Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ...

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Μαρία Νικολακάκηεπιμέλεια


Εισαγωγή: Henry GirouxΕπίλογος: Ana Maria Freire

Μετάφραση:Αγάπη ΔενδάκηΝίκος Πατέλης


ISBN: 978-960-08-0581-9

Πρώτη έκδοση: Οκτώβριος 2011

Copyright © Μαρία Νικολακάκη

Copyright © Εκδόσεις Ι. ΣΙΔΕΡΗΣ, έτος ιδρύσεως 1891 Κεντρική διάθεση: Σόλωνος 116, 106 81 Αθήνα Τ: 210 3833434, F: 210 3832294 E: [email protected], S: www.isideris.gr

Φιλολογική επιμέλεια: Μαρία ΚουτσανδρέαΗλεκτρονική σελιδοποίηση: Φωτεινή ΣκουρήΜακέτα εξωφύλλου: Ελένη Δρογγίτη

Τυπώθηκε σε χαρτί ελεύθερο χημικών ουσιών χλωρίου και φιλικό προς το περιβάλλον.

Το παρόν έργο πνευματικής ιδιοκτησίας προστατεύεται κατά τις διατάξεις του Ελληνικού Νόμου (Ν. 2121/1993 όπως έχει τροποποιηθεί και ισχύει σήμερα) και τις διεθνείς συμβάσεις περί πνευματικής ιδιοκτησίας. Απαγορεύεται απολύτως άνευ γραπτής άδειας του εκδότη η κατά οποιονδήποτε τρόπο ή μέσο αντιγραφή, φωτοανατύπωση και εν γένει αναπαραγωγή, εκμίσθωση ή δανεισμός, μετάφραση, διασκευή, αναμετάδοση στο κοινό σε οποιαδήποτε μορφή (ηλεκτρονική, μηχανική ή άλλη) και η εν γένει εκμετάλλευση του συνόλου ή μέρους του έργου.

Στον Paulo Freire και στον Joe Kincheloe, δύο πρωτοπόρους της Κριτικής Παιδαγωγικής,

που δεν βρίσκονται πια μαζί μας.

ΥΜΝΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΛΕΚΤΙΚΗΣ

Το άδικο βαδίζει σήμερα με σταθερό βήμα.Οι καταπιεστές προετοιμάζουν τα επόμενα δέκα χιλιάδες χρόνια.Η βία διαβεβαιώνει: έτσι όπως είναι η κατάσταση, έτσι θα μείνει.Καμιά φωνή δεν ακούγεται, πέρα από τη φωνή του εξουσιαστή.Και στις αγορές φωνάζει η εκμετάλλευση: τώρα μόλις αρχίζω.

Αλλά πολλοί από τους καταπιεζόμενους λένε τώρα:Αυτό που εμείς θέλουμε δεν θα γίνει ποτέ.

Εσύ που ακόμα ζεις, μην πεις: ποτέ!Το σίγουρο δεν είναι σίγουρο.

Έτσι όπως είναι η κατάσταση δεν θα μείνει.Αν μιλήσουν οι εξουσιαστές

θα μιλήσουν οι εξουσιαζόμενοι.Ποιος τολμά να πει: ποτέ;

Από ποιον εξαρτάται αν η καταπίεση μένει; Από εμάς.Από ποιον εξαρτάται αν θα τσακιστεί; Επίσης από εμάς.

Εκείνος που έπεσε, στέκεται πάλι όρθιος.Εκείνος που έχασε, παλεύει!

Εκείνος που συνειδητοποίησε τη θέση του, πώς τον κρατάς τώρα;

Επειδή οι σημερινοί νικημένοι είναι οι αυριανοί νικητέςΚαι από το πότε θα γίνει: Σήμερα κιόλας!

Μπρεχτ (1932)

11

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ ............................................................................ 15ΕΙΣΑΓΩΓΗ .................................................................................. 17

Henry A. GirouxΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ: ΕΝΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ ................................. 21

ΜΕΡΟΣ 1 ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

Μαρία ΝικολακάκηΗ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ: ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ ................................... 29

Slavoj ZizekZΩΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΩΝ ΤΕΡΑΤΩΝ: Η ΚΡΙΣΗ, Η ΕΥΡΩΠΗ, Ο ΚΟΜΟΥΝΙΣΜΟΣ ......................................... 71

Paulo FreireΓΙΑ ΤΟ ΔΙΚΑΙΩΜΑ ΚΑΙ ΤO ΚΑΘΗΚΟΝ ΝΑ ΑΛΛΑΞΟΥΜΕ ΤΟΝ ΚΟΣΜΟ .......................................................................... 87

ΜΕΡΟΣ 2 ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Noam ChomskyΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΚΑΙ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ .......................................... 101

Κορνήλιος ΚαστοριάδηςΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ .................................................... 125

12 ΜΑΡΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗ

Τάκης ΦωτόπουλοςΑΠΟ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΠΑΙΔΕΙΑ ............................ 139

Howard Zinn, Donaldo MacedoΤΑ ΣΧΟΛΕΙΑ ΚΑΙ Η ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΞΑΠΑΤΗΣΗΣ: ΕΝΑΣ ΔΙΑΛΟΓΟΣ ....................................... 191

ΜΕΡΟΣ 3 ΤΑΣΕΙΣ ΣΤΗΝ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ

Joe L. Kincheloe Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ 21ο ΑΙΩΝΑ: ΕΞΕΛΙΞΗ ΓΙΑ ΕΠΙΒΙΩΣΗ ....................................................................... 227

Peter McLarenΤΟ ΜΕΛΛΟΝ ΤΟΥ ΠΑΡΕΛΘΟΝΤΟΣ ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΡΑΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ .......... 279

Peter Pericles Trifonas, Effi e BalomenosΜΕΤΑΔΟΜΙΣΜΟΣ, ΔΙΑΦΟΡΑ ΚΑΙ ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ...................................................................... 321

Shirley R. SteinbergΚΡΙΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: Η ΙΔΙΟΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΣΤΗΝ ΠΡΑΞΗ .................................... 345

