4ο ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ 2ου

ΤΕΤΡΑΜΗΝΟΥ

ΘΕΜΑ:

ΑΛΛΗΛΕΠΙΔΡΑΣΗ

ΥΜΗΤΤΟΥ – ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ: 2012-2013

ΤΜΗΜΑ: Α2

1

ΟΜΑΔΕΣ

1. ΑΝΑΨΥΧΗ

ΛΑΜΠΡΙΝΟΣ ΝΙΚΟΛΑΣ

ΛΙΒΑΝΟΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ

ΜΑΡΑΘΩΝΙΤΗΣ ΔΙΟΝΥΣΗΣ

ΜΗΤΣΗ ΙΩΑΝΝΑ

ΤΑΒΟΥΛΑΡΗ ΑΘΗΝΑ

ΤΑΒΟΥΛΑΡΗ ΑΛΚΥΟΝΗ

2. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

ΥΜΗΤΤΟΥ, ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

ΚΥΠΡΙΑΝΙΔΗ ΝΑΤΑΣΑ

ΚΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΥΡΟΣ

ΜΑΡΚΑΚΗ ΣΟΦΙΑ

ΜΑΡΟΥΤΣΗ ΦΙΛΙΑ

ΜΗΡΤΣΟΣ ΚΥΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ

3. ΚΙΝΔΥΝΟΙ

ΚΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΛΙΑΚΟΣ ΝΑΣΟΣ

ΜΑΡΟΛΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΜΑΡΟΥΤΣΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ

ΜΗΤΣΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ

ΜΕΖΙΝΑΪ ΝΤΕΝΙΣ

4. ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΝΑ

ΜΑΛΑΪ ΚΛΕΑ

ΛΕΒΕΝΤΖΩΝΗΣ ΓΙΑΝΝΗΣ

ΜΕΞΗΣ ΚΩΣΤΑΝΤΙΝΟΣ

ΜΑΖΟΚΟΠΑΚΗΣ ΣΤΕΛΙΟΣ

5. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

ΚΥΡΙΑΚΗ ΕΥΑ

ΜΑΛΛΙΑ ΜΑΡΚΕΑ

ΛΑΪΝΗ ΜΑΡΓΑΡΙΤΑ

ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΑΝΝΑ ΜΗΤΣΑΝΑ, ΠΕ19

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ. 4

2. ΑΝΑΨΥΧΗ …………………………………………………… 6

2.α. ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ – ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ …………………… 6

2.β. ΣΠΗΛΑΙΟ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ ………………………. 7

2.γ. ΒΥΖΑΝΤΙΝΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ……………………. 8

Μονή Αγίου Ιωάννου Κυνηγού …………………. 8

Η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου …… 10

2.δ. ΕΚΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΓΙΟΡΤΕΣ ……………………... 11

2.ε. ΑΓΩΝΕΣ ΔΡΟΜΟΥ ………………………………... 11

3. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

ΥΜΗΤΤΟΥ, ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ……………………….. 14

3.α. ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ …………………………. 14

Αθλητικό Κέντρο Αγίου Ιωάννου ……………….. 14

Πάρκο Νεαπόλεως ……………………………….. 15

3.β. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΥΜΗΤΤΟΥ …………………. 15

Σύντομη Περιγραφή του Έργου ………………… 15

Προστασία της χλωρίδας ………………………… 17

3.γ. ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ

ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ (ΣΔΑΜ) ………………

17

3.δ. ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ ………………. 20

3.ε. ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ …………………………………….. 21

Σύντομο Ιστορικό …………………………………. 21

Σκοπός – Κύρια αποστολή του Κέντρου ……….. 22

Δομή ……………………………………………….. 22

4. ΚΙΝΔΥΝΟΙ ……………………………………………………. 24

4.α. ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ ……………………………………….. 24

4.β. ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΥΛΟΤΟΜΙΑ ……………………….. 26

4.γ. ΚΕΡΑΙΕΣ …………………………………………… 26

4.δ. ΠΡΛΗΜΜΥΡΕΣ …………………………………… 28

4.ε. ΑΔΕΣΠΟΤΑ ………………………………………… 29

4.στ. ΚΥΝΗΓΙ …………………………………………… 30

5. ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ 31

5.α. ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ 31

5.β. ΔΑΦΝΗ 32

5.γ. ΛΑΔΑΝΙΑ-ΚΙΣΤΟΣ 32

5.δ. ΧΑΜΟΜΗΛΙ 33

5.ε. ΕΛΙΑ 34

5.στ. ΟΡΧΙΔΕΑ 34

3

5.ζ. ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ 35

5.η. ΠΕΥΚΟ 35

5.θ. ΚΡΟΚΟΣ 36

5.ι. ΑΚΑΚΙΑ - ΜΙΜΟΖΑ 36

5.ια. ΔΡΥΣ - ΒΕΛΑΝΙΔΙΑ 37

5.ιβ. ΓΚΟΡΤΣΙΑ 37

5.ιγ. ΡΙΓΑΝΗ 38

6. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ 39

6.α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ 39

Αρχαία Αίγυπτος 39

Αρχαία Ελλάδα 40

Αρχαία Ρώμη 45

Μεσαίωνας 45

Νεότερη Εποχή 47

6.β. ΜΕΛΙΣΣΑ 48

Αυγό - Κάμπια - Χρυσαλλίδα - Ενήλικας 48

Κυψέλη 48

Πόροι της Αποικίας 53

6.γ. ΜΕΛΙ 55

Πώς μας ωφελεί 56

Ένα νέο αντιβιοτικό; 57

Μέλι για το βήχα αντί για σιρόπι; 57

Τι περιέχει ένα βαζάκι μέλι 58

Είδη μελιού 58

Αποθήκευση 62

Φαρμακευτικές Ιδιότητες 65

6.δ. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΚΑΙ ΥΜΗΤΤΟΣ 65

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 67

4

1. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΒΟΥΝΟΥ ΣΤΗΝ ΑΚΡΗ ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ

Η Αγία Παρασκευή βρίσκεται στο 9ο με 10οχλμ. της λεωφόρου Αθηνών-

Μαραθώνος, στους πρόποδες του Υμηττού. 'Έχει έκταση 10 τ.χμ., και

συνορεύει με τους Δήμους: Χολαργού, Χαλανδρίου, Γέρακα και Γλυκών

Νερών.

Στις αρχές του 20ου αιώνα στο προάστιο υπήρχαν λίγα σπίτια, κυρίως

παραθεριστικές επαύλεις και αγροκτήματα με αμπέλια. Μέχρι τα μέσα

του 20ου αιώνα στην περιοχή κατέφευγαν φυματικοί λόγω του υγιεινού

κλίματος (έλλειψη υγρασίας), νοικιάζοντας ή στήνοντας παράγκες στα

κτήματα των τότε κατοίκων. Από το 1948 η Αγία Παρασκευή παύει να

αποτελεί παραθεριστικό θέρετρο και γίνεται συνοικία με μόνιμους

κατοίκους και από το 1960 αρχίζει η υδροδότηση της περιοχής, η

ασφαλτόστρωση των πρώτων δρόμων και η διαπλάτυνση της λεωφόρου

Μεσογείων. Η Αγία Παρασκευή έγινε Δήμος το 1963.

Η οικολογική συνεισφορά του Υμηττού στην πόλη της Αγίας

Παρασκευής είναι τεράστια. Το όρος Υμηττός, ως περιαστικός ορεινός

όγκος, συμβάλλει ουσιαστικά στην απορρύπανση της ατμόσφαιρας, την

αντιμετώπιση της αναστροφής των θερμοκρασιών και την καταπολέμηση

του νέφους. Ο δασικός του χαρακτήρας καθιστά το βουνό ιδανικό τοπίο

για την αναψυχή των κατοίκων της πόλης και προσφέρει ευκαιρίες

5

απασχόλησης, δημιουργίας, άθλησης, ψυχαγωγίας. Επίσης εμποδίζει τη

δημιουργία χειμάρρων και πλημμύρων και βοηθά στη διατήρηση της

βιολογικής ισορροπίας στη φύση.

Σήμερα, μετά τη δημοσίευση του «περί καθορισμού ζωνών ρυθμίσεως

και προστασίας του όρους Υμηττού», την ευαισθητοποίηση της

κοινωνίας και της Πολιτείας, η εκμετάλλευση του βουνού και οι

καταστροφές (πλην των πυρκαγιών) έχουν περιοριστεί και η σχέση των

κατοίκων του πολεοδομικού συγκροτήματος της Αγίας Παρασκευής με

το βουνό εντοπίζεται κυρίως στο πλαίσιο της δασικής αναψυχής.

6

1. ΑΝΑΨΥΧΗ

2.α. ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ – ΠΕΡΙΠΑΤΟΙ

Τα μονοπάτια του Υμηττού αποτελούν μια θαυμάσια ευκαιρία για

περιπάτους ή βόλτες με ποδήλατο σε πολύ μικρή απόσταση από τα σπίτια

μας. Κάποια από αυτά είναι καλά σηματοδοτημένα και άλλα απαιτούν

στοιχειώδη αίσθηση προσανατολισμού.

Κάποια μονοπάτια είναι, στην πραγματικότητα, δασικοί δρόμοι, με μικρή

κλίση, και προτιμώνται από αρχάριους περιπατητές και ποδηλάτες που

δεν θέλουν να κοιτάζουν συνεχώς το έδαφος για πέτρες και

νεροφαγώματα.

Ένας όμορφος περίπατος είναι από τον Αι-Γιάννη τον Κυνηγό, προς τα

πυροφυλάκια της Αγ. Παρασκευής και του Χολαργού, διασχίζοντας ένα

όμορφο χωματόδρομο που περιστοιχίζεται την άνοιξη από ανθισμένους

θάμνους και αγριολούλουδα. Στη διαδρομή αυτή θα συναντήσουμε το

πυροφυλάκιο που τοποθετήθηκε σε συνεργασία του δήμου Αγ.

Παρασκευής, του 4ου

Πυροσβεστικού Σταθμού Αθηνών και της ΣΔΑΜ.

Το φυλάκιο αυτό από 1 Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου στελεχώνεται από

υπαλλήλους και εθελοντές για όλο σχεδόν το εικοσιτετράωρο.

Ένας περίπατος με αρκετές απαιτήσεις αντοχής είναι η κυκλική διαδρομή

διάρκειας 3 περίπου ωρών, που ξεκινά και καταλήγει στο μοναστήρι του

Άι-Γιάννη του Κυνηγού, περνώντας από το θρυλικό Σπήλαιο του

Λιονταριού, επιτελώντας μια ανάβαση από τα 330 μέτρα στα 540 μέτρα.

7

Μια αθλητική διαδρομή για πεζούς και ποδηλάτες έχουμε από τον Άι-

Γιάννη τον Κυνηγό μέχρι τις κορυφές του Κορακοβουνίου σε μέγιστο

υψόμετρο 728 μέτρα. Η διαδρομή διαρκεί περίπου 3 ½ ώρες.

Οι μαθητές του τμήματός μας, στα πλαίσια της ερευνητικής εργασίας,

κάναμε έναν περίπατο στο δασικό δρόμο και μονοπάτι που ξεκινά από τα

όρια των δήμων Αγίας Παρασκευής και Χολαργού και συνεχίζει

παράλληλα με την περίφραξη του Δημόκριτου και αφού περάσει κάτω

από την περιφερειακή Υμηττού φτάνει στο πυροφυλάκιο.

Φωτογραφίσαμε τα φυτά και την φύση γενικά και μαζέψαμε λουλούδια

για να φτιάξουμε φυτολόγιο.

2.β. ΣΠΗΛΑΙΟ ΛΕΟΝΤΑΡΙΟΥ

Βρίσκεται στη βορειοανατολικά της βορειότερης κορυφής του Υμηττού

το Κορακοβούνι σε ύψος 540 μ., πάνω από τα Γλυκά Νερά. Στο

εσωτερικό του οι σπηλαιολόγοι ανακάλυψαν απολιθώματα ενός

λιονταριού και θεωρείται πιθανόν να αποτελούσε καταφύγιο των

τελευταίων λιονταριών της Αττικής.

8

Ο Vanderpool, ένας από τους σπουδαιότερους μελετητές της

τοπογραφίας της Αττικής, υποστηρίζει ότι πρόκειται για το σπήλαιο του

Πάνα, το οποίο αναφέρει ο δραματικός ποιητής της αρχαιότητας

Μένανδρος στο έργο του «Δύσκολος» και το τοποθετεί στον αρχαίο δήμο

της Παιανίας.

2.γ. ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ

Όπως συνέβη και στην αρχαιότητα, έτσι και κατά τους χριστιανικούς

χρόνους τα γόνιµα όρη της Αθήνας φιλοξένησαν σημαντικά ιερά

λατρείας του θείου. Τα σημερινά βυζαντινά µμοναστήρια του Υμηττού

χρονολογούνται από τον 11ο αιώνα και χωροθετούνται όλα, χωρίς

εξαίρεση, στη δυτική πλευρά, αυτή δηλαδή που βρίσκεται προς την

Αθήνα και είναι από βορρά προς νότο τα ακόλουθα: η Μονή Αγίου

Ιωάννου του Κυνηγού, η Μονή Αγίου Ιωάννου Θεολόγου, η Μονή

Αστερίου, η Μονή Καισαριανής, η Μονή Αγίου Ιωάννου του

Προδρόµου και η Μονή Αγίου Ιωάννου του Καρέα.

Στην περιοχή κοντά στην Αγ. Παρασκευή βρίσκεται η Μονή Αγίου

Ιωάννου του Κυνηγού και λίγο πιο μακριά, στο Χολαργό η Μονή Αγίου

Ιωάννου του Προδρόµου.

Μονή Αγίου Ιωάννου Κυνηγού

Η μονή βρίσκεται στη βορειότερη κορυφή του Υμηττού, στο πλάτωμα

ενός λόφου, σε θέση που εποπτεύει την πεδιάδα των Αθηνών και των

Μεσογείων. Η Μονή ιδρύθηκε πιθανόν κατά το έτος 1185.

9

Κατά μία άποψη πήρε το όνομα της από τον ηγούμενο Λουκά ο οποίος

λεγόταν και Κυνηγός. Αργότερα πήρε και την ονομασία «Φιλοσόφων»

καθώς τον ηγούμενο Λουκά διαδέχθηκε κάποιο μέλος της οικογένειας

των Φιλοσόφων.

Στο Βυζαντινό μουσείο της Αθήνας εκτίθεται μαρμάρινη πλάκα από την

μονή.

Από την παλαιά Μονή σώζεται µόνο το βυζαντινό καθολικό και η

προσθήκη που έγινε σ’ αυτό την εποχή της Τουρκοκρατίας, περίοδο

κατά την οποία η Μονή βρισκόταν σε κατάσταση ακμής, στο τέλος όμως

της οποίας η Μονή καταστράφηκε. Το καθολικό, σχήματος

εγγεγραμμένου σταυροειδούς μετά τρούλου, είναι αφιερωμένο στον

Τίµιο Πρόδροµο και γιορτάζει στις 29 Αυγούστου.

Είχε αποκτήσει και δύο Μετόχια: τον Άγιο Νικόλαο στο Φθισιατρείο

και τον Άγιο Iωάννη στην οδό Βουλιαγµένης.

Ανασυγκροτήθηκε το 1969 αποτελώντας Μετόχιο της Μονής Κλειστών.

Ως γυναικεία Μονή ανασυστάθηκε το 1975.

10

Η Μονή υπάγεται στην Ι. Μητρόπολη Μεσογαίας και

Λαυρεωτικής και µμονάζουν σ’ αυτή σήμερα 8 μοναχές.

Η Ιερά Μονή είναι κτισμένη σε µια καταπράσινη τοποθεσία στον Υμηττό

πολύ κοντά περιοχή της Αγ. Παρασκευής. Από την πλατεία της πόλης,

ανεβαίνουμε τη λεωφόρο Αγίου Ιωάννου στο τέρμα της οποίας

στριβούμε αριστερά και ακολουθώντας τις σχετικές πινακίδες και

φθάνουμε στο χώρο της Μονής διανύοντας απόσταση 2,9 χιλιομέτρων.

Η Μονή του Αγίου Ιωάννου του Θεολόγου

Είναι κτισμένη στο πλάτωμα ενός ανεμοδαρμένου και µε πτωχή

βλάστηση υψώματος, στα σύνορα Χολαργού και Παπάγου,

περιβαλλόμενου όμως παλιότερα από πυκνό πευκοδάσος. Η άλλοτε

απολινωμένη και ερημική μονή, µε τις συνεχείς επεκτάσεις του σχεδίου

πόλης, βρίσκεται σήμερα σε απόσταση λίγων δεκάδων μέτρων από τα

τελευταία σπίτια του Χολαργού και του Παπάγου.

Το καθολικό είναι ένας απλός, τετρακιόνιος σταυροειδής εγγεγραμμένος

ναός, ενώ ο τρούλος είναι αθηναϊκός. Δεν υπάρχει ομοφωνία μεταξύ των

μελετητών αναφορικά με τη χρονολόγησή του. Ο Κ. Krautheimer

τοποθετεί την κατασκευή του περί το 1120, ο Μ. Χατζηδάκης μετά τον

12ο αιώνα, ο Αν. Ορλάνδος στον 13ο-14ο αιώνα, ο Γ. Σωτηρίου το

ανεβάζει στον 16ο-17ο αιώνα, όπως και ο Χαρ. Μπούρας, που το θεωρεί

επίσης μεταβυζαντινό μνημείο, ανάγοντάς το μεταξύ του 15ου και του

17ου αιώνα.

11

Στο μοναστικό σύνολο εντάσσεται το συγκρότημα της Τράπεζας με το

Οψοφυλάκιο και την εστία δυτικά του καθολικού, όλα της

μεταβυζαντινής εποχής. Σώζεται ακόμα ο πύργος της μονής, κυκλικός,

επίσης μεταβυζαντινών χρόνων, απέναντι από τη νοτιοδυτική γωνία του

καθολικού.

