Φιλολογικό Καφενείο,Παρασκευή 8 Μαΐου, 14.00

Δήμος Χλωπτσιούδης

παρουσίαση της ποιητικής συλλογήςτης Ανδρονίκης Δημητριάδου

πέτρα και ευαγγέλιο

Η μεταμοντέρνα ποιητικήανάπλαση της αρχαιότητας

Σε μια εποχή ταχύτατων μεταβολών και συννεφώδη, θα περιμέναμε ίσως η ποί-ηση να φθίνει ή έστω να κρυφτεί στα χαρακώματα της κοινωνικής μελαγχολίας.Ωστόσο, παρατηρούμε ότι στους σκοτεινούς καιρούς μας ετούτη συνεχίζει να μαςφωτίζει. Η ποιητική παραγωγή αν και ελαφρώς περιορισμένη συνεχίζει να χαρίζειτο δικό της φως και να μετέχει στα κοινωνικά δρώμενα.

Μάλιστα έχω σχηματίσει την άποψη ότι η κρίση λειτούργησε ως μοχλός έγερ-σης της ποίησης. Στράφηκε προς την κοινωνία, προς τις αγωνίες της, τα βάσανακαι τους πόνους, τις αναζητήσεις και τα βιώματά της.

Αν και παλαιότερα μεταχειρίστηκα τον όρο γενιά της κρίσης (βλ. δοκίμιο στονιστότοπο τοβιβλίο.net και στο ηλεκτρονικό περιοδικό vakxikon.gr), θα μου επιτρέ-ψετε να αποποιηθώ τον όρο μου και να επανατοποθετηθώ με τον όρο «ποιητέςτης αγανάκτησης».

Η άρνηση της «γενιάς» οφείλεται στην κομφορμιστική διάσταση του όρου,καθώς επιβάλλει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά στο σύνολο των ποιητών και μά-λιστα υπό το φως μιας συγκεκριμένης κοινής ηλικίας. Ο δε κομφορμισμός συντελείκαι στην ανάπτυξη ομαδικής σκέψης πάνω στα ελάχιστα χαρακτηριστικά. Οι ποι-ητές συνειδητά προσπαθούν να ενταχθούν στη γενιά και να ικανοποιήσουν τα ελά-χιστα γνωρίσματα που όρισαν οι κριτικοί, χάνοντας την αυτοτέλειάς τους.

Αντίθετα, σήμερα παρατηρούμε μία μάλλον συλλογική φωνή, αλλά όχι ταυτό-σημη. Είναι εμφανής η πολυφωνία και διαφορετικότητα (ύφους και θεματικών)στους «ποιητές της αγανάκτησης». Μάλιστα, είναι χαρακτηριστικό ότι οι ποιητέςπου εμφανίζονται μετά το 2004 δεν ανήκουν στην ίδια ηλικιακή ομάδα. Η πρώτητους εμφάνιση στα ελληνικά γράμματα δεν συμπίπτει με τη νεότητά τους, αλλάσυχνότατα έρχεται σε ώριμη ηλικία.

Συναντούμε στοιχεία εντελώς ετερόκλητα. Έναν λόγο άλλες φορές κοφτό καιαπέριττο και άλλοτε ένα λόγο που θυμίζει θεατρικό. Άλλοτε μια γλώσσα ειρωνικήκαι καταγγελτική με αμεσότητα και προφορικότητα και άλλοτε κατασκευασμένηεσώστροφα, επηρεασμένη από εκφάνσεις της ελληνικής γλώσσας σχεδόν ξεχα-σμένες όπως τα εκκλησιαστικά και αρχαιοελληνικά κείμενα.

Παρά ωστόσο τις σημαντικές διαφορές στο ύφος, τη θεματική, την ευαισθησίακαι την κοινωνική αφόρμηση και τις ίδιες τις αισθητικές τους αντιλήψεις, διακρί-νεται μία μοναδική εγγύτητα στην ποιητική τους ώστε να είμαστε υποχρεωμένοινα τους κρίνουμε, να τους προσεγγίσουμε, ως μία ομάδα με συλλογική -προς τοπαρόν- αντίληψη (σε αντίθεση πχ με τη "γενιά του ‘80" ή "γενιά της ιδιώτευσης"),αλλά όχι ως γενιά λόγω ακριβώς των διαφορών ύφους και ηλικιών (όπως πχ συ-ναντάμε στη "γενιά του ‘70" ή "γενιά της αμφισβήτησης").

Αμφισβητείται ο προηγούμενος μεταμοντερνισμός, εξοστρακίζεται η ελιτίστικηεικόνα που αναπτύχθηκε για την Ποίηση κατά τις προηγούμενες δεκαετίες και ανα-ζητείται διέξοδος μέσα από την Τέχνη. Ο παλιός υπαρξιακός πυρήνας με το ατο-μοκεντρικό στοιχείο εξορίζεται και εισάγεται η κοινωνικοϋπαρξιακή διάστασηστην ποίηση (σαν να αιωρείται ως ποιητικό υποκείμενο ένα εμείς).

