ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ · 2017-06-19 ·...

ΣΧΕΔΙΟΔΡΑΣΗΣΓΙΑΤΗΝΚΛΙΜΑΤΙΚΗΑΛΛΑΓΗ

Β’ΜΕΡΟΣ:ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣΣΤΗΝΚΛΙΜΑΤΙΚΗΑΛΛΑΓΗ

ClimateActionPlanPartB:ClimateAdaptationStrategyMakingAthensaGreenerandCoolerCity

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗΠΡΟΣΑΡΜΟΓΗΣΣΤΗΝΚΛΙΜΑΤΙΚΗΑΛΛΑΓΗ

Σύνοψη 2

Σύνταξη:ΕιρήνηΣκουλά,C40CityAdviserforAthensΕπιμέλεια:EλένηΜυριβήλη,ΕπικεφαλήςΑστικήςΑνθεκτικότηταςΔήμουΑθηναίων(CRO),100ResilientCitiesΣυνεργάστηκαν:C40CitiesClimateLeadershipGroupΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςΔήμουΑθηναίων(ΚώσταςΓεωργίου,ΑνθήΧρήστου)ΟμάδαΠαρακολούθησηςΣχεδίουΔράσηςγιατηνΠροσαρμογήqστηνΚλιματικήqΑλλαγή(ΟυρανίαΚακριδά,Κατερίνα Αγοραστού, Γιώργος Γκίνης, Ελευθερία Αλεξανδρή, Βάλια Κουφοπούλου, Άννα Κωστοπούλου,ΒάλιαΣπυριδάκη)Παρείχανσυμβουλευτικήυποστήριξη:BloombergAssociates(AdamFreed,JaredKatseff,JakeElder)ΕθνικόΑστεροσκοπείοΑθηνών,NationalObservatoryofAthens(ΙφιγένειαΚεραμιτσόγλου)Δ/νσειςΔήμουΑθηναίωνπουσυμμετείχανστιςομάδεςεργασίας:Δ/νσηΠρασίνου,ΤμήμαΜελετώνΔ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρων(πρ.ΚοινοχρήστωνΧώρων),ΤμήμαΜελετώνΔ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος,ΤμήμαΠεριβάλλοντοςΔ/νσηΚοινωνικήςΑλληλεγγύηςκαιΥγείας,ΤμήμαΤρίτηςΗλικίαςΔ/νσηΚοινωνικήςΑλληλεγγύηςκαιΥγείας,ΤμήμαΔημοτικώνΙατρείωνκαιΔημόσιαςΥγείαςΆλλοιφορείςπουσυμμετείχανστιςομάδεςεργασίας:ΥπουργείοΠεριβάλλοντοςκαιΕνέργειαςΠεριφέρειαΑττικήςWWFΕλλάςΕργαστήριοΑστικούΠεριβάλλοντος-ΕΜΠΕργαστήριοΔημόσιαςΥγείας-ΕθνικόκαιΚαποδιστριακόΠανεπιστήμιοΑθηνώνΆνεμοςΑνανέωσηςΈκδοση1.0_Ιανουάριος2017Έκδοση2.0_Μάρτιος2017Έκδοση3.0_Απρίλιος2017


Σύνοψη 3

ΠεριεχόμεναΣύνοψη.......................................................................................................................................5

ExecutiveSummary.....................................................................................................................8

1. Εισαγωγή...........................................................................................................................101.1 ΠροσαρμογήστηνΚλιματικήΑλλαγή.........................................................................101.2 ΚλιματικήΑλλαγή–ΟιτάσειςγιατηνΑθήνα.............................................................111.3 Τοφαινόμενοτηςαστικήςθερμικήςνησίδας.............................................................131.4 Επιπτώσειςαπότιςκλιματικέςτάσεις........................................................................161.5 ΣυμμετοχήτουδήμουΑθηναίωνσεδιεθνήδίκτυακαιδεσμεύσεις...........................231.5.1 ΔίκτυοΠόλεωνγιατηνΚλιματικήΑλλαγήC40............................................................231.5.2 Δίκτυο100ΑνθεκτικώνΠόλεων-100ResilientCities.................................................241.5.3 ΣύμφωνοΔημάρχωνγιατοΚλίμακαιτηνΕνέργεια....................................................26

2. ΔιαδικασίαΑνάπτυξηςκαιΠαρακολούθησηςτηςΣτρατηγικής..........................................27

3. ΓενικοίΣτόχοι....................................................................................................................29

4. ΕιδικοίΣτόχοι....................................................................................................................31

5. Άξονεςδράσεων................................................................................................................345.1 Άξονας1–ΠράσινεςκαιΜπλεΥποδομές..................................................................355.1.1 ΠΜΥ1:Διαχείρισηκαισυντήρησηυφιστάμενωνπράσινωνυποδομών.....................375.1.2 ΠΜΥ2:Φύτευσηχώρωνπρασίνου..............................................................................395.1.3 ΠΜΥ3:Ενίσχυσηπρασίνουστιςαναπλάσειςκοινόχρηστωνχώρων...........................415.1.4 ΠΜΥ4:Πράσινεςδιαδρομές........................................................................................435.1.5 ΠΜΥ5:ΜητροπολιτικοίΠράσινοιΔιάδρομοι.............................................................465.1.6 ΠΜΥ6:Θεσμοθέτησηκαιαπόκτησηνέωνχώρωνπρασίνου......................................495.1.7 ΠΜΥ7:Δημιουργίανέωνμικρώνχώρωνπρασίνου....................................................525.1.8 ΠΜΥ8:ΠάρκαΤσέπης..................................................................................................555.1.9 ΠΜΥ9:Πράσινεςστέγες..............................................................................................575.1.10 ΠΜΥ10:Κατακόρυφεςφυτεύσεις...........................................................................605.1.11 ΠΜΥ11:ΑστικέςΚαλλιέργειες.................................................................................635.1.12 ΠΜΥ12:Εξοικονόμησηνερούστουςκοινόχρηστουςχώρους.................................655.1.13 ΠΜΥ13:Εξοικονόμησηφυσικώνπόρων.................................................................675.1.14 ΠΜΥ14:ΜπλεΔιάδρομοι........................................................................................695.1.15 ΠΜΥ15:Σιντριβάνια................................................................................................71

5.2 Άξονας2:ΔομημένοΠεριβάλλον...............................................................................745.2.1 ΔΠ1:ΝέεςΠεζοδρομήσεις...........................................................................................765.2.2 ΔΠ2:ΨυχράκαιάλλαΒιώσιμαΔομικάΥλικά..............................................................785.2.3 ΔΠ3:Στοιχείασκίασης..................................................................................................815.2.4 ΔΠ4:Άλλεςπολεοδομικέςπαρεμβάσεις......................................................................845.2.5 ΔΠ5:Υπόγειεςδιαδρομές.............................................................................................87

5.3 Άξονας3-ΠροστασίαΔημόσιαςΥγείας.....................................................................895.3.1 ΠΔΥ1:Δροσεράσημεία................................................................................................915.3.2 ΠΔΥ2:ΠόσιμοΝερόσεΔημόσιουςΧώρους.................................................................945.3.3 ΠΔΥ3:Προστασίαποιότηταςατμοσφαιρικούαέρα....................................................965.3.4 ΠΔΥ4:ΕτοιμότηταΥπηρεσιώνΔήμου.........................................................................99

5.4 Άξονας4:Δράσειςενημέρωσης,ευαισθητοποίησης–Εκστρατεία#coolathens.......1015.4.1 EE1:Ενημέρωσηπληθυσμού–TreasureApp............................................................102


Σύνοψη 4

5.4.2 EE2:Παροχήδεδομένωνσεπραγματικόχρόνο.........................................................1055.4.3 EE3:Δράσειςευαισθητοποίησης/εκπαίδευσης.........................................................1075.4.4 EE4:Εμπλοκήιδιωτικούτομέα..................................................................................1095.4.5 EE5:ΔημιουργίαφόρουμγιαεπικοινωνίατωναειφορικώνδράσεωνεντόςΔήμου111

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ–ΠΗΓΕΣ...........................................................................................................113 ΕΥΡΕΤΗΡΙΟΕΙΚΟΝΩΝΕικόνα1:Καλοκαιρινήμέγιστηθερμοκρασία(Γιαννακόπουλος,2016).........................................12Εικόνα2:Θερμέςημέρεςμεμέγιστηθερμοκρασίαάνωτων35οC(Γιαννακόπουλος,2016).........12Εικόνα3:Θερμέςημέρεςόπουηελάχιστηθερμοκρασίαξεπερνάτους20οC(Γιαννακόπουλος,

2016)........................................................................................................................................12Εικόνα4:Τυπικήσχηματικήαπεικόνισητηςαστικήςθερμικήςνησίδας(Oke,1987).....................13Εικόνα5:Θερμέςπεριοχέςτοέτος1992(Cartalisetal,2016).......................................................14Εικόνα6:Θερμέςπεριοχέςτοέτος2004(Cartalisetal,2016).......................................................14Εικόνα7:Θερμέςπεριοχέςτοέτος2010(Cartalisetal,2016)........................................................14Εικόνα8:Καύσωνας,Σεπτέμβριος2015(ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςΔ.Α.και

BloombergAssociates).............................................................................................................15Εικόνα9:Καύσωνας,Ιούνιος2016(ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςΔ.Α.καιBloomberg

Associates)................................................................................................................................15Εικόνα10.Θερμοκρασιακέςκατανομές(σεoC)γύρωαπότονΕθνικόΚήπο(Προσαρμοσμένοαπό

Santamouris,2001στοAlexandri,2005)..................................................................................16Εικόνα11.ΑριθμόςκτιρίωνΔήμουΑθηναίωνκατάτηχρονικήπερίοδοκατασκευήςτους(πηγή

στοιχείων:ΑπογραφήΚτιρίων2011,ΕλληνικήΣτατιστικήΑρχή)............................................20Εικόνα12:ΠλήθοςΠΕΑανάδεκαετίακατασκευής(2011-2017),Οικιακόςτομέας,Δήμος

Αθηναίων.................................................................................................................................21Εικόνα13:Ημέρεςμεέντονηδυσφορία(Πηγή:(Πηγή:Γιαννακόπουλος,2016)............................21Εικόνα14:Ημέρεςμεαυξημένηανάγκηγιαψύξη(Πηγή:Γιαννακόπουλος,2016)........................21Εικόνα15:ΠεριοχέςΠρασίνουεντόςτωνδιοικητικώνορίωντουΔήμου(Πηγή:Δ/νσηΠρασίνου,

ΔήμουΑθηναίων).....................................................................................................................35


Σύνοψη 5

Σύνοψη ΣτηνΑθήνα είναι ήδηορατοί οι κίνδυνοι πουσχετίζονται με την κλιματικήαλλαγή και η πόληέρχεται σταδιακά αντιμέτωπη με διαρκώς αυξανόμενες θερμοκρασίες, συχνότερα επεισόδιακαύσωνα, αλλά και ξαφνικές έντονες βροχοπτώσεις που προκαλούν τοπικά πλημμυρικάεπεισόδια. Τα φαινόμενα αυτά επηρεάζουν τον κάθε πολίτη και όσο το κλίμα αλλάζει, θαγίνονταιπιοέντονακαιπιοσυχνά.Ο σημαντικότερος κλιματικός κίνδυνος για την πόλη είναι ωστόσο η διαρκώς αυξανόμενηθερμοκρασίαστοναστικό ιστό.Τηνπερίοδο2005-2014,στηνΑθήναπαρατηρήθηκανσεετήσιαβάση κατά μέσο περίπου 32 ημέρες, όπου η μέγιστη ημερήσια θερμοκρασία ξεπέρασε τους35°C. Οι υψηλές θερμοκρασίες λειτουργούν προσθετικά στο φαινόμενο της αστικής θερμικήςνησίδας,κατάτοοποίοοιπυκνοδομημένεςπεριοχέςμίαςπόληςέχουνθερμοκρασιακήδιαφοράαπότιςπεριαστικέςπεριοχές.ΣτηνΑθήνα,ηέντασητουφαινόμενουμπορείναφτάσεικαιτους10°C.Οι υψηλές θερμοκρασίες έχουν σοβαρές επιπτώσεις στην Αθήνα, καθώς συνεισφέρουν στηναύξηση της θνησιμότητας, στην κακή ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα, και σε οικονομικέςζημίες. Το1987,στομεγάλοκαύσωναπου χτύπησε τη χώρα,οι νεκροίστηνΑττική ξεπέρασαντους1.100.Τηνπερίοδο2000-2012,παρατηρήθηκεμίααύξησηστηθνησιμότητατηςτάξηςτου5,2% για κάθε 1°C αύξηση της μέγιστης ημερήσιας θερμοκρασίας πάνω από τους 31,5°C. Ηπιθανότητα εμφάνισης φωτοχημικού νέφους, που συνδέεται με κρίσεις άσθματος και άλλεςαναπνευστικές παθήσεις, εκτιμάται ότι αυξάνεται κατά 6% κάθε 1°C αύξηση της μέγιστηςημερήσιας θερμοκρασίας πάνωαπό τους 22°C. Έρευνες επίσης δείχνουν ότι έχει παρατηρηθείμία μείωση της τάξης του 10% στις πωλήσεις στο κέντρο μίας πόλης κατά την διάρκειαεπεισοδίωνκαύσωνα,ενώαντίστοιχεςενδείξειςυποστηρίζουνότικάτιπαρόμοιοσυμβαίνεικαιστην Αθήνα. Οι μέρες με υψηλή θερμοκρασία αυξάνουν δραματικά και την κατανάλωσηηλεκτρικήςενέργειας.ΣτηνΑθήναέχειπαρατηρηθεί,μίααύξησηστηχρήσηρεύματοςτηςτάξηςτου4,1%γιακάθε 1°Cαύξησηςτηςθερμοκρασίας,γεγονόςπουαυξάνειτοενεργειακόκόστοςκατάεκατοντάδεςευρώ.Με βάση τη μελέτη για τις περιβαλλοντικές, οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις τηςΚλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα που εκπονήθηκε από την ΕπιτροπήΜελέτης της ΚλιματικήςΑλλαγής και την Εθνική Στρατηγική για την Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή, η Αθήνα θαέρθειαντιμέτωπηστομέλλονμεμίααξιοσημείωτηάνοδο τηςθερμοκρασίαςστοναστικό ιστό.Γιατηνπερίοδο2021-2050αναμένεταιαύξησητηςμέσηςμέγιστηςθερμοκρασίαςτοκαλοκαίρικατά 2oC και 4oC για την περίοδο 2071-2100. Ταυτόχρονα με την αύξηση της μέσηςθερμοκρασίας,προβλέπεταιαύξησητωνακραίωνυψηλώνθερμοκρασιών.ΗΑθήναπροβλέπεταιναβιώνει έωςκαι15περισσότερεςημέρες το χρόνομεμέγιστηθερμοκρασίαμεγαλύτερηαπό35oCκαιέωςκαιέναμήναπερισσότεροτοχρόνομενυκτερινέςθερμοκρασίεςμεγαλύτερεςτων20oC. Τις προσεχείς δεκαετίες προβλέπεται μείωση του συνολικού ποσού βροχόπτωσης στην


Σύνοψη 6

Αθήνα,μεταυτόχρονηαύξησητηςσυχνότηταςεμφάνισηςακραίωνβροχοπτώσεων(Ζερεφόςetal.,2011).Ηυλοποίησηδράσεωνγιατονπεριορισμότηςαύξησηςτηςθερμοκρασίαςκαιτονμετριασμότουφαινομένουτηςαστικήςθερμικήςνησίδας,είναιαπαραίτητηγιατηνπροστασίατωνπολιτώνκαιτηδιαφύλαξητηςκανονικότηταςτηςοικονομικήςζωήςτηςπόλης.Παράλληλα,συνεισφέρειστηνενίσχυση της ικανότητας προσαρμογής της πόλης στην κλιματική αλλαγή. Στην παρούσαστρατηγικήπεριγράφονται29δράσειςπουβοηθούντηνπόληναανταποκριθείστηναυξανόμενηθερμοκρασία,ναπροστατεύσειτιςπιοευάλωτεςομάδεςτουπληθυσμού,ναενημερώσεικαιναεκπαιδεύσειτουςπολίτεςγιαταθέματααυτά,αλλάκαιπαρέμβειστοδομημένοπεριβάλλονμετρόποτέτοιο,ώστενααναζωογονήσειςτηναθηναϊκήγειτονιά.Προκειμένουναμετριάσειαυτάταφαινόμενα,αλλάκαινααυξήσειτοεπίπεδοετοιμότηταςτωνυπηρεσιών, των πολιτών αλλά και των ίδιων των υποδομών, ο Δήμος έχει επιλέξει ένασυνδυασμόμέτρωνσε4βασικούςάξονεςδράσης:ΠράσινεςκαιΜπλεΥποδομέςΗ ενσωμάτωση στην πόλη στοιχείων πρασίνου και νερού, και εν γένει λύσεων με φυσικόυπόβαθρο, μπορεί να βοηθήσει στη βελτίωση των μικροκλιματικών συνθήκων και στονπεριορισμό του φαινομένου της αστικής θερμικής νησίδας μετριάζοντας τις επιπτώσεις τηςκλιματικής αλλαγής.Παράλληλα, με τις κατάλληλες διαδρομές πρασίνου και νερού, μπορεί ναπροστατεύσειπεριοχέςτηςπόληςαπότιςσυνέπειεςτωνακραίωνπλημμυρικώνεπεισοδίων,πουαναμένονταιλόγωτωνραγδαίωνβροχοπτώσεων.ΔομημένοΠεριβάλλονΗχρήσηκατάλληλωνυλικώνκαιτεχνικώνσχεδιασμού(ψυχράυλικά,σκίαση,αύξησηβλάστησηςκοκ)μπορείναέχειανάλογεςεπιδράσειςκαιναδράσειπροστατευτικάκαιγιατονπληθυσμότηςπόλης.ΠροστασίατηςΔημόσιαςΥγείαςΗ ενημέρωση και ευαισθητοποίηση των πολιτών και των υπηρεσιών συνεισφέρουν στηνπροστασίατουπληθυσμούκαιστημείωσηεμφάνισηςιατρικώνπεριστατικώνπουσχετίζονταιμετην υψηλή θερμοκρασία. Παράλληλα, ο Δήμος μέσω στρατηγικών συνεργασιών και με χρήσηνέων τεχνολογιών εξασφαλίζει την ολοκληρωμένη διάχυση των σχετικών πληροφοριών.Επιδιώκεται επίσης ο καλύτερος συντονισμός με αρμόδιες κυβερνητικές αρχές για τη λήψημέτρωνπρόληψηςκαιπροστασίαςτουπληθυσμού.Δράσειςενημέρωσηςκαιευαισθητοποίησης-Εκστρατεία#coolathensΗ εμπλοκή και συμμετοχή των πολιτών και των επαγγελματιών στις δράσεις της παρούσαςστρατηγικήςείναικαθοριστικήςσημασίαςγιατηνεπιτυχίατουεγχειρήματοςπουαναλαμβάνειοΔήμος Αθηναίων. Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δεν μπορεί παρά να γίνει με κοινήπροσπάθειαόλων.


Σύνοψη 7

ΗπαρούσαστρατηγικήέρχεταιναλειτουργήσεισυνεργατικάκαιπροσθετικάμετιςδράσειςκαιταέργαπουσχεδιάζειοΔήμοςμέσωτουΕπιχειρησιακούκαιΤεχνικούτουΠρογράμματος,τουΣχεδίουΟλοκληρωμένωνΑστικώνΠαρεμβάσεων,τηΣτρατηγικήΒιώσιμηςΑστικήςΑνάπτυξηςκαιτηΣτρατηγικήΑνθεκτικότητας.Ηεφαρμογήτωνμέτρωντηςθακάνουντηνπόληπιοελκυστική,θατονώσουντηνοικονομία,θαδημιουργήσουν θέσεις εργασίας και θα εξασφαλίσουν καλές συνθήκες διαβίωσης για τουςπολίτες.Ωστόσο,γιαμίαπιοανθεκτικήΑθήνααπαιτείταιησυνεργασίακαιηεμπλοκήόλωντωνφορέων της πόλης. Για να μπορέσει να υλοποιηθεί επιτυχώς η παρούσα στρατηγική, η Αθήναπρέπειναπροχωρήσεισεστρατηγικέςσυνεργασίεςμετηνπεριφερειακήκαικεντρικήδιοίκηση,με ακαδημαϊκά ινστιτούτα, με μη κυβερνητικές οργανώσεις και με ομάδες πολίτων, νααξιοποιήσειτιςνέεςτεχνολογίεςκαινακινητοποιήσειόλουςόσοιζουνκαιδραστηριοποιούνταιστηνπόληνασυμμετέχουνενεργάστιςδράσεις.


ExecutiveSummary 8

ExecutiveSummaryTheCityofAthensfacesrealandsignificantclimateriskstoday,suchasheatwaves,extremehotdaysandflash floods.TheseeventsaffecteveryAthenian,andasourclimatechanges, theywillbecomemorefrequentandintense.Principleamongtheserisksisheat.Onaverage,theperiod2005-2014Athensexperienced32daysper year with daily maximum temperature over 35°C. High urban temperatures interact inmultiplewayswiththeheatislandeffect-thephenomenonthroughwhichdensebuiltareasinacity result in higher urban temperatures than surrounding areas - resulting in temperaturedifferencethatcanreachupto10°ChigherinAthenscitycenterthanthesurroundingregion.Hightemperaturesandheatwavesimpactalmosteveryfacetofthecity,contributingtoariseinmortality,poorairquality,andeconomiclosses.In1987,morethan1.100Atheniansdiedduringanationwideheatwaveandbetween2000-2012,Athenshasobserveda5.2%increaseinmortalityforevery1°Cincreaseindailymaxtemperaturesover31,5°C.Likewise,smoginthecity,whichcantriggerasthmaattacksandother respiratory illnesses, isestimated to increase6% forevery1°Cincrease in themaximumdaily temperatureover22ºC. Inaddition, researchsuggests thatcitiescan experienceup to a 10%drop in sales duringhighheat events,with indicators suggesting asimilar phenomenon in Athens. Hotter days also result in higher energy use by residents andbusinesses.ElectricityuseinAthensincreases4.1%forevery1°Cincreaseintemperature,costingresidentsandbusinesseshundredsofEurosinhigherenergybills.Scientists project that climate change will bring higher temperatures and more frequent andintenseheatwavestoAthens,whichwillgreatlyincreasetheimpactshighlightedabove.Between2021and2050,average summer temperatures inAthensareprojected to increaseby2°C.Thiswillresultinupto15additionaldaysayearwithmaximumtemperaturesabove35°Candupto30additional days with nighttime temperatures above 20°C. An increase in the maximum dallytemperatureofonly1°Cisestimatedtoleadto432additionaldeathsayearby2030.ReductionofthetotalamountofrainfallinAthensisalsoanticipated,whileanincreasedfrequencyofextremerainfallincidentsisexpected(Zerefosetal.,2011).Takingactionnow tomitigate theurbanheat islandeffect andprotectour citizens,businesses,andneighborhoods fromthe impactsofheatwill createabetterAthens todaywhileenhancingourabilitytoadaptasourclimatecontinuestochange.Thisplanoutlines29actionsthattheCityis taking to improve the Municipality’s capacity to respond to rising urban temperatures;strengthensupportforthemostat-riskcitizens;educateandengageAthenians;andchangeourbuiltenvironmenttocreatemorelivable,attractiveandsustainableneighborhoods.Thisplanisorganizedaroundinfourpriorityaxes:GreenandBlueinfrastructure


ExecutiveSummary 9

Increasinggreenspaces,openwaterfeatures,andnature-basedsolutionsoverall,toimprovethecity'smicroclimateandreducetheimpactofrisingtemperatures,whileatthesametimealleviatetheintensityoftheurbanheatislandeffect.BuiltEnvironmentUsing sustainablematerials, such as cool pavements,materialswith lowembodied energy, andbioclimaticdesigntoreduceambientairtemperaturesandimprovemicroclimaticconditions.ProtectionofPublicHealthEnhancing coordination between government authorities and expanding critical services tostrengthen essential health programs and theMunicipality’s ability to proactively plan for andrespondtoheatevents.PublicinformationandawarenesscampaignInformingandraisingawarenessofcitizensabouttheheatriskstheyfaceandthestepstheycantaketoprotectthemselvestoreducetheoccurrenceofheat-relatedillnessesanddeaths.TheClimateActionPlancomplementsandaugmentsseveralexistingeffortsalreadyunderwaytoaddress climate change and increase the sustainability of our city, including theMunicipality’sOperationalandTechnicalProgrammes,theIntegratedUrbanDevelopmentPlan,theSustainableUrbanDevelopmentStrategy,andAthens’ResilienceStrategy.ImplementingthemeasuresoutlinedinthisdocumentwillmakeAthensmoreattractive,stimulatetheeconomy, andprotect thehealth andwell-beingof all our citizens. Butbuilding a stronger,more resilientAthens can only be achieved through a joint effort of all sectors of our city.Wemustdevelopstrategicpartnershipswithotherlevelsofgovernment,academicinstitutions,non-profit organizations, and community groups; take advantage of new technologies; and activelyengageourcitizensinordertosuccessfullyexecutethisstrategy.