ΜΕΡΟΣ 4 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

Stanley AronowitzΟ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΟΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΚΟΣ ΑΝΘΡΩΠΙΣΜΟΣ ΤΟΥ PAULO FREIRE: Η ΦΕΤΙΧΟΠΟΙΗΣΗ ΤΗΣ ΜΕΘΟΔΟΥ ..................................................................... 381

Antonia DarderΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΣΥΝΘΗΚΕΣ ΓΙΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ .................................................. 407

13Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ

Vivian García LópezΟΙ ΑΓΩΝΕΣ ΓΙΑ ΝΑ ΕΞΑΛΕΙΦΘΕΙ Η ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΙΚΗ ΛΕΞΗ «ΦΟΒΟΣ» ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ .............................. 441

ΜΕΡΟΣ 5 Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ Η ΤΡΙΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Henry A. GirouxΗ ΑΝΩΤΕΡΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ ΣΕ ΠΟΛΙΟΡΚΙΑ: ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ .................................................................... 479

Lilia BartolomeΚΑΤΑΝΟΩΝΤΑΣ ΤΟΥΣ ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟΥΣ ΛΟΓΟΥΣ ........... 501

Ana Maria Araújo FreireΕΠΙΛΟΓΟΣ

PAULO FREIRE: ΜΙΑ ΙΣΤΟΡΙΑ ΖΩΗΣ-ΣΧΕΤΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ PAULO FREIRE ΜΕ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ ΤΟΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ, ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟ ΚΑΙ ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ ......................... 523

ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΡΑΦΕΙΣ .......................................... 535

15

ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ

Εάν η δημιουργία ενός βιβλίου μπορεί να θεωρηθεί ως γέννηση νέων ιδεών, πατέρας αυτού του βιβλίου είναι ο Donaldo Macedo, ένας άνθρωπος τον οποίο εκτιμώ και σέβομαι απεριόριστα και στον οποίο οφείλω ευγνωμο-σύνη. Η ιδέα για αυτό το βιβλίο γεννήθηκε μέσα από ένα διεθνές συνέδριο Κριτικής Παιδαγωγικής, που οργάνωσα στην Ελλάδα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας το 2007, με θέμα: Δημοκρατία, Εκπαίδευση και Πολιτισμός. Η πρόταση του συνεδρίου ήρθε από τον Macedo και η υποστήριξή του καθ’ όλη τη διάρκεια του συνεδρίου δεν περιγράφεται με λόγια. Είναι ένας από τους πιο γενναιόδωρους ανθρώπους που έχω γνωρίσει.

Οφείλω να ευχαριστήσω ιδιαιτέρως τη Shirley Steinberg. Στέκεται σαν αδελφή και συντρόφισσα δίπλα στον καθένα και είναι μία αληθινή κριτική παιδαγωγός, συνδυάζοντας τη θεωρία της με την πράξη της στη ζωή. Της οφείλω την τελική ώθηση για την έκδοση αυτού του βιβλίου και νιώθω βαθιά ευγνωμοσύνη γι’ αυτό.

Η φίλη μου και πρότυπο για τους ανθρώπους, Nita Freire, έχει συμβά-λει τα μέγιστα σε αυτό το βιβλίο και την ευχαριστώ εκ βαθέων. Η φιλία της αποτελεί τιμή για εμένα.

Οφείλω ιδιαίτερη εκτίμηση και βαθύ σεβασμό στον Noam Chomsky. Η στήριξή του προς την Ελλάδα τις δύσκολες αυτές ώρες δείχνει πόσο η διανόησή του ως θεωρία ταυτίζεται με την πράξη του και ότι δεν είναι σύμπτωση που είναι ένας από τους σημαντικότερους διανοητές της εποχής μας.

Ιδιαίτερες ευχαριστίες οφείλω στον Slavoj Zizek για την άμεση αντα-πόκρισή του να συμβάλει σε αυτό τον τόμο, και στη Ζωή Καστοριάδη για την άδεια δημοσίευσης του κειμένου του αείμνηστου συζύγου της, το οποίο δεν έχει μεταφραστεί ακόμη στα Αγγλικά.

Και τέλος, ιδιαίτερες ευχαριστίες και ευγνωμοσύνη οφείλω σε όλους όσοι συνέβαλαν σε αυτό το βιβλίο και μου εμπιστεύτηκαν τη δουλειά τους. Νιώθω μεγάλη την ευθύνη της επιμέλειας κειμένων από τους πλέον αναγνωρισμένους σε παγκόσμιο επίπεδο διανοητές της εκπαίδευσης.

17

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η Κριτική Παιδαγωγική αναφέρεται σε εκπαιδευτική θεωρία και σε δι-δακτικές και μαθησιακές πρακτικές που στοχεύουν στην ανάπτυξη της κριτικής συνείδησης των μαθητών σχετικά με τις καταπιεστικές κοινωνι-κές συνθήκες. Η Κριτική Παιδαγωγική όχι μόνο εστιάζει στην προσωπική απελευθέρωση μέσω της ανάπτυξης της κριτικής συνείδησης, αλλά έχει και μία ισχυρή πολιτική συνιστώσα, με την έννοια ότι η κριτική συνεί-δηση θεωρείται ως το αναγκαίο πρώτο βήμα ενός ευρύτερου συλλογικού πολιτικού αγώνα, για να αμφισβητήσουμε και να αλλάξουμε τις καταπιε-στικές κοινωνικές συνθήκες και να δημιουργήσουμε μία κοινωνία που θα βασίζεται περισσότερο στην ισοτιμία και την κοινωνική δικαιοσύνη. Για τους κριτικούς παιδαγωγούς, η κοινωνική αλλαγή είναι το αποτέλεσμα της πράξης σε συλλογικό επίπεδο.

