Κρητική

Μαντινάδα

ερευνητική εργασία

Α εξαμήνου

του τμήματος Α2

2013-2014

bull ΛΕΓΓΕΤΣΗΣ ΕΜΜ

bull ΛΕΣΑΪ ΚΡΙΣΤΙΑΝ

bull ΜΟΥΝΤΡΑΚΗΣ ΕΜ

bull ΞΕΒΕΛΟΝΑΚΗ Γ

bull ΠΑΠΑΔΑΚΗ ΣΤ

bull ΣΟΥΛΤΑΤΟΥ Κ

bull ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ ΑΝ

bull ΣΤΑΜΑΤΑΚΗ Γ

bull ΣΤΑΜΑΤΑΚΗΣ Γ

bull ΤΖΑΤΖΑΡΑΚΗΣ Β

bull ΤΣΑΤΣΑΚΗΣ Π

bull ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ ΑΛ

bull ΦΑΣΟΥΛΑΚΗΣ ΕΜ

bull ΦΡΑΓΚΙΑΔΑΚΗ ΕΥΦ

bull ΧΑΛΑΣΟΦΟΥΡΝΑΚΗΣ

ΣΤ

bull ΧΑΛΚΙΑΔΑΚΗΣ Μ

bull ΧΡΙΣΤΟΦΟΡΑΚΗΣ Χ

bull ΨΑΡΑΚΗΣ Γ

Υπεύθυνος

laquoΣαν τραγουδήσω και σαν πώ τον πόνο που microε κρίνει

microου φαίνεται πως ειν νερό και τη φωτιά microου σβήνειraquo

Ερωτόκρητος

Εισαγωγή

Η πρόταση να ασχοληθούμε με την κρητική μαντινάδα σαν θέμα της

ερευνητικής εργασίας Α τετραμήνου έγινε αμέσως δεκτή από το σύνολο των

μαθητών του Α2 Έτσι κι αλλιώς η μαντινάδα είναι από τους βασικούς

τρόπους έκφρασης για μας πράγμα που είναι φανερό στα μέσα κοινωνικής

δικτύωσης όπου συμμετέχουμε

Αποφασίσαμε λοιπόν να χωριστούμε σε τέσσερεις ομάδες όπου κάθε ομάδα

θα ερευνούσε μια ενότητα του θέματος και μια ομάδα αποτελούμενη από

ένα άτομο από την κάθε μια ομάδα θα είχε την ευθύνη της σύνθεσης των επί

μέρους εργασιών σε μια ολοκληρωμένη εργασία

Οι ενότητες που δημιουργήθηκαν ήταν

bull Η κρητική μαντινάδα ορισμός ιστορία έννοια

bull Είδη κρητικής μαντινάδας

bull συλλογές μαντινάδων

bull σχέση της μαντινάδας με άλλες μορφές του γραπτού λόγου

bull (Χάι Κου επιγραμματικός λόγος )

Ετυmicroολογία ορισmicroοί

Το όνοmicroα microαντινάδα θεωρείται εξελληνισmicroένος τύπος του ενετικού

mantinada που είναι ταυτόσηmicroο microε το ιταλικό mantinatta Όmicroως αυτό το

είδος υπήρχε και προ της Ενετοκρατίας όπως αποδεικνύεται σε βυζαντινό

χειρόγραφο του 15ου αιώνα όπου περιέχονται τα Καταλόγια (βυζαντινά

λαϊκά νυκτερινά τραγούδια)

Αλλά και στην ελληνική αρχαιότητα παρατηρούνται τέτοια άσmicroατα του

αρχαίου κώmicroου των υπερεύθυmicroων που κατά οmicroάδες microετά από γλέντι

(ευωχία) περιερχόmicroενοι τους δρόmicroους τραγουδούσαν laquoεκωmicroαόδουνraquo τα

αισθήmicroατά τους κάτω από τα παράθυρα των εκλεκτών τους

Χαρακτηριστικό το δίστιχο του αλεξανδρινού ποιητή Καλλίmicroαχου που αποκαλεί την καλή του Κωνώπιον

Ούτως υπνώσαις Κωνώπιον ως εmicroέ ποιείς

κοιmicroάσθαι ψυχροίς τοίσδε παρα προθύροις

(=Έτσι νάδινε ο Θεός να κοιmicroάσαι κι εσύ κουνουπάκι microου όπως

κι εmicroένα microε κάνεις να ξαγρυπνώ microπρός στα κρύα σου παράθυρα)

Πηγή httpwwwwikipaideiacom

Σύmicroφωνα microε τον ορισmicroό του Μιχάλη Καυκαλά laquoΚρητική microαντινάδα είναι

δίστιχο microε δεκαπεντασύλλαβους και οmicroοιοκατάληκτους στίχους στη

διάλεκτο της Κρήτης που αποδίδει αυτοτελές και ολοκληρωmicroένο νόηmicroα και

διαθέτει ποιητικές αρετέςraquo (Μιχάλης Καυκαλάς Οδηγός Κρητικής Μαντινάδας Βιβλιοεκδοτική Αναστασάκη Αθήνα 1998 σελ 142)

Μοναδική πιθανή εξαίρεση στην αυτοτέλεια του νοήmicroατος (δηλ microαντινάδες

που το νόηmicroά τους microπορεί να microην είναι πλήρες αλλά να εξαρτάται από

προηγούmicroενες ή επόmicroενες) ο ίδιος ο Μ Καυκαλάς αναγνώριζε

στις αντικριστές microαντινάδες εκείνες δηλαδή που δηmicroιουργούνται για να δώσουν απάντηση σε άλλες microαντινάδες

Στο βιβλίο του Αντώνη Γιανναράκη Άσmicroατα Κρητικά microετά διστίχων και παροιmicroιών την πρώτη συλλογή κρητικών τραγουδιών που εκδόθηκε στη

Λειψία το 1876 καταγράφονται αρκετές microαντινάδες (τα δίστιχα στα οποία

αναφέρεται ο τίτλος) το ίδιο και στο βιβλίο του Παύλου Βλαστού Ο Γάmicroος εν Κρήτη ήθη και έθιmicroα Κρητών Αθήνα 1894 (πρόσφατη ανατύπωση εκδ Καραββίας Αθήνα) σο οποίο θα αναφερθούmicroε εκτενέστερα παρακάτω

Οι microαντινάδες όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι Κρητικοί αναφέρονται σε

κάθε θέmicroα και κάθε στιγmicroή της ανθρώπινης ζωής όχι microόνο στον έρωτα

αλλά και στο θάνατο τον πόλεmicroο τη φτώχεια τη δυστυχία τη χαρά

την παρέα την ξενιτειά τις αστείες στιγmicroές της καθηmicroερινότητας κλπ

Υπάρχουν microαντινάδες για το κάθε τί και φυσικά ενώ έχουν καταγραφεί

δεκάδες χιλιάδες microαντινάδες είναι αδύνατον να υπολογιστεί το σύνολο

όλων των microαντινάδων που έχουν δηmicroιουργηθεί στην Κρήτη τους

τελευταίους αιώνες η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει καταγραφεί αλλά έχει χαθεί στη λήθη του χρόνου

Η απήχηση του δίστιχου στους λαϊκούς ποιητές αλλά και τους

τραγουδιστές και γενικά τους microερακλήδες οφείλεται microεταξύ άλλων

στη λακωνικότητα και την περιεκτικότητά του καθώς και στην ανάγκη

microίας microόνον οmicroοιοκαταληξίας που για πολλούς είναι σχετικά εύκολο να

βρεθεί Βέβαια αυτός ο περιορισmicroός στους δύο στίχους αυξάνει και τη

δυσκολία για τους απαιτητικούς δηmicroιουργούς που συνεχίζουν ασυναίσθητα

το έργο των

αρχαίων επιγραmicromicroατοποιών δηmicroιουργώντας ακριβές microαντινάδες (δηλαδή

πολύτιmicroες) όπως θα έλεγε ο σπουδαίος microαντιναδολόγος από το Ζαρό Ηρακλείου Γιώργης Σταmicroατάκης (Λεαντρογιώργης)

Τι είναι microαντινάδα

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παρακάτω ορισmicroό κάτι

παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος

έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την

αγάπη τον έρωτα τον πόνο το χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που

πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή

Η microαντινάδα ή πατινάδα ή κοτσάκι είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους

που συνήθως είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια

που δεν οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα και έχουν λέξεις από την κρητική διάλεκτο

Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως

όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι

ξακουστή για τις microαντινάδες της

Ειδικότερα η κρητική microαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση το microεστό

της φράσης και αντανακλά τα αισθήmicroατα τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού

Αντλεί τη θεmicroατολογία της από ποικίλους τοmicroείς και ανάλογα διακρίνονται σε

σκωπτικές microαντινάδες ερωτικές ευκαιριακές και φιλοσοφικές Είτε ως φιλοσοφία

είτε εκφράζοντας παράπονο η microαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε

όλες τους τις στιγmicroές και στις εκδηλώσεις στο σηmicroείο που όσοι δεν είναι από την

Κρήτη την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δηmicroιουργία Επίσης η microαντινάδα

microπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κάστρα της γνήσιας

λαϊκής δηmicroιουργίας στην Κρήτη που συνεχίζει να αντιστέκεται σθεναρά στην

επίθεση της αλλοτρίωσης

Ο έmicromicroετρος τρόπος γραφής της microαντινάδας είναι διαδικασία έmicroφυτη κάτι το οποίο

ούτε διδάσκεται ούτε γίνεται κατόπιν παραγγελίας αλλά βγαίνει εντελώς αυθόρmicroητα

και σε ελάχιστο χρόνο δίνοντας σου τη ικανοποίηση microιας γέννας κι εκεί ίσως

βρίσκεται όλη της η αξία Εδώ και αιώνες χιλιάδες άνθρωποι της Κρήτης κάθε

ηλικίας και τάξης δηmicroιουργούν microαντινάδες Άλλοι διαρκώς και άλλοι περιστασιακά

Όσοι συστηmicroατικά δηmicroιουργούν microαντινάδες είναι οι microαντιναδολόγοι άνθρωποι που

κυριολεκτικά ζουν για τη microαντινάδα Για τους microαντιναδολόγους η microαντινάδα έχει

microετατραπεί σε τρόπο ζωής και πολλοί από αυτούς ειδικά όσο περνούν τα χρόνια

φτάνουν σε σηmicroείο οτιδήποτε αγγίζει βαθιά τη ψυχή τους να microη microπορούν να το

βγάλουν προς τα έξω παρά microόνο microε microια microαντινάδα Αυτό στην Κρήτη είναι ένα πολύ

συνηθισmicroένο σχεδόν καθηmicroερινό φαινόmicroενο όπου θα δεις όχι microόνο ευχές και

καλωσορίσmicroατα ευχαριστήρια ή συλλυπητήρια ακόmicroα και ολάκερα νοήmicroατα που

σε άλλη περίπτωση για να ειπωθούν χρειάζονται ένα βιβλίο να microεταφέρονται

συmicroπυκνωmicroένα microέσα από microια microαντινάδα

Πηγήhttpwikipaideiacom

httpwwwexplorecretecom

Η ιστορία της κρητικής microαντινάδας

Σύmicroφωνα microε το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι IV ) ο κρητικός microάντης και προφήτης Επιmicroενίδης (6ος αι πΧ) έγραφε τους καθαρmicroούς και τους χρησmicroούς σε ποίηση έπη Οmicroοίως ο Παυσανίας (laquoΑττικάraquo 34) αναφέρει ότι στο microαντείο του Αmicroφιάραου (Το Αmicroφιαράειο ήταν microαντείο ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες microουσικοί και γυmicroνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός microε το όνοmicroα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησmicroούς των εξηγητών τους έλεγε microε εξάmicroετρους στίχους και micro΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη O ∆ιόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5 74 - 76) microας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας ο Θεός της microουσικής αν και ονοmicroάζεται Λύκιος και Πύθιος γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη microουσική το τόξο και την ιατρική microε τα φάρmicroακα microέσω microαντικής Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερmicroής Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός στον οποίο έmicroαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε microετά ο Θεός της ιατρική Εποmicroένως η ποίηση και η microουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίmicroα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια από Μινωικής εποχής

Οι microαντινάδες είναι ένα από τα ελάχιστα δείγmicroατα λαϊκής δηmicroιουργίας που

υπάρχουν σήmicroερα Συνδυάζουν microια microακρόχρονη παράδοση της οποίας η

παλαιότητα αν και δύσκολο να εξακριβωθεί microας ανάγει microέσα από εmicroφανή

κοινά στοιχεία θεmicroατολογίας και στιχουργικής δοmicroής στην εποχή της Μινωϊκής

Κρήτης αν όχι παλαιότερα Αυτό το γεγονός σε συνδυασmicroό microε την συνεχή

έmicroπνευση και το δηmicroιουργικό πνεύmicroα που χαρακτηρίζει microέχρι σήmicroερα τους

Κρητικούς στη microουσική και ποιητική τέχνη καθιστά τις microαντινάδες microοναδικές

στο είδος τους Η αλήθεια είναι ότι κάποια εποχή ιδιαίτερα στις αρχές του

19ου αιώνα η δηmicroιουργία και η έmicroπνευση δεν ήταν αποκλειστικό προνόmicroιο

των Κρητικών Η λαϊκή ποίηση και τα δηmicroοτικά τραγούδια αποτελούσαν

τρόπο ζωής σε όλη την Ελλάδα

Το στοιχείο όmicroως που κάνει την κρητική microαντινάδα να είναι microοναδική -σε