Φαίνεται ότι η μονή ιδρύθηκε, όπως και πολλά άλλα κτίσματα στη θέση

αρχαίου ιερού. Αυτό συνάγεται από τα μαρμάρινα κιονόκρανα, τμήματα

των οποίων είναι εντοιχισμένα στο καθολικό. Από το 1971 και εξής η

μονή στεγάζει ένα γυναικείο κοινόβιο. Πανηγυρίζει στις 8 Μαΐου και

στις 26 Σεπτεμβρίου, ημέρα μεταστάσεως του Αγίου.

2.δ. ΕΚΔΡΟΜΕΣ ΚΑΙ ΓΙΟΡΤΕΣ

Οι κάτοικοι της Αγ. Παρασκευής από παλιά συνήθιζαν να γιορτάζουν

την Καθαρά Δευτέρα τα Κούλουμα αλλά και την Πρωτομαγιά

ανεβαίνοντας για ολοήμερες εκδρομές στο βουνό. Τις τελευταίες

δεκαετίες ο Δήμος διοργανώνει παραδοσιακά γλέντια με μουσική,

φαγητό και ποτό για όλους σε τμήματα του δάσους κοντά στην πόλη.

Φέτος η Καθαρά Δευτέρα γιορτάστηκε στο Πάρκο της Νεαπόλεως.

2.ε. ΑΓΩΝΕΣ ΔΡΟΜΟΥ

Την Κυριακή, 14 Απριλίου 2013, ο δήμος Αγ. Παρασκευής και ο

Πολιτιστικός & Αθλητικός Οργανισμός Δήμου Αγ. Παρασκευής

12

οργάνωσε τον 1ο Δρόμο Ζωής με τίτλο «Αναδεικνύοντας τον Υμηττό». Η

εκδήλωση περιείχε τρεις διαδρομές από τις οποίες οι δύο πρώτες ήταν

μικρές ενώ η Τρίτη ήταν μια απαιτητική διαδρομή που ξεκινούσε από την

πλατεία Αγ. Παρασκευής έφτανε στον Αι – Γιάννη τον Κυνηγό συνέχιζε

σε μονοπάτια και χωματόδρομους και επέστρεφε στην πλατεία. Η

διαδρομή είχε υψομετρική διαφορά περίπου 250 μέτρα και μήκος 9 χλμ.

άσφαλτο και 5 χλμ. χωματόδρομο.

Η ανταπόκριση και το ενδιαφέρον για τον Αγώνα ήταν εντυπωσιακά από

την πρώτη κιόλας ημέρα που ανακοινώθηκε ο Αγώνας και ξεπέρασαν τα

γεωγραφικά όρια του Δήμου μας. Ενδεικτικό είναι ότι η λίστα

συμμετοχών καλύφθηκε πολύ πριν την εκπνοή της προθεσμίας των

αιτήσεων και προκειμένου να ικανοποιηθούν όσο το δυνατόν

περισσότεροι πολίτες, δημιουργήθηκε λίστα αναμονής.

Οι συμμετοχές τόσο σε αγωνιστικό όσο και σε ελεύθερο-μη αγωνιστικό

13

επίπεδο ξεπέρασαν τις 1000,αριθμός-ρεκόρ, ιδίως αν ληφθεί υπ΄όψιν ότι

επρόκειτο για την πρώτη χρονιά διοργάνωσης του Αγώνα.

Συμμετείχαν όλοι δωρεάν-χωρίς καμία απολύτως οικονομική επιβάρυνση

και αγκάλιασαν με αγάπη την σπουδαία αυτή αθλητική γιορτή, δίνοντας

ένα μήνυμα ομαδικότητας, αλληλεγγύης, αισιοδοξίας και συστράτευσης

για ένα κοινό στόχο.

14

2. ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ ΣΤΑ ΣΥΝΟΡΑ

ΥΜΗΤΤΟΥ, ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Στους πρόποδες του Υμηττού, ανάμεσα στο βουνό και την πόλη,

υπάρχουν εγκαταστάσεις οι οποίες ως επί το πλείστον δυσκολεύουν την

πρόσβαση των κατοίκων στο βουνό. Έτσι τελικά απομένουν τρεις δίοδοι

για το βουνό. Η ασφαλτοστρωμένη οδός Ανατολικής Μεσογείου που

οδηγεί από την οδό Γραβιάς στον Άγιο Γιάννη τον Κυνηγό, ένα μονοπάτι

που ξεκινά πάνω από τις αθλητικές εγκαταστάσεις του Δήμου και ένας

δασικός δρόμος που ξεκινά από τα όρια των δήμων Αγίας Παρασκευής

και Χολαργού.

Παρ’ όλα αυτά οι εγκαταστάσεις αυτές λειτούργησαν και θετικά όσον

αφορά στην διαφύλαξη του δάσους. Η ύπαρξη αυτών των

εγκαταστάσεων απέκλεισε την επέκταση του οικισμού προς το βουνό κι

έτσι διαφυλάχθηκε ο πνεύμονας πρασίνου. Επίσης όλα αυτά τα ιδρύματα

διαθέτουν πυρασφάλεια κι έτσι το κομμάτι του Υμηττού που βρίσκεται

πάνω από την Αγία Παρασκευή δεν έχει ταλαιπωρηθεί από πυρκαγιές

όσο άλλες περιοχές του Υμηττού.

Οι εγκαταστάσεις αυτές ανήκουν στο δημόσιο εκτός από το Κολλέγιο

Αγίας Παρασκευής.

3.α. ΔΗΜΟΤΙΚΕΣ ΧΡΗΣΕΙΣ

Αθλητικό Κέντρο Αγίου Ιωάννου

Το αθλητικό κέντρο βρίσκεται στο τέρμα της οδού Νότου πάνω από το 8ο

Δημοτικό.

Στο χώρο αυτό υπάρχει το γήπεδο ποδοσφαίρου της τοπικής ομάδας

όπως και ανοιχτά γήπεδα μπάσκετ και βόλλευ. Κοντά στα γήπεδα

υπάρχει ένα γυμναστήριο (κυρίως για τους αθλητές των ομάδων) και

δίπλα μια κλειστή αίθουσα όπου λειτουργούν τμήματα χορού και

τμήματα για διάφορες ασκήσεις για φυσική κατάσταση.

Επίσης στο κέντρο υπάρχει κλειστό γυμναστήριο που περιέχει γήπεδα

βόλλευ, μπάσκετ και ποδόσφαιρου 5x5 σάλας. Πίσω από το γυμναστήριο

υπάρχουν 2 γήπεδα τέννις.

15

Τέλος υπάρχει ένα πάρκο με κούνιες και αναψυκτήριο μέσα στα δέντρα

που αποτελεί έναν πολύ ωραίο χώρο για όποιον θέλει να χαλαρώσει και

να ξεχαστεί.

Κοντά στον χώρο αυτό υπάρχει μικρό μεταλλικό θεατράκι που σήμερα

δυστυχώς δεν λειτουργεί.

Πάρκο Νεαπόλεως

Το πάρκο αυτό βρίσκεται στην οδό Νεαπόλεως δίπλα στο 2ο Γυμνάσιο

και επικοινωνεί με το Αθλητικό Κέντρο Αγ. Ιωάννου. Μέσα στο πάρκο

υπάρχει παιδική χαρά και 1ο Σύστημα Προσκόπων Αγίας Παρασκευης.

Επίσης με όριο το βουνό δίπλα στο Δημόκριτο βρίσκεται το

Νεκροταφείο του δήμου.

3.β. ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΥΜΗΤΤΟΥ

Σύντομη Περιγραφή του Έργου

Η Αττική Οδός είναι ένα πρωτοποριακό έργο που κατασκευάστηκε με τη

μέθοδο της παραχώρησης και αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα

συγχρηματοδοτούμενα οδικά έργα της Ευρώπης. Ανήκει στην πρώτη

γενιά των συγχρηματοδοτούμενων έργων που δημοπρατήθηκαν στην

16

Ελλάδα τη δεκαετία του΄90 και επί της ουσίας άνοιξε το δρόμο και έθεσε

τις βάσεις για το μέλλον των επιτυχημένων συμβάσεων παραχώρησης,

στην ελληνική επικράτεια αλλά και στην Ευρώπη γενικότερα.

Η Αττική Οδός είναι ένας σύγχρονος αυτοκινητόδρομος μήκους 65 χλμ.

Αποτελεί τον περιφερειακό δακτύλιο της ευρύτερης μητροπολιτικής

περιοχής της Αθήνας και τη σπονδυλική στήλη του οδικού δικτύου

ολόκληρου του Νομού Αττικής. Πρόκειται για έναν αστικού τύπου

αυτοκινητόδρομο, με 3 λωρίδες κυκλοφορίας και μια λωρίδα έκτακτης

ανάγκης ανά κατεύθυνση. Στο μέσον της, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο,

κινείται ο προαστιακός σιδηρόδρομος. Αποτελεί έργο υποδομής

μοναδικό, ακόμα και για τα ευρωπαϊκά δεδομένα, καθώς είναι ένας

κλειστός αυτοκινητόδρομος με διόδια, που διασχίζει μια μητροπολιτική

πρωτεύουσα με έντονη κυκλοφοριακή συμφόρηση. Διακλάδωση της

Αττικής οδού αποτελεί η Δυτική Περιφερειακή Λεωφόρο Υμηττού η

οποία ξεκινά από τον Σταυρό Αγ. Παρασκευής, διασχίζει κατά μήκος

τους πρόποδες του Υμηττού και τελειώνει και τελειώνει στην οδό

Κατεχάκη στην περιοχή Παπάγου.

Ο αυτοκινητόδρομος της Αττικής Οδού αποτελεί το συνδετικό κρίκο του

οδικού άξονα ΠΑΘΕ (Πάτρα-Αθήνα-Θεσσαλονίκη-Εύζωνοι) αφού

συνδέει την Εθνική Οδό Αθηνών-Λαμίας με την Εθνική Οδό Αθηνών-

Κορίνθου, παρακάμπτοντας το κέντρο της Αθήνας.

17

Προστασία της χλωρίδας

Οι «πράσινες ζώνες» στον αυτοκινητόδρομο αποτελούν μια φυσική

ζώνη για εμφύτευση και εμπλουτισμό της χλωρίδας. Επιπλέον, σύμφωνα

με έρευνες, η ανάπτυξη της χλωρίδας λειτουργεί ως φίλτρο απορρόφησης

των εκπεμπόμενων σωματιδίων από την κυκλοφορία των αυτοκινήτων.

Προκειμένου να μη διαταραχθεί το φυσικό περιβάλλον, στην Αττική Οδό

εκπονήθηκε φυτοτεχνική μελέτη, η οποία πρότεινε την ανάπτυξη και

καλλιέργεια ειδών συμβατών με την υπάρχουσα χλωρίδα.

Εκτεταμένες φυτεύσεις πραγματοποιήθηκαν εκατέρωθεν του

αυτοκινητόδρομου, στα πρανή και στις διαχωριστικές νησίδες, όπου η

ανάπτυξη των φυτών είναι τέτοια, ώστε να συμβάλλει στη βελτίωση των

επιπέδων της ασφάλειας. Συγκεκριμένα, στη φάση ολοκλήρωσης της

κατασκευής φυτεύτηκαν συνολικά 1.012.000 φυτά. Ειδικά στη Δυτική

Περιφερειακή Λεωφόρο Υμηττού, έγινε προσπάθεια για πλήρη

αποκατάσταση του τοπίου. Κατασκευάστηκαν σήραγγες με την τεχνική

της εκσκαφής και επίχωσης (cut & cover), προκειμένου να μην

αλλοιωθεί η φυσική εικόνα του βουνού και να διατηρηθεί η δυνατότητα

εγκάρσιας διέλευσης για την άγρια πανίδα της περιοχής.

Οι κατασκευές αυτές φυτεύτηκαν με φυτά ίδια με της υπάρχουσας

χλωρίδας, έτσι ώστε ο αυτοκινητόδρομος να εντάσσεται ομαλά στο

περιβάλλον τοπίο. Η αρχική εκτεταμένη φύτευση εκατέρωθεν του

δρόμου συμπληρώθηκε το 2007. Συγκεκριμένα, πραγματοποιήθηκαν

εκτεταμένες εργασίες φύτευσης 1.868 δένδρων, 6.626 θάμνων και 12.210

18

φυτών εδαφοκάλυψης. Επιπλέον το 2010 έγινε πρόσθετη εκταμένη

φύτευση 15.000 ανθοφόρων φυτών, που συμβάλλουν και στην αισθητική

του αυτοκινητόδρομου.

Για τη συντήρηση και επέκταση του πρασίνου στον αυτοκινητόδρομο, η

εταιρία απασχολεί σε μόνιμη βάση εξειδικευμένο προσωπικό. Ο εργασίες

που αφορούν το πράσινο γίνονται σε καθημερινή βάση και

περιλαμβάνουν κλάδεμα, φυτεύσεις, καθαρισμό των χόρτων,

περισυλλογή σκουπιδιών, παρακολούθηση ασθενειών, λίπανση,

ψεκασμούς και άρδευση.

Η άρδευση γίνεται από νερό γεώτρησης και ρυθμίζεται από κεντρικό

ηλεκτρονικό σύστημα, που προγραμματίζεται ειδικά ανάλογα με τις

κλιματικές συνθήκες, έτσι ώστε να αποφεύγεται η σπατάλη νερού.

Για την άρδευση ειδικά διαμορφωμένων περιοχών με γκαζόν

χρησιμοποιείται το νερό από τους βιολογικούς καθαρισμούς της Αττικής

Οδού.

3.γ. ΣΤΡΑΤΗΓΕΙΟ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΜΕΣΟΓΕΙΟΥ

(ΣΔΑΜ)

Το ΣΔΑΜ είναι ένα Πολεμικό Στρατηγείο που καλύπτει τις απαιτήσεις

Διεύθυνσης και Ελέγχου των Ναυτικών Επιχειρήσεων του Πολεμικού

Ναυτικού στην Ανατολική Μεσόγειο, υποστηρίζοντας επικοινωνιακά τις

επιχειρήσεις του σε όλες τις περιοχές εθνικής ευθύνης.

19

Το Κεντρικό Στρατηγείο αποτελείται από τις επίγειες και υπόγειες

εγκαταστάσεις του και καλύπτει έκταση περίπου 210 στρεμμάτων. Στις

επίγειες εγκαταστάσεις περιλαμβάνονται το Διοικητήριο, εγκαταστάσεις

Διοικητικής Μέριμνας, ελικοδρόμιο καθώς και αριθμός βοηθητικών και

αποθηκευτικών χώρων.

Οι υπόγειες εγκαταστάσεις βρίσκονται σε ένα πλέγμα στοών δύο

επιπέδων βάθους έως 60 μέτρα, όπου υπάρχουν οι κατάλληλοι χώροι για

τον τηλεχειρισμό των επικοινωνιακών ευκολιών, δηλαδή τηλεχειρισμοί

πομπών, δεκτών και κεραιών για την εξυπηρέτηση των Πολεμικών

Πλοίων, των Ναυτικών υπηρεσιών καθώς και άλλων συνεργαζομένων

μονάδων με το ΠΟΛΕΜΙΚΟ ΝΑΥΤΙΚΟ τόσο σε εθνικό όσο και σε

ΝΑΤΟ πλαίσιο.

Επίσης στις υπόγειες εγκαταστάσεις υπάρχει ο κατάλληλος εξοπλισμός

υποστήριξης των μηχανολογικών, ηλεκτρολογικών, ηλεκτρονικών,

κλιματιστικών και ψυκτικών εγκαταστάσεων του Στρατηγείου

συμπεριλαμβανομένου του ΘΕ του ΑΣ/ΚΕΠΙΧ και των υποσυστημάτων

του ACS CIS.

Η κατασκευή του ΣΔΑΜ άρχισε το 1955. Αρχικά είχε σχεδιαστεί ώστε

να αποτελέσει το Πολεμικό Στρατηγείο και το Κέντρο Συνεννόησης του

ΓΕΝ. Αργότερα περιλήφθηκαν στο έργο ευκολίες για την εξυπηρέτηση

του ΝΑΤΟ. Το έργο επιτελέστηκε με προδιαγραφές αντιμετώπισης

πυρηνικού και βιοχημικού πολέμου, όπως απαιτούσε η τότε περίοδος

ψυχρού πολέμου και χωρίστηκε σε τρία (3) μέρη: το Δομικό, το

Ηλεκτρομηχανολογικό και το Τηλεπικοινωνιακό. Το δομικό στοιχείο των

20

υπόγειων εγκαταστάσεων συνίσταται από σύμπλεγμα στοών και είναι

κατασκευασμένο από οπλισμένο σκυρόδεμα, ανθεκτικό σε μεγάλη πίεση.

3.δ. ΚΟΛΛΕΓΙΟ ΑΓ. ΠΑΡΑΣΚΕΥΗΣ

Το σχολείο ιδρύθηκε το 1875 στην Σμύρνη της Μικράς Ασίας. Μετά την

Μικρασιατική Καταστροφή, το 1923, μεταφέρθηκε στο Παλαιό Φάληρο

και το 1932 στο Ελληνικό. Με την δημιουργία του αεροδρομίου του

Ελληνικού, το 1965, το Κολλέγιο μεταφέρθηκε στην Αγία Παρασκευή

σε έκταση 240 στρεμμάτων που παραχωρήθηκε στο σχολείο από το

Ελληνικό Κράτος. Βρίσκεται κάτω ακριβώς από το μοναστήρι του Αγίου

Ιωάννη του Κυνηγού.

Πολύ συχνά διατίθεται το θέατρο του κολλεγίου στους δημότες Αγίας

Παρασκευής για καλλιτεχνικές εκδηλώσεις ή συζητήσεις τοπικού

ενδιαφέροντος.

Ο δήμος Αγίας Παρασκευής μέσω της Κοινωνικής του Υπηρεσίας επί

σειρά ετών συνεργάζεται με το Αμερικάνικο Κολλέγιο, και

διαθέτουν υποτροφίες σε μαθητές που έχουν τελειώσει τα τοπικά

Δημόσια Λύκεια.

