ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ › 2017 › 09 › cf... · ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ...

ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣΑΠΟ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΟΤΑΤΩΝ ΜΕΧΡΙ ΤΩΝ ΚΑΘ’ ΗΜΑΣ ΧΡΟΝΩΝ

ΕΙΣΑΓΩΓΗI. ΓΕΩΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

1. ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥί

Μέχρι καί της Ήωκαίνου ύποπεριόδου της Τριτογενοϋς περιόδου τοϋ Καινοζωικοϋ α’ιώνος θάλασσα εκάλυπτεν ολόκληρον την έκτασιν την κατεχομένην σήμερον υπό τών Μονιών νήσων, τής ηπειρωτικής Ελλάδος και τοϋ Αιγαίου μετά των νήσων του καί τών ακτών τής δυτικής Μ. ’Ασίας.

Ή ϋποθαλασσία αυτή γή ήρχισεν εξαιρομένη κατά χώρας από τοϋ τέλους τής ήωκαίνου ϋποπεριόδου, κατά δέ την δλι ι'όκαινον, συνεπείμ τών γενομένων τότε άλπικών πτυχώσεων, ολόκληρος ή έκτασις αυτή άναδυθεϊσα εκ τής θαλάσσης άπετέλεσε ξηράν συνεχή, γνωστήν ως Α ί γ α ι ί δ α.

Αί οροσειρά! τής Κρήτης (Λευκά ’Όρη—Ψηλορείτης—Δίκτη) έσχη- ματίσθησαν κατά την ως άνω περίοδον τών άλπικών πτυχώσεων, αποτελούν δέ τό νοτιώτερον τμήμα τοϋ τόξου τών διναροταυρικών.

Δράσεις τεκτονικά! λαβοϋσαι χώραν άργότερον, ήτοι κατά την πλει- όκαινον ΰποπερίοδον κα! την τεταρτογενή περίοδον, είχον ως αποτέλεσμα την αποκοπήν εκ τής Α’ιγαιίδος τμήματος επιμήκους, ακανόνιστου σχήματος καί περιμέτρου, άποτελέσαντος τήν νήσον Κρήτην, ήτις έλαβε τήν σημερινήν έν ταΐς κυρίαις αυτής γραμμαϊς μορφήν διά νέων τεκτονικών δράσεων, κάμψεων καί διαρρήξεων μετά μεταπτώσεων.

Διά τών τοιοΰτων δράσεων εσχηματίσθη καί ή Ιξ εγκατακρημνί- σεως τάφρος τοϋ Κρητικού πελάγους, ήτις κυρίως δίδει αφορμήν εις τήν γένεσιν τών σεισμών τής Κρήτης. Αυτή εκτεινόμενη προς Β. τής νήσου έχει διεΰθυνσιν παράλληλον προς τήν τοϋ τόξου τών διναροταυρικών πτυχώσεων, οϋτινος, ως έλέχθη, τό νοτιοπερον τμήμα κατέχει ή Κρήτη. Εκατέρωθεν τών κατά τήν αυτήν διεΰθυνσιν βαινουσών οροσειρών τής Κρήτης ή θάλασσα έχει ικανόν βάθος, τό όποιον μεταξύ Ταινάρου καί Κρήτης φθάνει τά 4400 μέτρα, μεταξύ

ι) Βλ. κυρίως : α) A. Philipp s o n ; Ea tectonique de l’Egeide «Ann. de Geogr.» No 32, 1898. Paris' β)Φ. N έ γ ρ η ς, κατάκλισις καί καταβύθισις τής Α'ίγηίδος «Πρ. Άκαδ. Άθ.» Τ. 2, 1927, σελ. 255—258' γ) Γ. Γ ε ω ρ γ α' λ α ς : Αίγηίς (Μ.Ε.Ε. Τ. 2, 1927, σελ. 447 κ. έ.)· δ) Γ. Γεωργαλάς: Κρήτη (γεωλογία) (Μ.Ε.Ε. Τ. 15, 1981, σελ. 157).

Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly22/09/2017 10:48:04 EEST - 62.1.56.68

461 Έλευθ. Κ. Πλατάκη

δέ Σαντορίνης και Κρήτης τά 3400 μέτρα. Εις την τάφρον ταΰτην αποδίδονται καί τά φαινόμενα τοΰ ήφαιστειακοΰ άξονος τοο νοτίου Αιγαίου.

Αί τεκτονικοί δράσεις εν Κρήτη δεν έπαυσαν είσέτι, άφ’ οΰ καί κατ’ αυτήν την ιστορικήν περίοδον εΐχον ως αποτέλεσμα φαινόμενα εξάρσεων μέν κατά τά δυτικά καί νότια τής Νήσου, καθιζήσεων δέ κατά τά BA 2 3.

2. ΓΕΩΛΟΓΙΚΗ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ

Αί επί τής νήσου γεωλογικοί έρευναι κατέδειξαν, δτιτό ύπόβαθρον άποτελεΐται εκ κρυσταλλοσχιστωδών πετρωμάτων καί δή σχιστολιθικών τοΰ παλαιοζωικού μάλλον αίώνος.

Έπί τούτων έπικάθηνται:1) τό σύστημα των ασβεστόλιθων των Λευκών Όρέων'2) ασβεστόλιθοι τοΰ Τριασίου καί φλύσχης3 άνήκοντες εις τήν ορει

νήν ζώνην Ώλονοΰ - Πίνδου'3) ασβεστόλιθοι τοΰ Ίουρασίου, τής ζώνης Παρνασσού - Γκιώνας"4) ασβεστόλιθοι καί φλύσχη τής ζώνης τής κεντρικής Πελοποννή-

σου' καί5) πλακώδεις ασβεστόλιθοι μέ φλύσχην.Έκ των εκρηξιγενών χαρακτηριστικοί είναι οί δφεΐται.’Ακολουθούν στρώματα τοΰ Καινοζωικοΰ καί δή μειοκαινικά καί

πλειοκαινικά άσυμφώνως επικαθήμενα έπί τοΰ συστήματος των παλαιοζωικών καί μεσοζωικών. Τά νεογενή ταΰτα στρώματα είναι άσβε- στολιθικά, μαργαϊκά καί κροκαλοπαγή, κατά τον σχηματισμόν δέ άλλα μέν θαλασσογενή, άλλα δέ λιμνογενή. Έπί τούτων είναι αποτεθειμένα τεταρτογενή στρώματα μέ απολιθώματα θηλαστικών.

Μεταξύ τών πρώτων ερευνητών τής γεωλογικής κατασκευής τής Κρήτης συγκαταλέγεται δ’Άγγλος S pratt4. Γεωλογικός χάρτης τής νήσου μετά γενικής γεωλογικής μελέτης έδημοσίεχί&η υπό τοΰ Γάλλου V. Raul in5. Έπηκολοΰθησαν αί έρευναι τών ’Ιταλών V. S i m ο-

2) Βλ. προχ. Ν. Π α π α δ ά κ η ς, Έπί ενός γεωλογικού φαινομένου έν Κρήτη, Χανιά 1937.

3) Σύστημα παλαιοτριτογενών κυρίως πετρωμάτων άποτελουμένων έξ επαλλήλων στρωμάτων αργιλικών σχιστόλιθων καί ψαμμιτών μέ ένστρώσεις ασβεστόλιθων.

J) Travels and Researches in Crete, London 1865 (δύο τόμοι).5) Description physique de Γ ile de Crete, Paris 1869 (τόμοι δύο).


Οί σεισμοί τής Κρήτης 465

nel 1 i6 και G. Bonarelli7 * *. των Γάλλων A rdai 1 lon8 καί F. Cayeax’, τοϋ Γερμανού F abr i c i u s 10, τοϋ Έλληνος Χαλίκι- οπούλου11 κα'ι τέλος των Γερμανών Ν. Creutzburg12 13 * καί C, Renz11. Γεωλογικούς χάρτας τής Κρήτης έδημοσίευσαν οί Spr’att (1 : 340.000), R a u 1 i n (1 : 300.000) καί Χαλίκι ό π ο υ λ ο ς (τής Σητείας, 1 : 100.000) ι4.

II. Η ΣΕΙΣΜΙΚΟΤΗΣ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ 15Έκ των αναγραφόμενων εν τοΐς έπομένοις σεισμών καταδεικνύε

ται δτι ή Κρήτη αποτελεί χώραν, ήτις πολλάκις έδοκιμάσθη υπό σεισμών καί δέον νά καταταχθή μεταξύ τών πλέον σεισμοπλήκτων περιο

6) Appunti sulla costituzione geologica dell’ isola di Candia, «Atti della R. Acc. dei Lincei», t. 3, pp. 236—z6S, Roma i86j.

’) Appunti sulla costituzione geologica dell’isola di Creta, «Atti della R. Acc. dei Lincei» Metnorie, t. 3, pp. 518—547, Roma 1901.

0 «Annales de Geographie» (15 Nov. 1901).0 a) Sur les rapports tectoniques entre la Grece et la Crete oeciden-

tale, «C. R. de 1’ Acad, des Sc.» Paris t. 134, 1902 τής 12 Μαΐου β) Sur la composition de Γ age des terrains metamorphiques de la Crete, ε. ά. 134, 1902 τής 20 Μαΐου. γ) Existence du jurassique et de 1’ infracretace dans 1’ xle de Crete, ε. ά. 136, 1903. 8) Existence du Pontique marin a Pile de Crete, ε. ά. 152, 1911 καί ε) Le Miocene moyen de Γ lie de Crete ε. ά. 152, 1911, pp. 637—639.

10) Die Insel Kreta, Geogr. Beischrift, Leipzig 1897, σελ. 361—380, 425-442, 489-507.

“) Sitia, die Osthalbinsel Kreta’s. Eine geographische Studie. Ve- r6f. Inst. Meeres - und Geogr. Instituts, Berlin 1903.

12) a) «Kreta», Leben und Eandscbaft, «Zeitscbr. der Gesel. fiir Erd- kunde zu Berlin», 192S, άρ. 1, 2, σελ. 16-28. β) Die Landschaft der Insel Kreta, «Verhandlungen und Wissenschaftliche Abhandlungen des 22. deutschen Geographentages zu Karlsruhe» 7 bis 9 juni 1927, σελ. 155-163.

13) a) Geologische Voruntersuchungen auf Kreta, «Πρακτ. Άκαδ.ΆΙΚ» t. 5, 1930, σελ. 271—280, β) Zur Geologie von Sitia, der Osthalbinsel Kre- tas, «Πρ. Άκαδ. Άϋ.» t. 7, 1932, σελ. 105—109.

“) Πλήν τών Ανωτέρω διά τήν γεωλογίαν τής Κρήτης βλ. καί : α) Τ a u- bert, D., Versuch einer landshaftskundlichen Darstellung der Insel Kreta, Hamburg 1921· β) Kuhn, O., Eine mittelmiocane Zwergfauna aus Kreta und die Entstehung mariner Zwergfaunen. «Zentralbl. f. Min. etc» 1936, Abt. B, No 6, pp. 225—270. γ) Kiihn, O., Die Korallen und Bry- ozoen des Tegels von Kreta. «Πρ. Άκ. ’AO.» τ. 11, 1936, σελ. 171—181. δ) Ralli, Zoe, Beitrage zur Kenntnis des Neogens in Kreta, «Πρ. Άκ. Ά0·.» τ 15, 1910, σελ. 443—448. Ή βιβλιογραφία ή άναφερομένη είς τήν γεωλογίαν τής Κρήτης είναι εκτενής.

15) Περί τοΰ Φεματος τούτου βλ. κυρίως: α) J. Schmidt, Studien fiber Erdbeben, Eeipzig 1879 (εφ’ εξής Schmidt 1.)' β) Mont ess us

ΚΡΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ A. 30



χών τής 'Ελλάδος. Έντονος, άλλα και συχνή σεισμική δρασις εμφανίζεται κυρίως εις τάς Β. και ΒΑ. άκτάς τής Νήσου, ήτοι εις την παρά την ακτήν ζώνην την διήκουσαν από Ρεθυμνης δώ 'Ηρακλείου προς Σητείαν, τής οποίας ζώνης τα νεογενή πετρώματα ίσχυρώς δοκιμάζονται υπό σεισμών. 'Η έντονος σεισμική δρασις εν Κρήτη συνάγεται δχι μόνον εκ των συμβάντων κατά τούς τελευταίους αιώνας σεισμών, άλλα καί εκ τών τής άπωτάτης άρχαιότητος, οΐτινες πολλάκις επληξαν τάς άκμαζοόσας κατά τήν Μινωικήν καί Ελληνικήν εποχήν πόλεις τής Κρήτης. Πολλαι τών καταστροφών τών ανακτόρων τής Κνωσού καί άλλων πόλεων τής Κρήτης αποδίδονται εις τήν σεισμικήν δρασιν, δπως π. χ. ή τελεία καταστροφή τοϋ ανακτόρου τής Κνωσού κατά to τέλος τής MM II εποχής 18 καί τό τέλος τής MM III16 17. Κατά τον Arth. Evans18 πάσαι γενικώς αί καταστροφαί τών πόλεων τής Μινωικής Κρήτης δέον ν' άποδοδώσιν εις σεισμούς.

"Αξιόν παρατηρήσεως είναι τό γεγονός, ό'τι καί οί σεισμοί τής Μι- νωικής Κρήτης έπληττον τάς ιδίας περιοχάς τάς οποίας πλήττουν καί σήμερον οί σύγχρονοι σεισμοί, ώφείλόντο επομένως εις τήν αυτήν σει- σμογόνον αιτίαν εις ήν καί οί σημερινοί καί είχον καταστρεπτικάς συνέπειας, ως και πολλοί σεισμοί τών μ. X. αιώνων (1490, 1508, 1810, 1856, 1926).

Οί σεισμοί τής Κρήτης ως έλέχ&η ήδη, είναι αποτέλεσμα τεκτονι

de Β alio re, La Geogr. seismologique, Paris 1905, pp. 277—280" γ) N. Criticos, Sur la sismicite des Cyclades et de la Crete «Ann. Obs. d’ A.»t. IX, 1926, p.p. 77—109 καί «Πρακτ. ’An. Άθ.» τ. 1,1926, σελ. 156-160. δ) Γ. Γειοργαλας. Κρήτη (σεισμοί) καί Μ. Ε. Ε. τ. 15, 1931, σελ. 157-158' ε) Μαραβελάκις, Μ. Συμβολή εις τήν γνώσιν τοΰ ιστορικού τών σεισμών τής 'Ελλάδος καί τών γειτονικών αυτής χωρών έκ τών ενθυμήσεων «Έπιστ. ’Επετ. Φυσ. Σχ. Πανεπ. Θεσσ)νίκης», τ. 5, 1931, σελ 101. (‘Εφ’ εξής Μαραβελάκις)· στ) A. S i e b e r g, Untersuchungen fiber Erdbeben und Bruch- schollenbau ira ostlichen Mittelmeergebiet, Jena 1932, σελ. 205-210. (’Εφ’ εξής S i e b e r g).

16) Βλ. Χρονολογικόν Πίνα α εις : J.D.S. Pendlebury, 'Οδηγός τοϋ Μινωικοΰ ανακτόρου τής Κνωσού καί τών παραρτημάτων του. Μετάφρ. Νικ. Πλάτωνος, Ηράκλειο 1950, σελ. 14. (’Εφ’εξής : Pendlebury).

17) Βλ. Σπ. Μαρινάτος, Ή Κρήτη καί ό Χεττιτικός - Μικρασιατικός κόσμος κατά τήν δευτέραν χιλιετηρίδα π. X , «Μικρασιατικά Χρονικά», τόμος Α', Άάήναι 1938, σελ. 72—89, (έφ’ εξής Μαρινάτος 1). "Οτι ή περί τό 1500 ολοκληρωτική καταστροφή τών μινωικών κέντρων ώφείλετο εις έκρηξιν τοϋ ηφαιστείου τής Θήρας είναι επιστημονικούς δυσπαράδεκτον.

ls) The Palace of Minos at Knossos, London 1921 — 1935, vol II, part. J, σελ. 1, 18—20,286 κ. έπ., 312—325, 347 κ. έ., 360 κ. έ. (έφ’ εξής Evans)


01 σεισμοί τής Κρήτης 467

κών δράσεων, αΐτινες αρχήν έχουν κυρίως την προς Β. τής Νήσου ύποθαλασσίαν τάφρον, την σχηματισθεΐσαν κατά την πλειόκαινον ύπο- περίοδον τής τεταρτογενούς περιόδου τού καινοζωικοΰ «ϊώνος. 'Ως παρατηρεί ό Καθηγητής Ν. Α. Κρητικός19, ή τάφρος αύτη ειχεν ώς αποτέλεσμα οχι μόνον τά ηφαιστειώδη φαινόμενα τού ήφαιστειακοΰ άξονος τού νοτίου Αιγαίου, άλλα και τήν αστάθειαν τών περιοχών εκείνων, αφορμήν τών συμβαινόντων εν αυταΐς σεισμών. Λόγιρ ακριβώς τής άσταθείας ταυτης εξακολουθούν έτι καί σήμερον20, καί δή παραλ- λήλως τών ρηξιγενών γραμμών τού Κρητικού πέλαγους, τεκτονικά! μετακινήσεις, αίτινες έχουν ώς αποτέλεσμα τήν δημιουργίαν τεκτονικών σεισμών επί τής Νήσου. Καί ή ετέρα πλευρά τής Κρήτης, ή προς τό Λιβυκόν πέλαγος, παρουσιάζει φαινόμενα άσταθείας21 καί επομένως περιέχει κραδασμικάς εστίας έκ τών οποίων προήλθον, κατά σχετικός παρατηρήσεις, σεισμοί.

Έκ. τού καταλόγου τών σεισμών συνάγεται, οτι οί μάλλον καταστρεπτικοί σεισμοί υπήρξαν οί περί τό 2100, 1750, 1600, 1570, 1550, 1400 π. X. καί οί τών ετών 363 π. X., 65, 365, 448, 1246, 1304, 1353, 1490, 1508, 1547, 1604, 1663, 1717, 1780, 1810, 1856, 1910 καί 1926 μ. X. 'Υπελογίσθη δτι κατά μέσον ορόν άνά 50ετίαν περίπου συμβαίνει είς καταστρεπτικός σεισμός, δείγμα καί τούτο τής μεγάλης άσταθείας τών περί τήν τάφρον τού νοτίου Αιγαίου περιοχών.

III. ΕΡΕΥΝΑΙ ΠΕΡΙ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΙΙΣ ΚΡΗΤΗΣ

Περί τινων σεισμών τής Κρήτης άναφέρουν εκ τών Αρχαίων καί Βυζαντινών συγγραφέων, ιστοριογράφων καί χρονογράφων κυρίως οί Ga ius Plinius Secundus (A' αϊ.), Φλάβιος Φιλόστρα* τος (Γ' αί.), Ζώσιμος (Ε'αϊ.), Θεοφάνης ό Βυζάντιος (ΣΤ' αϊ.), δ χρονογράφος Ιωάννης Μαλάλας (ΣΤ' αί.), οί ιστορικοί Γεώργιος Κεδρηνός (ΙΑ' αί.) καί Γ ε ώ ρ γ ι ο ς Π α- χυμέρης (ΙΓ' αί.). Τούτων τός σχετικός συγγραφάς άναφέρομεν έν τή Βιβλιογραφίφ.

Έκ τών νεωτέρων πρώτος ό Alexis Perrey έδημοσίευσε πραγματείαν, εν ή άναφέρεται αριθμός τις (31) σεισμών τής Κρήτης, υπό τον τίτλον : «Memoir e sur les treinblements ds errc r assent is dans la Peninsula Turco-Hellenique et en Syrie». Acad Roy. de

19) «Πρακι. Άκαδ. Αθηνών», t. 1, 1926, σελ. 156—460,20) Γ ε ω ρ γ α λ ά ς, σελ. 157—158.3Ι) ιΠρ. ’Α,καδ. Άθ.» τ. 1, 1926, σελ. 159.


468 Έλευθ. Κ. Πλατάκ.η

Belgique, Mem. cour. t. XXIII, 1850. Ό φυσιογραφικώς έρευνή- σας την Κρήτην Γάλλος Victor Raulin εδημοσίευσε κατάλογον σεισμών τής Κρήτης, άντλών εκ τοΰ Perrey και άλλων πηγών. Ό κατάλογος οΰτος, αριθμών 39 σεισμούς 22, περιελήφθη εις τάς σελίδας 424—4302 τοΰ πρώτου τόμου τοϋ συγγράμματος του : «Description Physique de l’ He de Crete», Paris 1869.

Τον κατάλογον τούτον, τοΰ Raulin αντέγραψε και συνεπλήρωσεν ό Ν. Σταυράκης μέχρι και τοϋ 1888, άναγράψας 47 σεισμούς, συμπεριέλαβε δέ τοΰτον εις τάς σελίδας 107—111 τοϋ συγγράμματος του: «Στατιστική τον πληϋ·νσμον τής Κρήτης μετά διαφόρων γεωγραφικών, Ιστορικών, αρχαιολογικών, εκκλησιαστικών κ.λ.π. ειδήσεων περ'ι τής

Νήσον», Άθήναι 1890.’Αριθμόν τινα σεισμών τής Νήσου συμπεριέλαβεν ό άλλοτε διευ

θυντής τοΰ Αστεροσκοπείου Αθηνών J. Schmidt εις τό έργοντου «Studien iiber Erdbeben», Leipzig 1879 23.

'0 A. Si eb erg έν τώ έργω του: « Untersuchungen iiber Erdbeben und Bruchschollcnbau im ostlichen Mittelmeergebiet». Jena 1932, σελ. 208—210, παραθέτει κατάλογον σεισμών τής Κρήτης από τι ΰ 1890 π. X. μέχρι τοϋ 1930 μ. X. Έν τφ καταλόγφ τούτα) δεν αναγράφονται πάντες οί σεισμοί οι άναφερόμενοι εις τούς καταλόγους τών «Annales» τοΰ ’Αστεροσκοπείου ’Αθηνών, έκ δέ τής περιόδου 1889—1912 αναγράφονται μόνον 7. 'Ο συνολικός αριθμός τών σεισμών τοΰ καταλόγου τοΰ Sieberg, έκτος τών ειλημμένων έκ τών «Annales», είναι 76.

Μετά τό έτος 1883 δεν έχομεν συστηματικήν καταγραφήν τών σεισμών τής Κρήτης μέχρι και τοΰ 1912. Διά τήν περίοδον ταύτην ήδυ- νήθημεν νά καταγράψωμεν έκ διαφόρων πηγών άναφερομένων έν τή οικεία θέσει 11 έν δλφ σεισμούς, ών 7, ως έλέχθη, αναφέρει δ Sieberg.

’Από τοΰ έτους 1913 μέχρι και τοΰ 1930 υπάρχει επιστημονική καταγραφή τών σεισμών τής Κρήτης κατά τάς παρατηρήσεις τών μετεωρολογικών σταθμών τής Νήσου και τοΰ Γεωδυναμικού τμήματος τοΰ ’Αστεροσκοπείου ’Αθηνών.

22) Τούς μή άναφερομένους υπό τοϋ Ρ. σεισμούς σημειώνει ό R. έν τφ καταλόγφ του δι’ αστερίσκου. Ό R. προσείΐεσεν 8 σεισμούς εϊς τούς υπό τοΰ Ρ. άναφερομένους 31.

23) Βλ. καί α) J. Schmidt, πραγματεία περί τοϋ σ. τοΰ Αίγιου, Άθήναι 1837 (έφ’ έξης : S c hm i d t 2) καί β) J. Schmidt: Πραγματεία περί τοΰ σ. τής Κεφαλληνίας, Άθήναι 1867 (έφ’ εξής .’Schmidt 3)·



Οί κατάλογοι οΰιοι έδημοσιεόβησαν εις τά : «Annales de l’Obser- vatoire National d’ Athenes», ώς κάτωθι:

1) Catalogue des tremblemcnts de terre observes en Grece pendant les annees 1912—1914 (t. VII, 1916. pp. 338—360). Άνα- φέρονται 4 σεισμοί άπό tot' 1913.

2) Observations sismologiques faites en Grece pendant les annees 1015—1918 (t. VIII, 1926, pp. 503—644). Άναφέρονται 25 σεισμοί.

3) Observations sismologiques faites en Grece pendant les annees 1919—1922 (t. IX, 1926, pp. 507—610). Άναφέρονται 35 σεισμοί, παρατίθεται δέ καί χάρτης.

4) Observations sismologiques faites en Grece pendant les annees 1923—1920 (t. X, 1928, pp. 413—539). Άναφέρονται 26,σεισμοί.

5) Observations sismologiques faites en Grece pendant les annees 1927—1930 (t. XII, 1932, pp. 62—138). Άναφέρονται 45 σεισμοί.

’Ήτοι από τού 1913 μέχρι και τοϋ 1930 έχουν καταγραφή εις τά «Annales» έν συνόλφ 135 σεισμοί τής Νήσου2>.

Άπό τοϋ 1926 καταγράφονται επίσης οί σεισμοί υπό τοϋ Μετεω- ρολογικοΰ Σταθμοϋ τοϋ Πρακτικοϋ Λυκείου Χανίων 24 * 26.

Πλήν τών ανωτέρω συστηματικών καταγραφών άναφέρονται σεισμοί τής Κρήτης και είς τά υπό τοϋ Μεν. Παρλαμά έκδοθέντα ημερολόγια τών Κ. Κ ο ζ υ ρ η και Σ τ ε φ. Νικολαΐδου (βλ. βιβλιογραφίαν) καί είς έτέρας πραγματείας, τάς οποίας άναφέρομεν έν τή βι- βλιογραφίφ.

Ό αριθμός τών σεισμών τών περιλαμβανόμενων είς τον ύπ’ έμοϋ παρατιθέμενον κατάλογον ανέρχεται είς 275 2β.

24) Ό Sieberg αναφέρει 3 σεισμούς τής περιόδου 1913—1930 μή πε- ριεχομένους είς τούς καταλόγους τών «Annales».

