Ο Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών είναι στην ευ-χάριστη θέση να σας ανακοινώσει την ολο-

κλήρωση της πρώτης φάσης του προγράμματος ψηφιοποίησης και τεκμηρίωσης και δημιουργίας

του Ιστορικού Αρχείου του ΔΣΑ από την ίδρυση του Συλλό-

γου μας το 1909 μέχρι το 1975, το οποίο

περιλαμβάνει τα χειρόγραφα πρακτικά των

σ υ ν ε δ ρ ι ά σ ε ω ν του Διοικητικού

Συμβουλίου, παλιές εκδόσεις του Συλλόγου,

σπάνια νομικά έργα από το αρχείο της Βιβλιοθήκης

αλλά και συλλογή πολύτιμου φωτογραφικού υλικού.

Στόχος του προγράμματος είναι η διάσωση και δυνατότητα αξιοποί-ησης των τεκμηρίων της ως άνω περιόδου για την προαγωγή της επι-στήμης και της έρευνας, και μάλιστα κατά τρόπο ώστε να είναι ευχερώς

προσιτό σε κάθε ενδιαφερόμενο συ-νάδελφο αλλά και στο σύνολο της επιστημονικής κοινότητας.Μέσα από τα σχετικά τεκμήρια δι-αφαίνεται η διαχρονικά πολύπλευ-ρη δράση του Δικηγορικού Συλ-λόγου Αθηνών, όπως είναι, μεταξύ άλλων, οι συμβολές του στη νομο-παραγωγική διαδικασία και εν γένει στην πρόοδο του νομικού μας πολι-τισμού, η μέριμνα για τη βελτίωση συνθηκών απονομής της δικαιοσύ-νης, οι συνδικαλιστικοί του αγώνες για την κατοχύρωση της κοινωνικής ασφάλισης και της πρόνοιας όλων των δικηγόρων, καθώς και οι επιστη-μονικές του πρωτοβουλίες και ιδίως η έκδοση του Νομικού Βήματος και του Κώδικα Νομικού Βήματος, και η ίδρυση Νομικής Βιβλιοθήκης.Με το παρόν τεύχος επιχειρείται μία πρώτη -συνοπτική- ενημέρωση του δικηγορικού κόσμου για το Ψηφια-κό Αρχείο του ΔΣΑ, το περιεχόμε-νο και τις δυνατότητες χρήσης του. Θα ακολουθήσουν επίσης διάφορες δράσεις για την παρουσίασή του.

Παράλληλα αναβαθμίζουμε την ιστοσελίδα της Βιβλιοθήκης του Συλλόγου στο διαδίκτυο, δημιουρ-γούμε ένα σύγχρονο ιστότοπο για την καλύτερη ανάδειξη όλου του πε-ριεχομένου της ηλεκτρονικής Βιβλι-οθήκης του ΔΣΑ και του Ψηφιακού Αρχείου. Από την πλευρά μου, θα ήθελα να ευχαριστήσω και συνάμα να συγχα-ρώ όλους όσους εργάστηκαν για την επιτυχή ολοκλήρωση του έργου, το οποίο ευελπιστούμε ότι θα αποτελέ-σει ένα αληθινά χρήσιμο εργαλείο τόσο για τον ερευνητή του παρό-ντος, όσο και για τον ιστορικό του μέλλοντος.Και να καλέσω δημόσια όλους τους συναδέλφους, το νομικό κόσμο της χώρας, καθέναν που διαθέτει κάθε είδους πολύτιμα τεκμήρια από την ιστορική διαδρομή του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, να τα καταθέσει στο Σύλλογο για να αποτελέσουν μέ-ρος του Αρχείου, μέρος της ιστορίας μας και της προοπτικής του Δικηγο-ρικού Συλλόγου Αθηνών.

Αγαπητές και αγαπητοί συνάδελφοι,

Αθήνα, Νοέμβριος 2011

Γιάννης Δ. ΑδαμόπουλοςΠρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών 3

Το έτος 2009, επέτειος των 100 χρόνων από την ίδρυση του Δι-κηγορικού Συλλόγου Αθηνών (Δ.Σ.Α.), αποτέλεσε μια εξαι-ρετική αφορμή αναστοχασμού για την ιστορική διαδρομή του Συλλόγου και την προσφορά του στην ελληνική κοινωνία. Με απόφαση του τότε προέδρου κ. Δημήτρη Παξινού, στο πλαί-σιο του διαρκούς ενδιαφέρο-ντός του για την ιστορία του Συλλόγου και την προβολή του έργου του, σχεδιάστηκε η διά-θεση σημαντικού αρχειακού και

τεκμηριωτικού υλικού στην έρευ-να και στο ενδιαφερόμενο κοινό μέσω του διαδικτύου. Για το σκοπό αυτό αποφασίστηκε η συνεργασία του Δ.Σ.Α. με τα Αρ-χεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστο-ρίας (ΑΣΚΙ) και τους Φίλους των ΑΣΚΙ, φορείς εξειδικευμένους με μακρά εμπειρία σε αντίστοιχα έργα. Το έργο ξεκίνησε στις 31 Μαΐ-ου 2010, ολοκληρώθηκε στις 30 Μαΐου 2011 και περιελάμβανε τα παρακάτω:• Την ψηφιοποίηση και τεκμηρί-

ωση όλων των συνεδριάσεων

Δ.Σ. του Δ.Σ.Α., που περιλαμ-βάνονται στους χειρόγραφους τόμους των Πρακτικών από την ίδρυση του Δ.Σ.Α. το 1909 έως το έτος 1975.

• Την ψηφιοποίηση και τεκμη-ρίωση παλαιών εκδόσεων του Δ.Σ.Α. και επιλεγμένων σπά-νιων εκδόσεων από το αρχείο της Βιβλιοθήκης.

• Τη δημιουργία φωτογραφι-κού Αρχείου από την ιστορική διαδρομή του Δ.Σ.Α.

Πιο συγκεκριμένα η ταυτότητα του έργου είναι η παρακάτω:

Η ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ

4

ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣΑρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας - «Φίλοι των ΑΣΚΙ».

ΣΥΝΤΕΛΕΣΤΕΣ

ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ • Βαγγέλης Καραμανωλάκης,

Ιστορικός, λέκτορας Πανεπι-στημίου Αθηνών, επιστημονικός συνεργάτης Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας (ΑΣΚΙ).

ΑΠΟΔΕΛΤΙΩΣΗ-ΨΗΦΙΟΠΟΙΗΣΗ• Μάνος Αυγερίδης, Ιστορικός

• Ιωάννα Βόγλη, Ιστορικός• Πολίνα Ιορδανίδου, Βιβλιοθη-

κονόμος• Άντα Κάπολα, Αρχειονόμος• Αγγελική Χριστοδούλου,

Ιστορικός

ΕΠΙΤΡΟΠΗ Δ.Σ.Α. • Εύη Χριστοφιδάκη, Δικηγόρος,

Διευθύντρια Βιβλιοθήκης-Υπηρεσιών Νομικής Πληρο-φόρησης και Τεκμηρίωσης Δ.Σ.Α., Υπεύθυνη έργου.

• Ζωή Κατσέτου, Δικηγόρος,

(συμβολή στην επεξεργασία και έλεγχος θεματικών όρων).

• Ζέφη Τσομή, Βιβλιοθηκονόμος (εφαρμογές πρακτικών Δ.Σ. και εκδόσεων).