Η Κριτική Παιδαγωγική επηρεάστηκε αρχικά από το έργο του Paulo Freire, του κατά γενική ομολογία πιο γνωστού και αναγνωρισμένου κρι-τικού παιδαγωγού. Στην Αγωγή του καταπιεζόμενου, ένα από τα σπου-δαιότερα έργα στην εκπαιδευτική θεωρία, ο Freire επικαλείται την ικανό-τητα των μαθητών να σκέφτονται κριτικά για την κατάσταση της εκπαί-δευσής τους. Αυτός ο τρόπος σκέψης τούς επιτρέπει να «αναγνωρίζουν τις συνδέσεις ανάμεσα στα προσωπικά προβλήματα και τις εμπειρίες τους και στα κοινωνικά πλαίσια που τα περιλαμβάνουν». Ο Freire επη-ρέασε πολλούς άλλους, οι οποίοι, ως οπαδοί και δημιουργοί, ασχολήθη-καν με αυτό το πεδίο που ονομάστηκε «κριτική παιδαγωγική». Μαθητές του και συνεχιστές του έργου του θεωρούνται οι: Henry Giroux, Stanley Aronowitz, Peter McLaren, Donaldo Macedo. Πολλοί άλλοι ακολούθη-σαν αυτούς.

Η Κριτική Παιδαγωγική έχει τις ρίζες της στην κριτική θεωρία της Σχο-λής της Φρανκφούρτης, αλλά, ως δυναμικό πεδίο, δεν καθορίζεται στατι-κά. Ο όρος, τα τελευταία τριάντα χρόνια της παρουσίας του, έχει υποστεί πολλές μεταβολές από εκπαιδευτικούς, οι οποίοι διερευνούν και χρησιμο-


ποιούν νέες στρατηγικές, για να αντιμετωπίσουν τα μεταβαλλόμενα κοι-νωνικά και ιστορικά πλαίσια.

Αλλά η Κριτική Παιδαγωγική είναι κάτι περισσότερο από απλή θεω-ρία. Είναι ένας τρόπος για να υπάρχουμε στον κόσμο. Όπως περιγράφει ο I. Shor (1992)1, η Κριτική Παιδαγωγική είναι:

Συνήθειες σκέψης, ανάγνωσης, γραφής και ομιλίας, που πάνε πέρα από το επιφανειακό νόημα, τις πρώτες εντυπώσεις, τους κυρίαρχους μύθους, τις επίσημες εξαγγελίες, τα παραδοσιακά κλισέ, την κλη-ροδοτημένη σοφία και τις απλές γνώμες, προκειμένου να κατανοή-σουμε το βαθύ νόημα, τις βασικές αιτίες, το κοινωνικό πλαίσιο, την ιδεολογία και τις προσωπικές συνέπειες που έχει κάθε πράξη, συμ-βάν, αντικείμενο, διαδικασία, οργάνωση, εμπειρία, κείμενο, ύλη, πολιτική, μέσο ενημέρωσης ή Λόγος.

Όπως γίνεται φανερό σε αυτό το βιβλίο, πολλοί λόγιοι αυτοπροσδιορί-ζονται ως κριτικοί παιδαγωγοί και προσφέρουν το έργο τους, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για να εκλείψουν οι συνέπειες των καταπιεστικών κα-θεστώτων εξουσίας τόσο στην τάξη όσο και στην κοινωνία γενικά. Συγ-χρόνως, υπάρχουν λόγιοι που αναγνωρίζονται ως κριτικοί διανοούμενοι (cultural workers) από τους κριτικούς παιδαγωγούς. Έτσι, σε αυτό το βι-βλίο θα δει κανείς τον Freire, τον Giroux, τον McLaren, τον Macedo, τη Steinberg, τον Aronowitz και άλλους, αλλά και τον Chomsky, τον Κορνή-λιο Καστοριάδη και τον Howard Zinn2 ως διανοητές που προσφέρονται οι σκέψεις τους για την κριτική συνειδητοποίηση και την απελευθέρωση της εκπαίδευσης και της κοινωνίας.

Το βιβλίο αυτό εκδίδεται ταυτόχρονα στα Ελληνικά και στα Αγγλικά από τις εκδόσεις Peter Lang, με ανάλογο τίτλο. Σκοπός αυτής της έκδοσης, ως απαραίτητο βήμα σε αυτή τη φάση, είναι να φωτίσει τα σκοτεινά ση-μεία και τις παρερμηνείες που εμφανίστηκαν πρόσφατα, κυρίως εξαιτίας των πολλών τάσεων στην Κριτική Παιδαγωγική και, δεύτερον, να υπο-γραμμίσει τη σπουδαιότητα της Κριτικής Παιδαγωγικής ως εκπαιδευτικής θεωρίας σε μία εποχή που καταργούνται και αφαιρούνται από τους ανθρώ-πους τα δικαιώματα και οι κατακτήσεις τους.

Αυτή την εποχή της νεοφιλελεύθερης επίθεσης, η εκπαίδευση θεωρεί-ται ως χώρος που οφείλει να συρρικνωθεί. Η εκπαίδευση έχει λίγο πολύ

1. Shor, I. (1992). Empowering Education, University of Chicago Press, Chicago, σ. 1292. Είναι πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ο Donaldo Macedo έχει εκδώσει βιβλία πάνω στην

εκπαίδευση και με τον Chomsky και με τον Zinn.


παραδοθεί στις αγορές και χρησιμοποιείται ύπουλα για να αναγκάσει την κοινωνία να αγκαλιάσει τη νεο-τελεολογία του «αναπόδραστου» της «κοι-νωνίας που υποτάσσεται στην αγορά». Αυτό σημαίνει ότι η παιδεία είναι εχθρός του συστήματος, η οποία στο εξής προβλέπεται να παρέχει μόνο περιορισμένη και εγγυημένη από το σύστημα εξειδικευμένη γνώση, όπως υποστηρίζει στον τόμο αυτό ο Zizek, ανίκανη να δει την ευρύτερη εικόνα, εφόσον με παιδεία ο πολίτης θα μπορούσε να επικρίνει και να επαναστα-τήσει εναντίον της απανθρώπισης που βρίσκεται σε εξέλιξη. Αυτό συνιστά μία από τις σοβαρότερες απειλές για την κοινωνία, διότι χωρίς κριτική σκέψη και κριτική συνείδηση, όπως λέει ο Freire, και χωρίς αντίσταση, δεν θα υπάρχει βάση για την ανατροπή αυτής της κατάστασης. Οι αγορές το γνωρίζουν αυτό. Αλλά η κοινωνία έχει πλήρη επίγνωση του κινδύνου;