Εισαγωγή 10

1. Εισαγωγή 1.1 ΠροσαρμογήστηνΚλιματικήΑλλαγή Ηκλιματικήαλλαγήείναιέναπαγκόσμιοφαινόμενοπουτατελευταίαχρόνιααπασχολείέντονατηδιεθνήκοινότητα.ΤοΔεκέμβριοτου2015έλαβεχώραστοΠαρίσιη21ηΔιάσκεψητουΟΗΕγιατοΚλίμα,γνωστήωςCOP21μετησυμμετοχήτωνεκπροσώπωντωνκρατώνπουσυμμετέχουνστησύμβαση-πλαίσιοτωνΗνωμένωνΕθνώνγιατηνκλιματικήαλλαγή(UNFCCC).Τοαποτέλεσματων εργασιών της Συνόδου αποτέλεσε μία ιστορική συμφωνία για το κλίμα, καθώς οιεκπρόσωποι των 195 χωρών που συμμετείχαν συμφώνησαν να περιοριστεί η άνοδος τηςθερμοκρασίαςκάτωαπότους2oCσεσχέσημετηνπροβιομηχανικήεποχή.Ηενλόγωσυμφωνίατέθηκεσεισχύτην04/11/20161. Παρόλοπου ταπροηγούμεναχρόνιαοιδράσειςπουλάμβαναν τακράτηπαγκοσμίωςεστίαζανστο μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, σχεδιάζοντας και υλοποιώντας δράσεις για τη μείωσητων εκπομπών αερίων θερμοκηπίου, την τελευταία περίοδο δίνεται ιδιαίτερο βάρος και στιςδράσεις για τηνπροσαρμογήστην κλιματικήαλλαγή.Δεδομένηότι μίαπαγκόσμιααύξηση τηςθερμοκρασίαςείναιαναπόφευκτη,τακράτηκαιοιπόλειςκαλούνταιναπροετοιμαστούνγιατιςεπικείμενεςαλλαγέςστοοικοσύστηματουπλανήτη.Οι πόλεις είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κλιματική αλλαγή και ανάλογα με τα ειδικάχαρακτηριστικάτουςθακληθούννααντιμετωπίσουνσημαντικέςπροκλήσεις.Οιεπιπτώσειςτηςκλιματικής αλλαγής έχουν άλλωστε οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνέπειες.Συνεπώς,προκειμένουοιπόλειςναείναιέτοιμεςνααντιμετωπίσουντιςκλιματικέςμεταβολές,ναπροστατεύσουντουςπληθυσμούςκαιναβελτιώσουντηνποιότηταζωήςτωνκατοίκωντηςπόλης,οφείλουνναλάβουναπότώραμέτραπουθαδιασφαλίζουντηνεύρυθμηλειτουργίατηςπόληςστο μέλλον και θα προστατεύουν τον πληθυσμό της από τις επιπτώσεις της παγκόσμιαςθέρμανσης.Ηπροσαρμογήστηνκλιματικήαλλαγήείναιεπίσηςάρρηκτασυνδεδεμένηκαιμετηνέννοιατηςανθεκτικότητας της πόλης. Ως «Αστική Ανθεκτικότητα» ορίζεται η ικανότητα των κατοίκων,κοινοτήτων,θεσμών,επιχειρήσεωνκαιδομώνμιαςπόληςναεπιβιώνουν,ναπροσαρμόζονταικαιναεξελίσσονταιανεξάρτητααπόπιέσειςπουαποδυναμώνουντοναστικόιστόσεκαθημερινήήπεριοδική βάση (χρόνιες πιέσεις) και τα αναπάντεχα και έντονα γεγονότα που απειλούν τηνπόλη(απρόσμενες κρίσεις και μακροχρόνιες πιέσεις)2. Όπως άλλωστε επισημαίνεται και σεσχετικάέγγραφατηςΕυρωπαϊκήςΕπιτροπής(COM(2012)586final3& COM(2009)147final4),οιδράσειςπροσαρμογήςστηνκλιματικήαλλαγήσυνεισφέρουνστηνενίσχυσητηςανθεκτικότητας

1Περισσότερεςπληροφορίες:http://unfccc.int/paris_agreement/items/9444.php2ΠροκαταρκτικήΑξιολόγησηΑνθεκτικότητας,ΓραφείοΑνθεκτικότητας,ΔήμοςΑθηναίων3COM(2012)586final,“TheEUapproachtoresilience:learningfromfoodsecuritycrises”4COM(2009)147final,“Adaptingtoclimatechange:TowardsaEuropeanframeworkforaction”


Εισαγωγή 11

των συστημάτων σε όλα τα επίπεδα και στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων στην οικονομία,στηνυγεία,στηνκατανάλωσηενέργειαςαλλάκαιστηβιωσιμότητατωνκρατώνκαιτωνπόλεων.

1.2 ΚλιματικήΑλλαγή–ΟιτάσειςγιατηνΑθήνα ΟιΖερεφόςetal (2011)ωςΕπιτροπήΜελέτηςΕπιπτώσεωνΚλιματικήςΑλλαγήςπουσυστάθηκεμεπρωτοβουλίατηςΤράπεζαςτηςΕλλάδαςτο2009ανέλυσανδιάφορακλιματικάσενάριαγιατηχώρακαιτιςαναμενόμενεςεπιπτώσειςαυτών.Ειδικότερα για την περιοχή της Αθήνας, σύμφωνα με την έκθεση, και μελετώντας κλιματικάδεδομένααπότουςσταθμούςτουΕθνικούΑστεροσκοπείουΑθηνών,ημέσηετήσιαθερμοκρασίατουαέραστηνΑθήναπαρουσιάζεισυνολικήαυξητικήτάσητηςτάξεωςτου0,5oCγιατηνπερίοδο1900-2008. Εντονότερη όμως είναι η αυξητική τάση που εμφανίζεται κατά τη θερινή περίοδο(μέση θερμοκρασία καλοκαιριού), που αγγίζει τον 1oC ανά δεκαετία. Αντίστοιχα, αυξάνεται ημέση μέγιστη θερμοκρασία και η μέση ελάχιστη (νυκτερινή) θερμοκρασία το καλοκαίρι κατά3,2oC (1976-2008) και 3,3oC (1984-2008), αντίστοιχα. Η διαφορά μεταξύ της ημέρας και τηςνύχτας, ιδιαίτερα στο ρυθμό αύξησης, πιθανότατα οφείλεται στο φαινόμενο της αστικήςθερμικήςνησίδας.Παρόμοιατάσηεμφανίζεικαιηεμφάνισηκαυσώνων5,οιοποίοιδείχνουνναείναισυχνότεροικαιμεμεγαλύτερηένταση.Με βάση κλιματικά μοντέλα που εφαρμόστηκαν για την περιοχή της Αθήνας, προκύπτει ότιαναμένεται αύξηση της μέσης μέγιστης θερμοκρασίας το καλοκαίρι κατά 2oC για την περίοδο2021-2050και4oCγιατηνπερίοδο2071-2100(Zerefosetal.,2011).Ταυτόχροναμετηναύξησητηςμέσηςθερμοκρασίας,προβλέπεταιαύξησητωνακραίωνυψηλώνθερμοκρασιών.ΑντίστοιχημελέτητηςWWFΕλλάςκαιτουΕθνικούΑστεροσκοπείουΑθηνών(WWFΕλλάς,2009)δείχνειότιστοάμεσομέλλον(2021-2050)ηΑθήναπροβλέπεταιναβιώνειέωςκαι15περισσότερεςημέρεςτοχρόνομεμέγιστηθερμοκρασίαμεγαλύτερητων35oC(σεσχέσημετηνπερίοδο1961-1990)καιέωςκαιέναμήναπερισσότεροτοχρόνομενυκτερινέςθερμοκρασίεςμεγαλύτερεςαπό20oC.Στιςεικόνες πουφαίνονται παρακάτω απεικονίζονται σχηματικά από τον Γιαννακόπουλο (2016) τααποτελέσματα των κλιματικών μοντέλων. Τέλος, τις προσεχείς δεκαετίες προβλέπεται μείωσητου συνολικού ποσού βροχόπτωσης στην Αθήνα, με ταυτόχρονη αύξηση της συχνότηταςεμφάνισηςακραίωνβροχοπτώσεων.

5Ως καύσωνας για το παρόν ορίζεται η περίπτωση η θερμοκρασία να ξεπερνά τους 37oC για τρεις συνεχόμενεςημέρες.


Εισαγωγή 12

Εικόνα1:Καλοκαιρινήμέγιστηθερμοκρασία(Γιαννακόπουλος,2016)

Εικόνα2:Θερμέςημέρεςμεμέγιστηθερμοκρασίαάνωτων35οC(Γιαννακόπουλος,2016)

Εικόνα3:Θερμέςημέρεςόπουηελάχιστηθερμοκρασίαξεπερνάτους20οC(Γιαννακόπουλος,2016)

!Θερμές'ημέρες'(Tmax>'35oC')'

Μεταβολές κατά το 2021-2050

Παρόν κλίµα


! Αθήνα':'15;25'μέρες/έτος''

! Εγγύς'μέλλον:'+25'μέρες/έτος'! Μακρινό'μέλλον:'+40'μέρες/έτος !

Θερμές'νύχτες'(Tmin>'20oC')'




! Αθήνα':'60=80'μέρες/έτος''

! Εγγύς'μέλλον:'+25μέρες/έτος'! Μακρινό'μέλλον:'+40μέρες/έτος !

Εικόνες1,2,3:ΓραφήματατουΕθνικούΑστεροσκοπείουΑθηνώνστοπλαίσιοτουπρογράμματοςTREASUREπουδείχνουντιςαυξητικέςτάσειςστηνπεριοχήτηςΑθήνας.

Καλοκαιρινή*μέγιστη*θερμοκρασία




! Αθήνα*:*29832*°C**

! Εγγύς*μέλλον:*+*2.3°C *! Μακρινό*μέλλον:*+3.5°C !


Εισαγωγή 13

1.3 Τοφαινόμενοτηςαστικήςθερμικήςνησίδας Αστική θερμική νησίδα ονομάζεται το φαινόμενο κατά το οποίο η θερμοκρασία τουατμοσφαιρικούαέραπάνωαπόμιαπυκνοδομημένηπόληείναιμεγαλύτερηαπότηθερμοκρασίατουαέραστιςπεριαστικέςπεριοχές.Τοφαινόμενοπαρατηρείταισχεδόνσεόλεςτιςπόλειςτουκόσμουανεξάρτητααπότιςεπιμέρουςδιαφοροποιήσειςπουέχουναυτέςμεταξύτους.

Εικόνα4:Τυπικήσχηματικήαπεικόνισητηςαστικήςθερμικήςνησίδας(Oke,1987)

Οιπαράγοντεςπουσχετίζονταιμετηνεμφάνισητουστιςπόλειςείναισυνοπτικά:

• Οιθερμικέςκαιοπτικές ιδιότητεςτωνυλικώνπουχρησιμοποιούνταιωςεπί τοπλείστονκατάτηνκατασκευήτωνκτιρίωνκαιτωνδρόμων(υλικάμεχαμηλήανακλαστικότηταστηνηλιακή ακτινοβολία, με σχετικά μεγάλη θερμοχωρητικότητα, μη πορώδη, έλλειψηβλάστησηςκοκ).

• Η πυκνή δόμηση σε συνδυασμό µε τις μεταξύ των κτιρίων αποστάσεις, το πλάτος τωνδρόμωνκαιτέλοςτομέσούψοςτωνκτιρίων.

• Οπληθυσμόςτηςπόληςκαιηδιάχυσητηςπόληςπαίζουνμεγάλορόλοστηνέντασητηςθερμικήςνησίδας.Όσοπιομεγάληκαιπιοπυκνοκατοικημένηείναιμιαπόλη(όπωςείναικαιηΑθήναμετουςγειτονικούςτηςδήμους),τόσομεγαλύτερεςείναιοιθερμοκρασιακέςδιαφορές που παρατηρούνται μεταξύ του κέντρου της πόλης και των περιαστικώνπεριοχών(Givoni,1998).

• Οι αυξημένες συγκεντρώσεις CO2 (διοξειδίου του άνθρακα) πάνω από µία πόλη, πουδημιουργείμιαμικρογραφίατουφαινομένουτουθερμοκηπίου.

• Οιανθρωπογενείςδραστηριότητεςόπωςηκυκλοφορίατωνοχημάτων,ηθέρμανση/ψύξητωνκτιρίωνκτλ.

• Η μειωμένη εξατµισοδιαπνοή και εξάτμιση που θα μπορούσαν εν µέρει νααντισταθμίσουν το θερμικό ισοζύγιο και οφείλονται κυρίως στην έλλειψηπρασίνου καιμεγάλωνεπιφανειώννερούσεμίαπόλη.

• Ημείωσητηςροήςτουαέραμέσαστηνπόληλόγωτουτρόπουδόμησηςτωνπόλεων.Στιςαστικέςπεριοχές,ηαύξησητωνθερμοκρασιώνλόγωτηςκλιματικήςαλλαγήςαλληλεπιδράμετο φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας. Τα αποτελέσματά τους είναι προσθετικά,εντείνονταςτοπρόβλημα.Έναςδείκτηςτουφαινομένου,είναιηέντασητηςθερμικήςνησίδας,η


Εισαγωγή 14

οποίαορίζεταιωςηδιαφοράθερμοκρασίαςμεταξύτηςμέγιστηςπαρατηρούμενηςθερμοκρασίαςστοκέντροτηςπόληςμετηναντίστοιχήτηςθερμοκρασίαστηνπεριαστικήπεριοχή.ΣτηνΑθήνα,ημέγιστηέντασητουφαινομένουέχειβρεθείναφτάνειμέχρικαι10oC(κέντροΑθήναςσεσχέσημε Νότια Προάστια) (Σανταμούρης, 2008). Οι θερμές περιοχές της πόλης, οι οποίες σαφώςσχετίζονταικαιμετουςυφιστάμενουςχώρουςπρασίνου,καιηεξέλιξητουςμετηνπάροδοτουχρόνουφαίνεταιστιςπαρακάτωεικόνες.

Εικόνα5:Θερμέςπεριοχέςτοέτος1992(Cartalisetal,2016)



ΣτουςπαρακάτωχάρτεςπουετοίμασετοΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςτουδήμουΑθηναίων και οι Bloomberg Associates μετά από επεξεργασία στοιχείων από το ΕθνικόΑστεροσκοπείο κατά τα δύο τελευταία κύματα καύσωνα (Σεπτέμβριος 2015 και Ιούνιος 2016),

Οι θερμοκρασίες αντιστοιχούν σεεπιφανειακέςθερμοκρασίες(LandSurfaceTemperatures) και το όριο πάνω από τοοποίο στη συγκεκριμένη μελέτηεντοπίζεται ένα θερμό σημείο είναι οι44οC.ΟιυψηλότερεςθερμοκρασίεςεντοπίζονταισταδυτικάόριατουΔήμουΑθηναίων,ταοποία,όπωςφαίνεταικαιστηνΕικόνα15,χαρακτηρίζονταιαπόπαντελήέλλειψηπρασίνου.


Εισαγωγή 15

την κατανομή πληθυσμού από την Ελληνική Στατιστική Υπηρεσία και τις Λέσχες Φιλίας, τιςπαιδικέςχαρές,αλλάκαιτανοικοκυριάπουεντάσσονταιστοπρόγραμμαεπισιτιστικήςβοήθειας,επιβεβαιώνονται οι περιοχές αφενός που αντιμετωπίζουν τις υψηλότερες θερμοκρασίες, αλλάκαι πώς αυτές σχετίζονται με ευάλωτους πληθυσμούς. Για παράδειγμα, θερμές περιοχέςεντοπίζονται εκεί που υπάρχει μικρότερη πυκνότητα πρασίνου. Ταυτόχρονα, σε περιοχές μεμεγάληπυκνότηταπληθυσμούάνωτων60ετών,δενυπάρχεικάποιοςδημόσιοςκλιματιζόμενοςχώρος.Επιπρόσθετα,σεγειτονιέςόπουεντοπίζεταιμεγάλησυγκέντρωσηπαιδιών,ηαπόστασηαπό την κοντινότερηπλατεία (Εικόνα 13), όπουυπάρχει χώρος σκίασης και πόσιμο νερό είναιμεγαλύτερη από 250 μέτρα. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, είναι σημαντικό να ληφθούναπότοδήμοτόσομέτραπουναέχουνωςστόχοτημείωσητηςέντασηςτωνφαινομένωναλλάκαιτημείωσητηςτρωτότηταςγιατηνπροστασίατουπληθυσμού.

Εικόνα8:Καύσωνας,Σεπτέμβριος2015(ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςΔ.Α.καιBloombergAssociates)

Εικόνα9:Καύσωνας,Ιούνιος2016(ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςΔ.Α.καιBloombergAssociates)


Εισαγωγή 16

Για την αντιμετώπιση του φαινομένου χρειάζεται να γίνει μεταβολή του θερμικού ισοζυγίουμειώνοντας τα θερμικά κέρδη στις πόλεις (απορροφούµενη ηλιακή ακτινοβολία καιανθρωπογενής θερμότητα) και από την άλλη αυξάνοντας τις θερμικές απώλειες (απώλειεςθερμότητας λόγω εξατµισοδιαπνοής). Η χρήσηψυχρών υλικών, η σκίαση των κτιρίων και τωνκοινοχρήστωνχώρων(ιδιαίτερατωνδρόμων)καιητοποθέτησηπρασίνουμπορούνναδράσουνθετικάστημείωσητηςέντασηςτουφαινομένου.Ηβλάστησημπορείνατοποθετηθείείτεστουςκοινόχρηστουςχώρους(πεζοδρόμια,πλατείεςκοκ)ή πάνω στα κτίρια. Πλήθος μελετών (Dimoudi and Nikolopoulou, 2000; Ahemed, 1995;Giridharametal.,2004;BruseandFleer,1998)έχουνσυμπεράνειπωςτααστικάπάρκαμπορούννα έχουν αισθητό αποτέλεσμα στη μείωση της θερμοκρασίας της πόλης εάν είναι μικρά καιπυκνάκατανεμημέναστοναστικόιστό,παράεάνείναιμεγάλακαιαραιοκατανεμημένα:ταφυτάτων πάρκωνμπορούν να επηρεάσουν θερμικά μόνο τα κτίρια που βρίσκονται γύρωαπόαυτά(Εικόνα 10). Καθώς απομακρυνόμαστε, άλλοι παράγοντες (οι θερμοφυσικές ιδιότητες τωνδομικών υλικών, η εκλυόμενη ανθρωπογενής θερμότητα) υπερισχύουν στις αναπτυσσόμενεςαστικές θερμοκρασίες. Η τοποθέτηση βλάστησης στα ίδια τα κτίρια (φύτευση δωμάτων καιόψεων)μπορείναδράσειθετικάστοκλίματηςΑθήνας:μικροκλιματικάμοντέλαέχουνδείξειπωςκάτι τέτοιοθασήμαινεμείωσητηςέντασηςτηςθερμικήςνησίδας τηθερινήπερίοδοκατά5,9-8,3oCσεεπίπεδοδρόμου,ανάλογαμετηγεωμετρία(Αλεξανδρή,2009).

Εικόνα 10. Θερμοκρασιακές κατανομές (σε oC) γύρω από τον Εθνικό Κήπο (Προσαρμοσμένο απόSantamouris,2001στοAlexandri,2005)

1.4 Επιπτώσειςαπότιςκλιματικέςτάσεις ΓιατηνπόλητηςΑθήνας,ηκλιματικήαλλαγήαναμένεταιναεντείνειτιςπιέσειςπουήδηδέχεταιοπληθυσμόςστονπυκνοδομημένοαστικόιστό.Σεσυνδυασμόμετουςπεριορισμένουςχώρουςπρασίνουστηνπόλη και τηναδυναμία επαρκούς κυκλοφορίας τωναερίωνμαζών, οιμέρεςμεσυνθήκεςέντονηςδυσφορίαςαναμένεταινααυξηθούν.