• Θανάσης Μινάρδος, Βιβλιοθη-κονόμος (εφαρμογή Φωτογρα-φικού Αρχείου).

ΤΕΧΝΙΚΗ ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗ • Γιώργος Βουγιουκλής, Τεχνι-

κός Διευθυντής της εταιρείας ELIDOC, η οποία υποστηρίζει και τις εφαρμογές του Προ-γράμματος της Βιβλιοθήκης.

Η είσοδος τουΠταισματοδικείου

Αθηνών, 1959

5

ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΤΕΚΜΗΡΙΩΣΗΣΟι εφαρμογές στηρίχθηκαν στο πρόγραμμα Advance, που χρησι-μοποιεί η Βιβλιοθήκη για την κα-ταλογογράφηση και τεκμηρίωση του υλικού με προσαρμογή στις ανάγκες του ψηφιακού αρχείου, και τα στοιχεία κωδικοποιήθηκαν σύμφωνα με το Unimarc, διεθνές πρότυπο καταχώρισης εγγραφών.

ΑΡΧΕΙΑ Τα Πρακτικά του Δ.Σ. Δ.Σ.Α. ψηφιο-ποιήθηκαν σε μορφή .tif και .pdf και το φωτογραφικό υλικό σε .jpg

ΒΑΣΕΙΣ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ Δημιουργήθηκαν τρεις Βάσεις Δε-δομένων στον ιστότοπο της Βιβλι-οθήκης (www.dsalib.gr) • Πρακτικά Διοικητικού Συμβου-

λίου.• Εκδόσεις Δ.Σ.Α. και σπάνια

έντυπα.• Φωτογραφικό Αρχείο.Η πρόσβαση στα βιβλία και τις ψηφι-οποιημένες φωτογραφίες είναι ελεύ-θερη από την ιστοσελίδα της Βιβλι-οθήκης στο διαδίκτυο. Πρόσβαση στο πλήρες κείμενο των Πρακτικών του Δ.Σ. υπάρχει μόνο σε επιλεγμέ-

νες συνεδριάσεις. Στη διάθεση όμως των χρηστών είναι όλα τα στοιχεία και τεκμήρια των συνεδριάσεων, όπως ονόματα μελών Δ.Σ. που συμ-μετέχουν, θέματα που απασχολούν την συνεδρίαση κ.λπ.

ΠΡΑΚΤΙΚΑ Δ.Σ.Α.

α) Ψηφιοποίηση Ολοκληρώθηκε η ψηφιοποίηση 55 τόμων πρακτικών Δ.Σ., που απο-τελούνται συνολικά από 18.316 χειρόγραφες σελίδες και αντιστοι-χούν σε 21.960 ψηφιοποιημένες εικόνες.

Οι τόμοι των χειρόγραφων πρακτικών του ΔΣΑ

6

Πιο αναλυτικά:• 46 τόμοι πρακτικών Δ.Σ. Δ.Σ.Α.,

περιόδου 1909-1975, 16.738 σελ. (20.190 εικόνες).

• 5 τόμοι πρακτικών Γ.Σ. Δ.Σ.Α., περιόδου 1910-1937, 955 σελ. (1.147 εικόνες).

• 4 τόμοι Προσκλήσεων για συ-νεδριάσεις Δ.Σ. Δ.Σ.Α. περιόδου 1961-1978, 623 σελ.

β) Τεκμηρίωση• Συγκροτήθηκαν Δελτία Τεκμη-

ρίωσης για κάθε συνεδρίαση του Δ.Σ., τα οποία περιλαμβά-νουν την ημερομηνία της συνε-δρίασης, τα μέλη του Δ.Σ. που συμμετείχαν, τα θέματα που απασχόλησαν τη συνεδρίαση, σημειώσεις κ.ά.

• για 2.764 συνεδριάσεις Δ.Σ. Δ.Σ.Α.

• για 205 συνεδριάσεις Γενικών Συνελεύσεων και

• 18 εγγραφές για προσκλήσεις συ-νεδριάσεων Δ.Σ. Δ.Σ.Α.

Δημιουργήθηκαν συγχρόνως ευ-ρετήρια θεματικών όρων τα οποία περιλαμβάνουν 5.200 όρους λέξεις-κλειδιά και πάνω από 1.500 θέμα-τα-ονόματα μελών Διοικητικού Συμβουλίου, Πειθαρχικού κ.ά.Έτσι ο χρήστης μπορεί να έχει πρό-

σβαση στο ψηφιοποιημένο υλικό ανα-ζητώντας με πολλούς τρόπους είτε με ονόματα, (Πρόεδρος, Γραμματέας, μέλη Δ.Σ.), είτε με θέματα λέξεις-κλειδιά, με έτος συνεδρίασης κ.ά..

ΕΚΔΟΣΕΙΣ-ΕΝΤΥΠΟ ΥΛΙΚΟΨηφιοποήθηκαν 9.416 σελίδες από 75 βιβλία και έντυπα σε μορφή .pdf, με πλήρη τεκμηρίωση και θεματικά ευρετήρια. Ανάμεσα σε αυτά, περι-λαμβάνονται Πρακτικά Συνεδρίων Δικηγορικών Συλλόγων, Διαλέξεις Δ.Σ.Α., Εγκύκλιοι Δ.Σ. προς τα μέλη, σπάνιες εκδόσεις (όπως Εξάβιβλος

Αρμενόπουλου, Κρητικός, Ιόνιος, Σαμιακός Κώδικας).

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ Έναρξη δημιουργίας Φωτογραφι-κού Αρχείου Δ.Σ.Α. για το χρονικό διάστημα έως το 1975 (167 φωτο-γραφίες online και 59 σε αρχείο της Βιβλιοθήκης). Σε αυτό περι-λαμβάνεται υλικό από δραστηρι-ότητες του Συλλόγου, πορτραίτα επιφανών νομικών και προέδρων του Δ.Σ.Α., καθώς και έγγραφα που αφορούν το δικηγορικό λειτούργη-μα. n

Τα παλιά δικαστήρια στηνσυμβολή των οδών

Σταδίου και Αρσάκη

7

Π αρά το ότι οι νομικοί αποτελούσαν πάντα το σημαντικότερο τμήμα της ελίτ που περιστοίχι-

ζε την εξουσία, οι δικηγόροι, από τα μέσα ήδη του 19ου αιώνα, αντι-μετώπιζαν κατά την άσκηση του επαγγέλματός τους ποικίλα προ-βλήματα, τα σημαντικότερα από τα οποία παρέμειναν διαχρονικά: ο μεγάλος αριθμός τους, η άνιση κα-τανομή της πελατείας, η άσκηση δικηγορίας από τους βουλευτές, η έλλειψη καταλλήλων δικαστικών αιθουσών, η απαξιωτική συμπερι-

φορά ορισμένων δικαστών και η καθυστέρηση της εκδίκασης των υποθέσεων και της έκδοσης των αποφάσεων.Στη λύση των προβλημάτων αυ-τών θα συντελούσε αποτελεσμα-τικά η ύπαρξη ενός συλλογικού οργάνου, ενός δικηγορικού συλ-λόγου. Ωστόσο οι δικηγόροι, αυ-τοί που υπερασπίζονταν συνεχώς τα συμφέροντα των άλλων, όταν κλήθηκαν να συνασπισθούν για να υπερασπίσουν τα δικά τους συμφέροντα, στάθηκε αδύνατο να συνεννοηθούν μεταξύ τους και να

ασκήσουν αποτελεσματικά το δι-καίωμα του συνεταιρίζεσθαι. Μια μικρή μόνο ομάδα ασχολήθηκε με τη σύσταση και τη δραστηριοποί-ηση δικηγορικών συλλόγων στην πρωτεύουσα και τις επαρχίες.Στην Αθήνα, από τη συνταγμα-τική κατοχύρωση του δικαιώμα-τος του συνεταιρίζεσθαι το 1864 μέχρι τη νομοθετική ίδρυση του σημερινού Δικηγορικού Συλλό-γου, ιδρύθηκαν και διαλύθηκαν πέντε διαδοχικοί Δικηγορικοί Σύλλογοι, που είχαν τη μορφή σωματείου. Η πρώτη προσπάθεια

ΑΝΑΔΡΟΜΗ ΣΤΗΝ

ΙΔΡΥΣΗ ΤΟΥ Δ.Σ.Α.