Η εκπαίδευση πάντα εξυπηρετούσε τις ανάγκες της κοινωνίας. Τώρα καλείται να εξυπηρετήσει τις ανάγκες της αγοράς, μίας συνένωσης άπλη-στων, αμείλικτων ανθρώπων, που παίζουν τους «θεούς» στην πλάτη εκα-τομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο που υποφέρουν. Η εκπαίδευση αποτελεί τον θεμέλιο λίθο της κοινωνίας και η αλλαγή της βασικής απο-στολής της, για πρώτη φορά από την πρώτη αφύπνιση της ανθρωπότητας και ύστερα από χιλιετίες της ιστορίας της, είναι ένα τρομακτικό γεγονός. Η Κριτική Παιδαγωγική, ως ο μόνος ριζοσπαστικός χώρος στην εκπαίδευση, έχει το καθήκον να αφυπνίσει την κοινωνία μέσα από την κριτική εκπαί-δευση των λαών. Κι αυτό διότι, όπως είπε ο Freire, η εκπαίδευση επηρεά-ζεται από όλους τους κοινωνικούς τομείς, αλλά είναι ο μόνος τομέας που μπορεί να επηρεάσει όλους τους κοινωνικούς τομείς. Και οι εκπαιδευτικοί σε όλο τον κόσμο πρέπει να καταλάβουν ποια είναι η ιστορική αποστολή τους σε αυτές τις τρομακτικές περιστάσεις.

Μαρία ΝικολακάκηΕπίκουρη Καθηγήτρια

Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

21

ΕΠΑΝΕΞΕΤΑΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΥΠΟΣΧΕΣΗ ΤΗΣ ΚΡΙΤΙΚΗΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗΣ: ΕΝΑΣ ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Henry A. Giroux*

Ενώ είναι πολύ στη μόδα να γράφεις ή να επιμελείσαι βιβλία Κριτικής Παιδαγωγικής, οι συγγραφείς αυτών των βιβλίων, με ελάχιστες εξαιρέ-σεις, αφενός δεν καταφέρνουν να συλλάβουν την ιστορική στιγμή που στάθηκε αφορμή για αυτό που σήμερα ονομάζεται «κριτική παιδαγωγι-κή» και αφετέρου, λόγω έλλειψης ενδελεχούς κατανόησης της Ιστορίας, πολλοί από αυτούς τους συγγραφείς ανάγουν την Κριτική Παιδαγωγική σε μία μεθοδολογία εφαρμόσιμη ή εν πάση περιπτώσει σε μία δουλική προσκόλληση στη μετρήσιμη και μόνο γνώση.

Αντιθέτως, η Κριτική Παιδαγωγική αναδύθηκε ως αμφισβήτηση της αυξανόμενης επιβολής της κυρίαρχης αφήγησης στην κοινωνία γενικά και στα σχολεία ειδικά. Αναδύθηκε παράλληλα με κριτικά κείμενα σε άλλους τομείς από συγγραφείς όπως ο Noam Chomsky, ο Howard Zinn, η bell hooks, η Nancy Fraser, η Linda Brodkey, ο Stanley Aronowitz, μεταξύ άλλων. Η λαμπρή επιμέλεια της Μαρίας Νικολακάκη του βιβλίου Κρι-τική Παιδαγωγική στον Νέο Μεσαίωνα οφείλεται στη βαθιά κατανόηση εκ μέρους της του Freire, ο οποίος πίστευε ότι η Κριτική Παιδαγωγική είναι μία πολιτική και επιτελεστική πράξη οργανωμένη γύρω από τη «δι-δακτική αμφισημία παραβιασμένων συνόρων»1, μία πρακτική σύγχυσης, διακοπής, κατανόησης και παρέμβασης, που είναι το αποτέλεσμα διαρ-κών ιστορικών, κοινωνικών και οικονομικών αγώνων, οι οποίοι λαμβά-νουν χώρα σε πολλαπλές σφαίρες. Γι’ αυτό ο Freire κατέχει κεντρική θέση

* Ο Henry A. Giroux κατέχει την έδρα του Παγκόσμιου Δικτύου Τηλεόρασης στο Τμήμα Αγγλικών και Πολιτισμικών Σπουδών του McMaster University, Σχολή Ανθρωπιστικών Σπουδών.

1. Αναφέρεται στο Homi Bhabha, «The Enchantment of Art», Carol Becker and Ann Wiens, eds.

22 HENRY A. GIROUX

στην ανάδυση της Κριτικής Παιδαγωγικής και η κληρονομιά που άφησε διαπνέει και διαμορφώνει ένα πλήθος παιδαγωγικών παρεμβάσεων που συνδέουν τις λεπτομέρειες της καθημερινής ζωής και τις συνδέσεις που είχε η κληρονομιά του αυτή με έναν πολύ ευρύτερο παγκοσμιοποιημένο κόσμο. Μας υπενθύμιζε επίμονα ότι οι πολιτικοί αγώνες κερδίζονται και χάνονται σε αυτούς τους συγκεκριμένους, αν και υβριδικούς, χώρους, που συνέδεαν τις αφηγήσεις της καθημερινής εμπειρίας με την κοινωνική βα-ρύτητα και υλική δύναμη της θεσμικής εξουσίας. Γι’ αυτό δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την Κριτική Παιδαγωγική χωρίς την κεντρική σημασία και τη συμβολή του Paulo Freire2, ο οποίος είναι ένας από τους πιο σημα-ντικούς κριτικούς εκπαιδευτικούς του 20ού αιώνα.