21

3.ε. ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ

Σύντομο Ιστορικό

Η λειτουργία του Εθνικού Κέντρου Έρευνας Φυσικών Επιστημών

«Δημόκριτος» -ΕΚΕΦΕ «Δ» - ξεκίνησε στα τέλη της δεκαετίας του ‘50

ως ανεξάρτητη δημόσια υπηρεσία με την επωνυμία Κέντρο Πυρηνικών

Ερευνών «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ». Το 1985 πήρε τη σημερινή του επωνυμία

και έγινε αυτοδιοικούμενο ΝΠΔΔ, υπό την εποπτεία της Γενικής

Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Ανάπτυξης. Το

ΕΚΕΦΕ «ΔΗΜΟΚΡΙΤΟΣ» βρίσκεται στην Αγία Παρασκευή Αττικής, σε

μια έκταση 600.000 τ.μ με κτηριακή επιφάνεια 40.000 τ.μ.

Ο αρχικός στόχος του νεοσυσταθέντος Κέντρου ήταν η προώθηση της

πυρηνικής έρευνας και τεχνολογίας για ειρηνικούς σκοπούς. Στο πλαίσιο

αυτό, δόθηκε η ευκαιρία για επαναπατρισμό πολλών Ελλήνων

επιστημόνων, που συνέβαλαν και συμβάλλουν στην ανάπτυξη των

υποδομών και την οργάνωση της επιστημονικής έρευνας και να τεθούν οι

βάσεις για τις μεταπτυχιακές εκπαιδευτικές δραστηριότητες του Κέντρου.

Σήμερα το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» αποτελεί σημείο αναφοράς, όχι μόνο

για την Ελλάδα αλλά και για τον υπόλοιπο κόσμο. Η πολυκλαδικότητα

των επιστημονικών περιοχών που θεραπεύονται στον ίδιο χώρο –

φυσική, χημεία, μικροηλεκτρονική, βιολογία, πληροφορική,

τηλεπικοινωνίες, πυρηνική τεχνολογία, ενέργεια, ραδιοφάρμακα- είναι

22

μοναδική και οδηγεί σε επιστημονική αριστεία. Σημείο αναφοράς

αποτελoύν επίσης τα επιστημονικά-τεχνολογικά επιτεύγματα και η

ποιότητα της μεταπτυχιακής εκπαίδευσης που παρέχεται.

Σκοπός – Κύρια αποστολή του Κέντρου

Κύρια αποστολή του κέντρου είναι :

Η διεξαγωγή υψηλού επιπέδου βασικής, εφαρμοσμένης και

αναπτυξιακής έρευνας

Η ανάπτυξη τεχνογνωσίας για την επίλυση κοινωνικών και

οικονομικών προβλημάτων

Η παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών σε ιδιωτικούς και δημόσιους

φορείς

Η εκπαίδευση νέων επιστημόνων σε νέες τεχνολογίες και

ερευνητικούς τομείς

Η ανάληψη συντονισμού ερευνητικών έργων εθνικής σημασίας

Δομή

Το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» αποτελείται από οκτώ Ινστιτούτα, στα οποία

αναπτύσσονται οι ερευνητικές δραστηριότητές του. Τα Ινστιτούτα του

ΕΚΕΦΕ είναι τα εξής:

Ινστιτούτο Πυρηνικής Φυσικής

Ινστιτούτο Πυρηνικής Τεχνολογίας και Ακτινοπροστασίας

Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών

Ινστιτούτο Επιστήμης Υλικών

Ινστιτούτο Βιολογίας

Ινστιτούτο Φυσικοχημείας

Ινστιτούτο Μικροηλεκτρονικής

Ινστιτούτο Ραδιοισοτόπων και Ραδιοδιαγνωστικών Προιόντων

Το ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος» βρίσκεται στον Δήμο Αγ. Παρασκευής κι

αυτό έχει ως αποτέλεσμα συχνά στους χώρους του να γίνονται

εκδηλώσεις επιστημονικές και καλλιτεχνικές σε συνεργασία με τον Δήμο

Αγίας Παρασκευής ή και άλλους φορείς της περιοχής, όπως τα σχολεία.

23

Μαθητές του σχολείου μας κάθε χρόνο επισκέπτονται τον «Δημόκριτο»

και ξεναγούνται στους χώρους του συμμετέχοντας σε επιστημονικά

προγράμματα.

Τέλος πολύ μεγάλη έκταση δίπλα στο Δημόκριτο καταλαμβάνει το

ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ (ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε.) με το

Ινστιτούτο Κτηνιατρικών Ερευνών Αθήνας.

24

3. ΚΙΝΔΥΝΟΙ

4.α. ΠΥΡΚΑΓΙΕΣ

Ένας σημαντικός κίνδυνος είναι οι πυρκαγιές που προκαλούνται τις

περισσότερες φορές από τον άνθρωπο με σκοπό την δημιουργία

κατοικιών. Οι πυρκαγιές στον Υμηττό τα τελευταία 25 χρόνια ήταν πολύ

συχνές και μερικές ιδιαίτερα καταστροφικές, όπως το 1995, το 1998, το

2007. Οι δύο μεγάλες πυρκαγιές το 1995 και το 1998 κατέκαψαν

συνολικά 7.000 στρέμματα δάσους. Κατά τη διάρκεια της πυρκαγιάς το

1998 συνέβη το δυσάρεστο γεγονός καθώς είχαμε τον χαμό τεσσάρων

πυροσβεστών μεταξύ των οποίων ήταν και δυο αρχιπυροσβέστες ο

Δημήτριος Μαλούκος και ο Θεμιστοκλής Μαυραειδής αλλά και τον

θάνατο του Πυροσβέστη Αλέξανδρου Διαβολή και του εθελοντή

Πυροσβέστη Δημήτριου Καραμολέγκου, οι οποίοι θυσίασαν τη ζωή

τους κατά την εκτέλεση του καθήκοντος στη διάρκεια της πυρκαγιάς του

Υμηττού στις 22-07-1998.

Ακολούθησαν οι φωτιές του 2006 αλλά και του 2007 που κατέκαψαν

πάνω από 1.400 στρέμματα. Χαρακτηριστικά σύμφωνα με τον

Συνδέσμου Προστασίας και Ανάπτυξης Υμηττού, το 2007 ξέσπασαν

στον Υμηττό συνολικά 167 πυρκαγιές, περισσότερες από οποιαδήποτε

άλλη χρονιά. Το σύνολο της έκτασης του Υμηττού που είναι 81.320

στρέμματα κηρύχθηκε αναδασωτέα περιοχή με την υπουργική απόφαση

με την εξαίρεση των τμημάτων του που εντάχθηκαν σε σχέδια πόλεων,

καλλιεργούνταν ή επιτράπηκε σε αυτά ίδρυση βιομηχανικών μονάδων.

Ένα μεγάλο μέρος από τις πυρκαγιές αυτές αποδίδεται σε εμπρησμούς.

25

Πέραν όμως αυτών απαιτούνται τακτικά και έργα μείωσης της ξηρής

καύσιμης ύλης και άλλοι δασοκομικοί χειρισμοί. Για την αντιμετώπιση

του προβλήματος έχουν ευαισθητοποιηθεί και πολλοί πολίτες των

όμορων δήμων και έχουν οργανώσει ομάδες εθελοντών

δασοπυροσβεστών.

Θεωρείται βέβαιο ότι ένα μεγάλο μέρος από τις πυρκαγιές αυτές

οφείλονται σε εμπρησμούς και όχι σε τυχαία γεγονότα. Ιδιαίτερα, τόσο οι

δύο μεγάλες πυρκαγιές, όσο και οι δεκάδες μικρότερες που

ακολούθησαν, οφείλονται σε συνειδητούς εμπρηστές, οι οποίοι

υποτίθεται ότι αναζητούνται..

Οι κυριότερες αιτίες των δασικών πυρκαγιών είναι:

• Οι διάφορες γεωργικές δραστηριότητες και κυρίως η καύση ξερών

χόρτων.

• Η απόρριψη αναμμένων τσιγάρων ή το άναμμα φωτιάς στο δάσος.

• Η απόρριψη σκουπιδιών στο δάσος.

• Η καύση σκουπιδιών και η ύπαρξη ανεξέλεγκτων χωματερών.

• Κακόβουλες ενέργειες (εμπρησμοί).

• Διάφορες δραστηριότητες σε εξοχικές κατοικίες.

• Ατυχήματα (τροχαία, βλάβες γεωργικών μηχανημάτων, κοκ)

Βέβαια μετά από κάθε πυρκαγιά τα εδάφη είναι κατεστραμμένα καθώς

όλα έχουν καεί με αποτέλεσμα να είναι η περιοχή εκτεθειμένη σε

πλημμύρες. Όμως η πολιτεία μετά από κάθε πυρκαγιά, καλείται να

αντιμετωπίσει όχι µόνο τις συνέπειες αυτής αλλά και να

αποκαταστήσει το φυσικό περιβάλλον που έχει καταστραφεί.

Καλείται να αντιμετωπίσει τις κοινωνικές, οικονομικές,

περιβαλλοντικές συνέπειες παράλληλα να δημιουργήσει ξανά τα

δάση και τις δασικές εκτάσεις που έχουν καταστραφεί. Καλείται να

ξαναπρασινίσει το περιβάλλον να δώσει χρώμα στην καμένη

26

φύση να δώσει ζωή εκεί όπου αυτή έχει χαθεί και να προστατεύσει

την περιοχή από ενδεχόμενους κινδύνους. Δύσκολο βέβαια είναι το

έργο αυτό και πολλές φορές ακατόρθωτο , αλλά επιβεβλημένο. Το

έργο αυτό ονομάζεται ΑΝΑΔΑΣΩΣΗ και το ακούμε πάντα μετά

από κάθε πυρκαγιά. Μεγάλη όμως και καθοριστική είναι και

συμβολή του κλάδου µας στο σημαντικό αυτό έργο. Την αναδάσωση

όμως στηρίζεται και από το άρθρο 37 και 38 του νόμου Ν.998/79

4.β. ΠΑΡΑΝΟΜΗ ΥΛΟΤΟΜΙΑ

Ένας από τους κινδύνους που αντιμετωπίζει ο Υμηττός είναι η παράνομη

υλοτομία. Τους τελευταίους μήνες έχει παρατηρηθεί πανελλαδικά μία

αύξηση της παράνομης υλοτομίας στα δάση είτε από άτομα που

εμπορεύονται παράνομα ξυλεία, είτε από μεμονωμένους πολίτες οι

οποίοι προσπαθούν να βρουν έναν τρόπο να ζεσταθούν τον χειμώνα που

έρχεται. Και στις δύο περιπτώσεις θύματα είναι τα πανέμορφα δάση της

χώρας μας που ολοένα και συρρικνώνονται. Η αύξηση της

λαθροϋλοτομίας φυσικά και έχει τις αιτίες της. Ο βασικός λόγος είναι η

οικονομική δυσπραγία που αντιμετωπίζουν οι Έλληνες, η οποία σε

συνδυασμό με την αύξηση της τιμής του πετρελαίου, του φυσικού αερίου

και του ρεύματος έχει σαν αποτέλεσμα οι πλειονότητα των καταναλωτών

να προσφεύγει στη λύση των καυσόξυλων για τη θέρμανσή τους. Η

δεύτερη βασική αιτία είναι η αποδυνάμωση της Δασικής Υπηρεσίας

κυρίως λόγω έλλειψης προσωπικού. Σήμερα, οι καταγγελίες για

παράνομες κοπές δένδρων πληθαίνουν για τον Νομό Αττικής και

αφορούν κυρίως τον Υμηττό, την Πάρνηθα και την Πεντέλη, αλλά και

σε ορισμένες περιπτώσεις άλση, ακόμα και πάρκα. Στην περίπτωση που

κάποιος θελήσει να κόψει ένα δασικό δένδρο εντός ρυμοτομικού σχεδίου

θα πρέπει να απευθυνθεί στην πολεοδομία, ενώ για κοπές δένδρων εκτός

σχεδίου πόλης η αίτηση θα πρέπει να γίνεται στα κατά τόπους δασαρχεία.

Και στις δύο περιπτώσεις η κοπή δένδρων επιτρέπεται μόνο μετά από

σχετική άδεια της αρμόδιας κατά περίπτωση αρχής.

4.γ. ΚΕΡΑΙΕΣ

Τώρα ένας κίνδυνος ο οποίος μολύνει τον Υμηττό μας είναι οι κεραίες οι

οποίες μολύνουν την ατμόσφαιρα ηλεκτρομαγνητικά πάνω από την Αγία

Παρασκευή και εμποδίζουν την είσοδο των πολιτών στο μέρος το οποίο

βρίσκονται.

Για να φτάσουμε στις κεραίες πρέπει να ξεκινήσουμε την διαδρομή μας

στα όρια Αγίας Παρασκευής και Χολαργού. Φτάνουμε εκεί με τα

27

λεωφορεία Γ5 και 416. Από το τέρμα των λεωφορείων, ανηφορίζουμε

την οδό Δοϊράνης και στο τέρμα της κάνουμε αριστερά στην οδό

Ναβαρίνου. Καταλήγουμε στην οδό Καραολή & Δημητρίου την οποία

ακολουθούμε δεξιά. Περνάμε δίπλα από ένα μικρό γήπεδο μπάσκετ.

Μετά το γήπεδο, μπαίνουμε σε χωματόδρομο στην είσοδο του οποίου

υπάρχει μπάρα. Ακολουθούμε το χωματόδρομο αυτό. Ανηφορίζουμε

έχοντας στα αριστερά μας συρματόπλεγμα. Σε 700 περίπου μέτρα από το

ξεκίνημα του χωματόδρομου ακολουθούμε στενό χωματόδρομο που

φεύγει δεξιά μας. Ο χωματόδρομος αυτός περνά κάτω από την Αττική

Οδό.

Αφού περάσουμε την Αττική Οδό, ανηφορίζουμε στην ίδια κατεύθυνση

και δεν ακολουθούμε το χωματόδρομο στα δεξιά μας. Σε 500 περίπου

μέτρα στα αριστερά μας, διακρίνουμε το ξεκίνημα του μονοπατιού. Στο

σημείο αυτό υπάρχουν και σημάδια (κόκκινος κύκλος και κίτρινος

σταυρός). Το μονοπάτι ανηφορίζει αρχικά σε πετρώδες πεδίο, με αρκετές

μικρές παραλλαγές που όμως συγκλίνουν. Δεν υπάρχει σήμανση αλλά το

μονοπάτι είναι γενικά πολύ φανερό. Ανηφορίζοντας για 200 μέτρα

περίπου καταλήγει σε ασφαλτόδρομο, πίσω από ένα ξύλινο

πυροφυλάκειο. Συνεχίζει στην απέναντι πλευρά του δρόμου χωρίς

σήμανση και στην ίδια κατεύθυνση. Είναι αρχικά φαρδύ σε πετρώδες

πεδίο αλλά μετά στενεύει και ελίσσεται σε χαμηλή βλάστηση. Μετά από

400 μέτρα περίπου συναντά χωματόδρομο. Λίγα μέτρα πιο δεξιά στο

χωματόδρομο βρίσκουμε τη συνέχεια του μονοπατιού, το οποίο συνεχίζει

να ανηφορίζει στην ίδια κατεύθυνση.

Πλησιάζοντας στην κορυφή γίνεται πετρώδες ενώ υπάρχουν (κάπως

αραιά) κόκκινα και κίτρινα σημάδια. Στην πρώτη αυτή κορυφή που

28

συναντάμε (υψόμετρο 692 μ.) υπάρχει τριγωνομετρικό κολωνάκι. Από το

σημείο αυτό η θέα προς την Αθήνα, την Πεντέλη, τα Μεσόγεια και την

Εύβοια είναι απεριόριστη. Ακολουθούμε μονοπάτι που κινείται δεξιά

στον άξονα της ράχης και σύντομα συναντάμε σημάδια "10". Τα σημάδια

αυτά σηματοδοτούν τη διαδρομή μας από το σημείο αυτό και εξής. Αν

ακολουθήσουμε το μονοπάτι "10" προς την αντίθετη κατεύθυνση

καταλήγουμε μετά από 2.5 χλμ στο μοναστήρι του Αγ. Ιωάννη Κυνηγού

πάνω από την Αγ. Παρασκευή. Συναντάμε διακλάδωση 30 μ. περίπου

μετά το τριγωνομετρικό σημείο και ακολουθούμε το δεξί κλάδο. Στη

συνέχεια συναντάμε αρκετές διακλαδώσεις οι οποίες όμως συγκλίνουν

στο ίδιο μονοπάτι. Μια από αυτές κατηφορίζει έντονα στην αρχή αλλά

ΔΕΝ την ακολουθούμε καθώς οδηγεί προς την Παιανία. Το μονοπάτι

οδεύει χωρίς προβλήματα και με συνεχή σήμανση "10" και περνά στα

δεξιά μιας κορυφής με εγκαταστάσεις του ΟΤΕ. Φτάνοντας κάτω από

την κεραία του ΟΤΕ συναντάμε διακλάδωση και κάνουμε αριστερά. Στο

σημείο αυτό υπάρχει στα αριστερά μας κολώνα της ΔΕΗ με

μετασχηματιστή.

4.δ. ΠΛΗΜΜΥΡΕΣ

Επιπλέον άλλο ένα πρόβλημα από το οποίο πλήττεται ο Υμηττός είναι οι

πλημμύρες οι οποίες βέβαια έχουν άμεσα αποτελέσματα και στην Αγία

Παρασκευή καθώς τα περισσότερα νερά καταλήγουν εκεί επειδή δεν

βρίσκουν στη διάρκεια της διαδρομής εμπόδια δηλαδή δέντρα τα οποία

θα τα εμποδίσουν να περάσουν. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα πολλά σπίτια

να πλημμυρίζουν κυρίως τα υπόγεια. Αυτό οφείλεται σύμφωνα με την

πυροσβεστική στην πυρκαγιά που έκαψε το καλοκαίρι του 2007 τον

Υμηττό, από την πλευρά της Άνω Γλυφάδας και της Βούλας Η αναφορά

της πυροσβεστικής αναφέρει ότι τα νερά, που κατέβηκαν από το βουνό,

πλημμύρισαν κυρίως την Άνω Γλυφάδα, ενώ σε ποτάμια μετατράπηκαν

οι λεωφόροι Βουλιαγμένης και Καραμανλή και η οδός Αγίου Νεκταρίου,

σε Γλυφάδα και Βούλα, ακινητοποιώντας πολλά αυτοκίνητα. Η

Πυροσβεστική δέχθηκε συνολικά 75 κλήσεις για πλημμύρες σε υπόγεια

σπίτια και καταστήματα. Έως το μεσημέρι 15 συνεργεία

εξακολουθούσαν να αντλούν νερά. Επίσης, οι πυροσβέστες χρειάστηκε

να επέμβουν σε πέντε περιπτώσεις για να απομακρύνουν οδηγούς

αυτοκινήτων, που παγιδεύτηκαν στους πλημμυρισμένους δρόμους.