2δ) Τό 1935 είς Χανιά μοί επετράπη εύγενώς υπό τοϋ ’Λ. Κνιδάκι νά λάβω άντίγραφον τοϋ καταλόγου τών άπό τοϋ 1926 καταγραφομένων υπό τοϋ ίδιου σεισμών. Τοΰτο μετ’ επιστολής τοϋ κ. 2 π. Μαρινάτου σχετικής μέ τήν καταστροφήν τών πόλεων τής Κρήτης άπωλέσδησαν τό 1941 έν Λαρίση καί δέν ήδυνήδην δυστυχώς νά έχω ταϋτα υπ’ όψει κατά τήν σύνταξιν τοϋ προκειμένου καταλόγου.

2β) Έκ τούτων οί τών ετών: 1650 ή 1600, 1550 ή 1500 π. X. καί μ. X. 448, 1353, 1539, 1629, 1616, 1717, 1810 (Σ)βρ.), 1817, 1831, 1833 (Άπρ, 14), 1833 (Άπρ. 15), 1833 (Άπρ. 17), 1833 (’Απρ. 23), 1837 (Ίαν. 25), 1838 (Νοεμ. 27), 1838 (Δεκ. 27), 1858 (Ίουν. 16), 1858 (Όκτ. 16), 1861 (Νοεμ. 29), 1862 (Ίαν. 5), 1862 (Μαρτ. 28), 1862 (Άπρ. 10), 1862 (Μαΐου 21), 1862 (Ίουν. 1),


470 ΈλευίΕ Κ. Πλατάκή

Την πιθανήν έ'ντασιν τών σεισμών, δΤ δσοϋς δεν είχε καθυρισΰη αυτή, εξειιμήσαμεν εκ των αποτελεσμάτων των κατά την δεκάβαθμον κλίμακα των R ο s s i—F o i' e 1.

Αί ήμερομηνίαι των προ τοϋ έτους 1582 (καθ’ ο εγένετο ή αλλαγή τοΰ ημερολογίου) σεισμών άνεγράφησαν κατά τό Ίουλιανόν ήμερολό- γιον, αί δέ μετά τούτο κατά τό Γρηγοριανόν. 'Ως χρόνος έλήφθη ό μέσος χρόνος της Άνατολ. Ευρώπης από μεσονυκτίου, διά δέ τούς έκ τών «Annales» τοΰ Άστερ. Αθηνών ληφθέντας υ της Δυτ. Ευρώπης (Greenwich) από μεσονυκτίου ?Τ.

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΩΝ ΣΕΙΣΜΩΝ ΤΗΣ ΝΗΣΟΥ ΚΡΗΤΗΣ

I. ΟΙ ΠΡΟ ΝΕ ΣΤΟΥ ΣΕΙΣΜΟΙ

Περί τό 2100 (τέλος της ΜΜΙα). Σεισμός καταστρεπτικός καταστρέφει σχεδόν όλοσχερώς την Κνωσόν

18G2 (Ίουν. 1S), 1862 (Ίουν. 21), 1863 (Άπρ. 16), 1863 (Όκτ. 10), 1866 (Ίουν. 2), 1865 (Ίουν. 5), 1865 (Ίουν. 13), 1866 (Ίουν. 3), 1866 (Αΰγ. 19), 1877 (Φεβρ. 21), 1867 (Σ)βρ. 19 κοί 20), 1869 <Μαρτ. 28), 1870 (Άπρ. 14), 1870 (Ίουν. 24), 1870 (Λύγ. 6), 1870 (Νοεμ. 14), 1870 (Νοεμ. 20), 1870 (Νοεμ. 29), 1871 (Ίουλ. .17), 1874 (Δεκ. 9), 1876 (Άπρ. 18), 1876 (Άπρ. 25), 1816 (Μαΐου 7), 1830, 1881 (Δεκ. 28), 1884 (Νοεμ. 5). 1886 (Όκτ.), 1886 (Νοεμ. 22), 1891 (Άπρ. 20), 1894 (Άπρ. 27), 1902 (Ίουλ. 29) καί 1902 (Ίουλ. 25—31), ήτοι έν δλω 58, ύφ’ ήμάν πρώτων καταχωρίζονται ε’ις συστηματικόν περί τών σεισμών της Νήσου κατάλογον.

SI) Ό κατάλογος τών σεισμών, τόν όποιον παραθέτομεν δέν είναι βεβαίως πλήρης; ιδίως διά τήν πρό τοϋ 1Η' αίώνος περίοδον. Είδικώτερον διά τήν περίοδον τών ετών 1400—400 π. X. τό κενόν είναι λίαν αισθητόν. Αλλά καί διά τήν περίοδον 1889—1912 ή καταγραφή είναι ελλιπής' ίσως μόνον είς τό ς Κρητικάς εφημερίδας τών ετών εκείνων δυνατοί νά άνευρη τις πληροφορίας. Ή πληρέστερα σειρά τούτων εύρίσκεται είς τό έν Χανίοις Ιστορικόν Άρχεΐον Κρήτης. Έκ τούτων, ευρισκομένων ούχί είς πλήρεις σειράς είς τάς έν Άθήταις δημοσίας βιβλιοθήκας, έλαχίστους σεισμούς ήδυνήθημεν νά καταγράψωμεν. Οι πρό τοϋ 1846 σεισμοί, πλήν έλαχίστων, δέν έχουν τυχει επιστημονικής έπεξερ- γασ,ίας. Διά τοΰτο άναφέρομεν δι’ αυτούς δ,τι σχετικόν άνεύρομεν, ακόμη και στίχους ποιητών τής εποχής, άν καί έχομεν τήν γνώμην, δτι οί στιχοπλόκοι εκείνοι έν τη περιγραφή διά στίχων φυσικών φαινομένων, έλάμβανον μεν αφορμήν έκ τούτων, ήντλουν δέ κυρίως έκ τής φαντασίας των. Έκ τοιούτων και άλλων περιγραφών έξηγάγομεν δσα ήδυνήθ-ημεν συμπεράσματα, άφήνοντες εις τούς είδικώς είς τήν μελέτην τών σεισμών έγκύφαντας τήν λεπτομερεστέραν επιστημονικήν· επεξεργασίαν.

’•(.Evans Ρ. Μ. II, σελ. 320, βλ. καί Γ εωργαλάν, σελ. 157—158. Δέον νά σημειωΰή δτι ό χρονολογικός προσδιορισμός δίδεται βάσει τοΰ ύπύ τοΰ Evans καθ-ορισθέντος πίνακος, δστις υπό άλλων αρχαιολόγων βραδύτερον έπεβραχύνάη λόγιρ τής αντίστοιχοι, έπιβραχύνσεως τής αιγυπτιακής καί μεσοπο- ταμιακής χρονολογίας.



Περί τό 1890 (τέλος της ΜΜΙΙα). Σεισμός εν Κνωσώ μέ καταστρεπτικά αποτελέσματα 23.

Περί τό 1750 (τέλος τής ΜΜΙΙ εποχής). Σεισμός κατασιρέψας όλο- κληρωτικώς τά παλαιότερα ανάκτορα τής Φαιστού, τής Κνωσού καί των Μαλίων30.

1650 (τέλος τής ΜΜΙΙΙα). Σεισμός έν Κρήτη81, καταστρέψας έκ θεμελίων την Κνωσόν.

J.570 (περί τό τέλος τής ΜΜΙΙΙβ). Σεισμός έπενεγκών ούσιαστικάς καταστροφάς εις την Κνωσόν32.

Περί τό 1500 (τέλος τής ΥΜΙα). Σεισμός έπενεγκών μεγάλας καταστροφάς εις Κνωσόν, Φαιστόν, Μάλια, 'Αγ. Τριάδα, Άποδούλου, Σκλαβόκαμπον, Τόλισον, Άμνισόν, Νίρου, Γουρνιά, Ψείραν, Παλαί- καστρον, Ζάκρον. 'Ομοίως ΰπέστησαν καταστροφάς ιερά σπήλαια ως τό τού Άρκαλοχωρίου 33.

Περί τό 1400. Σεισμός έν Κρήτη καταστρεπτικός. Τό δεύτερον άνά- κτορον τής Κνωσού κατεστράφη υπό τούτου ,4.

368. Σεισμός έν Κρήτη καθ’ ον κατεστράφησαν πολλαί έκ τών εκατόν πόλεων αυτής35. Κατά Πλίνιον38 κατεστράφησαν εξήκοντα πόλεις.

267. Σεισμός έν Κρήτη κατά Sieberg37.

II. ΟΙ ΜΕΤΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΕΙΣΜΟΙ

66. Περί τού σεισμού τούτου ό βυζαντινός χρονογράφος I. Μα-

2S) Evans, αύτ. σελ. 320. Βλ. καί Sieberg, σελ. 208.30) Αυτόθι, σελ. 320. Βλ. καί Μαρινάτος 1, σελ. 72—89’ βλ. καί Γε-

ω ρ υ α λ ΰ ν, σελ. 157 καί Pendlebury, σελ. 2δ.31) Αυτόθι, σελ. 320. Βλ. καί Μ.Ε.Ε. Τ. 14, 1930, σελ. G17.32) Αυτόθι, σελ. 320. Βλ. ομοίως Γ εωργαλάν, σελ. 167 καί Sieberg

σελ. 208.33) Κατά Μαρινάτου 1, σελ. 72—89. Βλ. ομοίως : «Κρητικοί Μελέται»,

Α', 1—2 τοΰ 1933, σελ. 61—67, Evans) αύτ. σελ. 320 καί Pendlebury, σελ. 27, 52, 56. )

3‘) Evans, αύτ. σελ. 320. 'Ομοίως βλ. Γεωρ χαλάν, σελ; 157 καί Μαρινάτου 1, σελ. 72—89. Διά τόν σ. τοϋτον καί τούς τών ετών 2100, 1750, 1570 βλ. έφημ. Le Messager d’Alhenes, 2314)6-3-1930 καί «Bull. Soc Beige d’Astr.» τοΰ 1930, σελ 175—176.

3S) Βλ. Dapper, σελ. 396 (παραπέμπομεν πάντοτε εις τήν Γαλλικήν εκδοσιν).

3e) Dapper σ. 396. Βλ. ομοίως: Raul in, σελ. 423, Σταυρό κ η ν, σελ. 107, Γεωργαλάν, σελ. 158 κσί Sieberg, σελ. 208.

“') Σελ. 208.


472 ' Έλευθ. Κ. Πλατάκη

λάλας8·8 γράφει : «Τφ δε ιγ' ετει τής βασιλείας τον αντοϋ Κλαυδίον83 Καίσαρος επαθεν υπό θεομηνίας ή Κρήτη νήσος πασα, εν οίς χρόνοις ηυρέθη εν τφ μνήματι του Δίκτυος εν κασσιτερίνω κιβωτίω ή εκθεσις τον Τρωϊκοϋ πολέμου μετά αλήθειας παρ’ αύτοΰ συγγραψεισα πααο».

Ό λεξικογράφος Σουΐδας (λ. Δίκτυς) γράφει: 40 «Έπι Κλ,αν- δίου, τής Κρήτης υπό σεισμού κατενεχθείσης και πολλών τάφων ανεω- χθέντων, εύρέθη εν ένί τούτων το σύνταγμα τής Ιστορίας Δίκτυος, τον Τρωικόν περιέχον πόλεμον».

Λατινικήν εκδοσιν τοΰ Χρονικού τού Δίκτυος εξέδωκεν 6 I,. Septi- mius τον Δ', μ. X. αιώνα, δπου περιέχεται ή διήγησις της άνευρέ- σεως τοΰ Χρονικού. Τοΰ ελληνικού έργου αποσπάσματα άνεκαλύφθη- σαν εν Tebtunis τής Αίγυπτου

Πρόκειται πιθανώς περί κατακορύφου (βράστου) σεισμού έντάσεως 8—9.

'Ο αυτός σεισμός φαίνεται είναι ό υπό Πλινίου και Φιλοστράτου άναφερόμενος, επισυμβάς κατά την εποχήν τοΰ εαρος, περί τήν μεσημβρίαν.

Κατά Π λ ί ν ι ο ν42: «In Grata terrae motu rupto monte in- vcntum est corpus slans XLVI cubitorum, quod alii Orionis, alii Oti fuisse arbitrantur».

Κατά Φιλόστρατον* 40 41 42 * 44: «Ενταύθα (εν τφ Αεβηναίω Ιερω11) διαλεγομένον ποτέ τοΰ ’Απολλώνιου περί μεσημβρίαν (διελέγετο δέ πολλοί; άνδράσι, νφ’ ών τδ ιερόν εθεραπεύετο) σεισμός αθρόοτς τή Κρήτη προσέβαλε, βροντή δ’ ουκ εκ νεφών, άλλ’ εκ τή; γής ύπήχησεν, ή θάλαττα δ’ ϋπενόστησε στάδια ίσως επτά' και οι μεν πολλοί εδει-

se) Χρονογραφία LX, 322 (έκδ. Bonnae 1831)·3d) Βλ. ακόλουθον όποσ. 41.40) Me ursius, Creta κλπ. βιβλ. I, σελ. 61.41) Βλ. Evans, Scripta Minoa I, ic8. Ό σεισμός έγένετο to ιγ'. έτος

τής βασιλείας τοΰ Κλαυδίου Νέρωνος. Βλ. S a ν a r y, ΕεΙΙτεβ-.-σελ. 193, οπού ούτος παραθέτει απόσπασμα τής πρός Άρκάδιον επιστολής τοΰ S e p t i m i u s γράφοντος: «secutis temporibus, tertiodecimo anno Neronis imperii, in Cnos- so civitate terrae motus facti, cum multa, turn etiam sepulcrum Diclyis ita patefecerunt, ut transeuntibus arcula viseretur». Τόν σεισμόν αναφέρει ό Raul in, σ. 425. Βλ. ομοίως Schmidt 1, σελ. 143, Χταυράκην, σ.107, Μ η τ σ ό π ο υ λ ο ν, Στοιχ. Γεωλ. Α', σελ. 435 καί Γ ε ω ρ γ ι ά δ η ν, σελ. 135. Άλλ’ ό Sieberg (αΰτ. σ. 208) ανάγει τόν σεισμόν τούτον είς τό έτος 55 μ. X.

42) Nat. Hist. VII, 16, 1.45) Τυαν. Άπολλ. IV, 34, 4.44) Τοΰτο ήχο ναός του Ασκληπιού έν τφ άκρωτηρίω τής νοτίας ακτής τής

Κρήτης, τό όποιον σήμερον λέγεται Κεφάλα (Λιόντας ή Λέντας).



σαν, μη το πέλαγος υποχώρησαν έπισπάαηται το Ιερόν και άπενεχϋω- σιν, ό δ’ ’Απολλώνιος «βαρσεϊτε», έφη, «ή γάρ βάλαττα γην έτεκε». και οί μεν φοντο αυτόν την ομόνοιαν των στοιχείων λέγειν, καί δτι μηδέν αν ή βάλωττα νεώτερσν εί; την γην έργάσαιτο, μετά δ’ ημέρας δλί- γας άψικόμενοί τινες εκ της Κυδωνιάτιδος ήγγειλαν, δτι κατά την ημέραν τε καί μεσημβρίαν, ήν έγένετο ή διοσημεία, νήσος εκ τής βαλά ττης ανεδύϋη περί τον πορϋμόν τον διαρρέοντα Θήραν τε καί Κρήτην»

Έκ των ανωτέρω συνάγεται, δτι δ σεισμός εσεισεν ολην την Νήσον συνοδευόμενος υπό υπογείων βρομών. Ή θάλασσα άπεμακρΰνθη τής ξηρας. Κατά πάσαν πιθανότητα ή επικεντρική περιοχή ή to επί τής νήσου, άφ’ ου έξεδηλώθησαν φαινόμενα κατακορΰφων δονήσεων. Έντασις 9—10.

110. Σεισμός έν Κρήτη κατά Sieberg (σ. 208).251. Ιουλίου 9.Τούτον αναφέρει ό Coronelli45 περιγράφων τον μαρτυρικόν

θάνατον των 'Αγίων Δέκα, των μαρτυρησάντων την 3 Δεκεμβρίου τού250 κατά τινα διωγμόν υπό τού Δεκίου: «Vendicati perb dal cielo con tremuoti horribili, e con peste, che distrusse gran parte dell' isola; ma non mitigd la rabbia del Tyranno il quale a 9 Juglio251 ........». Πιθανή έντασις 8—9.

365. ’Ιουλίου 21. ’Ολίγον μετά την αυγήν.Περί τούτου 6 βυζαντινός συγγραφείις Θεοφ'άνης46 47 48 γράφει:

«Μέγας σεισμός, πλημμνρίς καί άμπωτις εν ’Αλεξανδρεία καί τω Ά- δρία, εν Κρήτη, Άχαΐα, Βοιωτία, Ήπειρο} καί Σικελία».

"Ετερος βυζαντινός συγγραφεύς, δ Ζώσιμος41, αναφέρει: «καί σεισμοί δε έν τισι συνηνέχβησαν τόποι;, έαείσβη δε καί Κρήτη σφοδρό- τερον, καί ή Πελοπόννησος μετά τής άλλης 'Ελλάδος· ώστε καί τάς πολλάς διαρρυήναι των πόλεων, πλήν τής ’Α&ηναίων πόλεως καί τής ’Αττικής».

Κατά τον βυζαντινόν ιστορικόν Γ. Κεδρηνόν18: «’Επί Γρατια- νον σεισμός έν ’Αλεξάνδρειά γέγονεν επί τοσοϋτον ώς επί πολύ νποχω- ρήσαι την θάλασσαν καί τά πλοία επί τής ξηρας ίστάναι. Πλήβους δέ πολλοΰ επί τω παραδόξω βεάματι σννδεδραμηκότος, των υδάτων άβρόως έκδραμόντων πέντε μυριάδες ανβρώπων κατεποντίσβησαν, καί τής Κρήτης δέ τής Άχαΐας καί Βοιωτίας, ’Ηπείρου τε καί Σικελίας

45) Isolario__ Βλ. επίσης Raul in, σ. 425 καί Σταυράκην, σ. 107.46) Χρονογραφία, I, σελ. 87, 10.47) Ιστορία νέα βιβλ. IV, κεφ. XVIII, έδάφ. 2—3.48) Σύν. Ίστ. 314 C. D.


Έλευθ. Κ. Ιίλατάκη

πλεΤστα μέρη άπολέσθαι, τής θαλάσση- άνελθούσης και επικλυαάσης αυτά, ώς και επί τών όρέων άπορριφθήναι πλοία αχρι αταδίων εκατόν·».

Ό Μ e u r s i u s 49 * * 52 53 παραθέτει το κάτωθι χωρίον τοΰ Ζ α> σ ί μ ο υ (βίος ’Αθανασίου) : «Τοιοντων ουν κατά, πάπαν επί τή; πρώτης Ούα- λεντιανοϋ και Ούάλεντος ΰπατείας, και τηλικοντων γενομένων κακών, εικότως άνθρωποι και ταϊς άνω πληγαϊς έπαιδεΰοντο. τότε μεν γάρ σεισμός έπισκήψας, οίον ονιε δ παρελθάιν ήνεγκε χρόνος, οντε ό μέλλων οΐσειν ήλπίζετο, πολλάς τε άλλας ανέτρεψε των πόλεων, και ή Κρήτη πλείους των εαντής ή εκατόν χαλεπόν είδε πτώμα κατενεχθείσας».

Κατά τον von Hoff80 κατεστράφησαν υπό τοΰ σεισμού τοΰτου δέκα πόλεις τής Κρήτης. 'Ο L, a croix81 ανάγει τον σεισμόν τούτον εις τό έτος 368 και προσθέτει, οτι μένα μέρος τής Νήσου κα^εκλύσθη υπό τής θαλάσσης, ενώ ό Π. Κ ρ ι ά ρ η ς 82 αποδίδει εις τρομερόν σεισμόν τού 360 την καταστροφήν τής πόλεως Παννόνας, άνακτισθείσης ειτα υπό τύ ό'νομα Βουλισμένη.

Ό Sieberg83 ανάγει τον σεισμόν εις τό έτος 365, δπερ φαίνεται πιθανώτερον.

Τό έπίκεντρον τού σεισμού τούτου δυνάμεθα έκ τών ανωτέρω νά συμπεράνωμεν ότι έκειτο επί τής Νήσου ή πολύ πλησίον αυτής. Εις τι- νας περιοχάς αι δονήσεις ήσαν ίσχυρόταται, έντάσεως 9 ή καί 10. ’Ισχυρά θαλάσσια έκ τοΰ σεισμού προελθόντα κύματα παρέσυρον πλοία επί τής ξηρας, γεγονός παρασταθέν καθ’ύπερβολήν υπό τοΰ Κεδρηνού.

448. Σεπτεμβρίου 6.Κατά τον Μ α λ ά λ α ν 54 * * « . . . . εν δέ τή αυτού βασιλεία (Θεοδο

σίου) έπαθεν υπό θεομηνίας ή Κρήτη νήσος, ήτις εΐχεν μέσω θαλάσσης νπαρχούσας πόλεις έκατόι; καθώς περί τής νήσου έξέθετο ό σογώ- τατος Ευριπίδης. ’Έπαθε δέ και πάσα ή περίχωρος αυτής. ’Έπεσε δέ έν τή αυτή Κρήτη τό δημόσιον τής μητροπόλεως Γορτννης τό κτι- σθέν υπό τού Καίσαρος ’Ιουλίου, έχον Ιδιάζοντα θόλα ιβ'. . . . ».

4 74

43) Greta__ σελ. 62. Βλ. Dapper, 399.80) Chr. der Erdb.8Ι) Kes lies κ.λ.π.52) Ίστ. Α', σελ. 64 (είς προσθήκας καί επεξηγήσεις).53) Σελ. 208. Βλ· καί R a u 1 i η, σελ. 425, Schmidt 2, σελ. 31, Σταυ

ρό κ η ν, σελ. 107, Ξανθουδίδην (τάφο; Καϊάφα), σελ. 30ϋ—316, Γεωρ-γ ι ά δ η ν, σελ. 122 καί 208 καί Μ ο υ ρ ί κ η ν, σελ. 34.

Μ) Χρονογραφία, LXIV, 61.



Ό Schmid καί ό Sieberg55 * αναφέρουν σεισμόν συμβάντα τω 438, άλλ’ οΰτος πιθανώς είναι δ τοΰ 448. ’Έντασις 8—9.

79δ. ’Απριλίου 7. Κατά την νύκτα.Κατά τον ιστορικόν Θεοφάνη νΜ « .... τφ δέ Άπριλίω μη> Ί

τής αυτής ίνδικτιώνος (δ'), ήμερα έβδομη, ωρα. νυκτερινή, γέγονε σεισμός εν τή νήσφ Κρήτη φοβερώτατος».

Ό R a u 1 i η57 τύν χαρακτηρίζει ώς λίαν ισχυρόν.Πιθανή έντασις 8.913- Σεισμός έν Κρήτη κατά Sieberg (σ. 208).1228. Σεισμός έν Κρήτη κατά Sieberg (αυτόθι).1246. Σεισμός κατά τύν R aul i η58 καταστρέψας τά τείχη τής πό-

λεως των Χανιών. Πιθανή έντασις 9.1303- Κατά Σταυράκην (σ. 107), άντλοϋντα έκ τοΰ Ζ α μ π ε-

λίου59, δ σεισμός οΰτος ήτο φοβερός. Διερράγησαν τά τείχη τοΰ Χάν- δακος και κατεστράφη επίσης τό παρά τήν είσοδον τοΰ λιμένος 'Ηρακλείου φρούριον (ό μεγ. Κοϋλες) άνοικοδομηθέν πάλιν 60.

Πιθανή έντασις 8—9. Εσφαλμένη’ίσως ή χρονολογία τοΰ σεισμού τούτου. Πρόκειται μάλλον περί τοΰ σεισμού τοΰ 1304.

1304. Αύγουστου 8. Πρωία.Ό Hieronymus Donatus61 εις τήν προς τύν Πέτρον Κον-

ταρηνόν επιστολήν του αναβιβάζει τον αριθμόν τών νεκρών έκ τοΰ σεισμού τούτου εις 4.000.

Κατά τον βυζαντινόν συγγραφέα Γ. Παχυμέρην62: «’Ολίγου δε πριν ταϋτα γενέσϋαι, Ιίοσειδεώνος μηνός όγδοη, σεισμός ενσκήπτει κατά μεν τά ένταΰϋα μέρη άγνωστος τοϊς πολλοΐς, ώστε μηδέ σημήναι τον κλόνον, κατά δε τό διά Ρόδου κλίμα και πρόσω λαμπρός και τών πώποτε μνημονευόμενων <5 γ^αλεπώταιος. 'Ό9·εν και Ρόδος μεν αυτή πάσα ει; τό παντελές ά,νατέτραπιαι, ήκουστο δέ γε και περί Αλεξάνδρειάς και τών εξ ίσου ναύτη τά πάνδεινα. Κορώνη δέ και Με&ώνη

55) Schmidt ι, σελ. 149. Sieberg, σ. 208, βλ. καί Γεωργιάδην σελ. 211.

5β) Χρονογραφία, Α.Μ. 6288,10 σελ. 728,11.57) Σελ. 425. Βλ. ομοίως; Schmidt ι, σελ. 155, Schmidt 2, σελ.

31, Σ τ α 0 ρ ά κ η ν, σελ. 107, Γ ε ω ρ γ ι ά δ η ν, σελ. 235 καί Μ ο υ ρ ί κ η ν σελ. 35.

5S) Σελ. 425. Βλ. καί Schmidt 2, σελ. 32.59) 'Ιστ. ^κηνογρ. σελ. 44.60) Ν. Έφημερίς Ηρακλείου φ. 2969 καί 2992 τοΰ έτους 1925.β1) Creta Sacra, t. II, σελ. 307 καί 108.β8) Άνδρ. Παλαιολόγος, V, 11.



και τά πολλά της Πελοπόννησον, ουκ ελάχιστου δε μέρος και Κρήτης, σεισμού γεγόνασι παρανάλωμα».

Κατά τον Raul in03 δ σεισμός οΰτος έπέφερε μεγάλας καταστροφής εις δλην την περιοχήν τής Άνατολ. Μεσογείου μέχρι καί της Βε- νιτίας, επίσης εις Κρήτην, Ρόδον κ.λ.π. Σεισμός καταστρεπτικός έντά- σεως 9.