Γνώρισα τον Paulo στις αρχές της δεκαετίας του 1980, όταν μόλις μου είχε αρνηθεί μία μόνιμη θέση στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης ο John Silber, ο τότε περιβόητος δεξιός πρόεδρός του. Ο Paulo έδινε τότε μία διάλεξη στο Πανεπιστήμιο της Μασσαχουσέτης και ήρθε στο σπίτι μου στη Βοστώνη για δείπνο. Η ταπεινότητά του ήταν εντελώς δυσανάλογη με τη φήμη του και θυμάμαι που με χαιρέτησε με τόση θέρμη και ειλικρί-νεια που ένιωσα εντελώς άνετα μαζί του. Μιλήσαμε πολλή ώρα εκείνη τη νύχτα για την εξορία, για την απόλυσή μου, για το τι σήμαινε να είναι κα-νείς διανοούμενος της εργατικής τάξης, για το ρίσκο που έπρεπε να πάρει κανείς για να κάνει τη διαφορά, και στο τέλος της βραδιάς πια είχε χτιστεί μία φιλία που κράτησε μέχρι τον θάνατό του, δεκαπέντε χρόνια αργότερα. Εγώ βρισκόμουν σε πολύ άσχημη θέση μετά την απόρριψη μονιμότητας και δεν είχα ιδέα τι μου επεφύλασσε το μέλλον. Είμαι πεπεισμένος πως, αν δεν ήταν ο Freire και ο Donaldo Macedo, φίλος επίσης, που έγινε ο έμπι-στος μεταφραστής και συν-συγγραφέας του Freire, δεν θα είχα μείνει στον χώρο της εκπαίδευσης. Αλλά το πάθος του Freire για την εκπαίδευση και η φιλία του Macedo με έπεισαν ότι η εκπαίδευση δεν ήταν απλώς σημαντική αλλά ένα πεδίο αγώνα κρίσιμης σημασίας.

Αντίθετα από τόσο πολλούς διανοούμενους που έχω γνωρίσει στον ακαδημαϊκό χώρο, ο Paulo ήταν πάντα τόσο γενναιόδωρος, πρόθυμος να δημοσιεύσει τη δουλειά νεότερων διανοουμένων, να γράψει γράμματα συ-μπαράστασης και να διαθέσει τον εαυτό του στην υπηρεσία των άλλων όσο πιο πολύ μπορούσε. Τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1980 ήταν

2. Μία από τις καλύτερες πηγές για τη ζωή και το έργο του Paulo Freire είναι το βιβλίο του Peter Mayo. Liberating Praxis: Freire’s Legacy for Radical Education and Politics (New York: Praeger, 2004). Δύο από τους καλύτερους μεταφραστές του έργου του Freire στο αμε-ρικανικό πλαίσιο είναι ο Donaldo Macedo. Literacies of Power (Boulder: Westview, 1994) και ο Ira Shor, Freire for the Classroom (Portsmouth, NH: Boynton/Cook, 1987).


συναρπαστικά για την εκπαίδευση στις ΗΠΑ και ο Paulo ήταν στο επί-κεντρό της. Μαζί ξεκινήσαμε μία σειρά κριτικής εκπαίδευσης και κουλ-τούρας στον εκδοτικό οίκο Bergin and Garvey, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως εξέδρα εκτόξευσης για την ανάπτυξη της Κριτικής Παιδαγω-γικής στις Ηνωμένες Πολιτείες. Η σειρά μας εξέδωσε το 1985 το βιβλίο του Freire Η Πολιτική της Εκπαίδευσης: Κουλτούρα, Εξουσία και Απελευ-θέρωση που μεταφράστηκε από τον Donaldo Macedo – ένα βιβλίο που εκείνο τον καιρό θεωρήθηκε το πιο σημαντικό του μετά την Αγωγή του καταπιεζόμενου. Την έκδοση της Πολιτικής της Εκπαίδευσης ακολούθησε το 1987 το βιβλίο Εγγραμματισμοί: Διαβάζοντας τη Λέξη και Διαβάζοντας τον Κόσμο, που έγραψε μαζί με τον Donaldo Macedo και που έγινε ένα από τα πιο ευπώλητα βιβλία των εκδόσεων Bergin and Garvey. Ουσιαστι-κά, ο οίκος Bergin and Garvey έγινε ένας κριτικός χώρος, όπου ένα δεύ-τερο κύμα κριτικών παιδαγωγών εξέδωσαν τα βιβλία τους, όπως ο Peter McLaren ανάμεσα σε πάνω από εκατό νέους συγγραφείς, πολλοί εκ των οποίων στη συνέχεια επηρέασαν σημαντικά τον πανεπιστημιακό χώρο. Ο Jim Bergin έγινε ο αρωγός του Paulo ως ο εκδότης του στην Αμερική, ο Donaldo έγινε ο μεταφραστής και συν-συγγραφέας του, και όλοι δώσαμε τον καλύτερο εαυτό μας στη μετάφραση, έκδοση και προώθηση του έρ-γου του Paulo, πάντα με την ελπίδα ότι θα τον προσκαλούσαμε ξανά στις ΗΠΑ, για να συναντηθούμε, να μιλήσουμε, να πιούμε καλό κρασί και να ξαναμπολιάσουμε τους αγώνες που μας σημάδεψαν όλους με διάφορους τρόπους. Φυσικά, είναι δύσκολο να γράφεις για τον Paulo σαν άνθρωπο απλά, διότι το ποιος ήταν και το πώς εισερχόταν στον χώρο κάποιου και στον κόσμο δεν γινόταν με τίποτα να διαχωριστεί από την πολιτική του. Γι’ αυτό θέλω να προσπαθήσω να δώσω ένα ευρύτερο πλαίσιο για το πώς εγώ τον αντιλαμβανόμουν, καθώς και για τις ιδέες εκείνες που με συνέπεια διαμόρφωναν τη σχέση μας και τη σχέση του με άλλους στα πρώτα χρόνια της Κριτικής Παιδαγωγικής.

Καταλαμβάνοντας τον συχνά δύσκολο χώρο ανάμεσα στην υπάρχουσα πολιτική και στο μέχρι στιγμής δυνατόν, ο Paulo Freire πέρασε το μεγαλύ-τερο μέρος της ζωής του δουλεύοντας με την πεποίθηση ότι αξίζει κανείς να αγωνίζεται για τα ριζοσπαστικά στοιχεία της δημοκρατίας, ότι η κριτική εκπαίδευση αποτελεί βασικό στοιχείο της κοινωνικής αλλαγής και ότι το πώς σκεφτόμαστε για την πολιτική δεν μπορεί να διαχωριστεί από το πώς καταλήγουμε να κατανοούμε τον κόσμο, την εξουσία και την ηθική ζωή που φιλοδοξούμε να ζήσουμε. Από πολλές απόψεις, ο Paulo ενσάρκωνε τη σημαντική αλλά συχνά προβληματική σχέση ανάμεσα στο προσωπικό και το πολιτικό. Η ίδια του η ζωή ήταν μία κατάθεση όχι μόνο στην πίστη