Νωρίτερα προκλήθηκαν προβλήματα στη κυκλοφορία στη λωρίδα

έκτακτης ανάγκης της Αττικής Οδού όταν εξαιτίας του ισχυρού ανέμου

ένας κορμός δέντρου έπεσε στο οδόστρωμα .Αυτή η αναφορά μας δείχνει

ότι όσο πιο εύκολη είναι η πλημμύρα και η είσοδος νερών στην περιοχή

29

μας τόσο πιο συχνά θα προκαλούνται ζημιές οι οποίες όμως μπορούν να

αποφευχθούν.

4.ε. ΑΔΕΣΠΟΤΑ

Τα αδέσποτα στον Υμηττό είναι μια κατάσταση που αντιμετωπίζουν οι

άνθρωποι τα τελευταία χρόνια εξαιτίας των ιδιοκτητών των κατοικίδιων οι

οποίοι συμπεριφέρονται ανεύθυνα και εγκαταλείπουν τα ζώα τους. Ακόμα

το φαινόμενο αυτό έχει οξυνθεί λόγω της συνεχούς αναπαραγωγής.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να υπάρχουν πάρα πολλά αδέσποτα στον

Υμηττό τα οποία μένουν χωρίς τροφή, νερό και ζουν κάτω από

ακατάλληλες συνθήκες διαβίωσης. Επίσης, εξαιτίας της μη επαφής τους με

τους ανθρώπους δεν εξημερώνονται και έτσι γίνονται επιθετικά και

επικίνδυνα για τους επισκέπτες του βουνού.

30

Πολλοί φιλόζωοι κάτοικοι της περιοχής μας έχουν εγκαταστήσει μικρά

ξύλινα σπιτάκια για να στεγάσουν τα αδέσποτα σκυλιά του βουνού σε

εύκολα προσβάσιμα σημεία του βουνού και τα επισκέπτονται καθημερινά

για να τα ταΐσουν και να τα προστατεύσουν από τους διάφορους

κινδύνους.

4.στ. ΚΥΝΗΓΙ

Τέλος άλλο ένα πρόβλημα που πλήττει τον Υμηττό είναι το παράνομο

κυνήγι το οποίο αν και σχεδόν όλο τον χρόνο απαγορεύεται. Παρ΄ όλα

αυτά οι κυνηγοί συνεχίζουν ακάθεκτοι δίχως να νοιάζονται για τα σπάνια

ζώα τα οποία ζουν εκεί και τα οποία αποτελούν πώλο έλξης για πάρα

πολλούς εξερευνητές.

31

4. ΤΑ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΑ ΦΥΤΑ ΤΟΥ ΥΜΗΤΤΟΥ

Η Ελληνική Μυθολογία, η οποία ερμηνεύει κοινωνικά και ψυχολογικά

φαινόμενα δια μέσου των μύθων, είναι πλούσια θεματολογικά από

μύθους που έχουν σχέση με τα φυτά και αναδεικνύουν την τάση του

ανθρώπου να ασχολείται και να ερευνά το φυσικό περιβάλλον, τμήμα του

οποίου είναι και ο ίδιος. Τα φυτά αυτά ή αλλιώς βότανα

χρησιμοποιήθηκαν σε θεραπευτικές πρακτικές ως φαρμακευτικά είδη

αλλά και ως φορείς της θεϊκής ευλογίας. Το γεγονός αυτό, αποτέλεσε

θεμέλιο για την ανάπτυξη της ιατρικής.

Από την αρχαιότητα ο Υμηττός φημιζόταν για τα θεραπευτικά και

φαρμακευτικά φυτά του, που οι αρχαίοι Έλληνες τον θεωρούσαν ιερό.

Σήμερα οι ιδιότητές τους δεν είναι γνωστές σε όλους τους ανθρώπους,

όμως σχεδόν όλα τα φάρμακα που χρησιμοποιούνται καθημερινά,

περιέχουν συστατικά παρόμοια με των βοτάνων.

Τα βότανα αυτά λοιπόν, μπορούμε να τα χρησιμοποιήσουμε ως

εκχυλίσματα, βάμματα, αφέψημα, σιρόπι ακόμη και αιθέρια έλαια. Το

βουνό μας έχει σε πλήθος φυτά όπως η τσουκνίδα, η λαδανιά, η γνωστή

ελιά, και άλλα που μπορούμε να βρούμε παρακάτω. Καθένας μπορεί να

τα χρησιμοποιήσει αρκεί να μην προκαλέσουνε ερεθισμούς ή αλλεργίες.

5.α. ΤΣΟΥΚΝΙΔΑ

Η τσουκνίδα αναγνωρίζεται από την Αρχαία Ελλάδα για την μεγάλη

χρήση της. Τα φύλλα της, δεν μπορεί κανείς να τα ακουμπήσει με γυμνά

χέρια καθώς περιέχει ουσίες που "καίνε" το δέρμα. Με αυτόν τον τρόπο η

τσουκνίδα προστατεύεται. Οι ιδιότητές της είναι γνωστές για την

αντιμετώπιση της ακμής. Τέλος καταπολεμά την διάρροια, την αρθρίτιδα

σε άτομα μεγάλης ηλικίας και θεραπεύει τις λοιμώξεις τους

ουροποιητικού συστήματος του ανθρώπου.

32

5.β. ΔΑΦΝΗ

Η δάφνη είναι γνωστή σε όλη την Ελλάδα. Ο Υμηττός είναι γεμάτος από

δάφνη καθώς και οι πόλεις που βρίσκονται στους πρόποδές του. Εκτός

από το εκπληκτικό άρωμά της που χρησιμοποιείται για αρωματικό

χώρου, η σκόνη από τα ξερά της φύλλα βοηθάει στο να σταματάει

αιμορραγίες μύτης, τσιμπήματα από σφήγκες και μέλισσες .Ειδική για τις

ρευματοπάθειες και παθήσεις της κύστης και της μήτρας. Τέλος τα

εκχυλίσματα από δάφνη δυναμώνουν τα μαλλιά, σταματώντας την

τριχόπτωση.

5.γ. ΛΑΔΑΝΙΑ-ΚΙΣΤΟΣ

Η Λαδανιά, είναι αρωματικός θάμνος και τα φύλλα της είναι μικρά. Η

γεύση της είναι πικρή και η παραγωγή της ρητίνης από τα τριχώματα των

φύλλων, της δίνει ισχυρή αντιμικροβιακή δράση. Έχει μεγάλη

33

περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες και παρόλο που ανακαλύφθηκε τα

τελευταία χρόνια ως φαρμακευτικό είδος φυτού, χρησημοποιήται σαν

καταπραϋντικό για τις αϋπνίες, διάρροιας και ανακούφισης από τον

πονόδοντο. Βοηθάει ακόμα και σε κρυολογήματα ως αφέψημα και στην

αντιμετώπισης της βρογχίτιδας.

5.δ. ΧΑΜΟΜΗΛΙ

Το γνωστό σε όλους χαμομήλι, χρησιμοποιείται στην ομοιοπαθητική

ιατρική καθώς ως τσάι τονώνει και ηρεμεί. Είναι αντιφλεγμονώδες

αντιαλλεργικό, κατάλληλο για τις αϋπνίες, τους στομαχόπονους, ακόμα

και για κρέμες. Χρησιμοποιείται ως κομπρεσέρ για ερεθισμούς στο

δέρμα ή στα μάτια.

34

5.ε. ΕΛΙΑ

Είναι ένα φυτό που το χρησιμοποιούμε συχνά στην καθημερινότητα.

Περιέχει ουσίες υδροξυτυροσόλης και ελαιοευρωπαίνης όπου

ανακουφίζει αθροιστικούς πόνους. Από τα προϊόντα της γνωρίζουμε ότι

ρυθμίζει την χοληστερίνη το ανθρώπινου οργανισμού. Καταπολεμά την

δυσκοιλιότητα και θεωρείται κατάλληλο αντιπυρετικό και αντισηπτικό.

5.στ. ΟΡΧΙΔΕΑ

Η Ορχιδέα στην παράδοση ονομάζεται σερνικοβότανο γιατί πίστευαν

πως αν ο μέλλων πατέρας έτρωγε τους βολβούς του λουλουδιού, θα

γεννιόταν αρσενικό παιδί. Στην επιστήμη αποδεικνύεται πως το φυτό

αυτό τονώνει το σώμα καθώς είναι πλούσιο σε βιταμίνες όπως το

ασβέστιο (Ca), άμυλο, και φώσφορο ( P). Περιέχει και μια κολλόδια

ουσία την βασσαρίνη, η οποία αν βραστεί με νερό καταπολεμά τον βήχα,

την γρίπη και τους στομαχόπονους.

35

5.ζ. ΔΕΝΤΡΟΛΙΒΑΝΟ

Είναι ένα πολυετές, θαμνώδες και αειθαλές φυτό που ανθίζει την άνοιξη.

Οι αρχαίοι πίστευαν πως τονώνει τον εγκέφαλο. Σήμερα χρησιμοποιείται

στην ελληνική κουζίνα και στην εκκλησιά. Καταπραΰνει κοιλιακούς

σπασμούς, ρευματισμούς, είναι αντιδιαβητικό, κατά του άσθματος και

κατάλληλο για αντισηπτικό στις πληγές.

5.η. ΠΕΥΚΟ

Το Πεύκο είναι ένα δέντρο που καλύπτει τον Υμηττό σε μεγάλες

αποστάσεις. Ο καρπός του κάνει καλό στο στομάχι, σε παθήσεις του

θώρακα και στον υστερικό βήχα. Τα φύλλα του λιωμένα σε κατάπλασμα

συγγολούν τα τραύματα, ενώ σε αφέψημα σταματά τον βήχα και τις

καταρροές της κύστης.

36

5.θ. ΚΡΟΚΟΣ

Ο Κρόκος είναι ένα φυτό γνωστό για την αντικαρκινική του δράση.

Ανθίζει τον Νοέμβριο ή και πιο νωρίς. Ανακουφίζει από ενοχλήσεις κατά

της οδοντοφυΐα και βοηθάει στην μνήμη και την αποτοξίνωση από

πολλές ουσίες.

5.ι. ΑΚΑΚΙΑ - ΜΙΜΟΖΑ

Είναι ένα φυτό που αντέχει σε συνθήκες ξηρασίας. Είναι δέντρο που

ανθίζει από την άνοιξη και στολίζεται από κίτρινα μπουμπούκια.

Θεωρείται αποτελεσματική για τον έντονο βήχα και για την

αντιμετώπιση φλεγμονών στην στοματική κοιλότητα.

37

5.ια. ΔΡΥΣ - ΒΕΛΑΝΙΔΙΑ

Το γνωστό αυτό δέντρο, όταν τα φύλλα του γίνουν αφέψημα, δίνουν

ενέργεια στον σώμα και αντιμετωπίζουν προβλήματα όπως η διάρροια

και η παρατεταμένη εμμηνόρροια. Τονώνουν τον οργανισμό και βοηθούν

το συκώτι στις ενέργειες του.

5.ιβ. ΓΚΟΡΤΣΙΑ

Είναι ένα πολυετές δέντρο που ανθίζει τον Απρίλιο. Περιέχει μαλικό οξύ,

κιτρικό οξύ και κυϊνικό οξύ, τα οποία είναι ευεργετικά για τις παθήσεις

του αναπνευστικού συστήματος. Κατά της δυσπεψίας και κατάλληλο

ψυκτικό. Μέσα στα φύλλα της βρίσκεται η αμυγδαλίνη η οποία της

χαρίζει και τις αρωματικές της ιδιότητες.

38

5.ιγ. ΡΙΓΑΝΗ

Η ρίγανη είναι πολυετές και ποώδες φυτό, βακτηριοκτόνο και

αντιφλεγμονώδες. 'Ως αφέψημα είναι αποχρεμπτικό για τον βήχα. Ως

αιθέριο έλαιο είναι κατάλληλο για τον πονόδοντο. Τέλος χρησιμοποιείται

στην μαγειρική και έχει μία ιδιότητα σαν τροφή πτηνών που κρατάει

μακριά τις αρρώστιες.

39

6. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ

Μελισσοκομία είναι η τέχνη εκτροφής μελισσών. Οι μέλισσες

δημιουργούν φωλιές και παραμένουν μέσα σε τρύπες, σε κουφάλες

δέντρων κλπ. Αυτό ήταν που οδήγησε τον άνθρωπο στη σκέψη ότι είναι

δυνατό να τις συλλάβει και να τις βάλει να ζήσουν μέσα σε κάποιο κουτί,

που να μοιάζει με κουφάλα δέντρου ή με τρύπα σε βράχο, προκειμένου

να παράγουν μέλι γι' αυτόν. Έτσι ο άνθρωπος άρχισε να ασχολείται με τη

μελισσοκομία.

Η μέλισσα εμφανίστηκε στον πλανήτη μας την Τριτογενή περίοδο στην

αρχή της Καινοζωικής εποχής, δηλαδή πριν 65 εκατομμύρια χρόνια,

πολύ νωρίτερα από την εμφάνιση του ανθρώπου. Αν υποθέσουμε ότι

μαζί με τις μέλισσες εμφανίστηκε και το μέλι, μπορούμε να

συμπεράνουμε με σιγουριά ότι από τότε μέχρι σχεδόν το 16ο μ.Χ. αιώνα

το μέλι ήταν το μοναδικό ζαχαρώδες μη παρασκευασμένο τρόφιμο στον

τότε "γνωστό" κόσμο.

Η αρχή της ελληνικής μελισσοκομίας χάνεται στο απώτερο παρελθόν της

μυθικής εποχής.

6.α. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑΣ

Αρχαία Αίγυπτος

Στοιχεία για άσκηση μελισσοκομίας και εκμετάλλευση μελιού υπάρχουν

σε όλα τα πλάτη και μήκη της γης, όπως είναι αναμενόμενο και από τα

προϊστορικά ευρήματα. Στον ευρύτερο Μεσογειακό χώρο, την περίοδο

αυτή γίνεται φανερό ότι το μέλι εκτός από τρόφιμο σαν αυτούσιο υλικό,

είχε περίοπτο θέση στη λατρεία, στην κατασκευή φαρμάκων, αλοιφών,

αρωμάτων, ποτών και αφεψημάτων, ενώ αρχίζει δειλά η εμπορία του από

χώρα σε χώρα. Στη Μεσοποταμία, σε έναν τόπο που άνθισαν οι πρώτες

οργανωμένες κοινωνίες, έχουμε τις πρώτες καταγραφές (2700 π.Χ.) για

την φαρμακευτική και διατροφική αξία του μελιού. Στην Αρχαία

Αίγυπτο, είναι γνωστά τα πρωϊμότερα στοιχεία για την ύπαρξη

συστηματικής μελισσοκομίας και μάλιστα σε "συστάδες" πολλών

κυλινδρικών πήλινων κυψελών.

Σύμφωνα με το μύθο οι μέλισσες και το κερί γεννήθηκαν από τα δάκρυα

του θεού Ήλιου Ρα. Η μέλισσα θεωρούνταν οδηγός στο μακρινό ταξίδι

για τον άλλο κόσμο.

40

Ήδη από την 5η Δυναστεία (2480-2350 π.Χ.) υπάρχουν πάρα πολλά

ανάγλυφα που απεικονίζουν τη συλλογή, το φιλτράρισμα και την

αποθήκευση μελιού. Βέβαιο είναι ότι το μέλι χρησιμοποιούνταν σαν

αντισηπτικό και πιθανά στη διαδικασία μουμιοποίησης. Φαίνεται ότι

αρχικά η χρήση του ήταν βασιλικό προνόμιο και μόνο μετά την Μέση

Αυτοκρατορία (2060-1786π.Χ.) γενικεύεται η χρήση και εμπορία του.

Σε ανάλυση του περιεχομένου μιας κηρήθρας που βρέθηκε σε τάφο της

19ης δυναστείας (1350 π.Χ.) στις Θήβες (Deir el-Medineh)

ανακαλύφθηκαν κόκκοι γύρης και έτσι εκτιμήθηκε ο βαθμός αλλαγής

στα μελιττοφόρα φυτά από τότε μέχρι σήμερα. Ήδη από την εποχή

εκείνη τοποθετούσανε κυψέλες σε πλοία για να διαπλεύσουν το Νείλο

προς αναζήτηση ανθοφορίας.

Έχουμε δηλαδή την πρώτη απόπειρα άσκησης νομαδικής μελισσοκομίας.

Το κυνήγι "άγριου" μελιού ήταν πολύ δημοφιλές και μάλιστα

προστατευότανε από στρατιώτες του Βασιλιά. Οι μελισσοκόμοι

περιλαμβάνονταν ανάμεσα στους υποτελείς του βασιλιά και τους είχαν

παραχωρηθεί κάποια προνόμια, ενώ το μέλι φορολογούταν. Υπήρχαν

εκμισθωτές και υπενοικιαστές των βασιλικών μελισσιών που πλήρωναν

ενοίκιο σε χρήματα ή μέλι. Σ' αυτόν τον βραχίονα της οικονομίας

εργάζονταν και Έλληνες, που ήταν συνήθως εκμισθωτές.

Αρχαία Ελλάδα

Το αρχαιότερο πρόσωπο το οποίο εμφανίζεται εις το χώρο της

μελισσοκομίας είναι ο Αρισταίος. Ο Αρισταίος, μία από τις πλέον

αινιγματικές μορφές της αρχαίας ελληνικής λαϊκής θρησκείας, υπήρξε η

κυριότερη μορφή του μυθολογικού κύκλου της Κέας. Καρπός της

ένωσης του Απόλλωνα με την νύμφη Κυρήνη, είδε το φως στην Αφρική,

41

στα παλάτια της Λιβύης. Μόλις γεννήθηκε ο Αρισταίος, ο Ερμής τον

παρέδωσε στην Γαία και στις Ώρες για να τον αναθρέψουν. Κι ήταν

αυτές που έσταζαν στα χείλη του βρέφους, νέκταρ και αμβροσία

κάνοντάς τον αθάνατο. Όταν μεγάλωσε ο Αρισταίος οι Μούσες τον

δίδαξαν την μαντική και την ιατρική. Από τις Νύμφες διδάχθηκε την

καλλιέργεια του αμπελιού, της ελιάς, αλλά και τη μελισσοκομία, τέχνη

που θα τον χαρακτηρίζει στο εξής περισσότερο από κάθε άλλη.