Εισαγωγή 17

Οι επιπτώσεις από ενδεχόμενη αύξηση των θερμοκρασιών παρουσιάζονται συνοπτικάπαρακάτω:Α)ΕπιπτώσειςστονΆνθρωποκαιστηνΥγείαΟικλιματικέςσυνθήκεςκαιτακατάτόπουςμετεωρολογικάφαινόμεναέχουνάμεσησυσχέτισημετην ανθρώπινη υγεία. Η υψηλή θερμοκρασία σε συνδυασμό με την υψηλή συγκέντρωσηατμοσφαιρικών ρύπων που συνδέονται και με το φαινόμενο της αστικής νησίδας προκαλούνσυνθήκεςδυσφορίας,δυσκολίεςστηναναπνοή,εξάντλησηκαιμπορούνναοδηγήσουνακόμηκαιστοθάνατο.Με βάση τις προβλέψεις, στην Αθήνα αναμένεται να αυξηθεί η συχνότητα εμφάνισηςφαινομένων καύσωνα και εν γένει υψηλών θερμοκρασιών, που αναμφισβήτητα έχουνεπιπτώσειςστηνυγείατωνπολιτών.Ωςπιοευάλωτεςομάδεςαπότέτοιαγεγονόταθεωρούνταιτα(ΚατσουγιάννηκαιΑναλυτής,2016):

• Βρέφη,μικράπαιδιά• Άτομαηλικίαςάνωτων65ετών• Υπέρβαραάτομα• Άτομαμεέντονησωματικήδραστηριότητατιςθερμέςώρες• Άτομα με χρόνια καρδιακά νοσήματα ή υπέρταση ή άτομα που παίρνουν ορισμένα

φάρμακα• Έγκυεςγυναίκες

Από μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε διάφορες πόλεις του κόσμου, υπάρχει άμεση σχέση τηςθερμοκρασίας με τη θνητότητα του πληθυσμού. Στις Η.Π.Α, 400 θάνατοι ετησίως συνδέονταιάμεσα με τις υψηλές θερμοκρασίες, ενώ άλλοι 1.800 θεωρούνται ότι συνδέονται έμμεσα μεαυτές.ΓιατηνΑθήνα,σύμφωναμεστοιχείατηςΙατρικήςΣχολήςΑθηνών6,περίπου230θάνατοιετησίωςσυνδέονταιάμεσαμετιςυψηλέςθερμοκρασίες,νούμεροεξαιρετικάυψηλό.Τομεγάλοκύμα καύσωνα του 1987 είχεωςαποτέλεσμαπερίπου 1.300θανάτους, οι οποίοι αποδόθηκανστιςυψηλέςθερμοκρασίες,με1.115εξαυτώνναλαμβάνουνχώραστηνΑθήνα.Σύμφωνα με στοιχεία της Ιατρικής Σχολής του Εθνικού και Καποδιστριακού ΠανεπιστημίουΑθηνών,πουμελέτησετησυσχέτισης τηςθνητότηταςμε τιςυψηλέςθερμοκρασίεςστηνΑθήναστο πλαίσιο του προγράμματος TREASURE7, για τα έτη 2000-2012 παρατηρήθηκε ποσοστιαίααύξηση 5,2% στην ολική θνησιμότητα ανά 1οC αύξηση στη μέση θερμοκρασία (μέσος όρος 3ημερών)πάνωαπότοσημείοκαμπής8,ενώτοποσοστόαυτόαγγίζειτο6,5%γιαηλικίεςάνωτων75ετών.Ταποσοστάαυτάγιαάτομαμεκαρδιαγγειακάήαναπνευστικάπροβλήματαανέρχονταισε7%και6,2%αντίστοιχα(ibid.).

6ΚατσουγιάννηκαιΑναλυτής,20167http://treasure.eu-project-sites.com/8ΣημείοκαμπήςμέσηςθερμοκρασίαςγιαΑθήνα27,3οCκαισημείοκαμπήςμέγιστηςθερμοκρασίας31,4οC,σύμφωναμετουςΚατσουγιάννηκαιΑναλυτή(2016).


Εισαγωγή 18

Αντίστοιχα ταποσοστά για την εκτιμώμενη επίδραση τηςθερμοκρασίαςστηθνησιμότηταστονημερήσιο αριθμό θανάτων (για όλες τις ηλικίες) ανά 1oC αύξησης στη μέγιστη ημερήσιαθερμοκρασία(περίπου31,4οC)φαίνεταιστονπαρακάτωπίνακα:Πίνακας1.Εκτιμώμενηποσοστιαίααύξησητηςθνησιμότηταςανά1oCαύξησητηςμέγιστηςημερήσιας

θερμοκρασίας,στηνΑθήνα(πηγήστοιχείων:ΚατσουγιάννηκαιΑναλυτής,2016)

Όλεςοιαιτίες Καρδιαγγειακές Αναπνευστικές2.95% 3.96% 4.42%

Επίσης, στην Αθήνα περίπου 230 θάνατοι συνδέονται με τις υψηλές θερμοκρασίες ανά έτος.Υποθέτονταςμάλιστα ότι διατηρείται η ίδιαμέσηθερμοκρασία, αλλά έχουμε 10περισσότερεςημέρεςμεθερμοκρασίαπάνωαπότοσημείοκαμπής,εκτιμούμεότιθαέχουμε96πρόσθετουςθανάτους. Ακόμηπιο δυσοίωνες είναι οι προβλέψεις αν θεωρήσουμε 1oCαύξησηστημέγιστηημερήσια θερμοκρασία για όλες τις ημέρες θα οδηγήσει σε 432πρόσθετους θανάτους έως το2030. Οι επιπτώσεις στη δημόσια υγεία συνδέονται και με ραγδαία αύξηση του κόστουςνοσηλείαςτουπληθυσμού.Σχετικά με την αποτελεσματικότητα δράσεων για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή,μελέτη που εκπονήθηκε το 2014 από τον διεθνή οργανισμό Global Cool Cities Alliance σεσυνεργασίαμετηΙατρικήΣχολήMillerτουΠανεπιστημίουτουΜαϊάμιέδειξεότιμίααύξησητηςτάξηςτου10%στηνανακλαστικότητατηςαστικήςεπιφάνειαςμπορείναμειώσειτηθνησιμότηταπου οφείλεται σε υψηλές θερμοκρασίας κατά 6%. Αντίστοιχα, μία αύξηση στην κάλυψη απόπράσινεςεπιφάνειεςκατά10%έχειανάλογηθετικήεπίδρασητηςτάξηςτου7%9.ΟΠαγκόσμιοςΟργανισμόςΥγείαςεκτιμάότιηαύξησητηςθερμοκρασίαςτουπλανήτη,καθώςκαιαλλαγές στο ύψος των βροχοπτώσεων και της υγρασίας που συνδέονται με την κλιματικήαλλαγή, θαμπορούσαν ναμεταβάλουν σημαντικά την εξάπλωση επιδημιολογικών νόσων (π.χ.ελονοσία) και την επίδρασή τους στον ανθρώπινο πληθυσμό, κάνοντας δυσκολότερη τηνπρόβλεψη και των έλεγχο των επιδημιών. (Githeko et al, 2000) Σε παγκόσμιο επίπεδο, μιααύξηση της θερμοκρασίας, της τάξης των 2-3oC, εκτιμάται ότι θα αυξήσει τον αριθμό τωνανθρώπωνπου,απόκλιματικήάποψη,διατρέχουν τονκίνδυνο τηςελονοσίαςκατάπερίπου3-5%,δηλαδήαρκετέςεκατοντάδεςεκατομμύρια.Επιπλέον,ηεποχιακήδιάρκειατηςελονοσίαςθααυξηθείσεπολλέςυφιστάμενεςενδημικέςπεριοχές(McMichaeletal,2003).Μερικέςκατηγορίεςπληθυσμούενδέχεταινααντιμετωπίσουνμεγαλύτερεςπροκλήσεις,σεσχέσημε την κλιματική αλλαγή. Τα άτομα που ζουν σε συνθήκες φτώχειας ή οι κοινότητες τωνμεταναστών,θααντιμετωπίσουνσυνθήκεςενεργειακήςφτώχειας.Αυτόσημαίνει αδυναμίαναδιατηρήσουντηνπρόσβασητουςσευπηρεσίεςγιατονεπαρκήκλιματισμόήγιατηνενεργειακήαναβάθμιση των κατοικιών τους. Οι κοινωνικές επιπτώσεις της κατάστασης αυτής είναι πολύσημαντικές, δεδομένου ότι η ενεργειακήφτώχεια συνδέεται με ένα ευρύφάσμαφυσικών καιψυχικώνασθενειώνυγείας. 9C40CoolCitiesGoodPracticeGuide


Εισαγωγή 19

Πέρα από τις επιπτώσεις που έχει στον άνθρωπο η αύξηση των θερμοκρασιών και η κακήποιότητααέρα,ηκλιματικήαλλαγήστονελλαδικόχώροαναμένεταιναεπιφέρεικαιαύξησητηςσυχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων, που με τη σειρά της μπορεί να προκαλέσεικινδύνουςγιατηνανθρώπινηζωήκαιφθορέςστηνιδιωτικήκαιδημόσιαπεριουσία(Στουρνάραςetal,2011).Β)ΕπιπτώσειςστηνΠοιότητατουΑέραΜια άλλη σημαντική επίπτωση των υψηλών θερμοκρασιών, που λειτουργούν προσθετικά στοφαινόμενοτηςαστικήςθερμικήςνησίδαςκαθώςκαιστιςεπιπτώσειςτόσοστηνανθρώπινηυγείαόσο και στην υγεία των υπόλοιπων πληθυσμών των οικοσυστημάτων της πόλης, είναι ηυποβάθμιση της ποιότητας του αέρα στην πόλη. Οι υψηλές θερμοκρασίες ευνοούν καιεπιταχύνουν τη δημιουργία τηςφωτοχημικής ρύπανσης, που έχειως κύριο παράγωγο το όζον(Ο3), ρύπο πολύ τοξικό που έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού. Έχειεκτιμηθείότιηπιθανότηταεμφάνισηςφωτοχημικούνέφουςαυξάνεικατά6%γιακάθεαύξησηκατά1oCπάνωαπότοόριοτηςμέγιστηςημερήσιαςθερμοκρασίαςπουέχειοριστεί,στους22οC.Γ)ΕπιπτώσειςστηνΕνεργειακήΚατανάλωσηΗαύξηση της θερµοκρασίας έχει άµεσες συνέπειες στην ενεργειακή κατανάλωση των κτιρίων,αφούκατάτηθερινήπερίοδοαυξάνουνδραµατικάοιανάγκεςγιακλιµατισµό,ενώπαρατηρείταισημαντικήαύξησητουηλεκτρικούφορτίουαιχµής10.Ταυτόχρονα, οι υψηλές θερμοκρασίες επιδρούν αρνητικά στην απόδοση των κλιματιστικώνμηχανημάτων.Ημείωσητηςαπόδοσηςμπορείναφτάσεικαι20-25%σεσχέσημετηντιμήπουδίνει ο εκάστοτε κατασκευαστής (Σανταμούρης, 2001 στο Ferrante, 2016). Ως αποτέλεσμα τακλιματιστικά με δυσκολία καταφέρνουν να επιφέρουν συνθήκες θερμικής άνεσης στα κτίρια.Υπάρχουν ενδείξειςότι σεσυνδυασμόμε τηνπαλαιότητα των κτιρίων και την έλλειψησωστήςθερμομόνωσης του κελύφους, η εσωτερική θερμοκρασία στα κτίρια χαμηλότερης ενεργειακήςκλάσηςδύναταινααυξάνεικατά1,5oCγιακάθεμέρακαύσωνα.Εκτόςαυτού,σεπυκνοδομημένεςπεριοχές η εντατική χρήση συστημάτων κλιματισμού οδηγεί σε σημαντική αύξηση τηςθερμοκρασίας του αέρα γύρω από τα κτίρια (Papadopoulos, 2001), οδηγώντας σε αύξηση τηςζήτησης κλιματισμού, καταλήγοντας σε ένα φαύλο κύκλο αύξησης της αστικής θερμοκρασίαςγύρωαπότακτίριακαιαύξησητηςκατανάλωσηςενέργειαςγιακλιματισμό(AlexandriandJones,2006).Οι συνθήκες δυσφορίας του πληθυσμού σε μία τέτοια περίπτωσηαυξάνουν το ρίσκο κάποιουεπεισοδίουυγείας.Απότηνάλλη,λόγωτηςοικονομικήςκρίσης,υπάρχουννοικοκυριάπουείτεαδυνατούν να προμηθευτούν κλιματιστικά είτε δεν τα χρησιμοποιούν καθώς δεν μπορούν νακαλύψουντοπολύυψηλόκόστοςτηςηλεκτρικήςενέργειας (ΒαταβάληκαιΧατζηκωνσταντίνου,2016). 10Αυξημένηζήτησησεηλεκτρικήενέργειασεσχέσημετοσυνηθισμένηζήτηση.


Εισαγωγή 20

Πιοσυγκεκριμένα,ηχρήσηηλεκτρικούρεύματοςστηνΑθήνααυξάνεταικατά4.1%γιακάθε1οCπου αυξάνει η θερμοκρασία (Σανταμούρης, 2015, στο Ferrante, 2016) τη θερινή περίοδο.Σύμφωνα με τα στοιχεία της τελευταίας απογραφής (Εικόνα 11), το 75% του κτιριακούαποθέματοςτηςπόληςείναιαμόνωτο(κατασκευασμένοπριντονΚανονισμόΘερμομόνωσης),το24% κατασκευάστηκε όταν ο Κανονισμός Θερμομόνωσης ήταν σε ισχύ και το 1% άρχισε νακατασκευάζεται κατά ΚΕΝΑΚ. Λόγω της έλλειψης θερμομόνωσης και ενεργειακού σχεδιασμούτου κτιριακούαποθέματος τηςπόλης, οι αυξημένεςαυτέςανάγκες γιαψύξηοδηγούνσεπολύμεγάλοκόστοςπουκαλούνταινακαλύψουνοιπολίτεςκατάτουςθερινούςμήνες.ΣτηνΕικόνα12φαίνεται ότι στα πιστοποιητικά ενεργειακής απόδοσης που έχουν εκδοθεί στον οικιακό τομέατουΔήμου,ταπερισσότερακτίριαείναιχαμηλήςενεργειακήςκλάσης(ΖκαιΗ),κάτιπουδηλώνειαυξημένεςανάγκεςκαικαταναλώσειςενέργειαςγιαθέρμανση,ψύξηκαιΖεστόΝερόΧρήσηςσταπερισσότερα κτίρια με χρήση κατοικίας που έχουν επιθεωρηθεί στο Δήμο. Μάλισταδιαπιστώνεταιότιλόγωτουφαινομένουτηςαστικήςθερμικήςνησίδαςηαπαίτησηενέργειαςγιακλιματισμό είναι σχεδόν διπλάσια σε ένα κτίριο στο κέντρο της Αθήνας, σε σχέση µε έναπαρόμοιο κτίριο που βρίσκεται στις νότιες ή βορειοανατολικές περιοχές του λεκανοπεδίου(Santamouris,2001).

Εικόνα11.ΑριθμόςκτιρίωνΔήμουΑθηναίωνκατάτηχρονικήπερίοδοκατασκευήςτους(πηγήστοιχείων:ΑπογραφήΚτιρίων2011,ΕλληνικήΣτατιστικήΑρχή)


Εισαγωγή 21

Εικόνα12:ΠλήθοςΠΕΑανάδεκαετίακατασκευής(2011-2017),Οικιακόςτομέας,ΔήμοςΑθηναίων

Αξίζεινασημειωθείότιτοφαινόμενοτηςαστικήςθερμικήςνησίδαςέχειθετικήεπίδρασηκατάτηδιάρκεια της χειμερινής περιόδου στο θέμα της ενεργειακής κατανάλωσης. Λόγω τωνυψηλότερωνθερμοκρασιώνστο κέντρο τηςπόλης, σε σχέσηµε τηνπεριφέρειαμειώνονται, οιανάγκες για θέρμανση των κτιρίων περίπου κατά 30% (Santamouris, 2001). Αυτό όμως δεναντισταθμίζει τις οικονομικές και ενεργειακές επιπτώσεις του φαινομένου τη θερινή περίοδο,καθώςκαιτουςκινδύνουςστουςοποίουςεκθέτειτοναστικόπληθυσμό.

Εικόνα 14:Ημέρες μεαυξημένηανάγκη γιαψύξη (Πηγή:Γιαννακόπουλος,2016)

Δ)ΕπιπτώσειςστιςΜεταφορέςΕκτός από την αύξηση της κατανάλωσης ενέργειας για την κάλυψη της ψύξης στον κτιριακότομέα,υπάρχειμεγάληπιθανότητανααυξηθείκαιηκατανάλωσηενέργειαςγιαμεταφορέςστηνπόλη(ιδιαίτεραμεΙ.Χ.),μιακαιοπληθυσμόςκατάπάσαπιθανότηταθααποφεύγεινακινείταισε

0

5,000

10,000

15,000

20,000

25,000

<1960 1960-1970 1970-1980 1980-1990 1990-2000 2000-2010 >2010

Πλήθ

οςΠΕΑ

Δεκαετία Κατασκευής

Κτίριαοικιακούτομέα- ΕνεργειακήΚατηγορίαΠλήθοςΠΕΑ

(Πηγή:ΥπουργείοΠεριβάλλοντοςκαιΕνέργειας)

Α+

Α

Β+

Β

Γ

Δ

Ε

Ζ

Η

!Ημέρες'με'αυξημένη'ανάγκη'για'ψύξη'Παρόν κλίµα



! Αθήνα':9813'μέρες/έτος''

! Εγγύς'μέλλον:'+20825μέρες/έτος'! Μακρινό'μέλλον:'+40μέρες/έτος !

!Ημέρες'με'έντονη'δυσφορία'Παρόν κλίµα

! Αθήνα':50860'μέρες/έτος''

Μεταβολές κατά το 2021-2050 ! Εγγύς'μέλλον:'+20825μέρες/

έτος'! Μακρινό'μέλλον:'+40845μέρες/έτος !Μεταβολές κατά

το 2071-2100

Εικόνα13:Ημέρεςμεέντονηδυσφορία(Πηγή:(Πηγή:Γιαννακόπουλος,2016)


Εισαγωγή 22

δημόσιους χώρους και θα προτιμά να μετακινείται μεταξύ των κλιματιζούμενων κτιρίων μεκλιματιζούμενοόχημα.ΕκτόςαπότηναύξησητηςκατανάλωσηςενέργειαςγιατημετακίνησημεΙ.Χ.,κάτιτέτοιοθαέχειεπίπτωσηκαιστηναύξησητηςθερμοκρασίαςτηςπόλης,λόγωτηςαύξησηςτηςανθρωπογενούςθερμότηταςαπόταοχήματα,οδηγώνταςσεσυνεχήαύξησητηςκατανάλωσηςενέργειαςγιαψύξητωνκτιρίωνκαιτωνοχημάτων.Ε)ΕπιπτώσειςστηνΟικονομίαΟι υψηλές θερμοκρασίες έχουν επίπτωση και στην οικονομική δραστηριότητα στις πόλεις. ΣεπόλειςόπωςηΜελβούρνηέχειπαρατηρηθείμείωσητηςτάξηςτου10%στιςσυνολικέςπωλήσειςαπό όλες τις οικονομικές δραστηριότητες κατά τις ημέρες με καύσωνα, ενώ η μείωση αυτήφθάνειτο15%γιατοντομέατηςεστίασης.ΑνάλογεςενδείξειςυπάρχουνκαιστηνΑθήνα,ότιηυπέρμετρηάνοδος τηςθερμοκρασίας έχειαρνητική επίπτωσηστην κίνηση των καταστημάτων.Αρνητικέςενδείξειςυπάρχουνκαιγιατοντομέατηςτουριστικήςδραστηριότητας.Επίσης,δενπρέπειναπαραβλέψουμεκαιτηναύξησητηςδημόσιαςδαπάνης(πχστοντομέατηςΥγείας), όπως επίσης και τις αυξημένες δαπάνες που προκύπτουν από τις καταστροφές ή τιςαυξημένεςανάγκεςσυντήρησηςτωνυποδομώντηςπόλης.ΣΤ)ΕπιπτώσειςστουςΥδάτινουςΠόρουςΌσον αφορά τους υδάτινους πόρους, η κλιματική αλλαγή στον ελλαδικό χώρο αναμένεται ναεπιφέρειταεξής(Στουρνάραςetal,2011):• Αύξηση της συχνότητας των ακραίων καιρικών φαινομένων, που μπορεί να προκαλέσει

κινδύνουςγιατηνανθρώπινηζωή,καθώςκαιζημιέςσεμνημείαπολιτιστικήςκληρονομιάς.• Αύξησητηςσυχνότηταςτωνκαταιγίδωντοχειμώνα,πουμπορείναπροκαλέσειαύξησητων

πλημμυρικών επεισοδίων καθώς και συμφόρηση των αποχετευτικών συστημάτων απόέντονεςβροχοπτώσεις,οιοποίεςσυντελούνστηνεπιδείνωσητωνπλημμυρικώνεπεισοδίων.

• Μειωμένη βροχόπτωση το καλοκαίρι, που είναι ικανή να σημειώσει αυξημέναπεριστατικάκαθίζησης,καθώςκαιέντονεςπεριόδουςξηρασίαςτοκαλοκαίρι,οιοποίεςθασυντηρούνμιααυξημένηζήτησηγιαπόσιμονερό,τοοποίοθαβρίσκεταισεσχετικήέλλειψη.

Πιο συγκεκριμένα, για το ΔήμοΑθηναίων, μεγάλους κινδύνους αντιμετωπίζουν οι περιοχές μεχαμηλότερο υψόμετρο (πλ. Βάθη, πλ. Αττικής), ο Βοτανικός, ο Κεραμικός, καθώς και πολλέςκεντρικέςαρτηρίες(Πειραιώς,Χαμοστέρνας,ΠέτρουΡάλλη,Κωνσταντινουπόλεως)(ΕΓΥ,2012).ΟιραγδαίεςβροχοπτώσειςπουπαρατηρήθηκαντοΦεβρουάριοτου2013είχανωςαποτέλεσματηνκατάπτωσηπρανώνσεεφτάπεριοχές τουΔήμου,μεαποτέλεσματηνανάγκηαντιστήριξήςτουςκαιτοσχηματισμότάφρωναπορροήςομβρίων,έργομεπροϋπολογισμό930.000€.


Εισαγωγή 23

Η προστασία της πόλης από πλημμυρικά επεισόδια, που αναμένονται λόγω της κλιματικήςαλλαγής,προστατεύειτιςζωέςτωνπολιτών,τοτοπίοστηνπόλη,τηνπολιτιστικήκληρονομιά,μεπαράλληληεξοικονόμησηπόρωνγιατοΔήμο.Ο εμπλουτισμός του υπόγειου υδροφόρου ορίζοντα με πορώδη υλικά στους κοινόχρηστουςχώρους είναι ικανός, πέρα από τα υπόλοιπα περιβαλλοντικά οφέλη, να προστατέψει το Δήμοαπόκαθιζήσεις.Παράλληλα, η εξοικονόμηση νερού στην άρδευση του αστικού πρασίνου, ο περιορισμός τηςχρήσηςπόσιμουνερούστηνάρδευσηκαιηεξοικονόμησηνερούστακτίριαμπορείνασυμβάλειστηδιατήρησητωναποθεμάτωντουπόσιμουνερού.

1.5 ΣυμμετοχήτουδήμουΑθηναίωνσεδιεθνήδίκτυακαιδεσμεύσεις Ο δήμος Αθηναίων συμμετέχει σε διεθνή φόρουμ και δίκτυα, προκειμένου να ανταλλάσσειεμπειρίεςμεάλλεςπόλειςκαιναεπωφελείταιαπότηντεχνογνωσία,προσαρμόζονταςδιάφορεςδράσειςπουέχουνυλοποιηθείαλλούστιςιδιαίτερεςσυνθήκεςτουδικούτηςαστικούιστού.Ταπιοσημαντικάαπόαυτάταδίκτυαπεριγράφονταιπαρακάτω.