1306. ’Ισχυρός σεισμός εν Ήρακλείφ κατά Sieberg (σ. 208).1311. ’Αναφέρουν οί F a 1 k e n e r 84 και Torres83.1353. ’Οκτωβρίου 16.ΈπΙ δουκός τής Κρήτης Μάρκου Γραδενίγου διασείσας cov Χάν

δακα και τό Ρέθυμνον, με χαρακτηριστικά συνοδεύοντα φαινόμενα °". Πιθανή εντασις 7—8.

1416. Τον σεισμόν τούτον αναφέρει δ Raul in (σ. 426) άντλών έκ τοϋ F a 1 k en er67.

1430. Σεισμός εν Κρήτη κατά Sieberg (σ. 208).1490. Κατά τον Olivier88 δ σεισμός οΰτος συνεκλόνισεν δλην

την Νήσον έξ Α. προς Δ. και έπέφερε πολύ μεγάλας καταστροφάς.Κατά τον Thenet89 αί δονήσεις έξηκολούθησαν επι έ'να μήνα.1501. Περί τοΰτου αναφέρει δ Raul in63 * 6 * * * * 70.1507. Σεισμός έν Κρήτη κατά Sieberg (σ. 203)·1508. Μαΐου 29. Ώρα 21.00-23.00.Κατά τον Jo doc us a Meggen71 δ σεισμός οΰτος ήτοί φοβε

63) Σελ. 425. Βλ. καί Schmidt 2, σελ. 32, Σ τ α υ ρ ά κ η ν, σελ. 107, G e r 1 a n d, σελ. 48. Hoph Λ', 86, σελ. 460 καί Β', 38 σελ. 1770, Ψ ι λ ά κ η Β', σελ. 105 καί Θεοτόκην, Μνημ. Έλλ. Ίσχ. χής Άκαδ. ΆΟ·. A', II, σελ. 58—59 καί 71.

61) A description .... σελ. 11. '6S) Insulae Cretae Periplus. Βλ. R a u 1 i n, 426 καί Σχαυράκην

σελ. 107.60) Βλ. Π. Κριάρην, χόμ. Α', σελ. 266. «Την έπομένην τής εις την αρχήν

της Κρητικής Δημοκρατίας τοϋ Μάρκον Γραδενίγου έγκαταοιάαειος δεινός οεισμός έπισυμβάς έκλόνιαε τον Χάνδακα και την 'Ρεΰύμνην. Τό τής πολιτείας ουμβούλιον, εν τφ κυβεσνητικφ μεγάρφ τυχόν, άνεπήδηοεν έντρομου έξ αντοϋ, ό δε τρόμος έπετάΰη, διότι φαιαί νεφέλαι αίφνης έκ λαίλαπας έκσφενδονη&εΐοαι κατεκά- !.υψαν τον ουρανόν, τής ατμόσφαιρας άολωίλείαη; ραγδαίος έξερράγη νετός, ό όποιος επί πολλός ημέρας διαρκέαας κατεπλ.ημμύρισε πόλεις, κώμας καί αγρούς».

6Ι) Σελ. 11. Βλ. καί Σχαυράκην, σελ. 108, Sieberg, σελ. 208.8β) Voyage....t. I, p. 384·89) Cosmogr. du Levant. Βλ. ομοίως R a u 1 i η, σελ. 426, Schmidt 2

σελ. 32, Γιάνναρην, σελ. 10, Σχαυράκην, σελ. 103, Evans, σελ. 313,70) Σελ. 426. Βλ. καί Schmidt 2, σελ. 32, Σχαυράκην, σελ. 108.71) Peregrinatio . . . σελ. 54. Meggen, μικρά πόλις χής Έλβεχικής Λυ·

χέρνης (Ν. Έλληνομν. χ. 11, σελ. 447).



ρός. Ή μεγάλη πόλις 'Ιεράπετρα κατεστράφη και εκτοχε ανωκοδομήθη ως μικρά κώμη μέ μικρόν φροόριον. Τον αριθμόν των νεκρών αναβιβάζει οΰτος εις 30.000.

Μακράν περιγραφήν τοΰ σεισμού τοΰτου έχομεν εν επιστολή τοΰ Δουκός τής Κρήτης 'Ιερ. Δωνάτου72 γραφείση εν Χάνδακι προς τον έν Παταυίφ φίλον του Πέτρον Κονταρηνόν την 15 ’Ιουλίου 1503 73, ήτοι ένα καί ήμισυ μήνα μετά τον σεισμόν. Ταύτην, μολονότι μακροσκελή, παραΤέτομεν ολόκληρον, διότι παρέχει αρκετά στοιχεία περί τοΰ σεισμού τουτου.

«Hieronymus Doncitus Doctor et Gratae Dux Petro Contareno Eusebiano suo salutem.

Motu terrac, quo nuper, dum ad reditum accingebar, miserabililer Insula Cretae concussa est, non possum reducere in mentem sine horrore animi, nee sine lacrimis ad te scribere,scri- bam tamen, lit non solum ex tanto periculo me cum omnibus meii sospilem intelligas, scd ut audianl omncs, quod factum est, et discant periculis nostris Deo vivcre, et Deum timere. Quarto kalendas Juntas secunda fere noctis bora74 Greta maximo et hor- r.bili motu tremuit, et praecipue Gandax haec ipsa nunc Metropolis ct Ducatus sedes partim prostrata, partim ita concussa est, ut magna licet aedium parte non omnimo prelapsa, quod· re- fici posse speratur, multitudine scissurarum hiantibus parietibus ob imminentis ruinae periculum plus prae se ferat malt, quam spondeat boni, quod non prorsus conciderit.

Praecessit motum mira aeris marisquc tranquillitas per totam diem, et nulla in parte occupato nubibus coelo, sed sole pallido, et sine ulla penitus aura, quasi pulverenter, sub ipso autem mo- * 11

72) Ή επιστολή εύρίσκεται παρά FI. Cornelius, Creta Sacra, Vene- tiis 1755, t. II, σελ. 408 κ. ε. Ταύτην παραθέτει καί ό Γ ι ά ν ν α ρ η ς, Περί Έρωτοκρίτου...σελ. 10—15. Μετάφρασις ταύτης εις τήν Ελληνικήν ύπό Ί. Κ α κ ρ ι δ ή εις τήν Έπιστ. Έπετ. Φυσ. Σχ. Πανεπ. Θεσσ)νίκης, τ. 5, 1939, σελ. 131—137 καί ελεύθερα άπόδοσις εις τήν Ελληνικήν είς Ν. Έλληνομν. τ.11, 1914. σελ. 443—446.

:Β) Είς τό τέλος τής επιστολής αναγράφεται: «Idibus Julii MDVIII». At Ε ί δ ο ί (idus) τοΰ ’Ιουλίου αντιστοιχούν πρός τήν 15ην αύτοΰ (βλ. Γ. Ά ρ β α- ν ι τ ά κ η, Χρονολογία των ’Αρχαίων Ρωμαίυνν. Άθήναι 1940, σελ. 6, τιποσ. 3)

η) Κατά Μαραβελάκιν, σελ. 103, ή ωρα αυτή αντιστοιχεί πρύς τήν καθ’ ημάς 11 μ.μ, Κατά Τωμαδάκην (τό Τραγούδι τής Φιαγκούσας) πρός τήν 9—10 μ. μ.


478 ΈλευΦ. Κ. Πλατάκη

tu velut mugitas quidam, et fremitus, et quasi collidentium inter se armormn strepitus tcrrifico nescio quo sonitu praecessit.

Acdes non aliler motae sunt, ac solent commotis 'maris flu- ctibus agitari naves, neque solum visae sunt nutare in lalus, sed velut saltu quodam conculi, subinde ruentibus acdificiis tantus tamque horribilis fragor insonuit, lit pene auribus occlusa audi- tus facultas videretur, tamque densus axCitatus pulvis est, at vix altraliere, et habere spiritual liceret, omnes non terras motum exislimare, sed postremam f'ati, hoc est divinac voluntatis, diem credere, qua tota mundi moles casu laborarel extreme.

Ego sub hoc ipso articulo temporis paulo ante cub it um seces- scrarn in medio cubiculo strata lelicha75 transliti, quarn soleo in legdtionibus et itineribus mccum habere. Ubi prim am tremcre omnia sentio el trabes praecipue maxima strepitu concuti, deci- dente e parietibus operis lectorii calce non sine lapidum fragrnen- lis linea tantiun indutus et nudis pedibus surge eonfestim. Uxor venit ad me statini cum reliqua familia, quae fueral in proximo cubiculo, in quo magna pars rnuri max eorruit. Ego Joannem Franciscum nalu -minimum festivae, cl amabilis indolis puerum arripio; eximus omnes, et in hgpetria, quae cubiculo jungilur, convenimus, ubi paulisper mirantibus cessavit motus, qui fere tanto temporis spatid perduravit, quanto quispiam concitatius orationem Dominicam proferat.) Subinde discedimus in medium aream palatii, cujus jam Aula auditoria a septemtrionali parte conciderat; et scalae minis et fractis trabibiis, ct, tabulis aperie- bantur. Sed nec tutus areac locus videbatur ob altitudinem aedificiorum, reccpi me in alliorem partem fori non longe a palatio, ubi casus murorum minus timed posset, sub diversorio quodam ligneo, ubi Judaci treoncum coriarium exerccnt. Totam noctem insomnis ibi cum sedens, turn extra inambulans traduxi. Interea omnis populus viri passim, muliercs, et pucri velut insequentibus hostibus urbis portam, quae est in ipsa platea, exeuntes ululatu cl clamore incredibiti omnia complebant. Saccrdotes insequentibus turbis sacras imagines et ipsum Dominici corporis Sacra- mentum circum ferentes, accensis luminaribus per plateam el suburbium supplicationes tota node cluxerunt. Sequebatur infi- nita propre virorum ct feminavum omnis aelatis et generis multitude, altissimis clamoribus et effusione lachrymarum inex-

'“) Γραπιέον : lectica, κατά Ι.Κακριδήν,


Oi σεισμοί τής Κρήτης 479

plebili Dei misericordiam implorantium. In Fofo dumtaxat et suburbio eral aditus supplicantibus; nam ipsa via media latior> quae due it ad portum, quae Magistra dicitar, montibus lapidum, trabium, et lignorum obruta negabat aditum.

Per reliquas urbis vias, quae angustiores sunt, sine periculo incedere non erat, pendentibus, et scissis ubique domorim pa- rientibus, vix enim quatuor aut quinque domus supersunt, in quibus habitare sine instauratione licebat.

Interim nonmili nunciantur minis obruti, nonnuli semincces eruti, sed in prim is feminae multae cum infantibus oppressae. Jugis sub continuatis ejulatibus vocum dolorosarum miserabilis concentus exaudiebatur, et extracta ex minis quaedam cadavera, cam sola pompa lachrymarum efferebantur. Merito milii noctis illius horrorem consideranti Maronianum Mud occurrit: Quis cladem illius noctis ?. quis funera fando explicet, aut possit la- clirymis aequarc labores ?

Ubi dies illuxit recepi me itermn in aream palatii, ut ali- quantisper remotiore in loco fessos oculos, et pulveribus obructos sommo refocilarern; praesertim quod sub vis diebus me adhuc reliquiae aegritudinis infectabant, quae per dies fere quindecim renum doloribus me continue exagitaverat; sed Dei auxilio, et Pompilii physici doctrina, el diligentia f'raeta in minutiores par- ticulas et expulsa lapidosa materia, quae in renibus obcalluerat, jam convalescebam.

Sic igitur dupi quiesco, tertia fere post ortum soils hora, alter terrae supervenit motus, neque vehemens, neque nimis conci- tatus, sed qui plus timoris afjerret; tunc enim pavor et horror cunetis magis increbuit.

Turn vero mihi provoluta ad pedes uxor, ct filii, et tola familia obsecrare, obtestari, et implorare lachrgmis ccicpere, urbe ut exirem, quod nullus in ca locus, etiam sub clio, oh densitatem aedificiorum tutus videretur. Accessere etiam ex palriis et civibus quam plurimi suadentes et orantes, ne solus ego urbe vacua in tanto periculo esse vellern. Demum ut uxorem et filios, sine me exire recusantes, educerem, exivi et in proximos urbis divi Demctrii hortos extensis veils et peripetasmatibus familiam collo- cavi. Subinde me in Forum contuli, et in eodem diversorio ligneo passuum minus duorum collocata letica, node cum nodurnis custoclibus adhuc dormio. Sed quae in hac calamitate constituta in dies, et in cfadis reparationem excogitata sint, aut deer eta,


480 ΈλευΟ·. Κ. Πλατάκη

non attinet dicerc. Nihil a nobis praetcrmittitur; sed nunc in pri- mis utile ct nccessarium csl continere quorum fieri possit civitatem in civitate, hoc est ne urbs deseratur. Idque quia ad me praccipue pertinere censeo, semper in Foro sum, in quo non solum dormio, sed quasi in domo sedens ct inanbulans et legens etiam versor. Neque liortciri desino omnes, ut quod tempus et ne- cessitas allatura sunt, prudentia ct diligentia praeveniant; ut in- staurandis clomibus pro tempore incumbant, aliaque plenus moe- rore, et singulatibus rem vultu simulans solari et consulere et quibus modis possum tantum mail lenire etpublicect private stucleo.

Cacterum haec tain magna effecta naturae qnanquam sine causis naturalibus non eveniant, esse tamcn divini judicii signa credenda sunt. Atquc ut scicis omnia particular-ills: primum in tain grandi concussionc et ruina vere publica, muri urbis, quae magna moles est, nulla in parte hoc motu labcfactati sunt, undi- que cnim illesi pcrmanscrc; id quod maxime mirurn est ne mi- nimo quidem scismatc. Delude in tanta clade domorum in urbe et suburbia paucissimi extincli sunt, paueissimos voco, qui in tain plena civitate habitantium numero, treccntorum numerum vix attigerunt; inter quos et pauci ex nobilibus ant nolioribus populo interfuere; in circa quod tres aut quatuor dumtaxat ae- cles sub totis culminibus concidere; reliquae tantum anteriore aut postcriorc parte prolapsae sunt ubi trabes, cl tigna non cohaere- bant. Sed alia aedificia et turres nutantibus et disjeclis cacumi- nibus et sibi et proximis aedif'iciis exilium intulere

Aedes D. Titi, quae prima ecclesiarmn sedes est totius insulae a Turri condita, in parte quae sub turri erat, contractu est. Idem even'd Summi Salvatoris, et D. Petri et D. Marci; sed et templum D. Francisci ab orientis parte ex eadem propinquitate turris miserabililer disjectum est cum magna parte coenobii. Hoc sane templum choro ducentarum propre sedium insigne cullu divino et exacta observatione eeleberrimum Cliristianae religionis sgdus in Oriente merito censebatur; nam cum cocnobiis Italiae celebrioribus numerari jure poteril. Ejus nunc instauratio cl sumptu et tempore maxima indigebit.

Illud non praeteribo memoria dignissimum : servabatur in Allaris majoris summitate Sacramentum Corporis Christi, in- clusum, nt sold, tenuibus crgstallinis argento compactis; id quidem ob ruinam sepultum erat; quod ubi omni studio inqui- rentes Fratres expedire et extrahere summa veneratione conan-



tur, tandem illaesum cum sacramento tabernaculum invenere; quod si forte manu excussum in pavimento cecidisset, miraculum erat si confractum in frustra non esset; id sub tanta mole lapidum, sub tanto pondere, sub tanto impetu, caruit noxa. Idem euenisse aliis templis civitatis dictitant rumore incerto; seel hoc et verissimum est et certissimum; sed in tanto religiosorum numero nullus omnino non solum periit sed ne minima quidem in- cussione laesus est.

Verum ut ad motum insulae redeamus; tota quidem insula trecentis millibus passuum ab occidente in orientem porrecta omni ex parte simul tola contremuit; atque a media fere parte versus orientem aedificiorum stragem sensit, et Setia et Hiera- petra magna ex parte disjectae sunt, Rethima, et Cidonia concus- sae quidem sunt, sed non dirutae. In mari vero, id jam ex Aegei pelagi superioribus partibus appidsis navigiis nuper accepimus; motus idem horribilis fuit ad quadraginta fere milliaria versus Eubeam et Phryqiam concussis insulis, et continenti, sed non cum simili clade.

Agitur nunc ducentesimus et quartus annus ex quo non mi- nori motu76 haec civitas corruit Vito Canali Dace; quo tempore, ut in quisbudam veteribus annotationibus hie reperi, ad quatuor millia homines oppressi leguntur anno circiter centesimo post- quam haec insida Venetae cesserat ditioni; trecentesimus enim nunc et quartus agitur annus ex quo haec insida eonquiescit in sinu venetae libertatis.

Nunc itaque continenter die noctuque supplicationes ducuntur maximis clamoribus el lacrimosis vocibus; strepitu vero et pul- vere ita offendimur, ut sciepe plus pulveris quam aeris atracto spiritu hauriamus. Noctu saepe, ubi me primo aggressu sopor oppressit, excitor novis clamoribus, nam si quid fulguret, si. ac- censae exhalationes, quae videntur stellae cadentes, apparent, quae facilius videntur, quia sub dio fere omnes habitamus; si quidqua in parte strepit, aid movetur, subito feminarum clamor excitatur et pavore et clamore complentur omnia.

Illud in tantis mails subsequantum est boni, et quidem ma- ximi, quod cum antea ex consuetudine pessima quam plurimis et adolescentibus et viris versarentur in ore foedissima in Dei Christi verba blasphemiae, crimen execrabile quod neque edictis,

7(1) Πρόκειται περί τοΰ σεισμού τού έτους 1304.

ΚΡΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Δ. 31



neque poems, neque sanctorum virorum predicationibus et minis tolli poterat, nunc timor Dei uno momento omnes non tam cohibuit repressitque quam etiam contra blasphemantes armavit. Successerunt loco blasphemiarum Dei laudes frequentissimae, preces assiduae et publica, per omnia compita, misericordiae di- vinae cum lacrimis profluentibus imploratio. Semel, nescio quis nomen Christi turpiter nominare ausus estpene a populo lapida- tus est.

Plerique ex his, quibus inter sc lites et odiajam din vigebant, me presente amplexu in invicem injurias remisere, et pacem mu- tuis osculis firmavere; multique qui per annos viginti sine confessione latronum more per dur aver ant, at sacerdotes se contulere, et facta confessione Eucharistiam sumpsere. Quibus haec evene- runt, etiamsi eorum domus totae conciderint, grande lucrum ex hac ruina sunt consecuti. Divinam ultionem fuisse nemo est qui dubitet; alii alia efferunt ob quae contra Cretenses hae divino judicio clades excitata sit.

Hoc quoque ipsum in hoc malo boni inesse video, quod haec persuasio fructuosa bonis moribus f-utura est. Illam ego infensis- siman blasphemiam exislimo, quod superstitiose se a Latina Ec- clesia dividerunt Graeci, et Latinorum plurimi neque graeco neque latino ritui obsequuntur, quod publice saepius audientibus omnibus et damnavi et execratus sum. Floret haec civitas tot pa- triciis, tot civibus, et quiclem praestantissimis et diligentissimis, sub religionis cultusque divini nimia apud plurimos negligentia est; et paucis ante annis inolevit mos praedictus. Matres familias cum liberis et majori parte familiae numquam ad divina officia prodeunt; domi continentur, et omnem cultum religionis nesciunt; cum sit alibi prima in matronis religio et pro devoto femineo sexu semper oret Ecclesia. Sub his matribus educantur liberi, quae extorres ab Ecclesiis factae sunt vitio parentum et marito- rum. Saepe ego ob hanc causam in ejus modi crimen amanter invectus sum. Cur enim hac in parte verum in suo p&riculo sub- ticeamus, Us quos ob fidem publicam et privatam in me chari- taiem unice diligo, quibus semper et commoda accidere merilo exop to, quae mi hi et familiae meae evenire cupio 9

Sed satis fui longior cle industria quod ardebam, quum haec ad te scriberem, cupiditate quadam incredibili tecum longius col- loquendi de familiaribus rebus meis et de communibus studiis, numquam magis tecum esse optavi; et tempus et occasio ipsa ad-


Οι σεισμοί τής Κρήτης 483

monet, ut simul jam et Deo et nobis vivamus, et pendere ex vulgi opinions maxime damnabilem putemus; unam ut saepe dicere soleo, in Eusebiano tuo vel in hortis meis Patavinis, tecum transmit sim in tranquilitate dieculam, jam etiam florente Republica, omnibus ego macjistratibus, omnibus honoribus antepono. Vale.

Idibus Julii MD Vtil».

Ό προσκυνητής Georgius γράφει τα έξης”:«Die XXIX [Maii MDVIII]....Et haec fait ilia dies, in qua,

ut post haec dicetur (cap. XXI], Candia civitas crudeli terras molu ex parte magna quassata fait.

Cap. XXL Die XVI. Ut sunt res humanae semper fluidae et caducae, supervenit rursus alia brigantina cum alio non magis Jocundo Novo : Candiam scilicet civitatem ad 29 diem Mail fere totam horrendo terras motu corruisse; domos plurimas et sacras et privatas vel corruisse funditus, vel scissas et disruptas habita- tioni hominum factas suspectas : Ultra sexcentos homines oppres- sos, inter quos et esse cancellarium (Aeneam Carpenium J, virum humanismnum et.de nobis optime meritum compluresque alios njbis nctos et nobiles et plebejos. Sed non solum Candia hunc terrae motum sensit, verum et Silia ejusdem insulae civitas, ubi et Castellum et plures domus corruerunt. Imo et per totam fere insulam caslella pagique hanc pernitiem sense-runt».

Είς τον ύπ’ άριθμ. 19 (φ. 89α) Βαροκκικόν κώδικα τής εν Όξω- νία Βοδληιανής βιβλιοθήκης εύρίσκεται to κάτωθι ποίημα* 78 αγνώστου ποιητοΰ, πιθανώς τοϋ 16ου αΐώνος, περί τοΰ σεισμού τούτου.

«ΙΙόλι Κρητών Χάνδαξ, ή πάρος ονσ’ ευδαίμων, δέρκων δυστυχία' άρτι τύ ή δ’ άϋλίαν

*ώς σφόδρ’ άχ&ομαι κονκ άδακρυτί γε μην στοναχεύω βλάσφημων ενεκ’ ηδ’ άρρενοφ&ούρων. τΩ 7107101 ώλλυσ’ οίρ’ έκπέπληγμ* ήδ’ αν ώδυρόμην.Τις μη γ’ οιμώξει ηδε κλαανσεταί τοι;Οΐχοντ’ ελπίδες ayadai εΐ(Ρ εασοιτό τοι εσ&λόναλγεα πάντα βροτοΐς δσα τε γιγνόμενα'πλειστα δε μείλαίλοα τέδνηκ’ ηδε γε σώματα βροτώναντογεων άνέρων ηδ’ ετέρων τε φίλωνδεδρασται μην ταΰτά γε είκάδι άμφ’ ενάτη τε,

7!) Georgius Prior Gemnicensis, Ordinis Carthusiani in Austria παρά Creta Sacra, II, σελ. 420—421. Βλ. καί Γιάνναρην, σελ. 15.

78) Είς Ν. Έλληνομν. τ. 11, 1914, σελ. 441-448,



τείρει δ' αν νυκτός πρώτη Μαιοιο,τείρει δ’ αυ έλαφηβολιώνος νυκτός πρώτΐ] τεένοσίγαιος φέρτατος ή δ’ έκπαγλότατός τε».

Και τό ποίημα τοϋ ποιητοΰ Σκλάβου, 'Η συμφορά τής Κρήτης, εκ 248 δεκαπεντασυλλάβων στίχων, όμιλε! (σελ. 53—61) περ! τών καταστροφών τοϋ εν λόγφ σεισμού. Ό ποιητής έπεκτείνεται εις άνευ σημασίας λεπτομέρειας και διά τούτο εδώ παραθέτομεν μόνον τούς στίχους εκείνους εξ ών δύνανται νά προκύψωσι στοιχεία χρήσιμα διά την μελέτην τοϋ σεισμού.Στίχ. 9—13.

«.'Έτη εκ τής σαρκώοεως Χρίστου τοϋ Ευεργέτη χίλια πεντακόσια τρέχοντας οκτώ έ'τι, μηνδς Μαΐου είκοσι εννέα και τρέχοντας ή τράντα, μέρα δεντέρα 'τον αργά, νά 'πω και τ' άλλα πάντα,εις ότραις δύο τής ννκτός........................................... ».

Στίχ. 21—24.«και ρίκτει σπήτ’ αρχοντικά, παλ.άτια τών κριτάδων, εκκλησιών καμπαναριά, κι' άλλων πτωχών τινάδων' χωριά, καστέλλ’ έχάλαααν, πύργοι μεστοί ραγήοαν, πόσα κορμιά τιμητικά ποϋ κακοϋανατισαν !».

Στίχ. 51—52.«κ' οι άρκλαις ερραγήσασιν καί τά κιβονρ' άνοιξαν, τ' αποθαμένα λείψανα με φόβον έξω έρρίξαν».

Περί τοϋ ίδιου σεισμού όμιλε! κα! «τ ό τραγούδι τής Φι- αγκούσας»’9 άποτελούμενον εκ 50 στίχων, άκέφαλον και κολοβόν. Έκ τούτου σταχυολογοϋμεν τούς μάλλον ενδιαφέροντος στίχους :Στίχ. 1—5.

«Καί βγάνασίν τα από 'κεΐ καί λάκκο τώς έκάναν καί με περισσά βάσανα στον ”Αδην τσοί έβάναν.'Ακόμη πολλοί βρίσκον[ν]ται τζοί πέτρες πλακωμένοι' ποιος &ά τζοί βγάλ.η από *κεΐ [6]πού 'τον οι μαύροι ξένοι;Καί την ψυχή[ν] οι βαρειόμοιροι εχάσαν τή ζίευτερα».

Στίχ. 31—36.«Όντ'εν έγίνηκε δ σεισμός δ φοβερός εκείνος καί ή μεγάλ.η συφορά καί τό μεγάλο ϋρήνος, ολοι στον 'Άμμο τρέχασι γιά νά ξεμιστευτονσι,

,0) Τωμαδάκης Ν. Τό τραγούδι τής Φιαγκούσσς (1508). Χανιά 1934. Τό αυτό εις «Νεοελλ. Άρχεΐον», τ. A' Xuvia 1934, σελ. 64—70. Έτέρα έκδο- σις ϋπό Γ. Σπυριδάκι: Τό ασμα τοϋ σεισμού έν Κρήτη (1508), «Byz. neugr. Jahrb.», XV, σελ. 58-65.