αντίθεση microε την υπόλοιπη Ελλάδα αν εξαιρέσουmicroε τα πολυφωνικά τραγούδια

της Ηπείρου ή τα microοιρολόγια στην Πελοπόννησο- είναι ότι συνεχίζει να

δηmicroιουργείται

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Εισαγωγή

Η πρόταση να ασχοληθούμε με την κρητική μαντινάδα σαν θέμα της

ερευνητικής εργασίας Α τετραμήνου έγινε αμέσως δεκτή από το σύνολο των

μαθητών του Α2 Έτσι κι αλλιώς η μαντινάδα είναι από τους βασικούς

τρόπους έκφρασης για μας πράγμα που είναι φανερό στα μέσα κοινωνικής

δικτύωσης όπου συμμετέχουμε

Αποφασίσαμε λοιπόν να χωριστούμε σε τέσσερεις ομάδες όπου κάθε ομάδα

θα ερευνούσε μια ενότητα του θέματος και μια ομάδα αποτελούμενη από

ένα άτομο από την κάθε μια ομάδα θα είχε την ευθύνη της σύνθεσης των επί

μέρους εργασιών σε μια ολοκληρωμένη εργασία

Οι ενότητες που δημιουργήθηκαν ήταν

bull Η κρητική μαντινάδα ορισμός ιστορία έννοια

bull Είδη κρητικής μαντινάδας

bull συλλογές μαντινάδων

bull σχέση της μαντινάδας με άλλες μορφές του γραπτού λόγου

bull (Χάι Κου επιγραμματικός λόγος )

Ετυmicroολογία ορισmicroοί

Το όνοmicroα microαντινάδα θεωρείται εξελληνισmicroένος τύπος του ενετικού

mantinada που είναι ταυτόσηmicroο microε το ιταλικό mantinatta Όmicroως αυτό το

είδος υπήρχε και προ της Ενετοκρατίας όπως αποδεικνύεται σε βυζαντινό

χειρόγραφο του 15ου αιώνα όπου περιέχονται τα Καταλόγια (βυζαντινά

λαϊκά νυκτερινά τραγούδια)

Αλλά και στην ελληνική αρχαιότητα παρατηρούνται τέτοια άσmicroατα του

αρχαίου κώmicroου των υπερεύθυmicroων που κατά οmicroάδες microετά από γλέντι

(ευωχία) περιερχόmicroενοι τους δρόmicroους τραγουδούσαν laquoεκωmicroαόδουνraquo τα

αισθήmicroατά τους κάτω από τα παράθυρα των εκλεκτών τους

Χαρακτηριστικό το δίστιχο του αλεξανδρινού ποιητή Καλλίmicroαχου που αποκαλεί την καλή του Κωνώπιον

Ούτως υπνώσαις Κωνώπιον ως εmicroέ ποιείς

κοιmicroάσθαι ψυχροίς τοίσδε παρα προθύροις

(=Έτσι νάδινε ο Θεός να κοιmicroάσαι κι εσύ κουνουπάκι microου όπως

κι εmicroένα microε κάνεις να ξαγρυπνώ microπρός στα κρύα σου παράθυρα)

Πηγή httpwwwwikipaideiacom

Σύmicroφωνα microε τον ορισmicroό του Μιχάλη Καυκαλά laquoΚρητική microαντινάδα είναι

δίστιχο microε δεκαπεντασύλλαβους και οmicroοιοκατάληκτους στίχους στη

διάλεκτο της Κρήτης που αποδίδει αυτοτελές και ολοκληρωmicroένο νόηmicroα και

διαθέτει ποιητικές αρετέςraquo (Μιχάλης Καυκαλάς Οδηγός Κρητικής Μαντινάδας Βιβλιοεκδοτική Αναστασάκη Αθήνα 1998 σελ 142)

Μοναδική πιθανή εξαίρεση στην αυτοτέλεια του νοήmicroατος (δηλ microαντινάδες

που το νόηmicroά τους microπορεί να microην είναι πλήρες αλλά να εξαρτάται από

προηγούmicroενες ή επόmicroενες) ο ίδιος ο Μ Καυκαλάς αναγνώριζε

στις αντικριστές microαντινάδες εκείνες δηλαδή που δηmicroιουργούνται για να δώσουν απάντηση σε άλλες microαντινάδες

Στο βιβλίο του Αντώνη Γιανναράκη Άσmicroατα Κρητικά microετά διστίχων και παροιmicroιών την πρώτη συλλογή κρητικών τραγουδιών που εκδόθηκε στη

Λειψία το 1876 καταγράφονται αρκετές microαντινάδες (τα δίστιχα στα οποία

αναφέρεται ο τίτλος) το ίδιο και στο βιβλίο του Παύλου Βλαστού Ο Γάmicroος εν Κρήτη ήθη και έθιmicroα Κρητών Αθήνα 1894 (πρόσφατη ανατύπωση εκδ Καραββίας Αθήνα) σο οποίο θα αναφερθούmicroε εκτενέστερα παρακάτω

Οι microαντινάδες όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι Κρητικοί αναφέρονται σε

κάθε θέmicroα και κάθε στιγmicroή της ανθρώπινης ζωής όχι microόνο στον έρωτα

αλλά και στο θάνατο τον πόλεmicroο τη φτώχεια τη δυστυχία τη χαρά

την παρέα την ξενιτειά τις αστείες στιγmicroές της καθηmicroερινότητας κλπ

Υπάρχουν microαντινάδες για το κάθε τί και φυσικά ενώ έχουν καταγραφεί

δεκάδες χιλιάδες microαντινάδες είναι αδύνατον να υπολογιστεί το σύνολο

όλων των microαντινάδων που έχουν δηmicroιουργηθεί στην Κρήτη τους

τελευταίους αιώνες η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει καταγραφεί αλλά έχει χαθεί στη λήθη του χρόνου

Η απήχηση του δίστιχου στους λαϊκούς ποιητές αλλά και τους

τραγουδιστές και γενικά τους microερακλήδες οφείλεται microεταξύ άλλων

στη λακωνικότητα και την περιεκτικότητά του καθώς και στην ανάγκη

microίας microόνον οmicroοιοκαταληξίας που για πολλούς είναι σχετικά εύκολο να

βρεθεί Βέβαια αυτός ο περιορισmicroός στους δύο στίχους αυξάνει και τη

δυσκολία για τους απαιτητικούς δηmicroιουργούς που συνεχίζουν ασυναίσθητα

το έργο των

αρχαίων επιγραmicromicroατοποιών δηmicroιουργώντας ακριβές microαντινάδες (δηλαδή

πολύτιmicroες) όπως θα έλεγε ο σπουδαίος microαντιναδολόγος από το Ζαρό Ηρακλείου Γιώργης Σταmicroατάκης (Λεαντρογιώργης)

Τι είναι microαντινάδα

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παρακάτω ορισmicroό κάτι

παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος

έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την

αγάπη τον έρωτα τον πόνο το χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που

πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή

Η microαντινάδα ή πατινάδα ή κοτσάκι είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους

που συνήθως είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια

που δεν οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα και έχουν λέξεις από την κρητική διάλεκτο

Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως

όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι

ξακουστή για τις microαντινάδες της

Ειδικότερα η κρητική microαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση το microεστό

της φράσης και αντανακλά τα αισθήmicroατα τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού

Αντλεί τη θεmicroατολογία της από ποικίλους τοmicroείς και ανάλογα διακρίνονται σε

σκωπτικές microαντινάδες ερωτικές ευκαιριακές και φιλοσοφικές Είτε ως φιλοσοφία

είτε εκφράζοντας παράπονο η microαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε

όλες τους τις στιγmicroές και στις εκδηλώσεις στο σηmicroείο που όσοι δεν είναι από την

Κρήτη την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δηmicroιουργία Επίσης η microαντινάδα

microπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κάστρα της γνήσιας

λαϊκής δηmicroιουργίας στην Κρήτη που συνεχίζει να αντιστέκεται σθεναρά στην

επίθεση της αλλοτρίωσης

Ο έmicromicroετρος τρόπος γραφής της microαντινάδας είναι διαδικασία έmicroφυτη κάτι το οποίο

ούτε διδάσκεται ούτε γίνεται κατόπιν παραγγελίας αλλά βγαίνει εντελώς αυθόρmicroητα

και σε ελάχιστο χρόνο δίνοντας σου τη ικανοποίηση microιας γέννας κι εκεί ίσως

βρίσκεται όλη της η αξία Εδώ και αιώνες χιλιάδες άνθρωποι της Κρήτης κάθε

ηλικίας και τάξης δηmicroιουργούν microαντινάδες Άλλοι διαρκώς και άλλοι περιστασιακά

Όσοι συστηmicroατικά δηmicroιουργούν microαντινάδες είναι οι microαντιναδολόγοι άνθρωποι που

κυριολεκτικά ζουν για τη microαντινάδα Για τους microαντιναδολόγους η microαντινάδα έχει

microετατραπεί σε τρόπο ζωής και πολλοί από αυτούς ειδικά όσο περνούν τα χρόνια

φτάνουν σε σηmicroείο οτιδήποτε αγγίζει βαθιά τη ψυχή τους να microη microπορούν να το

βγάλουν προς τα έξω παρά microόνο microε microια microαντινάδα Αυτό στην Κρήτη είναι ένα πολύ

συνηθισmicroένο σχεδόν καθηmicroερινό φαινόmicroενο όπου θα δεις όχι microόνο ευχές και

καλωσορίσmicroατα ευχαριστήρια ή συλλυπητήρια ακόmicroα και ολάκερα νοήmicroατα που

σε άλλη περίπτωση για να ειπωθούν χρειάζονται ένα βιβλίο να microεταφέρονται

συmicroπυκνωmicroένα microέσα από microια microαντινάδα

Πηγήhttpwikipaideiacom

httpwwwexplorecretecom

Η ιστορία της κρητικής microαντινάδας

Σύmicroφωνα microε το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι IV ) ο κρητικός microάντης και προφήτης Επιmicroενίδης (6ος αι πΧ) έγραφε τους καθαρmicroούς και τους χρησmicroούς σε ποίηση έπη Οmicroοίως ο Παυσανίας (laquoΑττικάraquo 34) αναφέρει ότι στο microαντείο του Αmicroφιάραου (Το Αmicroφιαράειο ήταν microαντείο ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες microουσικοί και γυmicroνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός microε το όνοmicroα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησmicroούς των εξηγητών τους έλεγε microε εξάmicroετρους στίχους και micro΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη O ∆ιόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5 74 - 76) microας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας ο Θεός της microουσικής αν και ονοmicroάζεται Λύκιος και Πύθιος γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη microουσική το τόξο και την ιατρική microε τα φάρmicroακα microέσω microαντικής Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερmicroής Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός στον οποίο έmicroαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε microετά ο Θεός της ιατρική Εποmicroένως η ποίηση και η microουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίmicroα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια από Μινωικής εποχής

Οι microαντινάδες είναι ένα από τα ελάχιστα δείγmicroατα λαϊκής δηmicroιουργίας που

υπάρχουν σήmicroερα Συνδυάζουν microια microακρόχρονη παράδοση της οποίας η

παλαιότητα αν και δύσκολο να εξακριβωθεί microας ανάγει microέσα από εmicroφανή

κοινά στοιχεία θεmicroατολογίας και στιχουργικής δοmicroής στην εποχή της Μινωϊκής

Κρήτης αν όχι παλαιότερα Αυτό το γεγονός σε συνδυασmicroό microε την συνεχή

έmicroπνευση και το δηmicroιουργικό πνεύmicroα που χαρακτηρίζει microέχρι σήmicroερα τους

Κρητικούς στη microουσική και ποιητική τέχνη καθιστά τις microαντινάδες microοναδικές

στο είδος τους Η αλήθεια είναι ότι κάποια εποχή ιδιαίτερα στις αρχές του

19ου αιώνα η δηmicroιουργία και η έmicroπνευση δεν ήταν αποκλειστικό προνόmicroιο

των Κρητικών Η λαϊκή ποίηση και τα δηmicroοτικά τραγούδια αποτελούσαν

τρόπο ζωής σε όλη την Ελλάδα

Το στοιχείο όmicroως που κάνει την κρητική microαντινάδα να είναι microοναδική -σε

αντίθεση microε την υπόλοιπη Ελλάδα αν εξαιρέσουmicroε τα πολυφωνικά τραγούδια

της Ηπείρου ή τα microοιρολόγια στην Πελοπόννησο- είναι ότι συνεχίζει να

δηmicroιουργείται

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Ετυmicroολογία ορισmicroοί

Το όνοmicroα microαντινάδα θεωρείται εξελληνισmicroένος τύπος του ενετικού

mantinada που είναι ταυτόσηmicroο microε το ιταλικό mantinatta Όmicroως αυτό το

είδος υπήρχε και προ της Ενετοκρατίας όπως αποδεικνύεται σε βυζαντινό

χειρόγραφο του 15ου αιώνα όπου περιέχονται τα Καταλόγια (βυζαντινά

λαϊκά νυκτερινά τραγούδια)

Αλλά και στην ελληνική αρχαιότητα παρατηρούνται τέτοια άσmicroατα του

αρχαίου κώmicroου των υπερεύθυmicroων που κατά οmicroάδες microετά από γλέντι

(ευωχία) περιερχόmicroενοι τους δρόmicroους τραγουδούσαν laquoεκωmicroαόδουνraquo τα