1.5.1 ΔίκτυοΠόλεωνγιατηνΚλιματικήΑλλαγήC40ΤοδίκτυοC4011είναιέναπαγκόσμιοδίκτυοπόλεωνπουδρουναπόκοινούγιατην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Το C40 υποστηρίζει τηναποτελεσματική συνεργασία των πόλεων, την ανταλλαγή εμπειριών καιτεχνογνωσίας και τη μεταφορά βέλτιστων πρακτικών για κλιματικές δράσειςμεταξύτωνμελώντου.ΟΔήμοςΑθηναίωνσυμμετέχειστοδίκτυοC40απότο2008.ΤοδίκτυοC40παρέχειπαράλληλαυποστήριξηστοσχεδιασμόκαιυλοποίησηδράσεωνγια τηνπροστασία του κλίματος μέσω της συμμετοχής των πόλεων σε θεματικά δίκτυα. H Αθήνασυμμετέχει ενεργά στο θεματικό δίκτυο Cool Cities, που ασχολείται - μεταξύ άλλων - με τημείωση των θερμοκρασιών στον αστικό ιστό, τοφαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, τηνπροσαρμογήτωνπόλεωνστιςυψηλέςθερμοκρασίεςκτλ.ΗαλληλεπίδρασημετιςάλλεςπόλειςστοπλαίσιοτουCoolCitiesNetworkέπαιξεσημαντικόρόλοστηνεπιλογήτωνδράσεωνγιατηνπροσαρμογή στην κλιματική αλλαγή που παρουσιάζονται στην παρούσα στρατηγική για τηνπροσαρμογήτηςπόληςστηνκλιματικήαλλαγή.

11www.c40.org


Εισαγωγή 24

Ταυτόχρονα,εκπρόσωποιΥπηρεσιώντουΔήμουέχουνσυμμετάσχεισεσυναντήσειςεργασίαςμεομολόγους τουςαπόάλλες πόλεις σε θέματαπεριβάλλοντος, αλλά και σε διεθνήσυνέδριαμεθέμα τηνπροσαρμογήστην κλιματικήαλλαγή.Πολλέςαπό τις δράσεις που εμφανίζονται στηνπαρούσαστρατηγικήέχουνεφαρμοστείεπιτυχώςσεάλλεςπόλειςκαιθεωρούνται«επιτυχημέναπαραδείγματα»κλιματικώνδράσεων.

1.5.2 Δίκτυο100ΑνθεκτικώνΠόλεων-100ResilientCitiesΤο παγκόσμιο δίκτυο πόλεων 100 Resilient Cities12 αφορά στη συνεργασία πόλεων και τηνπαροχήτεχνικήςυποστήριξηςγιατησύνταξητηςστρατηγικήςτηςΑθήναςγιατηνανθεκτικότητα.Ως Αστική Ανθεκτικότητα ορίζεται η ικανότητα των κατοίκων,κοινοτήτων, θεσμών, επιχειρήσεων και δομών μιας πόλης ναεπιβιώνουν,ναπροσαρμόζονταικαιναεξελίσσονταιανεξάρτητααπόπιέσεις που αποδυναμώνουν τον αστικό ιστό σε καθημερινή ήπεριοδική βάση (χρόνιες πιέσεις) και τα αναπάντεχα και έντοναγεγονότα που απειλούν την πόλη (απρόσμενες κρίσεις καιμακροχρόνιεςπιέσεις).ΗΑθήνααπότησυμμετοχήτηςστοπρόγραμμαεξασφαλίζειτηλειτουργίατουΓραφείουΑστικήςΑνθεκτικότητας και Βιωσιμότητας, καθώς και την παροχή τεχνικής υποστήριξης για τηδιαμόρφωσητηςσυνολικήςστρατηγικήςανθεκτικότηταςτηςπόλης.Ητελευταίαπεριγράφειμίασειράδράσεωνγιατηναντιμετώπισημακροχρόνιωνπιέσεωντηςπόλης(καύσωνες,προσφυγικό,οικονομικήκρίση,κ.ά.)καιαπρόσμενωνκρίσεων(σεισμός,πλημμύρες,κ.ά.).ΚατάτηνπρώτηφάσητουσχεδιασμούτηςΣτρατηγικήςΑνθεκτικότηταςτηςπόλης13προέκυψεότιπολλοίειδικοί,αλλάκαιπολίτεςτηςΑθήνας,θεωρούνωςσημαντικότερηαπειλήσήμεραγιατηνΑθήνατουςκαύσωνες.Στοπλαίσιοτωνδιαφόρωνδράσεωνπουέλαβανχώραμετησυμμετοχήτης κοινωνίας των πολιτών, ενδιαφερόμενων μερών, πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και ειδικώνπροέκυψανκάποιεςερωτήσειςπουβρίσκονταιυπόδιερεύνησηστηφάσηΙΙτουπρογράμματος.Οιερωτήσειςαυτέςείναι:

1. Πώς μπορούμε να διανοίξουμε στην Αθήνα πράσινους και μπλε διαδρόμους που θααλλάξουντομικροκλίμα,καιάρατηναίσθησηθερμικήςάνεσηςτηςπόλης;�

2. Ποιεςείναιοιπολιτικέςγιατονμετριασμότηςκλιματικήςαλλαγήςκαιτηνπροσαρμογήτηςπόληςστιςσημερινέςπεριβαλλοντικέςπροκλήσεις;�

3. ΜεποιοτρόπομπορούμεπολιτικάνααναδείξουμετιςπεριβαλλοντικέςπολιτικέςαλλάκαιταπλεονεκτήματατουΣχεδίουΔράσηςγιατηνΚλιματικήΑλλαγή;�

4. Πώςμπορούμενααντιμετωπίσουμετιςκύριεςαπρόσμενεςκρίσειςτηςπόληςμαςόπωςπχτουςκαύσωνες;�

12www.100resilientcities.org13ΠροκαταρκτικήΑξιολόγησηΑνθεκτικότητας,Ιούνιος2016,ResilientAthens


Εισαγωγή 25

5. Πώς μπορούμε να μειώσουμε τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και ναεφαρμόσουμεμέτραενεργειακήςαποδοτικότητας;(π.χ.φωτισμόςLED)�

6. Πώςμπορούμεναέχουμεμετρήσιμααποτελέσματαγιατιςοικονομικέςεπιπτώσειςκαιταπαράλληλαοφέλη(co-benefits)τωνπεριβαλλοντικάχρηστώνδράσεων;�

7. Πώς μπορεί να ενισχυθεί η λογική και η εφαρμογή των λύσεων μεφυσικό υπόβαθρο(naturebasedsolutions)γιατηναντιμετώπισητωνπροβλημάτωντηςπόλης,οιβιώσιμεςπαρεμβάσεις με πιο καινοτόμες λύσεις, χρήση της τεχνολογίας, νέα χρηματοδοτικάεργαλεία;

8. Πώςμπορούμεναδιαχειριστούμετονερόστηνπόλημεπιοβιώσιμουςτρόπους;�9. Πώςμπορούμενααρχίσουμενασκεφτόμαστετοπράσινοωςκρίσιμηυποδομήγιατην

πόλη(αντίγιαχώροαναψυχήςήπνεύμονατηςπόλης);(Resiliencedividend)�ΤοπαρόνπλάνοπροσαρμογήςστηνκλιματικήαλλαγήαπαντάσταανωτέρωερωτήματακαιθέτειτιςβάσειςγιαναμπορέσειηΑθήναναγίνειμίαπόληανθεκτικήκαιέτοιμηνααντιμετωπίσειτιςεπικείμενεςπεριβαλλοντικέςπροκλήσεις.ΣυνεργασίαμεεπιστημονικούςφορείςΟ Δήμος Αθηναίων έχει υπογράψει μνημόνιοσυνεργασίας με το Εθνικό ΑστεροσκοπείοΑθηνών με στόχο την αξιοποίηση τωναποτελεσμάτων του Ευρωπαϊκού προγράμματος “TREASURE” για την παροχή αναλυτικών,σύγχρονωνκαισεπραγματικόχρόνοδεδομένωνγιατοαστικόθερμικόπεριβάλλον,τοφαινόμενοτηςαστικήςθερμικήςνησίδας,περιστατικάκαυσώνωνκ.ά.Στοπλαίσιοαυτό,οιδύοφορείςθααναπτύξουν δράσεις προστασίας του ευάλωτου πληθυσμού κατά την περίοδο στην οποίαπαρατηρούνται υψηλές θερμοκρασίες, θα ανταλλάσσουν δεδομένα και θα σχεδιάζουν απόκοινούσχετικάέργακαιεφαρμογέςστηνπόλητηςΑθήνας.Στις22Ιουνίου2016,τοΕθνικόqΑστεροσκοπείοΑθηνώνκαιοΔήμοςΑθηναίωνπραγματοποίησανεκδήλωσημε θέμα την παρουσίαση της πρώτης διαδικτυακής εφαρμογής για υπολογιστές καικινητά,ηοποίαπαρέχειπροσωποποιημένεςπληροφορίεςγιατονκαύσωνακαιτορίσκογιατηνυγεία στους τελικούς χρήστες, σε πραγματικό χρόνο. Η εφαρμογή αυτή, μια σημαντικήτεχνολογικήκαιεπιστημονικήκαινοτομία,λειτούργησεήδηπιλοτικάτοκαλοκαίριτου2016,ενώqτοκαλοκαίριτου2017θατεθείqσεπλήρηλειτουργία.Αξίζει σε αυτό το σημείο να σημειωθεί ότι η συγκεκριμένη δράση της Αθήνας επιλέχθηκε στοπλαίσιοτωνβραβείωντουΔικτύουC40γιατοέτος2016ωςμίααπότις100καλύτερεςκλιματικέςδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε πόλεις του δικτύου. Πιο συγκεκριμένα, στην υποενότητα“ΚοινωνικήΙσότητακαιΚλιματικήΑλλαγή”(SocialEquityandClimateChange)ήτανμίααπότις9δράσειςπουσυμπεριλήφθηκανστησχετικήέκδοση.Περισσότερεςπληροφορίεςστονπαρακάτωσύνδεσμο:


Εισαγωγή 26

http://solutions.sustainia.me/solutions/heatwave-action-plan-protects-vulnerable-residents/

1.5.3 ΣύμφωνοΔημάρχωνγιατοΚλίμακαιτηνΕνέργεια Ο Δήμος Αθηναίων με την υπ’ αριθμ. 937/31-08-2015 απόφαση του Δημοτικού Συμβουλίου(ΑΔΑ:617ΦΩ6Μ-ΨΦ5)ενέκρινετησυμμετοχήτουστηνπρωτοβουλίατουCompactofMayors.Στο Σύμφωνο των Δημάρχων, ο ΔήμοςΑθηναίωνείχεενταχθείμεαντίστοιχηαπόφασητον Ιούλιο 2014 (ΑΔΑ: ΒΔΣ3Ω6Μ-ΨΡΓ). Με τησυμμετοχή τους στις δύο αυτές πρωτοβουλίεςκαθιστά σαφή τη δέσμευσή του για τηναντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής και τηνυλοποίησηδράσεωνπουθααποφέρουνμεταξύάλλωνκαισημαντικάοικονομικάοφέληαπό τημείωσητουλειτουργικούκόστουςτουΔήμου.Για την υλοποίηση των δεσμεύσεων από τη συμμετοχή στις πρωτοβουλίες αυτές, ο ΔήμοςΑθηναίωνκαλείταιναυλοποιήσειδράσειςπουαποσκοπούναφενόςστημείωσητωνεκπομπώναερίων θερμοκηπίου και αφετέρου στην προσαρμογή της πόλης στη διαφαινόμενη κλιματικήαλλαγή.Οιδύοαυτέςπρωτοβουλίεςσυνενώθηκανπρόσφατασεμίαενιαίαπαγκόσμιαπρωτοβουλίαμετίτλο «Σύμφωνο Δημάρχων για το Κλίμα και την Ενέργεια» (Global Covenant of Mayors forClimateandEnergy).


ΔιαδικασίαΑνάπτυξηςκαιΠαρακολούθησηςτηςΣτρατηγικής 27

2. Διαδικασία Ανάπτυξης και Παρακολούθησης τηςΣτρατηγικής

Το Γραφείο Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας της Πόλης σε συνεργασία με το δίκτυο C40οργάνωσαν ομάδες εργασίας (working groups) και διμερείς συναντήσεις με εκπροσώπους τηςπόλης (σε διοικητικό και υπηρεσιακό επίπεδο), προκειμένου να καταγράψουν υφιστάμενεςδράσεις που υλοποιούνται, να διαγνώσουν προβλήματα στην υλοποίηση σχετικών έργων, νακατανοήσουντιςπροτεραιότητες,τηδυνατότηταυλοποίησηςδράσεωνκ.ά.Στις ομάδες εργασίας, εκτός των εκπροσώπων του Δήμου, συμμετείχαν κατά περίπτωση καιάλλοι φορείς, όπως η Περιφέρεια Αττικής, το Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας,Ακαδημαϊκά Ινστιτούτα, εκπρόσωποι πολιτών κτλ. Η συντονιστική ομάδα είχε παράλληλα τηνυποστήριξητηςδιεθνούςπροφίλομάδαςσυμβούλωνBloombergAssociates,οιοποίοιμετέφεραντεχνογνωσία από άλλες πόλεις του κόσμου. Η παρούσα στρατηγική αποτελεί στην ουσία τοαποτέλεσματωνδιεργασιώναυτώνπουέλαβανχώρακατάτοπροηγούμενοέτος.Με την υπ. αριθμ. πρωτ. 406379/28.12.16 του Γενικού Γραμματέα τουΔήμουΑθηναίων (ΑΔΑ:61Ψ9Ω6Μ-49Ν) συγκροτήθηκε επιπρόσθετα ομάδα παρακολούθησης του Σχεδίου Δράσης γιατην Προσαρμογή στην Κλιματική Αλλαγή. Η ομάδα παρακολούθησης αποτελείται από ταπαρακάτωστελέχηυπηρεσιώντουΔήμου:

• Ουρανία Κακριδά, Προϊσταμένη του Αυτοτελούς Τμήματος ΔιαχείρισηςΚαθημερινότητας&ΠολιτικήςΠροστασίας(ΣυντονίστριαΟμάδας)

• Κατερίνα Αγοραστού, Προϊσταμένη του Εθνικού Κήπου της Δ/νσης Πρασίνου καιΑστικήςΠανίδας

• Γεώργιος Γκίνης, Προϊστάμενος του Τμήματος Σχεδιασμού, Τεκμηρίωσης καιΠρογραμματισμούτηςΔ/νσηςΠρασίνου&ΑστικήςΠανίδας

• Ελευθερία Αλεξανδρή, Υπάλληλος του Τμήματος Μελετών, Τεκμηρίωσης καιΠρογραμματισμούτηςΔ/νσηςΟδοποιίας,Αποχέτευσης&Κοινοχρήστωνχώρων

• ΒάλιαΚουφοπούλου,ΥπάλληλοςτουΤμήματοςΠολεοδομικούΣχεδιασμούτηςΔ/νσηςΣχεδίουΠόλεως&ΑστικούΠεριβάλλοντος

Επιπρόσθετα, ειδικά για θέματα σχετικά με προστασία ευάλωτου πληθυσμού (λέσχες φιλίας,δημοτικά ιατρεία, συνεργασία με Ιατρική Σχολή, Αστεροσκοπείο κ.τ.λ.), η ομάδα επικουρείταιαπότις:

• Άννα Κωστοπούλου, Υπάλληλος του Τμήματος τρίτης ηλικίας της Δ/νσης ΚοινωνικήςΑλληλεγγύηςκαιΥγείας

• ΒάλιαΣπυριδάκη,Υπάλληλος τουΤμήματοςΔημοτικών ΙατρείωνκαιΔημόσιαςΥγείαςτηςΔ/νσηςΚοινωνικήςΑλληλεγγύηςκαιΥγείας.

Η συγκεκριμένη Ομάδα θα παρακολουθεί την πρόοδο υλοποίησης του παρόντος σχεδίου,συνεργαζόμενηκάθεφοράκαι,όπουαυτόαπαιτείται,μετιςαρμόδιεςΥπηρεσίεςτουΔήμουγια


ΔιαδικασίαΑνάπτυξηςκαιΠαρακολούθησηςτηςΣτρατηγικής 28

τησυλλογήτωναπαραίτητωνδεδομένων.Όποτεκρίνεταιαπαραίτητο,ηομάδαθαπροβαίνεισεπροτάσειςγιαεπικαιροποίησητουΣχεδίουΔράσηςστααρμόδιαόργανατουΔήμου.Βασικό σημείο αναφοράς για την παρακολούθηση της εφαρμογής της στρατηγικής αυτής θααποτελείεκτόςαπότοπαρόνέγγραφοκαιηστρατηγικήτηςΑθήναςγιατηνανθεκτικότητα.Γιατολόγοαυτό,ηομάδαθαβρίσκεταισεσυντονισμόμετοΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςτηςπόληςκαιθαπαρέχεισχετικήπληροφόρηση/δεδομένα,όποτετηςζητείται.


ΓενικοίΣτόχοι 29

3. ΓενικοίΣτόχοι Ο στόχος της στρατηγικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή είναι να περιγράψει τα μέτραπουθαλάβειηΑθήνα,προκειμένουναμπορέσεινααντιμετωπίσειτιςεπιπτώσειςτηςκλιματικήςαλλαγήςστοπεριβάλλον,στηνκοινωνία,στηνοικονομίακαιενγένειστηζωήτηςπόλης.Αποτελείαναπόσπαστο κομμάτι της Στρατηγικής Ανθεκτικότητας της πόλης και επιπρόσθετα λειτουργείσυνεργατικάμε:

Ø ΤοΕτήσιοΤεχνικόΠρόγραμματουΔήμου,όπωςαυτόσυντάσσεταικαιαναθεωρείταιαπότιςαρμόδιεςΥπηρεσίες

Ø Το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, Α’ και Β’ Φάση, όπως αυτό εγκρίνεται από τα ΑρμόδιαΌργανα

Ø Το Ολοκληρωμένο Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης Δήμου Αθηναίων, με τη ΧρήσηΕργαλείουτηςΟλοκληρωμένηςΧωρικήςΕπένδυσης

Ø ΤοΣχέδιοΟλοκληρωμένηςΑστικήςΠαρέμβασης(ΣΟΑΠ)στοκέντροτηςΑθήναςØ ΤοΣχέδιοΔράσηςμείωσηςΕκπομπώνΑερίωνΘερμοκηπίου.

Οιάξονεςπροτεραιότηταςκαιοιδράσειςπουεμπεριέχονταισεόλαταπαραπάνωεξυπηρετούντουςπαρακάτωγενικούςστόχους:• ΓΣ1:Ενδυνάμωσητηςαθηναϊκήςγειτονιάςκαιδιατήρησητουπληθυσμούτηςπόλης

ΑπότηνπροκαταρκτικήανάλυσητηςστρατηγικήςανθεκτικότηταςπροέκυψεότιοιΑθηναίοι

αντιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τη γήρανση των υποδομών και την υποβάθμιση τουδημόσιου χώρου ως μακροχρόνιες πιέσεις που τους αποξενώνουν από την πόλη.Παράλληλα, η οικονομική και μεταναστευτική κρίση έχει οδηγήσει στην μη ταύτιση τουπολίτημετηγειτονιάτου,παρόλοπουοιΑθηναίοιέχουναναπτύξειπολύιδιαίτερησχέσημε την πόλη, όντας μόνιμοι κάτοικοι και οι περισσότεροι με δική τους ιδιοκτησία. Η

επιπρόσθετηεπιδείνωσητωνσυνθηκώνδιαβίωσηςαναμένεταιναοδηγήσεισεπεραιτέρωμείωση του πληθυσμού, η οποία ήδη ανέρχεται σε 10% μεταξύ των δύο επίσημωναπογραφών(2001-2011).Λαμβάνονταςμέτραγιατηνπροσαρμογήστηνκλιματικήαλλαγή,εξασφαλίζεταιηαστικήαναζωογόνησηειδικάσεπεριοχέςμεέντονηεγκατάλειψη.

• ΓΣ2:Ηενίσχυσητηςανθεκτικότηταςτωνυποδομών

Οι γερασμένες υποδομές θα κληθούν να αντιμετωπίσουν το βάρος της ανόδου της

θερμοκρασίας.Οι ίδιες οι κτιριακέςυποδομές– έστω κιαναναβαθμιστούν ενεργειακά–πρέπειναενισχυθούναπότιςπαρεμβάσειςπουθαγίνουνστουςκοινόχρηστουςχώρους.Οιπράσινες και μπλε υποδομές επιτελούν διττό ρόλο, μειώνοντας από τη μία τις τοπικέςαστικές θερμοκρασίες και από την άλλη προστατεύοντας τις υποδομές μειώνοντας τιςανάγκεςψύξηςτους.

• ΓΣ3:Ηενίσχυσητηςτοπικήςοικονομίαςκαιτουτουρισμού

Τα μέτρα για την προσαρμογή της πόλης στην κλιματική αλλαγή έχουν ως στόχο νααποτρέψουν τις συνθήκες εκείνες που θα οδηγούσαν σε πλήρη κατάρρευση της


ΓενικοίΣτόχοι 30

οικονομικήςδραστηριότηταςκαι τουτουρισμού.Ηάνοδοςτωνθερμοκρασιώνθααυξήσειέντονατιςσυνθήκεςδυσφορίας,οιοποίεςλειτουργούναποτρεπτικάγιατηνοποιαδήποτε

οικονομικήδραστηριότητακαισυνεπώς,ανεπαληθευτούνταακραίακλιματικάσενάρια,ητοπικήοικονομίακαιοτουρισμόςθαπληγούνσεπολύμεγάλοβαθμό.

• ΓΣ4:Ηπροστασίατωνφυσικώνπόρων

Ηπίεσηστουςλιγοστούςφυσικούςπόρουςτουςπόληςαναμένεταιναείναιπιοέντονητιςεπόμενες δεκαετίες. Συνεπώς, πρέπει να διασφαλιστεί ότι οι υφιστάμενες και οι νέεςυποδομές επιτελούν το σκοπό τους και ότι οι φυσικοί πόροι χρησιμοποιούνται με τέτοιο

τρόπο,πουναεξασφαλίζεταιηβιωσιμότητακαιανθεκτικότητατους.• ΓΣ5:Ηυποστήριξητωνπιοευάλωτωνομάδωντουπληθυσμού

Ορισμένες πληθυσμιακές ομάδες είναι πιο ευάλωτες στις διαφαινόμενες επιπτώσεις τηςκλιματικήςαλλαγής και τηνάνοδο τωνθερμοκρασιών.Πρέπεισυνεπώς να εξασφαλίζεταιότι οι πολίτες αυτοί θα υποστηρίζονται κατάλληλα από τις υπηρεσίες του Δήμου και θαμπορούν να διατηρούν ένα αξιοπρεπές επίπεδο συνθηκών διαβίωσης. Η έγκαιρη

ενημέρωση και πληροφόρηση των πολιτών είναι εξίσου σημαντική με την υλοποίησητεχνικώνδράσεωνγιατημείωσητωντοπικώνθερμοκρασιών.


ΕιδικοίΣτόχοι 31

4. ΕιδικοίΣτόχοιΟιειδικότεροιστόχοιπουτίθενταιμέσααπότιςκατωτέρωδράσειςαφορούν:

• ΕΣ1:ΒελτίωσητουκλίματοςτηςπόληςΒασικόστόχοαποτελείησυντήρησηκαιηεπέκτασητωνπράσινωνυποδομώνστηνπόλη,αλλάκαιηενδυνάμωσητωνμπλευποδομών(στοιχείωννερού)στονενγένεισχεδιασμόπαρεμβάσεωνστοναστικόιστό.Ηβελτίωσητουκλίματοςστηνπόλημεπράσινεςκαιμπλευποδομέςπεριορίζει σημαντικά τοφαινόμενο τηςαστικήςθερμικής νησίδας καιμπορείναμειώσειτοφορτίοαιχμής,καινααυξήσειτηναπόδοσητωνκλιματιστικών.