24 HENRY A. GIROUX

του στη δημοκρατία, αλλά και στην ιδέα του ότι η ζωή του καθενός θα έπρεπε να προβάλλει όσο γίνεται περισσότερο τις κοινωνικές σχέσεις και εμπειρίες που στόχευαν σε ένα πιο ανθρώπινο και δημοκρατικό μέλλον. Συγχρόνως, ο Paulo ποτέ δεν ηθικολογούσε σχετικά με την πολιτική, ποτέ δεν χρησιμοποιούσε τον Λόγο της ντροπής και ποτέ δεν έριχνε το πολιτικό στο επίπεδο του προσωπικού, όταν μιλούσε για κοινωνικά ζητήματα. Για τον Paulo, τα προσωπικά προβλήματα έπρεπε να γίνονται κατανοητά σε σχέση με ευρύτερα δημόσια ζητήματα. Όλα πάνω του έδειχναν ότι στην πρώτη γραμμή της πολιτικής βρίσκονταν η ταπεινότητα, η συμπόνια και η προθυμία για αγώνα ενάντια στις αδικίες μεταξύ των ανθρώπων.

Η πίστη του Freire στη δημοκρατία, καθώς και η βαθιά και ακλόνητη πίστη του στην ικανότητα των ανθρώπων να αντιστέκονται στο βάρος κα-ταπιεστικών θεσμών και ιδεολογιών, σφυρηλατήθηκε μέσα σε ένα πνεύ-μα αγώνα που ισχυροποιήθηκε μέσα από τη ζοφερή πραγματικότητα της φυλάκισης και εξορίας του. Αυτή η πίστη διαμεσολαβήθηκε τόσο από ένα άγριο αίσθημα οργής όσο και από την πεποίθηση ότι η εκπαίδευση και η ελπίδα αποτελούν αναγκαία συνθήκη και για τη συντελεστικότητα και για την πολιτική. Με πλήρη επίγνωση ότι πολλές από τις σύγχρονες εκδοχές της ελπίδας είχαν τη δική τους γωνιά στη Disneyland, ο Freire αγωνιζόταν ενάντια σε τέτοιου είδους σφετερισμούς και ήθελε παθιασμένα να απο-καλύψει και να εκφράσει ξανά την ελπίδα μέσα από μία «κατανόηση της ιστορίας ως ευκαιρίας και όχι ως ντετερμινισμού»3, όπως έλεγε ο ίδιος. Η ελπίδα για τον Freire ήταν άσκηση μαρτυρίας, πράξη ηθικής φαντα-σίας που επιτρέπει στους προοδευτικούς εκπαιδευτικούς και σε άλλους να σκέφτονται διαφορετικά, προκειμένου να δρουν διαφορετικά. Η ελπί-δα χρειάζεται μετασχηματιστικές πρακτικές για βάση της και ένα από τα καθήκοντα του προοδευτικού εκπαιδευτικού είναι να «ανακαλύπτει ευκαι-ρίες για ελπίδα, όποια κι αν είναι τα εμπόδια»4. Η βάση για την πολιτική της ελπίδας του Freire ήταν μία άποψη της ριζοσπαστικής παιδαγωγικής που τοποθετούσε τον εαυτό της στις διαχωριστικές γραμμές εκείνες όπου οι σχέσεις ανάμεσα στην κυριαρχία και στην καταπίεση, στην εξουσία και στην ανισχυρότητα εξακολουθούσαν να παράγονται και να αναπαράγο-νται. Για τον Freire, η ελπίδα ως καθοριστικό στοιχείο της πολιτικής και της παιδαγωγικής πάντοτε σήμαινε να ακούς και να δουλεύεις μαζί με τους φτωχούς και άλλες καθυποταγμένες ομάδες έτσι, ώστε να μπορούν

3. Paulo Freire. Pedagogy of Hope (New York: Continuum Press, 1994), σ. 91.4. M. Jacqui Alexander and Chandra Talpade Mohanty, Introduction: Genealogies, Legacies,

Movements, in J. Jacqui Alexander and Chandra Mohanty (eds). Feminist Genealogies, Colonial Legacies, Democratic Futures (New York: Routledge, 1997), σ. xix.


κι αυτοί να μιλούν και να δρουν, προκειμένου να αλλάξουν τις κυρίαρ-χες θέσεις εξουσίας. Όποτε μιλούσαμε, ποτέ δεν επέτρεπε στον εαυτό του να γίνει κυνικός. Ήταν πάντα γεμάτος ζωή, απολάμβανε ένα καλό γεύμα, άκουγε μουσική, ανοιγόταν σε νέες εμπειρίες και συμμετείχε σε διάλογο με ένα πάθος που ενσάρκωνε τη δική του πολιτική αλλά και επιβεβαίωνε τη ζωντανή παρουσία των άλλων.

Παρόλο που ο Freire ήταν θεωρητικός του ριζοσπαστικού συγκειμενι-σμού, αναγνώριζε συγχρόνως τη σημασία των επιμέρους και των τοπικών δυνάμεων σε σχέση με ευρύτερες, παγκόσμιες και διεθνείς δυνάμεις. Για τον Freire, ο εγγραμματισμός ως τρόπος να διαβάζουμε και να αλλάζουμε τον κόσμο έπρεπε να ξαναεπινοηθεί μέσα σε μία ευρύτερη κατανόηση της ιδιότητας του πολίτη, της δημοκρατίας και της δικαιοσύνης που ήταν πα-γκόσμιες και υπερεθνικές. Η πολιτικοποίηση της παιδαγωγικής σήμαινε, σε αυτή την περίπτωση, να κινηθείς πέρα από το να τιμάς τις νοοτροπίες των φυλών και να αναπτύσσεις ένα είδος πράξης που έφερνε στο προσκή-νιο «την εξουσία, την ιστορία, τη μνήμη, την ανάλυση σχέσεων, τη δικαιο-σύνη (όχι απλώς την αντιπροσώπευση) και την ηθική ως θέματα κεντρικής σημασίας για τους υπερεθνικούς δημοκρατικούς αγώνες»5.