αισθήmicroατά τους κάτω από τα παράθυρα των εκλεκτών τους

Χαρακτηριστικό το δίστιχο του αλεξανδρινού ποιητή Καλλίmicroαχου που αποκαλεί την καλή του Κωνώπιον

Ούτως υπνώσαις Κωνώπιον ως εmicroέ ποιείς

κοιmicroάσθαι ψυχροίς τοίσδε παρα προθύροις

(=Έτσι νάδινε ο Θεός να κοιmicroάσαι κι εσύ κουνουπάκι microου όπως

κι εmicroένα microε κάνεις να ξαγρυπνώ microπρός στα κρύα σου παράθυρα)

Πηγή httpwwwwikipaideiacom

Σύmicroφωνα microε τον ορισmicroό του Μιχάλη Καυκαλά laquoΚρητική microαντινάδα είναι

δίστιχο microε δεκαπεντασύλλαβους και οmicroοιοκατάληκτους στίχους στη

διάλεκτο της Κρήτης που αποδίδει αυτοτελές και ολοκληρωmicroένο νόηmicroα και

διαθέτει ποιητικές αρετέςraquo (Μιχάλης Καυκαλάς Οδηγός Κρητικής Μαντινάδας Βιβλιοεκδοτική Αναστασάκη Αθήνα 1998 σελ 142)

Μοναδική πιθανή εξαίρεση στην αυτοτέλεια του νοήmicroατος (δηλ microαντινάδες

που το νόηmicroά τους microπορεί να microην είναι πλήρες αλλά να εξαρτάται από

προηγούmicroενες ή επόmicroενες) ο ίδιος ο Μ Καυκαλάς αναγνώριζε

στις αντικριστές microαντινάδες εκείνες δηλαδή που δηmicroιουργούνται για να δώσουν απάντηση σε άλλες microαντινάδες

Στο βιβλίο του Αντώνη Γιανναράκη Άσmicroατα Κρητικά microετά διστίχων και παροιmicroιών την πρώτη συλλογή κρητικών τραγουδιών που εκδόθηκε στη

Λειψία το 1876 καταγράφονται αρκετές microαντινάδες (τα δίστιχα στα οποία

αναφέρεται ο τίτλος) το ίδιο και στο βιβλίο του Παύλου Βλαστού Ο Γάmicroος εν Κρήτη ήθη και έθιmicroα Κρητών Αθήνα 1894 (πρόσφατη ανατύπωση εκδ Καραββίας Αθήνα) σο οποίο θα αναφερθούmicroε εκτενέστερα παρακάτω

Οι microαντινάδες όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι Κρητικοί αναφέρονται σε

κάθε θέmicroα και κάθε στιγmicroή της ανθρώπινης ζωής όχι microόνο στον έρωτα

αλλά και στο θάνατο τον πόλεmicroο τη φτώχεια τη δυστυχία τη χαρά

την παρέα την ξενιτειά τις αστείες στιγmicroές της καθηmicroερινότητας κλπ

Υπάρχουν microαντινάδες για το κάθε τί και φυσικά ενώ έχουν καταγραφεί

δεκάδες χιλιάδες microαντινάδες είναι αδύνατον να υπολογιστεί το σύνολο

όλων των microαντινάδων που έχουν δηmicroιουργηθεί στην Κρήτη τους

τελευταίους αιώνες η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει καταγραφεί αλλά έχει χαθεί στη λήθη του χρόνου

Η απήχηση του δίστιχου στους λαϊκούς ποιητές αλλά και τους

τραγουδιστές και γενικά τους microερακλήδες οφείλεται microεταξύ άλλων

στη λακωνικότητα και την περιεκτικότητά του καθώς και στην ανάγκη

microίας microόνον οmicroοιοκαταληξίας που για πολλούς είναι σχετικά εύκολο να

βρεθεί Βέβαια αυτός ο περιορισmicroός στους δύο στίχους αυξάνει και τη

δυσκολία για τους απαιτητικούς δηmicroιουργούς που συνεχίζουν ασυναίσθητα

το έργο των

αρχαίων επιγραmicromicroατοποιών δηmicroιουργώντας ακριβές microαντινάδες (δηλαδή

πολύτιmicroες) όπως θα έλεγε ο σπουδαίος microαντιναδολόγος από το Ζαρό Ηρακλείου Γιώργης Σταmicroατάκης (Λεαντρογιώργης)

Τι είναι microαντινάδα

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παρακάτω ορισmicroό κάτι

παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος

έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την

αγάπη τον έρωτα τον πόνο το χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που

πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή

Η microαντινάδα ή πατινάδα ή κοτσάκι είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους

που συνήθως είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια

που δεν οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα και έχουν λέξεις από την κρητική διάλεκτο

Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως

όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι

ξακουστή για τις microαντινάδες της

Ειδικότερα η κρητική microαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση το microεστό

της φράσης και αντανακλά τα αισθήmicroατα τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού

Αντλεί τη θεmicroατολογία της από ποικίλους τοmicroείς και ανάλογα διακρίνονται σε

σκωπτικές microαντινάδες ερωτικές ευκαιριακές και φιλοσοφικές Είτε ως φιλοσοφία

είτε εκφράζοντας παράπονο η microαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε

όλες τους τις στιγmicroές και στις εκδηλώσεις στο σηmicroείο που όσοι δεν είναι από την

Κρήτη την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δηmicroιουργία Επίσης η microαντινάδα

microπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κάστρα της γνήσιας

λαϊκής δηmicroιουργίας στην Κρήτη που συνεχίζει να αντιστέκεται σθεναρά στην

επίθεση της αλλοτρίωσης

Ο έmicromicroετρος τρόπος γραφής της microαντινάδας είναι διαδικασία έmicroφυτη κάτι το οποίο

ούτε διδάσκεται ούτε γίνεται κατόπιν παραγγελίας αλλά βγαίνει εντελώς αυθόρmicroητα

και σε ελάχιστο χρόνο δίνοντας σου τη ικανοποίηση microιας γέννας κι εκεί ίσως

βρίσκεται όλη της η αξία Εδώ και αιώνες χιλιάδες άνθρωποι της Κρήτης κάθε

ηλικίας και τάξης δηmicroιουργούν microαντινάδες Άλλοι διαρκώς και άλλοι περιστασιακά

Όσοι συστηmicroατικά δηmicroιουργούν microαντινάδες είναι οι microαντιναδολόγοι άνθρωποι που

κυριολεκτικά ζουν για τη microαντινάδα Για τους microαντιναδολόγους η microαντινάδα έχει

microετατραπεί σε τρόπο ζωής και πολλοί από αυτούς ειδικά όσο περνούν τα χρόνια

φτάνουν σε σηmicroείο οτιδήποτε αγγίζει βαθιά τη ψυχή τους να microη microπορούν να το

βγάλουν προς τα έξω παρά microόνο microε microια microαντινάδα Αυτό στην Κρήτη είναι ένα πολύ

συνηθισmicroένο σχεδόν καθηmicroερινό φαινόmicroενο όπου θα δεις όχι microόνο ευχές και

καλωσορίσmicroατα ευχαριστήρια ή συλλυπητήρια ακόmicroα και ολάκερα νοήmicroατα που

σε άλλη περίπτωση για να ειπωθούν χρειάζονται ένα βιβλίο να microεταφέρονται

συmicroπυκνωmicroένα microέσα από microια microαντινάδα

Πηγήhttpwikipaideiacom

httpwwwexplorecretecom

Η ιστορία της κρητικής microαντινάδας

Σύmicroφωνα microε το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι IV ) ο κρητικός microάντης και προφήτης Επιmicroενίδης (6ος αι πΧ) έγραφε τους καθαρmicroούς και τους χρησmicroούς σε ποίηση έπη Οmicroοίως ο Παυσανίας (laquoΑττικάraquo 34) αναφέρει ότι στο microαντείο του Αmicroφιάραου (Το Αmicroφιαράειο ήταν microαντείο ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες microουσικοί και γυmicroνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός microε το όνοmicroα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησmicroούς των εξηγητών τους έλεγε microε εξάmicroετρους στίχους και micro΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη O ∆ιόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5 74 - 76) microας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας ο Θεός της microουσικής αν και ονοmicroάζεται Λύκιος και Πύθιος γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη microουσική το τόξο και την ιατρική microε τα φάρmicroακα microέσω microαντικής Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερmicroής Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός στον οποίο έmicroαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε microετά ο Θεός της ιατρική Εποmicroένως η ποίηση και η microουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίmicroα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια από Μινωικής εποχής

Οι microαντινάδες είναι ένα από τα ελάχιστα δείγmicroατα λαϊκής δηmicroιουργίας που

υπάρχουν σήmicroερα Συνδυάζουν microια microακρόχρονη παράδοση της οποίας η

παλαιότητα αν και δύσκολο να εξακριβωθεί microας ανάγει microέσα από εmicroφανή

κοινά στοιχεία θεmicroατολογίας και στιχουργικής δοmicroής στην εποχή της Μινωϊκής

Κρήτης αν όχι παλαιότερα Αυτό το γεγονός σε συνδυασmicroό microε την συνεχή

έmicroπνευση και το δηmicroιουργικό πνεύmicroα που χαρακτηρίζει microέχρι σήmicroερα τους

Κρητικούς στη microουσική και ποιητική τέχνη καθιστά τις microαντινάδες microοναδικές

στο είδος τους Η αλήθεια είναι ότι κάποια εποχή ιδιαίτερα στις αρχές του

19ου αιώνα η δηmicroιουργία και η έmicroπνευση δεν ήταν αποκλειστικό προνόmicroιο

των Κρητικών Η λαϊκή ποίηση και τα δηmicroοτικά τραγούδια αποτελούσαν

τρόπο ζωής σε όλη την Ελλάδα

Το στοιχείο όmicroως που κάνει την κρητική microαντινάδα να είναι microοναδική -σε

αντίθεση microε την υπόλοιπη Ελλάδα αν εξαιρέσουmicroε τα πολυφωνικά τραγούδια

της Ηπείρου ή τα microοιρολόγια στην Πελοπόννησο- είναι ότι συνεχίζει να

δηmicroιουργείται

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Σύmicroφωνα microε τον ορισmicroό του Μιχάλη Καυκαλά laquoΚρητική microαντινάδα είναι

δίστιχο microε δεκαπεντασύλλαβους και οmicroοιοκατάληκτους στίχους στη

διάλεκτο της Κρήτης που αποδίδει αυτοτελές και ολοκληρωmicroένο νόηmicroα και

διαθέτει ποιητικές αρετέςraquo (Μιχάλης Καυκαλάς Οδηγός Κρητικής Μαντινάδας Βιβλιοεκδοτική Αναστασάκη Αθήνα 1998 σελ 142)

Μοναδική πιθανή εξαίρεση στην αυτοτέλεια του νοήmicroατος (δηλ microαντινάδες

που το νόηmicroά τους microπορεί να microην είναι πλήρες αλλά να εξαρτάται από

προηγούmicroενες ή επόmicroενες) ο ίδιος ο Μ Καυκαλάς αναγνώριζε

στις αντικριστές microαντινάδες εκείνες δηλαδή που δηmicroιουργούνται για να δώσουν απάντηση σε άλλες microαντινάδες

Στο βιβλίο του Αντώνη Γιανναράκη Άσmicroατα Κρητικά microετά διστίχων και παροιmicroιών την πρώτη συλλογή κρητικών τραγουδιών που εκδόθηκε στη

Λειψία το 1876 καταγράφονται αρκετές microαντινάδες (τα δίστιχα στα οποία

αναφέρεται ο τίτλος) το ίδιο και στο βιβλίο του Παύλου Βλαστού Ο Γάmicroος εν Κρήτη ήθη και έθιmicroα Κρητών Αθήνα 1894 (πρόσφατη ανατύπωση εκδ Καραββίας Αθήνα) σο οποίο θα αναφερθούmicroε εκτενέστερα παρακάτω

Οι microαντινάδες όπως πολύ καλά γνωρίζουν οι Κρητικοί αναφέρονται σε

κάθε θέmicroα και κάθε στιγmicroή της ανθρώπινης ζωής όχι microόνο στον έρωτα

αλλά και στο θάνατο τον πόλεmicroο τη φτώχεια τη δυστυχία τη χαρά

την παρέα την ξενιτειά τις αστείες στιγmicroές της καθηmicroερινότητας κλπ

Υπάρχουν microαντινάδες για το κάθε τί και φυσικά ενώ έχουν καταγραφεί

δεκάδες χιλιάδες microαντινάδες είναι αδύνατον να υπολογιστεί το σύνολο

όλων των microαντινάδων που έχουν δηmicroιουργηθεί στην Κρήτη τους

τελευταίους αιώνες η πλειοψηφία των οποίων δεν έχει καταγραφεί αλλά έχει χαθεί στη λήθη του χρόνου

Η απήχηση του δίστιχου στους λαϊκούς ποιητές αλλά και τους

τραγουδιστές και γενικά τους microερακλήδες οφείλεται microεταξύ άλλων

στη λακωνικότητα και την περιεκτικότητά του καθώς και στην ανάγκη

microίας microόνον οmicroοιοκαταληξίας που για πολλούς είναι σχετικά εύκολο να

βρεθεί Βέβαια αυτός ο περιορισmicroός στους δύο στίχους αυξάνει και τη

δυσκολία για τους απαιτητικούς δηmicroιουργούς που συνεχίζουν ασυναίσθητα

το έργο των

αρχαίων επιγραmicromicroατοποιών δηmicroιουργώντας ακριβές microαντινάδες (δηλαδή