• ΕΣ2: Τη μείωση της καταναλισκόμενης ενέργειας και των εκπομπών αερίων

θερμοκηπίου.Οβιοκλιματικόςσχεδιασμόςτουαστικούχώρουμπορείναμειώσειτηθερμοκρασίαγύρωαπό τα παρακείμενα κτίρια κατά 2-5°C, ενώ κάθε 100m2 βλάστησης μπορούν ναεπιφέρουνκατάμέσοόρομείωση1°Cστονπαρακείμενοαστικόιστό,συμβάλλονταςστημειωμένηχρήσηκλιματιστικώντωνγύρωκτιρίωνσεποσοστά30-50%14.ΗΑθήναθέτειμετο σχέδιο δράσης για την κλιματική αλλαγή (Μέρος Α’) στόχο μείωσης των εκπομπώναερίωνθερμοκηπίουκατά40%μέχριτο2030,ημείωσητηςκαταναλισκόμενηςενέργειαςγια ψύξη δημοσίων και ιδιωτικών κτιρίων από το παρόν πλάνο αναμένεται νασυνεισφέρειταμέγισταστηνεπίτευξηαυτούτουστόχου.

• ΕΣ3:Τηνπροώθησητωναρχώντηςκυκλικήςοικονομίας

Ο Δήμος Αθηναίων θέτει ως παράγοντα υψίστης σημασίας, τη βιώσιμη διαχείριση τωνφυσικώντουπόρων.Ηξυλώδηςβιομάζαςπουπροκύπτειαπότηνκλάδευσητωνδένδρωνστις αστικές περιοχές και των φυτικών υπολειμμάτων από τους χώρους πρασίνου τηςπόλης, δύναται να ανακτηθεί και να αξιοποιηθεί για κομποστοποίηση και παραγωγήενέργειας.Παράλληλαμειώνεταιοόγκοςτωναπορριμμάτωνπουοδηγούνταιπροςταφήκαι δίνεται η δυνατότητα ενίσχυσης σε ευάλωτες οικονομικά ομάδες πληθυσμού τηςπόλης μέσω της εναλλακτικής αξιοποίησης της βιομάζας για την κάλυψη των αναγκώνθέρμανσηςτηχειμερινήπερίοδο.

• ΕΣ4:Τηνευαισθητοποίηση,ενημέρωσηκαικινητοποίησητηςκοινωνίαςτωνπολιτών

Η καμπάνια #CoolAthens, που συντονίζεται από το Γραφείο Ανθεκτικότητας καιΒιωσιμότητας της πόλης, επιτελεί διττό ρόλο. Αφενός αφορά στην ενημέρωση τωνπολιτών κατά τις περιόδους με ακραία καιρικά φαινόμενα και στην προστασία τωνευάλωτωνομάδωνπληθυσμούκαιαφετέρουαφοράστηνευαισθητοποίησηκαιεμπλοκήτωνπολιτών.Οιπολίτεςπρέπειναγίνουνκοινωνοίτωνλύσεωνπουεφαρμόζονταιήθαεφαρμοστούν και να ενστερνιστούν τις γενικέςαρχές τουπαρόντος σχεδιασμού, καθώςμόνομίασυλλογικήπροσπάθειαμπορείναφέρειταεπιθυμητάαποτελέσματα.

14ΠρόγραμμαΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩΟΤΑ,ΟδηγόςΕφαρμογήςτουΠρογράμματος,5ηΤροποποίηση,2013



• ΕΣ5:Τηνυποστήριξητωνήπιωνμορφώνμετακίνησης

Δεδομένου ότι οι ανθρωπογενείς δραστηριότητες επιτείνουν το φαινόμενο της αστικήςθερμικήςνησίδας,τοοποίολειτουργείπροσθετικάστιςπιέσειςαπότηνκλιματικήαλλαγή,υπάρχειανάγκηγιαμείωση–όπουείναιεφικτό–τωνδραστηριοτήτωναυτών.Οιδράσειςπουπεριγράφονταιλοιπόναποσκοπούνστημείωσητηςχρήσηςοχημάτων–τουλάχιστονστοκέντροτηςπόλης–καιτηνπροώθησηήπιωνμορφώνμετακίνησης,συνεισφέρονταςπαράλληλα και στην επίτευξη του στόχου μείωσης των εκπομπών κατά 40% μέχρι το2030.

• ΕΣ6:ΠροστασίατηςδημόσιαςυγείαςΔεδομένης της συσχέτισης τωνυψηλώνθερμοκρασιώνμε τηνανθρώπινηυγεία, πρώτομέλημα του δήμου είναι η προστασία της δημόσιας υγείας από τις αναμενόμενεςεπιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στην πόλη. Πρώτο αλλά καινοτόμο βήμα, ηδιαδικτυακήεφαρμογήγιατηλέφωνα,πουανέπτυξετοΕθνικόΑστεροσκοπείομέσωτουπρογράμματος Treasure, είναι διαθέσιμη από το 2016 στους Αθηναίους πολίτες,ενημερώνοντάς τους σε προσωπικό επίπεδο με βάση το ιστορικό υγείας τους γιαεπικίνδυνηάνοδοτηςθερμοκρασίαςστηνπεριοχήτουςκαιμέσωχάρτηδροσεράσημείαστηνπόληόπουμπορούννακαταφύγουνγιαναπροφυλαχτούν.

ΣυσχέτισητωνΓενικώνΣτόχωντηςΣτρατηγικήςμετουςΕιδικούςΣτόχους

ΓΣ1Ενδυνάμωσητηςαθηναϊκήςγειτονιάςκαιδιατήρησητουπληθυσμούτηςπόλης

Ε1Ε3Ε4Ε5Ε6

ΓΣ2Ηενίσχυση

τηςανθεκτικότητα

ςτωνυποδομών

ΕΣ1ΕΣ2

ΓΣ3Ηενίσχυσητηςτοπικήςοικονομίαςκαιτου

τουρισμού

ΕΣ1ΕΣ2ΕΣ4

ΓΣ4Ηπροστασίατωνφυσικών

πόρων

ΕΣ2ΕΣ3ΕΣ5

ΓΣ5Ηυποστήριξη

τωνπιοευάλωτωνομάδωντουπληθυσμού

ΕΣ3ΕΣ4ΕΣ6


Άξονεςδράσεων 34

5. Άξονεςδράσεων Για την επίτευξη τωνανωτέρωστόχωνοι δράσεις τουπαρόντοςσχεδίου χωρίζονται σεάξονεςπροτεραιότητας. Οι δράσεις διαχωρίζονται με βάση τη δυνατότητα τους να εφαρμοστούνβραχυπρόθεσμα,μεσοπρόθεσμαήμακροπρόθεσμαστηνπόλη,αλλάκαιμεβάσητησυνεισφοράτουςστηβελτίωσητηςανθεκτικότητας.Οιδράσειςτουπαρόντοςσχεδίουχωρίζονταισε4άξονεςπροτεραιότητας.Οιάξονεςαυτοίείναι:

1. ΠράσινεςκαιΜπλεΥποδομές

2. ΔομημένοΠεριβάλλον

3. ΠροστασίαΔημόσιαςΥγείας

4. Ενημέρωση–Ευαισθητοποίηση

Οιδιάφορεςδράσειςπουεντάσσονταιεξυπηρετούντουςανωτέρωγενικούςκαιειδικούςστόχουςκαιηυλοποίησητουςαποκοπείανάπερίπτωση:

Ø Επίπεδο1:Τημείωσητηςέντασηςτωνφαινομένωνπουοφείλονταιστηνκλιματική

αλλαγήπχαύξησητωντοπικώνθερμοκρασιών

Ø Επίπεδο2:Τημείωσητηςτρωτότηταςτηςπόληςαπέναντιστακλιματικάφαινόμενακαιτηναύξησητηςανθεκτικότηταςτηςμεαποτέλεσμααυτάναέχουνλιγότεροσοβαρέςσυνέπειεςπχπροστασίαευάλωτουπληθυσμού

Γιατηνιεράρχησητωνδράσεωντακριτήριαπουεξετάστηκανσυμπεριλαμβάνουν:

Ø Τοδυναμικόσυνεισφοράςτηςδράσηςστηνεπίτευξητωνστόχωντουπαρόντοςσχεδίου

Ø Τηνπροσπάθειαπουαπαιτείταιγιατηνυλοποίησητηςδράσης

Ø Τοεπίπεδοετοιμότηταςγιατηνυλοποίησητης(ωριμότητα)

Ø Τηδιαθεσιμότητατωνπόρων

Ø Τησυνεισφοράτηςστηναύξησητηςανθεκτικότηταςτηςπόληςκαικατάπόσομπορείναεπιφέρειπολλαπλάοφέληκαισεάλλουςτομείς(resiliencelens)



5.1 Άξονας1–ΠράσινεςκαιΜπλεΥποδομέςΟάξοναςαυτόςπεριλαμβάνειςδράσειςγιατηναύξησητωνπράσινωνκαιμπλευποδομώνστηνπόλη.ΑναφορικάμετουςχώρουςπρασίνουαξίζεινααναφερθείότιεντόςτουΔήμουΑθηναίωνυπάρχουνμεγάλοι χώροιπρασίνουόπωςοΕθνικόςΚήπος,οΛόφος τουΛυκαβηττού,οΛόφοςτουΦιλοπάππου,οιοποίοιόμωςσυχνάείναιεστιασμένοικαιασυνεχείς.Σεαυτούςτουςχώρουςπροστίθεται βέβαια και άλλοι οι οποίοι δεν ανήκουν στη δικαιοδοσία του Δήμου αλλάβρίσκονται εντός τωνδιοικητικών τουορίωνόπωςοΛόφοςΑρδηττού, τοΠεδίο τουΆρεως, τοΑττικόΆλσοςκ.ά.ΌπωςφαίνεταιστηνΕικόνα8καιτονΠίνακα1,η1ηΔΚκαιη3ηΔΚφιλοξενούνμεγάλοποσοστότου συνολικού πρασίνου ενώ αντίθετα εκεί κατοικεί λιγότερο από το 18% του πληθυσμού.Αντίθετα, στις πιο πυκνοκατοικημένες περιοχές υπάρχει σχεδόν απουσία πρασίνου βλ. 6η ΔΚ.ΣτονΠίνακα1,φαίνεται και η κατανομή τουπρασίνουανάδημοτικό διαμέρισμαμε βάση τηνέκταση που αυτό καταλαμβάνει. Συνολικά, ανά κάτοικο του Δήμου Αθηναίων αντιστοιχούνπερίπου6,93τμπρασίνου,έκτασησημαντικάχαμηλότερηαπόαυτήάλλωνευρωπαϊκώνπόλεων.Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO) θεωρεί πως η ελάχιστηαναλογίαπρασίνουανάκάτοικοστιςπόλειςπρέπειναείναιτα9τμ.

Εικόνα15:ΠεριοχέςΠρασίνου εντός τωνδιοικητικώνορίων τουΔήμου (Πηγή:Δ/νσηΠρασίνου,ΔήμουΑθηναίων)



Πίνακας 2: Στοιχεία αστικού πρασίνου εντός του Δήμου Αθηναίων (Πηγή: Διεύθυνση Πρασίνου καιΠεριβάλλοντοςΔήμοςΑθηναίων)

Δ.K Πληθυσμός Έκταση(τμ)

Έκτασηπρασίνου

τμ/κάτοικοΠυκνότηταπρασίνου

ΔήμουΑθηναίων

(τμ)

Άλλωνδημοσίωνοργανισμών

(τμ)

Άθροισμα

1 75.810 6.786.000 748.000 215.000 963.000 12,70 14%2 103.004 4.861.000 521.000 166.000 687.000 6,67 14%3 46.508 6.053.000 821.000 128.000 949.000 20,41 16%4 85.629 4.489.000 211.000 - 211.000 2,46 5%5 98.665 4.018.000 263.000 3.000 266.000 2,70 7%6 130.582 4.012.000 194.000 235.000 429.000 3,29 11%7 123.848 7.733.000 270.000 826.000 1.096.000 8,85 14% 664.046 37.952.000 3.028.000 1.573.000 4.601.000 6,93



5.1.1 ΠΜΥ1:Διαχείρισηκαισυντήρησηυφιστάμενωνπράσινωνυποδομών

ΔΡΑΣΗ1:Διαχείρισηκαισυντήρησηυφιστάμενωνπράσινωνυποδομών(Κωδ:ΠΜΥ1)

ΠεριγραφήΔράσης

Η σωστή διαχείριση των υφιστάμενων χώρων πρασίνου στην πόλη της Αθήνας είναι πολύσημαντική,ώστεναεξασφαλίζεταιησυνεχιζόμενηθετικήεπίδρασητουςστοκλίματηςπόληςκαιστηνκοινωνία.Ηδράσηαφοράτησύνταξηκαιεφαρμογήσχετικώνπλάνωνδιαχείρισης,βάσειτης ΥΑ125837/726/2013, όπως αυτή τροποποιήθηκε με την ΥΑ133384/6587/2015. Βάσει τουΆρθρου 4 της ΥΑ, στις μελέτες διαχείρισης πάρκων και αλσών πρέπει να γίνεται πλήρηςαποτύπωσητηςυφιστάμενηςκατάστασης τους καινακαθορίζονταιδυνάμεναέργα,εργασίεςενίσχυσης καιανανέωσηςπρασίνουκαιδραστηριότητες (masterplan)μεσυγκεκριμένο χρονικόορίζοντα.Τμήματωνμελετώναυτώναποτελείκαιηεκτίμησητωνπεριβαλλοντικών,κοινωνικώνκαι οικονομικώνωφελειών στη λειτουργία της πόλης. Για τις εκτιμήσεις λαμβάνεται υπόψη ηυφιστάμενη και η μελλοντική επισκεψιμότητα του χώρου, καθώς και η ανθρωποχωρητικότητααυτούπέραντηςοποίας,οχώροςδενπροσφέρειτιςαναμενόμενεςωφέλειεςκαιυποβαθμίζεται.Γιατολόγοαυτόιδιαίτερασημαντικήείναικαιηενημέρωση/ευαισθητοποίησητωνπολιτών,οιοποίοιθαπρέπεινααναλάβουνσυμμετοχικόρόλοστηδιατήρησητωνχώρωναυτών.

Σημαντικήεπίσηςείναιηδιαχείρισητωνστοιχείωνπρασίνουσεκοινόχρηστουςχώρους,γιατηνοποίαχρειάζεται ,ησύνταξηενόςδεκαετούςπλάνουμετεχνικέςοδηγίες,κανόνεςδιαχείρισης,ορθολογικήςσυντήρησης,μεγνώμονατηνχρήσητουκοινόχρηστουχώρουαπότουςπολίτεςκαιτηνσυμμετοχήτουςστηνδιατήρησήτου.

Στόχος 100%τωνυφιστάμενωνχώρωνπρασίνουναεπιτελούνδυναμικότορόλοτουςστηλειτουργίατηςπόλης

Δείκτες Αριθμόςπλάνωνσεισχύ

Βαθμόςυλοποίησηςτωνπλάνων

Αναθεωρήσειςτωνπλάνων

Δράσειςενημέρωσης/ευαισθητοποίησηςτωνπολιτών

Προτεραιότητα Υψηλή

Φάσηέργου Μερικήεφαρμογή

Χρονοδιάγραμμαυλοποίησης

Βραχυπρόθεσμο/Μεσοπρόθεσμο

2017-2030

Οφέλη Μείωσητωντοπικώνθερμοκρασιών

Διατήρησητωνχώρωνπρασίνουωςχώρωνσυνάθροισηςκαιαναψυχήςτωνπολιτών

Βελτίωσητηςεικόναςτηςπόλης

Βελτίωσητηςποιότηταςζωήςτηςπόλης

Ενίσχυσητηςήπιαςμετακίνησης(πεζοπορία)



Οικονομικάοφέλη(τουρισμός,επιχειρηματικότητα,κατοικία)γιατηνπόλη,λόγωτωνπαραπάνω,αλλάκαιγιατοδήμο(μικρότερηανάγκηγιανέεςαναπλάσεις,ότανσυντηρούνταιοιυφιστάμενες)

Υποστήριξητου«ανήκειν»καιτηςέννοιαςτηςγειτονιάς

Ενδεικτικόεύροςπροϋπολογισμού

6.000.000–8.000.000€

Πόροι Ίδιοιπόροι

ΑρμόδιεςΥπηρεσίες Δ/νσηΠρασίνουκαιΑστικήςΠανίδας

Δ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρων

ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότητας

Αξιολόγηση-Σχόλια

Ταενλόγωπλάναδιαχείρισηςσυντάσσονταιαπό τηΔ/νσηΠρασίνουκαιΑστικήςΠανίδας τουΔήμου, σε συνεργασία με τη Δ/νση Οδοποιίας, Αποχέτευσης και Κοινοχρήστων Χώρων τουΔήμου,οιοποίεςφέρουνκαιτηνευθύνηυλοποίησηςτους.Όσον αφορά στις δράσεις εμπλοκής και ενημέρωσης των πολιτών ενεργό ρόλο για τηνυλοποίησητουςθαέχειτοΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςτηςΑθήνας.

ΣχετικόΥλικό

• ΜελέτεςΔιαχείρισης

• ΕπιχειρησιακόΠρόγραμμαΔήμουΑθηναίων2015-2019

• ΤεχνικόΠρόγραμμα2017

• ΥΑ125837/726/2013(ΦΕΚ1528/ΤεύχοςΒ/2013)

• ΥΑ133384/6587/2015(ΦΕΚ2828Β/ΤεύχοςΒ/2015)

ΧάρτηςΕθνικούΚήπου ΛόφοςΦιλοπάππου



5.1.2 ΠΜΥ2:Φύτευσηχώρωνπρασίνου

ΔΡΑΣΗ2:Φύτευσηυφιστάμενωνθεσμοθετημένωνχώρωνπρασίνου(Κωδ:ΠΜΥ2)


Στο ΔήμοΑθηναίων υπάρχουν θεσμοθετημένοι χώροι πρασίνου, οι οποίοι ανήκουν στο Δήμο,κυρίωςστηνπεριοχήτουΕλαιώνα,τωνοποίωνόμωςηφύτευσηδενέχειολοκληρωθεί.Πιο συγκεκριμένα, στον Ελαιώνα, που βρίσκεται στην 3η ΔΚ (περιοχή με έντονο πρόβλημαυψηλών θερμοκρασιών - Εικόνα 7) υπάρχουν θεσμοθετημένοι, μη διαμορφωμένοι χώροιπρασίνουπουέχουνπεριέλθειστηνκυριότητατουΔήμου,μεσυνολικήέκτασηπερίπου29.000τ.μ.,οιπερισσότεροιαπότουςοποίουςβρίσκονταιστοτμήμααπότηνΙεράΟδόωςτηΛ.Αθηνών.Σε κοινόχρηστους χώρους στην περιοχή που έχουν ήδη διαμορφωθεί, έχουν φυτευτεί 300δένδρα και συνολικά έχει προγραμματιστεί η φύτευση άλλων τουλάχιστον 550 δένδρων.Αντίστοιχες μικρότερες εκτάσεις, θεσμοθετημένων, μη διαμορφωμένων χώρων πρασίνουυπάρχουνκαισεάλλαδημοτικάδιαμερίσματα15.Η υλοποίηση της δράσης αυτής αναμένεται να ενισχύσει σημαντικά το πράσινο στην πόλη κιειδικότερα στις περιοχές στις οποίες το φαινόμενο της θερμικής νησίδας είναι πιο έντονο καισυνεπώςηεπίδρασητηςανόδουτηςθερμοκρασίαςθαείναιπιοσοβαρή.

Στόχος Αύξησηπρασίνουκατά29.000τμμέχριτο2030

Δείκτες Αριθμόςνέωνδένδρων,θάμνων,φυτώνκτλ

Αριθμόςυλοποιηθέντωνέργων

Σχετικήελάττωσητοπικώνθερμοκρασιών(επιφανειακώνκαιαέρα),ιδιαίτερατηθερινήπερίοδο


Φάσηέργου Υπόμελέτη/Μερικήεφαρμογή


Βραχυπρόθεσμο/Μεσοπρόθεσμο

2017-2030


Συγκράτησηομβρίων

Αναβάθμισητηςγειτονιάς

Βελτίωσητηςποιότηταςζωήςτηςπόλης


12.000.000€

Πόροι Ιδίοιπόροι,ΣΕΣ(ΝέοΕΣΠΑ)

15Γιαπερισσότερεςπληροφορίες,βλ.https://www.cityofathens.gr/kathariotita-periballon/prasino/erga-prasinoy





Δ/νσηΔημοτικήςΠεριουσίας



ΗανωτέρωδράσηυλοποιείταιαπότηΔ/νσηΠρασίνουσεσυνεργασίαμετηΔ/νσηΟδοποιίας,Αποχέτευσης και Κοινοχρήστων Χώρων. Η φύτευση των υφιστάμενων χώρων που έχουνθεσμοθετηθεί ως χώροι πρασίνου και έχουν αποκτηθεί από το ΔΑ αποτελεί προτεραιότητακαθώςθεωρείταιαυξημένηςωριμότηταςσεσχέσημεάλλουςχώρουςτωνοποίωνηχρήσηδενέχεικαθοριστεί.


ΧώροιπρασίνουΕλαιώναπουέχουνήδηπεριέλθειστηνιδιοκτησίατουΔήμου



5.1.3 ΠΜΥ3:ΕνίσχυσηπρασίνουστιςαναπλάσειςκοινόχρηστωνχώρωνΔΡΑΣΗ3:Ενίσχυσηπρασίνουστιςαναπλάσειςκοινόχρηστωνχώρων(Κωδ:ΠΜΥ3)


Στις αναπλάσεις κοινοχρήστων χώρων ενισχύονται τα στοιχεία πρασίνου, είτε με φυτεύσειςμεμονωμένων δένδρων, είτε με φυτεύσεις δενδροστοιχιών ή παρτεριών ή με φυτεύσεις σεπέργκολεςήζαρντινέρεςήμεκατακόρυφεςφυτεύσειςείτεσετοιχοποιίεςείτεσεπεριφράξεις.

Ήδη,κάτιτέτοιοεφαρμόζεταιστιςπερισσότερεςμελέτεςτηςΤεχνικήςΥπηρεσίαςτουΔήμου.Γιαπαράδειγμα,έναςαπότουςστόχουςτηςμελέτηςτηςανάπλασηςτηςπλατείαςΜάχηςΑναλάτουήτανηαύξησητουπρασίνουστοχώροτηςπλατείαςκατά40%.

Επισημαίνεται εδώ, ότι εκτός από τις συνήθεις μορφές πρασίνου στην πόλη (δενδροστοιχίες,παρτέρια)καιτηφύτευσηπεριφράξεων,μπορούνναχρησιμοποιηθούννέαστοιχείαφύτευσης,όπωςπέργκολεςκαιζαρντινιέρες(φυτοδοχείαήανθοδόχες)σεπεριοχέςόπουδενυπάρχειχώροςήδυνατότηταγιαεγκατάστασηδένδρωνήπαρτεριών.