Πρώτος σταθμός του Αρισταίου θεωρείται η Κέα όπου δίδαξε τους

κατοίκους του νησιού και τη μελισσοκομία. Έτσι ο Αρισταίος υπήρξε για

τους ανθρώπους και μάλιστα για τους νησιώτες κατοίκους της Κέας, ο

πρώτος εφευρέτης μιας σειράς από χρήσιμες τέχνες κυριότερη από τις

οποίες ήταν η εκτροφή των μελισσών. Ο Αρισταίος και η μέλισσα θα

γίνουν τα βασικά σύμβολα του νησιού και θα απεικονισθούν στα

νομίσματα της Τουλίδας, της Καρθαίας και της Κορησίας.

Υπήρξε όμως συστηματική μελισσοκομία κατά τους μυθικούς εκείνους

χρόνους; Περί αυτού δεν υπάρχει καμία αμφιβολία, αφού ο περί του

Αρισταίου μύθος το μαρτυρεί. Περισσότερες όμως αποδείξεις βρίσκουμε

όσο προχωρούμε προς τους ιστορικούς χρόνους.

Επίσης στην Κρήτη κατά τις ανασκαφές στην Φαιστό βρέθηκαν πήλινες

κυψέλες της Μινωικής εποχής (3.400 π.Χ.) πολύ αρχαιότερης της

Ομηρικής. Στην ίδια εποχή ανήκει επίσης το χρυσό κόσμημα που

παριστάνει σύμπλεγμα δύο μελισσών, οι οποίες βαστάζουν κηρύθρα

προερχόμενη από την πήλινη κυψέλη σωλήνα, όπως και άλλο χρυσό

κόσμημα σε σχήμα μέλισσας, που βρέθηκε στις ανασκαφές της Κνωσού.

42

Ο πρώτος όμως ο οποίος μελέτησε επιστημονικά την μέλισσα υπήρξε ο

Αριστοτέλης του οποίου τα συγγράμματα (322 π.Χ.) αποτέλεσαν

σπουδαίο σταθμό για τη μελισσοκομία τόσο της αρχαίας Ελλάδας αλλά

και όλου του τότε πολιτισμένου κόσμου. Εκεί ως μέσο της

μελισσοκομίας αναφέρει την και μέχρι σήμερα χρησιμοποιούμενη

κυψέλη.

Οι γραπτές αναφορές στο μέλι ή στη μέλισσα έχουμε πάμπολλες επίσης

στον Όμηρο, τον Ιπποκράτη, το Δημόκριτο, τον Ξενοφώντα και τον

Πυθαγόρα.

Ο Όμηρος και ο Ησίοδος, αναφέρουν άγρια μελίσσια σε σπηλιές ή σε

βελανιδιές.

Στην Οδύσσεια (Κ-519) αναφέρεται το «Μελίκρατον» κράμα μέλιτος και

γάλακτος το οποίον έπιναν ως εκλεκτό ποτό. Στην Οδύσσεια επίσης (Υ-

168) ότι οι ορφανές κόρες του Πίνδαρου τρέφονταν από την Θεά

Αφροδίτη με τυρί-μέλι και οίνο. Με την ίδια τροφή η μάγισσα Κίρκη

σαγήνευσε τους συντρόφους του Οδυσσέα (Κ-213).

Ο Ησίοδος αναφέρει τους «Σίμβλους», όνομα που έδιδαν στις κυψέλες

της εποχής εκείνης. Τι είδος ήταν οι «Σίμβλοι» δεν είναι γνωστό. Πάντως

ήταν κυψέλες κατασκευασμένες από ανθρώπους για την εκτροφή των

μελισσών.

Η ύπαρξη όμως μελισσοκομικών επιχειρήσεων μαρτυρείται και κατά την

προαριστοτελική περίοδο κατά την οποία η μελισσοκομία είχε ήδη

συστηματοποιηθεί σε πολύ μεγάλο βαθμό.

Ο μέγας νομοθέτης των Αθηναίων Σόλων (640-558 π.Χ.) θέσπισε

διάφορα νομοθετικά μέτρα για την μελισσοκομία της εποχής εκείνης.

Ένα μέτρο το οποίο αποδεικνύει την ύπαρξη μελισσοκομικών

επιχειρήσεων είναι το εξής και το οποίο ρυθμίζει και καθορίζει τις

αποστάσεις μεταξύ των μελισσοκομείων. «Μελισσών σμήνη καθιστάμενα

απέχειν των υφ’ ετέρου πρότερον ιδρυμένων πόδας τριακοσίους»

[Πλουτάρχου: Βίος Σόλωνος]. Οι μελισσοκόμοι ήταν υποχρεωμένοι να

τοποθετούν τα μελίσσια τους 300 πόδια (100 μέτρα) μακριά ο ένας από

τον άλλο, ώστε να μην υπάρχουν αμφιβολίες σχετικά με την κυριότητα

των σμηνών.

Υπήρξε λοιπόν οργανωμένη μελισσοκομία στην αρχαία Ελλάδα, η οποία

αποσκοπούσε στην παραγωγή του θείου αυτού προϊόντος, του φυσικού

43

μελιού του οποίου τις ευεργετικές ιδιότητες γνώριζαν πάρα πολύ καλά οι

διανοούμενοι της εποχής εκείνης.

Ο πατέρας της Ιατρικής Ιπποκράτης (462-352 π.Χ.) συνιστούσε το μέλι

σε όλους τους ανθρώπους αλλά ιδιαίτερα στους ασθενείς.

Ο Δημόκριτος όταν ρωτήθηκε πως δύνανται να διατηρηθούν οι άνθρωποι

υγιείς και μακρόβιοι απάντησε: «Ει τα μεν έξωθεν ελαίω του σώματος τα

δε ένδοθεν μέλιτι χρίσοιντο».

Ο Πυθαγόρας και οι οπαδοί του είχαν το μέλι ως κύρια τροφή.

Η πρόοδος της μελισσοκομίας δεν περιοριζόταν μόνο στην Αττική αλλά

σ’ όλη σχεδόν την Ελλάδα, στερεά, νησιωτική ακόμα και στις αποικίες.

Στην Αρχαία Ελλάδα η μέλισσα, το μέλι και το κερί κατείχαν περίοπτη

θέση σε όλες τις κοινωνικές τάξεις και ομάδες. Από τις πινακίδες

Γραμμικής γραφής Β της Κνωσού, των Μυκηνών και της Πύλου

αντλούμε πολύτιμες πληροφορίες για τη διακίνηση μελιού, χωρίς όμως

να αναφέρονται στοιχεία για συστηματική μελισσοκομία.

Στους κλασικούς και ελληνιστικούς χρόνους οι πληροφορίες είναι

περισσότερες και δείχνουν μια πιο συστηματική ενασχόληση με τη

μελισσοκομία κυρίως σε αγροτικές περιοχές. Υπάρχουν 41 και πλέον

ονόματα δοχείων για τη φύλαξη ή μεταφορά του μελιού, συμπεραίνοντας

ότι το εμπόριο μελιού πέρασε σε μια ανθηρή και κερδοφόρα φάση.

Έμμεσα μπορούμε να οδηγηθούμε στο ίδιο συμπέρασμα από τα

πάμπολλα νομίσματα που έχουν βρεθεί και απεικονίζουν με διάφορους

τρόπους μέλισσες, αρχής γενομένης από την πόλη Μελίτη της Θεσσαλίας

στις αρχές του 4ου αιώνα π.Χ. Νομίσματα με απεικόνιση μελισσών

έχουμε ακόμη στην Κρήτη, στην Κέα, στην Έφεσο και στην Σικελία.

Ονόματα μελιού και παρασκευασμάτων με μέλι υπήρχαν γύρω στα 50,

δίνοντάς μας ακόμη μια ένδειξη της ευρείας χρήσης του.

44

Το ανασκαφικό έργο έχει φέρει στην επιφάνεια πλούσιο υλικό

"κυψελών" (οριζόντιες και κάθετες) κυρίως από πηλό. Οι τιμές του

μελιού κατά τον 3ο αιώνα π.Χ. ήταν μεταξύ 16 και 37 δραχμών αργυρίου

ανά "μετρητή" ή 9 οβολών και 3 ½ δραχμών ανά "χουν". ("μετρητή",

"χουν" είναι δοχεία μέτρησης μελιού).

Οι ποικιλίες μελιού, αναφέρονται σε αρκετά κείμενα, με ξεχωριστό το

"άκαπνο" μέλι, δηλαδή το μέλι που προέρχεται από κυψέλες όχι

καπνισμένες κατά την αφαίρεσή του από αυτές. Με βάση την εποχή

παραγωγής, το μέλι διακρινόταν σε "εαρινόν", "ωραίον" και

"μετοπωρινόν", ενώ φημισμένο μέλι λόγω της προελευσής του, ήταν το

μέλι Υμηττού, το μέλι από τα Υβλαία της Σικελίας, το μέλι από την

Σαλαμίνα, την Λέρο και την Κάλυμνο.

Στην "Κύρου ανάβασις" αναφέρεται δηλητηρίαση στρατιωτών από μέλι

ροδόδενδρου από τον Εύξεινο Πόντο. Η σωρός του στρατηγού

Αγησιπόλιδου μεταφέρθηκε στη Σπάρτη από την Άφυτιν σε πιθάρι με

μέλι ("Ελληνικά"), ενώ το ίδιο συνέβη με τη σωρό του Μ. Αλεξάνδρου.

Οι πιο πολλές "επιστημονικές" πληροφορίες για τις μέλισσες και τη

βιολογία τους προέρχονται από τον Αριστοτέλη στα "Των περί τα ζώα

ιστοριών" και "περί ζώων γενέσεως". Αργότερα το έργο του συνέχισε ο

μαθητής του Θεόφραστος. Ο Αριστοτέλης περιγράφει με λεπτομέρεια τις

δραστηριότητες των μελισσών και στα κείμενά του στηρίχτηκε αρχικά η

έρευνα μετά το Μεσαίωνα. Στα "λάθη" των παρατηρήσεών του

μπορούμε να εντοπίσουμε δύο, αρκετά σημαντικά:

1. Πίστευε ότι το κερί οι μέλισσες το συλλέγουν από τα φυτά. Ήταν

ακατόρθωτο με τα μέσα της εποχής να μπορέσει να περιγράψει τη

διαδικασία "γέννησης" του κεριού από τους κηρογόνους αδένες. Αυτό

παρατηρήθηκε πολύ αργότερα με την εφεύρεση του μικροσκοπίου.

2. Περιέγραφε τη βασίλισσα του μελισσιού σαν τον "ηγεμόνα", δηλαδή

της προσέδιδε αρσενική φύση. Απορίας άξιο για ένα τόσο συστηματικό

ερευνητή. Σε πολλά κείμενα άλλων συγγραφέων (Ξενοφώντας,

Αρριανός, Πάππος ο Αλεξανδρεύς) αναφέρεται η βασίλισσα με το

πραγματικό της γένος, δείχνοντάς μας ότι η κοινή γνώση ήταν ξεκάθαρη

για το γένος της. Πολλές αναφορές έχουν γίνει για το θέμα αυτό, το

πιθανότερο είναι η "αστοχία" του Αριστοτέλη όσον αφορά το γένος της

βασίλισσας να είναι αποτέλεσμα της κοινωνικής αντίληψης για το ρόλο

των αρσενικών και θηλυκών στην τότε κοινωνία.

45

Στην τέχνη η παρουσία της μέλισσας είναι έντονη σε κοσμήματα, χρυσά

πλακίδια, γλυπτά, ζωγραφικές παραστάσεις, σε αμφορείς και κύλικες.

Στην καθημερινή ζωή και διατροφή το μέλι καταναλωνότανε αυτούσιο,

στη μαγειρική ή σε παρασκευάσματα με άλλα τρόφιμα. Έχουμε

πληροφορίες παρασκευής και χρήσης για τα:

Μηλόμελο. Μήλα διατηρημένα σε μέλι καθ' όλη τη διάρκεια του χρόνου.

Το μέλι αποκτούσε τη χαρακτηριστική οσμή των μήλων. Την ίδια

συνταγή παραλλάσανε και με άλλα φρούτα.

Μελίκρατο. Μέλι με γάλα. Τροφή των παιδιών.

Οξύμελο. Μέλι με ξύδι. Για την αντιμετώπιση του πυρετού.

Υδρόμελο. Ηδύποτο που προκύπτει από αλκοολική ζύμωση του μελιού.

Παρασκευάζεται και στις μέρες μας.

Οινόμελο. Μέλι με κρασί. Αναφέρεται ότι ο Δημόκριτος έζησε μέχρι τα

βαθιά γεράματα γιατί κατανάλωνε οινόμελο με άρτο.

Αρχαία Ρώμη

Στη Ρωμαϊκή εποχή η παραγωγή και χρήση του μελιού συνεχίζεται όχι

μόνο με αμείωτους ρυθμούς αλλά με αξιοσημείωτη αύξηση. Τρεις λόγοι

συντέλεσαν σε αυτό. Ο πρώτος είναι η γενικευμένη χρήση του μελιού

τόσο στη διατροφή αλλά και σε θεραπευτικά σκευάσματα. Ο δεύτερος

είναι η φορολόγηση του μελιού που επιβαλλόταν από κρατικούς

υπαλλήλους και ο τρίτος πιο σημαντικός λόγος είναι η ανακάλυψη και

χρήση από τους Ρωμαίους του κεριού (candela) σαν μέσο φωτισμού.

Από τα έργα του Γάιου Πλίνιου Σεκούνδου έχουν σωθεί πολλές συνταγές

και τρόποι χρήσης του μελιού, ενώ στις συνταγές του Απίκιου λίγες είναι

εκείνες που απουσιάζει το μέλι σαν συστατικό τους.

Μεσαίωνας

Στην εποχή του Μεσαίωνα η μελισσοκομία εξελίσσεται σε

επαγγελματική βάση εκμεταλλευόμενη την αύξηση της ζήτησης μελιού

46

και κεριού. Η πληθυσμιακή αύξηση και η σύνδεση του κεριού με τις

θρησκευτικές και καθημερινές λειτουργίες αποτελούν την κινητήρια

δύναμη.

Η μελισσοκομία αναπτύσσεται σε όλη την Ευρώπη και εμφανίζονται νέοι

τύποι κυψελών με τη χρήση υλικών κατασκευής που αφθονούν στις κατά

τόπους περιοχές.

Οι αλχημιστές χρησιμοποιούν όλο και πιο πολύ μέλι στις συνταγές τους

λόγω των ιδιοτήτων του σαν συστατικό ή ως συνδέσμου ανάμεσα σε

αλχημιστικά υλικά.

Οι χριστιανοί εντάσσουν το κερί στη λατρευτική τους πρακτική, ενώ

είναι πάρα πολλές οι γραπτές αναφορές του μελιού και της μέλισσας στα

εκκλησιαστικά κείμενα με χαρακτηριστικό παραλληλισμό της

γλυκύτητας του μελιού με το λόγο του Θεού.

Στον υπόλοιπο κόσμο η πορεία της μελισσοκομίας είναι ανάλογη με αυτή

της Ευρώπης. Για το Ισλάμ το μέλι αποτελεί θεραπευτικό τρόφιμο και

στην Αραβική λογοτεχνία συναντάμε πολλές αναφορές στις μέλισσες. Η

σχέση του ανθρώπου με τις μέλισσες αποτυπώνεται πολύ καλά στο

κοράνι "... ο Κύριός σας εμπνεύστηκε τη μέλισσα. Την καθοδηγεί να

πετά ανάμεσα στα βουνά και να παράγει από το στομάχι της το κερί και

47

το μέλι, προσφέροντας με το ένα φως και με το άλλο θεραπεία...

αναλογιστείτε την σχέση των μελισσών με τα φυτά, την αποστροφή τους

προς τις ακαθαρσίες, την υποταγή τους προς τον αρχηγό και υπέροχα θα

εκπλαγείτε..." (al-Ghazzali,Koran16,68-69).

Νεότερη Εποχή

Στη νεότερη εποχή η πορεία της μελισσοκομίας σημαδεύτηκε από δύο

"ανακαλύψεις" με αντικρουόμενη επιρροή στην ανάπτυξή της.

Η πρώτη "ανακάλυψη" είναι η γενικευμένη διάδοση της ζάχαρης, που

μείωσε δραματικά τη χρήση του μελιού. Η μεταφορά της ήταν πιο

εύκολη από αυτή του μελιού. Οι δυνατότητες παραγωγής τεράστιες. Στα

φαρμακευτικά σκευάσματα η επικράτηση της ζάχαρης ήταν

ολοκληρωτική. Η άσκηση της μελισσοκομικής τέχνης περιορίστηκε κατά

πολύ και το μόνο που κράτησε μονοπωλιακά μέχρι την ανακάλυψη της

παραφίνης (από το πετρέλαιο) ήταν η παραγωγή κεριού.

Η δεύτερη "ανακάλυψη" είναι η εφεύρεση της σύγχρονης κυψέλης με τα

κινητά πλαίσια κηρηθρών. Μέχρι τότε για να εξαχθεί το μέλι από την

κυψέλη έπρεπε να καταστραφεί η κηρήθρα που το φιλοξενούσε, γιατί η

διαδικασία απαιτούσε σύνθλιψη της κηρήθρας. Οι μέλισσες

αναγκάζονταν να "χτίσουν" νέες κηρήθρες εξ' αρχής σπαταλώντας

άφθονο νέκταρ κάθε φορά.