Αλλά η επιμονή του Freire ότι η εκπαίδευση αφορούσε στη δημιουργία και στην αλλαγή πλαισίων δεν βασιζόταν απλώς στις πολιτικές και παι-δαγωγικές δυνατότητες που βρίσκονταν σε ολόκληρο το φάσμα των κοι-νωνικών θέσεων και πρακτικών στην κοινωνία, οι οποίες περιλάμβαναν το σχολείο, αλλά δεν περιορίζονταν σε αυτό. Αμφισβητούσε επίσης τον διαχωρισμό μεταξύ κουλτούρας και πολιτικής, εφιστώντας την προσοχή στο πώς διαφορετικές τεχνολογίες εξουσίας εργάζονται παιδαγωγικά μέσα από θεσμούς, για να παράγουν, να ρυθμίζουν και να νομιμοποιούν συγκε-κριμένους τρόπους να γνωρίζουμε, να ανήκουμε, να αισθανόμαστε και να επιθυμούμε. Αλλά ο Freire δεν έκανε το λάθος πολλών συγχρόνων του να συγχωνεύσει την κουλτούρα με την πολιτική της αναγνώρισης. Η πολιτι-κή ήταν κάτι περισσότερο από μία κίνηση μετάφρασης, αντιπροσώπευσης και διαλόγου. Συγχρόνως είχε να κάνει με τη δημιουργία των συνθηκών εκείνων που επιτρέπουν στους ανθρώπους να κυβερνούν και όχι μόνο να κυβερνώνται, να είναι ικανοί να πυροδοτούν κοινωνικά κινήματα εναντί-ον των καταπιεστικών οικονομικών, φυλετικών και σεξιστικών πρακτικών

5. Ο Freire σίγουρα θα είχε συμφωνήσει ολόψυχα με την άποψη του Stuart Hall ότι: «Μόνο με τον τρόπο που αναπαριστούμε και φανταζόμαστε τον εαυτό μας κατορθώνουμε να μάθουμε από τι είμαστε φτιαγμένοι και ποιοι είμαστε. Δεν υπάρχει τρόπος να ξεφύγουμε από την πολιτική της αναπαράστασης». Stuart Hall, What is this 'Black' in Popular Culture?, in Gina Dent (ed.). Black Popular Culture (Seattle: Bay Press, 1992), σ. 30.

ΜΕΡΟΣ 1

ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΚΑΙ ΝΕΟΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΙΣΜΟΣ

29

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ ΜΕΣΑΙΩΝΑ: ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΔΥΝΑΤΟΤΗΤΕΣ

Μαρία Νικολακάκη

Χωρίς περίσκεψιν, χωρίς λύπην, χωρίς αιδώμεγάλα κ’ υψηλά τριγύρω μου έκτισαν τείχη.

Και κάθομαι και απελπίζομαι τώρα εδώ.Άλλο δεν σκέπτομαι: τον νουν μου τρώγει αυτή η τύχη·

διότι πράγματα πολλά έξω να κάμω είχον.Ά όταν έκτιζαν τα τείχη πώς να μην προσέξω.

Αλλά δεν άκουσα ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον.Ανεπαισθήτως μ’ έκλεισαν από τον κόσμον έξω.

Τείχη, Κ. Π. Καβάφης

ΜΕΡΟΣ Α'1. Εισαγωγή Αν και η μεταφορά του Καβάφη για τα τείχη γράφτηκε το 1897, συλλαμ-βάνει με καυστικό τρόπο το παράδοξο που αντιμετωπίζουν σήμερα οι δυ-τικού τύπου δημοκρατίες υπό το νεοφιλελεύθερο καθεστώς, καθώς και τον επαίσχυντο ρόλο που παίζουν τόσο οι πολιτικοί παράγοντες όσο και διάφοροι «διανοούμενοι» – αυτούς που ονομάζει ο Chomsky «κομισά-ριους», αναπαράγοντας τις οργουελικές αντιδημοκρατικές πρακτικές προς μία παγκόσμια τάξη, όπου «Πόλεμος σημαίνει Ειρήνη, Ελευθερία σημαί-νει Σκλαβιά, Άγνοια σημαίνει Δύναμη» (Orwell, 1949, σ. 17). Και ενώ η πτώση του τείχους του Βερολίνου γιορτάστηκε με πολλές τυμπανοκρου-σίες από τα μέσα ενημέρωσης, άλλα τείχη χτίζονταν συγχρόνως, με τη


συνενοχή όλων εκείνων που τους βόλευε να μη θέλουν να βλέπουν ή να ακούνε «ποτέ κρότον κτιστών ή ήχον». Αναφέρομαι στην έξυπνα κρυμμέ-νη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, η οποία τις τελευταίες δεκαετίες φυλάκισε μέσα σε τείχη τη φαντασία των περισσότερων πολιτικών και διανοουμέ-νων στις δημοκρατίες της Δύσης, και συγχρόνως «φυλάκιζε», περιόριζε ή και καταργούσε ακόμη τα ανθρώπινα δικαιώματα μαζί με την ελευθε-ρία και την αξιοπρέπεια. Η δολιότητα της νεοφιλελεύθερης ιδεολογίας έγκειται στην ικανότητά της, σύμφωνα με τους Paulo Freire και Donaldo Macedo, «να σκοτώνει την ιδεολογία ιδεολογικά» (Freire & Macedo, υπό έκδοση). Με άλλα λόγια, μας είπαν πως η πτώση του τείχους του Βερολί-νου δεν σήμαινε μόνο το τέλος του κομουνισμού, αλλά μας ανάγκασαν να δεχτούμε τον νεοφιλελεύθερο λόγο που ανήγγειλε το τέλος της ιδεολογίας και τον θάνατο της Ιστορίας, ενώ υποστήριζε με ψευδή επιχειρήματα ότι τα προβλήματα του κόσμου θα λύνονταν με τον καλύτερο τρόπο από τις δυνάμεις της αγοράς, μίας αγοράς απαλλαγμένης από τους δυσκίνητους κυβερνητικούς περιορισμούς – ένα δόγμα που, κατά τον Freire, «αποτελεί μία σκοταδιστική μοιρολατρική ιδεολογία που εμπεριέχεται στον νεοφι-λελεύθερο λόγο. Πρόκειται για μία ιδεολογία που επιζητά την εξάλειψη της ίδιας της ιδεολογίας και τον θάνατο της Ιστορίας, τον αφανισμό της ουτοπίας, την εκμηδένιση των ονείρων» (Freire, 2008, σ. 102).