Ενδεικτικά,οιστάσειςτωνλεωφορείωνκαιτουτραμμπορούνναμετατραπούνσεπέργκολεςμεφυτά, όπως π.χ. γίνεται στις στάσεις των λεωφορείων στην πόλη του Μονακό, ενισχύονταςσημαντικά το πράσινο στο αστικό τοπίο και δημιουργώντας αίσθηση θερμικής άνεσης στουςεπιβάτεςπουπεριμένουνταΜέσαΜαζικήςΜεταφοράς.Μίαάλληλύσηγιατιςστάσειςείναιητοποθέτησηανεμιστήρωννερού.

Στόχος Αύξησηπρασίνουκατάτουλάχιστον10%σεκάθενέαμελέτηανάπλασηςσεσχέσημετηνυφιστάμενηκατάσταση

Πιλοτικήφύτευση10στάσεωνλεωφορείων

Δείκτες Έκτασηνέωνχώρωνφύτευσης

Αριθμόςμελετών

Αριθμόςυλοποιηθέντωνέργων

Βελτίωσηαστικούτοπίου


Φάσηέργου Υπόεξέλιξη


Βραχυπρόθεσμο/Μακροπρόθεσμο

2017-2030

Οφέλη ΒελτίωσητουαστικούτοπίουΣυγκράτησηομβρίωνΜείωσητωντοπικώνθερμοκρασιών



400€/τ.μ.



Πόροι Ίδιοιπόροι,ΣΕΣ(ΝέοΕΣΠΑ),χορηγίεςαπόιδιώτες




ΗανωτέρωδράσηυλοποιείταιαπότηΔ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρωνσεσυνεργασίαμετηΔ/νσηΠρασίνου.


• ΕπιχειρησιακόΠρόγραμμαΔήμουΑθηναίων2015-2019

• ΤεχνικόΠρόγραμμα2017

Κατακόρυφη φύτευση περίφραξης στην πλατείαΜάχης Αναλάτου (κατά την κατασκευήτου έργου – Δεκέμβριος 2015) και πέργκολες στον κοινόχρηστο χώρο της οδού Πάφου(Αύγουστος2014)

ΠέργκολαμπροστάαπότυφλέςόψειςκαιζαρντινέρεςπουπροτάθηκανστημελέτηπιλοτικήςπαρέμβασηςστοεμπορικότρίγωνοαπότηνΤεχνικήΥπηρεσίατουΔΑ



5.1.4 ΠΜΥ4:Πράσινεςδιαδρομές ΔΡΑΣΗ4:ΠράσινεςΔιάδρομες–εντόςτουΔήμουΑθηναίων(Κωδ:ΠΜΥ4)


Καθώς η αρχική σχεδίαση της πόλης δεν είχε προβλέψει το αυτοκίνητο, αρκετοί δρόμοι της,ιδιαίτερα στο κέντρο, είναι στενοί. Όταν η διαμόρφωση έγινε με βασικό κριτήριο τηνεξυπηρέτηση του αυτοκινήτου, προέκυψαν δρόμοι με θέσεις στάθμευσης, δρόμοι κίνησηςαυτοκινήτων και τελικά μικρού πλάτους πεζοδρόμια. Με αυτό τον τρόπο, ο διάδρομος πουαπομένει για την κίνηση των πεζών είναι συχνά ανεπαρκής για την ασφαλή και άνετη κίνησήτους, ενώ χαρακτηρίζεται από συνθήκες θερμικής δυσφορίας, ιδιαίτερα τη θερινή περίοδο,καθώςδενέχειπροβλεφθείσκίαση,ούτευπάρχειεπαρκήςχώροςγιακάτιτέτοιο.

Μεγνώμονατηνπροώθησητωνήπιωνμεταφορώνκαιτηναύξησητηςεπιφάνειαςπρασίνου,σεδρόμους μικρού πλάτους, ιδιαίτερα σε εκείνους που είναι κοντά σε σταθμούς των μέσωνσταθερής τροχιάς, ο Δήμος μπορεί να προβεί σε κατάργηση των θέσεων στάθμευσης, μεπαράλληληαύξησητουπλάτουςτωνπεζοδρομίων,τωνφυτεύσεωνκαιίσωςκαιτηντοποθέτησηποδηλατόδρομων.

Επιπλέον,λόγωτουότιοιυφιστάμενοιχώροιπρασίνουστοΔήμοΑθηναίωνείναιδιεσπαρμένοισεδιάφορασημείατηςπόλης,ησύνδεσητουςθαευνοούσετιςμικροκλιματικέςσυνθήκες.Μεμικρές παρεμβάσεις, όπως η ανάπτυξη δενδροστοιχιών, η θετική επίδραση του πρασίνου θαεπεκτεινότανκατάμήκοςμίαγραμμικήςδιαδρομής.Οιπράσινεςδιαδρομέςαυτέςθαμπορούσανναείναι:α)ΕθνικόςΚήπος–Λυκαβηττόςβ)ΕθνικόςΚήπος–ΛόφοςΦιλοπάππουγ)ΛόφοςΣτρέφη–ΆγιοςΝικόλαος–ΛόφοςΣχιστήςΠέτρας–Λυκαβηττός.

Καιοιτρειςαυτέςδιαδρομέςσυνδέουνσημαντικάτοπωνύμιατηςπόλης.Ησύνδεσητουςθαείχεπολύθετικήεπίδρασηστηνποιότηταζωήςτωνκατοίκων.

Ηφύτευσηπουθαχρησιμοποιηθεί,σεκάθεπερίπτωση,προτείνεταιναείναιδενδροστοιχία.Σεπερίπτωση που δεν υπάρχει η δυνατότητα φύτευσης δένδρων, εναλλακτικά μπορούν νατοποθετηθούνπέργκολεςμεφύτευσηαναρριχώμενωνφυτώνήζαρντινέρες.

Μεαυτότοντρόποδημιουργούνταιπράσινοιδιάδρομοισεασφαλέςκαιευχάριστοπεριβάλλονπουπροωθούν τοπερπάτημαστηνπόλη,ωςήπιομέσομεταφοράς.Παράλληλαεπιτυγχάνεταιεπιπλέον σκίαση και φύτευση, θέτεται σε προτεραιότητα το περπάτημα και το ποδήλατο, ηασφαλής μετακίνηση του πεζού, ενώ δυσκολεύει το παρκάρισμα του αυτοκινήτου, μεαποτέλεσμανααποθαρρύνεταιηχρήσητουστοκέντροτηςπόλης.

Στόχος Δημιουργίαεφτάπράσινωνδιαδρομών(μίαανάΔΚ)

Δείκτες Αριθμόςνέωνδένδρων,θάμνων,φυτώνκτλ

Αριθμόςδενδροστοιχιών



Αριθμόςπολιτώνπουεπωφελούνταιαπότονπράσινοδιάδρομο

Προτεραιότητα Μέση

Φάση Υπόδιερεύνηση


Μεσοπρόθεσμο

2017-2030


Αύξησηςτηςσκίασης


Βελτίωσητηςεικόναςτηςπόλης

Ενίσχυσητηςμετακίνησηςπεζών


3.360.000€**για200μδιαδρομήανάΔΚ


ΑρμόδιεςΥπηρεσίες Δ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος

Δ/νσηΠρασίνουκαιΑστικήςΠανίδας




ΗυλοποίησητηςανωτέρωδράσηςθαπρέπεινασχεδιαστείκαιναυλοποιηθείαπόκοινούαπότηΔ/νσηΠρασίνουσεσυνεργασίαμετηΔ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρωνκαιτηΔ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος.Απαιτείταιπρωτίστωςησύνταξητωναπαραίτητων μελετών, σε συνεργασία με Πανεπιστημιακούς, για την ωρίμανση του έργου.Ωστόσοκαθώςηενίσχυσητωνδενδροστοιχιώνστοναστικόιστόείναιιδιαίτερηςσημασίαςγιατη βελτίωση των μικροκλιματικών συνθηκών, η τοποθέτηση τους σε δρόμους που εν δυνάμειμπορούννασυνδέσουνχώρουςπρασίνουαποκτάακόμημεγαλύτερηβαρύτητα.Απαιτείται πρωτίστως η σύνταξη των απαραίτητων μελετών για την ωρίμανση των έργων καιιδιαίτεραοιαντίστοιχεςκυκλοφοριακέςμελέτες.


Δορυφορικήεικόνατωνκύριωνσημείωνενδιαφέροντος



Τρόποιχωροθέτησηςδενδροστοιχιών(ενδεικτικά)

ΠράσινοςδιάδρομοςοδούΧέυδεν (μεταξύσταθμούΚΤΕΛστοπεδίο τουΆρεωςκαισταθμούΒικτωρίαςτουηλεκτρικούσιδηρόδρομου)

ΛόφοςΣτρέφη

Λυκαβηττός

ΛόφοςΦιλοπάππου

ΕθνικόςΚήπος

Αγ.Νικόλαος

ΛόφοςΣχιστήςΠέτρα



5.1.5 ΠΜΥ5:ΜητροπολιτικοίΠράσινοιΔιάδρομοι ΔΡΑΣΗ5:ΜητροπολιτικοίΠράσινοιΔιάδρομοι(Κωδ:ΠΜΥ5)


Το2013ηΠεριφέρειαΑττικής,σεσυνεργασίαμετηΣχολήΑρχιτεκτόνωνΜηχανικώντουΕθνικούΜετσόβιου Πολυτεχνείου, υλοποίησαν ερευνητικό πρόγραμμα με τίτλο «ΔιερεύνησηΣτρατηγικών για τη Δικτύωση Αστικών Παρεμβάσεων στοΜητροπολιτικό Κέντρο Αθηνών». Τοαντικείμενο του ερευνητικού έργου περιλάμβανε τον προσδιορισμό, την αξιολόγηση και τηνπροδιαγραφή ενός σύνθετου πλέγματος δράσεων που θα συμβάλλουν στη βελτίωση τωνσυνθηκών κατοίκησης του αστικού χώρου σε στρατηγικά επιλεγμένες περιοχές τουΠολεοδομικούΣυγκροτήματοςτηςΑθήναςκαιειδικότεραστοΜητροπολιτικότουΚέντρο.Τμήμααυτού του σχεδίου αποτελούσε η δημιουργία πράσινων μητροπολιτικών διαδρομών. Οι«πράσινοι» αυτοί διάδρομοι είναι μέρος γενικότερων πολεοδομικών παρεμβάσεων καιαποσκοπούν στο να συνδέσουν το περιαστικό πράσινο με ανοικτούς χώρους στο εσωτερικόδιαφόρων χωρικών ενοτήτων. Ο Πράσινος Διάδρομος 1 από Υμηττό / Αισθητικό ΔάσοςΚαισαριανής/ΜονήΚαισαριανήςέωςΑιγάλεω/ΔιομήδειοςΒοτανικόςΚήπος(Χαϊδάρι)/ΜονήΔαφνίου (μήκος περίπου 18χλμ), έχει μεγάλο τμήμα του εντός του Δήμου Αθηναίων. ΟΔιάδρομοςαυτόςμπορείναχωριστείσεδύοπερίπουίσηςαπόστασηςδιακριτέςενότητες9χλμ.ηκάθεμία:ηπρώτηαπότονΥμηττόέωςτοΛόφοΦιλοπάππου/ΑκρόποληκαιηδεύτερηαπότοσημείοαυτόέωςτοΑιγάλεω.Τμήμααυτούτουπράσινουδιαδρόμουείναιήδηυλοποιημένοςκαιγιααυτόθεωρείταιότιείναιπιοώριμοςσεσχέσημετουςάλλουςδιαδρόμουςπουπροτείνονταιστη μελέτη. Η υλοποίηση ενός τέτοιου πράσινου διαδρόμου ευρείας κλίμακας θα είχεσημαντικότατησυνεισφοράστημείωσητωντοπικώνθερμοκρασιών.

Στόχος Ολοκλήρωσητουμητροπολιτικούδιαδρόμου

Δείκτες Χλμδιαδρόμουπουθαδημιουργηθούν

ΑριθμόςδέντρωνπουθαφυτευτούνΧρήσητουαπότουςκατοίκους


Φάση Μελέτησκοπιμότηταςολοκληρωμένη


Μακροπρόθεσμο

2017-2027


Διευκόλυνσηκίνησηςαερίωνμαζών

Βελτίωσηκλίματοςτωνπεριοχώνπεριμετρικάτουδιαδρόμου


Μείωσηκαταναλισκόμενηςενέργειαςγιαψύξηκατάτηθερινήπερίοδογιαταγειτονικάστοδιάδρομοκτίρια

Ενδεικτικόεύρος Απαιτείταιμελέτη



προϋπολογισμού

Πόροι Ιδίοιπόροι

Περιφερειακοίπόροι






Ηδυσκολία υλοποίησης του εν λόγω εγχειρήματος έγκειται αφενός στην ανάγκη συντονισμούπολλώνφορέων,αλλάκαιστηνέλλειψηωριμότηταςαπόπλευράςτεχνικώνμελετών.Ωστόσο,ηπεραιτέρω διερεύνηση δυνατοτήτων υλοποίησης τουλάχιστον του τμήματος εντός του ΔήμουΑθηναίων, θα μπορούσε να φέρει σημαντικά οφέλη στο Δήμο. Υπεύθυνο για την περαιτέρωαξιοποίησητουπρογράμματοςορίζεταιτοΓραφείοΑνθεκτικότηταςτουΔήμουΑθηναίων.


Περισσότερεςπληροφορίεςγιατοπρόγραμμα:https://www.arch.ntua.gr/resource/4540.ΧάρτηςΠράσινωνΜητροπολιτικώνΔιαδρομώνμεβάσητημελέτητουΕΜΠ



Φωτογραφικήτεκμηρίωση(απόμελέτηΕΜΠ)



5.1.6 ΠΜΥ6:Θεσμοθέτησηκαιαπόκτησηνέωνχώρωνπρασίνου ΔΡΑΣΗ6:Θεσμοθέτησηκαιαπόκτησηνέωνχώρωνπρασίνου(Κωδ:ΠΜΥ6)


α.Θεσμοθέτησηκαιμελέτεςεφαρμογής

Θεσμοθέτησηνέωνχώρωνωςκοινόχρηστοιχώροι,είτεστιςπεριοχέςπουτώραεντάσσονταιστοσχέδιοπόλης,είτεμέσωτηςδιαδικασίαςτροποποίησηςτουεγκεκριμένουρυμοτομικούσχεδίου,σεπεριοχέςήδηενταγμένεςστοσχέδιο.

Για τους παραπάνω χώρους, μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας θεσμοθέτησης, πρέπει ναγίνουν οι απαραίτητες μελέτες (πράξεις εφαρμογής ή πράξεις αναλογισμού), ώστε ναυπολογιστούνοιεκτάσειςπουμπορούνναπεριέλθουνχωρίςκόστοςστηνιδιοκτησίατουΔήμου(οιεκτάσειςαπόεισφοράσεγηήαυταποζημίωση,αντίστοιχα) καιαυτέςγιατιςοποίεςπρέπειπρώτα να αποζημιωθούν οι ιδιοκτήτες. Σε αντίθετη περίπτωση, οι ιδιοκτήτες μπορούν μέσωδικαστικών αποφάσεων, να υποχρεώσουν τη Διοίκηση να προβεί στην άρση της ρυμοτομικήςαπαλλοτρίωσης.

Στην Πολεοδομική Μελέτη που εκπονείται την περίοδο αυτή στην περιοχή του Προμπονά,προβλέπεται η θεσμοθέτηση για Κοινόχρηστου Πρασίνου (ΚΠ) περίπου 5.300τμ (εκτάσεις πουπροέρχονταιαπότηνυποχρεωτικήγιατουςιδιοκτήτες,εισφοράτουςσεγη).

Στηνπεριοχή τουΕλαιώναυπάρχουνπερίπου240.000τμθεσμοθετημένων χώρωνΚΠ, για τουςοποίουςόμωςδενέχειπροχωρήσειηδιαδικασίατηςΠράξηςΕφαρμογής.

Ομοίως,σεόλητηνέκτασητουΔήμουΑθηναίωνυπάρχουνολόκληρεςπεριοχέςήτμήματατους,γιατιςοποίεςδενέχουνπροχωρήσειοιπαραπάνωμελέτεςμεδυσμενήαποτελέσματαγιατουςπολίτες(ΑκαδημίαΠλάτωνοςκαιαλλού).β.Απόκτησηχώρων/αποζημιώσειςΓια να ολοκληρωθεί η διαδικασία απόκτησης (απαλλοτρίωσης) και να καταστεί δυνατή ηυλοποίηση του πολεοδομικού σχεδίου, απαραίτητη προϋπόθεση είναι η αποζημίωση τωνιδιοκτητών, δηλαδή μετά τον καθορισμό τιμής μονάδος αποζημίωσης, η καταβολή του ποσούστουςδικαιούχους.Σεαντίθετηπερίπτωση,οιιδιοκτήτεςμπορούνμέσωδικαστικώναποφάσεων,αλλάκαισύμφωναμε τηνπρόσφατηνομοθεσίαακόμακαιμεαίτηση (υπόπροϋποθέσεις), ναυποχρεώσουντηΔιοίκησηναπροβείστηνάρσητηςρυμοτομικήςαπαλλοτρίωσης.

ΣτοΔήμοΑθηναίωνυπάρχειμεγάλοςαριθμόςαπόθεσμοθετημένουςχώρουςπρασίνου(κάποιοιείναι ήδηδιαμορφωμένοι), τωνοποίωνόμωςηαπόκτηση /αποζημίωσηδεν έχει συντελεστεί.Υπάρχειήδηέναποσοστόαπόαυτούς,πουοιιδιοκτήτεςτουςέχουνκινήσειτιςδιαδικασίεςτηςάρσηςτουχαρακτηρισμούτουςκαιγιακάποιουςμάλιστα,έχειήδηολοκληρωθείηάρση.ΣτονΕλαιώναεκκρεμούν,απότιςήδηκυρωμένεςΠράξειςΕφαρμογής,νααποζημιωθούνγιαΚΠπερίπου18.600τμ.

Επίσης σε όλη την υπόλοιπη Αθήνα εκκρεμούν αποζημιώσεις για εκτάσεις που ομοίως, ενώέχουν εδώ και χρόνια χαρακτηριστεί, δεν έχουν αποζημιωθεί. Ειδικότερα, για μηαποζημιωμένους χώρους, που έχει ήδη γίνει η διαδικασία άρσης και επανεπιβολής τηςρυμοτομικήςαπαλλοτρίωσης,εκκρεμούναποζημιώσειςύψους86.000.000€.



Στόχος Απόκτηση500.000τμνέωνχώρωνκοινόχρηστουπρασίνουμέχριτο2030

Δείκτες Τμνέωνχώρωνπρασίνου

Αριθμόςμελετών

Αριθμόςαποζημιώσεων


Φάση Υπόμελέτη



2017-2030


Αναβάθμισηπεριοχώντηςπρωτεύουσας


300.000.000€-1.000.000.000€



Δ/νσηΔημοτικήςΠεριουσίας

Δ/νσηΟικονομικών


Οι παραπάνω διαδικασίες αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις, ώστε καταρχήν, ναυλοποιηθούν ως κοινόχρηστοι, χώροι που ο σημερινός σχεδιασμός της πόλης θεωρείαπαραίτητουςγιατηνλειτουργίααυτή,ενώαντιθέτως,ηαπώλειατουςθαεπιβαρύνειτοαστικόπεριβάλλον με επιπρόσθετο οικοδομικό όγκο. Για το λόγο αυτό θα πρέπει να αποτελείπροτεραιότητα η δέσμευση ποσοστού 2%, του ετήσιου προϋπολογισμού του Δήμου γιααποζημιώσεις,ώστεμέσασταεπόμεναχρόνιαναολοκληρωθούνοι εκκρεμείςαπαλλοτριώσειςκαι να γίνει δυνατός ο σχεδιασμός και η απόκτηση νέων χώρων στο μέλλον, σύμφωνα με τιςανάγκεςπουθαπροκύψουν.


ΠολεοδομικήμελέτητουΒΙΟΠΑΠρομπονάπροςεξυγίανση



Εισφορές–αποζημιώσεις–χώροιπρασίνουστηνπεριοχήτουΕλαιώνα



5.1.7 ΠΜΥ7:Δημιουργίανέωνμικρώνχώρωνπρασίνου ΔΡΑΣΗ7:Δημιουργίανέωνμικρώνχώρωνπρασίνου(Κωδ:ΠΜΥ7)


Οαστικός ιστόςτηςΑθήναςέχειπυκνήδόμησηκαιαπουσίαμεγάλωνελεύθερωνχώρωνστουςοποίουςθαμπορούσανναδιαμορφωθούννέεςεκτάσειςπρασίνου.Υπάρχειανάγκηλοιπόνγιαεξεύρεσηάμεσωνκαιμικρούκόστουςλύσεων.ΣτηνΑθήναυπάρχουναρκετάεγκαταλελειμμέναοικόπεδα,τόσοιδιωτικάόσοκαιδημόσια,ταοποίαείναιεπικίνδυναγιατηνυγείακαιασφάλειατωνπολιτώνκαιυποβαθμίζουντοαστικότοπίο,ενώθαμπορούσαννααξιοποιηθούνκαιγιατηναναβάθμισητηςποιότηταςζωήςτηςγειτονιάςκαιγιατηνεπιτυχήμείωσητωνθερμοκρασιώντηςπόλης.

Το 2012, μετά από εισήγηση των αρμόδιων του Τμήματος Περιβάλλοντος της Δ/νσηςΚοινοχρήστων Χώρων, εγκρίθηκε από το Δημοτικό Συμβούλιο με την υπ.αριθμ. 803/2012πρόγραμμα για μετατροπή εγκαταλελειμμένων οικοπέδων σε προσωρινούς χώρους πρασίνου-αναψυχής-αστικής καλλιέργειας. Βασικό χαρακτηριστικό του προγράμματος είναι η ενεργόςσυμμετοχή τωνπολιτών οι οποίοι, θααναλάβουν τησυντήρηση του χώρουπρασίνουπουθαδημιουργηθεί από το Δήμο και η εξασφάλιση ότι οι χώροι δεν θα χαρακτηριστούν ως«κοινόχρηστο πράσινο», γεγονός που θα λειτουργήσει αποτρεπτικά για την παραχώρησηεγκαταλελειμμένων οικοπέδων από τους ιδιοκτήτες τους. Σε γειτονιές της Αθήνας έχειπαρατηρηθείοικάτοικοιναμετατρέπουνμεδικήτουςπρωτοβουλίαεγκαταλελειμμέναοικόπεδασε χώρους πρασίνου, όπως για παράδειγμα η κατάληψη και η δημιουργία του πάρκουΝαυαρίνου, από την πρωτοβουλία κατοίκων Εξαρχείων το 2009. Απευθυνόμενος ο Δήμος σεαντίστοιχες πρωτοβουλίες κατοίκων, μπορεί να επιτύχει την ανάμειξη των κατοίκων στοεγχείρημακαιστησυντήρησητωνχώρωνπρασίνου.Ημόχλευσηλοιπόντουπρογράμματοςείναιαπαραίτητη, όπως απαραίτητη είναι και η ταξινόμηση των χώρων με βασικό κριτήριο τηνξεκάθαρη (ή σχεδόν) ιδιοκτησία, αλλά και το χωρικό εντοπισμό οικοπέδων, με έμφαση στιςπεριοχές που αναμένεται να έχουν πρόβλημα με την άνοδο των θερμοκρασιών ή σε περιοχέςόπουυπάρχειελάχιστοπράσινο(πχ7ηΔΚ).Μέσαστο2017υλοποιείταιπιλοτικάστηνσυμβολήΞούθουκαιΒερανζέρου(1ηΔΚ)έναςτέτοιοςμικρόςχώροςπρασίνουμετηνσυμβολήτοπικώνομάδων.Τοοικόπεδοείναιγύρωστα800τμκαιηδιαμόρφωσήτουσεπράσινοθαπεριλαμβάνειένανμικρόλαχανόκηποέτσιώστεναυπάρχειλόγος/τρόποςσυμμετοχήςτωνκατοίκων.