Με την καινούργια κυψέλη, το μέλι των κηρηθρών έβγαινε με

φυγόκεντρο δύναμη σε ειδικά δοχεία (μελιτοεξαγωγείς) και οι κηρήθρες

επιστρέφονταν στην κυψέλη για να ξαναγεμίσουν με μέλι από τις

48

μέλισσες. Με πιο λίγα μελίσσια οι μελισσοκόμοι τρυγούνε πολλαπλάσιες

ποσότητες από αυτές που παρήγαγαν προ κυψέλης (Lorenzo

Lorraine Langstroth (1810–1895), θεωρείται ο πατέρας της Αμερικάνικης

μελισσοκομίας).

Τα τελευταία χρόνια, ο δυτικός κόσμος ανακαλύπτει ξανά το μέλι σαν

τρόφιμο και σαν φαρμακευτικό βοήθημα. Η παγκόσμια παραγωγή

ανέρχεται σε περίπου ένα εκατομμύριο τόνους. Η κατανάλωση μελιού

αυξάνεται και η πρόκληση παραγωγής ποιοτικού μελιού είναι μεγάλη,

ιδιαίτερα για εμάς που τυποποιούμε μόνο το μέλι που οι ίδιοι μπορούμε

να παράγουμε.

6.β. ΜΕΛΙΣΣΑ

Η μέλισσα είναι έντομο με πλήρη στάδια μεταμορφώσεων. Αυτό

σημαίνει ότι υπάρχουν 4 διαφορετικά στάδια μεταμορφώσεων στον

κύκλο ζωής της.

Αυγό - Κάμπια - Χρυσαλλίδα - Ενήλικας

Τα πρώτα τρία στάδια αναπτύσσονται μέσα στα κελιά της κερήθρας και

αναφέρονται γενικώς σαν γόνος. Τα αυγά και οι κάμπιες υπάρχουν σε

ανοικτά κελιά και τα φροντίζουν οι εργάτριες. Τα στάδια αυτά

ονομάζονται γενικώς ανοικτός ή ασφράγιστος γόνος.

Μόλις γίνει η εκκόλαψη του αυγού, οι εργάτριες τρέφουν συνεχώς την

αναπτυσσόμενη κάμπια. Όταν η κάμπια είναι πλέον στο τέλος αυτού του

σταδίου, καταβροχθίζει την τροφή που παρέχουν οι εργάτριες και οι

εργάτριες σφραγίζουν το κελί. Αυτό το στάδιο ονομάζεται κλειστός ή

σφραγισμένος γόνος.

Μετά το σφράγισμα του κελιού, η κάμπια περνάει στο στάδιο της

χρυσαλλίδας. Δεν ταΐζεται σε αυτό το στάδιο. Η χρυσαλλίδα

μεταμορφώνεται μέσα στο κελί σε ενήλικη μέλισσα και βγαίνει μόνη της

από το κελί.

Κυψέλη

Η μέλισσα είναι ένα κοινωνικό έντομο και υπάρχουν τρεις διαφορετικοί

τύποι εντόμων σε μια κυψέλη (κοινωνία - αποικία).

49

Η βασίλισσα, οι εργάτριες και οι κηφήνες. Κάθε τύπος (τάξη) έχει

διαφορετική λειτουργία στην αποικία. Η βασίλισσα και οι εργάτριες είναι

θηλυκά έντομα και οι κηφήνες αρσενικά.

Κάθε τάξη έχει διαφορετικό χρόνο ανάπτυξης μέσα σε διαφορετικού

τύπου κελιά. Ο χρόνος ανάπτυξης της βασίλισσας είναι 16 ημέρες και

είναι ο συντομότερος.

Αναπτύσσεται σε ένα πολύ ιδιαίτερης κατασκευής κελί, το βασιλικό κελί.

Τα βασιλικά κελιά μοιάζουν με ανεστραμμένους κώνους και κρέμονται

από την επιφάνεια της κηρήθρας. Βρίσκονται συνήθως περίπου στις

άκρες της κηρήθρας αλλά μπορεί να υπάρχουν σε όλο το πλάτος της.

Η αποικία κατασκευάζει βασιλικά κελιά όταν υπάρχει ανάγκη

αντικατάστασης της βασίλισσας αλλά μερικές φορές αρχίζουν της

κατασκευή και το εγκαταλείπουν. Αυτά τα βασιλικά κελιά ονομάζονται

"ψεύτικα" βασιλικά κελιά. Η αναπτυσσόμενη βασιλική κάμπια συνεχώς

περιβάλλεται με βασιλικό πολτό, μία ειδική τροφή, υψηλής θρεπτικής

αξίας που παράγεται από τους αδένες των εργατριών. Αυτό το

διατροφικό πρόγραμμα ονομάζεται "μαζική - διατροφή" και συνεχίζεται

καθ' όλη την διάρκεια της ανάπτυξης της βασίλισσας.

Όλες οι νεαρές κάμπιες οι οποίες έχουν ηλικία μικρότερη 2 ημερών

τρέφονται με το ίδιο διατροφικό πρόγραμμα της μαζικής διατροφής.

Μετά όμως την 2η ημέρα, οι κάμπιες των εργατριών στρέφονται

βαθμιαία σε ένα διατροφικό σχήμα με ένα μίγμα από βασιλικό πολτό,

μέλι και γύρη. Με αυτό το σχήμα τρέφονται περιοδικώς επειδή η

επάρκεια τροφής δεν είναι πάντοτε προσβάσιμη.

50

Αυτό το διαφορετικό διατροφικό σχήμα, είναι αυτό που καθορίζει την

τάξη της ενήλικης θηλυκής μέλισσας. Έτσι κάθε αυγό ή κάμπια νεότερη

των 2 ημερών, έχει την δυνατότητα ανάλογα με την διατροφή της να

εξελιχθεί σε βασίλισσα ή εργάτρια.

Το "καπάκι - σφράγισμα" του κελιού της εργάτριας είναι αδιαφανές και

επίπεδο. Η ενήλικη μέλισσα βγαίνει από το κελί μετά την πλήρη

μεταμόρφωσή της σε 21 ημέρες από την εναπόθεση του αυγού.

Η περίοδος ανάπτυξης των κηφήνων είναι 23 ημέρες. Οι κηφήνες

αναπτύσσονται μέσα σε ίδιου σχήματος κελιά με αυτά των εργατριών,

όμως λίγο μεγαλύτερα. Το σκέπασμα των κελιών αυτών είναι θόλος.

Η βασίλισσα είναι το μοναδικό θηλυκό που έχει αναπτύξει πλήρως

σεξουαλικά όργανα. Είναι το αποτέλεσμα της ειδικής διατροφής με

βασιλικό πολτό σε όλη την διάρκεια της ανάπτυξής της. Διακρίνεται

εύκολα από την μεγαλύτερη φιγούρα και την επιμήκη κοιλιά της.

Διαθέτει κεντρί χωρίς ακίδα. Βρίσκεται και περιφέρεται ανάμεσα στα

κελιά του γόνου.

Περίπου 5 ημέρες μετά την έξοδο από το κελί της, η παρθένα βασίλισσα

αρχίζει να πραγματοποιεί σύντομες πτήσεις για μια περίοδο

ζευγαρώματος περίπου 2 ή 3 ημερών και μπορεί να ζευγαρώσει με

διαφορετικούς 10 ή παραπάνω κηφήνες. Το σπέρμα τους αποθηκεύεται

σε ένα ειδικό όργανο την σπερματοθήκη, και η βασίλισσα δεν

ζευγαρώνει ποτέ ξανά σε όλη την διάρκεια της ζωής της.

Περίπου 5 ημέρες μετά το ζευγάρωμα η βασίλισσα αρχίζει να γεννά.

51

Ανάλογα την περίοδο, μια καλή βασίλισσα μπορεί να γεννήσει πάνω από

1500 αυγά την ημέρα!

Παράγοντες που επηρεάζουν τον ρυθμό γέννας, είναι ο καιρός, το νέκταρ

και η γύρη που υπάρχουν διαθέσιμα, το μέγεθος της βασίλισσας και η

κατάσταση της κυψέλης - αποικίας. Ο αριθμός των αυγών εξαρτάται

επίσης από τον ετήσιο εποχικό κύκλο. Μεγάλες ποσότητες διαθέσιμης

τροφής, διεγείρουν τις εργάτριες οι οποίες με την σειρά τους δίνουν

περισσότερη τροφή στην βασίλισσα με σκοπό την διέγερσή της και την

αύξηση της γέννας.

Αδένες της βασίλισσας παράγουν επίσης ένα μίγμα ουσιών το οποίο

ονομάζεται βασιλική ουσία και διανέμεται από τις εργάτριες που είναι

υπεύθυνες για την διατροφή της βασίλισσας σε όλη την αποικία στις

άλλες εργάτριες. Η βασιλική ουσία είναι ένα μίγμα ορμονών από

φερορμόνες, ουσίες οι οποίες είναι υπεύθυνες για τον έλεγχο της

συμπεριφοράς της αποικίας. Οι φερορμόνες παράγονται εκτός από την

βασίλισσα και από άλλα άτομα της αποικίας με σκοπό τον αρμονικό

συγχρονισμό της συμπεριφοράς όλης της συγκεκριμένης κοινωνίας.

Κανονικά υπάρχει μόνο 1 βασίλισσα σε κάθε αποικία, αλλά μερικές

φορές υπάρχουν ταυτόχρονα 2 βασίλισσες, όταν η γερασμένη πλέον

βασίλισσα δεν είναι αρκετά παραγωγική. Η βασίλισσα μπορεί να ζήσει

έως και 4 χρόνια, αλλά σε ζεστά κλίματα όπου η περίοδος αναπαραγωγής

είναι μεγάλη, η ζωή της είναι μικρότερη. Γηραιότερες βασίλισσες δεν

έχουν την αναπαραγωγική ικανότητα των νεότερων, για τον λόγο αυτό

προτιμώνται οι νεαρές βασίλισσες από τους μελισσοκόμους και

αντικαθίστανται οι παλιές κάθε 2 χρόνια.

Οι κηφήνες, τα αρσενικά άτομα της αποικίας, προέρχονται από

αγονιμοποίητα αυγά. Η βασίλισσα μπορεί να ελέγχει ποιο αυγό θα

γονιμοποιηθεί πριν το γεννήσει. Το σώμα των κηφήνων είναι μεγαλύτερο

από αυτό των εργατριών και της βασίλισσας. Τα μάτια τους είναι μεγάλα

και σχεδόν καλύπτουν όλο το κεφάλι. η κοιλιά τους είναι πιο στρογγυλή

(τερματίζεται απότομα) και καλύπτεται από μια τούφα από μικρές τρίχες.

Οι κηφήνες δεν μπορούν να κεντρίσουν επειδή δεν έχουν κεντρί το οποίο

είναι όργανο των θηλυκών ατόμων. Επίσης δεν έχουν κατάλληλα όργανα

για περισυλλογή νέκταρος ή γύρης.

Μια δυνατή αποικία έχει περίπου 300 κηφήνες. Αλλά κατά την διάρκεια

της εποχής που η τροφή είναι λίγη, οι εργάτριες σπρώχνουν τους κηφήνες

έξω από την αποικία. Εκεί πεθαίνουν λόγω του ότι δεν είναι ικανοί για

συλλογή τροφής. Η μοναδική λειτουργία των κηφήνων είναι να

52

γονιμοποιούν την βασίλισσα. Το ζευγάρωμα γίνεται στον αέρα (πτήση)

και μακριά από την κυψέλη. Όταν ο καιρός είναι καλός, μερικοί δυνατοί

κηφήνες αφήνουν την κυψέλη και απομακρύνονται περιμένοντας κάποια

τυχαία παρθένα βασίλισσα να επιχειρεί την πτήση ζευγαρώματος.

Κηφήνες μερικές φορές επισκέπτονται αποικίες που έχουν παρθένα

βασίλισσα. Τέτοιες αποικίες δέχονται κηφήνες από ξένες αποικίες και

έτσι έχουν μεγάλο πληθυσμό κηφήνων να θρέψουν όσο η βασίλισσά τους

είναι παρθένα. Όμως μετά το ζευγάρωμά της καταδιώκουν τους κηφήνες

έξω από την κυψέλη.

Εργάτριες είναι τα θηλυκά που δεν μπόρεσαν να αναπτύξουν πλήρως τα

σεξουαλικά τους όργανα. Κάνουν όλες τις δουλειές στην αποικία ώστε

όλα να βρίσκονται σε καλή κατάσταση. Οι εργάτριες έχουν ειδικευμένα

όργανα ανάλογα με τα ειδικά καθήκοντά τους στην αποικία.

Τα καθήκοντα εργασιών των ενήλικων εργατριών, αλλάζουν με την

ηλικία. Σχετίζονται με την φυσιολογική ανάπτυξη των διαφόρων

οργάνων και αδένων. Σε κάθε περίπτωση όμως, αυτό δεν είναι κανόνας.

Οι εργάτριες μπορεί να αλλάξουν καθήκοντα ανάλογα με τις ανάγκες της

αποικίας.

Η διάρκεια ζωής των εργατριών, ποικίλει ανάλογα με την εποχή του

χρόνου. Στην περίοδο όπου η αποικία είναι σχεδόν χωρίς δραστηριότητες

(χειμώνας), οι εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και τρεις μήνες, αλλά

όταν είναι σε περίοδο που υπάρχει έντονη δραστηριότητα, μερικές

εργάτριες μπορεί να ζήσουν έως και 6 εβδομάδες. Σε αυτές τις ενεργές

περιόδους, τις 3 εβδομάδες τις περνάει σαν εργάτρια της κυψέλης και τις

υπόλοιπες σαν μεταφορέας τροφών.

Σε περίπτωση που η αποικία για κάποιο λόγο χάσει την βασίλισσα και

δεν υπάρχουν θηλυκά αυγά ή νεαρές κάμπιες οι οποίες θα μπορούσαν να

εξελιχθούν σε νέες βασίλισσες, μερικές εργάτριες μπορούν να

γεννήσουν. Αυτό συμβαίνει διότι η απουσία βασίλισσας και των

ανάλογων ουσιών - φερορμονών της, αναγκάζει μερικές εργάτριες να

γεννήσουν αυγά. Αλλά επειδή οι εργάτριες δεν έχουν πλήρως

ανεπτυγμένα σεξουαλικά όργανα και έτσι δεν μπορούν να γεννήσουν

γονιμοποιημένα αυγά, παράγονται από αυτά τα αυγά μόνο κηφήνες.

Έτσι εάν σε προσεκτικό έλεγχο της αποικίας, διαπιστωθεί μεγάλος

αριθμός κηφήνων, μπορούμε να υποθέσουμε βάσιμα ότι υπάρχουν

εργάτριες που γεννούν. Για να το διαπιστώσουμε αυτό, θα ψάχνουμε για

κελιά εργατριών με θολωτό σκέπασμα και κελιά με περισσότερα του

53

ενός αυγά σε τυχαία διάταξη μέσα στο κελί. Μια καλή βασίλισσα γεννά

μόνο ένα αυγό σε κάθε κελί και το τοποθετεί στο κέντρο του.

Πόροι της Αποικίας

Οι μεταφορείς εργάτριες μπορεί να απομακρυνθούν έως και 3 χιλιόμετρα

από την αποικία, στην προσπάθειά τους να εξασφαλίσουν τους

αναγκαίους πόρους για την κυψέλη. Το προτιμότερο ασφαλώς είναι οι

πόροι να βρίσκονται πλησιέστερα, διότι κάθε χιλιόμετρο παραπάνω που

αναγκάζονται να διανύουν, είναι σπατάλη ενέργειας.

Οι τέσσερις βασικές ουσίες οι οποίες συλλέγονται από τις εργάτριες

μεταφορείς είναι:

Νέκταρ

Γύρη

Πρόπολις

Νερό

Το νέκταρ είναι μια ζαχαρώδης ουσία των φυτών. Είναι ευρέως γνωστό

ότι το νέκταρ σχετίζεται με τα άνθη των φυτών, όμως μερικά φυτά έχουν

νέκταρ στα φύλλα ή στους μίσχους. Το νέκταρ είναι ένα μίγμα

ζαχαρωδών και άλλων ουσιών με 70 - 80% περιεκτικότητα σε νερό.

Μεγαλύτερη περιεκτικότητα σε νερό έχει στις υγρές εποχές με πολλές

βροχές. Το νέκταρ είναι η τροφή που δίνει ενέργεια στις μέλισσες.

Οι μεταφορείς εργάτριες συλλέγουν νέκταρ και το μεταφέρουν στην

κυψέλη μέσα στο στομάχι τους. Όταν φτάσουν εκεί, το δίνουν στις

νεαρές εργάτριες οι οποίες το μετατρέπουν σε μέλι, το μεταφέρουν και το

αποθηκεύουν στα ειδικά για μέλι κελιά. Η μετατροπή σε μέλι γίνεται με

εξάτμιση του νερού που περιέχει ώστε πλέον η περιεκτικότητα σε νερό

να είναι μόνο έως 20% και με την μίξη του με ουσίες-ένζυμα που

βρίσκονται στο στομάχι των εργατριών. Οι νεαρές αυτές εργάτριες

συνεχώς βγάζουν από την προβοσκίδα τους σταγόνες από το νέκταρ που

έχουν στο στομάχι τους, μεγαλώνοντας έτσι την επιφάνεια της σταγόνας

και επιτυγχάνοντας την γρήγορη εξάτμιση του νερού που περιέχει. Η

συνεχής αυτή ροή από το στομάχι στην προβοσκίδα αναμιγνύει και τα

ένζυμα του στομάχου με το νέκταρ, τα οποία με τη σειρά τους διασπούν

τα πολύπλοκα σάκχαρα του νέκταρος σε πιο απλά.

Οι μέλισσες επίσης συλλέγουν στην κατάλληλη εποχή, το μελίτωμα, μια

έκκριση ορισμένων παρασίτων των ρητινωδών φυτών, το οποίο

μεταφέρουν στην κυψέλη και αυτό μετατρέπεται σε μέλι το οποίο έχει

δυνατή γεύση και σκούρο χρώμα.

54

Στην κυψέλη το μέλι αποθηκεύεται πάντοτε πάνω και γύρω από την

περιοχή του γόνου σε κάθε κηρήθρα ή σε κηρήθρες οι οποίες έχουν μόνο

μέλι και οι οποίες πάντα βρίσκονται στις άκρες της κυψέλης. Ενήλικες

μέλισσες τρέφονται με μέλι, ταΐζουν άλλες γηραιότερες μέλισσες και τις

κάμπιες εργατριών και κηφήνων.