Γράφει η ε. Δικηγόρος - Ιστορικός

Λύντια Τρίχα

8

ίδρυσης δικηγορικού συλλόγου έγινε το 1865. Ο σύλλογος αυτός, μακροβιότερος όλων των επόμε-νων, δραστηριοποιήθηκε επί μια δεκαετία περίπου, μελετώντας τα προβλήματα των μελών του, προτείνοντας νομοθετικές μεταρ-ρυθμίσεις και λαμβάνοντας θέση σε επίκαιρα θέματα εθνικής ση-μασίας. Παρόμοια δραστηριότητα είχαν και οι επόμενοι σύλλογοι που ιδρύθηκαν το 1883, το 1893, το 1902 και το 1905.Το προσωποπαγές των ιδρυομέ-νων συλλόγων, η αβεβαιότητα για το μέλλον τους, οι προστριβές μεταξύ των μελών τους λόγω προ-σωπικών φιλοδοξιών, τα οικονομι-κά προβλήματα και η παράλληλη συνειδητοποίηση της ανάγκης ύπαρξης ενός συλλόγου αποδε-κτού από όλο το δικηγορικό σώμα, συνετέλεσαν στο να θεωρηθεί σύ-ντομα ως μόνη λύση η νομοθετική ρύθμιση της ίδρυσης και της λει-τουργίας δικηγορικών συλλόγων σε όλη τη χώρα. Ο Γεώργιος Ρούφος ήταν ο πρώ-τος που πρότεινε στη Βουλή τη νομοθετική σύσταση δικηγο-ρικών συλλόγων το 1877 και οι Αθηναίοι δικηγόροι εξέλεξαν το

1878 επιτροπή καθηγητών που συνέταξε ένα νομοσχέδιο. Στη Βουλή όμως το πρώτο νομοσχέ-διο θα κατατεθεί από τον Γε-ώργιο Φιλάρετο το 1884 και θα υποβληθεί ξανά το 1891, χωρίς να συζητηθεί. Νέο νομοσχέδιο θα κα-ταρτισθεί από την κυβέρνηση Χα-ριλάου Τρικούπη το 1892, η οποία το 1894 θα αναθέσει στον τότε υπάρχοντα, τρίτο κατά σειρά, Δι-κηγορικό Σύλλογο Αθηνών τη σύ-νταξη άλλου. Το νομοσχέδιο αυτό θα κατατεθεί το 1896 στη Βουλή, αλλά δεν θα ψηφισθεί.Ο πέμπτος και τελευταίος πρώιμος Δικηγορικός Σύλλογος Αθηνών,

του 1905, επικέντρωσε τη δράση του στις προσπάθειες για την ψήφι-ση αυτού του νομοσχεδίου. Αφού το επεξεργάσθηκε, το ενεχείρισε υπό νέα μορφή στην κυβέρνηση Ιωάννη Θεοτόκη το 1907, η οποία το παρέδωσε στην αρμόδια κοι-νοβουλευτική επιτροπή. Ο νόμος ΓΤΙΖ΄ (3317) περί δικηγορικών συλλόγων, βασισμένος ουσια-στικά στο νομοσχέδιο που είχε συντάξει ο Δικηγορικός Σύλλο-γος Αθηνών το 1896, ψηφίσθηκε τελικά τον Δεκέμβριο του 1908, τριάντα χρόνια μετά τη σύνταξη του πρώτου νομοσχεδίου.Στις 15 Φεβρουαρίου 1909 οι δι-

«Περιοδικόν» του Δικηγορικού

Συλλόγου Αθηνών,

1886

Ιωάννης Ευκλείδης (1850-1920) Γεώργιος Φιλάρετος (1843 - 1929)

9

κηγόροι της Αθήνας συνήλθαν για τη συγκρότηση του σημερινού Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών, την εκλογή του Διοικητικού Συμ-βουλίου του και την εκλογή των δικηγόρων μελών του Ανωτάτου Πειθαρχικού Συμβουλίου. Καθώς όμως για την εκλογή τους απαι-τείτο απόλυτη πλειοψηφία των παρόντων, οι αρχαιρεσίες διήρκε-σαν δεκαπέντε ημέρες! Ψήφισαν 616 δικηγόροι ενώ οι υποψήφιοι σύμβουλοι είχαν υπερβεί τους 110. Πρώτος πρόεδρος του Δι-οικητικού Συμβουλίου εκλέχθη-κε ο Κωνσταντίνος Έσσλιν και αντιπρόεδρος ο Κωνσταντίνος Ρακτιβάν.Ο Σύλλογος ξεκίνησε τη δραστη-ριότητά του με μεγάλο ενθουσια-σμό και με την επίμονη εργασία των Διοικητικών Συμβουλίων του, τη συζήτηση και τη σύνταξη νομο-σχεδίων, την οργάνωση συνεδρί-ων, την αντιμετώπιση των προβλη-μάτων του κλάδου, τη δημιουργία των ασφαλιστικών ταμείων και την προσπάθεια βελτίωσης των συνθηκών άσκησης του δικηγορι-κού επαγγέλματος, επέβαλε τη δυ-ναμική σημερινή του παρουσία.

Οι πρώτες εκλογές, 1909

Το χρονικό της διεξαγωγής των εκλογών διασώθηκε χάρη στον αθηναϊκό τύπο που δημοσίευε σχεδόν καθημερινά την πορεία τους. Η περιγραφή μάλιστα της πρώτης συνέλευσης, κατά την οποία εκλέχθηκε ο πρόεδρος, δημοσιεύθηκε ως πρωτοσέλιδο. Τέτοια ήταν η σημασία της νομο-θετικής ίδρυσης του Δικηγορικού Συλλόγου για όλη την κοινωνία.Οι αρχαιρεσίες άρχισαν με την εκλογή του προέδρου, κατόπιν εκλέχθηκε ο αντιπρόεδρος και ακολούθησε η εκλογή του γραμ-ματέα και του ταμία, για τους οποίους χρειάσθηκε να γίνει και δεύτερη ψηφοφορία για να επι-τευχθεί η απόλυτη πλειοψηφία. Μετά την εκλογή του προεδρείου άρχισαν οι ψηφοφορίες για την εκλογή των μελών του Διοικητι-κού Συμβουλίου και οι αρχαιρεσί-ες τελείωσαν με την εκλογή των δικηγόρων μελών του Ανώτατου Πειθαρχικού Συμβουλίου.Ο εκλογικός κατάλογος βάσει του οποίου διενεργήθηκαν οι εκλογές είχε αποσταλεί από το υπουργείο Δικαιοσύνης και περιείχε τα ονό-ματα όλων των δικηγόρων που