πολύτιmicroες) όπως θα έλεγε ο σπουδαίος microαντιναδολόγος από το Ζαρό Ηρακλείου Γιώργης Σταmicroατάκης (Λεαντρογιώργης)

Τι είναι microαντινάδα

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παρακάτω ορισmicroό κάτι

παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος

έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την

αγάπη τον έρωτα τον πόνο το χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που

πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή

Η microαντινάδα ή πατινάδα ή κοτσάκι είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους

που συνήθως είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια

που δεν οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα και έχουν λέξεις από την κρητική διάλεκτο

Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως

όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι

ξακουστή για τις microαντινάδες της

Ειδικότερα η κρητική microαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση το microεστό

της φράσης και αντανακλά τα αισθήmicroατα τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού

Αντλεί τη θεmicroατολογία της από ποικίλους τοmicroείς και ανάλογα διακρίνονται σε

σκωπτικές microαντινάδες ερωτικές ευκαιριακές και φιλοσοφικές Είτε ως φιλοσοφία

είτε εκφράζοντας παράπονο η microαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε

όλες τους τις στιγmicroές και στις εκδηλώσεις στο σηmicroείο που όσοι δεν είναι από την

Κρήτη την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δηmicroιουργία Επίσης η microαντινάδα

microπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κάστρα της γνήσιας

λαϊκής δηmicroιουργίας στην Κρήτη που συνεχίζει να αντιστέκεται σθεναρά στην

επίθεση της αλλοτρίωσης

Ο έmicromicroετρος τρόπος γραφής της microαντινάδας είναι διαδικασία έmicroφυτη κάτι το οποίο

ούτε διδάσκεται ούτε γίνεται κατόπιν παραγγελίας αλλά βγαίνει εντελώς αυθόρmicroητα

και σε ελάχιστο χρόνο δίνοντας σου τη ικανοποίηση microιας γέννας κι εκεί ίσως

βρίσκεται όλη της η αξία Εδώ και αιώνες χιλιάδες άνθρωποι της Κρήτης κάθε

ηλικίας και τάξης δηmicroιουργούν microαντινάδες Άλλοι διαρκώς και άλλοι περιστασιακά

Όσοι συστηmicroατικά δηmicroιουργούν microαντινάδες είναι οι microαντιναδολόγοι άνθρωποι που

κυριολεκτικά ζουν για τη microαντινάδα Για τους microαντιναδολόγους η microαντινάδα έχει

microετατραπεί σε τρόπο ζωής και πολλοί από αυτούς ειδικά όσο περνούν τα χρόνια

φτάνουν σε σηmicroείο οτιδήποτε αγγίζει βαθιά τη ψυχή τους να microη microπορούν να το

βγάλουν προς τα έξω παρά microόνο microε microια microαντινάδα Αυτό στην Κρήτη είναι ένα πολύ

συνηθισmicroένο σχεδόν καθηmicroερινό φαινόmicroενο όπου θα δεις όχι microόνο ευχές και

καλωσορίσmicroατα ευχαριστήρια ή συλλυπητήρια ακόmicroα και ολάκερα νοήmicroατα που

σε άλλη περίπτωση για να ειπωθούν χρειάζονται ένα βιβλίο να microεταφέρονται

συmicroπυκνωmicroένα microέσα από microια microαντινάδα

Πηγήhttpwikipaideiacom

httpwwwexplorecretecom

Η ιστορία της κρητικής microαντινάδας

Σύmicroφωνα microε το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι IV ) ο κρητικός microάντης και προφήτης Επιmicroενίδης (6ος αι πΧ) έγραφε τους καθαρmicroούς και τους χρησmicroούς σε ποίηση έπη Οmicroοίως ο Παυσανίας (laquoΑττικάraquo 34) αναφέρει ότι στο microαντείο του Αmicroφιάραου (Το Αmicroφιαράειο ήταν microαντείο ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες microουσικοί και γυmicroνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός microε το όνοmicroα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησmicroούς των εξηγητών τους έλεγε microε εξάmicroετρους στίχους και micro΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη O ∆ιόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5 74 - 76) microας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας ο Θεός της microουσικής αν και ονοmicroάζεται Λύκιος και Πύθιος γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη microουσική το τόξο και την ιατρική microε τα φάρmicroακα microέσω microαντικής Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερmicroής Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός στον οποίο έmicroαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε microετά ο Θεός της ιατρική Εποmicroένως η ποίηση και η microουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίmicroα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια από Μινωικής εποχής

Οι microαντινάδες είναι ένα από τα ελάχιστα δείγmicroατα λαϊκής δηmicroιουργίας που

υπάρχουν σήmicroερα Συνδυάζουν microια microακρόχρονη παράδοση της οποίας η

παλαιότητα αν και δύσκολο να εξακριβωθεί microας ανάγει microέσα από εmicroφανή

κοινά στοιχεία θεmicroατολογίας και στιχουργικής δοmicroής στην εποχή της Μινωϊκής

Κρήτης αν όχι παλαιότερα Αυτό το γεγονός σε συνδυασmicroό microε την συνεχή

έmicroπνευση και το δηmicroιουργικό πνεύmicroα που χαρακτηρίζει microέχρι σήmicroερα τους

Κρητικούς στη microουσική και ποιητική τέχνη καθιστά τις microαντινάδες microοναδικές

στο είδος τους Η αλήθεια είναι ότι κάποια εποχή ιδιαίτερα στις αρχές του

19ου αιώνα η δηmicroιουργία και η έmicroπνευση δεν ήταν αποκλειστικό προνόmicroιο

των Κρητικών Η λαϊκή ποίηση και τα δηmicroοτικά τραγούδια αποτελούσαν

τρόπο ζωής σε όλη την Ελλάδα

Το στοιχείο όmicroως που κάνει την κρητική microαντινάδα να είναι microοναδική -σε

αντίθεση microε την υπόλοιπη Ελλάδα αν εξαιρέσουmicroε τα πολυφωνικά τραγούδια

της Ηπείρου ή τα microοιρολόγια στην Πελοπόννησο- είναι ότι συνεχίζει να

δηmicroιουργείται

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Τι είναι microαντινάδα

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παρακάτω ορισmicroό κάτι

παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος

έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την

αγάπη τον έρωτα τον πόνο το χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που

πηγάζει από την ευαίσθητη κρητική ψυχή

Η microαντινάδα ή πατινάδα ή κοτσάκι είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους

που συνήθως είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια

που δεν οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα και έχουν λέξεις από την κρητική διάλεκτο

Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως

όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι

ξακουστή για τις microαντινάδες της

Ειδικότερα η κρητική microαντινάδα διακρίνεται για την ιδιάζουσα έκφραση το microεστό

της φράσης και αντανακλά τα αισθήmicroατα τη σκέψη και τη ζωή του κρητικού λαού

Αντλεί τη θεmicroατολογία της από ποικίλους τοmicroείς και ανάλογα διακρίνονται σε

σκωπτικές microαντινάδες ερωτικές ευκαιριακές και φιλοσοφικές Είτε ως φιλοσοφία

είτε εκφράζοντας παράπονο η microαντινάδα επί αιώνες συνοδεύει τους Κρητικούς σε

όλες τους τις στιγmicroές και στις εκδηλώσεις στο σηmicroείο που όσοι δεν είναι από την

Κρήτη την θεωρούν αποκλειστικά κρητική ποιητική δηmicroιουργία Επίσης η microαντινάδα

microπορεί να χαρακτηριστεί σαν ένα από τα αντιπροσωπευτικότερα κάστρα της γνήσιας

λαϊκής δηmicroιουργίας στην Κρήτη που συνεχίζει να αντιστέκεται σθεναρά στην

επίθεση της αλλοτρίωσης

Ο έmicromicroετρος τρόπος γραφής της microαντινάδας είναι διαδικασία έmicroφυτη κάτι το οποίο

ούτε διδάσκεται ούτε γίνεται κατόπιν παραγγελίας αλλά βγαίνει εντελώς αυθόρmicroητα

και σε ελάχιστο χρόνο δίνοντας σου τη ικανοποίηση microιας γέννας κι εκεί ίσως

βρίσκεται όλη της η αξία Εδώ και αιώνες χιλιάδες άνθρωποι της Κρήτης κάθε

ηλικίας και τάξης δηmicroιουργούν microαντινάδες Άλλοι διαρκώς και άλλοι περιστασιακά

Όσοι συστηmicroατικά δηmicroιουργούν microαντινάδες είναι οι microαντιναδολόγοι άνθρωποι που

κυριολεκτικά ζουν για τη microαντινάδα Για τους microαντιναδολόγους η microαντινάδα έχει

microετατραπεί σε τρόπο ζωής και πολλοί από αυτούς ειδικά όσο περνούν τα χρόνια

φτάνουν σε σηmicroείο οτιδήποτε αγγίζει βαθιά τη ψυχή τους να microη microπορούν να το

βγάλουν προς τα έξω παρά microόνο microε microια microαντινάδα Αυτό στην Κρήτη είναι ένα πολύ

συνηθισmicroένο σχεδόν καθηmicroερινό φαινόmicroενο όπου θα δεις όχι microόνο ευχές και

καλωσορίσmicroατα ευχαριστήρια ή συλλυπητήρια ακόmicroα και ολάκερα νοήmicroατα που

σε άλλη περίπτωση για να ειπωθούν χρειάζονται ένα βιβλίο να microεταφέρονται

συmicroπυκνωmicroένα microέσα από microια microαντινάδα

Πηγήhttpwikipaideiacom

httpwwwexplorecretecom

Η ιστορία της κρητικής microαντινάδας

Σύmicroφωνα microε το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι IV ) ο κρητικός microάντης και προφήτης Επιmicroενίδης (6ος αι πΧ) έγραφε τους καθαρmicroούς και τους χρησmicroούς σε ποίηση έπη Οmicroοίως ο Παυσανίας (laquoΑττικάraquo 34) αναφέρει ότι στο microαντείο του Αmicroφιάραου (Το Αmicroφιαράειο ήταν microαντείο ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες microουσικοί και γυmicroνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός microε το όνοmicroα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησmicroούς των εξηγητών τους έλεγε microε εξάmicroετρους στίχους και micro΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη O ∆ιόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5 74 - 76) microας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας ο Θεός της microουσικής αν και ονοmicroάζεται Λύκιος και Πύθιος γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη microουσική το τόξο και την ιατρική microε τα φάρmicroακα microέσω microαντικής Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερmicroής Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός στον οποίο έmicroαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε microετά ο Θεός της ιατρική Εποmicroένως η ποίηση και η microουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίmicroα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια από Μινωικής εποχής

Οι microαντινάδες είναι ένα από τα ελάχιστα δείγmicroατα λαϊκής δηmicroιουργίας που

υπάρχουν σήmicroερα Συνδυάζουν microια microακρόχρονη παράδοση της οποίας η

παλαιότητα αν και δύσκολο να εξακριβωθεί microας ανάγει microέσα από εmicroφανή

κοινά στοιχεία θεmicroατολογίας και στιχουργικής δοmicroής στην εποχή της Μινωϊκής

Κρήτης αν όχι παλαιότερα Αυτό το γεγονός σε συνδυασmicroό microε την συνεχή

έmicroπνευση και το δηmicroιουργικό πνεύmicroα που χαρακτηρίζει microέχρι σήmicroερα τους

Κρητικούς στη microουσική και ποιητική τέχνη καθιστά τις microαντινάδες microοναδικές

στο είδος τους Η αλήθεια είναι ότι κάποια εποχή ιδιαίτερα στις αρχές του

19ου αιώνα η δηmicroιουργία και η έmicroπνευση δεν ήταν αποκλειστικό προνόmicroιο

των Κρητικών Η λαϊκή ποίηση και τα δηmicroοτικά τραγούδια αποτελούσαν

τρόπο ζωής σε όλη την Ελλάδα

Το στοιχείο όmicroως που κάνει την κρητική microαντινάδα να είναι microοναδική -σε

αντίθεση microε την υπόλοιπη Ελλάδα αν εξαιρέσουmicroε τα πολυφωνικά τραγούδια

της Ηπείρου ή τα microοιρολόγια στην Πελοπόννησο- είναι ότι συνεχίζει να

δηmicroιουργείται

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Η ιστορία της κρητικής microαντινάδας

Σύmicroφωνα microε το Στράβωνα (Γεωγραφικά Ι IV ) ο κρητικός microάντης και προφήτης Επιmicroενίδης (6ος αι πΧ) έγραφε τους καθαρmicroούς και τους χρησmicroούς σε ποίηση έπη Οmicroοίως ο Παυσανίας (laquoΑττικάraquo 34) αναφέρει ότι στο microαντείο του Αmicroφιάραου (Το Αmicroφιαράειο ήταν microαντείο ναός και θεραπευτήριο κοντά στον Ωρωπό και στο οποίο γινόταν και αγώνες microουσικοί και γυmicroνικοί) υπήρχε ένας Κρητικός microε το όνοmicroα Ιοφών από την Κνωσό που τους χρησmicroούς των εξηγητών τους έλεγε microε εξάmicroετρους στίχους και micro΄ αυτά είχαν φτιαχτεί έπη O ∆ιόδωρος Σικελιώτης (Ιστορική Βιβλιοθήκη 5 74 - 76) microας πληροφορεί ότι ο Απόλλωνας ο Θεός της microουσικής αν και ονοmicroάζεται Λύκιος και Πύθιος γεννήθηκε στην Κρήτη και εκεί εφεύρε τη λύρα και τη microουσική το τόξο και την ιατρική microε τα φάρmicroακα microέσω microαντικής Ειδικά τη λύρα του την επινόησε ο Ερmicroής Γιος του Απόλλωνα ήταν ο Ασκληπιός στον οποίο έmicroαθε τα της ιατρικής και έτσι ο Ασκληπιός έγινε microετά ο Θεός της ιατρική Εποmicroένως η ποίηση και η microουσική ξεκίνησαν από την Κρήτη ή είναι στο αίmicroα των Κρητικών εδώ και χιλιάδες χρόνια από Μινωικής εποχής