Οι περισσότερες αποικίες παράγουν περισσότερο μέλι από τις ανάγκες

τους σε καλές εποχές νεκταροέκκρισης. Αυτές ακριβώς τις ποσότητες

μπορούμε να τρυγήσουμε. Με τους κατάλληλους χειρισμούς στις

κυψέλες, μπορούμε να αυξήσουμε την ποσότητα του παραγόμενου

μελιού. Απλώς αφαιρώντας μερικές κηρήθρες με μόνο μέλι (ποτέ και με

γόνο), διεγείρουμε την αποικία για περισσότερη παραγωγή μελιού αν

βεβαίως υπάρχει επάρκεια πηγών και πόρων.

Η γύρη είναι μια ουσία σε σκόνη η οποία παράγεται από τα αρσενικά

όργανα των λουλουδιών και περιέχει το σπέρμα τους. Οι μέλισσες

συντελούν έτσι στην επικονίαση, μεταφέροντας γύρη από άνθος σε

άνθος. Η διαδικασία αυτή είναι η σπουδαιότερη συμβολή της μέλισσας

στον διασταυρωμένο πολλαπλασιασμό των φυτών. Πολλές αγροτικές

καλλιέργειες διατηρούν μελισσοκομεία για την συντομότερη και

ασφαλέστερη επικονίαση της παραγωγής τους.

Οι μέλισσες που επισκέπτονται τα άνθη για την νεκταροσυλλογή, με την

επαφή τους με την γύρη που υπάρχει εκεί καλύπτουν τις μικρές τρίχες

του σώματός τους με γύρη. Περιοδικά μαζεύουν αυτή την γύρη με το

ειδικό όργανο των πίσω ποδιών, την πιέζουν σχηματοποιώντας την σε

μικρές μπαλίτσες και την αποθηκεύουν στο ειδικό καλάθι γύρης που

βρίσκεται και αυτό στα πίσω πόδια.

Η γύρη είναι τροφή για τον γηραιότερο γόνο και επίσης καταναλώνεται

σε μεγάλες ποσότητες από τις "παραμάνες" εργάτριες οι οποίες παράγουν

βασιλικό πολτό από τους αδένες κεφαλής. Η γύρη είναι η διατροφική

πηγή για πρωτεΐνες, βιταμίνες και μεταλλικά άλατα για τις μέλισσες. Η

γύρη αποθηκεύεται άμεσα σε κελλιά τα οποία περιβάλλουν τα κελιά του

γόνου ώστε να βρίσκεται εύκολα και γρήγορα από τις παραμάνες

εργάτριες.

Η πρόπολη είναι μια ρητινώδης ουσία η οποία συλλέγεται από τα φυτά.

Οι μέλισσες την χρησιμοποιούν για να σφραγίζουν μικρές ρωγμές της

κυψέλης, για να επισκευάζουν παλιές κηρήθρες και για να επικαλύπτουν

νεκρά μικρά ζώα, των οποίων το μέγεθος δεν τους επιτρέπει να σύρουν

έξω από την κυψέλη. Η πρόπολη περιέχει χημικές ουσίες οι οποίες είναι

αντιβακτηριδιακές και επουλωτικές. Έτσι με την χρήση της

55

επιτυγχάνεται ο έλεγχος των βακτηριακών μολύνσεων στο περιβάλλον

της κυψέλης. Μεταφέρεται επίσης στο καλάθι της γύρης με τα πίσω

πόδια.

Το νερό αναμιγνύεται με μέλι πριν οι μέλισσες το φάνε ή πριν ταΐσουν

τον γόνο. Οι μέλισσες επίσης χρησιμοποιούν νερό για να κατεβάσουν την

θερμοκρασία της κυψέλης στις πολύ ζεστές ημέρες, κατά τις οποίες

πολλές μεταφορείς μέλισσες ασχολούνται μόνο με την μεταφορά νερού.

Με σταγόνες νερού περιχύνονται οι κηρήθρες και οι ειδικών καθηκόντων

εργάτριες ίπτανται ανάμεσά τους δημιουργώντας ρεύμα αέρα και έτσι οι

σταγόνες καθώς εξατμίζονται κατεβάζουν την θερμοκρασία της κυψέλης.

Το νερό μεταφέρεται στην κυψέλη στο στομάχι των μεταφορέων.

Κοντινή πηγή νερού βοηθάει την αποικία καθώς μειώνει την

κατανάλωση ενέργειας για την αναζήτηση και μεταφορά του. Εάν δεν

υπάρχει φυσική πηγή νερού κοντά, ο μελισσοκόμος πρέπει να την

εξασφαλίσει με τεχνητή πηγή νερού, φροντίζοντας ώστε να είναι εύκολα

και με ασφάλεια προσβάσιμη στις μέλισσες για την αποφυγή πνιγμού

τους.

6.γ. ΜΕΛΙ

Το μέλι θεωρείται θησαυρός υγείας και δύναμης και η αξία του

εκτιμούνταν από την αρχαιότητα. Προέρχεται από το νέκταρ που

μαζεύουν οι μέλισσες από τους κάλυκες των διαφόρων λουλουδιών ή

από τις εκκρίσεις μελιτοφόρων δένδρων ή εντόμων. Με την επίδραση

των γαστρικών υγρών και ενζύμων, καθώς και διαφόρων διεργασιών του

εντόμου μετουσιώνεται πλήρως και τελικά μετατρέπεται σε αυτό το

πολύτιμο προϊόν, το μέλι. Η ιδιότητα αυτή της μέλισσας χαρακτηρίζεται

ως μοναδική και εύλογα προκαλεί τον θαυμασμό.

56

Δεν μπορείτε να φανταστείτε πόσο ωφέλιμο είναι το μέλι που βάζετε

κάθε πρωί στο ψωμί, στη φρυγανιά ή στον καφέ σας. Μπορεί να έχει

απέραντη γλύκα, αλλά δεν είναι απλώς μια γλυκαντική ύλη όπως η

ζάχαρη. Πρόκειται για ένα μοναδικό στο είδος του προϊόν, πλούσιο σε

θρεπτικά συστατικά, γνωστό από την αρχαιότητα για την ωφέλιμη δράση

του στην υγεία του οργανισμού. Σήμερα, νέες επιστημονικές έρευνες

έρχονται να πιστοποιήσουν αυτές του τις ιδιότητες.

Πώς μας ωφελεί

Μας εφοδιάζει με ενέργεια, καθώς αποτελεί πηγή απλών και

σύνθετων υδατανθράκων.

Το αντιοξειδωτικό του περιεχόμενο έχει ιδιαίτερα ευεργετική

δράση στον οργανισμό μας. Ερευνητικά δεδομένα δείχνουν ότι

ορισμένα από τα αντιοξειδωτικά συστατικά του (όπως το καφεϊκό

οξύ, το μέθυλ-καφεϊκό οξύ, το φαινυλέθυλ-καφεϊκό οξύ και το

φαινυλδιμέθυλ-καφεϊκό οξύ) έχουν σημαντική αντικαρκινική

δράση. Ειδικότερα, επιστημονική μελέτη έδειξε ότι η χορήγηση

αυτών των αντιοξειδωτικών σε πειραματόζωα ανέστειλε των

πολλαπλασιασμό νεοπλασματικών κυττάρων του εντέρου.

Με τη μορφή καταπλάσματος, έχει θετική επίδραση σε ασθενείς με

χρόνιες πληγές και έλκη. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι

περιέχει απλά σάκχαρα, τα οποία απορροφούν υγρά από την

πληγή, αναστέλλοντας έτσι την ανάπτυξη μικροβίων, τα οποία

χρειάζονται υγρασία για να επιβιώσουν και να πολλαπλασιαστούν.

Παράλληλα, το μέλι περιέχει το ένζυμο οξειδάση της γλυκόζης, το

οποίο προάγει την παραγωγή υπεροξειδίου του υδρογόνου, μιας

ουσίας με ήπιες αντισηπτικές ιδιότητες. Την αντιβακτηριδιακή του

δράση την οφείλει σε μεγάλο βαθμό στο αντιοξειδωτικό

πινοσεμπρίνη, που βρίσκεται σχεδόν αποκλειστικά στο μέλι.

Συντελεί στην καλή λειτουργία του εντέρου. Το μέλι θεωρείται ένα

από τα καλύτερα φυσικά, ελαφρά καθαρτικά. Η φρουκτόζη που

περιέχει απορροφάται δυσκολότερα και σε συνδυασμό με τη

χολίνη διεγείρει τα έντερα και προλαμβάνει τη δυσκοιλιότητα.

Θεωρείται καταπραϋντικό και χαλαρωτικό. Σύμφωνα με τους

ειδικούς, μία κουταλιά μέλι σε χλιαρό γάλα διευκολύνει τον ύπνο.

57

Το υψηλό ποσοστό φρουκτόζης, σε συνδυασμό με τα ένζυμα που

περιέχει το μέλι, βοηθά όσους βρίσκονται σε κατάσταση μέθης να

συνέλθουν πιο γρήγορα. Γι’ αυτό το σκοπό, διαλύστε 2 κουταλιές

μέλι σε λίγο χυμό λεμονιού.

Το μέλι περιέχει 17% νερό, γι’ αυτό έχει και ενυδατική δράση.

Ένα νέο αντιβιοτικό;

Σε εξέλιξη βρίσκεται μια διεθνής μελέτη για τη σύγκριση του μελιού με

υπάρχοντα αντιβακτηριδιακά φάρμακα. Η επικεφαλής της έρευνας, δρ.

Arne Simon, της Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου της Βόννης

στη Γερμανία, έχει ήδη χρησιμοποιήσει μέλι σε ασθενείς, οι οποίοι δεν

αντιδρούσαν σε θεραπευτική αγωγή. Ορισμένοι από αυτούς άρχισαν

κιόλας να αντιδρούν θετικά. Οι ασθενείς ήταν συχνά παιδιά, των οποίων

το ανοσοποιητικό σύστημα είχε εξασθενήσει εξαιτίας χημειοθεραπείας, η

οποία άφησε πληγές που ήταν ευάλωτες σε μολύνσεις. Στο 1/3 αυτών

των παιδιών χορηγήθηκαν αντιβιοτικά, ενώ συγχρόνως οι πληγές τους

καλύφθηκαν με μέλι. Χαρακτηριστικό ήταν το παράδειγμα ενός παιδιού

του οποίου οι πληγές είχαν μολυνθεί από τη θανατηφόρο ποικιλία του

χρυσίζοντος σταφυλόκοκκου, ο οποίος είναι ανθεκτικός σε ισχυρά

αντιβιοτικά. Ενώ ο οργανισμός του παιδιού δεν μπόρεσε να αντιδράσει

στα φάρμακα, απαλλάχτηκε τελικά από αυτό τον ανθεκτικό

μικροοργανισμό 48 ώρες μετά τη λήψη θεραπευτικής αγωγής με μέλι.

Μέλι για το βήχα αντί για σιρόπι;

O Ιπποκράτης συνιστούσε διάλυμα μελιού για το δυνατό βήχα και τον

ερεθισμό του φάρυγγα και του λάρυγγα. Πολύ αργότερα, την ίδια μέθοδο

ακολουθούσαν και οι γιαγιάδες μας. Φαίνεται, λοιπόν, πως είχαν δίκιο,

καθώς σήμερα πια τα επιστημονικά ευρήματα συνηγορούν σε αυτό.

Σε μια ενδιαφέρουσα πρόσφατη έρευνα, γιατροί από το Πανεπιστήμιο

της Πενσυλβάνιας μελέτησαν την αντιβηχική δράση του μελιού σε παιδιά

και εφήβους ηλικίας από 2-18 ετών και παρατήρησαν ότι μια μικρή δόση

μελιού πριν από τον ύπνο προσέφερε μεγαλύτερη ανακούφιση στα παιδιά

από το νυχτερινό βήχα σε σύγκριση με τη δεξτρομεθορφάνη, μια ουσία

κατασταλτική του βήχα που περιέχεται σε πολλά αντιβηχικά

φαρμακευτικά σκευάσματα.

58

Τι περιέχει ένα βαζάκι μέλι

Το μέλι παρέχει στον οργανισμό μας ένα πλήθος θρεπτικών ουσιών.

Είναι ένα μείγμα σακχάρων και άλλων συστατικών. Όσον αφορά τους

υδατάνθρακες, το μέλι αποτελείται κυρίως από φρουκτόζη (περίπου

38,5%) και γλυκόζη (περίπου 31%) και περιέχει σε μικρότερα ποσοστά

μαλτόζη, σουκρόζη και γαλακτόζη. Η περιεκτικότητά του σε πρωτεΐνες

είναι μικρή και σε λίπος μηδαμινή.

Περιέχει:

Πληθώρα αμινοξέων, όπως προλίνη, φαινυλαλανίνη, τυροσίνη,

βαλίνη κλπ.

Πληθώρα αντιοξειδωτικών ουσιών (βιταμίνη C, χρυσίνη,

καταλάση κλπ.).

Μικρές, αλλά ποικίλες ποσότητες ιχνοστοιχείων και βιταμινών,

όπως βιταμίνη C, βιταμίνη B6, ριβοφλαβίνη, παντοθενικό οξύ,

ασβέστιο, φώσφορο, μαγνήσιο, νάτριο, κάλιο, σίδηρο, ψευδάργυρο

κλπ.

Είδη μελιού

Θυμαρίσιο: Θεωρείται αρίστης ποιότητας μέλι. Ανήκει στα ανθόμελα, αλλά στην

πραγματικότητα αποτελεί ξεχωριστή κατηγορία λόγω των έντονων

αρωματικών και γευστικών χαρακτηριστικών του. H όψη του είναι

ιδιαίτερα ελκυστική, γι’ αυτό και το προτιμούν συνήθως οι καταναλωτές.

H μεγάλη του όμως ζήτηση οφείλεται και στο γεγονός ότι, αν αναμειχθεί

με άλλους τύπους μελιών (ακόμα και σε μικρές ποσότητες), επηρεάζει

καθοριστικά το άρωμά τους. H παραγωγή του ανέρχεται περίπου στο

10% της συνολικής παραγωγής μελιού της Ελλάδας. Oι καλύτερες

περιοχές παραγωγής θυμαρίσιου μελιού θεωρούνται τα ελληνικά νησιά

και ιδιαίτερα η Κρήτη και τα Κύθηρα.

Γεύση: Tο θυμαρίσιο μέλι έχει ευχάριστη γεύση, αλλά ορισμένες φορές,

λόγω υψηλής συγκέντρωσης σε φρουκτόζη, αφήνει μια αίσθηση

καψίματος στο στόμα.

Άρωμα: Έντονα αρωματικό μέλι.

Χρώμα: Συνήθως ανοιχτό κεχριμπαρένιο. (Tο θυμαρίσιο μέλι της

Αττικής και των Κυκλάδων είναι πιο ανοιχτό από το θυμαρίσιο μέλι της

Κρήτης, που είναι σκούρο πορτοκαλί.)

59

Κρυστάλλωση: Tο συγκεκριμένο είδος μελιού ζαχαρώνει σε διάστημα

6-18 μηνών.

Θρεπτική αξία: Tο θυμαρίσιο μέλι θεωρείται ότι έχει τονωτικές και

αντισηπτικές ιδιότητες.

Πορτοκαλιάς: Tα εσπεριδοειδή (πορτοκαλιά, λεμονιά) αποτελούν μια σημαντική πηγή

νέκταρος για την παραγωγή μελιού. Tο μέλι εσπεριδοειδών (κυρίως το

μέλι πορτοκαλιάς) είναι ιδιαίτερα αρωματικό. Παράγεται κυρίως στα

νησιά (Χανιά, Πόρο κλπ.), στην Πελοπόννησο και στην Ήπειρο

Γεύση: Εξαιρετικά ιδιαίτερη γεύση.

Άρωμα: Έντονο, υπέροχο άρωμα.

Χρώμα: Ανοιχτό κίτρινο.

Κρυστάλλωση: Κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα, γι’ αυτό καλό είναι να

καταναλώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα.

Θρεπτική αξία: Για να διατηρηθεί η θρεπτική αξία αυτού του τύπου

μελιού, θα πρέπει να καταναλώνεται σε σύντομο χρονικό διάστημα και

να προφυλάσσεται από υψηλές θερμοκρασίες.

Ερείκης (σουσουρίσιο): Υπάρχουν δύο τύποι ερεικόμελου, με διαφορετικές ιδιότητες το καθένα.

Έτσι, έχουμε το μέλι της φθινοπωρινής ερείκης και το ανοιξιάτικο μέλι

ερείκης. H ανοιξιάτικη και η φθινοπωρινή ερείκη (ή σουσούρα) είναι από

τα πιο σημαντικά μελισσοκομικά φυτά της Eλλάδας. Παράγεται σχεδόν

σε όλη τη χώρα.

Φθινοπωρινό ερεικόμελο:

Γεύση: Είναι πιο γευστικό από αυτό της ανοιξιάτικης ερείκης και

διακρίνεται για τη δυνατή γεύση του.

Άρωμα: Χαρακτηριστικό, λεπτό άρωμα.

60

Χρώμα: Κοκκινωπό.

Κρυστάλλωση: Λόγω της υψηλής φυσικής περιεκτικότητάς του σε

γλυκόζη, κρυσταλλώνει πολύ γρήγορα (περίπου μέσα σε 1-3 μήνες) και

γι’ αυτό δεν προσφέρεται για ανάμειξη με άλλα μέλια και για δημιουργία

εμπορικών τύπων (χαρμάνια). Tο μέλι αυτό ξινίζει επίσης πιο εύκολα

από τα άλλα είδη μελιού, γιατί έχει υψηλή υγρασία και μεγάλη

περιεκτικότητα σε σακχαρομύκητες.

Θρεπτική αξία: Tο ερεικόμελο (κυρίως το φθινοπωρινό) θεωρείται ένα

πολύ θρεπτικό είδος μελιού και ιδιαίτερα τονωτικό για τον ανθρώπινο

οργανισμό, γι’ αυτό και πωλείται κυρίως σε καταστήματα υγιεινής

διατροφής.