Οϊ σεισμοί τής Κρήτης 485

’ς τά σπίτια όπου πεφταοι μη παν νά πλακωΟοΰσι."Οπου έγίνον[ν]τα σεισμοί τά σπίτια έχαλονσαν, δλοι στον ’’Αμμο βγαίνασι, Θεόν παρακαλοϋααν».

Διά τον αυτόν σεισμόν έχομεν και τάς κάτωθι «ενθυμήσεις»80Α.' (Εύρίσκεται εις τον ύπ’ άριθμ. 526 κώδικα τής Μονής Ίβήρων).«Μην Μάιος κ&' έγήνην σεισμός μέγας εν τη νιαφ Κριτή ώςτε και

ή χώρα του Χανδάκον έχάλασε μερικώς και έπλάκωσε πολλή λαόν είς τάς β' στρας τής νυκτός βα εσπέρας. ’Έτους ζιζ' (ζις') 81 Ινδ. ια' ήλιου κύκλος ιζ' και τής σελήνης ς', θεμέλιον κη’. ΕΙς αφη' γραφή

ριςνάγγαμα λοςτωμαρά ςογιώργε (=Γεώργιος αμαρτωλός Μαγγανά- ρις)».

Β.' (Εύρίσκεται είς τον ύπ’ άριθ· 5, φ. 2α κώδ. 'Αγ. Νικολάου “Ανδρου).

«1508 έγεινεν μέγας σισμός».

Είναι αύτόγραφον σημείωμα Γ εδεών επισκόπου Αυλοποτάμου Κρήτης. Βλ. καί Σ. Λάμπρον82 *.

Γ.' (Εύρίσκεται είς Catal. Mss. Collegii St. Trinitatis, σελ. 18, ύπ’ άριθ. XUV, τοϋ Coxe).

«αφη(·β μηνϊ Μαιου κϋ' εγινη σισμος καί τό καστρότης Κριτις και χαλασαι ή μισι χορα».

Βλ. καί Σ. Λάμπρον88.Καί τό κάτωθι χρονικόν 84 * * * εύρισκόμενον εις τον κώδ. τοϋ Ελ

ληνικού Σχολείου Σκοπέλου, φ. 415β, όμιλεί περί τοΰ σεισμού.«εις αφη' έγένετο ομοίως σεισμός είς την Κρήτην, Μαΐω κϋ' Δευ

τέρα εσπέρα».

Περί τοϋ σεισμού κάμνει λόγον ό Raulin καί άλλοι 8\Τούς μακροσεισμικούς χαρακτήρας τοϋ σεισμού συνήγαγεν ό Κα

80) Βλ. Μαραβελάκιν, σελ 101—102.8Ι) Ή διόρθωσις κατά Σ. Λάμπρον, Ν. Έλληνομν. τ. 7, 1910, σελ.

113—813, άριθμ. 169 ένθύμησις.88) Έ. ά. σελ. 113—313, ένθύμησις ύπ’ άριθμ. 166. Βλ. τοΰ Ιδιου είς

«Έπετηρ. Παρνασσού», Γ', 1899, σελ. 99 (χωριστού τεύχους 6—10) καί είς Μνημ. Έλλ. Ίστ. (Άκαδ. Άθ.), A', I, σελ. 68, ύπ’ άριθμ. 40,4.

88) Έ. ά., ένθυμ. ύπ’ άριθμ. 168.84) Μνημ. Έλλ. Ίστ. (Άκαδ. Άθ.), A', I, σελ. 12, ύπ’ άριθμ. 8,28. Τό

χρονικόν τούτο προέρχεται έκ τής μονής τοΰ Άγ. Αντωνίου τών ΆπεζανώνΚρήτης, έκεΐθεν δέ μετεφέρθη είς τήν Σκόπελον.

kS) Raulin, σελ. 426, Schmidt 2, σελ. 32, Σ τ α υ ρ ά κ η ς, σελ. 108Γεωργιάδης, σελ. 245, Ψ ι λ ά κ η ς, Β', σελ. 219, ένθα άναγράφεται χρο νολογία 27 Αΰγ. 1507, Δ ε ι ν ά κ ι ς, Π. Κ ρ ι ά ρ η ς, Α', σελ. 304—305 καί Evans, σελ. 313—314.


486 ΈλευΟ'. Κ. ΓΙλαιάκη

θηγητής Μ. Μαραβελάκις (σ. 103—4) στηριχθεις επί της περί, γραφής τού Ίερ. Λωνάτου. Υποθέτει, δτι ή σεισμογόνος αιτία εύρί- σκετο εντός τής ύφαλοτάφρου τοΰ Κρητικού πέλαγους, έπληξε δέ κυρίως τό ανατολικόν ήμισυ τής Β. ακτής τής Νήσου. Τά ίδια τμήματα υπέστησαν την επίδρασιν τής ένεργείας τής αυτής ύφαλοτάφρου κατά τά έτη 1918—1925 80.

Έκ πασών τών ως άνω περιγραφών μόνον επ'ι δυο δΰναταί τις νά στηριχθή ασφαλώς προς εξαγωγήν συμπερασμάτων, ήτοι επ'ι τής επιστολής τοΰ Ίερ. Δωνάτου και επί τής μαρτυρίας τοΰ Georgius.

'Ο Δωνάτος, μάρτυς αύτόπτης τοΰ σεισμοί, ήτο εις θέσιν νά δώση ακριβή περιγραφήν τούτου, διότι ως ήγεμών τής Νήσου θά έφρόντισε νά συγκέντρωση ολα τά στοιχεία τά αναγκαία προς Ικτίμησιν]τών καταστροφών καί τών εξ αυτών ζημιών. Ή επιστολή του δέ προς τον Π. Κονταρηνόν αποτελεί θαυμασίαν έκθεσιν περί τοΰ σεισμού. Σημειώνει, δτι προ τής πρώτης ΐσχυροτάτης δονήσεως, διαρκείας 20 δευτερολέπτων περίπου, ήκούσθησαν υπόγειοι βρόμοι και δτι τρεις ώρας μετά τήν ανατολήν τοΰ ήλιου έσημειώθη και έτέρα δόνησις άσθενε- στέρα τής πρώτης. Τον αριθμόν τών νεκρών αναβιβάζει εις 300. Ό αριθμός οΰτος δέον νά θεωρηθη ως μάλλον αξιόπιστος τοΰ υπό τοΰ προσκυνητοΰ Georgius άναφερομένους (600), πολύ δέ μάλλον τοΰ υπό τοΰ Jodocus σημειουμένους (30.000), διότι ό Δωνάτος, ώς Διοικητής τής ΝήσΟυ, ήτο υποχρεωμένος νά έξακριβώση τον αριθμόν τών θυμάτων. Περί τών καταστροφών λέγει, δτι τά μέν τείχη δέν έβλάβησαν8’, έκ τών οικοδομών δμως τής πόλεως 4—5 παρέμεινον κατοικήσιμοι άνευ ανάγκης επισκευών, αί δέ λοιπαί κατέρρευσαν έν μέρει* * * 88. Έκ τών ναών, ως έκ θαύματος, τρεις μόνον όλοκληρωτικώς κατέρρευσαν. Αναφέρει επίσης, δτι υπό τοΰ σεισμοΰ έδοκιμάσθη και ή Άνατολ. Κρήτη, μάλιστα δέ ή Σητεία καί ή 'Ιεράπετρα, εν αις αι καταστροφαί ήσαν μεγάλαι. Ή Δυτ. Κρήτη ύπέφερε πολύ δλιγώτερον. Έσείσθησαν επίσης πολλαί νήσοι τοΰ Αιγαίου μέχρι καί τής Εύβοιας καί ή Φρυγία, άλλ3 άνευ τοιούτων καταστροφών.

Κατά τά ανωτέρω νομίζομεν δτι ή έπικεντρική περιοχή τοΰ σει- σμοΰ τούτου δέον νά τοποθετηθή εις τήν ΒΑ τής Κρήτης θαλασσίαν έκτασιν, πλησίον τής νήσου Καρπάθου καί δή περί τήν θέσιν τήν έχουσαν γεωγρ. πλάτος Β. 36° καί γεωγρ. μήκος A. (Greenwich) 26°,

8β) Κατά Κρητικόν, Ν., Πρακτ, (Άκαδ. Άθ.) x. 1, 1926, σελ. 156—160.81) Τοΰχο ουδόλως είναι περίεργον δεδομένης τής έξόχως συνεκτικής καί

στερεός κατασκευής των.88) Ό Georgius σημειώνει μεγαλυτέρας καταστροφάς.



ένθα εϋρίσκεται σύμπλεγμα μικρών νησίδων. Περί την θέσιν ταΰτην ήτο τό επίκεντρον και τοϋ σεισμού τής 26 Ιουνίου 1926.

Ή έντασις τοϋ σεισμού επί τής Κρήτης θά εκυμαίνετο κατά περιο- χάς μεταξύ 7 κα'ι 9.

1539 (;) ’Ιανουάριου 14.Περί τοϋ σεισμού τοΰτου υπάρχει ή κάτωθι ενθΰμησις«1539 (;) εγινεν μέγας σισμός ΊωναρΙου—14».

Έξ αϋτογράφου σημειώματος Γ εδεών επισκόπου Αϋλοποτάμου Κρήτης. Εϋρίσκεται εις τον ύπ’ άριθ. 5. φ. 2α κώδικα τοϋ ‘Αγ. Νικολάου Άνδρου.

1547.Εις την Κρήτην μέγας σεισμός, κατά χειρόγραφον σημείωσιν τοϋ

Perrey89 90.1595. Νοεμβρίου 26 (κατά τό Ίουλιανόν 16).Περ'ι τοΰτου εχομεν την κάτωθι ένθΰμησιν 91.«1595 εγινεν μέγας σισμός Νοεμβρίου—16».Έξ αντιγράφου σημειώματος Γ εδεόίν. Εϋρίσκεται εις τον ύπ5

άριθμ. 5. φ. 2α κώδ. τοϋ Άγ. Νικολάου Άνδρου. Τον σεισμόν αναφέρει καί ό Ο nor ίο Belli 92 προσθέτων, δτι εις τό Ηράκλειον επέφερε μεγάλας καταστροφάς. Ό Γ ιάνναρης (σ. 16) αναφέρει περί τοΰτου :

«σεισμός φοβερός. Έμφάνισις μετεώρων καί τεράτων» 93 * 9.Πιθανή έντασις 8—9.

89) Κατά Σ. Λάμπρον, έ. ά. σελ. 174, ή ύπ’ άριθμ. 188, ένθα ώς έτος αναγράφεται τό 1539(;).Ή αυτή ένθύμησις έδημοσιεύθη καί είς Μνημ. Έλλ. Ίστ. (’Ακαδ. Άθ.), A’, I, σελ. 68 καί είς «Έπετ. Παρνασσού», Γ’,1899, σελ. 99, μέ έτος 1599, σφάλμα πιθανώς άντιγραφής ή πιθανώτερον τοϋ πρώτου γρά- ψαντος, διότι ένφ τά Βραχέα Χρονικά άναφέρονται κατά χρονολ. σειράν, τό έτος 1599 παρεμβάλλεται μεταξύ τών έ[ών 1538 καί 1569. Ό Μαραβελάκις, σελ. 101, σημειώνει τό έτος 1595 καί ημερομηνίαν 14 Ιανουάριου, άλλ’ ή πηγή είς ήν παραπέμπει «Έπετ. Παρνασσού»,Τ', 1899, σελ. 99) αναγράφει ,ώς έλέ- χθη καί ανωτέρω, τό έτος 1599.. Σημειωτέον ενταύθα, δτι καί τό ονομα τοϋ μηνός αναγράφεται έν Ν. Έλληνομ. «Ίωναρίου», έν «Έπετ. Παρνασσού» «Ίωαναρίου» καί έν Μνημ. Έλλ. Ίστ. «Ίανωαρίου».

90) R a u 1 i η, σελ. 426. Βλ. ομοίως Γιάνναρην, σελ. 16, Σ τ α υ ρ ά-κ η ν, σελ. 108 καί Γεωργιάδην, σελ. 246.

9Ι) «Έπετ. Παρνασσού», Γ', 1899, σελ. 100, «Ν. Έλληνομν.» 7, 1910, σελ. 182, ή ύπ’ άριθμ. 232, Μνημ. Έλλ. Ίστ. A', I, σελ. 68 καί Μαραβελάκιςσελ. 104.

") Έν Falkener, A description...... σελ. 11.9S) Βλ. επίσης Raulin, σ. 426. 'Ομοίως: Σταυράκην, σελ. 108,

Κ ρ ι ά ρ η ν, Α’, σελ. 344, Schmidt x, σελ. 158, Η ο p h, Β’, 38, σελ. 177



Κατά Γιάνναρην (σ. 16), Σταυράκην (σ. 108) καί Γ ε ω ρ- γ ιάδην (σ. 246) έγινε καθίζησις τοϋ εδάφους καί ιό Ηράκλειον εγ- κατελείφθη από τούς κατοίκους του.

Κατά Π. Κριάρην (Α', σ. 347) εγινε καταστρεπτικός σεισμός. Πιθανή έντασις 9.

1612. Νοεμβρίου 8.Κατά R aul ί η94 σεισμοί εις πολλάς περιοχάς της Μεσογείου. Εις

την Κρήτην δ σεισμός οΰτος άνέτρεψε μέγαν αριθμόν οικοδομών καί κατεπόντισε πολλά πλοία. ’Έντασις 9.

1629. Μαρτίου 9. (27 Φεβρ. κατά τό Ίουλιανόν).Περί τοΰτου υπάρχει ή κάτωθι ενθΰμησις95 εις κώδικα τής Δημο

τικής Φωσκολιανής Βιβλιοθήκης τής Ζακύνθου, έκδοθέντα υπό Σ π. δ έ Β ι ά ζ η 98 δστις τον ήγόρασεν εκ τίνος Κρητός.

,αχκϋ·' μηνι Φεβρουάριου είς κζ', ημέρα Σαβάτφ τήςΣταυροπροσ- κυνήσεως, ώρα τετάρτη της ημέρας εγίνηκε σεισμός μέγας εις δλον τό νησί τής Κρήτης και επέσασι απήτια και έπλακόσασι ανθρώπους πολλούς και τάς καμπάνας για τή χώρας καί σονντανε * 95 96 97 δπου έλέγασι οι ανύρωποι πώς δίδονσιν κάτω νά χαλάν και ή έκκλησίαις και νοί- ξααι καί ή γη έβρβόντα] και οΐιριμε όπου έλέγαμε κάθε πράγμα πώς θέλει νάνοιξη ή γης νά μάς καταπιή».

Περί τοΰ ίδιου σεισμού υπάρχουν καταθέσεις προς τάς Άρχάς Ζακΰνθου τριών πλοιάρχων, ήτοι τοϋ Άνδρέου Ροΰσου98 καταθέσαντος, οτι κατά τό ταξείδιόν του έκ Κρήτης συνήντησεν αίφνης τρικυμίαν περίεργον καί ήκουσεν υποθαλάσσιον θόρυβον, πλοιάρχου99 τίνος ισπανικού πλοίου άναφέροντος περί πλημμυρίδος καί σεισμού είς Κύθηρα καί ετέρου πλοιάρχου 100 πολεμικής ένετικής γαλέρας.

"Εντασις 8—9. Σεισμός συνοδευθείς υπό υπογείων βρόχων καί θαλασσίων κυματισμών. Έπίκεντρον πιθανώς μεταξύ Κρήτης - Κυθήρων.

1604.

91) Σελ. 426. Βλ. καί Schmidt 2, σελ. 33, Σταυράκην, σελ. 108, S i e b e rg, σελ. 208.

95) Κατά Σ. Λάμπρον «Ν. Έλληνομν». 7, 1910, σελ. 187, ή ύπ’ άριθμ. 254) καί Μαραβελάκιν, I. ά. σελ. 104.

96) «Παρνασσός», τ. 16, 1893, σελ. 218—221.97) Νομίζω, οτι πρέπει νά άναγνωσΟή: «καί τα καμίαν αργία τής χώρας

(έ)σούντανε».9S) Diversorum Reggimento G. Bembo (άρχειοφυλακεϊον υπό τά Δικα

στήρια) καί Carte Sanita (Άρχειοφυλακεϊον).") Carte diverse 1600 -1700 non registrate nei libri (άρχειοφυλακεϊον

υπό τά Δικαστήρια).10°) Filja avvisi (άρχειοφυλακεϊον).



1646 Ιανουάριου 15 (5 κατά το Ίουλιανόν).'Η κάτωθι ενθύμησις101 όμιλεΐ περί τοΰ σεισμού τούτου.«1646 έπίρε τό c Ρέθεμνον το άνοϋεν__εί; ταΐς πέντε τοϋ Ιανουά

ριου την ώραν όπου φώτιζα έκαμε δ ίο μεγάλους αυαμούς, τους οποίους ελέγαμεν πώς ϋέλει νά χαϋί δ κόσμος’ καί ήκαμε καθειμέραν άνομον έως δ ίο μήνες. Εις το άνοϋεν έτος έπεσε μεγάλη πανούκλα εις την Κριτήν καί ΰψε από την μίαν μέραν έως την άλλην, τόσον εθέρισε τους

Τούρκους δοάν Φράγκους καί 'Ρομέους». Έκ τοΰ ΧΚΓ' κωδικός τής βιβλιοθήκης τής ΓΙάτμου 102 *. Σεισμός μέ αλλεπαλλήλους δονήσεις. Πιθανή εντασις 8.

1650. ’Οκτωβρίου 9 (29 Σ)βρίου κατά το Ίουλιανόν).Περί τοϋ σεισμού τούτου εχομεν την κάτωθι έμμετρον άφήγησιν

τοϋ Μαρίνου Τ ζ ά ν ε 108 τοΰ επιλεγόμενου Μπουνιαλή.«'Η φαντασία τής Σαντορίνης.

Καί μία ημέρα Κυριακή κυττάζουν τον έλίον κ’ ήτονε τζή είκοσι εννιά, μηνός τοϋ Σεπτεμβρίου τσ’ άκτίναις καί μαυρίζουνι σά νά μην είχε λάμψι,’ςτή Μήλο πέφτει αστραπή κΤ είχε τό θειάφι αψη’ κΤ ολοι οί άνθρωποι έκλαίγασι είς ταΐς καταατασίαις, καί τών δαιμόνων ήτονε εκείνα φαντασίαις.Τότες τά κάστρη άρχίζονσι πόλεμον μοναχά τως, καί ’χάνεντον ή ϋάλασσα καί ’φαίνεντον ό πάτος.ΚΤ άπου τή Μήλο ήρχονντα φωτιαίς ’στή Σαντορίνη καί πάλε έρρίκταν άστραπαίς 5πού τό Κνσήρι εκείνοι.Ν’ άοτράπτη δ κόσμος με βρονταίς καί νά παρακοννιέται, ή Κρήτη καί τό πέλαος δίχως άφρονς νά σειέται, κΤ ώραις έφύρα μοναχή, κ’ είς ωραις νά πλη&αίνη, κΤ άπου τά τείχη ήρασε σάν δ εχθρός νά μπαίνη"Έπλή&αινε καί γιάγερνε δίχως ανέμου χάρι, καί τά καράβγια έσερνε ’ςτά βάϋ·η της νά πάρη.Καράβγια, κάτεργα γιά μνιά έφύγασιν με βίαν, καί πήγαν καί ’σταλάρανε αντίπερα ’σ τήν Ντίαν».

Ό Κ. Δαπόντες διηγούμενος περί τής έκρήξεως τοϋ ηφαιστείου

101) Κατά Σ. Λ ά μ π ρ ο ν, ε. ά. σελ. 190, ύπ’ άρι*. 266. 'Ομοίως είς Μνημ. Έλλ. Ίστ. A', I, σελ. 94 καί Μαραβελάκιν, σελ. 105.

102) Έφημ. «Έβδομάς» τ. 5, 1888, άριΟμ. 20 καί Σ ακκελίων, Πατμ. βιβλίο*, σελ. 252.

10*) Βλ. εκδοσιν ’Αγά*. Ξηρουχάκη, σελ. 333. %



τής Σαντορίνης το 1650, δτε εσχηματίσθη ή ηφαιστειώδης ύφαλος τοϋ Κολούμπου, γράφει τα έξης 104.

«’Από την Κρήτην, και εκεί ακονωντας τοσοϋτον μέγα κακό και περισσό, και φοβερόν τοιοντον'Και θεωρώντας βλέποντας πώς και εκεί άνέβη, πλημμνρησεν ή θάλασσα, καθώς εδώ συνέβη».

Ό Pegues105 * αναφέρει περ'ι σεισμού εξαιρετικούς σφοδρού, συγκλονίσαντος την Σαντορίνην κατά την έκρηξιν τής 29 Σεπτεμβρίου 1650, αισθητού και εις την Κρήτην. Εις τον λιμένα τοϋ Ηρακλείου πλοιάρια άποσπασθέντα έκ τών αγκυρών των, λόγορ τών έκ τοϋ σεισμού θαλασσίων κυμάτων, ερρίφθησαν επί τής ακτής καί συνετρί- βησαν.

'Ο Perrey100, εκ τοϋ οποίου αντλεί ό Raul in (σ. 426), αναφέρει σεισμόν γενόμενον την 14 Σ)βρίου 1650, δστις είναι πιθανώς ό τής 29 Σ)βρίου.

Ό L, e y c e s t er 107 αναφέρει σεισμόν εν Χανίοις την 29 Σ)βρίου 1649. Πιθανώς καί οΰτος συμπίπτει μέ τον ανωτέρω.

Έκ τών ανωτέρω φαίνεται δτι ό σεισμός οΰτος, μικράς έντάσεως έν Κρήτη (πιθανώς 4—5), ήτο ηφαιστειογενής όφειλόμενος εις έκρη- ξιν τοϋ ηφαιστείου τής Σαντορίνης. Ία αέρια καί ή σποδός τής έκρή- ξεως ήλάττωσαν την λαμπρότητα τοϋ ήλιακοΰ φωτός.

1662.Κατά Schmidt108 σεισμός εις την Κρήτην.1665. Κατά ’Ιανουάριον.Κατά R a u 1 i n 109 ό σεισμός οΰτος άνέτρεψε πολλάς οικίας έν Κρή

τη, υπό τά ερείπια τών οποίων πολλοί εΰρον τον θάνατον. Πιθανή έντασις 9·

1673. Μαΐου 7.Σεισμός εις Κρήτην καί Ζάκυνθον. Βλ. Raul in110.

104) Βλ. Ά κ ύ λ α ς, Β., Τά ηφαίστεια καί ή νήσος Θήρα, Άθήναι 1925, σελ. 67.

105) Histoire....oeX. 153. 'Ομοίως εις Fouque, Santorin...σελ. 14—15.•°8) Είς «Mem. Cour. Acad. Roy. de Belgique», t. XXIII, 1850.107) Some account....σελ. 9. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 108, Π. Κρι·

ά’ρ η ν, Β', σελ. 37.>08) Schmidt 2, σελ. 33. Βλ. καί R a ul i η, σελ. 426, Σταυράκην(

σελ. 108, Barbiani, σελ. 17 καί Riccioli, Geographia...10ί>) Σελ. 426. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 108-η0) Σελ. 426. Βλ. ομοίως: Σταυράκην, σελ. 108, Barbiani καί


Οϊ σεισμοί τής Κρήτης 491

1681. ’Ιανουάριου 10—12.Κατά R a u 1 i n 1,1 σεισμικά! δονήσεις εν Κρήτη επ! τρεις ημέρας.1717.Περί τοϋ σεισμοί τοΰτου εχομεν την ακόλουθον ένθόμησιν “2:«1717 εγινεν μέγας σισμός καί εχάλασαν πολά χωρία». Έξ αύτο-

γράφου σημειώματος Γεδεών, εκ τοϋ κώδ. ύπ’ άριθμ. 5. φ. 2α τοϋ Άγ. Νικολάου ’Άνδρου. Βλ. κα! Π. Κριάρην* 112 113. Πιθανή εντα- σις 8—9·

1750. ’Ιουνίου 7.Κατά Raulin114 αντλούντο. εκ τοΰ Mallet (σ. 148) ό σεισμός

ήτο πολύς ισχυρός εις Πελοπόννησον και Κύθηρα, ένθα ή πόλις κα- τεστράφη κα! περισσότεροι τών 2000 άνθρωποι άπωλέσθησαν. Πιθανή εντασις 9·

1779. Φεβρουάριου κατά τήν νύκτα τής 9ης προς τήν ΙΟην.Κατά Raulin (σ. 426) και Schmidt 2, (σ. 35) δύο σεισμι

κά! δονήσεις εις Χανιά διάρκειας 11 δευτερολέπτων, διευθύνσεως εξ Α. προς Δ., αΐσθητα! εις τον λιμένα.

1780. Κατ’ ’Οκτώβριον (πιθανώς περί τάς άρχάς τοϋ μηνός).Ό Raulin115 αναφέρει περί τοϋ σεισμοί τούτου, δτι υπήρξε

πολύ σφοδρός, προηγήθησαν δέ τούτου άλλαι δονήσεις. Τό φρούριον τής Ίεραπέτρας μετά τής εκ 300 Τούρκων φρουράς αυτοί κατεστρά- φη. Δέκα τρία μικρά χωρία μετά τών κατοίκων των άπωλέσθησαν. Πιθανή εντασις 9.

1794. ’Οκτωβρίου 28. Ώρα 05.00.Κατά τον Ο 1 i ν i e r116 σεισμός εις Χανιά διάρκειας δευτερολέ

πτων τινών κα! σχετικώς ισχυράς εντάσεως. Κατά τήν διάρκειαν τοΰ σεισμοί επεκράτει γαλήνη, άλλ’ ευθύς αμέσως επνευσε σφοδρός δυτικός άνεμος διαρκέσας επί πολλάς ημέρας. Πιθανή εντασις 5—6.