Στόχος Δημιουργία2τουλάχιστονχώρωνπρασίνουταεπόμενα2χρόνια

Δείκτες Αριθμόςοικοπέδωνπουαξιοποιούνται

Αριθμόςεμπλεκομένωνφορέων/πολιτώνπουσυμμετέχουν




Αριθμόςχρηστών


Φάσηέργου Υπόδιερεύνηση


Βραχυπρόθεσμο

2017-2019


Ευαισθητοποίησητωνπολιτών


Ενίσχυσητηςκοινωνικότητας


100.000€






ΕπισυνάπτεταιωςΠαράρτημα το εν λόγωΠρόγραμμα.Ως πρώτο βήμα πρέπει να θεωρηθεί οεντοπισμόςκαιηπροτεραιοποίησηοικοπέδωνπουθαμπορούσανναενταχθούνστοπρόγραμμα,καθώς και η εμπλοκή των Δημοτικών Κοινοτήτων για τη συζήτηση με τις τοπικές ομάδεςκατοίκων.


• Δημοτικό Πρόγραμμα Μετατροπής Εγκαταλελειμμένων Οικοπέδων σε ΠροσωρινούςΧώρουςΠρασίνου-Αναψυχής-ΑστικήςΚαλλιέργειας



ΠεριοχήπάρκουΝαυαρίνου,2009 ΠάρκοΝαυαρίνου,2015



5.1.8 ΠΜΥ8:ΠάρκαΤσέπης

ΔΡΑΣΗ8:ΠάρκαΤσέπης–PocketParks(Κωδ:ΠΜΥ10)


Τα Πάρκα Τσέπης είναι μικρής κλίμακας υπαίθριοι χώροι πρασίνου, που δημιουργούνται σεχώρους τουαστικού ιστού, οι οποίοι παραμένουναναξιοποίητοι. Ταπάρκα τσέπηςπέραν τωνθετικώνεπιδράσεωνπουέχουνστοεπίπεδοτηςγειτονίας,τόσογιατουςκατοίκουςόσοκαιγιατο περιβάλλον και τη μείωση των αστικών θερμοκρασιών, μπορούν να λειτουργήσουν και ωςσυνδετικοίκρίκοιάλλωνμεγαλύτερωνχώρωνπρασίνουμέσαστηνπόλη(ενισχύονταςτηνέννοιατου«πράσινουδιαδρόμου»),καθώςκαιωςχώροιαπορρόφησηςομβρίων(κήποιβροχής).Γιατηγειτονιά, ταπάρκααυτάμπορούνμεάμεσοτρόπονακαλύψουντηνανάγκητωνκατοίκωνγιαχώρους πρασίνου και αναψυχής, ενισχύοντας και τους δεσμούς μεταξύ των κατοίκων τηςπεριοχής.Ιδιαίτεραεάνδημιουργηθούνχώροιστάσης–συνάθροισηςγιατουςηλικιωμένουςκαιπαιχνίδιαγιαπαιδιά,οιχώροιαυτοίμπορούνναλειτουργήσουνωςπόλοςέλξηςτωνκατοίκωνκαινασυμβάλουνστηναναβάθμισητηςζωήςτηςγειτονιάς.Γιατηδημιουργίαπάρκωντσέπηςθαμπορούσε να αξιοποιηθεί το Δημοτικό Πρόγραμμα Μετατροπής Εγκαταλειμμένων Οικοπέδωντου2012,αλλάκαιμίαπρώτηαποτίμησηπιθανώνχώρωνπουέχειγίνειαπότηΔ/νσηΠρασίνου,μεαντίστοιχεςπροτάσειςαπό τηΔ/νσηΚοινοχρήστωνΧώρων.Πάρκα-τσέπηςυπάρχουν καισεάλλεςπεριοχέςτηςΑθήναςπουέχουνόμωςστηθείμειδιωτικήπρωτοβουλία.Ησυμμετοχήτωνπολιτών είναι ιδιαίτερα σημαντική και στην περίπτωση των πάρκων τσέπης, καθώς η“υιοθέτηση”τουχώρουαπότηγειτονιάμπορείναλειτουργήσειευεργετικάγιατηβιωσιμότητατουχώρου.

Στόχος 1πάρκοτσέπηςανάδημοτικήκοινότητα

Δείκτες Τετραγωνικάμέτραπρασίνου

Ωφελούμενοςπληθυσμός,αριθμόςχρηστών




Φάση Πιλοτικήεφαρμογή



2017-2020

Οφέλη Βελτίωσημικροκλίματος

Ενδυνάμωσητηςγειτονιάς


-




ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις Δ/νσηΠρασίνουκαιΑστικήςΠανίδας


Δ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος



Η χωροθέτηση των πάρκων τσέπης θα γίνει με βάση τους χάρτες GIS του ΓραφείουΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςπουαναδεικνύουντιςπεριοχέςμεπολυεπίπεδαπροβλήματασε συνεργασία με τη Δ/νση Πρασίνου, τη Δ/νση Οδοποιίας, Αποχέτευσης και ΚοινοχρήστωνΧώρωνκαιτηΔ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος.


Προτεινόμενη εφαρμογή πάρκων τσέπης σε διεύρυνση πεζοδρομίων (έγγραφο με Α.Π.261762/30.06.2014τηςΔ/νσηςΚοινοχρήστωνΧώρων)



5.1.9 ΠΜΥ9:ΠράσινεςστέγεςΔΡΑΣΗ9:ΠράσινεςΣτέγες(Κωδ:ΠΜΥ7)


Οι στέγες των κτιρίων αποτελούν συνήθως αναξιοποίητο χώρο μέσα στον αστικό ιστό. Ανεξαιρέσεικάποιοςτηντοποθέτησηηλιακώνσυλλεκτώνή/καιτηνεγκατάστασηφωτοβολταϊκώνσυστημάτων, οι στέγες τόσο των ιδιωτικών όσο και των δημοσίων κτιρίων θα μπορούσαν ναδώσουν λύσεις για τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος. Ειδικότερα, η χρήση τους γιαδράσειςπουευνοούντηνβελτίωσητουκλίματοςμέσωφύτευσηςπουλειτουργείκαιθετικάστημείωσηγιαανάγκηςψύξηςκαιθέρμανσηςτωνανώτερωνορόφων(ιδιαίτεραότανπρόκειταιγιακατασκευέςχωρίςθερμομόνωση),καθώςκαιστημείωσητωνθερινώνθερμοκρασιώντηςπόλης.Έχοντας κάνει ήδη θετικά βήματα, ο Δήμος Αθηναίων κατά την προηγούμενη προγραμματικήπερίοδο (ΕΣΠΑ2007-2013), με την χρήση κοινοτικώνπόρων, ολοκλήρωσε την εγκατάσταση13πράσινωνστεγώνσεδημόσιασχολείατουΔήμουΑθηναίων.

ΗαξιοποίησητωνδωμάτωνγιαεγκατάστασησυστημάτωνΑΠΕθαήτανκαλόναυλοποιείταισεσυνδυασμό με φύτευση, προς αποφυγή της υπερθέρμανσης του αέρα γύρω τους από τουςηλιακούςσυλλέκτεςκαιταφωτοβολταϊκάπανέλα.

Ο Δήμος πρέπει να επεκτείνει τη φύτευση των δωμάτων και σε άλλα δημοτικά κτίρια, σεσυνδυασμό με συστήματα ΑΠΕ. Άλλη μία ιδιαίτερα σημαντική παράμετρος αποτελεί ηεξασφάλισητηςχρήσηςτουςαπότουςχρήστεςτωνκτιρίων.Γιατοσκοπόαυτό,κρίνεταισκόπιμηη ανάπτυξη σχεδίων διαχείρισης των στεγών. Τέλος, ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί στηνενημέρωσητωνπολιτών,ώστεγιατοσυνδυασμότηςστέγηςμεάλλεςχρήσεις,ναεξασφαλίζεταιησυμμετοχήτωνχρηστώνστηδιαχείριση.

Στόχος Δημιουργία30πράσινωνστεγών

Δείκτες Αριθμόςνέωνπράσινωνστεγών

Αριθμόςχρηστών




Χρονοδιάγραμμαυλοποίησης Βραχυπρόθεσμο–Μεσοπρόθεσμο

Αφάση2017-2019,Βφάση2019-2030


Κίνησηπιοψυχρώναερίωνμαζών

Βελτίωσημικροκλίματοςγύρωαπότοκτίριο


Βελτίωσητηςβιοποικιλότητας



Μείωσηκαταναλισκόμενηςενέργειαςγιαψύξηκατάτηθερινήπερίοδογιατουςανώτατουςορόφους


50.000€(2017-2019)–Συντήρησηυφισταμένωνστεγών

2.000.000€-Κατασκευήνέωνφυτεμένωνδωμάτων




Δ/νσηΚτιριακώνΈργων


ΣυνΑθηνά


ΟΔήμοςδιαθέτειήδηεπαρκήεμπειρίααπότηνυλοποίησητουενλόγωπρογράμματος,συνεπώςδεναναμένονται ιδιαίτερεςδυσκολίεςγιατηνεπέκτασητουπρογράμματοςκαισεάλλακτίρια.Ανάλογηεμπειρίαυπάρχεισεπόλειςτουεξωτερικούκαιθαμπορούσενααξιοποιηθεί.

ΕπιπρόσθεταοΔήμοςΑθηναίων,έχειξεκινήσειμίαδημόσιαεκστρατείαμέσωτηςσυμμετοχικήςπλατφόρμας«συνΑθηνά»καιτουΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότητας,πουδικτυώνειμεπρωτοβουλίες πολιτών που πραγματοποιούν «πολυ-κήπους» στο κέντρο της Αθήνας. Μέσωworkshops(εργαστηρίων)οιπολίτεςαποκτούντηναπαραίτητητεχνογνωσία,θέτονταςτιςβάσειςγια την πραγματοποίηση του οράματος της Αθήνας ως κηπούπολη. Η εμπειρία από τηνυλοποίησητουπρογράμματοςπρέπεινααξιοποιηθεί.


- ΟδηγόςΚαλώνΠρακτικώνΔικτύουC40:http://www.c40.org/other/good_practice_guides

- Πρόγραμμα Αξιοποίησης Στεγών – Μελβούρνη (Melbourne Rooftop Project):http://cityofmelbourne.maps.arcgis.com/apps/MapSeries/index.html?appid=5c6bf1fc3f094e418e55eb1bce03953e

- Toronto Eco-Roof Incentive Program: www.toronto.ca/livegreen/ecoroofs (αφορά παροχήκινήτρωνσεκατοίκουςγιαδημιουργίαπράσινωνστεγών)

- PolyGardenCity:http://hybridspacelab.net/el/designlab/%CF%80%CE%BF%CE%BB%CF%85-garden-city/



ΠράσινηστέγησεΔημοτικόΣχολείοστηνΑκαδημίαΠλάτωνος



5.1.10 ΠΜΥ10:Κατακόρυφεςφυτεύσεις ΔΡΑΣΗ10:Κατακόρυφεςφυτεύσεις–πράσινοιτοίχοι(Κωδ:ΠΜΥ8)


Δεδομένης της έλλειψης ελεύθερων χώρων για τη δημιουργία πράσινων υποδομών, μίαεναλλακτική λύση θα μπορούσαν να αποτελούν οι κατακόρυφες φυτεύσεις (κατακόρυφοιπράσινοιτοίχοι).Ηδημιουργίατέτοιωνκατασκευώνμεαναρριχητικάκατάκύριολόγοφυτάήκαιμε τη δημιουργία κατακόρυφων υδροπονικών κήπων, βελτιώνει την ποιότητα τουατμοσφαιρικούαέρα,προστατεύειτακτίριαχωρίςθερμομόνωσηαπότηναπώλειαθερμότηταςκαι συμβάλει στη μείωση της θερμοκρασίας του αέρα σε επίπεδο δρόμου τη θερινή περίοδο(Alexandri,2005).Παρόλααυτά,γιανααποφεύγονταιμεγάλακόστησυντήρησηςηεπιλογήτουφυτικούυλικούπρέπειναταιριάζειστιςσυνθήκεςτηςπόλης.

Πέραν των κατακόρυφων τοίχων παντός είδους κτιρίου, μία άλλη εκδοχή των πράσινωνφυτεύσεων αποτελούν οι περιφράξεις των σχολείων. Μια τέτοια επιλογή, θα αύξανε και τοαίσθημαασφάλειαςμαθητώνκαι γονέων,πέραν των εκπαιδευτικώνωφελειών. Τέτοιεςδομές,μπορούνναδημιουργηθούνκαισε«τυφλούς»τοίχουςγιααποφυγήκιάλλωνδραστηριοτήτων,π.χ.διαφήμιση.Εφαρμογή τέτοιωνφυτεύσεωνέχουνγίνεισεδιάφορεςπεριφράξεις,όπωςγιαπαράδειγμαστηνπλατείαΜάχηςΑναλάτου.

Στόχος Δημιουργία10κατακόρυφωντοίχων(πιλοτικά)

Δείκτες Αριθμόςπράσινωνπεριφράξεων


Προτεραιότητα Χαμηλή(πιλοτικόμέτρο)

Φάσηέργου Υπόδιερεύνηση



2017-2030


Βελτίωσημικροκλίματος

Μείωσηκατανάλωσηςενέργειαςγιαψύξηκατάτηθερινήπερίοδο


150.000€-800.000€Τοκόστοςυλοποίησηςεξαρτάταιαπότηλύση(φύτευσηαναρριχητικώνφυτώνήεγκατάστασηυδροπονικώνσυστημάτων)


ΑρμόδιεςΥπηρεσίες Δ/νσηΠρασίνου



Δ/νσηΚτιριακήςΥποδομής

Δ/νσηΠαιδείαςκαιΔιαΒίουΜάθησης


Καθώς τα οφέλη αφορούν κυρίως τη θερινή περίοδο στα κτίρια, προτεραιότητα θα δοθεί σταδημοτικάκτίριαπουλειτουργούνόλοτοχρόνο(π.χ.δημοτικάιατρεία,λέσχεςφιλίαςκοκ).Λόγωτης χαμηλής ωριμότητας της εν λόγω δράσης και της μη εξοικείωσης με τέτοιες δράσεις,προτείνεταιηπιλοτικήεφαρμογήτουμέτρουσεσχολεία(είτεσετοίχουςείτεσεπεριφράξεις),σεσυνεργασία της Δ/νσης Πρασίνου, Δ/νσης Παιδείας και Δια Βίου Μάθησης και της Δ/νσηςΚτιριακώνΥποδομών,ώστεναεπιλεγούνσχολικάκτίριασεπεριοχέςμεέλλειψηπρασίνουπουεπιβαρύνονται με υψηλές θερμοκρασίες, όπως η 3η ΔΚ, όπου με χαμηλό κόστος μπορεί ναυλοποιηθείτομέτροκαινααξιολογηθείηβιωσιμότητάτου.

Η επιλογή των σχολείων πρέπει να γίνει με τη συμμετοχή και σύμφωνη γνώμη των ΣυλλόγωνΓονέωνκαιΚηδεμόνωνκαιτηςμαθητικήςκοινότητας.

Σχετικόυλικό:

ΑνάλογαέργαμεκάθετουςπράσινουςτοίχουςέχουνεφαρμοστείσεπόλειςόπωςηΒαρκελώνηκαιτοΠαρίσι.

ΈναπολύενδιαφέρονπρόγραμμαεφαρμόζεικαιηπόλητουΣίδνεϊ:http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/vision/towards-2030/sustainability/greening-the-city/green-roofs-and-wallsΑντίστοιχοενημερωτικόοδηγόέχεισυντάξεικαιηπόλητηςΜελβούρνης–σεαπλήγλώσσαγιατουςπολίτεςκαι τιςδράσειςπουμπορούνναυλοποιήσουνγιατηναύξησητουπρασίνουστηνπόλη:http://www.growinggreenguide.org/ΑξιοποίησητηςεμπειρίαςτουπρογράμματοςPolyGardenCity.



Ανάλυσηκόστουςκατακόρυφωνσυστημάτωνφύτευσης:https://www.researchgate.net/publication/270997871_Cost-benefit_analysis_for_green_facades_and_living_wall_systemsΚατακόρυφοςτοίχοςμευδροπονικόσύστημαστηνΑθήνα



5.1.11 ΠΜΥ11:ΑστικέςΚαλλιέργειες

ΔΡΑΣΗ11:ΑστικέςΚαλλιέργειες(Κωδ:ΠΜΥ11)


Ηαστικήκαλλιέργειαάρχισενααναπτύσσεταιέντονατιςτελευταίεςδεκαετίεςκαιαποτελείένατρόπο για παραγωγή προϊόντων από τους κατοίκους των αστικών περιοχών. Ειδικότερα, σταχρόνια της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα, η δημιουργία δημοτικών αστικών λαχανόκηπωνκερδίζει ολοένα έδαφος (π.χ. Δήμος Αγίου Δημητρίου Αττικής, Δήμος Παύλου ΜελάΘεσσαλονίκηςκαιαλλού).Αστικέςκαλλιέργειεςμπορούνναδημιουργηθούνιδιωτικάήδημόσιασε δώματα, εγκαταλελειμμέναοικόπεδα, σεαίθρια κατοικιών, κοινόχρηστους χώρους, χώρουςπρασίνου, βελτιώνοντας τη χρήση του αστικού χώρου. Παράλληλα, η δημιουργία αστικώνκαλλιεργειών ενισχύει τη συλλογικότητα, τη συνεργασία και συμβάλει στην ευαισθητοποίησητωνπολιτών.Είναιεπίσης ιδιαίτεραευεργετικήγιαευάλωτεςομάδεςτουπληθυσμού,όπωςοιάνεργοικαιοιηλικιωμένοι,καιέχειεκπαιδευτικάκαιθεραπευτικάοφέλη.

ΟΔήμοςπιλοτικάέχει ξεκινήσειτηδημιουργίαμικρώνλαχανόκηπωνσε25σχολείακαιστόχοςτηςπαρούσαςδράσηςείναιηεπέκτασητηςδημιουργίαςχώρωναστικήςκαλλιέργειαςσεάλλουςκοινόχρηστουςχώρους,μεενίσχυσητουρόλουτηςγειτονιάς.Οιλαχανόκηποισεσχολείαείναιιδιαίτερης σημασίας, καθώς φέρνουν το παιδί σε επαφή με το πράσινο και το περιβάλλον,βοηθούνστηνανάπτυξηκαλώνδιατροφικώνσυνηθειώνκαιπαράλληλατοαίσθημαευθύνηςγιατηδιατήρησητουκοινόχρηστουχώρου.Αυτήτηνστιγμήυπάρχουνμελέτεςωρίμανσηςγια τηνεπέκτασητουπρογράμματοςσεάλλα120σχολείαπουτοέχουναιτηθεί.

Ο Δήμος επιπλέον μπορεί να υποστηρίξει τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες, στοχεύοντας στηνενεργοποίησητηςκοινωνίαςτωνπολιτών.Γιαπαράδειγμα,οΔήμοςθαμπορούσεναεπιλέγειτοχώροκαιναπροβαίνειστηνκατάλληληπροετοιμασίατου(θέτονταςωςκριτήριοκαιτοχαμηλόρυπαντικό φορτίο στο χώρο αυτό), να συντάσσει κανονισμό λειτουργίας χώρων αστικήςκαλλιέργειας, να αναζητά χορηγίες ή/και δωρεές και να παρέχει σχετική τεχνογνωσία στουςπολίτες. Οι Δημοτικές Κοινότητες πρέπει να έχουν ενεργό ρόλο για την ενημέρωση και τησυζήτηση με τους κατοίκους, ώστε να επιλεγούν από κοινού χώροι που θα μπορούσαν ναφιλοξενήσουναστικούςλαχανόκηπους.Οιδράσειςσεαυτότομέτροαφορούνσυνεπώς:α)τηνεπιλογή χώρων (στέγες, κοινόχρηστους χώρους) που θα μπορούσαν εναλλακτικά ναχρησιμοποιηθούνκαιβ)δράσειςενημέρωσηςστηνκοινότητα.

Στόχος 120σχολικάκηπάριαμέχριτο201910στρ.αστικήςκαλλιέργειαςμέχριτο2025

Δείκτες Ποσότητα(σετμ/στρ)αστικώνκήπων

Αριθμόςχώρωνπουθαδημιουργηθούν

Αριθμόςπολιτώνπουθαεμπλακούν


Φάση Διεύρυνσηπιλοτικήςεφαρμογήςσεσχολεία





2017-2019

Οφέλη Προώθησητηςτοπικήςπαραγωγής

Ευαισθητοποίησηπολιτών

Συμμετοχήπολιτώνσεδιατήρηση/διαχείρισηχώρωνπρασίνου


200.000ευρώγιατα120σχολικάκηπάρια


Ευρωπαϊκάπρογράμματα





ΕργαστήριΒιώσιμηςΔιατροφικήςΠολιτικήςΔήμουΑθηναίων



Αντίστοιχο πρόγραμμα έχει εφαρμόσει με μεγάλη επιτυχία η πόλη του Παρισιού (βλ.http://www.parisculteurs.paris/) καιθαμπορούσενααποτελέσειοδηγόγια τηνυλοποίηση τηςπροτεινόμενηςδράσηςστοΔήμοΑθηναίων.ΣτηΜεγάληΒρετανίαοθεσμόςτωναστικώνκήπων(allotment garden) υπάρχει από τις αρχές της βιομηχανικής επανάστασης και είναι ακόμα μιαδημοφιλήςπρακτικήτωνκατοίκωντωνπόλεων.ΦωτογραφίααπόεφαρμογήτωναστικώνλαχανόκηπωνσεσχολείατουΔ.Α.



5.1.12 ΠΜΥ12:Εξοικονόμησηνερούστουςκοινόχρηστουςχώρους

ΔΡΑΣΗ12:Εξοικονόμησηνερούστουςκοινόχρηστουςχώρους(Κωδ:ΠΜΥ12)


Ηδιαχείριση του νερού για τηνάρδευση τουαστικούπράσινου είναι σημαντική, τόσο για τηνεξοικονόμηση του νερού, όσο και για τη διατήρηση του αστικού πρασίνου σε περιόδουςλειψυδρίας.Ηχρήσηπόσιμουνερού,μέσωτουδικτύουτηςΕΥΔΑΠ,γιατηνκάλυψητουσυνόλουσχεδόντωναρδευτικώναναγκώντουπρασίνουτηςπόλης,είναιμείζονζήτημα,δεδομένουότι:

- αυξάνειυπέρογκατοκόστοςσυντήρησηςτουπρασίνουκαι

- προκαλεί μεγάλο ζήτημα σχετικά με την ορθή και αειφόρο διαχείριση των διαθέσιμωνπόρων.

