλαδή αποφάνσεις για το είναι των προσώπων που υιοθετούν

τη συντακτική δομή της Αρχής του Λόγου laquoἘν ἀρχῇ ἦν ὁ Λόγος καί ὁ Λόγος ἦν

Macmillan Basingstoke 2016 27-3339 Στο κέντρο της queer κριτικής βρέθηκε εξ αρχής η οικογένεια εφόσον ο όρος queer περιλαμβάνει

laquoτη ριζική αμφισβήτηση των κοινωνικών και πολιτισμικών νορμών των αντιλήψεων του φύλου της

αναπαραγωγικής σεξουαλικότητας και της οικογένειας (Cherry Smith ldquoWhat is This Thing Called

Queerrdquo στο Donald Morton (επιμ) The Material Queer A LesBiGay Cultural Studies Reader

Westview Boulder CO 1996 280 (277-285)40 Δημητριάδης Χρύσιππος όπ 16-1741 Richard R Bortorth ldquoNaming the Unnameable Lesbian and Gay Love Poetryrdquo στο Hugh Stevens

(επιμ) The Cambridge Companion to Gay and Lesbian Writing CUP Cambridge 2011 202-21742 Πβ Hugh Stevens ldquoNormality and Queerness in Gay Fictionrdquo στου ιδίου (επιμ) The Cambridge

Companion to Gay and Lesbian Writing CUP Cambridge 2011 83 (81-95)43 Edmund White States of Desire Revisited University of Wisconsin Press Danton 2014 295

πρός τόν Θεόν καί Θεός ἦν ὁ Λόγος οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν Πάντα δι᾿

αὐτοῦ ἐγένετο Ἐν αὐτῷ ζωή ἦν καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων καί τό φῶς ἐν

τῇ σκοτίᾳ φαίνει καί ἡ σκοτία αὐτό οὐ κατέλαβενraquo Και αυτές οι συντακτικές δομές

του ειμί φωτίζουν περιοχές που κείτονταν σε μια παραδοσιακή σκοτία και τώρα

ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΞΩ από την ντουλάπα του εμποδισμένου πόθου

πρός τόν Θεόν καί Θεός ἦν ὁ Λόγος οὗτος ἦν ἐν ἀρχῇ πρός τόν Θεόν Πάντα δι᾿

αὐτοῦ ἐγένετο Ἐν αὐτῷ ζωή ἦν καί ἡ ζωή ἦν τό φῶς τῶν ἀνθρώπων καί τό φῶς ἐν

τῇ σκοτίᾳ φαίνει καί ἡ σκοτία αὐτό οὐ κατέλαβενraquo Και αυτές οι συντακτικές δομές

του ειμί φωτίζουν περιοχές που κείτονταν σε μια παραδοσιακή σκοτία και τώρα

ΕΡΧΟΝΤΑΙ ΕΞΩ από την ντουλάπα του εμποδισμένου πόθου