1805. ’Ιουλίου 3. "Ωρα 04.05.Εις Χανιά (Raulin σ. 427), τέσσαρες σφοδρά! δονήσεις έν δία

ν ο η Hoff.ηι) Σελ. 426 Καί Σταυράκης, σελ. 108.112) «Έπετ. Παρνασσού», Γ', 1899, σελ. 100. 'Ομοίως εις Ν. Έλληνομν. 7,

1910, σελ. 214, ύπ’ άριθμ. 367, εις Μνημ. Έλλ. Ίστ. A', I, σελ. 68 καί Μ α-ραβελάκης, σελ. 105.

11S) Β', σελ. 86. 'Ομοίως :Μουρέλλος, Ιστορία ...Α', σελ. 98.1Ι4) Σελ. 4302. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 108.,15) Σελ. 4302. Βλ. καί Mallet (1853, σελ. 198), Schmidt 2, σελ. 35

καί Σταυράκην, σελ. 108.l,e) Voyage.......σελ. 384. Όμοίως: Raulin, σελ. 426, Schmidt 2,

σελ. 35 καί Σταυράκης, σελ. 108.


492 Έλευθ-. Κ. Πλατάκη

στη μάτι 8 λεπτών. Κατά Von Hoff117 αί δονήσεις αΰται έγένοντο αισθηταί καί εις Σικελίαν. Πιθανή εντασις 7.

1810. Φεβρουάριου 16. Κατά την νύκτα.Σεισμός καθ’ ον, κατά Raul in (σ. 427), ή Κρήτη υπέστη μεγά-

λας καταστροφάς καί 2000 άνθρωποι άπωλέσ&ησαν. 'Ο John Calt αναφέρει118, δτι έν Ήρακλείορ κατέστρεψε τό των οικιών καί εφό- νευσε πολλάς χιλιάδας ανθρώπων. Ό Μουρίκης119 σημειώνει ημερομηνίαν: 18 Φεβρουάριου καί ώραν 11.00. Πιθανή εντασις 9.

1810. Μαρτίου 16.Τούτον αναφέρει ό Schmidt (σ. 36). Ό F a ν r e, κατά R a u-

lin (σ. 427), ανάγει τον σεισμόν τής 16 Φεβρ. εις τον τής 16 Μαρτίου'1810. Κατά Σεπτέμβριον.Τούτον αναφέρει ως Ισχυρόν εις Χανιά ό Μουρίκης (σ. 43).1815. Κατά Δεκέμβριον.S i eb er g (σ. 209).1817. Αύγουστου 3.Σεισμός είς Ηράκλειον κατά Sieber (1,429) καί Schmidt

(I, 164).1818. Αύγουστου 8.’Ισχυρά σεισμική δόνησις κατά Schmidt 12°.1831. ’Οκτωβρίου 30. “Ωρα 05.15.«1831. Όκτωμβρίου 18. Ξημέρωμα στάς 11 και κάρτο έγινε σει

σμός ώρα όρ&ρου». Ήμερολ. Κοζΰρη 121.Πρόκειται περί σεισμού έπισυμβάντος έν Ήρακλείφ.1833. ’Απριλίου 14. "Ωρα 07.00.«1833. ’Απριλίου 2 [ήμ. α']. Λαμπρά. Εις πρώτη ώρα ή και is ένα

σεισμό με βροντή». Αύτόθι. Έν Ήρακλείφ.1833. ’Απριλίου 15. "Ωρα 22.00.«1833. ’Απριλίου 3. Βράδι είς τάς 4 ώρας τής νυκτός έγινε σει

σμός παρόμοιος με τόν έχύεσινό» Αύτόθι. Έν Ήρακλείφ.1833. ’Απριλίου 17. “Ωρα 09-00.«1833. ’Απριλίου 5. Είς τάς 3 ώρας τής ημέρας έγινε σεισμός πα

ρόμοιος με τούς πρώτους. Έγροική&η ακόμα ένας μικρός σεισμός». Αύτόθι. Έν Ήρακλείφ. * 11 * * * *

11!) Chronik...BX. καί Σταυράκην, σελ. 108 καί Μ ο υ ρ ί κ η ν, σελ. 4211S) L,ettres...3^ επιστολή τής 10 Άπρ. 1810.Ι19) Σελ. 43. Βλ. καί Schmidt 2, σελ. 36, Σταυράκην, σελ. 108_1?0) Schmidt 2, σελ. 37. Βλ. καί R a u 1 i η, σελ. 427, Σταυράκην,

σελ. 108.m) Βλ. Βιβλιογραφίαν.



1833. ’Απριλίου 23. "Ωρα 20.00.«1833. Απριλίου 11......Και το βράδι εις τάς δύο ώρας τής νυκτδς

έγινε σεισμός με μεγάλον κρότον». Αυτόθι. Έν Ήραχλείφ.1837. ’Ιανουάριου 2δ. "Ωρα 22.30.«1837. Γεναρίοβυ] 13. Τό βράδι εις τάς 4 */, ώρας τής νυκτός εγι-

νε σεισμός». Αυτόθι. Έν Ήραχλείφ.1838. Νοεμβρίου 27. "Ωρα 06.20.«1838, Νοεμβρίου 15. ’Έγινε σεισμός αρκετά δυνατός εις τάς

6 2°/αιι ώρας». Νικολαΐδου, 'Ιστορικά καί βιογρ. σημειώματα (σ. 314).1838. Δεκεμβρίου 27. ”Ωρα 12.00.«1838. Δεκεμβρίου 15. ’Έγινε ένας σεισμός μεγάλος εις τάς 6 ώ

ρας τής ήμέραε». Ήμερολ. Κοζύρη.1843. Κατ’ ’Ιούλιον (;)Ό Raul in (σ. 427) αναφέρει, οτι κατά τον διάπλουν έκ Σμύρ

νης προς Μάλταν οί έπιβαίνοντες ’Αγγλικού τίνος πλοίου ήσθάνθη- σαν δύο σεισμικός δονήσεις, δτε τό πλοΐον εύρίσκετο 35 μίλια δυτικούς τής Κρήτης. Συνωδεύοντο αύται υπό μεγάλου θορύβου, όμοιου προς τον θόρυβον κινούμενης άμάξης, ερχομένου εκ Ν.Α. κα'ι διερχο- μένου υπό τό πλοΐον. Γενομενης πάραυτα βυθομετρήσεως τό βάθος εύρέθη.μεγαλύτερον των 292 μέτρων 122. Βλ.κα'ι Σταυράκην (σ. 108)

1846. Μαρτίου 28. "Ωρα 16.42.Τούτον αναφέρει ό Schmidt123. Κατά τον Raulin (427)

εις Χανιά ό καιρός ήτο καλός, έπνεε δυτικός άνεμος, ή δε άτμοσφ. πίε- σις ήτο 762,8. 'Ο Hi tier 124 έν επιστολή του προς τον Raulin λέγει, δτι ό σεισμός ουτος ήτο μεγάλης διάρκειας—κατά τινας διήρκεσεν έν λεπτόν—και Ισχυρός. Ούδεμία οικία κατέρρευσε, αλλά περί τάς 20 έρράγησαν εις Χανιά και περισσότεραι τών 100 εις Ηράκλειον. Πολλοί κατελήφθησαν υπό τρόμου. Πιθανή έντασις 7—8.

1846. Κατ’ ’Ιούλιον.Κατ’ επιστολήν τού G a s p a r y προς τον Raulin125 έγένοντο υπό

τινων αντιληπτά! δύο σεισμικά! δονήσεις εις διάστημα 2—3 ημερών, πολύ έλαφραί, ώστε πολλο! δεν τάς ήσθάνθησαν. Πιθανή έντασις 3.

122) ’Ενταύθα προσθέτει ό Raulin, δτι κατά τήν διάρκειαν τής παραμονής του εν Κρήτη (3 Μαΐου εως 17 Δεκ. 1845) οΰδένα σεισμόν άντελήφθη.

123) Schmidt ι, σελ. 38—39 καί Schmidt 2 σελ. 38.124) Πρόξενος τής Γαλλίας εν Χανίοις. Επιστολή τής 15-4-1846. Περί τού

σ. τούτου βλ. καί Σταυράκην, σελ. 109, Barbiani, σελ. 84 καί Ν ι κ ο- λ α ΐ δ ο υ, Σημειωμ. σελ. 314.

125) Σελ. 428. Ό Gaspary ήτο τού Γαλλικού Προξενείου Χανίων. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 109.


491 ΈλευΟ1. Κ. Πλατάκη

1856. ’Οκτωβρίου 12 (30 Σ)βρίου κατά τό Ίουλιανόν)."Ωρα 02.45.Περί τοϋ καταστρεπτικού τούτου σεισμού αναφέρει τό κάτωθι δη

μώδες ασμα 12°.

«’Σ τά χίλια οχτακόσια έτος πενήντα έξη ήίλέλησεν ο Κύριος τό ύλαμμάν του νά μπέχρη τα’ είκοσιεννιά τοϋ Σετεμπριον, ένα Σαββάτο βράδυ, μύγας σεισμός εγείνηκε κι’ οΐιλος ο κόσμος βράζει.’ Απον τό μέρος τώ Χανιώ έρχεται σά μελτέμι, μέγας και τρομερός σεισμός, οϋλος ό κόσμος τρέμει.Κ’ ή ϋάλασσ’ ή ακίνητη και οι γι οχτώ ανέμοι, τρία λεφτά βοα ή γης, καπνός ’ποκάτω βγαίνει.Χάνοννται χώραις καί χωριά, ’σαν υντε χύνει’ άστρο,μά δεν υπόφερε καμμιά ’σαν τό Μεγάλο Κάστρο,χαλούν τά μοναστήριαν τον, χαλούν κ’ οι μιναρέδεςκι’ απ’ ονλονς του τσοί Χριστιανούς μια φωνή μόνο βγαίνει,την Παναγιά περικαλοΰ μεσίτρα γχά νά γένη :

— *Ω Παναγία δέσποινα, κι’ ονλ’ εϊμεστα παιδιά σου, κάμε την παρακάλεσι, που πιάνει’ ο ριτζάς σου12''.Θεοτική φωϋτά ’πεσε, ς’τον Κάστρου τό μεϊντάνι κ’ οι γεμιταήδες 128 τό ’δανε ’πό μέσ’ απ’ τό λιμάνι».

Περί τοϋ ϊδίου σεισμού αναφέρει καί ή κάτωθι ένθύμησις 126 127 128 129 εύρι- σκομένη εις τον ύπ’ άριθμ. 10 κώδικα της 'I. Μονής της 'Αγ. Τριά- δος των Τζαγκαρόλων:

«1856 : Σεπτεμβρίου 30 : Κυριακή ξημέρομα εις τάς ένέα ώρας τή; Ννκτός έκαμε ένα τρομερόν Σεισμόν καί εβάοταξε έως τρία λεπτά, δούλε δπον τό κάστρο τό Μεγάλον δεν έμιναν, παρά τριάντα τρί σπύ&ια γερά καί έχά&ησαν άνύλρωποι χίλη πεντακόσι' ομοίως καί ένα χορίον έβούλισε παντάπασης εις αυτό τό μέρος' εις δε τά Χανιά έχάλασαν μερικά σπίύλια καί έκκλησίαΐς έχάλασαν καί τζαμιά έπεσαν κάτο, καί ή αγία Μονή εις ταίς Μονρνιαίς έχάλασε καί τά περισσότερα σπύίλια ερά- γισαν».

Καί ετέρα ένθύμησις130 δμιλεΐ περί τοϋ σεισμοϋ :

126) Ά ρ. Κ ρ ι ά ρ η, Συλλ. Κρ. όσμ σελ· 31.127) Ή παράκλησίς σου.128) Οί ναΰχαι.129) Τωμαδάκη Ν., Ίερ. Μον. Άν. Τρ. Τζαγκαρόλων, σελ. 345.Ι3°) Μαυροειδης, ΈνΟ-υμήματα. . . σελ. 937—939. Ή ένθ·ύμησιζ °ΰτη

εύρίσκεχαι επί Όκχαήχου (έκδ. Βενετίας 1802) τοϋ χ. Κασχελλίου Φουρνής Με- ραμπέλλου °Εγράφη ΰπό τίνος Παπα Χατζή. Άξιωσημείωτον είναι, δτι ή ση-


Οι σεισμοί τής Κρήτης 495

«1856 σετεμβριοϋ 30 ήμερα κηρηακής ξημέρομα ενεα παρακ.άρτο εγηνε ένας σησμώς φοβερώς' και εγάλασε το μεγάλα) κάστρο ολα τα σπήϋηα μοναχα οληγα άργαατήρηα εμήναν και τά βααηληκά κονάκια οπού εράγησαν μαδενέπεσον ταχορήα τοϋ μαλεβηζου δλα τά περησότερα κηγεραπετρο το καστελλι και το κατοχορήο τζηγεραπέτρον καί ης στη οτήα τα περησότερα χορηα και το μεγάλο μοναστήρη 131 τακελήά και το κατο χοργηώ τζη φουρνής και η λημνες το περησότερο ομηος και η μήλατο ολοτοπλιά132 επλακό&ηκαν αιΰροπη και στο μεγάλο κάστρο καϋος πλιροφορούμε&α πεντακόαηη και επεκηνα ης δε τα αλα χορηα τον κάστρου σαντζάκι αλητόση και ο ϋεος νά φυλατη των κόσμο αμήν»133.

Τον σεισμόν περιγράφει διά μακρών δ R a u 1 i n (428 κ. εξ.) : «Σεισμός εξαιρετικούς σφοδρός εκ τοϋ οποίου εβλάβησαν 11.317 οϊ- κίαι, εκ τών οποίων 6.512 κατεστράφησαν. Μεταξύ τούτων περιλαμβάνονται καί 48, αΐτινες έπυρπολήθησαν συνεπείφ άναφλέξεως τών εν αυταΐς πυρείων. Τά έκ τοϋ σεισμού θύματά ήσαν 538 νεκροί καί 637 μάλλον σοβαρώς τραυματισμένοι.

Εις Χανιά άπασαι αί οικίαι εβλάβησαν, δλίγαι όμως κατέρρευσαν. Οί στρατώνες καί τό στρατ. νοσοκομεΐον ύπέστησαν μεγάλας κατα- στροφάς, επίσης δέ καί τό μεγάλο τέμενος134. Είς την πόλιν ολίγοι ετραυματίσθησαν, εις τά περίχωρα δμως εφονεύθησαν τινές.

Εις τό 'Ρέθυμνον πάσαι αί οικίαι ύπέστησαν βλάβας, ούδείς δμως εκ τών κατοίκων εφονεύθη.

Είς τό Ηράκλειον καί τάς παρ’ αυτό επαρχίας αί καταστρο- φαί, ως συνήθως, υπήρξαν μεγαλύτεραι. Ή πόλις είχε τότε 3.620 οικίας, εκ τών οποίων μόνον 18 παρέμεινον κατοικήσιμοι. Τό ξύλινον μέγαρον τοϋ Μουσταφά - Πασά ούδεμίαν ζημίαν ύπέστη καί έχρησι- μοποιήθη αμέσως ώς νοσοκομεΐον. Διεσώθη επίσης μέγα μέρος έκτών 1314 ξύλινων καταστημάτων. Την Ιην Νοεμβρίου ή πόλις ήτο σωρός ερειπίων καί αί οδοί, πλήρεις λίθων, ξύλων κλπ., κατέστησαν αδιάβατοι εύκολώτερον δέ ήδύνατό τις νά πέραση διά τών θέσεων, είς τάς οποίας ήσαν πρότερον αί οικίαι. Οί τέσσαρες σωζόμενοι τοίχοι τοϋ μεγάλου μητροπολιτικοϋ ναού τών Ενετών, είς την ανατολικήν πλευράν τής

μειουμένη ώρα εννέα παρά τέταρτον (Τουρκική ώρα) δηλ. 02.45, συμπίπτει μέ τήν υπό τοΰ Schmidt διδομένην ώραν.

181) Ή Μονή Τοπλοϋ.132) ΚίΛτά τό πλεΐστον.133) Περαιτέρω, είς έτερον σημείωμα, ό ίδιος γράφει: «1856 εχαλασε με το

οηομο ολο το τηχηον τής αβλής και το ξανάκτηοα και γράφομε τους μαοτορονς και τους άργατες κατα ονομα».

184) Τό Χουνκιάρ (αΰτοκρατορικό) τζαμί.



πόλεως, στηριζόμενοι επί μεγάλων εκ πελεκητών λίθων υποβάθρων κατέρρευσαν κατά το ήμισυ. Ό αριθμός των νεκρών υπήρξε μεγαλύτερος τοϋ τών τραυματιών, διότι αι βαρεΐαι εκ χώματος στέγαι τών οικιών κατασυνέτριβον τά πάντα έν τη πτώσει των.

Τά παρά τούς πρόποδας τοϋ Ψηλορείτη χωρία Καλέσα, Πετροκέ- φαλο, Πενταμόδι, “Αγ. Μύρων, Κιθαρίδα καί Άσίταις σχεδόν έξ ολοκλήρου κατεστράφησαν. Εις τό χ. Βοΰταις ουδέ ενός μέτρου ύψους τοίχος έμεινεν όρθιος και 42 εκ τών κατοίκων του εφονεύθησαν.

Άφ’ ής εποχής υπάρχουν ιστορικά έγγραφα περί τής Κρήτης, ήτοι από τής Ένετικής κατοχής (1204), καθ’ έκαστον αιώνα, πλήν τοϋ 18ου, συνέβησαν εις ή δυο καταστρεπτικοί σεισμοί, όπως οί τών ετών 1246, 1304, 1490, 1508, 1547, 1612, 1665, 1810 καί 1856».

Έν συνεχεία ό Raulin αναφέρει, ότι ό σεισμός οΰτος έγένιτο αισθητός καθ’ όλην την Μεσόγειον: εις Νεάπολιν (’Ιταλίας) 16 σεισμικά! δονήσεις καί μετά πάροδον 4 λεπτών έτεραι 8 ελαφρότεροι. Εις Βαλέτταν (Μάλτας) δυο Ισχυραί δονήσεις. Εις Πρέβεζαν σφοδρά δό- νησις διάρκειας 60 δευτερολέπτων. Εις Κέρκυραν πολλά δυστυχήματα. Εις Σαντορίνην ασθενής δόνησις συνοδευομένη υπό υπογείων βρόμων. Ή Κάσος καί ή Κάρπαθος ϋπέφερον πολύ. Ή Ρόδος κατεστράφη. Εις Σΰμην καί Καστελλόριζον μικραί καταστροφαί. Ό σεισμός έγέ- νετο επίσης αισθητός εις Προύσαν, Σμύρνην, Βυρηττόν, 'Ιερουσαλήμ, ’Αλεξάνδρειαν, Κάϊρον.

Εις τά ανωτέρω δ Σ τ α υ ρ ά κ η ς (σ. 109— 110) προσθέτει τά έξης: ’Εκ τών Ένετικών ναών, οϊτινες είχον μεταβληθή εις Τουρκικά τεμένη κατέπεσε τό Βεζίρ Τζαμί, άνοικοδομηθέν τό 1869 διαταγή τοϋ Μ. Βεζΰρη Άαλή Πασά. Ό Μητροπολιτικός ναός τού 'Αγ. Μηνά ύπέστη σημαντικός βλάβας, δεν κατεστράφη όμως ή δημοτική σχολή. Έκ τών χ. τής Πεδιάδος ή ’Επισκοπή καί τά Άϊτάνια ύπέστησαν σημαντικός ζημίας.

Τήν επιστημονικήν περιγραφήν τοϋ σεισμού δίδει διά μακρών δ Schmidt135 136.

1857. Δεκεμβρίου 15.Έν Κρήτη καί 'Ρόδφ σεισμός κατά Raulin 13δ.

135) Schmidt 1, σελ. 47—54. Βλ. περί τοΰ σ. τούτου καί Perrey «Mem. Acad. Bruxelles», t. VIII, p. 68, B a r b i a n i, σελ. 95, Ψ ι λ ά κ η ν, Γ', σελ. 815, Ξανθουδίδην (ό σ. τοϋ 1856), S i e b e r g, σελ. 209, E- v a n s, σελ. 814—315, Γ αλανόπουλος, σελ. 12, Ν ι κ ο λ α ΐ δ ο υ, Σημειώμ. σελ. 315.

136) Σελ. 4301, Βλ. καί Schmidt ι, σελ. 54, Schmidt 2, σελ. 39; Σταυράκην σελ. 110.



1858. ’Ιουνίου 16. “Ωρα 06.00.Σεισμός εν Κρήτη κατά Schmidt (2, σ. 40).1858. ’Οκτωβρίου 16. "Ωρα 08.00.’Ασθενής σεισμός εν Χανίοις κατά Schmidt(l, σ. 147, 2, σ. 40) I860- Μα'ίου 1 εως 10.Σεισμικά! δονήσεις εν Κρήτη κατά Raul in137.1861. ’Ιουλίου 30.’Ασθενής σεισμός εις Χανιά κατά Raul in138.1861. Νοεμβρίου 26. "Ωρα 00.40—02.40.Κατά Schmidt139 δυο δονήσεις εις Χανιά, εξ ών ή πρώτη πε

ρί ώρ. 00.40 και ή δεύτερα nερί ώρ. 02.40. Πολύ σφοδρός.1861. Νοεμβρίου 27. “Ωρα 04.00—07.00.Κατά Schmidt* 110 δυο δονήσεις εις Χανιά περί ώρ. 04.00 και

07.00. Σφοδρότερος τοΰ τής 26 Νοεμβρίου.1861. Νοεμβρίου 28. “Ωρα 21.00.Κατά Schmidt111 * 113 σεισμική δόνησις εις Χανιά.1861. Νοεμβρίου 29. “Ωρα 03.30.Κατά S c h m i d t (1, σ. 195) σεισμική δόνησις εις Χανιά.1861. Νοεμβρίου 30. “Ωρα 10.00.Κατά Raulin142 σεισμικά! δονήσεις, αΐτινες δεν επέφερον μέν

σπουδαίας ζημίας, προυξένησαν δ'μως πανικόν εις τούς κατοίκους.1862. ’Ιανουάριου 5(;).Κατά Schmidt (1, σ. 198) σεισμός εις ’Ρέθυμνον.1862. ’Ιανουάριου 18. "Ωρα 21.45.Κατά Raulin143 ισχυρά σεισμική δόνησις εις Χανιά άνευ δυστυ

χημάτων. Αισθητή και εις ’Ρέθυμνον και άλλα μέρη τής νήσου.1862. Μαρτίου 28. Κατά τήν νύκτα.Σεισμός εις Ηράκλειον κατά Schmidt114.

13;) Σελ. 4301. Βλ. καί Σταυρό κ η ν, οελ. 110.13β) Σελ. 4301. Βλ. ομοίως: Schmidt ι, σελ. 194, Schmidt 2, σελ.

42 καί Σταυράκην, σελ. 110.13Β) Schmidt 1, σελ. 195, Schmidt 2, σελ. 42. Βλ. καί Raulin,

σελ. 4301, Σταυράκην, σελ. 110.110) S c h m i d t 1, σελ. 195. 'Ομοίως R a u 1 i n, σελ. 1301, Σταυρό-

κ η ς, σελ. 110.141) Schmidt 1, σελ. 195. Καί Raulin, σελ. 430’, Σταυράκης,

σελ. 110.142) Σελ. 4301. Σταυράκης, σελ. 110.113) Σελ. 4301. Βλ. καί Schmidt 1, σελ. 199, ένθα ήμερομ. 19 Ιανουά

ριου, Σ τ α υ ρ ό κ η ν, σελ. 110, Νικολαΐδου, Σημ. σελ. 320.114) Schmidt 1, σελ. 201. Καί έφημ. «Αυγή», άριθμ. 1032.

ΚΡΗΤΙΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ Δ. 32



1862. Απριλίου 10. "Ωρα 01.30.Επτά σεισμικά! δονήσεις εις Ηράκλειον κατά S c h ill i d t145.1862. Μαΐου 16. "Ωρα 23.30.Ελαφρά δόνησις εν Χανίοις κατά R a u 1 i n 14S.1862. Μαΐου 24.Σεισμός εν Κρήτη. Νικολαΐδης, Σημ. σελ. 320.1832. Ιουνίου 1. "Ωρα 08.30.«1862. Μαΐου 19. 2'12 ωρ. τής ημέρας Σάββατόν έγυεν οειπμός

αίσ&ητός ανεν βλάβης. Προ οκτώ ημερών Σάββατον προς Κυριακήν, είχε γίνει και άλλος δμοιος». Αυτόθι.

1862. ’Ιουνίου 5. "Ωρα 19.15.Σεισμός εις Χανιά μέ διεύθυνσιν Β προς Ν. κατά Schmidt141.1862. ’Ιουνίου 18.Σεισμός εν Κρήτη. Ν ικολαΐδης αυτ. 321—3.1862. ’Ιουνίου 21. "Ωρα 05.30.Σεισμός εν Κρήτη κατά Schmidt (1, σελ. 83 κα! 203). ΙΙερι

τούτου καί Νικολαΐδης, αύτ. 320.«1862, ’Ιουνίου 9, ημέρα Σάββατον 11 ‘/2 ώρα τής πρωίας, έγινε

σεισμός διαρκέστατος και τρομερός έμπλ.ήσας τους κατοίκους φοβερού τρόμου. Μετά ταντα την ιδίαν ημέραν έγιναν άλλοι δύο, πλήν πάντες έστάίλησαν άβλωβεΐς καΰώς και την 6 τον ίδιον έγινεν και άλλος και αυτός επίσης άβλαβης».

1863. ’Απριλίου 16. "Ωρα 09.50.«1863, Άπριλάου 4, τής Παρασκευής τής Διακαινησίμον ξημέρω

μα, εις τάς 4 παρά δέκα λεπτά τής νυκτός έγινε σεισμός διαρκής, πλήν πάντη άβλαβης». Αυτόθι σ. 321—3.

1863. ’Απριλίου 22. "Ωρα 22.30.Σεισμός εις Βηρυττόν, Τρίπολιν, Καλλίπολιν, Ηράκλειον κα! Μερ

σίναν. Μεγάλαι καταστροφα! εις 'Ρόδον, ένθα 13 χωρία κατεστράφη- σαν. Αισθητός είς Κων)πολινΓ Δαρδανέλλια, Σμύρνην, Χίον, Σάμον, Κώ, ’Αλεξανδρούπολην κλπ. Κατά Raul in148. Έπικεντρική χώρα πιθανώς επί τής 'Ρόδου ή περί αυτήν.