Χαρακτηριστικό του στίχου των «ποιητών της αγανάκτησης» είναι η αμεσότητατου μηνύματος. Αρνούνται την κρυπτικότητα και τους κρυφούς συμβολισμούς των

προηγούμενων γενεών, όπως και την επιθετική πεζολογία στο στίχο. Καθιέρωσαν μια ποιητική που μιλά άμεσα στο αναγνωστικό κοινό. Η ποίηση

στη νέα χιλιετία επιστρέφει στην κοινωνία και δραπετεύει από τα στενά όρια τωνδημιουργών. Η γλώσσα τους είναι απλή, δίχως επιτηδευμένα στολίδια και λογοτε-χνικά σχήματα, στηριζόμενη στη μεταφορική χρήση των λέξεων και τη συνειρμικήσύνδεση των εικόνων (με απόσταση όμως από το νεοϋπερρεαλισμό).

Σε ένα τέτοιο καλλιτεχνικό πλαίσιο αναζητήσεων κι έκφρασης ποιητικής εντάσ-σεται η πρώτη συλλογή της Δημητριάδου, "Πέτρα και Ευαγγέλιο", η οποία φωτίζειμε ένα μεταμοντέρνο ποιητικό πρίσμα την αρχαιότητα και τη θρησκευτική παρά-δοση. Μολονότι η δημιουργός κινείται επί έτη στο χώρο της λογοτεχνίας με μετα-φράσεις παρακολουθώντας τη σύγχρονη ποιητική παραγωγή, τούτη είναι η πρώτητης εκδοτική απόπειρα.

Η συλλογή κινείται στο πλαίσιο των υπαρξιακών προβληματισμών από το μοι-ραίο και τη μοναξιά μέχρι τη σκοτεινιά των καιρώνμας. Η δημιουργός προβληματίζεται για το θάνατο,την αδυναμία, τη διάλυση... Δεν ηθικολογεί. Ανα-ζητά την κάθαρση και την ελπίδα. Η τρυφερότηταδένεται με την απαισιοδοξία, η αγωνία με το βουβόθρήνο.

Ο τίτλος της συλλογής συνδέει το αιώνιο με τηνελπίδα. Τα αρχαία λίθινα απομεινάρια συνδέονταιπαρατακτικά με το θρησκευτικό στοιχείο. Η πέτραως σύμβολο του χρόνου αποτελεί τον τιτλικό σύν-δεσμο της ποιητικής ανάπλασης της αρχαιότηταςμε την ελπίδα της χαρμόσυνης αγγελίας.

Από μία άλλη οπτική, η πέτρα είναι το σκληρόαντικείμενο ως υπαρξιακός συμβολισμός του τέ-λους σε αντίθεση προς το ρευστό κόσμο, ενώ τοευαγγέλιο η άυλη σύνδεση του θνητού κόσμου μετην ελπίδα και το μέλλον, η συνέχεια από κάτι πουφεύγει και αλλάζει (Οικτιρμός).

Με ποιητικές ταχυδακτυλουργίες μαγεύει τοναναγνώστη συνδέοντας την αρχαία παράδοση με τις σύγχρονες ατομικές και κοι-νωνικές εμπειρίες (χωρίς να μπορούμε να χαρακτηρίσουμε την ποιητική της ωςκοινωνική). Ακροβατεί με μυθικά και θρησκευτικά σύμβολα (Περσεφόνη, Ελένη,Μαρία, Κασσάνδρα, Σταυρός, ο Ελαιώνας, η κόλαση κλπ).

Η αρχαιοελληνική παράδοση πάντοτε αποτελούσε πηγή έμπνευσης. Στη νεοελ-ληνική ποίηση κατά ένα επαναλαμβανόμενο πρότυπο ανακυκλώνεται η κλασσικήμυθολογία. Δεν είναι λίγοι οι δημιουργοί που εμπνέονται από αρχαίους μύθους.Πρόκειται για έναν ιδιότυπο διάλογο του σύγχρονου κόσμου με τον αρχαίο πολι-τισμό που ξεκινά ήδη από την Αναγέννηση. Οι μύθοι προσφέρουν στην ποίησημία ανεξάντλητη αποθήκη υλικού. Λειτουργούν συμβολικά και διατηρούν τη ξε-

χωριστή ιδιότητα της άμεσης πρόσληψης από τον αναγνώστη, καθώς διαθέτουνένα μοναδικό περιεκτικό νοηματικό περιεχόμενο που λειτουργεί ως αντικειμενικήκαι πανανθρώπινη αναφορά.

Όπως σημειώνει και ο Σεφέρης καθώς «ο μύθος είναι κοινή αίσθηση, ο ποιητήςέχει στη διάθεσή του ένα φορέα ζωντανό, μια συναισθηματική ατμόσφαιρα έτοιμη,όπου μπορούσε να κινηθεί ελεύθερα για να πλησιάσει τους γύρω του ανθρώπους».Οι αρχαίοι μύθοι (γνωστοί ή άγνωστοι στο ευρύ κοινό) αποτελούν μια ανεξάντλητηύλη καθώς μετασχηματίζονται ποιητικά και αποκτούν νέους συμβολισμούς στοεκάστοτε παρόν.