Οι κύριες ιδέες του Karl Marx είναι πάντα επίκαιρες και η διεισδυτι-κή του ανάλυση του καπιταλισμού ως «της ατέρμονης κίνησης προς την κερδοφορία» είναι ιδιαίτερα προφανής σήμερα. Είναι απόλυτα σαφές ότι, εάν δεν μπορεί να υπάρξει κέρδος, δεν μπορεί να υπάρξει καπιταλισμός, και δεν έχει και πολλή σημασία που ο καπιταλισμός βασίζεται στην εκμε-τάλλευση και στην καταπίεση. Συγχρόνως, ο θάνατος της ιδεολογίας, έτσι όπως προτείνεται από τον Λόγο του νεοφιλελευθερισμού, μας εμποδίζει να γνωρίζουμε ότι ο καπιταλισμός είναι το πρώτο κοινωνικό σύστημα που παράγει μία ιδεολογία, σύμφωνα με την οποία, αυτό το ίδιο το σύστημα είναι «ορθολογικό» και προάγει την «ευημερία» και είναι μη ιδεολογικό. Εξισώνει, μάλιστα, την ευημερία με οικονομικά μέτρα, με αποτέλεσμα την «οικονομική ορθολογικότητα» (Castoriadis, 2007, σ. 13) – μία ορ-θολογικότητα που φυλακίζει την κοινωνία με αδυσώπητες επιθέσεις ενα-ντίον της δημοκρατίας. Η πρόκληση που αντιμετωπίζουμε τώρα είναι να βρούμε τρόπους να φανταστούμε δυνατότητες διαφυγής από τη μοιρολα-τρική και περιοριστική τελεολογία που μας έχει επιβληθεί, και συγχρόνως να δεχτούμε ότι «έχουμε καθήκον, για παράδειγμα, ποτέ, σε καμία περί-σταση, να μη δεχτούμε ή ενθαρρύνουμε μοιρολατρικές θέσεις» (Freire,


2004, σ. 37). Αντιθέτως, είναι απαραίτητο να απορρίψουμε επιθετικά την επιχειρούμενη διάβρωση της ανθρωπότητας, η οποία οδηγεί σε τέτοια μορφή απο-ανθρωποποίησης που μόνο στον Μεσαίωνα υπήρχε. Παράλ-ληλα με την προώθηση μοιρολατρικών κοσμοθεωριών, παρατηρείται και η διάδοση ενός «τύπου εκπαίδευσης που στοχεύει στην "εξημέρωση" των μαθητών, η οποία αγγίζει τα όρια της αποβλάκωσης, που δεν αφήνει χώρο στους μαθητές να αμφισβητήσουν την παρεχόμενη γνώση και να θέλουν να μάθουν τις αιτίες πίσω από τα γεγονότα» (Macedo, 2006, σ. 18).

Στόχος αυτού του εισαγωγικού κεφαλαίου είναι να βοηθήσει τους ανα-γνώστες να ξεσκεπάσουν τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία, η οποία χαρακτη-ρίζεται από «ένα είδος "σκοτεινού νέφους" που περιβάλλει τη σύγχρονη ιστορία, και τώρα η ιδεολογία αυτή επηρεάζει τις διαφορετικές γενιές» (Freire, 2004, σ. 102) και καταδικάζει δισεκατομμύρια ανθρώπους σε υπανθρώπινη ύπαρξη. Κατόπιν, θα φωτίσω την ομοφωνία που αναδύεται από τα κεφάλαια που περιέχονται σε αυτό τον τόμο, που μας κάνει να σκε-φτούμε πέρα από τα όρια και να φανταστούμε έναν κόσμο όπου η ουσια-στική δημοκρατία αποτελεί καθημερινή πρακτική και όχι ένα τελετουργι-κό που το ασκούμε κατά περιόδους πίσω από τα παραβάν των εκλογικών κέντρων. Τέλος, θα ενώσω τη φωνή μου με τους υπόλοιπους συγγραφείς υποστηρίζοντας ότι η Κριτική Παιδαγωγική προσφέρει μία γλώσσα δυνα-τοτήτων, μία γλώσσα που ανακοινώνει «την παρουσία μας στην Ιστορία και στον κόσμο και [ότι πρέπει], γεμάτοι ελπίδα, να αγωνιστούμε για το όνειρο, για την ουτοπία, για την ελπίδα την ίδια, με κριτική προοπτική. Και αυτός ο αγώνας δεν είναι μάταιος» (Freire, 2004, σ. 102).

2. Νεοφιλελευθερισμός: η Κοινωνία σε Κατάσταση Πολιορκίας στον Νέο Μεσαίωνα

Η ανάδυση του παγκόσμιου δημόσιου Λόγου περί νεοφιλελευθερισμού βρίσκεται πίσω στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Πρόκειται για έναν Λόγο σχεδιασμένο να νομιμοποιήσει μία αλλαγή καθεστώτος στον πα-γκόσμιο καπιταλισμό. Κάτω από τον τίτλο «νεοφιλελευθερισμός», το νέο αυτό οικονομικό και πολιτικό δόγμα βασίζεται σε ένα σύστημα παγκόσμι-ας οικονομίας, το οποίο αναπτύχθηκε από τον Milton Friedman, τη Σχολή του Σικάγο και τον Friedrich Von Hayec, και προτάθηκε ως ακαδημαϊκός αντί-Λογος, αντικαθιστώντας τον κεϊνσιανισμό με τη σύμβαση του κοινω-νικού κράτους πρόνοιας κατά τη μεταπολεμική περίοδο, και το οποίο δια-δόθηκε από την καπιταλιστική τάξη πραγμάτων ως εναλλακτική πρόταση

Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ...

Documents

Transcript of Η ΚΡΙΤΙΚΗ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΤΟΝ ΝΕΟ...