1863. ’Οκτωβρίου 10. Κατά την νύκτα.«1863 τή 28 7)βρίου προς την νύκτα τής Κυριακής έγινε σεισμός,

'*') Schmidt ι, σελ. 202 Καί «Αυγή», άριθμ. 1032.14°) Σελ. 430*. 13λ. καί Σ ταυράκην, σελ. 110.1JI) Schmidt ι, σελ. 2)3. Βλ. ομοίως R a u 1 i η, σελ. 430* 1, Σ τ α υ ρ ά"

κ η ν, σελ. 110 καί Barbiani, σελ. 100.Ι4β) Σελ. 4303. Βλ· καί Σγαρράκην, σελ· 110, Νικολρίδηγι

I ά, 321-333.

_Institutional Repository - Library & Information Centre - University of Thessaly22/09/2017 10:48:04 EEST - 62.1.56.68

ΟΙ σεισμοί τής Κρήτης 499

άλλ' άβλαβης». Νικολαΐδης, αύτ. 321—3.1865. ’Ιουνίου 3. Κατά την νύκτα.«1865. 'Απριλίου 20 προς την 21...εκαμε καί μικρόν σεισμόν. ΕΙς

τάς 23 καί μετά οκτώ ημέρας, ημέρα Σάββατον, έγινε καί πάλιν σεισμός, άλλ’ άβλαβης». Αυτόθι.

1865. ’Ιουνίου 5.Σεισμός έν Κρήτη. Αυτόθι.1865. ’Ιουνίου 13.Σεισμός εν Κρήτη. Αυτόθι.1866. ’Ιουνίου 3. "Ωρα 06.55.Σεισμός εν Θήρςι καί Κρήτη κατά S c h m i d t (1, σ. 226, 3, σ. 9).

Νικολαΐδης, αύτόθι.1866. Αύγουστου 19. "Ωρα 12.00.Σεισμός κατακόρυφος (βραστής) λίαν αισθητός εις Έμπρόσνερον

κατά Schmidt (1, σ. 227, 3, σ. 9)149.1867. Φεβρουάριου 24. "Ωρα 02.30.’Ασθενής σεισμός εις Χανιά κατά Schmidt (1, σ. 234, 3, σ.10).1867. Σεπτεμβρίου 19 καί 20.Δονήσεις έν Κρήτη καί Έλλάδι. Schmidt (1, σ. 103—8).1869. Μαρτίου 28.Σεισμός εις Χανιά (αύτ. σ. 270).1870. ’Απριλίου 14. "Ωρα 01.00.«1870, την πρώτην ’Απριλίου προς την δεντέραν, 1 μ. μεσονύκτιον

έ'γινεν σεισμός διαρκής, πλήν άβλαβης». Νικολαΐδης, αύτ. 326. 1870. Ιουνίου 24. "Ωρα 06.00.Σεισμός εις Ηράκλειον. Schmidt (1, σελ. 110, 275), Ν ι κ ο λ.

αύτ. (διάρκειας 50 δευτερολέπτων).1870. Αύγουστου 6. "Ωρα 04.00·Σφοδρός σεισμός εις Ηράκλειον. Schmidt (1, σελ. 279).1870. Νοεμβρίου 14. "Ωρα 10.00.’Ισχυρός σεισμός εις 'Ηράκλειον. Αύτόθι, 286.1870. Νοεμβρίου 20. "Ωρα 05.00.’Ασθενής σεισμός εις Ηράκλειον. Αύτόθι, 287.1870. Νοεμβρίου 29. "Ωρα 03.45.Δύο ασθενείς σεισμικαί δονήσεις εις Ηράκλειον. Αύτόθι,1871. Ίανουαρίου 8.

. Σεισμός έν Κρήτη. Sieberg, σ. 209.1871. ’Ιουλίου 17. "Ωρα 04.00.

,4°) Καί Έφ. «Έθνοφύλαξ» 8-8-1866.


500 ΈλευΟ'. Κ. Πλατάκη

«1871 Ιουλίου 4, Κυριακή προς ξημέρωμα Δευτέρας. Έφάνη εν μετέωρον αξιον λόγου καί την έπιοϋσαν Δευτέραν περί τάς 10 τής ημέρας έγινε σεισμός διαρκής, άλλ’ αβλαβής». Ν ικο λαίδης, αύτ. 826.

1874. Δεκεμβρίου 9· “Ωρα 22.00.«1874, Νοεμβρίου 27, εις τάς 4. ώρας παρά τέταρτον, νύκτα προς

την 28, έγινε διαρκής σεισμός, άλλ’ αβλαβής». Αυτόθι.1876. ’Απριλίου 18. "Ωρα 20.30.’Ασθενής σεισμός εις Χανιά. Schmidt (1, 343) ,5°.1876, ’Απριλίου 25. “Ωρα 17.10.Σεισμός εις Χανιά. Αυτόθι151.1876. Μαΐου 7.’Ισχυρός σεισμός εν Κρήτη. Αυτόθι152 153 *.1876. Μαΐου 23.Σεισμός εν Κρήτη κατά S i e b e r g (209).1877. Μαΐου 14.Σεισμός έν Κρήτη κατά Sieberg, αυτόθι.1879. Αύγουστου 9. "Ωρα 01.50 (28 ’Ιουλίου κατά τό Ίουλιανόν).Ή εφημερ'ις των Χανίων «Κρήτη» 155 γράψει περί αύτοϋ τά εξής:«Περί τον δρ&ρον τον παρελθόντος Σαββάτου προς Κυριακήν (ώρ.

7.50 τουρκιστί) οι κάτοικοι των Χανίων f/σθάνθησαν ίσχυράν δόνησιν τής γης διαρκέσασαν επί 5 περίπου δευτερόλεπτα καί διευϋννομένην εκ Δ. προς Α. Ιίλήν τής σφοδρας ταντης δονήσεως εγένοντο καί δύο έτε- ραι ελαφρότεροι καί όλιγώτερον διαρκείς, ή μεν 5 λεπτά πρότερον, ή δε μίαν περίπου ώραν μετ’ αυτήν. 'Ο σεισμός έγένετο έπαισθητός καί εν 'Πρακλείω καί Ρεθύμνη, άλλ’ ούχί μετά τής αυτής σφοδρότητος. Ευτυχώς οϋδέν συνέβη άπευκτέον». Πιθανή εντασις 6.

1880. . . .«1880, τή [.. .] έγινε σεισμός σπουδαίος, άλλ’ αβλαβής». Νικο-

λαίδης αύτ. σ. 333.1881. Ίανουαρίου 23.Σεισμός εις Χανιά κατά Sieberg (σ. 209).1881. ’Απριλίου 17.Σεισμός εις Χανιά κατά S i e b e r g, αυτόθι.1881. Αύγουστου 22.Σεισμός εις Χανιά κατά Sieberg, αύτόθι.

,5°) Καί Νεολ. ΆΟην. ιίριΟμ. 243.1Μ) Καί Νεολ. ΆΟην. άριΑμ. 2-13.152) Καί Νεολ. Κ. άριΟμ. 2104.153) Φύλλον 542)2-8-1879. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 110,

ρελ, 209, Νικολαΐδην, ε. ά. σελ. 33Q,Sieberg,


Οΐ σεισμοί τής Κρήτης 501

1881. Δεκεμβρίου 28. "Ώρα 06.00.«1S81, 16 Δεκεμβρίου ήμερα Τετάρτη. Εις τάς 12 ώρα Τουρκιστί

έγινε έπαισάητός σεισμός αβλαβής καϋ·’ δλην την νήσον εν καιρφ τρικυμίας, βροχών καί χιόνος εις τα δρη». Ν ικ ο λαίδης, αύτ. 334.

1882. Νοεμβρίου 7.Σεισμός εις Χανιά κατά Sieberg (σ. 209).1884. Νοεμβρίου 5. "Ωρα 03.00.«1884, ’Οκτωβρίου 24, Τετάρτη προς την Πέμπτην, ένάτην τής

νυκτός έγινε σεισμός διαρκής, άλλ’ άβλαβης». Νικολαΐδης, αΰτ.338.1886. Αύγουστου 27. "Ωρα 23.00 (15 Αύγ. κατά το Ίουλιανόν).Κατά την εφημ. τοϋ Ηρακλείου «Ν. Εβδομάδα» 154 :«Την νύκτα τής παρελϋούσης Παρασκευής προς τό Σάββατόν περί

την 5ην ώραν τουρκιστί, ήσϋάνϋημεν έλαψρόν μέν, άλλ’ έκτάκτοος διαρκή σεισμόν. Καϋ’ άς έχομεν πληροφορίας ό σεισμός ουτος ϋπήρξεν επαισϋητός εις άπαντα σχεδόν τά παράλια καί τάς νήσους τής Μεσογείου, έπήνεγκε δε σημαντικός καταατροφάς εις Πελοπόννησον καί Ιδίως εις τάς πόλεις Πύργου καί Φιλιατρών, εν αΐς κατά εκατοντάδας άριϋ·· μοϋνται τά άν&ρώπινα ϋύματα. Λέγεται, δτι κατ' άκολου&ίαν τοϋ σεισμού τούτου άπεκόπη εντελώς καί τό μεταξύ Κρήτης καί Ζακύνθου τηλεγραφικόν καλώδιον, δπερ καί άλλοτε εκ παραπλήσιας αφορμής σπου- δαίαν εΐχεν ϋποατή βλάβην». Πιθανή εντασις 4.

1886. Σεπτεμβρίου 23. "Ωρα 01.00 (11 κατά τό Ίουλιανόν).Κατά την «Ν. Εβδομάδα»155:«Την νύκτα τής παρελϋούσης Τετάρτης προς την Πέμπτην, περί

την 7 τουρκιστί ώραν, ήσϋάνάημεν νέαν έλαφράν δόνησιν σεισμού.’Άς ευχηάώμεν ϊνα μή, ώς προ ήμερων, άκούσωμεν δτι ή δόνησις αϋτη επέφερεν άλλαγβϋ νέας καταατροφάς».

1886. Κατ’ ’Οκτώβριον.«1886, κατά ’Οκτώβριον συνέβησαν καί άλλοι σεισμοί άλλ’ ακίν

δυνοι. Εις τά Χανιά έγιναν έπαισϋητότεροι» Ν ι κ ο λαίδης, αύτ. σ.339·1886. Νοεμβρίου 22. "Ωρα 02.15.«1886......μέχρι τής δεκάτης ξημέρωμα τοϋ 9)βρίου, όπου κατά τάς

8 */4 τής νυκτός Κυριακής προς την Δευτέραν έγινεν ίπαισΰητός σεισμός, άλλ’ αβλαβής...... Νικολαΐδης, αύτ. σ. 339.

1887. ’Απριλίου 6. "Ωρα 00.00 (25 Μαρτίου κατά τό Ίουλιανόν).Κατά την «Ν. Εβδομάδα» 156:

154) Φύλλον 86)2-8-1886. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 110, Νικολαΐδην έ. ά. σελ. 339.

155) Φύλλον 89)14-9-1886. Βλ. καί Σταυράκην, σελ. 110.156) Φύλλον 117)29-3-1887. Βλ ομοίως Σταυράκην, σελ. 110, Ν ι κ ο-



«Οί σεισμοί μας ’πήρα από πίσω κατά την κοινήν εκφρασιν. Έκτος τον κατά την παρελθούσαν εβδομάδα έπισυμβάντος ιδ:, τό έδαφος ημών έκλονίσθη και κατά την νύκτα τής παρελθούσης Τρίτης προς την Τετάρτην, περ'ι την 6 νυκτερινήν ώραν (Τουρκιστί). Ευτυχώς οι κλονισμοί ήσαν άπαντες ελαφροί, οΰδεμίαν <3’ έ'σχον δυσάρεστον συνέ

πειαν». Πιθανή εντασις 4.1887. ’Ιουλίου 17. "Ωρα 08.00 (5 ’Ιουλίου κατά το Ίουλιανόν).'Η «Ν. Έβδομάς» 158 γράφει:«’Ισχυρότατοι δονήσεις σεισμού έπ'ι 35 περίπου δευτερόλεπτα διαρ-

κέσασαι παρά μικρόν μετέβαλον την πάλιν ήμών εις σωρόν ερειπίων την πρωίαν τής παρελθούσης Κυριακής περ'ι την 2αν ώραν Τουρκιστί. Μία έ’τι δόνησις θά επέφερε φρικώδη καταστροφήν. Ό καταλαβών τους κατοίκους φόβος καί τρόμος ήτο απερίγραπτος, ιδίως εν τω Παρθεναγωγείοο, όπου ενεκα τών εξετάσεων πολλοί ήσαν σννηγμένοι. Πλεΐ- σται οίκίαι διερράγησαν, εις 5Οθωμανός άπέθανεν εκ φόβου, εν δε τω λιμένι πολλοί έρρίφθησαν εις την θάλασσαν ΐνα σωθώσιν. Έν ένί λόγω εξ όλων τών σεισμών τών μετά τον καταστρεπτικόν τον 1856 συμ- βάντων έν τή ήμετέρα πόλει, ούτος ήτο ό δννατώτερος άπειλήσας έν άκαρεί νά θάψη ζώντας πολλούς. Κατά τηλεγραφικάς πληροφορίας δ σεισμός έπεξετάθη μετά τής αυτής σφοδρότητος, άλλ’ άνευ άπευκτέων καθ’ απασαν την Νήσον Κρήτην καί εις τάς πόλεις 'Ρόδον, Σμύρνην, Χίον καί Αλεξάνδρειαν».

Ό Σταυράκης (σ. 110—111) συμπληρώνει, δτι καί εις Χανιά ή δόνησις υπήρξε σφοδρότατη. Πιθανή εντασις 8.

1887. Δεκεμβρίου 9. "Ωρα 11.00. (27 Ν)βρίου κατά το Ίουλιανόν).Ή αυτή έφημερίς γράφει : «Περί την 5ην νυκτερινήν ώραν τής

παρελθούσης Παρασκευής προς τό Σάββατον ήσθάνθημεν ενταύθα [εν 'Ηρακλείφ] έλαφράν δόνησιν σεισμού» ,59. Πιθανή εντασις 4.

1888. Αυγουστου 30 (18 κατά τό Ίουλιανόν).Αυτόθι επίσης : «Κατά τά έξημερώματα τής παρελθούσης Πέμπτης

ήσθάνθημεν (έν Ηρακλείφ) ασθενή δόνησιν σεισμού» 160. Πιθανή εντασις 4.

1894. ’Απριλίου 20 (8 κατά τό Ίουλιανόν).Κατά τον Κ. Μ η τ σ ό π ο υ λ ο ν 161 at δονήσεις τοϋ σεισμού τής * 15

λαίδην, έ. ά. σελ. 340.,57) Περί τοΰ σεισμού τούτου ούδέν εΒρομεν.15S) Φύλλον 132)12-7-1887. Ν ι κ ο λ α ΐ δ η ς, ε. ά. σελ. 320.15“) «Ν. Έβδομός», φύλλον 152)29-11-1887. Σταυράκης, σελ. 111. 10°) «Ν. Έβδομάς», φύλλον 190)21-8-1888. Σταυράκης σελ. 111. lel) Κ. Μιτσοπούλου, Ό μύγας τής Λοκρίδος σεισμός.


Oi σεισμοί της Κρήτης 503

Λοκρίδος έγένοντο αίσθηταί και έν Κρήτη.1894. ’Απριλίου 27 (1δ κατά το ’Γουλιανόν).Σεισμός εν Κρήτη κατά Κ. Μητσόπουλον, αυτόθι.1902. ’Ιουλίου 29. 'Ώρα 03.20 (’Ιουλίου 16 κατά τό Ίουλιανόν).’Ισχυρά σεισμική δόνησις, ήτις έτάραξε τους κατοίκους τής πόλεως

των Χανίων. Έφημ. «Κήρυξ» Χανίων, φ. 26, 19-7-1902. Πιθανή εντασις 6—7.

1902. ’Ιουλίου 25—31 (12—18 κατά τό Ίουλιανόν).«Την παρελ&οϋσαν έβδομάδα έν Κουρνα ’Αποκορώνου έτέρα Ισχυ

ρότατη σεισμική δόνησις' το έδαφος δε τόσον ισχυρώς έσείαϋ·η, ώστε λί&οι απεσπάσϋησαν καί κατέπεσον εις την έκέΐ λίμνην». Αυτόθι. Πιθανή εντασις 8.

1906. ’Ιουνίου 17.Σεισμός είς Χανιά κατά Sieberg (σ. 209).1908. Μαΐου 17. "Ωρα 14.00 (Μαΐου 4 κατά τό Ίουλιανόν).Κατά τον «Κήρυκα» των Χανίων (φυλ. 57, 4-5-1905):«’Ισχυρά σεισμική δόνησις επ’ αρκετόν παρατα&εΐσα έγένετο αισθη

τή σήμερον. Ευτυχώς ούδεν απευκτέον έγνώσϋη».

Κατά Sieberg, αυτόθι, αισθητός είς Χανιά και Ηράκλειον. Πιθανή εντασις 5—6.

1909. Δεκεμβρίου 23.Σεισμός είς Χανιά κατά Sieberg, αυτόθι.1910. Φεβρουάριου 18.Σεισμός εν Κρήτη κατά Sieberg, αυτόθι. Κατά Γ εωργαλαν

(σ. 158) ισχυρός είς δλην τήν Νήσον. Πολλαί οϊκίαι διερράγησαν ή κατέπεσαν είς τινας πόλεις και χωρία. Πιθανή εντασις 8—9.

1911. ’Απριλίου 4.Σεισμός είς Χανιά κατά Sieberg, αυτόθι,1912. Μαρτίου 8.Σεισμός εις Χανιά κατά Sieberg, αυτόθι.1912. Δεκεμβρίου 9.Σεισμός εις Χανιά κατά Sieberg, αυτόθι.


504 ΈλευΟ1. Κ. Πλατάκη

Οι ακόλουθοι σεισμοί είναι ειλημμένοι εκ των καταλόγων των δη- μοσιευθέντων εις τα «Ann ales» τοΰ ’Αστεροσκοπείου ’Αθηνών ,β2.

1913. Φεβρουάριου 3. "Ωρα 18.25., Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (4, —, Ν.).

1913. Μαρτίου 28. "Ωρα 01.28.Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (4, 3, NW). Προηγήθησαν υπόγειοι

βρόμοι.1914. ’Απριλίου 11. "Ωρα 09.55.Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (3, 3, Ε).1914. Μαίου 1. "Ωρα 09.25.Εΐς Μελιδόνι : κυματοειδής (4,2 έως 3, —) μεθ’ υπογείων βρόμων.1915. Ίανουαρίου 7. "Ωρα 09.40.Εις Μελιδόνι." κυματοειδής (4, 3, Ν).Εις Ηράκλειον: κυματοειδής (3, —, —).Τό επίκεντρου έν Κρήτη.1915. Μαίου 31. "Ωρα 21.40.Εις Ηράκλειον: κατακόρυφος (4, 7, S—SW).Εις Μελιδόνι .' κυματοειδής (3 εως 4, 10, —) μετά βρόμων.Εις Τεράπετραν: οριζόντιος (4, —, Ε).Τό επίκεντρου εν Κρήτη.1915. ’Ιουνίου 10. "Ωρα 01.59.Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (3, 4 εως 6, Ν). Τοπική δόνησις μεθ’

υπογείων βρόμων.1915. ’Ιουνίου 24. "Ωρα 05.20.Εις 'Ηράκλειον: σύνθετος (4, 3 έως 4, SE).Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (4, 6 έως 10, Ν) μετά βρόμων.Εΐς Άνώγεια: οριζόντιος (3, 2, W) μετά βρόμων.Τό επίκεντρου πλησίον τής Κρήτης.1915. ’Ιουνίου 24. "Ωρα 06.18.Εΐς Ηράκλειον: κυματοειδής (4 έως 5, 4 έως 5, SE). Προηγή

θησαν βρόμοι.Εΐς Μελιδόνι: (4, —, Ν).Εΐς Άνώγεια : οριζόντιος (3, 2, W)

1β2) 01 εντός παρενθέσεως αριθμοί δηλοΰν: ό μέν πρώτος τήν έντασιν τοΰ σεισμού κατά τήν δεκάβαθμον κλίμακα τών Rossi-Porel, ό δέ δεύτερος τήν διάρκειαν αύτοϋ εΐς δευτερόλεπτα. Διά τών κεφαλαίων λατινικών γραμμάτων δηλοΰται ή διεύθυνσις τών δονήσεων (Ν=Βορρας, β=Νότος, Ε=Άνα- τολή, \ν=Δύσις). Ό χρόνος είναι ό μέσος τής Δυτικής Ευρώπης (Greenwich) άπό μεσονυκτίου. Άναφέρονται μόνον αΐ θέσεις εις άς έγένοντο παρατηρήσεις.



1915. ’Ιουνίου 24. "Ωρα 06.34.Εις Μελιδόνι: ·— (4, —, —) μετά βρομών.1915. ’Ιουλίου 28. "Ωρα 03.05.Εις Ηράκλειον : — (3, 4 έ'ως 5, —) μετ’ ασθενών βρομών.1915. ’Ιουλίου 1. "Ωρα 16.20.Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (4, 2 εως 3, Ν). Τοπική δόνησις μετ’

ασθενών βρομών.1915. ’Ιουλίου 2. "Ωρα 12.10.Εις Μελιδόνι : κυματοειδής (3 έως 4, 2, Ν). Τοπική δόνησις μετ’

ασθενών βρομών.1915. ’Οκτωβρίου 25. "Ωρα 00.12.Εις Ηράκλειον: οριζόντιος (4 έως 5, 7 έως 10, Ε).Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (4, 6 έως 10, Ν) μετά βρόμων.Τό επίκεντρον έν Κρήτη.1915. ’Οκτωβρίου 25. "Ωρα 04.55.Εις Ηράκλειον: — (3, 5, —).1915. Δεκεμβρίου 30. "Ωρα 01.42.Εις Άργυροΰπολιν : — (4, 12, SW).Εις Μελιδόνι: — (3, —, —).Τό επίκεντρον εν Κρήτη.1916. ’Ιανουάριου 31. Πρωία.Εις "Αγ. Νικόλαον : — (2 έως 5, —, —) αλλεπάλληλοι δονήσεις. Εις Τεράπετραν : — (2 έως 5, —, —) αλλεπάλληλοι δονήσεις.Εις Σητείαν : — (αισθητός, —, W) αλλεπάλληλοι δονήσεις.Τό επίκεντρον έν τή ’Ανατολική Κρήτη.1916. Φεβρουάριου 1. Πρωία.Εις "Ay. Νικόλαον: — (2 έως 5, —, —) αλλεπάλληλοι δονήσεις. Εις Τεράπετραν : — (2 έως 5, —, —) αλλεπάλληλοι δονήσεις.Εις Σητείαν ; — (αισθητός, —, W) αλλεπάλληλοι δονήσεις.1916. Φεβρουάριου 2—3. Νύξ.Εις "Αγ. Νικόλαον: (2 έως 5, —, —). Δονήσεις πλείονες τών 20. Εις Τεράπετραν : — (2 έως 5, —, —). Δονήσεις πλείονες τών 20. Εις Σητείαν : — (2 έως 5, —, —). Δονήσεις πλείονες τών 20. 1916. Ιουλίου 13. "Ωρα 23.55.Εις 'Ηράκλειον : — (αισθητός, 2 έως 4, —)1916. Ιουλίου 27. "Ωρα 02.55.Εις Ηράκλειον: σύνθετος (αισθητός, 7 έως 10, NW). Τοπική δό-

νησις μετά βρόμων.1916. Ιουλίου 27. "Ωρα 03.07.Εις Σητείαν: — (αισθητός, —, W).


506 ΈλευΟ. Κ. Πλατάκη

Εις 'Ηράκλειον: κυματοειδής (4, 4 έως 5, NW) μετά βρομών. Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (4, 5, Ν) μετά βρομών.Τό επίκεντρον εν τφ Κρητικφ πελάγει.1016. ’Ιουλίου 27. "Ωρα 04.34 Εις Ηράκλειον: — (2, —, —).Εις Μελιδόνι: —(3, 2 έως 3, —).Τό επίκεντρον εν τφ Κρητικφ πελάγει.1916. ’Οκτωβρίου 11. "Ωρα 03.05.Εις Χανιά: — (4, —, —) δυο διαδοχικά! δονήσεις.Εις Μελιδόνι: κυματοειδής (3, 5 έως 8, Ν) δΐΌ διαδοχικά! δονήσεις Εις 'Ηράκλειον : οριζόντιος (4, 2 έως 4, W) μετά βρόμων.Τό επίκεντρον νοτίως τής Κρήτης.1917. ’Ιανουάριου 12. "Ωρα 20.13.Εις Άργυροόπολιν : — (3,3 έως 5, —) τοπική δόνησις.1917. ’Ιανουάριου 17. "Ωρα 13.16.Εις Ηράκλειον: κατακόρυφος (;) (3 έως 4, 4 έως 5, —) τοπική

δόνησις.1918. ’Ιουλίου 16. "Ωρα 20.04.Εις Ηράκλειον : — (4, 5, Ν. NW).Εις Χανιά: κυματοειδής (4, —, —)'Εις 'Ιεράπετραν; κυματοειδής (4, 3, —).Εις Ρέθυμνον: — (4, 5, —) μετά βρόμων.Εις Σητείαν : κατακόρυφος (αισθητός, 4, Ν) μετά βρόμων.Τό επίκεντρον έν τφ Κρητικφ πελάγει (39°,5 Ν. 25°,2 Ε).1918. Σεπτεμβρίου 23. "Ωρα 02.14.Εις Ηράκλειον: — (4, 6, —).Εις Σητείαν: — (4, 1, —).Τό επίκεντρον μεταξύ νοτίων Κυκλάδων κα! Κρήτης.1918. Σεπτεμβρίου 30. "Ωρα 00.50.Χανιά : — (4, —, —) τοπική δόνησις.1919. ’Ιανουάριου 27. "Ωρα 00.30.Χανιά: κυματοειδής (4, —, —).1919. ’Ιουλίου 7. "Ωρα 01.00.'Ηράκλειον : — (3, —, —) τοπική δόνησις.1919. ’Ιουλίου 20. "Ωρα 00.04.Μελιδόνι: — (2, —, —).Τό επίκεντρον νοτίως τής Κρήτης.1919. ’Οκτωβρίου 8. "Ωρα 23.30.'Ιεράπετρα: κυματοειδής (4, 4, ΝΕ) τοπική δόνησις.1919. ’Οκτωβρίου 9. "Ωρα 00.00.