Στην ίδια κατεύθυνση και η θρησκευτική παράδοση αποτελεί μία άλλη τερά-στια δεξαμενή έμπνευσης ή πηγή συμβόλων. Και η αρχαιοελληνική και η θρησκευ-τική μυθολογία αποτελούν τμήμα της λαϊκής κουλτούρας (είτε ως σημαίνοντα είτεως σύμβολα με το δικό τους συναισθηματικό φορτίο) και ως εκ τούτου καθίστανταιάμεσα αντιληπτά από το αναγνωστικό κοινό.

Και η Δημητριάδου καταφέρνει να συνδέσει την αρχαιοελληνική και τη θρη-σκευτική παράδοση σε ένα πλέγμα ποιητικών συνθέσεων υπό το δικό της υπαρ-

ξιακό πρίσμα. Στην περίπτωσή της όμως, η αρχαιότητα και τοθρησκευτικό δεν υιοθετούνται ως μία πινακοθήκη ανθρώπωνκαι λέξεων, αλλά ως ένα βασικό σημείο αναφοράς και μετατόπι-σης τους στη μεταμοντέρνα τέχνη. Και τούτο δε γίνεται με ένανεπιφανειακό τρόπο.

Οι συνθέσεις της δεν αποτελούν απλά μία αναφορά στο "έν-δοξο παρελθόν" ή την ίδια την πίστη. Είναι τα θεμέλια πάνω στοοποίο οικοδομείται η ποιητική της.Δεν εκμεταλλεύεται απλά μύθους ήδοξασίες. Πάνω σε αυτά αναστηλώνε-ται ως δομικό στοιχείο η ποίησή τηςκαι αναπλάθεται μέσα από τη σύγ-χρονη γλώσσα (εκκρεμότητες).

Στην ουσία η Δημητριάδου επανει-σάγει ποιητικά τον αρχαίο κόσμο, απότις τελετές, τις τοπογραφίες μέχρι και

τις λαϊκές αντιλήψεις και τον συνδέει με το θρησκευτικόστοιχείο ως ένα άλλο κομμάτι του λαϊκού πολιτισμού. Οαρχαίος κόσμος αποκτά έναν μετωνυμικό χαρακτήρα,καθώς συμπλέκεται εικονοπλαστικά με το απαισιόδοξοπαρόν. Η μεταμοντέρνα επαναδιαπραγμάτευση της αρ-χαιότητας στην ποιητική της έρχεται σε αντίθεση με τοηρωικό πρότυπο που καλλιέργησαν ποιητές του Κ΄αιώνα. Συνδέεται άμεσα με υπαρξιακές αναζητήσεις, τοθάνατο, τη μελαγχολία του χαμού και της μοναξιάς(όρκος).

Ο στίχος διατηρεί όλο το γλωσσικό και εικονοπλαστικό πλούτο της μεταμον-τέρνας ποιητικής. Στίχοι ελεύθεροι, κοφτοί και σύντομοι, όπως ακριβώς και οι ει-κόνες. Άλλωστε, ο ελεύθερος στίχος δεν καθιστά τον ποιητή ελεύθερο. Ηελευθεροστιχία δίνει έμφαση στο πραγματικό νόημα των λέξεων βάσει του βαθύ-τερου συναισθηματικού φορτίου τους. Αναδεικνύει το συναισθηματικό και νοη-ματικό πλούτο της γλώσσας. Υποχρεώνει τον ποιητή να τιθασεύσει το λόγο μέσααπό το λυρισμό των λέξεων ή την δόμηση της εικόνας.

Ο λεξιλογικός πλούτος των συνθέσεων της Δημητριάδου αιχμαλωτίζει το συ-ναίσθημα του αναγνώστη. Λέξεις με ιδιαίτερο φορτίο που προκαλούν τις αισθή-σεις, τη λογική, που διεγείρει όχι μόνο το συναίσθημα μα και -έμμεσα- το στοχασμό.Η μικρή και μέση έκταση των ποιημάτων αναδεικνύει το μήνυμα των συνθέσεων(άβε Μαρία-Πέτρα).

Η Ανδρονίκη Δημητριάδου μεταπλάθει με τη βε-βαιότητα του καλλιτέχνη την παράδοση και οικοδο-μεί το υπαρξιακό πλαίσιο ενός καταρρέοντοςκόσμου. Το «Πέτρα και Ευαγγέλιο» εκφράζει μια νέααντίληψη ποιητικού διαλόγου των σύγχρονων -ατέρμονων- υπαρξιακών αναζητήσεων με την αρ-χαία κληρονομιά. Αποφεύγει το βερμπαλισμό με τημιμητική αρχαιολάγνα εισροή λέξεων. Δημιουργείμία υπαρξιακή γέφυρα μεταξύ παρελθόντος και πα-ρόντος (ελαιώνας).