Εφημερίδα Εμπρός 16.2.1909

10

δικηγορούσαν στην Αθήνα το 1864 καθώς και όσους διορίσθη-καν έκτοτε και μέχρι το 1909. Στον κατάλογο αυτόν, ο οποίος προφανώς δεν είχε ποτέ εκκαθα-ρισθεί και ασφαλώς περιείχε και αρκετούς νεκρούς, ήταν εγγε-γραμμένοι 1.387 δικηγόροι. Οι πρώτες ψηφοφορίες, κατά τις οποίες εκλέχθηκε το προεδρείο του Συλλόγου είχαν βέβαια την μεγαλύτερη προσέλευση: την πρώτη ημέρα αναφέρονται 597 ψηφίσαντες και τη δεύτερη 616. Στις επόμενες ψηφοφορίες ο αριθ-μός των παρόντων μειώθηκε ση-μαντικά και κυμάνθηκε από 526 μέχρι 442. Για την εκλογή των δι-κηγόρων που θα συμμετείχαν στο Ανώτατο Πειθαρχικό Συμβούλιο ψήφισαν πολύ λιγότεροι: 402 την πρώτη ημέρα και 286 την τελευ-ταία.Πρόεδρος της συνέλευσης κα-τά τον νόμο έπρεπε να ορισθεί ο αρχαιότερος δικηγόρος, που στη συγκεκριμένη περίπτωση ήταν ο πρώην πρωθυπουργός Κων-σταντίνος Κωνσταντόπουλος, σε ανάρρωση κατά την περίοδο αυτή. Έτσι την προεδρία των συ-νεδριάσεων ανέλαβε, ως αμέσως

επόμενος, ο 78χρονος Σίμος Μπα-λάνος, που είχε ορισθεί δικηγόρος το 1857 και ασκούσε επιτυχώς το επάγγελμα επί 52 χρόνια.Υποψήφιοι για τη θέση του προέ-δρου ήταν ο Κωνσταντίνος Κων-σταντόπουλος και ο κατά 15 χρό-νια νεώτερός του Κωνσταντίνος Έσσλιν, ο οποίος και εκλέχθηκε. Αναφέρεται ότι ούτε ο Έσσλιν ούτε ο Κωνσταντόπουλος προ-σήλθαν να ψηφίσουν, δεν εμφα-νίσθηκαν δε καν στην αίθουσα του Πρωτοδικείου όπου γινόταν η ψηφοφορία.

Για τη θέση του αντιπροέδρου υποψήφιος ήταν ουσιαστικά μόνον ο Ρακτιβάν, γιατί ο συ-νυποψήφιός του Αντώνιος Μομ-φεράτος δεν αποδέχθηκε την υποψηφιότητά του, που είχε τεθεί εν αγνοία του. Για τη θέση του γραμματέα αρχικά ήταν τέσσερις υποψήφιοι, μετά την πρώτη όμως άγονη ψηφοφορία οι δύο υποχώ-ρησαν υπέρ του αρχαιότερου Τι-μολέοντα Ηλιόπουλου, ο οποίος και εκλέχθηκε. Για τη θέση του ταμία οι υποψήφιοι ήταν τρεις. Όταν άρχισε η ψηφοφορία για

Η «Θέμις» του Λεωνίδα Σγούτα ,

1847

Σίμος Μπαλάνος (1866-1920) Κων/νος Κωνσταντόπουλος (1832-1910)

11

την εκλογή των απλών μελών, οι υποψήφιοι έφθασαν τους 100. Αν σκεφθεί κανείς ότι ψήφισαν 616 δικηγόροι, ο ένας στους έξι δικη-γόρους ήταν υποψήφιος!Οι υποψηφιότητες δεν υποβάλλο-νταν από τους υποψήφιους, αλλά από τους ψηφίζοντες, συχνά δε εν αγνοία του υποψηφίου. Η ψηφο-φορία διαρκούσε περίπου δυόμι-σι ώρες, η διαδικασία όμως της διαλογής των ψήφων ήταν χρονο-βόρα, ιδίως στις ψηφοφορίες για την εκλογή των απλών μελών του Διοικητικού Συμβουλίου, κατά τις οποίες ήταν πολλοί υποψήφι-οι και η διαλογή διαρκούσε πάνω από 10 ώρες.Ο τόσο μεγάλος αριθμός υποψη-φίων καθιστούσε πολύ δύσκολη την επίτευξη της απαιτούμε-νης απόλυτης πλειοψηφίας και η αναγκαστική επανάληψη της ψηφοφορίας κούρασε δικαίως τους δικηγόρους, που έπρεπε να

προσέρχονται καθημερινά για να ψηφίσουν. Παρά τον αυξανό-μενο εκνευρισμό όμως, δεν έγι-ναν δεκτές οι προτάσεις των πιο ανυπόμονων είτε να εκλεγούν τα υπόλοιπα μέλη δια βοής είτε να περιορισθεί ο αριθμός των υπο-ψηφίων στους διπλάσιους από τις υπολειπόμενες θέσεις.Στις 28 Φεβρουαρίου 1909 οι δικηγόροι των Αθηνών μετά από εκλογές που διήρκεσαν μισό μήνα, εξέλεξαν το πρώ-το Διοικητικό Συμβούλιο του

Έμμετρες προτάσεις, που κατατέθηκαν στο Ειρηνοδικείο Αθηνών το 1901, όπως δημοσιεύθηκαν στο περιοδικό «Νομική Επιθεώρησις»

Κωνσταντίνος Έσσλιν (1844 - 1920)

12

Συλλόγου! Επτά από τα μέλη που εκλέχθηκαν είχαν ασχοληθεί και στο παρελθόν με τη διοίκηση και τη δράση των προηγούμενων βραχύβιων Δικηγορικών Συλλό-γων Αθηνών (Έσσλιν, Ρακτιβάν, Φιλάρετος, Ευκλείδης, Μομ-φεράτος, Μαριολόπουλος και Σημίτης), ενώ ο Τιμολέων Ηλιό-πουλος ήταν γιος του Ευσταθίου Ηλιόπουλου, του προέδρου του πρώτου Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών που ιδρύθηκε το 1865.Ως προς το θέμα της ηλικίας των μελών του πρώτου αυτού Διοικη-τικού Συμβουλίου παρατηρούμε τα εξής: Νεώτερος όλων ήταν ο Ρακτιβάν, 44 ετών. Ο ημερήσιος τύπος υποστήριζε ότι στις θέσεις των απλών μελών του συμβουλί-ου οι δικηγόροι είχαν αποφασίσει να εκλέξουν νεώτερους συνάδελ-φους, ώστε να είναι κατά τεκμή-ριο πιο δραστήριοι. Ωστόσο από τους εκλεγέντες δύο μόνο ήταν κάτω των 50 ετών: 47 χρονών ο ένας και 49 ο άλλος. Σύμφωνα δε με τις εκτιμήσεις της εποχής, οι νεώτεροι δικηγόροι ψήφισαν για πρόεδρο τον 77χρονο Κωνστα-ντόπουλο, ενώ οι μέσης ηλικίας, που φαίνεται ότι ήταν και περισ-

σότεροι, ψήφισαν τον κατά 15 χρόνια νεώτερό του Έσσλιν.Το τέλος των αρχαιρεσιών εορτά-σθηκε με γεύμα στο ξενοδοχείο «Ακταίον», στο οποίο παραβρέ-θηκαν περισσότεροι από 200 δικηγόροι. Το γεύμα άρχισε με την πρόποση του Κωνσταντίνου Ρακτιβάν, ο οποίος προσέφερε στον Σίμο Μπαλάνο ένα επάρ-γυρο κύπελλο εκ μέρους όλων των δικηγόρων, ευχαριστώντας τον για την άψογη διεξαγωγή των εκλογών.

Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο

Το πρώτο Διοικητικό Συμβούλιο ήταν δεκαπενταμελές και απαρ-τίσθηκε από καταξιωμένους νομι-κούς, οι περισσότεροι των οποίων είχαν πλούσιο συγγραφικό έργο, άλλοι ήταν καθηγητές της Νομι-κής Σχολής, άλλοι πρώην δικα-στές και άλλοι πολιτευόμενοι. Πρόεδρος: Κωνσταντίνος Έσσλιν (1844-1920), διακεκριμένος αστι-κολόγος, υπέρμαχος της συνταγμα-τικής αναθεώρησης, πρόεδρος του πρώιμου Δικηγορικού Συλλόγου

Κανονισμόςτου Δικηγορικού

Συλλόγου Αθηνων,

1883

Κωνσταντίνος Ρακτιβάν (1865 - 1935) Αντώνιος Μομφεράτος (1852 - 1924)

13

Αθηνών του 1893, πολιτευόμενος από το 1881 και μετέπειτα βου-λευτής Αττικής και πρόεδρος της αναθεωρητικής Βουλής του 1910.Αντιπρόεδρος: Κωνσταντίνος Ρακτιβάν (1865-1935), πρώην δικαστής, μετέπειτα πρόεδρος του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (1910-1912), βουλευτής Αττικής, βασικός εισηγητής των συνταγμα-τικών μεταρρυθμίσεων του 1911, πρώτος γενικός διοικητής της Μακεδονίας, υπουργός Δικαιο-σύνης, Εσωτερικών και Παιδείας επί Βενιζέλου, ακαδημαϊκός και πρόεδρος της Ακαδημίας, πρώ-τος πρόεδρος του Συμβουλίου Επικρατείας, νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο.Γραμματεύς: Τιμολέων Ηλιόπου-λος (1856-1932), υφηγητής του ποινικού δικαίου, μετέπειτα καθη-γητής και ακαδημαϊκός, μέλος της προπαρασκευαστικής επιτροπής Ποινικού Κώδικος και Ποινικής Δικονομίας και της επιτροπής αναθεωρήσεως του Συντάγματος, βουλευτής Αττικής και υπουργός Δικαιοσύνης το 1916, πρόεδρος του φιλολογικού συλλόγου «Παρ-

νασσός», νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο.Ταμίας: Σπυρίδων Γκίνης (~1862- ;), καταγόμενος από τη Λευκάδα.Μέλη: Θεόδωρος Παπαγιαννό-πουλος (1849- ;), καταγόμενος από τη Γορτυνία.Γεώργιος Φιλάρετος (1843-1929), δικηγόρος, δημοσιογράφος και πολιτικός εκλεγόμενος στον Βόλο, υπέρμαχος της αβασίλευτης δημοκρατίας, με πλούσιο νομικό και πολιτικό συγγραφικό έργο, εκ-δότης των εφημερίδων «Εύβοια» (1876-1881) στη Χαλκίδα και Εφημερίδα Σκριπ 16.2.1909

Τιμολέων Ηλιόπουλος 1856-1932

14

«Ριζοσπάστης» (1908-1910) στην Αθήνα, πρωτοστάτης της νομοθε-τικής ρύθμισης των δικηγορικών συλλόγων, υπουργός Δικαιοσύνης το 1892. Αντώνιος Μομφεράτος (1852-1924), διακεκριμένος αστικολό-γος, εκλεγόμενος βουλευτής στην Κεφαλλονιά, μετέπειτα καθηγητής αστικού δικαίου και νομικός σύμ-βουλος του Πανεπιστημίου, πρώ-ην υπουργός Δικαιοσύνης (1899) και Παιδείας (1902) και μετέπειτα Εξωτερικών (1916), νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο.Ιωάννης Ευκλείδης (1850-1920), αστικολόγος, πρόεδρος του πρώιμου Δικηγορικού Συλλό-γου Αθηνών που είχε ιδρυθεί το 1905 και αποφασιστικός συντελε-στής της ψήφισης του νόμου περί δικηγορικών συλλόγων, μέλος της επιτροπής σύνταξης του Αστικού Κώδικα, νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο.Θεόδωρος Μαριολόπουλος (1849- ;), πρώην πολιτευόμενος στην Μαντινεία.Μιχαήλ Κωτσάκος (1845-1913;), πρώην βουλευτής Άργους, μετέπειτα αντιπρόεδρος του Συλλόγου.

Σπυρίδων Σημίτης (~1860-1914), υφηγητής εμπορικού δικαίου, μετέπειτα πρόεδρος της επιτροπής σύνταξης του Εμπορι-κού Κώδικα, νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο. Παππούς του πρώην πρωθυπουργού Κωνσταντί-νου Σημίτη.Απόστολος Λυμπεράκης (~1850- ;), καταγόμενος από το Μεσολόγ-γι.Ιωάννης Φραγκιάς (1851-1929;), πρώην δικηγόρος Σύρου, ένας από τους συντάκτες της «Δικαστικής Εφημερίδος» που εκδιδόταν κατά τη δεκαετία του 1880 στη Σύρο.

Κωνσταντίνος Πολυγένης (1862-1935), καθηγητής ρω-μαϊκού και βυζαντινού δικαίου, μετέπειτα βουλευτής Αργολίδος και υπουργός Παιδείας (1922), νομικός με πλούσιο συγγραφικό έργο.Αριστομένης Θεοδωρίδης (1841-1924), πρώην αρεοπαγίτης, νομικός σύμβουλος του κράτους, εκδότης της εφημερίδας «Ευνο-μία» στον Πύργο, είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το σταφιδικό ζήτημα και είχε διατελέσει διευθυντής της Σταφιδικής Τράπεζας, μετέπειτα βουλευτής Αττικής. n

Μιχαήλ Κωτσάκος (1845-1913;) Ιωάννης Φραγκιάς (1851-1929;) Κωνσταντίνος Πολυγένης

(1862-1935)

15

Α πό την ίδρυσή του έως σήμερα, ο ΔΣΑ, ο πρώ-τος και μεγαλύτερος δι-κηγορικός σύλλογος της

χώρας, διάνυσε μια μακρά πορεία στο δημόσιο βίο, στενά συνδεδεμέ-νη με τις πολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις. Επιστημονική συσσωμάτωση και παράλληλα συνδικαλιστικό όργα-νο, ο ΔΣΑ, εκκινώντας από ένα ολιγάριθμο σώμα ανδρών, μελών κατά κύριο λόγο της ανερχόμενης

αστικής τάξης στις αρχές του 20ού αιώνα, εκπροσωπεί σήμερα δεκάδες χιλιάδες δικηγόρους, άνδρες και γυ-ναίκες, που συνωστίζονται στα αθη-ναϊκά δικαστήρια. Η ιστορική διαδρομή του αντανα-κλά τη σταδιακή διεύρυνση του δι-κηγορικού επαγγέλματος και ταυτό-χρονα αποτυπώνει τον σημαίνοντα ρόλο των εκπροσώπων του και τις διαφορετικές και πολυπληθείς λειτουργίες τους στην ελληνική κοινωνία.