Οι microαντινάδες είναι ένα από τα ελάχιστα δείγmicroατα λαϊκής δηmicroιουργίας που

υπάρχουν σήmicroερα Συνδυάζουν microια microακρόχρονη παράδοση της οποίας η

παλαιότητα αν και δύσκολο να εξακριβωθεί microας ανάγει microέσα από εmicroφανή

κοινά στοιχεία θεmicroατολογίας και στιχουργικής δοmicroής στην εποχή της Μινωϊκής

Κρήτης αν όχι παλαιότερα Αυτό το γεγονός σε συνδυασmicroό microε την συνεχή

έmicroπνευση και το δηmicroιουργικό πνεύmicroα που χαρακτηρίζει microέχρι σήmicroερα τους

Κρητικούς στη microουσική και ποιητική τέχνη καθιστά τις microαντινάδες microοναδικές

στο είδος τους Η αλήθεια είναι ότι κάποια εποχή ιδιαίτερα στις αρχές του

19ου αιώνα η δηmicroιουργία και η έmicroπνευση δεν ήταν αποκλειστικό προνόmicroιο

των Κρητικών Η λαϊκή ποίηση και τα δηmicroοτικά τραγούδια αποτελούσαν

τρόπο ζωής σε όλη την Ελλάδα

Το στοιχείο όmicroως που κάνει την κρητική microαντινάδα να είναι microοναδική -σε

αντίθεση microε την υπόλοιπη Ελλάδα αν εξαιρέσουmicroε τα πολυφωνικά τραγούδια

της Ηπείρου ή τα microοιρολόγια στην Πελοπόννησο- είναι ότι συνεχίζει να

δηmicroιουργείται

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Η συνεχής δηmicroιουργία στην ποίηση και τη microουσική όσον αφορά στις Κρητικές

microαντινάδες είναι ένα παράδοξο φαινόmicroενο κατά γενικό κανόνα η δια-τήρηση

της πολιτιστικής κληρονοmicroιάς ενός τόπου εξαρτάται από διάφορους

παράγοντες Όταν αυτοί οι παράγοντες αρχίζουν σιγά-σιγά να

διαφοροποιούνται σταmicroατά συνήθως και η laquoαυθεντικήraquo δηmicroιουργία Συνήθως

ενδογενείς ή εξωγενείς παράγοντες που επιδρούν στις πολιτιστικές και

κοινωνικές αλλαγές είναι η γεωγραφική θέση του τόπου οι επαφές και

αλληλοεπιδράσεις άλλων πολιτιστικών στοιχείων και η αλλαγή του τρόπου

ζωής και επικοινωνίας microεταξύ των ατόmicroων

Αιτία της σταδιακής εξαφάνισης της πολιτισmicroικής έκφρασης στην Ελλάδα

θεωρείται από τους ερευνητές κυρίως η αλλαγή από τον παραδοσιακό στο

σύγχρονο τρόπο ζωής σε συνδυασmicroό microε τη ραγδαία τεχνολογική εξέλιξη

(καταιγισmicroός εικόνας ήχου και πληροφόρησης από τα microαζικά microέσα

ενηmicroέρωσης-επικοινωνίας) Μαζί microε τον παραδοσιακό τρόπο ζωής

εξαφανίζονται και οι ανάγκες που είχε ο λαός για ποίηση τραγούδι

δηmicroιουργία τέχνη σε όλες τις microορφές Έτσι εξηγείται και το φαινόmicroενο του

microαρασmicroού σε ορισmicroένες παραδοσιακές τέχνες επειδή σταmicroάτησε η microετάδοση

από πατέρα σε γιο microε χαρακτηριστικό παράδειγmicroα τους κατασκευαστές ή

παίκτες παραδοσιακών οργάνων Το ίδιο ισχύει φυσικά και για τα λαογραφικά

ή ποιητικά στοιχεία που παραδίδονται από microητέρα σε κόρη δεδοmicroένου ότι οι

γυναίκες θεωρούνται ανέκαθεν ως κύριοι φορείς της προφορικής

microουσικοποιητικής παράδοσης

Η έννοια της παράδοσης microε τη σηmicroασία του ρήmicroατος laquoπαραδίδωraquo ήταν αυτή

ακριβώς laquoπαραδίδω στους επόmicroενους αυτά που παρέλαβα από τους

προηγούmicroενουςraquo Μέρος αυτής της διαδικασίας αποτελούσε microέχρι πρότινος η

προσωπική αλλά και συλλογική microέριmicroνα όχι microόνο να διατηρηθούν τα όσα

παρεδόθησαν αλλά και να εmicroπλουτισθούν σύmicroφωνα microε το κοινό ποιοτικό

αισθητήριο του κάθε τόπου πριν παραδοθούν εκ νέου στην επόmicroενη γενιά Σε

αυτή την πορεία πρωταρχικό ρόλο είχε η δοmicroή και λειτουργία της καθηmicroερινής

ζωής microε καθαρά παραδοσιακό χαρακτήρα Έτσι κυλούσε ο κύκλος της ηmicroέρας

(πρωί-microεσηmicroέρι-βράδι) του χρόνου (ανά εποχές και microαγικο-θρησκευτικές

τελετές) και της ζωής (γέννηση-γάmicroος-θάνατος) Η ποίηση λοιπόν και η

microουσική υπήρξαν ανέκαθεν στοιχεία αλληλένδετα microεταξύ τους αλλά και σε

σχέση microε τη δοmicroή της παραδοσιακής ζωής που προαναφέρθηκε Από αυτούς

τους βασικούς και συmicroβολικούς κύκλους παράγονταν οι microελωδίες η

θεmicroατολογία και τα διαβατήρια έθιmicroα (όπως χαρακτηρίζονται από τον Α Van

Gennepp) microε τις παραλλαγές τους ανάλογα microε τον τόπο προέλευσης Αφού

λοιπόν δεν ζούmicroε πλέον παραδοσιακά και αφού η ανάγκη microας για microουσική και

ποιητική έκφραση καλύπτεται κατά ένα microεγάλο ποσοστό από τα

αναπαραγωγικά microέσα (ραδιόφωνο τηλεόραση κασετόφωνο στερεοφωνικά

συγκροτήmicroατα ήχου κτλ) δεν έχουmicroε και την ανάγκη να δηmicroιουργούmicroε

∆ηmicroιουργούν άλλοι για εmicroάς σε microια πληθώρα επιλογών microαζικής εmicroπορικής

κατανάλωσης microε περισσότερο γενικά παρά ιδιαίτερα χαρακτηριστικά

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Το ριζίτικο τραγούδι η microαντινάδα και η ρίmicroα είναι τα ποιητικά microέσα

έκφρασης και εξωτερίκευσης του συναισθηmicroατικού κόσmicroου των

ανθρώπων της Κρήτης Ο Κρητικός αισθάνθηκε την ανάγκη να

καθρεπτίσει το εγώ του τα ιδανικά του τα αισθήmicroατα της ψυχής του και

των συνανθρώπων του microέσα στη microαντινάδα καιτο ριζίτικο τραγούδι

Μαντινάδα είναι ένα δίστιχο δεκαπεντασύλλαβο microε ιαmicroβικό microέτρο Είναι

επιγραmicromicroατική και λακωνική στη microορφή αλλά microεστή στο περιεχόmicroενο

Είναι ευέλικτη και τσαχπίνα και αυτή η προσαρmicroοστικότητά της σε κάθε

λογής συνθήκες είναι που την κάνει πάντα επίκαιρη και θυmicroοσοφική

Τα ριζίτικα τραγούδια έχουν και αυτά microακρά παράδοση και καλύπτουν

πολλούς τοmicroείς της έκφρασης του λαού microας ∆εν χορεύονται έχουν

microουσική σοβαρή microε στοιχεία πόνου Οι microελωδίες τους απηχούν τη

Βυζαντινή παράδοση και έλαβαν την ονοmicroασία τους από τις ρίζες των

βουνών του Ψηλορείτη και της ∆ίκτης όπως και από τα Λευκά Όρη

Στην παρουσίασή microας θα προσπαθήσουmicroε να ανιχνεύσουmicroε microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι ότι οι φυσικές αξίες τροφοδοτούν τις

κοινωνικές αξίες και οι κοινωνικές αξίες είναι οmicroόλογες προς τις φυσικές

Έχουmicroε δηλαδή όπως υποστηρίζει και ο Ερατοσθένης Καψωmicroένος την

ισοδυναmicroία φύση = πολιτισmicroός η οποία συνοψίζει ένα νεοελληνικό

βίωmicroα microε πολύ παλιές ρίζες το βίωmicroα της ενότητας του ανθρώπου microε τη

φύση και των πολιτισmicroικών αξιών microε τις φυσικές αξίες

Το βίωmicroα της ευδαιmicroονίας της χαράς για τη ζωή (το γνωστό microοτίβο

laquocarpe diem raquo) βρίσκει την έκφραση του στις microαντινάδες του γλεντιού

και του χορού έτσι ώστε η φύση να εmicroπνέει το microαντιναδολόγο ως ένας

επίγειος παράδεισος microε όλες τις αξίες και τις προϋποθέσεις για την

ολοκλήρωση του ανθρώπου

Το φυσικό περιβάλλον από το οποίο έχει αποκοπεί σήmicroερα ο άνθρωπος

εmicroπνέει τον δηmicroιουργό να χρησιmicroοποιήσει τη σωστή γλώσσα και να

καταθέσει σrsquo εmicroάς τα βιώmicroατά του τους προβληmicroατισmicroούς των οικείων

του τις αναmicroνήσεις του τα σκιρτήmicroατα της λαϊκής- Κρητικής του ψυχής

από τη γέννηση ως το θάνατο

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Εmicroείς χωρισmicroένοι σε τρεις οmicroάδες επιλέξαmicroε συγκεκριmicroένα θεmicroατικά

πεδίατων φυτών των ζώων και των φυσικών φαινοmicroένων για να

ερευνήσουmicroε τη σχέση αλληλεπίδρασης ανθρώπου - φύσης microέσα στη

microαντινάδα και το ριζίτικο τραγούδι

Τραγουδιούνται σε 32 microελωδίες ή οmicroαδικά - χορωδιακά ή αρχικά άδεται

ένα ηmicroιστίχιο από έναν τραγουδιστή και κατόπιν αυτό επαναλαmicroβάνεται

χορωδιακά από την παρέα (καθ υπακοήν και κατ αντιφώνησιν) ενώ

αρκετά ριζίτικα είναι ιδιόmicroελα microε δικές τους microελωδίες

Από την Κρήτη οι microαντινάδες επεκτάθηκαν σε άλλες περιοχές της

Ελλάδας Με την παρουσία τους σφράγισαν τη microορφή της Κρήτης και microε

το microεγαλείο και τη δύναmicroη τους κατακτήσανε τους ξένους που τις

άκουγαν στον τόπο τους αλλά και αυτούς που ήταν στην Κρήτη

httpsadentrepeseblogspotcom200911blog-post_419htmlixzz2qYbGKydf

httpswwwgooglecomsearchq=to+simberasma+gia+tin+kritiki+mantinadaampie=UTF-

8ampsa=Searchampchannel=feampclient=browser-

ubuntuamphl=elchannel=feamphl=elampq=CF80CEBFCEB9CEB1+CEB7+CF83CF87CEB5CF

83CEB7+CEBCCEB1CEBDCF84CEB9CEBDCEB1CEB4CEB1CF82+CE

BACEB1CEB9+CF81CEB9CEB6CEB9CF84CEB9CEBACEBFCF85ampspell=1

httpgym-anogeionrethschgrautoschjoomla15imagesstoriesergasiestelikopdf

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Συλλογές Μαντινάδων

Επιλογή από κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Ελευθερία Παπαδάκη - Λαμπάκη

Η Ελευθερία Παπαδάκη-Λαμπάκη γεννήθηκε στην Αγία Γαλήνη Ρεθύμνου Μεγάλωσε στην

Κρήτη αλλά μετά τον πόλεμο και την απελευθέρωση εγκαταστάθηκε όπως και πολλοί

άλλοι εκείνης της γενιάς στην Αθήνα Εργάστηκε ως ταχυδρομικός υπάλληλος Έχει

δημοσιεύσει το 1992 το 2005 και το 2011 τρεις Επιλογές από μαντινάδες της Κρήτης

Έζησα τα παιδικά και νεανικά μου χρόνια στην Κρήτη σε μια εποχή όπου οι άνθρωποι

αθώοι ακόμα και ρομαντικοί μαζεύονταν για να γλεντήσουν όλοι μαζί και να μοιραστούν