Οί σεισμοί της Κρήτης 507

'Ιεράπετρα: κυματοειδής (3, 2, —) τοπική δόνησις,1919. ’Οκτωβρίου 9. "Ωρα 06.00.'Ιεράπετρα: κυματοειδής (3, 2, —) τοπική δόνησις.1919. ’Οκτωβρίου 9. "Ωρα 21.38.'Ιεράπετρα: κατακόρυφος (6, 5, —).'Ηράκλειον : — (4, —, —).Τό έπίκεντρον εν Κρήτη.1919. ’Οκτωβρίου 25. "Ωρα 17.10.Ηράκλειον : — (4, —, —).1920. ’Ιουνίου 16. "Ωρα 11.20.‘Ιεράπετρα: κυματοειδής (3, 3, W) τοπική δόνησις.1920. Αυγοΰστου 19. "Ωρα 18.00·Μελιδόνι: — κυματοειδής (3, 1, Ν) τοπική δόνησις.1920. Νοεμβρίου 15. "Ωρα 09.21.Ηράκλειον: — (4, 8, NW).Μελιδόνι: — (4, 5, —).Το έπίκεντρον νοτιοανατολικώς τής Σαντορίνης.1920. Νοεμβρίου 15. "Ωρα 21.38·'Ηράκλειον : — (4, —, —).Χανιά : — (4, —, —).Μελιδόνι: — (αισθητός, —, —).Τό έπίκεντρον βορείως τής Κρήτης.1921. Σεπτεμβρίου 23. "Ωρα 10.30.Σητεία: — (4, —, —) τοπική δόνησις.1921. ’Οκτωβρίου 14. "Ωρα 00,10.'Ιεράπετρα: — (4, 4, —) τοπική δόνησις.1921. Νοεμβρίου 13. "Ωρα 21.00.'Ιεράπετρα: — (3, 2, Ε) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1921. Νοεμβρίου 13. "Ωρα 23.36.'Ιεράπετρα: — (3, 3, Ε) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1921. Νοεμβρίου 13. 'Ώρα 23.42.'Ιεράπετρα: — (3, 2, Ε) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1921. Νοεμβρίου 13. Ώρα 23.58.'Ιεράπετρα: — (4, 2, Ε) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1921. Νοεμβρίου 14. "Ωρα 01.45.'Ιεράπετρα : — (3, 3, Ε) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1921. Νοεμβρίου 18. Ώρα 15.34.'Ιεράπετρα : οριζόντιος (3, 2, W) τοπική δόνησις.1922. ’Ιανουάριου 8. Ώρα 11.00.'Ιεράπετρα: κυματοειδής (4, 2, W) τοπική δόνησις μετά βρόμων.



1922. ’Ιανουάριου 22. "Ωρα 01.50.Ρέθυμνον: οριζόντιος (4, 5, Ε).Τό επίκεντρον πλησίον τοΰ 'Ρέθυμνου.1922. Φεβρουάριου 4. "Ωρα 20.30."Αγ. Μύρων: οριζόντιος (3, 2, Ε) τοπική δόνησις.1922. Φεβρουάριου 12. "Ωρα 15.50.'Ιεράπετρα: —(4, 2, W) τοπική δόνησις. Προηγήθησαν βρόμοι.1922. Μαρτίου 8. "Ωρα 17.34.Άργυροΰπολις: κυματοειδής (4, 5, W).'Ρέθυμνον: οριζόντιος (3, 27 Ε).Τό επίκεντρον νοτίως τής Κρήτης.1922. Μαρτίου 10. "Ωρα 15.50.'Ιεράπετρα : — (4, 2, W) προηγήθησαν βρόμοι.Κάτω Χωριό 'Ιεραπέτρας: οριζόντιος (3, 10, Ν) προηγήθησαν

βρόμοι.1922. Μαρτίου 28. "Ωρα 00.55.'Ρέθυμνον: οριζόντιος (3, λίαν βραχύς, —) τοπική δόνησις.1922. ’Απριλίου 20. "Ωρα 10.22.Σητεία: — (4, 3, NW).Ηράκλειον: κυματοειδής (4, 5, NW).Χαντρας Σητείας: κυματοειδής (4, 12, S).Τό*επίκεντρον νοτιοανατολικούς τής Σαντορίνης.1922. Μαΐου 3. "Ωρα 11.00.Τζερμιάδω : — (4, —, —) τοπική δόνησις.1922. Μαΐου 9. "Ωρα 19.19.Τζερμιάδω: κυματοειδής (6, 4, Ν)."Αγ. Μύρων: κυματοειδής (4, 10, W).Κάτω Χωριό 'Ιεραπέτρας: οριζόντιος (4, 20 Ν).Ηράκλειον : — (2, 2, NW).Τό επίκεντρον πλησίον τοΰ Τζερμιάδω.1922. Αυγοΰστου 3. "Ωρα 02.00.'Ιεράπετρα: κυματοειδής (3, 2, S) τοπική δόνησις. Προηγήθησαν

βρόμοι.1922. Αυγοΰστου 6. "Ωρα 04.40.Χανιά: κατακόρυφος (ισχυρός;, —, —).Άργυροΰπολις: κυματοειδής (4, 25. Ε).Κίσσαμος: — (4, 4, Ε).Τό επίκεντρον πλησίον τών Χανίων.1922. Αυγοΰστου 11. "Ωρα 08.20.Μάλια: κυματοειδής (ισχυρός;, 2, W) προηγήθησαν βρόμοι.



Τεράπετρα : κυματοειδής (4, 6, SE).Τό έιτκεντρον μεταξύ Κυκλάδων καί Κρήτης.1022. Αύγουστου 13. “Ωρα 00.10.‘Ηράκλειον : — (αίσ&ητός, —, —).Μάλια : κυματοειδής (4, 2 έως 3, W)Τεράπετρα : οριζόντιος (4, 10, SE).Τό έπίκεντρον νοτιοανατολικώς τής Σαντορίνης.1922. Αύγουστου 13. "Ωρα 12.47.'Ιερά,τετρά : οριζόντιος (3, 3, SE).Τό έπίκεντρον νοτιοανατολικώς τής Σαντορίνης.1923. Μαρτίου 10. “Ωρα 19.49.Τεράπετρα : —(4, μετρία, —).Τό έπίκεντρον νοτίως τής Κρήτης (25°,7 Ε. 34°,3 Ν).1923. Μαρτίου 11, ώρα 02.30.Ίεράπετρα : — (3, βραχύς, —) τοπική δόνησις.1923. Μαρτίου 14, ώρα 09.53).'Ηράκλειον: κυματοειδής (4, —, Ν).Μάλια: οριζόντιος (4, —, W) μετά βρόμων.'Ρέθυμνον : — (4, —, —).Τό έπίκεντρον βορείως τής Κρήτης.1923. ’Απριλίου 24, ώρα 13.19.Ηράκλειον: κυματοειδής (4, —, Ε).Τό έπίκεντρον βορείως τής Κρήτης.1923. ’Ιουλίου 4, ώρα 00.42.Άργυρούπολις: κυματοειδής (4, μακρά, S) τοπική δόνησις.1923. ’Ιουλίου 4, ώρα 12.46.Χανιά: — (ισχυρός;, —, —).Τό έπίκεντρον βορείως τής Κρήτης.1923. ’Ιουλίου 4, ώρα 21.50.Χανιά — (ισχυρός; βραχεία, —) τοπική δόνησις.1923. ’Ιουλίου 25, ώρα 18.00.Τεράπετρα: — (4, λίαν βραχεία, —) τοπική δόνησις.1923. Αύγουστου 1, ώρα 08.17.Άνοόγεια : κατακόρυφος (4 έως 5, —, —).Άργυρούπολις: κυματοειδής (4, —, W).Τεράπετρα : — (4, 10, W).Χανιά: — (μετρία, 3, —).Ηράκλειον : — (3 έως 4, —, —).Μάλια: — (4, —, —).Τό έπίκεντρον βορείως τής Κρήτης (25°,9 Ε. 35°,75 Ν).


510 Έλευθ·. Κ. Πλατάκη

1923. Νοεμβρίου 2, ώρα 16.00.Μάλια : οριζόντιος (3, —, W) τοπική δόνησις.1923. Δεκεμβρίου 18, ώρα 22.00.'Ιεράπετρα : οριζόντιος (3, 2, Ε) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1924. Μαΐου 25, ώρα 02.00.'Ιεράπετρα: οριζόντιος (4,4, Ε) τοπική δόνησις. Προηγήθησαν

βρόμοι.1924. 'Ιουνίου 14, ώρα 19.20.'Ιεράπετρα: —(3, 4, S). Προηγήθησαν βρόμοι.1925. Φεβρουάριου 11, ώρα 05.13. .Χανιά: — (3, —, —) τοπική δόνησις.1925. Φεβρουάριου 15, ώρα 11.20.Σητεία: κυματοειδής (—, —-, Ε) τοπική δόνησις.1925. ’Ιουλίου 6, ώρα 12.15.Χανιά: — (3, μακρά, —).Έπίκεντρον εις κεντρ. Πελοπόννησον (22°,1 Ε. 37",8 Ν).1925. ’Ιουλίου 9, ώρα 13.35.'Ρέθυμνον : — (5, 2 εως 3, —) τοπική δόνησις.1926. Μαρτίου 18, ώρα 14.07.Ηράκλειον : κυματοειδής (4, 2 εως 3, Ν)Έπίκεντρον νοτιοδυτικώς Μ. ’Ασίας (36",6 Ν. 29°,5 Ε).1926. ’Απριλίου 1, ώρα 18.10.'Ιεράπετρα:— (3, 3, —) τοπική δόνησις μετά βρόμων.1926. ’Απριλίου 27, ώρα 00.04.'Ιεράπετρα : κυματοειδής (αισθητός, —·, W) τοπική δόνησις (;) Σητεία: κυματοειδής (αισθητός, —, W) δυο διαδοχικοί δονήσεις.1926. ’Ιουνίου 26, ώρα 19.47.'Ηράκλειον: κυματοειδής (9, 120 εως 180, W/.Χανιά: κυματοειδής (8, 180, Ε).'Ρέθυμνον : (8, 60, Ν) μετ’ ασθενών βρόμων.Μάλια: κυματοειδής (8, 5; Ν). Προηγήθησαν καί ήκολουθησαν

βρόμοι.Άργυροόπολις : οριζόντιος (7 εως 8, 90 εως 120, W. NW). Προ

ηγήθησαν βρόμοι.Σελλιά Ρέθυμνου: οριζόντιος (7, 60 εως 90, —) μετ’ ασθενών

βρόμεον.Σητεία : κυματοειδής (7 έως 8, 120, —). Προηγήθησαν καί ήκο

λουθησαν βρόμοι.Άνώγεια : —(8, 60, —).'Άγ. Δέπα: οριζόντιος (7, 120, W). Προηγήθησαν ισχυρότατοι



βρόμοι."Αγ. Νικόλαος: — (8, 40, —).Ζάκρος: — (7 έ'ως 8, 240, —).Τυμπάκι: κυματοειδής (άρκ. ισχυρός, 120, —).Σφακιά: — (άρκ. ισχυρός, —, —).Βραχάσι103: οριζόντιος (7 εως 8, 70, SE. NW) μετά βρόμων.Τό έπίκεντρον μεταξύ Κρήτης καί Κυκλάδων’ (3δ°,8 Ν. 25°,5 Ε). Την επιστημονικήν περιγραφήν τοΰ καταστρεπτικού τούτου σεισμού

έδωκεν ό καθηγητής Ν. Α, Κρητικός10* *. Βλ. καί Evans, Ρ. of Μ. II, 315—318.

1926. ’Ιουνίου 27, ώρα 02.14.'Ηράκλειον: — (ασθενής, —, —).1926. ’Ιουλίου 5, ώρα 09.22.Ηράκλειον : κυματοειδής (3, 10, NW).'Ρέθυμνον: κυματοειδής (4, 2 έως 3, Ν).Άργυρούπολις : — (3, 2 έως 3, Ε).'Ιεράπετρα : οριζόντιος (3, 2 έως 3, ΝΕ).Τό επίκεντρον μεταξύ Κρήτης κα'ι Κυκλάδων (35°,8 Ν—·25°,5 Ε).1926. Αύγουστου 30, ώρα 11.38.Άργυρούπολις: — (πολύ αισθητός, 40 έως 45, —).Χανιά : κυματοειδής (μετρία 90, —).'Ιεράπετρα: οριζόντιος (4, 15, W).'Ρέθυμνον: — (4, 10, ΝΕ) ήκολούθησαν ασθενείς βρόμοι. Ηράκλειον: κυματοειδής (3, 2, NW).Σητεία; — (3, —, —).Σελλιά 'Ρεθύμνου: οριζόντιος (3, 5 έως 10, —).Τό επίκεντρον δυτικώς τής Λακωνίας (36°,9 Ν.—23°,25 Ε).1926. Σεπτεμβρίου 22, ώρα 22.00.Σητεία : —(ισχυρός;, —, —) τοπική δόνησις1926. Νοεμβρίου 25, ώρα 17.30.'Ιεράπετρα: — (4, 3, —) τοπική δόνησις. Προηγήθησαν βρόμοι.1927. Φεβρουάριου 14, ώρα 04.51.Χανιά: — (μετρία, 5, —).Τό επίκεντρον εις 36°,2 Ν—23°,4 Ε1927. Φεβρουάριου 17, ώρα 05.30.

163) Κατά τάς παρατηρήσεις μου, μαθητου τότε τοΰ Γυμνασίου Νεαπόλεως. Βλ. Έλ. Πλατάκη, Οί σεισμοί (έφημ. «’Ανατολή» ‘Αγ. Νικολ. Κρήτης, 5—24 Φεβρ. 1939). Παρετηρήθη τότε χαρακτηριστική θόλιοσις τοΰ ΰδατος τής παρά τόν πλάτανον πηγής τοΰ χωρίου.

*04) Ann. Obs. Ath. t· X, 1928, pp. XXXIX—XXXXVI.


512 Έλευθ. Κ. Πλαιάκη

Σητεία : κυματοειδής (ελαφρά, —, —) τοπική δόνησις.1927. Μαρτίου 24, ώρα 14.48.Σητεία : κυματοειδής (ισχυρός, —, —).Ιεράπετρα : οριζόντιος (3, 4, Ν).Τό επίκεντρον νοτιανατολικώς τής Κρήτης.1927. Μαρτίου 24, ώρα 23.46.'Ιεράπετρα : οριζόντιος (3, 5, —).Τό επίκεντρον νοτιοανατολικώς τής Κρήτης.1927. Μαΐου 28, ώρα 16.03.Σητεία : κυματοειδής (ασθενής, 2, W) τοπική δόνησις,1927. Ιουλίου* 1, ώρα 08.20.Χανιά : — (4, 30, —).Σητεία : — (πολύ ασθενής, —, ■—).Άνώγεια: κυματοειδής (4, 4, W).'Ιεράπετρα: οριζόντιος (3, 3, W).'Ρέθυμνον : κυματοειδής (7, 10, NW).Ηράκλειον: κυματοειδής (7, 10 εως 12, Ν) πτώσις κονια

μάτων.Άργυροΰπολις : οριζόντιος (4, πολύ μακρά, W).Σελλιά Ρέθυμνου : οριζόντιος (3, 1 εως 2, NW).Τό επίκεντρον εις τον Λακωνικόν κόλπον.1927. ’Ιουλίου 1. Μετά μεσημβρίαν.'Ιεράπετρα : οριζόντιος (2, —, —) δυο τοπικαι δονήσεις.1927. ’Ιουλίου 2, ώρα 01.45.'Ιεράπετρα: οριζόντιος (4, 4, —) τοπική δόνησις.1927. Αύγουστου 21, ώρα 00.04.Σητεία: —(ισχυρός;, —, —).Τό επίκεντρον βορειοανατολικώς τής Κρήτης.1927. Σεπτεμβρίου 12, ώρα 19.32.Σητεία : — (ισχυρός ;, —, Ν) δύο συνεχείς δονήσεις.Τό επίκεντρον πιθανώς νοτιοανατολικώς τής Κρήτης.1928. ’Ιανουάριου 23, ώρα 01.30.'Ιεράπετρα : οριζόντιος (3, 6, W) τοπική δόνησις.1928. Ίανουαρίου 23, ώρα 02.30.'Ιεράπετρα: οριζόντιος (3, 2 εως 3, W) τοπική δόνησις,1928. Ίανουαρίου 23, ώρα 03.40.Ηράκλειον : κυματοειδής*(4, 2 εως 3, Ν).Σητεία : — (3, —, —).Τό επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος,1928. Μαρτίου 1, ώρα 07-20.



Σητεία : κυματοειδής (ισχυρός —, Ν) τοπική δόνησις.1928. Μαρτίου 22.Κατά Sieberg (σ. 210) ασθενής σεισμός εις Χανιά. Δεν άναφέ-

ρεται εις τά Annales.1928. Μαρτίου 24.Κατά Sieb erg, αυτόθι, ασθενής σεισμός εις Χανιά. Δεν άναφέ-

ρεται εις τά Annales.1928. ’Απριλίου 22, ώρα 20.14.Χανιά : — (ασθενής, —, —).Ηράκλειον : — (ασθενής, —, —).Τό επίκεντρον ολίγον νοτίως τής πόλεως τής Κόρινθου 1923. Μαΐου 3, ώρα 15.47‘Ηράκλειον: κυματοειδής (3, 1, W), τοπική δόνησις.1928. Αύγουστου 15, ώρα 12.10.Σητεία: — (αισθητός, —, Ν).Τό επίκεντρον πλησίον τής βορειοανατολικής άκρας τής Κρήτης.1928. Αύγουστου 27, ώρα 03.00.‘Ιεράπετρα: — (5, 6, W), τοπική δόνησις.1928. Δεκεμβρίου 10, ώρα 07.10.Ηράκλειον: κυματοειδής (4, 7 έως 8,Ν)'προηγήθη ισχυρός θόρυβος. ‘Ρέθυμνον: κυματοειδής (4, 6, Ν).Χανιά: κυματοειδής (3, 3 εως 4, Ν).Κατά S ί eb e r g, αυτόθι, ασθενείς δονήσεις καί εις ‘Αγ. Βαρβά

ραν, "Αγ. Μύρωνα καί Σητείαν.Τό επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος.1929. ’Ιανουάριου 6, ώρα 01.09.Χανιά: κυματοειδής (4, 4 εως 5, ΝΕ).Ηράκλειον: κυματοειδής (3, 2, εως 3, —) μετά βρόμων.Τό επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος βορειοανατολικούς τών

Χανίων.Βλ. καί Sieberg, αυτόθι.1929. Ιανουάριου 23, ώρα 11.15.Χανιά : κυματοειδής (4, 2 εως 3, ΝΕ).Ηράκλειον: κυματοειδής (3, —, NW).Σελλιά 'Ρέθυμνου : — (4, 2 εως 5, Ν).Άργυροΰπολις: οριζόντιος (4, —, —) μετά 25 λ. ετέρα ασθενής

δόνησις μετ’ ασθενών βρόμων.‘Ρέθυμνον : κυματοειδής (6, 5, ΝΕ).Τό επίκεντρον εις Κρήτην (πλησίον τής Ρεθυμνης).1929. Μαρτίου 6, —.

ΚΡΗΤΙΚΑ KPONJKA 4, 3?



Κατά Sieb erg αυτόθι, σεισμός εις Ηράκλειον. Δεν αναφέρεται εις τά Annales.

1929. Μαρτίου 27, ώρα 07.42.Ηράκλειον : κυματοειδής (4, 2 έ'ως 3, Ν).Τό επίκεντρου εις τό Κρητικόν πέλαγος (βορείως τοϋ Ηρακλείου).1929. ’Απριλίου 13, ώρα 13.00."Σητεία : — (ισχυρός, —:, —) τοπική δόνησις.1929. ’Απριλίου 17, ώρα 11.49- Χανιά : κυματοειδής (4, 4 εως 6, Ν).Άνώγεια : — (4, 2, —).‘Ηράκλειον: κυματοειδής (6, 3, NW).‘Ρέθυμνου : κυματοειδής (6, 10, Ν).Άργυρούπολις: κυματοειδής (4, 10, Ε).Τό επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος (βορείους τοΰ ‘Ηρακλείου).1929. Μαΐου 1, ώρα 02.56.Χανιά : κυματοειδής (4, 2 έ'ως 3, ΝΕ).‘Ρέθυμνου: κατακόρυφος (4, 5 έ'ως 6, —).Άργυρούπολις : κυματοειδής (αισθητός, 10, Ε).Το επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος (βορειοδυτικώς τοΰ Ηρα

κλείου).1929. Αΰγοΰστου 19, ώρα 23.55.Σητεία : — (ισχυρός;, —, —).Τό επίκεντρον πλησίον τής βορειοανατολικής ακτής τής νήσου.1929- Νοεμβρίου 11, ώρα 07.37.Ηράκλειον: —(3, 1, —).Τό επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος (βορείως τοϋ ‘Ηρακλείου).1930. Φεβρουάριου 14, ώρα 18.39.’Αργυροΰπολις : κυματοειδής (6, 20, W) μετά βρόμων.Άνώγεια'· κατακόρυφος (7, 2, —) δύο συνεχείς δονήσεις, Προη-

γήθη θόρυβος.Σητεία: — (5, —, —)' δύο διαδοχικά! δονήσεις.Ηράκλειον : κυματοειδής (8, 60, NW)' βρόμοι 2—3 λεπτά μετά

τον σεισμόν. ‘Ρωγμαι και κατάρρευσις οικιών τινών.Μάλια : σύνθετος (μέτρια, 2, Ε)’ δύο διαδοχικά! δονήσεις. ‘Ιεράπετρα : κυματοειδής (4, 8 έως 10, Ε).‘Ρέθυμνον : σύνθετος (8, 10, Ν) μετά βρόμων. Ρήγματα πλάγια

έπι ιών δυτικών τοίχων.Σελλιά Ρεθύμνου : -—■ (6, 10 έως 15, Ε)' δύο διαδοχικά! δονήσεις. Χανιά : σύνθετος (6 έως 7, 20, Ε) μετά βρόμων. Δύο διαδοχικά!

δονήσεις.



Κατά S i e b e r g, a. 210, αισθητός και εις Άϊτάνια, Βάθειαν, Επισκοπήν, Γούβες και Τύλισον.

Το έπίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος (36°,2 Ν.—24°,7 Ε).1930. Φεβρουάριου 15, ώρα 14,09.'Ρέθυμνον : — (αισθητός, —, —).Χανιά : κατακόρυφος (3, 3 έως 4, —).Ηράκλειον: κυματοειδής (3, 1, NW).Τό Επίκεντρον τό αυτό με τό τού προηγουμένου σίισμοϋ.1930. Μαρτίου 6, ώρα 08.23.'Ηράκλειον : κυματοειδής (3, —, NW)·Μάλια: κυματοειδής (4, 2, Ε).'Ρέθυμνον:— (ασθενής, —, —).Σητεία : κυματοειδής (πολύ ισχυρός, —, —)' ρωγμαί επί τινων

οικιών, 1Τό έπίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος (37°,δ Ν. 26°,0 Ε).1930. Μαρτίου 6, ώρα 09.20.'Ηράκλειον: κυματοειδής (7, 30, NW)' μικραι ραίγμαί καί πτώσις

θμμοκονιαμάτων.'Ρέθυμνον : σύνθετος (7 έως 8, δ έως 10, Ν). Προηγήθησαν ασθε

νείς βρόμοι. 'Ρωγμαί* εις τινας οικίας.Χανιά: κυματοειδής (3, 3 έως 4, NW).Άνώγεια : κυματοειδής (4, V2, —).Μάλια: κυματοειδής (μετρία, 3 έως 4, Ε). Προηγήθησαν ασθε

νείς βρόμοι. 'Ρωγμαί εις τινας οικίας.Άργυρούπολις : κυματοειδής (4, 4 έως 5, Ε).Σελλιά 'Ρεθύμνου : — (4, 2 έως 5, —).Τό έπίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος (35°,5 Ν.—25°,2 Ε).1930. Μαρτίου 11, ώρα 02.00.Σητεία: κυματοειδής (ισχυρός ;, — , —)' τοπική δόνησις.1930. Μαΐου 5, ώρα 22.44.'Ιεράπετρα : κυματοειδής (3, —, W). Προηγήθησαν βρόμοι. Έ-

πηκολούθησαν έτεραι δύο δονήσεις μετά τρεις ώρας.Τό έπίκεντρον πλησίον τής 'Ιεραπέτρας.1930. Μαΐου 16. —Κάντανος: κατακόρυφος (ισχυρός, βραχεία, —). Προηγήθησαν

βρόμοι. Μικραι ρωγμαί επί τινων οικιών. Δύο μικραι καθιζήσεις ΝΑ τού. χωρίου εις άπόστασιν 1,5 χλμ. Έπηκολούθησαν δονήσεις επί τινας ημέρας. Τοπική δόνησις.

193(4- 'Ιουνίου 21, εσπέρα.Κάντανος: εϊκοσιν ϊσχυραί δονήσεις.