Τα χρόνια της εδραίωσης

Την πρώτη περίοδο λειτουργίας του ο Σύλλογος εδραιώθηκε, διαμορφώ-νοντας πάγια χαρακτηριστικά της εσωτερικής λειτουργίας του, αλλά και της δημόσιας παρουσίας του. Στεγασμένος αρχικά σε μια αίθουσα του Πρωτοδικείου Αθηνών, «περι-πλανήθηκε» κατά τη διάρκεια του Μεσοπολέμου σε διάφορα κτίρια. Το 1937 αγόρασε μέρος της οικοδομής της οδού Ακαδημίας για να στεγάσει

Ο Δ.Σ.Α. ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΤΟΥ ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΟΥ ΤΟΥ

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ 1909-1975

Γράφει ο ιστορικός Βαγγέλης Καραμανωλάκης

και η Δικηγόρος Εύη Χριστοφιδάκη

16

τα γραφεία του, τα οποία εγκαινιά-σθηκαν το 1939. Από τότε έως σή-μερα τα γραφεία του επεκτάθηκαν καταλαμβάνοντας ολόκληρη την οι-κοδομή, καθώς και το διπλανό κτίριο, ώστε να φιλοξενήσουν τις διαρκώς αναπτυσσόμενες υπηρεσίες του.Σύμφωνα με τον οργανισμό του, ο ΔΣΑ οργάνωσε τη λειτουργία του, από το Μητρώο και το Πειθαρχικό Συμβούλιο ως τη Βιβλιοθήκη, απο-σκοπώντας εξαρχής στη διασφάλιση των επαγγελματικών δικαιωμάτων των μελών του, αλλά και της ορθής άσκησης των καθηκόντων τους. Μια σημαντική πλευρά της δραστηριό-τητας του Διοικητικού Συμβουλίου αποτελούσε η διαχείριση των οικονο-μικών του Συλλόγου. Στα πρακτικά του Δ.Σ., παράλληλα με τις ετήσιες εκθέσεις πεπραγμένων, καταχωρού-νται αδιάλειπτα οι προϋπολογισμοί, απολογισμοί και ισολογισμοί του, επιτρέποντας τον πλήρη έλεγχο της διαχείρισης και συνάμα συγκροτώ-ντας μια μοναδική πηγή για τον ιστο-ρικό.Μια από τις κύριες στοχεύσεις του ΔΣΑ, στην πρώτη αυτή περίοδο, υπήρξε η κατοχύρωση της περίθαλ-ψης και των συνταξιοδοτικών δι-καιωμάτων των μελών του. Το 1929

μετά από πολλές πιέσεις και προσπά-θειες των δικηγορικών συλλόγων της χώρας, πρωτοστατούντος του ΔΣΑ, ιδρύθηκε το Ταμείο Συντάξεως Νο-μικών. Την ίδια περίπου περίοδο, στο πλαίσιο της εξασφάλισης των ιατροφαρμακευτικών παροχών των δικηγόρων, ιδρύθηκε από το ΔΣΑ Ταμείο Περιθάλψεως με σκοπό την παροχή βοηθημάτων σε δικηγόρους ή στις οικογένειές τους που έχρηζαν βοήθειας. Παράλληλα, με συνεχείς παραστά-σεις και επαφές με την πολιτική και δικαστική εξουσία, ο Σύλλογος εργάστηκε στην κατεύθυνση της βελτίωσης των συνθηκών εργασίας των δικηγόρων πιέζοντας ιδιαίτερα για τα εργασιακά δικαιώματά τους, όπως λ.χ. για την καθιέρωση ωρα-ρίου λειτουργίας των δικαστηρίων. Στο πλαίσιο αυτό διατύπωσε εξαρχής προτάσεις για την ταχύτερη και κα-λύτερη απονομή της δικαιοσύνης σε συνεργασία με τους υπόλοιπους δι-κηγορικούς συλλόγους της χώρας. Ο Σύλλογος πρωτοστάτησε έως το 1936 στην σύγκλιση 4 συνεδρίων των δικηγορικών συλλόγων της χώ-ρας, όπου τέθηκαν μια σειρά από ζητήματα αναφορικά με την απο-νομή της δικαιοσύνης, τον Κώδικα

περί δικηγόρων, τη φορολόγηση, την ιατροφαρμακευτική περίθαλψη, τη συνταξιοδότηση. Παράλληλα, ενδιαφέρθηκε για τη νομική ενημέ-ρωση των μελών του με τη συγκρό-τηση ειδικής Βιβλιοθήκης, η οποία εμπλουτίστηκε με σημαντικές δωρε-ές επιφανών νομικών και μελών του Συλλόγου. Ο ΔΣΑ συμμετείχε ακόμη με ένταση και επιμονή στις προσπάθειες επίλυ-

Αρχαιρεσίες στο Δικηγορικό Σύλλογο

Αθηνών, 1958

17

σης του κτιριακού προβλήματος της δικαιοσύνης, διατυπώνοντας στον Μεσοπόλεμο συνεχείς προ-τάσεις για τη χωροθέτηση και ανέ-γερση του Δικαστικού Μεγάρου της πρωτεύουσας. Οι δραστηριότητές του ΔΣΑ, όπως αποτυπώνονται και στα πρακτικά του Διοικητικού του Συμβουλίου, ήταν πολύπλευρες. Η συμβολή του στο νομοθετικό έργο, με γνω-μοδοτήσεις και εισηγήσεις προς την νομοθετική και εκτελεστική εξουσία, προτάσεις νόμων, σχέδια

υπουργικών αποφάσεων κ.ά. υπήρ-ξε ιδιαίτερα σημαντική. Οι πρώτοι εκπρόσωποί του με το υψηλό κύρος που διέθεταν -υποψήφιοι για το Δ.Σ. μπορούσαν να είναι μόνο δικηγόροι παρ’ Αρείω Πάγω- λειτούργησαν σε μεγάλο βαθμό ως σύμβουλοι της εκτελεστικής εξουσίας, ως συνδι-αμορφωτές της νομοθεσίας. Είναι χαρακτηριστική η μακρά συζήτηση στο Διοικητικό Συμβούλιο αναφορι-κά με τη νομοθεσία και την απονομή της δικαιοσύνης στις Νέες χώρες. Παράλληλα το ΔΣ του ΔΣΑ και εκ

του νόμου συμμετείχε στην επιλογή και προαγωγή του δικαστικού προ-σωπικού, κάποτε και στις πιο υψη-λές βαθμίδες του, ενώ εκπρόσωποί του συμμετείχαν αυτοδίκαια σε ση-μαντικούς θεσμούς όπως στην τοπι-κή αυτοδιοίκηση, λ.χ. στο Δημοτικό Συμβούλιο του Δήμου Αθηναίων.Η ίδρυση του Συλλόγου συνέπεσε με μια ιδιαίτερα ταραγμένη περίοδο για το ελληνικό κράτος, περίοδο γε-ωγραφικής διεύρυνσης, ανασυγκρό-τησης αλλά και έντονων πολιτικών και κοινωνικών συγκρούσεων, όπως εκφράστηκαν κυρίως στον Εθνικό Διχασμό. Αποτελώντας μια κλειστή επαγγελματική και επιστημονική ελίτ, οι δικηγόροι της Αθήνας εξέ-φρασαν μέσα από το Σύλλογό τους απόψεις και θέσεις για τα μεγάλα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Είναι χαρακτηριστική η αντίθεσή τους προς το βενιζελικό στρατόπεδο και η συμπαράταξή τους με τη φιλοβασιλική παράταξη.