τις χαρές και τις λύπες τους αυτοσχεδιάζοντας μαντινάδες

Μετά την Κατοχή μετακόμισα στην Αθήνα όπως και τόσοι άλλοι αναζητώντας μια

καλύτερη μοίρα Η ψυχή μου όμως έμεινε πίσω στην ιδιαίτερη πατρίδα μου Η δεύτερη

αυτή συλλογή κρητικών μαντινάδων είναι το αποτέλεσμα της αγάπης και της νοσταλγίας

μου για την Κρήτη και της επιθυμίας μου να διασώσω και να μεταφέρω στις επόμενες

γενιές τις παραδόσεις του τόπου μου και την εικόνα ενός τρόπου ζωής που τείνει προς

εξαφάνιση

Εις την ψυχή του Κρητικού βρίσκονται δυο νεράιδες

η μια του γράφει μουσική κι η άλλη μαντινάδες

Ακολουθώντας κι εγώ τη νεράιδα της ψυχής μου συνεχίζω να συλλέγω με αγάπη και

μεράκι κρητικές μαντινάδες Έτσι δημιουργήθηκε η τρίτη αυτή συλλογή ενάντια στους

χαλεπούς καιρούς και στις δυσκολίες που μας περιβάλλουν επειδή

Οι μαντινάδες κι οι σκοποί γλυκαίνουν τη ζωή μας

και μαρτυρούν τη λεβεντιά που κρύβει το νησί μας

Παντέρμη Κρήτη όσο περνούν και φεύγουνε οι χρόνοι

η αγάπη που rsquoχω στην καρδιά για σένα μεγαλώνει

Πολλοί ρωτούν να μάθουνε τι είναι οι μαντινάδες

αγάπες λύπες και χαρές σε λίγες μόνο αράδες

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Στων αναμνήσεων την εξορία (λόγος έφιππος)

Συγγραφέας Μήτσος Σταυρακάκης

Ο Μήτσος Σταυρακάκης είναι ένας διακεκριμένος αγωνιστής λογοτέχνης και μουσικός της

Κρήτης ένας άνθρωπος και καλλιτέχνης ασυνήθιστος ανήσυχος γωνιώδης -και

αγωνιώδης- με χαρακτηριστικές και έντονες ιδιοτυπίες που τον κάνουν να ξεχωρίζει

Ερχόμαστε στη ζωή με κλάμα και προσδοκούμε μαι χαμογελαστή αναχώρηση Το

κλάμα της γέννησης ηχεί σαν σφύριγμα έναρξης

ενός μεγάλου αγώναείναι η αρχή μιας μεγάλης περιπέτειας Ο χρόνος τότε

αρχίζει να μετράει γιατί αποχτούμε συνείδηση της ύπαρξής του

Ο χρόνος λοιπόν σηματοδοτείται από γεγονότα που σημαδεύουν τη ζωή μας και

χαράζονται ανεξίτηλα στη μνήμη μας και τον διαιρούν

σε μικρά ή μεγάλα διαστήματα

Χρόνος τελικά είναι το σκαρί που μεταφέρει τα όνειρα και τις φαντασιώσεις του

αιώνια περιπλανώμενου Οδυσσέα με προορισμό

μια ανύπαρκτην Ιθάκη

Μήτσος Σταυρακάκης - Αρμανώγεια 1999

Γυρνά του χρόνου ο τροχός σαν το δαιμονισμένο

κι εγώ κεράκι αφτούμενο στη δίνη των ανέμω

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Κρητικές μαντινάδες

Συγγραφέας Σταύρος Ν Χριστοδουλάκης

Ο Σταύρος Χριστοδουλάκης γεννήθηκε στις 25 Ιανουαρίου 1967 στην Αθήνα Είναι

πτυχιούχος της Αρσακείου Παιδαγωγικής Ακαδημίας Ψυχικού από την οποία απεφοίτησε

το 1987 Αφού εξεπλήρωσε τις στρατιωτικές του υποχρεώσεις άρχισε το διδακτικό του έργο

στην Πρωτοβάθμια Δημοτική Εκπαίδευση Από το 2002 μέχρι το 2005 μετεκπαιδεύτηκε στο

Διδασκαλείο Πατρών με εξειδίκευση στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση το 2005 έλαβε το

πτυχίο του από το τμήμα της Κοινωνικής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και την

παρούσα στιγμή είναι υποψήφιος διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων

Η κρητική παράδοση αποτελεί ένα ζωντανό οργανισμό στοιχείο που καταφαίνεται από

τους σύγχρονους κρήτες οι οποίοι όχι μόνο διατηρούν τα παραδομένα σε αυτούς

λαογραφικά στοιχεία του τόπου τους αλλά και προσθέτουν σε αυτά νέα δεδομένα

συντελώντας με αυτόν τον τρόπο στην ενδυνάμωση και στην πολιτιστική εξέλιξη της

μεγαλονήσου

Οι μαντινάδες που ανήκουν στα δημοτικά τραγούδια της μεγαλονήσου αποτελούν το

κλασσικό λαϊκό ποιητικό είδος της Κρήτης με το οποίο οι κάτοικοι αυτού του νησιού

εκφράζουν τις σκέψεις τη ζωή και τις εν γένει αντιλήψεις και παραδόσεις τους

Μαντινάδες Β

Συγγραφέας Μανώλης Μπαρμπουνάκης

Ο Μανώλης Μπαρμπουνάκης γεννήθηκε στο Ρέθυμνο το 1932

Αγνή καρδιά του ποιητή

στα σύννεφα πετάει

στην ύλη ασυγκίνητη

χρήμα δεν προσκυνάει

Ψάχνεις να πεις τ αισθάνεσαι

τι νιώθει η καρδιά σου

μα που να βρεις ακροατή

γι αυτά τα βάσανά σου

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα

Συγγραφέας Θεανώ Μεταξά

Με τη νέα της εργασία η ερίτιμη κυρία Θεανώ Μεταξά μια γνήσια κρητική ψυχή γεμάτη

από την ευγένεια και την αρχοντιά της κρητικής παράδοσης έρχεται να μας θυμίσει το

ύφος της αληθινής κρητικής μαντινάδας μαζί με το παρθένο και μεθυστικό άρωμα των

λουλουδιών της κρητικής γης Η συλλογή της Το λουλούδι στην κρητική μαντινάδα είναι

μια αληθινή ανθοδέσμη που από χρόνια με μεράκι η ίδια σπουδάζει Είναι ένα νοσταλγικό

κέντρισμα της μνήμης των παλαιότερων και ένα μάθημα της γνήσιας κρητικής παράδοσης

για τους νεότερους

Ριζίτικοι αντίλαλοι απ το παληό Γεράνι

Συγγραφέας Βασίλειος-Απόλλων Αναγνωστάκης

400 μεταπολεμικά ριζίτικα τραγούδια ιαμβικά δεκαπεντασύλλαβα ανομοιοκατάληκτα

στο παληό γλωσσικό ιδίωμα της ορεινής ΒΔ επαρχίας Κυδωνίας της δυτικής Κρήτης κατά

την χρονική περίοδο από το 1855 έως το 1865

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Ο Κρητικός τραγουδιστής

Συγγραφέας Παντελής Π Βαβουλές

Ο Παντελής Π Βαβουλές (1885-1970) ήταν δάσκαλος με πλούσιο λαογραφικό και

συγγραφικό έργο Γεννήθηκε στις Στροβλές Σελίνου την εποχή που η Κρήτη βρισκόταν

ακόμα υπό τουρκική κατοχή

Η Ιστορική Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης πριν από τρία χρόνια τίμησε τη

μνήμη του Παντελη Βαβουλέ για το εκπαιδευτικό και συγγραφικό του έργο Στην εκδήλωση

εκείνη εκφράστηκε από πολλούς η γνώμη ότι θα έπρεπε τα βιβλία του επειδή από χρόνια

έχουν εξαντληθεί να επανεκδοθούν Αμέσως τότε το Διοικητικό Συμβούλιο της ΙΛΑΕΚ

ανακοίνωσε ότι η Εταιρεία θα επανεκδώσει ένα βιβλίο του Ύστερα από συζητήσεις με μέλη

της οικογένειας Βαβουλέ η ΙΛΑΕΚ ανέλαβε να επανεκδώσει το έργο Κρητικός

τραγουδιστής (συλλογή κρητικών μαντινάδων και δημοτικών τραγουδιών τάβλας στράτας

κλπ)

Και έτσι έγινε Για λόγους σεβασμού στο έργο του μακαριστού Παντελή Βαβουλέ

προτιμήθηκε η φωτοτυπική επανέκδοση του Κρητικού τραγουδιστή Στον τόμο

προτάχθηκε ένα κείμενο του Παντελή Βαβουλέ για τις κρητικές μαντινάδες που είχε

δημοσιευθεί στο περιοδικό Κρητική Εστία τευχ 33-34 το έτος 1952 και δύο κείμεναmiddot ένα

του Βασίλη Χαρωνίτη και ένα του Σταμάτη Αποστολάκη τα οποία ήταν εισηγήσεις στην

εκδήλωση που οργάνωσε η ΙΛΑΕΚ για να τιμηθεί η μνήμη του

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης

Συγγραφέας Κωστής Γ Καλλέργης

Ο δικηγόρος ποιητής μαντιναδολόγος Κωστής Καλλέργης γνωστός με το ψευδώνυμο

ΚΙΓΚ στο πρώτο του βιβλίο με μαντινάδες και τραγούδια της Κρήτης αποτυπώνει όπως

γράφει και ο εκδότης το απόσταγμα ψυχής και το άρωμα σκέψης

Ίσως γιατί αυτή είναι η βαθιά έννοια της μαντινάδας

Ο αυθεντικός τρόπος που εκφράζεται ο Κρητικός τα συναισθήματα που τα βιώνει

δυνατά αλλά και τα σκορπίζει απλόχεραhellipκαι είναι αποτέλεσμα στάσης ζωής και

καθημερινής φιλοσοφικής εξάσκησης της συλλογιστικής του

Μεταφέροντας τα λόγια του συγγραφέα ίσως δίνουμε και το στίγμα του βιβλίου

Καράβι τση παράδοσης είναι η μαντινάδα

και κουβαλεί νοήματα ήθος και νοστιμάδα

Στις μαντινάδες του βιβλίου δεν συνοψίζονται απλά οι σκέψεις ενός ποιητή

μαντιναδολόγου αλλά η σύμφυτη ρυθμική τονικότητα της κρητικής γλώσσας

Σπέρνω θερίζω κουβαλώ τσ ελπίδας μου τ αλώνι

λιχνίζω τα τα βάσανα που η μοίρα μου στελειώνει

Πέρα από κάθε ερμηνεία στο τέλος μένει η ίδια η μαντινάδα Μια πρόκληση των μυστικών

δημιουργικών δυνάμεων της αισθητικής βίωσης και του πεπρωμένου μας Μπορεί κάτι να

μη το καταλαβαίνουμε η να το αρνούμεθα Δε μπορούμε όμως να το ξεχάσουμε Κι αν

ακόμα το ξεχάσουμε σε ανύποπτη ώρα από τα βάθη του μυστηριακού πολύτροπου

αναδύονται σε απλά δεκαπεντασύλλαβα οι αινιγματικές έννοιες και μας επαναφέρουν

τους μοιραίους συνδυασμούς μιας βαθιάς επικοινωνίας

Ίσως μέσα από ένα μυστικό που δεν αποκαλύπτεται πλήρες γιατί αφήνει τον κάθε ένα να

ταξιδέψει στο δικό του όνειρο

Ζωή με δίχως όνειρο αγάπη καρδιοκτύπια

δίχως ελπίδα στη χαρά είναι σα βάρκα τρύπια

Μετά από ένα αδιάκοπο μετασχηματισμό από το φως στο σκοτάδι εισχωρούν και στις πιο

απόμερες και μυστικές γωνιές της ύπαρξης και μας κυριεύουν και μας γητεύουν Όπως

κάθε αυθεντικό Όπως κάθε πηγαίο που ξεκινά από ένα βαθύ συναίσθημα και με τρόπο

απροσδιόριστο μέσα από ένα προσωπικό τρόπο έκφρασης συμπίπτει με το

δεκαπεντασύλλαβο της μαντινάδας του

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Στη μέση του παράδεισου

Συγγραφέας Μανώλης Μανωλαράκης

Ο ορισμός της κρητικής μαντινάδας και οι πολυποίκιλες προεκτάσεις της παρουσιάζονται

στο βιβλίο του Μανώλη Μανωλαράκη Στη Μέση του Παράδεισου

Με καταγωγή από τα Μεσκλά Χανίων και μεγαλωμένος σε χρόνια δύσκολα όπου ο αγώνας

για ψωμί και ελεύθερια ήταν στο απόγειο του ο άντρας αυτός κατάφερε να μας

κληροδοτήσει με το παρών βιβλίο του τα συναισθήματα και τις ελπίδες αυτών των

εποχώνΜε πλούσια θεματολογία μας ταξιδεύει στο νησί της Κρήτης και μας διδάσκει πως

η μαντινάδα έστεκε και στέκει στενός συμπαραστάτης στην ζωή του Κρητικού

Χωρίς πομπώδεις αναφορές αναδεικνύεται η λιτότητα των στίχων και ταξιδεύουμε στον

έρωτατην αγάπη και γνωρίζουμε ότι δεν χρειάζονται πολλά για τέχνη παρά καλή καρδιά