Ανοιξιάτικο ερεικόμελο:

Tο μέλι αυτό, συγκριτικά με το φθινοπωρινό, είναι πιο ανοιχτόχρωμο και

έχει διαφορετική γεύση. Xαρακτηρίζεται από υψηλή συγκέντρωση

γλυκόζης.

Καστανιάς: Παράγεται από το νέκταρ και τις μελιτώδεις εκκρίσεις της καστανιάς,

που θεωρείται καλό μελισσοκομικό φυτό και αρκετά διαδεδομένο στα

ορεινά της Ελλάδας. Στη Μακεδονία, μέλι καστανιάς συλλέγεται κυρίως

στη χερσόνησο του Αγίου Όρους.

Γεύση: Δυνατή, ελαφρώς πικρή και διαρκείας. H γεύση του

καστανόμελου είναι τόσο έντονη, που μια μικρή αναλογία μπορεί να

υπερκαλύψει τη γεύση άλλων μελιών.

Άρωμα: Έντονα αρωματικό μέλι.

Χρώμα: Ποικίλλει ανάλογα με την προέλευσή του από ανοιχτό καφέ

μέχρι σκούρο καφέ και μαύρο, αν πρόκειται για μελίτωμα.

Κρυστάλλωση: Κρυσταλλώνει αργά μετά από 1-2 χρόνια.

Θρεπτική αξία: Πλούσιο σε ιχνοστοιχεία.

Πευκόμελο: Το 65% της συνολικής παραγωγής στην Ελλάδα. Tο πεύκο, μάλιστα,

θεωρείται το σημαντικότερο μελισσοκομικό φυτό της χώρας μας. Oι

κυριότερες περιοχές παραγωγής πευκόμελου είναι η βόρεια Eύβοια, η

Xαλκιδική, η Θάσος, η Σκόπελος, η Zάκυνθος και η Pόδος.

Γεύση: Λόγω της χαμηλής συγκέντρωσης σακχάρων, δεν είναι πάρα

πολύ γλυκό.

Άρωμα: Iδιαίτερο. Kάποιοι το παρομοιάζουν με το άρωμα ιωδίου.

Xρώμα: Tο πευκόμελο είναι πιο σκούρο από το θυμαρίσιο. Eκείνο

μάλιστα που παράγεται την άνοιξη είναι πιο ανοιχτόχρωμο και πιο

διαυγές από εκείνο που παράγεται το φθινόπωρο.

61

Kρυστάλλωση: Tο πευκόμελο ζαχαρώνει σχετικά αργά, αφού η φυσική

περιεκτικότητά του σε γλυκόζη είναι χαμηλή. Συγκεκριμένα, τα αμιγή

πευκόμελα παραμένουν ρευστά, δηλαδή χωρίς να κρυσταλλώσουν, για

περισσότερο από ενάμιση χρόνο.

Θρεπτική αξία: Tο πευκόμελο θεωρείται μέλι υψηλής θρεπτικής αξίας

και αυτό οφείλεται κυρίως στο μεγάλο αριθμό διαφορετικών ουσιών που

υπάρχουν στη σύστασή του. Aπό τις ουσίες αυτές επικρατούν τα μέταλλα

και τα ιχνοστοιχεία (το ασβέστιο, το μαγνήσιο, ο ψευδάργυρος, ο

σίδηρος, ο χαλκός κλπ.), τα οποία βρίσκονται σε μεγάλες συγκεντρώσεις

στα ελληνικά πευκόμελα.

Ελάτης: Mία από τις καλύτερες και ακριβότερες κατηγορίες μελιού. Ξεχωρίζει για

τη χαρακτηριστική του εμφάνιση. Eίναι ιδιαίτερα πυκνόρρευστο.

Yπολογίζεται ότι το 5-10% περίπου του μελιού που παράγεται στην

Eλλάδα είναι ελατήσιο. Προέρχεται κυρίως από τις ορεινές περιοχές της

Eυρυτανίας, της Πίνδου, του Oλύμπου, από τα βουνά Mαίναλο,

Πάρνωνα και Xελμό στην Πελοπόννησο και από την Πάρνηθα στην

Aττική.

Γεύση: Tο συγκεκριμένο είδος μελιού διακρίνεται για την ιδιαίτερα καλή

του γεύση.

Άρωμα: Δεν παρουσιάζει έντονο άρωμα.

Xρώμα: Ποικίλλει ανάλογα με την περιοχή προέλευσής του. Έτσι, το

μέλι ελάτης από τη Bυτίνα Aρκαδίας ξεχωρίζει λόγω των κρεμ

ανταυγειών που δημιουργούνται στο εσωτερικό του και λέγεται «Bανίλια

ελάτης». Γενικά, το μέλι ελάτης έχει έντονα μελί χρώμα, σε άλλες

περιοχές πιο σκούρο και σε άλλες πιο ανοιχτό.

Kρυστάλλωση: Λόγω του χαμηλού ποσοστού γλυκόζης, δεν

κρυσταλλώνει.

Θρεπτική αξία: Eίναι πλούσιο σε ιχνοστοιχεία (κάλιο, μαγνήσιο,

φώσφορο, σίδηρο κλπ.). Περιέχει βιταμίνες σε πολύ μικρές ποσότητες,

αλλά ακόμα και αυτή η μικρή ποσότητα βοηθάει στην καλύτερη

αφομοίωση των σακχάρων από τον ανθρώπινο οργανισμό.

Ανθόμελα ποικίλης ανθοφορίας:

Πρόκειται για μια μεγάλη κατηγορία στην οποία ανήκουν πολλά είδη

μελιού. O κύριος όγκος αυτής της παραγωγής στηρίζεται κυρίως στην

ανοιξιάτικη ανθοφορία. Το ανθόμελο παράγεται από το νέκταρ των

λουλουδιών .Όταν έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά λαμβάνει την

ονομασία του φυτού από το οποίο προέρχεται. Έτσι, έχουμε μέλι

Ηλίανθου, Βαμβακιού, Πολύκομπου κ.α. Παράγεται την άνοιξη με την

ανθοφορία της ελληνικής φύσης. Είναι ανάμεικτο μέλι και οι ιδιότητές

62

του διαφέρουν ανάλογα με το νέκταρ των ελληνικών φυτών που

εισκομίζουν στην κυψέλη οι μέλισσες.

Χρώμα: Συνήθως ανοιχτόχρωμο.

Άρωμα: Δεν μπορεί επακριβώς να προβλεφθεί, συνήθως ουδέτερο.

Γεύση: Δεν μπορεί επακριβώς να προβλεφθεί, συνήθως γλυκιά.

Κρυσταλλοποίηση: Αν και είναι δύσκολο να προβλεφθεί, συνήθως 4-6

μήνες μετά τη συλλογή του.

Ηλιάνθου: Είναι ανοιχτόχρωμο μέλι που κρυσταλλώνει σε έναν με δύο μήνες. O

ηλίανθος καλλιεργείται σε μεγάλες εκτάσεις στη χώρα μας, κυρίως στη

Β. Ελλάδα, και δίνει πλούσια παραγωγή μελιού. Πρόκειται για μέλι που

είναι καλή πηγή σε πολυφαινολών. Στην κρυσταλλική του μορφή είναι

κιτρινωπό. Είναι πλούσιο σε πολυφαινόλες οι οποίες παίζουν σημαντικό

ρόλο στη ποιότητα της διατροφής μας.

Βαμβακίου: Ανοιχτόχρωμο μέλι που μετατρέπεται σε ασπρουδερό μετά

την κρυστάλλωσή του. Η κρυστάλλωση γίνεται σ'ένα με δύο μήνες από

τότε που παράγεται.

Αποθήκευση

Η κρυστάλλωση του μελιού είναι φυσικό φαινόμενο. Δεν προξενεί

αλλαγή στη θρεπτική και βιολογική αξία του μελιού. Ένα

κρυσταλλωμένο μέλι δεν είναι χαλασμένο ή νοθευμένο. Ρευστοποιείται

σε μπαιν - μαρί χωρίς να χάσει την αξία του.

63

Τα σκοτεινόχρωμα μέλια είναι πλούσια σε ιχνοστοιχεία, κάλλιο,

μαγνήσιο, φωσφόρο, σίδηρο, νάτριο, κ.λπ. Τα ανοιχτόχρωμα έχουν

ωραίο άρωμα και γεύση.

Με την πάροδο του χρόνου αποθήκευσης, η γεύση και το άρωμα του

μελιού επηρεάζονται δυσμενώς. Αυτό οφείλεται στην προοδευτική

εξάτμιση πτητικών ουσιών του μελιού που είναι υπεύθυνες για το άρωμα

αλλά και στη διάσπαση ορισμένων ζαχάρων (γλυκόζη, φρουκτόζη) που

συμβάλλουν στη γεύση του.

Η θερμοκρασία αποθήκευσης είναι ο κυριότερος παράγοντας που

επηρεάζει τη γεύση και το άρωμα του μελιού. Όσο υψηλότερη είναι,

τόσο γρηγορότερα το μέλι χάνει την αρχική χαρακτηριστική του γεύση.

Σημαντικοί παράγοντες που επηρεάζουν τα οργανοληπτικά

χαρακτηριστικά του μελιού είναι η καθαρότητα του χώρου και των

δοχείων ή βάζων διατήρησης του προϊόντος. Όταν ο χώρος αποθήκευσης

δεν είναι καθαρός, δεν αερίζεται καλά, έχει υψηλή σχετική υγρασία,

μούχλες, ακαθαρσίες ή γειτονεύει με κάκοσμους χώρους (στάβλους

κ.λπ.) γρήγορα το μέλι θα απορροφήσει τις οσμές από το περιβάλλον και

θα αλλοιωθεί.

Γενικά το αποθηκευμένο μέλι αποκτά σκοτεινότερο χρωματισμό με την

πάροδο του χρόνου. Στον πρώτο χρόνο αποθήκευσης, η αλλαγή

χρώματος γίνεται με αργούς ρυθμούς που επιταχύνονται όμως τη δεύτερη

χρονιά. Παράγοντες που επηρεάζουν την αλλαγή του χρώματος στο μέλι

είναι η θερμοκρασία αποθήκευσης, το άμεσο φως και η περιεκτικότητα

του μελιού σε φρουκτόζη, κολλοειδή, χαλκό, σίδηρο, υγρασία και

οργανικά οξέα.

Η υδρομεθυλοφουρφουράλη είναι ένα από τα δύο κριτήρια θέρμανσης

του μελιού. Όταν βρεθεί σε συγκεντρώσεις μεγαλύτερες από 40mg ανά

κιλό, φανερώνει ότι το μέλι θερμάνθηκε σε βαθμό που καταστράφηκε η

βιολογική του αξία, γι' αυτό και πρέπει να δοθεί στο εμπόριο σαν

«Βιομηχανικό». Όσο πιο όξινο είναι ένα μέλι τόσο γρηγορότερα

αυξάνεται σ' αυτό η HMF.

Η διαστάση είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό που χρησιμοποιείται σαν

κριτήριο για να διαπιστωθεί αν το μέλι θερμάνθηκε σε βαθμό που να

καταστραφεί η φυσικότητά του. Το ένζυμο αυτό μειώνεται, επίσης, με

την πάροδο του χρόνου διατήρησης του προϊόντος.

64

Με την πάροδο του χρόνου συμβαίνουν και αλλαγές στα ζάχαρα του

μελιού. Οι αλλαγές αυτές οφείλονται σε ενζυμική δράση που γίνεται

συνέχεια στη μάζα του, καθώς επίσης και στην όξινη διάσπαση των

σακχάρων. Στις συνηθισμένες θερμοκρασίες και για διάστημα περίπου

δύο χρόνων αποθήκευσης, η γλυκόζη του μελιού μειώνεται γύρω στο

13% της αρχικής τιμής, η φρουκτόζη γύρω στο 6% ενώ οι διζαχαρίτες

και πολυζαχαρίτες αυξάνουν.

Με το χρόνο διατήρησης αυξάνουν σταθερά και τα ελεύθερα οξέα που

υπάρχουν στο μέλι, ενώ η συνολική οξύτητα αλλάζει.

Η ιμβερτάση είναι το ένζυμο που διασπά τη σουκρόζη σε γλυκόζη και

φρουκτόζη. Καταστρέφεται με την αποθήκευση ευκολότερα.

Η βακτηριοστατική δράση του μελιού οφείλεται στο υπεροξείδιο του

υδρογόνου που έχει και αναστέλλεται με την παλαίωσή του. Εξαρτάται

από τη θερμοκρασία που διατηρείται και από τη φωτεινότητα του χώρου

και των δοχείων που βρίσκεται. Υψηλές θερμοκρασίες, άμεσο φως και

γυάλινα δοχεία διατήρησης επιταχύνουν την καταστροφή της

βακτηριοστατικής ιδιότητάς του.

Συμπέρασμα; Παρά το γεγονός ότι το μέλι θεωρείται από την αγορανομία

σαν προϊόν που μένει πάντα φρέσκο και εξαιρείται από την υποχρέωση

αναγραφής ημερομηνίας λήξης, εν τούτοις με την πάροδο του χρόνου

υπόκειται σε αλλαγές που το υποβαθμίζουν ποιοτικά. Τις αλλαγές αυτές

τις επηρεάζουν διάφοροι παράγοντες, με κύριο τις συνθήκες

θερμοκρασίας, καθαριότητας, αερισμού και φωτεινότητας που

επικρατούν στους χώρους αποθήκευσης.

Μέλια σωστά αποθηκευμένα για 1-2 χρόνια δεν χάνουν τις πολύτιμες

ιδιότητές τους. Το μέλι αποτελεί στοιχείο μιας σωστής διατροφής που

συμβάλλει στη διατήρηση της υγείας και στη αντιμετώπιση οργανικών

διαταραχών.

Έχει υψηλές βιολογικές ιδιότητες που στηρίζονται κατά μεγάλο ποσοστό

στη βακτηριοστατική τους δράση. Η δράση αυτή οφείλεται στο

υπεροξείδιο του υδρογόνου που έχει το μέλι. Μεταξύ των διαφόρων

μελιών υπάρχουν μεγάλες διαφορές στην ιδιότητα αυτή.

Το βαμβακόμελο από όλα τα μέλια έχει την υψηλότερη βακτηριοστατική

δράση, αφού είναι το πλουσιότερο σε υπεροξείδιο του υδρογόνου. Κατά

σειρά ακολουθούν: Βαμβάκι, Καστανιά, Ευκάλυπτος, Ακακία, Μέντα και

Θυμάρι, Πολύγονο, Πορτοκαλιά, Ανθόμελα καλοκαιριού.

65

Το μέλι συνιστάται ιδιαίτερα στις καρδιοπάθειες, στις νευρικές

διαταραχές, στις ρευματικές παθήσεις και στην αδενοπάθεια. Στα παιδιά

έχει ευεργετική δράση (αύξηση αιμογλοβίνης).

Φαρμακευτικές Ιδιότητες

Το μέλι μπορεί να θεωρηθεί σαν τροφή και φάρμακο συγχρόνως.

Μέλι ερείκης: Τονωτικό με ιδιαίτερα υψηλή θρεπτική αξία. Άριστη

τροφή για την μέλισσα και τον άνθρωπο.

Μέλι κουμαριάς: Τονωτικό χωρίς εμπορική αξία.

Μέλι ηλίανθου: Έχει θρεπτική αξία, πλούσιο σε πολυφαινόλες.

Μέλι θυμαριού: Τονωτικό, με αντισηπτικές ιδιότητες, αυξάνει την

ενεργητικότητα και τις φυσικές δυνάμεις του ανθρώπου.

Τέλος, το μέλι θεραπεύει πληγές, εγκαύματα, σταφυλόκοκκους και

μύκητες.

6.δ. ΜΕΛΙΣΣΟΚΟΜΙΑ ΚΑΙ ΥΜΗΤΤΟΣ

Ο Υμηττός από την αρχαιότητα ήταν γνωστός για το μέλι του, και αυτό

συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Οι άφθονες μέλισσες σε όλες τις πλαγιές του

βουνού, μάζευαν ακούραστα τη γύρη τους από τα θυμάρια που

αφθονούσαν. Κι έτσι το μέλι του Υμηττού ήταν εύγεστο και αρωματικό,

γιατί το λουλούδι του θυμαριού είναι η καλύτερη τροφή των μελισσών

και από αυτό βγαίνει το καλύτερο μέλι. Εκτός από το άρωμα, το χρώμα

και τη γεύση, το μέλι του Υμηττού είχε κι άλλες ιδιότητες, ιαματικές και

διεγερτικές και έδινε νιάτα, ζωή και σφρίγος σε εκείνους που το

χρησιμοποιούσαν στις τροφές τους. Τις ίδιες ιδιότητες είχε και το θυμάρι.

Οι μέλισσες που το τρυγούσαν, τρελαίνονταν όταν χόρταιναν γύρη και

νέκταρ και στροβιλίζονταν χορεύοντας στον αέρα σαν μεθυσμένες από

κάποιο δυνατό ποτό, λες και βρίσκονταν σε υπερδιέγερση.

66

Μέχρι σήμερα, στον Υμηττό υπάρχουν μελίσσια. Πολλοί μελισσοκόμοι

που μένουν στην Αθήνα τοποθετούν εκεί τα μελίσσια τους. Δυστυχώς

όμως, σύμφωνα με μαρτυρίες, κάποια από αυτά είναι εγκαταλελειμμένα

ή σε κακή κατάσταση, και υπάρχουν πολλές καταγγελίες κλοπής

μελισσιών.

Το ερώτημα είναι αν η πολιτεία θα κάνει κάτι για αυτή την κατάσταση.

Ή, ακόμα καλύτερα, εάν οι ίδιοι οι πολίτες θα κάνουν κάτι. Γιατί, αν

περιμένουμε από το κράτος... τον άλλο αιώνα, ακόμα εδώ θα είμαστε!

67

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

Μονοπατάδες στον Υμηττό, ΔΡΑΣ.Ε., 2006

http://el.wikipedia.org

http://www.melissokomia.com/

http://www.hellinon.net

http://www.vita.gr

http://www.kynigos.net.gr

http://www.spay.gr

http://www.eie.gr

http://apantaortodoxias.blogspot.gr

http://www.greatlie.com

http://www.pierce.gr

http://www.aodos.gr

http://www.hellenicnavy.gr