Μια ταραγμένη δεκαετία

Το 1936 η δικτατορία της 4ης Αυ-γούστου κατάργησε την εκλογή του Διοικητικού Συμβουλίου από τα μέλη του Συλλόγου και την ανέ-θεσε στο τοπικό Εφετείο. Το ίδιο

Αίτηση εγγραφής της Αγνής Ρουσοπούλου στον Δικηγορικό Σύλλογο Αθηνών, 1922

Γραμμάτιο προείσπραξης δικηγορικών αμοιβών, 1966

18

συνέβη για όλους τους δικηγορι-κούς συλλόγους της χώρας. Η δι-ορισμένη διοίκηση παρέμεινε έως το 1941, οπότε αντικαταστάθηκε από νέα, διορισμένη πλέον από την κατοχική κυβέρνηση, διοίκηση. Το 1943 η δικαιοδοσία του διορι-σμού πέρασε εκ νέου στο Εφετείο έως το 1945, όταν επανήλθε το προ του 1936 καθεστώς εκλογής από τα μέλη του συλλόγου. Οι δι-ορισμένες διοικήσεις συνέχισαν το έργο του Διοικητικού Συμβουλίου -εναρμονισμένες με το γενικό πλαί-σιο των πολιτικών που είχαν καθο-ρίσει το δικτατορικό καθεστώς και στη συνέχεια οι κατοχικές κυβερ-νήσεις-, και στάθηκαν ιδιαίτερα στα συνδικαλιστικά δικαιώματα των δικηγόρων της Αθήνας. Το 1941 ξεκίνησε τη λειτουργία του το Ταμείο Προνοίας ενώ κατά τη διάρκεια της Κατοχής δημιουργή-θηκε και Προμηθευτικός Συνε-ταιρισμός για την ενίσχυση των δικηγόρων. Με το Συνεταιρισμό, τα συσσίτια που οργάνωσε και τη βοήθεια που πρόσφερε ο Σύλλο-γος, λειτούργησε σχεδόν σωτήρια για τα πλέον αδύναμα από τα μέλη του κυρίως κατά τη διάρκεια του κατοχικού λιμού.

Τα χρόνια της ανάπτυξης

Από το 1945 έως το 1967 οι εκλεγ-μένες εκ νέου διοικήσεις του Συλ-λόγου δραστηριοποιήθηκαν για την επίλυση των συνδικαλιστικών προ-βλημάτων ενός διαρκώς αναπτυσ-σόμενου κλάδου. Ενός κλάδου, στον οποίον από τη δεκαετία του 1950 και μετά συμμετέχουν όλο και πιο ενεργά οι γυναίκες, οι οποίες δι-εκδίκησαν και την άρση όλων των ανισοτήτων που αφορούσαν στην άσκηση των καθηκόντων τους. Το 1955 η Αγνή Ρουσοπούλου ήταν η πρώτη γυναίκα σύμβουλος που με-τείχε σε Διοικητικό Συμβούλιο του ΔΣΑ. O συνεχώς αυξανόμενος αριθμός των δικηγόρων, η είσοδος στο επάγγελμα συνταξιούχων άλλων κλάδων, η πολυθεσία, επανέφε-ρε, συνεχώς το ζήτημα του ελέγχου και της εκκαθάρισης του Μητρώου του Συλλόγου, καθώς επίσης και την πιθανότητα θέσπισης numerous clausus στον κλάδο. Παράλληλα, η αύξηση των δικηγόρων και η δι-εύρυνση των επαγγελματικών τους οριζόντων, μεγέθυνε τα χρόνια προβλήματα του κλάδου και δη-μιουργούσε νέα: οι αναθεωρήσεις του Κώδικα περί δικηγόρων, τα

προβλήματα του Ταμείου Συντά-ξεων Νομικών και η βελτίωση των όρων συνταξιοδότησης με τη θέ-σπιση επικουρικής σύνταξης, η ενίσχυση του Ταμείου Προνοίας με τη δημιουργία ιδιόκτητων πολυι-ατρείων, η ορθότερη φορολόγη-ση αποτελούσαν ορισμένες από τις πλέον σημαντικές διεκδικήσεις των δικηγόρων της Αθήνας την περίοδο αυτή. Σταθερή επίσης μέριμνα απο-τελούσε η βελτίωση των συνθηκών απονομής της δικαιοσύνης. Αιτήμα-τα όπως η συμπλήρωση των κενών θέσεων δικαστών και δικαστικών

Διαδήλωση δικηγόρων κατά του βασιλικού

πραξικοπήματος του Ιουλίου 1965,

με το σύνθημα 1.1.4.

19

υπαλλήλων, η δημιουργία διοι-κητικών δικαστηρίων, η ταχύτερη απονομή της δικαιοσύνης αλλά και η ανέγερση του Δικαστικού Μεγά-ρου στην Αθήνα επανέρχονται συ-νεχώς στις συζητήσεις του Διοικητι-κού Συμβουλίου. Η διεκδίκηση των αιτημάτων του δικηγορικού κλάδου πήρε πιο δυναμική μορφή με την για πρώτη φορά, το 1957, αποχή των

δικηγόρων από τα καθήκοντά τους. Η αποχή αυτή ήταν αποτέλεσμα της στενότερης συνεργασίας των δικηγορικών συλλόγων της χώρας, η οποία αποτυπώθηκε και στη σύ-γκλιση 4 κοινών συνεδρίων, εκ των οποίων τα 2 (1951 και 1952) πραγ-ματοποιήθηκαν στην Αθήνα. Ο ΔΣΑ και αυτή την περίοδο συνεργάστηκε με τους υπόλοιπους δικηγορικούς συλλόγους σε μια σειρά από πρω-τοβουλίες, για τη λύση σημαντικών δικηγορικών θεμάτων. Πρόκειται για μια σταθερή και γόνιμη σχέση όπου το κύρος και η αρχαιότητα του ΔΣΑ, του εξασφαλίζει τη θέση του πρώτου ανάμεσα σε ίσους.Εάν η περίοδος του Εμφυλίου και τα πρώτα μετεμφυλιακά χρόνια χαρα-κτηρίζονται από την ταύτιση σχεδόν του ΔΣΑ με την επίσημη εκτελεστική εξουσία, από την δεκαετία του 1950 και μετά τα πράγματα διαφοροποι-ούνται. Η αύξηση του αριθμού των δικηγόρων, με την είσοδο πολλών νέων συναδέλφων στην επαγγελμα-τική κονίστρα, αλλά και η γενικότε-ρη πολιτική αντιπαράθεση, οδήγησε στη δημιουργία νέων παρατάξεων, εντός του Συλλόγου, οι οποίες διεκ-δίκησαν τον έλεγχο του Διοικητικού Συμβουλίου.