και αγνά συναισθήματα

Προτείνουμε το βιβλίο αυτόγια να καταφέρουμε να ανακαλύψουμε έναν χαμένο κόσμο

ειδικά σήμερα που η κρητική παράδοση αντιμετωπίζει τόσους και τόσους εχθρούς και

μάλιστα από τον δικό της χώρο

Δώσε φτερά του λογισμού

Συγγραφέας Αντωνία Μηλογιαννάκη

Η προικισμένη στιχουργός Αντωνία Μηλογιαννάκη αυτή τη φορά ακόμα πιο ώριμα μας

παρουσιάζει μαντινάδες ρίμες ριζίτικα και πεζά κείμενα που ξεχειλίζουν από τον ψυχικό

της πλούτο και μιλούν τη γλώσσα της Κρήτης

Με το βιβλίο της αυτό η Αντωνία Μηλογιαννάκη άλλοτε με σατιρική διάθεση άλλοτε με

μεταφυσική άλλοτε με παράπονο ή μ αισιοδοξία μας δίνει ένα ακόμα μήνυμα ελπίδας για

την εποχή μας που ισοπεδώνει τα πάντα Ότι ο χαρακτήρας και ο πλούτος του πολιτισμού

μας θα ζει και θα υπάρχει όσο υπάρχει η Κρήτη

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Ο άγγελός μου

Συγγραφέας Γιάννης Θεοδωράκης

Καλώς σας βρήκα Εύχομαι να σας βρίσκω καλά στο τρίτο βήμα που κάνω στο χώρο της

μαντινάδας και του τραγουδιού

Προσπάθησα σε αυτό το βιβλίο να γράψω ότι πιο όμορφο έχω γράψει από τότε που

ξεκίνησα να κάνω τις σκέψεις μου μαντινάδες - δεκαπεντασύλλαβο και τραγούδια Έτσι

μοιράζομαι στιγμές που και πολλοί από εσάς έχετε ζήσει και έχετε βιώσει στη ζωή σας

Ίσως να σας θυμίσω στιγμές που έχετε αφήσει στο παρελθόν

Ίσως σας συγκινήσω και δακρύσετε ίσως σας κάνω να νοσταλγήσετε παλιές στιγμές Ότι

όμως κι αν είναι αυτό που θα θυμηθείτε τώρα που θα με διαβάσετε εύχομαι να είναι

όμορφο

Καλή ανάγνωση

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

ΚΡΗΤΙΚΕΣ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΕΣ

Η microαντινάδα είναι ποίηmicroα που αποτελείται από δυο στίχους που συνήθως

είναι δεκαπεντασύλλαβοι σε οmicroοιοκαταληξία ή και τέσσερα ηmicroιστίχια που δεν

οmicroοιοκαταληκτούν απαραίτητα Αποτελεί microέσο αυθόρmicroητης λαϊκής έκφρασης

σε αρκετά microέρη της Ελλάδας κυρίως όmicroως ως κατηγορία του νησιώτικου

ελληνικού τραγουδιού στην Κρήτη που είναι ξακουστή για τις microαντινάδες της

Για ένα Κρητικό microαντινάδα είναι κάτι παραπάνω από τον παραπάνω

ορισmicroό κάτι παραπάνω από microερικές αράδες λέξεις γραmicromicroένες σε ένα

κοmicromicroάτι χαρτί Είναι τρόπος έκφρασης είναι ιδέα είναι τρόπος ζωής Με

microαντινάδα εκφράζει ο Κρητικός την αγάπη τον έρωτα τον πόνο το

χωρισmicroό τη microοναξιά και κάθε συναίσθηmicroα που πηγάζει από την ευαίσθητη

κρητική ψυχή

Εmicroείς θα αναφερθούmicroε στην κρητική microαντινάδα και στα είδη της η οποία

διακρίνεται από το κρητικό ιδίωmicroα δηλαδή από κρητικές εκφράσεις και

λέξεις Τα είδη της κρητικής microαντινάδας χωρίζονται ανάλογα microε το ύφος και

το νόηmicroα που αποδίδουνγια παράδειγmicroα microια ερωτική microαντινάδα θα

συντάσσεται ως εξής

Αγάπη που αγιάτρευτη

ήκαψες την καδιά microου

microα πάλι θέλω εγώ εδα

να έχω σε κοντά microου

Τώρα θα παρουσιάσουmicroε κάποια από τα είδη της κρητικής microαντινάδας

Αυτά είναι

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Αγάπη

Να microουν νιφάδα του χιονιού

και ας ζήσω λίγο χρόνο

να κάθοmicroαι στα χείλι σου

να microε φιλάς να λιώνω

Τη λέξη καταράστηκα

εγώ δε την επάω

γιατί σε τούτη τη ζωή

ολους τους αγαπάω

Αστείες

Ραβδίζω και σε σκέφτοmicroαι

πάρε τη βέργα κι έλα

γιατί έχω ακόmicroα αράβδιστα

microια δεκαριά microουρέλα

Θα σαγαπώ ως αγαπά

ο γάιδαρος τα χόρτα

η γάτα τα γατάκια τζη

και ο πετεινός την κότα

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Γνωmicroικές

Αν στη ζωή δεν αγαπάς

και όνειρα δεν κάνεις

microπορεί να ζεις microα της ζωής

το νόηmicroα το χάνεις

Τον πρώτο ρόλο στη ζωή

τον παίζει πάντα η γνώση

στην τύχη όποιος πίστεψε

το έχει microετανοιώσει

Φιλία

Άmicroα σας ερωτήσουνε

το ήντα θα πει φιλία

απάντηση στο ερώτηmicroα

δεν βρίσκεις microε τη microια

Εγώ microαι φίλος σου πιστός

και ανε microε δοκιmicroάσεις

θα πέσω απάνω στην φωτιά

να σβήσει να περάσεις

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Χωρισmicroός

Ήθελα και το έπαθα

κι είπα να σαγαπήσω

microα πόνο εσύ microου microοίρασε

ς καλιάχα να microισήσω

Κοιmicroούmicroαι και είσαι στο όνειρο

ξυπνώ και είσαι δάκρυ

δεν το αντέχω να θορώ

microια νεκρή αγάπη

Κρήτη

Την λεβεντιά ερώτησα

ποια microάνα τηνε γέννα

και εκείνη microου απάντησε

το κρητικό το αίmicroα

Να microπόραγα να αγόραζα

microια microέρα τον πλανήτη

να του αλλάξω τ όνοmicroα

να τονε βγάλω ΚΡΗΤΗ

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Θάνατος

∆ε σε φοβάmicroαι Χάροντα

στο λέω να το ξέρεις

και την ψυχή microου απά στη γή

να microην τηνε γυρεύεις

Καmicroιά φορά ο θάνατος

microπορεί να ξεκουράσει

τον δυστυχή που χει πολλά

microες τη ζωή περάσει

Γάmicroος-Βάπτιση

Γαmicroπρέ τη νύφη ν αγαπάς

κορώνα να την έχεις

και σαν τα microάτια σου τα δυό

πάντα να την προσέχεις

Γεννήθηκε ντελικανής

και είναι πρώτο microπόι

να τον χαρούνε οι γονείς

και όλο του το σόι

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

ΣΧΕΣΗ ΜΑΝΤΙΝΑ∆ΑΣ ΚΑΙ ΧΑΙΚΟΥ

Μετά απο microεγάλη έρευνα που κάναmicroε βρήκαmicroε οτι η σχέση της microαντινάδας microε το

χαι-κου ειναι πολυ στενη ποιο συγκεκριmicroένα

Το χαι-κου όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον αρχαίο

γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενό τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύση Ο ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Κατά την αρχαιότητα microετά από τα συmicroπόσια και την οινοποσία ακολουθούσε

πορεία κατά την οποία προπορεύονταν microουσικοί και λαmicroπαδηφόροι

ακολουθούσαν οι συmicroπότες και όλοι microαζί τραγουδούσαν και χόρευαν

περιφερόmicroενοι στους δρόmicroους στεφανωmicroένοι και microε προσωπίδες Αυτό το

ξεφάντωmicroα ήταν ο αρχαίος κώmicroος αναβίωση του οποίου συναντάmicroε κατά την

ενετοκρατία όταν microετά από ολονύχτια διασκέδαση ακολουθούσαν έξω από τα

σπίτια εύθυmicroα τραγούδια που συνεχίζονταν τα ξηmicroερώmicroατα κάτω από τα

παράθυρα της αγαπηmicroένης Αυτά τα τραγούδια ήταν οmicroοιοκατάληκτα δίστιχα τα

ldquomattinatardquo και από αυτή τη λέξη προέρχεται η microαντινάδα που σηmicroαίνει

πρωινό τραγούδι (mattinata ιταλ = πρωί )

Τη microαντινάδα ndash σαν είδος ποιητικού λόγου δίστιχου δεκαπεντασύλλαβου ndash δεν

την συναντάmicroε microόνο στην παράδοση της Κρήτης Η ίδια λαϊκή ποίηση microε το ίδιο

microέτρο και οmicroοιοκαταληξία ευδοκιmicroεί και στα νησιά Ιδιαίτερα στα Επτάνησα

αλλά και στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά στα ∆ωδεκάνησα στην Κύπρο καθώς και

στην Ήπειρο Απεναντίας δε θα τη συναντήσουmicroε στη Ρούmicroελη και στο Μοριά

Η microαντινάδα και γενικότερα η κρητική λαϊκή ποίηση (microαντινάδα

ριζίτικο)καθρεφτίζει πιστά τέλεια τον τρόπο ζωής του κρητικού λαού τα

συναισθήmicroατα το στοχασmicroό του και σrsquo αυτήν αποτυπώνεται ολοκάθαρα ο

εθνικός του χαρακτήρας Περισσότερο όmicroως από microια χαρακτηριστική όσο και

ενδιαφέρουσα τεχνοτροπία ενός έmicromicroετρου ποιητικού λόγου είναι και microια

πάλλουσα έκφραση ζωής Γεννήθηκε αυθόρmicroητα από το λαό για να συνοδεύει

τις χαρές και τους έρωτεςmiddot είναι microια δονούmicroενη εκδήλωση microύχιων αισθηmicroάτων

κιrsquo ακόmicroα κάτι σαν αλαφροσάλεmicroα της ψυχής

Οι microαντινάδες τα οmicroοιοκατάληχτα αυτά δίστιχα δεκαπεντασύλλαβα αποτελούν

πολλές φορές τα διαmicroάντια της λυρικής microας ποίησης Είναι επιγραmicromicroατικές και

το νόηmicroα τους σπανιότερα το αποδίδουν έmicromicroεσα microε αλληγορική και microεταφορική

σηmicroασία ενώ συνήθως το εκφράζουν microε σαφήνεια και κατά κυριολεξία Το

περιεχόmicroενο τους αυτό τονίζεται εις το έπακρον και κορυφώνεται όταν

τραγουδιούνται microε τη συνοδεία λύρας και κατά τη διάρκεια του κρητικού χορού

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Οι περισσότερες κρητικές microαντινάδες οι οποίες είναι αφιερωmicroένες στον έρωτα

διακρίνονται για την εκπληκτική τέχνη του λόγου και της ρίmicroας από το πλούσιο

σε λυρισmicroό περιεχόmicroενο τους από το τρυφερό ποιητικό τους αίσθηmicroα Έχουν

διασωθεί πολλές microαντινάδες που σε κάθε microια τους περικλείεται ένας ολόκληρος

ύmicroνος εξαίσιος και απαράmicroιλλος για τη χάρη της κορmicroοστασιάς και της ψυχής

του αγαπηmicroένου προσώπου

Απορεί και εξίσταται ο καθείς πώς βρέθηκαν τόσοι άνθρωποι του λαού microικροί

και αγράmicromicroατοι άγνωστοι και άσηmicroοι γυναίκες και άντρες νέοι και γέροι να

ασχοληθούν και να συνθέσουν αυτά τα microικρά αριστουργήmicroατα και το

σπουδαιότερο χωρίς να lsquoχουν καmicroιά φιλοδοξία για να microας γνωρίσουν τα

ονόmicroατα τους

Η microαντινάδα υποδηλώνει την αίσθηση ενός κόσmicroου πανέmicroορφου και εξωτικού

παράφορης αγάπης και πάθους αποδίδει εύστοχα το ερωτικό αίσθηmicroα του

ανικανοποίητου το οποίο ταλανίζεται και δοκιmicroάζεται microέσα σε microια αυταρχική

τυραννική χωριάτικη κοινωνία microε ακραίες συντηρητικές αντιλήψεις και

φραγmicroούς Αυτός ο κοινωνικός περίγυρος αρνείται ακόmicroα και την πιο φιλική

συνάντηση στην οποία πολλά θαrsquo θελαν να ειπωθούν

Μια συνάντηση στο δρόmicroο είτε τυχαία είτε κατόπιν συνεννοήσεως microια στιγmicroιαία

στάση παρέχει συνήθως την ευκαιρία της microεταβίβασης του κρυφού microαντάτου

Με τον ίδιο τρόπο και στον κρητικό χορό ιδιαίτερα στον αργό πεντοζάλη

microεταφέρεται το microυστικό microήνυmicroα για το ldquoδέσιmicroοrdquo της αγάπης

Πολλές φορές παλιότερα όπως και σήmicroερα οι πιεστικές καταστάσεις microέσα σrsquo

ένα περιβάλλον καχύποπτο και υποκριτικό κάτω από τα βλοσυρά βλέmicromicroατα

απαιτούσαν και απαιτούν αυτόν τον ldquoκώδικαrdquo που microόνο οι δύο ldquomicroυηmicroένοιrdquo

microπορούν να αποκρυπτογραφήσουν

Περισσότερο από κάθε άλλο δηmicroοτικό τραγούδι η microαντινάδα τονίζει και εξυmicroνεί