516 Έλευθ. Κ. Πλατάχη

1930. ’Ιουνίου 22. Καθ’ ολην την ήμέραν.Κάντανος: εΐκοσιν ίσχυραι δονήσεις.1930. ’Ιουνίου 23. Καθ’ ολην την ήμέραν.Κάντανος: πέντε ασθενείς δονήσεις και πολλά! άλλαι μετρίας έν-

τάσεως.1930. ’Ιουνίου 24. Πρωία.Κάντανος '· ασθενείς τινες δονήσεις.1930. ’Ιουνίου 25. Καθ’ ολην την ήμέραν.Κάντανος: μία λίαν ισχυρά δόνησις, τέσσαρες έλαφραι και έ'τεραι

ασθενείς.1930. ’Ιουνίου 26. —Κάντανος 16ί: τέσσαρες ασθενείς δονήσεις.1930. Αυγουστου 16, ώρα 01.00.'Ιεράπετρα: κυματοειδής (ισχυρός;, 2, —) τοπική δόνησις.1930. Σεπτεμβρίου 21, ώρα 02.02.Σητεία : κυματοειδής (4, 3, —).Τό επίκεντρον εις τό Κρητικόν πέλαγος, προς ΝΑ τής Νήσου.1930. Σεπτεμβρίου 28, ώρα 04.40.Ηράκλειον : κυματοειδής (4, —, —).Άργυρουπολις: κυματοειδής (3, 1 εως 2, Ε).Τό επίκεντρον πλησίον τοϋ 'Ηρακλείου.1930. ’Οκτωβρίου 20, ώρα 00.45.Σελλιά Ρέθυμνου: — (3, —, —) τοπική δόνησις.1930. Νοεμβρίου 7, ώρα 00.58.Χανιά : — (3, —, —).Τό επίκεντρον πλησίον τής βορειοδυτικής ακτής τής Κρήτης.

165) "Απασαι αί ανωτέρω σεισμικοί δονήσεις έν Καντάνφ συνωδεύθησαν υπό υπογείων βρομών. Οίκίαι τινές χατέρρευσαν καί άλλαι έρράγησαν. Καθί- ζησις άχτΐνος 60 μέτρων καί βάθους 1—3 μέτρων προς ΒΔ τοϋ λεκανοπεδίου τής Καντάνου καί είς τήν αυτήν θέσιν εις ήν καί αί τοϋ σεισμού τής 16-5-1930. Σεισμικά τοπικά φαινόμενα πολύ μικροΰ βάθους.



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ*

Α'. Π Η ΓΑΙ

1. Άρχειοφυλακεΐον Ζ α κ ΰ ν θ ο υ. KuQicogiDiversorum Reg-gimento G. Bembo.— Carte Sanita.— Carte Diverse 1600- 1700 non registrate nei libri.— Fil- za avvisi.

2. ’Αστεροσκοπείου ’Αθηνών, Annales de P ObservatoireNational d’ Athenes. (t. VII, 1916, p.p. 338-360, VIII, 1926, p.p. 503-644. IX, 1926, p.p. 507-610. X, 1928, p.p. 413-539· XU. 1932, P.P· 62-138).

3. Galt, John, Betters from the Levant, 1813. (31η επιστολήτής 10 ’Απριλίου 1810).

4. Gerland, Ε, Das Archiv der Herzogs von Kandia. Strass-burg 1899. Σελ. 48.

5. Gerola, Giuseppe, Monumenti Veneti nell’ Isola di Creta.Venezia 1906 (τόμ. Α', σελ. 244 καί 308).

6. Έ φ η μ ερ ι ς «Α ΰ γ ή» Αθηνών. Άριθμ. 1032.7. » «Έβδομάς», τ. 5, 1888, άριθμ. 20.8. » «Νέα Έβδομάς» ‘Ηρακλείου Κρ. Φύλλα 86, 89

τού 1886, 117, 132, 152 τοϋ 1887 καί 190 τοϋ 1888.9. » «Έ θν ο φ υ λ αξ» ’Αθηνών, άριθμ. 1061/8-8-1866.10. » «Κήρυξ» Χανίων. Φύλλα 26/19-7-1902 και 57/4-

5-1908.11. » «Κρήτη» Χανίων. Άριθμ. 542 τοΰ 1879.12. » «The Times» Λονδίνου. Φυλλον τής 20-9-1926

(περιγραφή τοϋ σεισμού τής 20-6-1926 υπό Sir Arthur Evans.

13. Evans, Sir Arthur, The Palace of Minos at Cnossos. London 1921-1935, vol. II σποραδικώς, άλλα κυρίως εις σελ. 320. Βλ. έφημερις «The Times».

14. Ζώσιμος, ‘Ιστορία νέα. Έκδοσις Bonnae 1837· Βιβλ. IV,κεφ. XVIII, εδάφ. 2-3.

15. Θεοφάνης, Χρονογραφία. Έκδοσις Bonnae 1839, I, σελ. 87,10. Α.Μ. 6288, 10, σελ. 728,11.

16. Jodocus a Meggen, Peregrinatio hierosolymitana. Di-lingae 1850. Σελ. 543.

17. Κεδρηνός Γεώργιος, Συνοψις ‘Ιστοριών. Έκδοσις Bonnae1838—1839. (314 C. D.).

*) Ή κατάταξις έγένετο μέ βάσιν τό ελληνικόν άλφάβητον.


ΘΪ8 Έλευθ. Κ. ΓΙλατάκη

18. Κοζΰρη Κωνσταντίνου, έ'κδ. Μενελ. Παρλαμα. Το ημερολόγιοτοϋ Κωνσταντίνου Κοζΰρη από την Κριτσα, «Κρη-

Τ: ........... ...·τιχά Χρονικά», Α', Ηράκλειον . 1947, σελ, 198,301—352, 589. -

19. C ο γ-π el i u.s Flaminius, . Creta Sacra, y.enetiis 1755, II,σελ. 307, 408 κ. ε., 420-421.

20. Cor on ell i, Isolario, Descritione geograficoistorica, sacro-profana, antico - moderna di tutti l’isole. Venezia 1696.

21. Λάμπρος Σπυρ., Κατάλογος των κωδίκων τοΰ ‘Αγ. Νικολάου.Κώδιξ 5. φ. 2α, «Έπετηρίς Παρνασσού», Γ', 1899 σελ. 99, 100.Ενθυμήσεων, ήτοι χρονικών σημειωμάτων συλλογή πρώτη, «Ν. Έλληνομνήμιμν», 7, 1910, σελ. 113-313. Ποιημάτιον περί τοϋ εν ετει.1508 σεισμρϋ τής.Κρή-- της, «Ν. Έλληνομνήμων» 11, 1,914, σελ. 441-448. Βραχέα Χρονικά, Μνημεία τής Έλλ. Τστορ(ας: τής Άκαδ. Αθηνών, Α', τεύχη I και II. Έν Άθήναις. 1932—33. I, σελ. 12, 68, 94. Μ. σελ. 58—59, 71.

25. ,Μ αλ ά λ ας Τωάννης, Χρονογραφία. Έκδοσις. Bonnae 1831.LX, 322. LXIV, 61.

26. Meursius.J., Creta, Cyprus, Rhodus. . ^mstelodami 167,5.I, σελ. 61, 62.

27. Μπουνιαλής Μαρίνος Τζάνες, Διήγησις διά στίχων τοΰ δεινοΰ πολέμου τοϋ εν τή νήσφ. Κρήτης γενομέγου. Έγε- τίησιν ,αχπα', Έκδοσις. Ά γ α θ. Ξ η ρ ο υ χ ά κ η, Ό Κρητικός πόλεμος (1645—1669) ή συλλογή των Ελληνικών ποιημάτων ’Ανθίμου Διακρυόση—Μαρίνου Ζάνε. Έν Τεργέστη, 1908. Σελ. 333.

287 Μ α υ ρ ο.ε ι δ,ή ς Μαν., Ενθυμήματα, «Δρήρος» Νεαπόλεως Κρή-

22.

23.

24.

ΜιΦ ,ο.

DS(H-■ΐΑ ”2

•ΠΟ',Ι

της, άριθμ. 34 τοϋ 1940, σελ. 937-. u, , , ι δ ώ Δ29. Ν ι κ ο λ ά ΐ δ η ς Στέφανος, Έκδ. Μενελ. Π α ρ λ α μ α, 'Ιστορικά

καί βιογραφικά σημειώματα τοϋ Στεφάνου Νικολαΐ- δου, «Κρητικά Χρονικά», Γ', 1949, σελ. 293-350.

30. Ξανθουδίδης Στέφ, Πολύτιμα 'Ιστορικά σημειώματα έκ τής'Ιστορίας τοΰ Ηρακλείου,, «Ν,έα Έφημερίς» Ηρακλείου Κρ. άριθ. 2969)2-4-1925 καί 2992)27-4-1925

31. » 'Ο σεισμός τοΰ 1856, «Νέα Έφημερίς» ΗρακλείουΚρ. άριθμ. 2992)27-4-1925. ____________ ■

32. Π α χ υ μ έρ η ς Γεώργιος,- «’Ανδρόνικος ,ΠμλαιολόγΛς·», Βίβλε V,



Κεφ. 11. Έκδοσις Bonnae 1835.33. Plinius, G. Sec. Naturalis Ilistoriae libri XXXVII. Έκδο-

σις Bittre. Paris 1883. (VII, 16,1).34. Savary, C., Dettres sur la Grece. Paris 1788. Μετάφρασις

εις την Ελληνικήν υπό Ν. Ζυγομαλά, Άθήναι 1845. Σελ. 193.

35. Σκλάβος, Μαν., Ή συμφορά τής Κρήτης εν ής (sic) γέγονεντοϋ μεγάλου σεισμού 1508 (εις Wagner, Carmi- 11a graeca medii aevi. Kipsiae 1874, σελ. 53—61).

36. Σουΐδας, Λεξικόν. ’Έκδοσις 1853. Σποραδικώς.37. Σπυριδάκις, Γ., Τό άσμα τοϋ σεισμού εν Κρήτη (1508) «By-

zant. neugr. Jahrbucher» XV, σελ. 58—65.38. Τωμαδάκης, Ν. Β., Ή 'Ιερά Μονή τής 'Αγίας Τριάδος των

Τζαγκαρόλων έν Άκρωτηρίφ Μελέχα Κρήτης, «Έπετ. Έτ. Βυζ. Σπουδών» Θ', 1932, σελ. 2S9—350.

39. » Τό τραγούδι τής Φιαγκοϋσας (1508). Χανιά 1934.Και εις «Νεοελλ. Άρχεΐον», Α', Χανιά 1934, σελ. 64—70.

40. Φιλόστρατος, Φλ., Τά εις τον Τυανεα Άπολλώνιον. IV, 34,4.

Β'. ΒΟΗΘΗΜΑΤΑ

Α. ΓΕΝΙΚΑ

41. Α ί γ ι ν ή τ η ς, Δ., Discussion generale des observations sismi-ques faites en Grece pendant les annees 1912— 19 Γ4, «Annales de P Observatoire d’ Athenes», VII, 1916, pp. 35—41.

42. » De tremblement de terre de Corinthe du 22 Avril1928. Έ. a. X, 1928, pp. X—XXI.

43. 5 Α κυλάς, Βίκτ., Τά ηφαίστεια και ή νήσος Θήρα. Άθήναι 1925,σελ. 67.

44. Barbiani, D. C. et Barbiani, Β. A: Memoires sur les trem-blements de terre dans P lie de Zante, avec une introduction par Al. Perrey. Paris α. ε. Σελ. 17, 84, 95, 100.

45. Belli, Onorio, A. description of the theatres in Crete. Don-don 1854 εν Falkener, σελ. 11. (βλ. και υηΡ άριθμ. 100 τής παροΰσης βιβλιογραφίας).

46. Bulletin de la Societe Beige d’ Astronomie, de Meteoro-logie et de Physique du Globe. XXXV, 1930. pp. 175—176 : Da Crete sisnhque.



47. Γ αλανύπουλος, Άγγ.. Ή σεισμικότης τής Μεσσηνίας (Διατριβή επί ύφηγεσία). Άθήναι 1942. Σελ. 12.

48. Γ εωργιάδης, Άθ., Περί σεισμών κα! κατασκευής αντισεισμικών οικοδομημάτων. Άθήναι 1904. Σελ. 122, 135, 208, 211, 235, 245, 246.

49. Γιάνναρης, Ά., Περί Έρωτοκρίτου και τοΰ ποιητοΰ αΰιοΰ.'Ιστορική κριτική και γλωσσική μελέτη μετά γλωσσάριου. Άθήναι 1889. Σελ. 10—16.

50. Dapper, DO., Naukeurige beschryving der Eylanden inde Archipel der Middellandesche Zee. Amsterdam 1690. Γαλλική εκδοσις: Description exacte des lies de Γ Archipel. Amsterdam 1703. Μετά- φρασις εις τήν Ελληνικήν τοΰ άφορώντος τήν Κρήτην κεφαλαίου μέ τον τίτλον : ’Ακριβής περιγραφή τής Κρήτης, υπό Μ. Βερνάρδου τοΰ Κρητός. Άθήναι 1836. Σελ. 396, 399.

51. Δέφνερ, Μιχ., 'Οδοιπορικά! εντυπώσεις από τήν Δυτικήν Κρήτην. Άθήναι όί. ε.

52. Ζαμπέλιος, Σπ. 'Ιστορικά σκηνογραφήματα. Άθήναι 1860.Σελ. 44.

53. Hoff, von Κ.Ε.Α., Chronik der Erdbeben und Vulkanaus-briiche (3460 v. Chr.bis 1832).Gotha 1840—1841.

54. Hopf, K., Geschichte Griechenlands vom Begin des Mit.telalters bis auf unsere Zeit. Ersch und Gruber Encyclopadie. A', 86, σελ. 460- Leipzig 1868 και B', 38, σελ. 177.

55. Κρητικός, N. A., Le tremblement de terre du Peloponesecentral du 6 Juillet 1925. «Ann. de l’Observ.Nat. d" Athenes»,t. X, 1928, pp. XXXVI—XXXVIII. To αυτό και εις «Πρακτ. Άκαδ. Άθ.» 2, 1927, σελ. 50—53.

56. » Sur les pbenomenes sismiques survenus dans laregion des plis dinotauriques pendant P annee 1926. Έ. a. X, 1928, pp. XXXXVII—LIII κα! εις «Πρακτ. Άκαδ. Άθ.» 2, 1927, σελ. 350—355.

57. » Τά προηγηθέντα σεισμικά φαινόμενα τής τελευταίαςδράσεως τοΰ ηφαιστείου τής Σαντορίνης (1928). «Πρακτ. Άκαδ. Αθηνών» 3, 1928, σελ. 450—51 και εις «Bull, de la Soc. Beige d5 Astronomie» XXXV, 1930, pp. 70—71.



58. Κ ρ η τ ι κ ός, Ν.Α.,Ή έντονος σεισμική δράσιςτοΰ 1928 έν τήΧερ-σονήσφ τοΰ Αίμου καί τή δυτική Μ. Άσίρ: καί ή κατά ταΰτην έκτακτος παλιρροϊκή κίνησις εν τφ Αίγαίιο. «ΓΙρακτ. Άκαδ. Άθ.» 5, 1930, σελ. 26—30.

59. » Ή νέα έντονος σεισμική δράσις εν τή ’ΑνατολικήΈλλάδι καί τφ Κρητικφ πελάγει καί δ σεισμός τοΰ Σαρωνικοΰ κόλπου τής 17 ’Απριλίου 1930. «Πρακτ. Άκαδ. Άθ.» 5, 1930, σελ. 166—172 καί εις «Ann. Obs. d’ Ath.» XII, 1932, pp. 133*—137*.

60. » La nouvelle recrudescence de F activite sisrai-que dans la region de Corinthe et les tremblements de terre du 4 Janvier 1931. «Πρ. Άκαδ. Άθ.» 6, 1931, σελ. 29—32 καί εις «Ann. Obs. d’ Ath.» XII, 1932, pp. 139*—142*.

61. » be mouvement de maree extraordinaire dans FEigee pendant le mois d’ Avril 1928. «Ann. Obs. d’ Ath.» XI, 1931, pp. 149*—158*.

62. » L’ activite du volcan de Santorin 1928 (έ. d.XI, 1931, pp. 159*—160*).

63. Κριάρης, Άρ., Πλήρης συλλογή Κρητικφν ασμάτων. Βα έκδο-σις. Άθήναι 1920. Σελ. 31.

64. Κριάρης, Παν., Ιστορία τής Κρήτης (νέα). Άθήναι 1930—1937. Α', σελ. 64, 266, 304, 305, 344, 347. Β', σελ. 37, 86.

65. Lacroix, L., Les lies de la Grece. Paris 1852.66. Leykester, Some account of the volcanic group of San

torin or Thera. «Journ. of the Roy. Geogr. Soc. of London» XX, 1851, σελ. 9.

67. Mallet, R. The earthquake catalogue of the British Association. London 1852 — 1858. ’Έτος 1853, σελ. 148, 198.

68. Μαραβελάκις, Μάξ., Συμβολή εις τήν γνΦσιν τοΰ ιστορικούτων σεισμών τής Ελλάδος καί των γειτονικών αυτής χωρών εκ τών ενθυμήσεων. «Έπιστ. Έπετ.Φυσ. Σχ. Πανεπ. Θεσσαλονίκης» 5, 1939, σελ. 67—148-

69. Μαρινάτος, Σπ., Κνωσός, Μ.Ε.Ε. τ. 14 (1938) σελ. 617.70. » Άμνισός τό επίνειον τοΰ Μίνωος. «Κρητικοί Μελέ-

ται» Α', 1933, σελ. 61—67.71. » Ή Κρήτη καί ό Χεττιτικός—Μικρασιατικός κόσμος

κατά τήν δευτέραν χιλιετηρίδα π. X. «Μικρασιατικά



Χρονικά» Λ', 1938, σελ. 72—89.72. Μητσόπουλος, Κ., Στοιχεία Γεωλογίας. Τομ. Α', Άθήναι

1893. Σελ. 435.73. » 'G μέγας της Λοκρίδος σεισμός κατά ’Απρίλιον τοΰ

1894. Άθήναι 1895.74. Montessus de Β a 1 Ιο re, Ea Geographic seismologique.

Les tremblements de terre 2. Paris 1905.75. Μουρέλλος, I. Δ., 'Ιστορία τής Κρήτης. 'Ηράκλειον Κρήτης.

Τόμ. Γ' (1934). Σποραδικώς, κυρίως εις σελ. Γ', 1485—86 Α'. 98.

76. Μουρίκης, Μι·/., Οί σεισμοί εν Έλλάδι από των αρχαιότατωνχρόνων μέχρι σήμερον. Άθήναι 1934, Σελ. 34—35, 42—43.

77. Munster, Seb., Cosmographia. Γερμανική έκδοσις τοΰ 1628.'Υπάρχουν και αλλαι εκδόσεις: Λατινιστί 1544, Γαλλιστί 1552 και Ίταλιστί 1558.

78. Ξανθουδίδης, Στέφ., 'Ο τάφος τοΰ Καϊάφα έν Κρήτη. «Αθήνα», 13, 1901, σελ. 305—316.

79. Olivier, Voyage dans Γ Empire Othoman. Paris 1801—1807. I, p. 384.

80. Pautsche, E., Die seismischen Verlialtnisse des Europai-schen Mittelmeers. Hamburg Diss. 1922·

81. Peg ue^s (Abbe), Histoire et phenomenes du volcan et deslies volcaniques de Santorin. Paris 1842.Σελ. 153.

82. Pendlebury, J. D. S., 'Οδηγός τοΰ Μινωϊκοϋ ανακτόρου τήςΚνωσού και των παραρτημάτων του (μετάφρ. Ν. Πλάτωνος). Ηράκλειο 1950.Σελ. 17,25,27, 52,56.

83. Pe rrey, Al., Memoire sur les tremblements de terre res-sentis dans la peninsule Tureo - Hellenique et en Syrie. «Acad. Roy. de Belgique, Mem. cour.» XXIII, 1850.

84. » «Memories couronnees de l’Acad. de Bruxelles».Tomes VIII, X, XII, XVI, XVIII des anuees 1857—1863 (διά σεισμούς 1856 έως 1863).

85. » Note sur les tremblements de terre en 1861, avecsupplement pour les annees anterieures, Bruxelles 1863 (Extrait du t. XVI des «Mem. de P A- cad. Roy. de Belgique»).

86. Πλατάκης, Έλευθ., Οί σεισμοί. Έφημ. «Ελευθερία» Λαρί-σης 25 Σεπτ. έως 2 Όκτ. 1938 καί έφημ. «Άνατο-



λή» 'Αγ. Νικολάου Κρήτης 5 έως 24 Φεβρ. 1939.87. Raul in, Viet., Description physique de P lie de Crete. Pa

ris x86q. I, pp. 424—430.88. Riccioli, P., Geographia et IIvdrographia reformatae.

Bononiae 1666.89. Σακκελίων, T. Πατμιακή βιβλιοθήκη. Άθήναι 1890.Σελ.252.90. Schmidt, Jul., Πραγματεία περί τοϋ γενομενου τφ 1861, Δε-

κεμβρ. 26 (14) σεισμού τοΰ Αιγίου. (μετάφρ. εκ τοϋ Γερμανικού υπό Ήρ. Μητσοποΰλου). Άθήναι 1867. Σελ. 31—33, 35-40, 42.

91. » Πραγματεία περί τοΰ γενομένου τφ 1867 ’Ιανουάριου23η σεισμού τής Κεφαλληνίας, (μετάφρ. εκ τοΰ Γερμανικού υπό Ήρ. Μητσοποΰλου). Άθήναι 1867. Σελ. 9—10.

92. » Studien uber Erdheben. Leipzig 1879. Passim.93. Seidlitz, W., Grabentaler und Bruchzonen in Mitteleuro.. pa und Vorderasien. «Compte Rendu Intern. Geo.

logen Kongress in Pretoria» 1930.94. Si eber, F., Reise nach der Insel Kreta im J. 1817. Leip

zig 1823. I, σελ. 429.95. Sieberg, A., Untersuchungen uber Erdbeben und Brucli-

schollenbau im Ostlichen Mittelmeergebiet. Jena 1932. Σελ. 208—210.

96. Σταυράκης, N., Στατιστική τοΰ πληθυσμού τής Κρήτης μετάδιαφόρων γεωγραφικών, ιστορικών, αρχαιολογικών, εκκλησιαστικών κλπ. είδήσεων περί τής νήσου.Άθή- ναι 1890. Σελ. 107—111.

97. Theuet, Andr., Cosmographie du Levant. Lyon 1554 et1556·

98. Torres, A. de, Insulae Cretae periplus. Venetiis 1805.99. Ψιλάκης, Βασ., 'Ιστορία τής Κρήτης από τής απώτατης άρχαι-

ότητος μέχρι τών καθ’ ημάς χρόνων. Χανιά 1909. Σποραδικώς, άλλα κυρίως Β' τόμ. σελ. 105, 219, Γ', 815.

100. Fa 1 keener, Edw., A description of some important theatres and other remains in. Crete. London 1854. Σελ. 11, ένθα ή επιστολή τοΰ Ο no rio Belli’ βλ. καί άριθμ. 45 τής παροΰσης βιβλιογραφίας.

701. Fouque, F., Santorinet ses eruptions. Paris 1879. Σελ.14—15. -)Λ,, ■'■it it,.·



Β. ΕΙΔΙΚΑ

102. Βιά'ζης, Σπ. δέ, Μέγας έν Κρήτη σεισμός κατά τό 1629.«Παρνασσός» τ. 16, 1893, σελ. 218—221.

103. Γεωργαλάς, Γ., Κρήτη (σεισμοί). Έν Μ.Ε.Ε. τ. 15, (1931)σελ. 157—158.

104. Δεινάκις, Στ. Ό σεισμός τοΰ 1508. Έφημ. «’Ίδη» Ηρακλείου, Α', άριθμ. 12—13.

105. Κρητικός, Ν. A., Sur la sismicite des Cyclades et de la Cr£-te. «Πρακτ. Άκαδ. Άθ.» A' 1926, σελ. 156—160 και εις «Ann. Obs. d’ Ath.» IX, 1926, pp. 77-109.

106. Κρητικός, N. A., «Le tremblement de terre de la mer deCrete du 26 Juin 1926. «Ann. Obs. d’ Ath.» X, 1928, pp. XXXIX—XXXXVI.

107. «I„e Messager d’ Athenes» 2314/6-3-1930: L,e grand perildes antiquites de Cnossos. he pays des tremblements de terre.

ΕΛΕΥΘ. Κ. ΠΛΑΤΑΚΗΣ

ΕΠΙΜΕΤΡΟΝΕΠΙ TOY ΠΟΙΗΜΑΤΙΟΥ TOY ΣΕΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Έκρίθη σκόπιμον νά δημοσιευθή ένταΰτα φωτοτυπία τοΰ ανωτέρω έν σελ. 483 παρατιθέμενου καί τό πρώτον υπό Σπ. Λάμπρου δημοσιευθέντος («Νέος Έλληνομνήμων» XI, 1914, σ. 441 κ. εξ.) ποιήματος περί τοΰ εν έτει 1508 σεισμού τής Κρήτης, ειλημμένη έκ τοΰ πε- ριέχοντος τοΰτο κώδικος Barocci 19 (Ρ 4058) και άποσταλεΐσα υπό τοΰ συνεργάτου των «Κρητ. Χρονικών» Βασ. Λαούρδα. Ή δημοσίευ- σις τής φωτοτυπίας έπεβάλλετο επι τοσοϋτο μάλλον καθ’ οσον έν ταυ- τη παρέχεται τό ποιημάτιον συμπεπληρωμένον διά δυο εισέτι στίχων, περιεχομένων εις την αρχήν τής οπίσθιας σελίδος τοΰ φύλλου 89, βάσει δε ταύτης επηνωρθώθησαν ώρισμένα λάθη τής μεταγραφής τοΰ κειμένου, ήτις άκριβέστερον έχει ως ακολούθως:

f Πονλι Κρητών Χάνδαξ, ή πάρος ονσ’ ευδαίμων, δέρκων δυστεχέα άρτι τι ή δ’ α§λίαν ώς σφόδρ’ (ίγϋομαι κουκ άδακρυτ'ι γε μην ατοναχεΰω βλάσφημων ενεκ' ή δ’ αρρενοφ&ονρων

* 2. Λ(άμπρος): δυαιυχέα· Λ. τϋ. *

* Εις τόν apparatus criticus δέν συμπεριελήφθησαν οΐ ανορθόγραφοι τύποι τοΰ κώδικος.


ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ › 2017 › 09 › cf... · ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ...

Documents

Transcript of ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ › 2017 › 09 › cf... · ΟΙ ΣΕΙΣΜΟΙ ΤΗΣ...