Στις δεκαετίες 1950 και 1960 ο Δι-κηγορικός Σύλλογος τοποθετήθηκε σε μείζονα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα ερχόμενος σε αντιπαράθε-ση και με την εκτελεστική εξουσία. Σημειώνουμε ενδεικτικά το ζήτημα των εκτοπίσεων αλλά και των δικών περί κατασκοπείας, της ετεροδικίας του προσωπικού των αμερικάνικων βάσεων στην Ελλάδα, των δικαιω-μάτων των πολιτικών κρατουμένων. Παράλληλα ο Σύλλογος επενέβη σε μια σειρά από δίκες, όπως στη δίκη των Αεροπόρων το 1953, ζητώντας τη διασφάλιση των δικαιωμάτων των κατηγορουμένων και των δικη-γόρων τους.Στα πρακτικά του ΔΣΑ αποτυπώνε-ται η ενεργή παρουσία του Συλλό-γου στα μεγάλα εθνικά θέματα, με κυρίαρχο το Κυπριακό. Ο Σύλλογος πρωτοστάτησε στη διεθνοποίηση του θέματος μέσα από την συζήτησή του σε διεθνή νομικά συνέδρια και ενώσεις, αλλά και με την ενεργη-τική συμμετοχή των μελών του σε συλλαλητήρια και δυναμικές εκδη-λώσεις που συντάραξαν την Αθήνα ιδιαίτερα τη δεκαετία του 1950. Πέρα από τη δημόσια παρουσία του ο ΔΣΑ συμμετείχε ενεργά στην προαγωγή του νομικού πολιτισμού

Αποχή δικηγόρων, 1957.Συγκέντρωση στη Στοά του Θεάτρου «Ορφέως»

20

της χώρας και στην επιστημονική θωράκιση των μελών του. Το 1953 αποφασίστηκε η έκδοση των δυο πε-ριοδικών οργάνων του, του Νομικού Βήματος και του Κώδικα Νομικού Βήματος, τα οποία από τότε σταθε-ρά και αδιάλειπτα ενημερώνουν τα μέλη του δικηγορικού σώματος. Πα-ράλληλα την περίοδο αυτή εμπλου-τίστηκε και οργανώθηκε περαιτέρω η Βιβλιοθήκη του Συλλόγου. Ο ΔΣΑ διοργάνωσε σειρές διαλέξε-ων, καθώς και επιστημονικά συνέ-δρια, ενώ μέλη του συμμετείχαν σε διεθνείς συναντήσεις εκπροσώ-πων του δικηγορικού κλάδου. Μια άλλη σημαντική δραστηριότητά του ήταν η διεξαγωγή διαγωνισμών για νομικά θέματα, στο όνομα συ-νήθως διακεκριμένων νομικών και μελών του Συλλόγου (διαγωνισμός Νικόλαου Δημητρακόπουλου, Κων-σταντίνου Δεμερτζή, Πέτρου και Νι-κόλαου Θηβαίου, Νικόλαου Ροντή-ρη, Νικόλαου Ν. Σαριπόλου, έπαθλο Χρήστου Λαδά κ.ά.). Το 1967 η δικτατορική κυβέρνηση έπαυσε το Διοικητικό Συμβούλιο και διόρισε νέο, το οποίο κατά την περίοδο της επταετίας, υπηρέτησε το στρατιωτικό καθεστώς, την ώρα που πολλά μέλη του Συλλόγου διώ-

χθηκαν ή καταδικάστηκαν για την αντιστασιακή τους δράση ή για την υπεράσπιση άλλων αντιστασιακών. Το 1974, η Μεταπολίτευση, επανέ-φερε τις δημοκρατικές ελευθερίες στο ΔΣΑ ανοίγοντας μια νέα περίο-δο στη λειτουργία του, η οποία συ-νεχίζεται έως σήμερα. Η δράση του Συλλόγου συνδέθη-κε άρρηκτα με τα πρόσωπα που ανέλαβαν να τον εκπροσωπήσουν συμμετέχοντας στο Διοικητικό του Συμβούλιο. Οι περισσότεροι από αυτούς συμμετείχαν ενεργά στην πολιτική και κοινωνική ζωή της χώρας, σε πλήθος πολιτιστικών, κοινωνικών και επιστημονικών συσ-σωματώσεων. Ανάμεσά τους περι-λαμβάνονται διακεκριμένοι νομικοί, οι οποίοι συνέδεσαν τη ζωή τους με την προάσπιση των ατομικών και συλλογικών δικαιωμάτων. Τα πρακτικά του Διοικητικού Συμ-βουλίου του ΔΣΑ αποτελούν ένα πο-λύτιμο παρατηρητήριο για την ιστο-ρία και τη δράση του συλλόγου, ένα σημαντικό εργαλείο για τον ιστορικό εν γένει και όχι μόνο του δικαίου. Σε συνδυασμό με τις μελέτες που έχουν ήδη εκδοθεί ( Λ. Τρίχα, Δικηγορείν εν Αθήναις-Μια διαδρομή στον 19ο αιώνα (2003) και Ε. Μαχαίρας Η

ιστορία του Δικηγορικού Συλλόγου Αθηνών (2006) επιτρέπουν να πα-ρατηρήσουμε τη σύγχρονη ελληνική πολιτική και κοινωνική ιστορία μέσα από τη λειτουργία μιας εκ των πλέον ισχυρών επιστημονικών και επαγ-γελματικών συσσωματώσεων της χώρας.

n

Συνεδρίαση στα γραφεία του ΔΣΑ, 1960

21

ΈσσλινΚωνσταντίνος1909 – 1910

Ρακτιβάν Κωνσταντίνος1910 – 1912

Μάτεσις Αντώνιος1

1912 – 1917

ΠαπαφράγκοςΣταμάτης1926 – 1928

Μπαλής Γεώργιος1929 – 1933

Αθανασίου Άγγελος1934 – 1936

Σταυρόπουλος Άγγελος2

1937 – 1941

ΑναστασόπουλοςΠαναγιώτης2

1941 – 1943

Στρατηγόπουλος Αναστάσιος2

1943 – 1945

Θεοφανόπουλος Κλεάνθης1945 – 1946

Ροντήρης Νικόλαος1946 – 1952

1. Το διάστημα 1912 – 1914 αναπληρώνει, ως Αντιπρόεδρος, τον παραιτηθέντα Πρόεδρο Κ. Ρακτιβάν. Στις αρχαιρεσίες της 28/12/1913 εκλέγεται Πρόεδρος.

Με το Ν.Δ. της 19/12/1917 κα-ταργείται η θέση του Προέδρου.

Καθήκοντα Προέδρου ως το Μάιο 1926 εκτελούν διαδοχικά οι Σύμβουλοι, κατά σειρά αρχαιό-τητας υπηρεσίας επί ένα μήνα έκαστος.

2. Μη αιρετοί από το δικηγορικό σώμα

Οι Πρόεδροι

22

Ζερβόπουλος Αθανάσιος1952 – 1955

Παπαγεωργίου Μένης1955 – 1961

Παππάς Δημήτριος1993 – 1996

Ρουπακιώτης Αντώνιος1996 – 2002

Παξινός Δημήτριος2002 – 2011

Αδαμόπουλος Γιάννης2011 –

Πάλλης Σπύρος1961 – 1967

Σακελλαρόπου-λος Αλέξανδρος13/3 ως 21/4/1967και1975 – 1976

Αγγελής Φίλιππος2

21/4/1967 ως 24/7/1974

Γιαννόπουλος Ευάγγελος1976 – 1981

Μαχαίρας Ευάγγελος1981 – 1984

Ζαφειρόπουλος Επαμεινώνδας1984 – 1987

Κουβέλης Φώτης1987 – 1989

Πολύδωρας Σωτήριος1989 – 1993

του Δ.Σ.Α.

23

ww

w.

ds

al

ib

.g

r

ΨΗΦΙΑΚΟΑΡΧΕΙΟ

Δ.Σ.Α.Ε Ν Α Σ Α Ι Ω Ν Α Σ Δ Ι Κ Η Γ Ο Ρ Ι Κ Ο Σ Σ Υ Λ Λ Ο Γ Ο Σ Α Θ Η Ν Ω Ν