τον ιπποτικό έρωτα όπως είναι ο θαυmicroασmicroός του κάλλους ο πόθος της ευτυχίας

της λατρευόmicroενης γυναίκας η εύνοια της και ο σεβασmicroός των αρετών της

Οι microαντινάδες είναι microια σύνθεση ένας αριστουργηmicroατικός συνδυασmicroός

microυριάδων συναισθηmicroάτων των απλών ανθρώπων και συνάmicroα απηχούν έναν

αντίλαλο της ζωής και της φύσης Συναισθήmicroατα που κατασταλάζουν και

ριζώνουν βαθιά στην ψυχή και ίσως να καταπιέζονται ndash από τις καθηmicroερινές

συνθήκες της ζωής ωστόσο δεν ξεριζώνονται γιατί είναι η ίδια η ζωή και θα

χαθούν microόνο αν χαθεί κιrsquo εκείνη microαζί τους

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Tο περιεχόmicroενό τους αποπνέει πάντοτε το λεπτό άρωmicroα της αγάπης της

ανθρώπινης και διrsquo αυτής αναδύεται και η λαχτάρα για τη ζωή και η στοργή και

ο σεβασmicroός για τη φύση Τα microοναδικά αυτά οmicroοιοκατάληχτα δίστιχα έχουν το

χάρισmicroα να microεταφέρουν ένα microήνυmicroα δυνατό και ολοζώντανο ανάλογο microε το

ακαταmicroάχητο γλυκόλαλο κάλεσmicroα τrsquo αηδονιού στο οποίο κανένα παραδείσιο

πουλί δε microπορεί νrsquo αντισταθεί

Όποιος αισθάνεται και συγκλονίζεται από αυτό το microήνυmicroα αγαπά όλα τα όντα

όλο τον κόσmicroο όλο το σύmicroπαν Την αγάπη την ακριβή πολυαγαπηmicroένη δεν τη

διαχωρίζει από εκείνη προς τον άνθρωπο εποmicroένως τη νιώθει αξεχώριστη και

από τη φύση σαν microέρος της

Στην εποχή microας αυτή τη φύση ο θνητός microε την υπεροψία του και τις κατακτήσεις

του βάλθηκε να εξοντώσει microε τη λογική του παραλόγου

Η λέξη φύση ωστόσο έχει δύο έννοιες (τουλάχιστο) στη γλώσσα microας Από τη microια

σηmicroαίνει ότι ωραίο και επιβλητικό είναι microέσα στη microεγάλη φύση και δεν έχει

κατασκευαστεί από τα χέρια του ανθρώπου Από την άλλη το σύmicroπαν τη microεγάλη

παγγενέτειρα (omniparens) τη δηmicroιουργό δύναmicroη ή όπως αλλιώς θέλετε να την

αποκαλέσετε Αυτή η ίδια η φύση σαν αρχή που κυβερνά και διέπει όλα τα

όνταπάνω στη γη σαν ζωτική καθαρή ενέργεια (actus purus) του έmicroψυχου

κόσmicroου σαν αέναη ροή κίνησης και δράσης της ύπαρξης microιλά microε τη δική της

γλώσσα microέσα στη microαντινάδα

Ο άνθρωπος ότι και να κάνει υπόκειται στη φύση την omniparens στους

νόmicroους της οποίας και όταν ακόmicroα νοmicroίζει πως τους αντικρούει υπακούει

πάντοτε ∆έχεται πειθήνια την επίδραση της φύσης επάνω του και επιζητεί να

συmicroβιβάσει τη ζωή του σύmicroφωνα microε τους νόmicroους της

Το ίδιο άρωmicroα και την ίδια αγάπη για τη ζωή και για τη φύση αποπνέει στην

παραδοσιακή γιαπωνέζικη ποίηση το Χαϊκού ή Χάι ndash Και microια microορφή λυρικής

ποίησης που εκφράζει τις εντυπώσεις ανάmicroεσα στα ανθρώπινα συναισθήmicroατα

και στη φύση

Ο παραδοσιακός σεβασmicroός και η αγάπη για τη ζωή και για τη φύση παρά την

αλmicroατώδη βιοmicroηχανική ανάπτυξη στην Ιαπωνία δεν έχουν χαθεί Παρά τα

αλλεπάλληλα πλήγmicroατα που δέχτηκε και δέχεται το περιβάλλον από αυτή την

τεχνολογική έκρηξη ο γιαπωνέζικος πνευmicroατικός πολιτισmicroός εξελίσσεται και

αναπτύσσεται πάντοτε και σήmicroερα τον εκφράζει περισσότερο απrsquo οτιδήποτε άλλο

ένα ποίηmicroα πολύ σύντοmicroο και περιεκτικό που αντλεί microηνύmicroατα και βαθιά

συναισθήmicroατα από το φυσικό κόσmicroο microέσα στον οποίο συmicroπεριλαmicroβάνεται και ο

άνθρωπος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Ο άνθρωπος σύmicroφωνα microε την παραδοσιακή γιαπωνέζικη δοξασία είναι

αναπόσπαστο στοιχείο της φύσης όπως επίσης είναι τα φυτά και τα ζώα και γιrsquo

αυτό πρέπει να συνυπάρχει αρmicroονικά microε αυτά Το τόσο microικρό αυτό ποίηmicroα

περιέχει πολύ microεγάλη φαντασία και για να γίνει σαφέστερο το νόηmicroα του πρέπει

να απογυmicroνώ-σουmicroε τις λέξεις από το συmicroβολικό τους περιεχόmicroενο για να

εννοήσουmicroε την υποβλητικότητα και τα διαφορετικά συναισθήmicroατα αυτής της

υψηλής τέχνης του λόγου Κατrsquo αρχήν διαφαίνεται στον αρχάριο κάποια αίσθηση

αοριστίας επειδή είναι σύντοmicroο και επιγραmicromicroατικό ωστόσο αφήνει τον

αναγνώστη να φανταστεί την οmicroορφιά του Πχ όταν ο αναγνώστης διαβάζει microια

φράση όπως ldquoτο πέσιmicroο των κίτρινων φύλλωνrdquo θα φέρει στο νου του την

παγωνιά του χειmicroώνα και την ατmicroόσφαιρα της microοναξιάς Υπάρχει ακόmicroα microια

αντίθεση ανάmicroεσα στα κίτρινα πεσmicroένα φύλλα και στα προηγούmicroενα ζωηρά

χρώmicroατα τους την άνοιξη

Το Χαϊκού εmicroπνέεται σε microεγάλο βαθmicroό από τη φύση που την παρουσιάζει microε

αποσπασmicroατικές και υποβλητικές λέξεις καθώς και microε φράσεις ndash συχνά

συmicroβολικές -παρmicroένες από το λεξιλόγιο των τεσσάρων εποχών Όλα τα θέmicroατα

αποδίδονται λακωνικά όχι σαν αφηρηmicroένες έννοιες αλλά σαν ζωγραφικά ή

φωτογραφικά στιγmicroιότυπα που αποθανατίζουν κάποια εφήmicroερη στιγmicroή σε νοητή

συνέχεια

Σαν ένα λυρικό ποίηmicroα το Χαϊκού είναι microια έκφραση ποιητικού συναισθήmicroατος

και συγκίνησης Για να ldquomicroεταλάβουmicroεrdquo τη microοναδική του οmicroορφιά πρέπει να

προϋπάρχουν κάποιες εσωτερικές ευαισθησίες πρέπει ακόmicroα να έχουmicroε

δοκιmicroάσει κάποια αισθήmicroατα θαυmicroασmicroού και δέους microέσα από τη φύση Αν πχ

παρατηρήσουmicroε τη φύση ώρες ατέλειωτες microε ένα αίσθηmicroα συνύπαρξης microε αυτήν

τότε ίσως ανακαλύψουmicroε την οmicroορφιά της και πιθανώς να microυηθούmicroε στο

microυστήριο της

Οι δηmicroιουργοί του Χαϊκού θέλουν να δώσουν και να εκφράσουν microέσα από αυτά

τα ποιήmicroατα όχι microόνο την οmicroορφιά της φύσης αλλά και το ldquoδέσιmicroοrdquo του

ανθρώπου microαζί της Το microικροσκοπικό επιγραmicromicroατικό ποιηmicroατάκι εξαιρετικά

δύσκολο σε σύλληψη αποπνέει υποβλητική microουσικότητα ονειροπόλα

αισθαντικότητα για τις καλλονές της φύσης ποιητικές εξάρσεις τολmicroηρούς

συmicroβολισmicroούς πολύπλοκες σκέψεις φιλοσοφικές αναζητήσεις

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Ο Πωλ ndash Βαλερύ είπε για το Χαϊκού ldquoΕίναι το σχήmicroα ενός στοχασmicroού τόσο

απόλυτα απλού και χαριτωmicroένου που το microετατρέπει σε ρίγος ψίθυρο και σε

άρωmicroα πνοής ζέφυρουrdquo Ο Αφ πάλι λέει ldquoΈχει microια τόσο απλή οmicroορφιά του

πνεύmicroατος και του αισθήmicroατος που έχει αφαιρεθεί οτιδήποτε δεν είναι

αναγκαίοrdquo

Την ίδια microορφή έντεχνου λόγου λακωνικού επιγραmicromicroατικού και περιεκτικού

έχουmicroε και σε άλλες εποχές και χώρες Είναι πολύ γνωστό ότι στην αρχαία

Ελλάδα παρόmicroοιοι στοχασmicroοί λειτουργούσαν microε την ίδια έννοια και microας έδωσαν

τη γεύση έξοχων καρπών σοφίας και πείρας σε microια συνοπτική εικόνα Τα

ldquomicroνηmicroείαrdquo αυτά απαύγασmicroα ενός microοναδικού πολιτισmicroού που αναπτύχθηκε πριν

από τρεις χιλιάδες χρόνια σε όλες τις εκφάνσεις της επιστήmicroης και της τέχνης

είναι ο ακριβής οδηγός microέχρι σήmicroερα σε όσους έχουν τη θέληση και τη microπόρεση

να ενωτισθούν την ουσία και όχι microόνο τη φράση Παράδειγmicroα ο στοχασmicroός του

Ηράκλειτου τον 5ο πΧαιώνα ldquoΑρmicroονία αφανής φανερής κρείττωνrdquo Η

κρυmicromicroένη αρmicroονία είναι καλύτερη από τη φανερή

Είναι πολύ δύσκολο να περιγράψουmicroε την οmicroορφιά και τη συγκίνηση και να

δοθεί το νόηmicroα του Χαϊκού microε σαφήνεια και καθαρότητα ∆εν microπορούmicroε να

χρησιmicroοποιήσουmicroε πολλά επίθετα όπως σε ένα microακρύ ποίηmicroα για να το

χρωmicroατίσουmicroε Είναι προτιmicroότερο νrsquo αφήσουmicroε τη φαντασία να ανιχνεύσει να

βρει και να συλλάβει την οmicroορφιά και την αλληγορία του που δεν είναι αρκετά

εmicroφανής

Τόσο το Χαϊκού όσο και η microαντινάδα απλώνουν τις ρίζες τους αντίστοιχα στον

αρχαίο γιαπωνέζικο και στον αρχαίο ελληνικό πολιτισmicroό Είναι microοναδικοί

επιγραmicromicroατικοί στίχοι microε τον ίδιο λυρισmicroό την ίδια χάρη που αποπνέουν το ίδιο

άρωmicroα των φρέσκων microυρωδάτων αγριολούλουδων Το περιεχόmicroενο τους

συmicroφιλιώνει τον άνθρωπο microε τη φύσηΟ ρυθmicroός τους πάντοτε ζωντανός microας

χαρίζει εκτός από τη δροσιά τους ενθάρρυνση ευφορία παρηγοριά

Μαντινάδα και Χαϊκού είναι τα microικρά ndash microεγάλα αριστουργήmicroατα τα αληθινά

λουλούδια και ποτέ δε θα τα παραmicroερίσουν ούτε θα τα επισκιάσουν τα ψεύτικα

ndash Τα ευτελή κατασκευάσmicroατα δε θα καλύψουν τον ήλιο ndash Τα microανιτάρια του

θανάτου δε θα αφανίσουν τη ζωή Οι βρικόλακες της αιθάλης και της οmicroίχλης

και αν ακόmicroη υψώνονται απειλητικά θα ξαναγυρίσουν στη θέση τους στα

παραmicroύθια ndash Το Χαϊκού και η Μαντινάδα όπως γαλούχησαν microέχρι σήmicroερα

γενιές και γενιές στους δύο τόσο microακρινούς γεωγραφικά αλλά τόσο κοντινούς

πνευmicroατικά πολιτισmicroούς ndash στη χώρα του ανατέλλοντος ηλίου και στην Αρχαία

Ελλάδα κοιτίδα του Ευρωπαϊκού πολιτισmicroού ndash έτσι και στο microέλλον microπορούν και

πρέπει να γαλουχήσουν και να εmicroφυσήσουν στις καρδιές των απλών ανθρώπων

microια ζείδωρη πνοή ελπίδας χαράς συγκίνησης αισιοδοξίας αγάπης και

αλληλοσεβασmicroού

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος

Επίλογος

Θα κλείσοmicroε microε microια ερωτική microαντινάδα που microας άρεσε ιδιαίτερα

Ξανοίγω σε φεγγάρι μου και μοιάζεις με καθρέπτη

κι αυτή μικρό ψιλόβροχο στη σκέψη μου και πέφτει

Κορναράκης Γιώργος

Σχολικός Σύμβουλος