Θα πρέπει λοιπόν άμεσα να διερευνηθούν σχολαστικά πιθανές λύσεις για τη μείωση τουποσοστούαυτούμέσωτωνπαρακάτωενδεικτικώνδράσεων:

- χρήση γκρίζων νερών για την άρδευση των κοινόχρηστων χώρωνπρασίνου, βάσει τουπιλοτικούσυστήματοςεπανάχρησηςύδατοςσεδημοτικάκτήρια,(πρόβλεψηστοΣΟΑΠ)

- εκμετάλλευσητωνυπαρχουσώνγεωτρήσεων

- συλλογήβρόχινουνερούκ.α.

Επίσης, θα πρέπει να εξετασθούν οι τρόποι ψηφιοποίησης των δεδομένων της χρήσηςαρδευτικούνερού.ΟδήμοςΑθηναίωνέχεισυνάψει(2017)σύμφωνοσυνεργασίαςμετηνΕΥΠΑΠγιατηνκαταμέτρησηκαιαξιολόγησητουγαλάζιουαποτυπώματόςτου,ενώεπίσηςσχεδιάζειμιαπιλοτικήδράσηστοπλαίσιοερευνητικούπανεπιστημιακούπρογράμματοςπάλιμετηνΕΥΔΑΠγιαεγκατάστασημονάδαςεπεξεργασίαςλημμάτωνγιατηνάρδευσηδημοτικούχώρουπρασίνου.

Είναισημαντικό,στοπλάνοσυντήρησηςτωνπράσινωνυποδομών(δράση1)ναληφθούνυπόψηκιαυτέςοιπαράμετροιγιατηνάρδευση.

ΣτηνπαρούσαφάσηταμόναπαραδείγματαεναλλακτικήςάρδευσηςείναιοΕθνικόςΚήπος,πουαρδεύεταιαπότουδραγωγείοτουΑγ.Θωμά,σεόλητουτηνέκταση,καιηνέαδενδροστοιχίαστηνοδόΛουκάρεως,πουαρδεύεταιαπόυπόγειαύδατα.

Πιλοτικάμπορείναεφαρμοσθείηεπεξεργασίανερούαπόκάποιακτίριαμεσύστημαοριζόντιωνκαικατακόρυφωνκαλαμώνωνστιςπεριοχέςνέωνχώρωνπρασίνου(δράση2).

Στοπλαίσιοαυτό,προκειμένουναενισχυθείηάρδευσημεμηπόσιμονερόείναισημαντικόνααναβαθμισθούνταυπάρχοντααντλιοστάσια(ΠίνακεςInverter–εγκατάστασηοργάνωνελέγχουκαι αυτοματισμού σε όλα τα αντλιοστάσια), να γίνει εγκατάσταση νέων αντλητικώνσυγκροτημάτων, όπου απαιτείται, κατασκευή δεξαμενών και διασύνδεση αυτών με τις πηγέςτροφοδοσίας (γεωτρήσεις – πηγάδια κλπ ), με παράλληλη κατασκευή του κεντρικού δικτύουάρδευσης(συνολικούμήκουςπερίπου55.000μέτρων),κατασκευήΦρεατίωνΕλέγχουάρδευσης(Φ.Ε.Α.) με τοναπαραίτητο εξοπλισμό ελέγχου και αυτοματισμούμέχρι το δευτερεύωνδίκτυοάρδευσης, εγκατάσταση κεντρικού συστήματος ελέγχου όλων των πηγών και δυνατότηταελέγχουτηςάρδευσηςόλωντωνχώρων.



Στόχος Μείωση50%πόσιμουνερούγιαάρδευση

Δείκτες ΌγκοςπόσιμουνερούπουχρησιμοποιείταιγιαάρδευσηΣύνδεσηγεωτρήσεωνΌγκοςνερούαπόγεωτρήσειςκαιυπόγειανεράΌγκοςνερούπουσυλλέγεταιαπότηβροχή

Όγκοςνερούπουεπαναχρησιμοποιείται

Προτεραιότητα Χαμηλή




2017-2030

Οφέλη Εξοικονόμησηνερού

ΟρθήδιαχείρισηπόρωνΠροώθησηαρχώνκυκλικήςοικονομίας


10.000.000€





Σε κτίρια του δήμου μπορεί να γίνει συλλογή βρόχινου νερού αλλά και επανάχρηση γκρίζωννερών,αλλάκαισεκτίριαιδιωτώνμπορείναδίνεταιεπιβράβευσηγιααντίστοιχεςπρωτοβουλίες.




5.1.13 ΠΜΥ13:Εξοικονόμησηφυσικώνπόρων

ΔΡΑΣΗ13:Αξιοποίησηφυτικούυπολείμματος(Κωδ:ΠΜΥ13)


Τα υποπροϊόντα αστικού πρασίνου, αντί να καταλήγουν στις χωματερές, μπορούν ναμετατρέπονται είτε σε χούμο, τροφοδοτώντας έτσι με θρεπτικά συστατικά το αστικό πράσινο,είτεσεστοιχείακαύσης,δρώνταςέτσικυκλικάκιόχιγραμμικά.

Γιατηναξιοποίησητωνφυτικώνυπολειμμάτωνωςχούμοαπαιτείταιειδικόςεξοπλισμός(ειδικόςκλαδοθρυμματιστής, αρπάγη, ταινία μεταφοράς σε ειδικό χώρο απόθεσης, αναδευτήρας), τονοποίοπρέπειναπρομηθευτείοΔήμος.

Παράλληλα, για τα ιδιωτικά φυτικά υπολείμματα, θα πρέπει να τοποθετούνται και κάδοικομποστοποίησης, το προϊόν των οποίων ο Δήμος μπορεί να χρησιμοποιεί ως χούμο στιςφυτεμένεςπεριοχέςτου.Εκτός αυτού, λόγω της οικονομικής κρίσης, όλο και περισσότερα νοικοκυριά στρέφονται σεχρήσηεναλλακτικώνμορφώνθέρμανσηςμεκαύση(είτεμεεστίεςείτεμεσόμπες).Παρόλααυτά,λόγω της καύσης υλικών που περιέχουν προσμείξεις και δεν ενδείκνυνται για χρήσηως μέσοθέρμανσης,στηνΑθήναέχεικάνειτηνεπανεμφάνισητουτοφαινόμενοτηςαιθαλομίχληςκατάτους χειμερινούς μήνες. Μέρος των φυτικών υπολειμμάτων του Δήμου θα μπορούσε νααξιοποιηθείγιαπαραγωγήπέλλετ,προωθώνταςέτσιτηβιώσιμηχρήσητηςβιομάζαςωςκαύσιμογια θέρμανση έναντι κακής ποιότητας ξύλου. Τα πέλλετ θα μπορούσαν να τροφοδοτούνευάλωτες ομάδες του πληθυσμού, π.χ. άνεργους, ανθρώπους με χαμηλά εισοδήματα πουαδυνατούννακαλύψουντιςενεργειακέςτουςανάγκες.Επιπλέον, σε στάδιο επεξεργασίας βρίσκεται πιλοτικό σχέδιο συστήματος συμπαραγωγήςηλεκτρισμού και θερμότητας μικρής κλίμακας (από πέλλετ) και της ταυτόχρονης χρήσης τουπαραγόμενουδιοξειδίουτουάνθρακαγιατηνανάπτυξητωνφυτών (οεμπλουτισμόςτουαέραενόςθερμοκηπίουμεδιοξείδιο τουάνθρακαδιεγείρει τηνανάπτυξηκαι τηνεξέλιξησχεδόνσεόλαταφυτά).

Στόχος Αξιοποίηση100%τωνφυτικώνυπολειμμάτων

Δείκτες Ποσότητα(kg)φυτικούυπολείμματοςπουαξιοποιείται

Μείωσηφυτικούυπολείμματοςπροςταφή





2017-2030

Οφέλη Βελτίωσηποιότηταςτουαέρα

Προώθησηαρχώνκυκλικήςοικονομίας

Μείωσηεκπομπώναερίωνθερμοκηπίου




-





Βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη, σε συνεργασία με το ΕΜΠ, για τη βέλτιστη αξιοποίηση τωνπροϊόντωνκλάδευσηςκυρίωςωςπροςτηνπαραγωγήενέργειας.Το2014οΔήμοςδιέθεσεδωρεάν350κάδουςοικιακήςκομποστοποίησης,χωρητικότητας310lt,στουςδημότεςκαιστασχολεία,γιαμείωσητωναστικώναπορριμμάτωνκαιγιαμετατροπήαυτήςτηςγραμμικήςεκροήςτηςπόληςσεκυκλική.Η Διεύθυνση Κοινωνικής Αλληλεγγύης και Υγείας ήδη υλοποιεί το πρόγραμμα ΤΕΒΑ μεαντικείμενοτηνπαροχήβασικήςυλικήςσυνδρομής(τρόφιμα),τοσύστημαδιανομήςτουοποίουθαμπορούσεπιθανάναχρησιμοποιηθείκαιγιατηδιανομήβιομάζας.



5.1.14 ΠΜΥ14:ΜπλεΔιάδρομοι ΔΡΑΣΗ14:ΜπλεΔιάδρομοι(Κωδ:ΠΜΥ14)


Ηενσωμάτωσηστοιχείωννερούστοσχεδιασμότηςπόληςέχειπολλαπλάοφέλη:βελτίωσητουμικροκλίματοςτηςπεριοχής,τωνσυνθηκώνθερμικήςάνεσηςστουςυπαίθριουςαστικούςχώρουςκατάτηδιάρκειατηςθερινήςπεριόδουκαι-μετονκατάλληλοσχεδιασμό-στηνπροστασίααπόπλημμυρικά επεισόδια. Το μέγεθος της επίδρασης του νερού στο μικροκλίμα καθορίζεται απότηνταχύτητατουανέμουστηνπεριοχήκαθώςκαιαπότιςδιαστάσειςτηςυδάτινηςεπιφάνειας.ΣτηνΑθήνα,όπωςαναδεικνύεταικαιαπότημελέτη«ΔιερεύνησηΣτρατηγικώνγιατηΔικτύωσηΑστικώνΠαρεμβάσεωνστοΜητροπολιτικόΚέντροΑθηνών»τουΕΜΠ,υπάρχουνανοικτάρέματαπου θα μπορούσαν με τις κατάλληλες παρεμβάσεις να αξιοποιηθούν και να αναδειχθούνπροσφέρονταςθετικάοφέληγιατοπεριβάλλονκαιτουςκατοίκους.Οιτρειςκύριεςδράσειςγιατηνανάδειξηρεμάτωνθαέπρεπεναεστιάσουν:

- Καθαρισμός - αποκατάσταση - ανάδειξη των ανοιχτών ρεμάτων εντός του ΔήμουΑθηναίων(ΤμήματαΠοδονίφτη-5ηΔΚκαιΠροφήτηΔανιήλ-3ηΔΚ)

- ΑνάδειξηρέματοςκάτωαπότηΦωκίωνοςΝέγρη,κάτωαπότηΜιχαλακοπούλουκαιτουΙλισού στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στη Λ. Συγγρού, με αντίστοιχη δημιουργίαπεζογεφυρών.

- Αξιοποίηση μελέτης ΕΑΧΑ για την πεζοδρόμηση της Βας. Όλγας, η οποία περιλαμβάνειανάδειξηρέματοςτηςαρχαϊκήςκοίτηςτουΙλισού.

Ηδιαμόρφωσηπρέπει να συνδυαστείανόχι μεπεζοδρόμησηήδημιουργία χώρωνπρασίνουπαράλληλα ή γύρω από το στοιχείο νερού με την προσθήκη πεζογεφυρών όπου χρειάζεται,τουλάχιστονμεμεγάλαπεζοδρόμιαμεδεντροστοιχίες.Ειδικάσεπεριοχές τηςΑθήναςπουβρίσκονται σεπαρακμή καιυποβάθμιση, ηαποκατάστασηκαι ανάδειξη κάποιου ρέματος ή ακόμη και μέρος κάποιου ποταμιού θα λειτουργούσε σανμαγνήτηςγιατηνκατοίκησηκαιτηνανάπτυξητηςπεριοχής.

Στόχος Αναβίωση1ρέματος

Δείκτες Τμεπιφανειώννερού

Ωφελούμενοςπληθυσμός

Σχετικήελάττωσητοπικώνθερμοκρασιών,ιδιαίτερατηθερινήπερίοδο

Κυβικάμέτρανερούστοαποχετευτικόσύστηματωνπεριοχώνσεπεριόδουςέντονηςβροχόπτωσης

Προσέλκυσηενδιαφέροντος,κοινωνικήκαιοικονομικήανάπτυξηπεριοχής




Μεσοπρόθεσμο/Μακροπρόθεσμο



2017-2020,2020-30


Μείωσητοπικώνθερμοκρασιών

ΑναζωογόνησητηςγειτονιάςΟικονομικήανάκαμψη–ανάπτυξηπεριοχής


Απαιτείταιηολοκλήρωσητωνσχετικώνμελετών


Ευρωπαϊκάπρογράμματα




Δ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρωνΜετηνσυνδρομήαντίστοιχωνδιευθύνσεωνκαιτμημάτωνΠεριφέρειαςΑττικής


Απαιτείταιησύνταξησχετικώνμελετώνκαιηεξέτασητηςβιωσιμότηταςτέτοιουείδουςέργων.Ηαξιοποίηση προγραμμάτων εντός του χρηματοδοτικού μηχανισμού HORIZON 2020 τηςΕυρωπαϊκής Κοινότητας θα μπορούσε να συρρικνώσει το κόστος μελετών που απαιτούνται.Τέτοιο παράδειγμα πρόσκλησης που θα μπορούσε να αξιοποιηθεί είναι η πρόσκληση SmartCities & Communities (SCC02), στο κομμάτι που αφορά την εφαρμογή λύσεων με φυσικόυπόβαθροστηνπόλη.


ΗμελέτητουΕΜΠέχειεπίσηςενδιαφέρονταστοιχείαγιατηναναβίωσηρεμάτωνεντόςτουΛεκανοπεδίουΑττικής.ΣχετικόυλικόαπότηνΕιδικήΓραμματείαΥδάτωντουΥΠΕΚΑ.



5.1.15 ΠΜΥ15:Σιντριβάνια ΔΡΑΣΗ15:Σιντριβάνια(Κωδ:ΠΜΥ15)


Μίασημαντικήιδιότηταπουφέρειτονερόείναιότιεμφανίζεισημαντικάμικρότερηεπιφανειακήθερμοκρασία σε σχέση με άλλα υλικά του αστικού χώρου, καθώς έχει μεγαλύτερηθερμοχωρητικότητα, ανακλαστικότητα και ικανότητα εξάτμισης. Οι πιο συνήθεις μορφέςστοιχείωννερούσεμιαπόληείναιτασιντριβάνιακαιενγένειοικατακόρυφεςεπιφάνειεςνερούόσο και οι οριζόντιες επιφάνειες. Σε κάθε περίπτωση, η χρήση του νερού που αποτελεί έναπολύτιμοφυσικόπόροπρέπειναγίνεταιμεσύνεση,καθώςκαιμεσωστήσυντήρησητωνόποιωνπαρεμβάσεων.

Ο Δήμος Αθηναίων διαθέτει ένα εκτενές δίκτυο σιντριβανιών – περίπου 50 τον αριθμό, πουμπορούνενδυνάμειναδιαδραματίσουνσημαντικόρόλοστηβελτίωσητωνσυνθηκώνθερμικήςάνεσης των πολιτών. Τα τελευταία χρόνια ο Δήμος Αθηναίων αντιμετώπιζε διάφορα θέματασχετικάμετησυντήρησητωνλεκανώντωνδεξαμενών,μεαποτέλεσμασεκάποιεςπεριπτώσειςτα σιντριβάνια να έχουν επιχωματωθεί, σε άλλες να προκαλούνται εστίες για έντομα απόλιμνάζοντανερά,μεαποτέλεσμαναακυρώνονταιοιθετικέςιδιότητεςτουτρεχούμενουνερού.Ηχρήση νέων τεχνικών, που απαιτούν λιγότερη συντήρηση, θα μπορούσε να δώσει μια σχετικήεπίλυσησετέτοιαθέματα.Ιδιαίτερηέμφασηπρέπεισυνεπώςναδοθείσεδύοδράσεις:

• Συντήρησητωνυφιστάμενωνσιντριβανιών

• Τοποθέτησηνέωνσιντριβανιών,όπουκρίνεταιαπαραίτητο

Στόχος Συντήρησηυφιστάμενωνυποδομών100%

Δείκτες Αριθμόςσιντριβανιώνπουσυντηρούνται

Νέασιντριβάνιαπουδημιουργούνται/επαναλειτουργούν


Φάση Εφαρμογή



2017-2019



Βελτίωσηαστικούτοπίου


50.000€ετησίωςησυντήρηση


ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις Δ/νσηΗλεκτρολογικού





Μεβάσητηναξιολόγησητηςυφιστάμενηςκατάστασηςαλλάκαι τηνπρότερηεμπειρίααπότησυντήρηση των σιντριβανιών, πρέπει να εξασφαλίζεται κάθε χρόνο η ορθή λειτουργία τους.Παράλληλα,θαπρέπεισεσυνδυασμόμεταδεδομέναπουδιαθέτειτοΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςγια τιςπεριοχέςόπουεντοπίζονταιοιυψηλότερεςθερμοκρασίες,όσοκαι ταστοιχεία του ευάλωτου πληθυσμού, να εξεταστεί η πύκνωση του δικτύου σε συγκεκριμένεςπεριοχές.


ΧαρακτηριστικάσιντριβάνιατουΔήμουΑθηναίων:ΟδόςΒουκουρεστίου(Φώτο:ΓιώργοςΑποστολόπουλος)

ΠλατείαΣυντάγματος(photocredit:Shutterstock):



ΠλατείαΑιγύπτου:



5.2 Άξονας2:ΔομημένοΠεριβάλλον ΤοδομημένοπεριβάλλοντηςΑθήνας,όπωςπροαναφέρθηκε,χαρακτηρίζεταιαπόέλλειψηχώρουγια τους πεζούς κι έλλειψη πρασίνου. Οι γεωμετρίες που σχηματίζονται μεταξύ των υψηλώνκτιρίωνκαιτωνστενώνδρόμωνδενβοηθούνστηνκίνησητουαέρα,μεαποτέλεσμαηπόληναμην αερίζεται με ικανοποιητικό βαθμό, ιδιαίτερα στα επίπεδα του δρόμου. Εκτός αυτού, ταυφιστάμεναυλικάτωνκοινόχρηστωνχώρωντηςπόληςβοηθούνστηναύξησητωνθερμοκρασιώντης, καθώς χαρακτηρίζονται από χαμηλή ανακλαστικότητα στην ηλιακή ακτινοβολία, ενώ τοχαμηλό πορώδες τους συμβάλει στη φόρτιση του δικτύου των ομβρίων και την εμφάνισηπλημμυρικώνεπεισοδίωνκατάτηνπερίοδοισχυρώνβροχοπτώσεων.Είναισημαντικόλοιπόν τοδομημένοπεριβάλλον τηςΑθήνας νααλλάξει, βάσει τωνπαρακάτωκριτηρίων:

• Προτεραιότηταστονπεζό• Υποβοήθησητηςκίνησηςτωναερίωνμαζών• Αντικατάσταση των επιφανειακώνυλικώνμευλικάμε ιδιότητες ικανές ναμειώνουν τις

επιφανειακές θερμοκρασίες της πόλης ή/και να παράγουν ενέργεια, αλλά και νααπορροφούνβρόχινονερό.

• Σκίασηεκτεθειμένωνεπιφανειώνστηνάμεσηηλιακήακτινοβολίατηθερινήπερίοδο.Σεαυτότοπλαίσιο,ηπεζοδρόμησηθεσμοθετημένων,μηυλοποιημένωνπεζόδρομωντηςΑθήναςθαδώσειπροτεραιότηταστονπεζό,θαμειώσειτιςθέσειςστάθμευσης,μεαποτέλεσματημείωσητης χρήσης του αυτοκινήτου στο κέντρο και τη χρήση εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης(ποδήλατο,περπάτημα,ΜέσαΜαζικήςΜεταφοράς).Παράλληλα, η χρήση υλικών που μειώνουν τις αστικές θερμοκρασίες και βοηθούν στονεμπλουτισμότουυπόγειουυδροφόρουορίζοντα(ψυχράυλικάμεαρμούς,πορώδηυλικάκοκ),ηφύτευσηκαιησκίαση,ιδιαίτερασεχώρουςκίνησηςκαιστάσης,τόσοστουςνέουςπεζόδρομους,όσοκαισεαναπλάσειςπλατειώνκαιανακατασκευέςδρόμωνκαιπεζοδρομίωνθασυμβάλειστομετριασμό του φαινομένου θερμικής νησίδας, με θετικά αποτελέσματα στην κατανάλωσηενέργειαςγιαψύξηκαιστηνυγείατωνδημοτώνκαιεπισκεπτών.Ένασημαντικόκριτήριοπουπρέπειεπίσηςναλαμβάνεταιυπόψηστηνεπιλογήδομικώνυλικώνείναι η ενσωματωμένη τους ενέργεια, προκειμένου να μειωθεί η συνολική κατανάλωσηενέργειαςκαιεκπομπώνδιοξειδίουτουάνθρακααπότοΔήμοκαθώςκαιηεπανάχρησηυλικώνπου πληρούν τις επιθυμητές θερμοφυσικές ιδιότητες. Ο υπολογισμός της ενσωματωμένηςενέργειαςκάθετεχνικούέργουκιηαναγωγήτουανάτμθααποτελείένασημαντικόκριτήριογιατηνεπιλογήυλικώνμεχαμηλήενσωματωμένηενέργειαστοδομημένοπεριβάλλον.Σε έργα όπου έχουν τοποθετηθεί ψυχρά υλικά (π.χ. πλατεία Μάχης Αναλάτου), πρέπει ναμετρηθείηανακλαστικότητακαιηικανότηταεκπομπήςτους,εργαστηριακά,γιαναεκτιμηθείτοκατά πόσο διατηρούνται οι ιδιότητες αυτές των υλικών σε βάθος χρόνου. Σε κάθε υλικό



τεχνολογικής ευφυΐας θα πρέπει να γίνεται παρακολούθηση της μεταβολής με το χρόνο τωνιδιοτήτων για τις οποίες επιλέγεται από τις Τεχνικής Υπηρεσίες του Δήμου, σε συνεργασία μεαντίστοιχαεργαστήρια,προκειμένουνααξιολογείταιεάντουλικόαυτόσυνεχίζειναπληροί τακριτήριαβάσειτωνοποίωνέχειεπιλεχθείκιανθασυνεχισθείηχρήσητουήόχι.Τέλος,ηπροσπάθειααερισμούτηςπόληςείτεμεπαρεμβάσειςσεπολεοδομικάχαρακτηριστικά(ΣυντελεστήΔόμησης,ιδεατόστερεόκοκ)ήμετοσχεδιασμόκοινόχρηστωνχώρωνθαβελτιώσειτιςσυνθήκεςυγιεινήςστηνπόληκαιθαβοηθήσειστημείωσητωνθερμοκρασιώντης.Σεαυτότονάξοναδίνεταιπροτεραιότητασευλικάνέωντεχνολογικώνκαιιδιαίτερασευλικάμεμεγάλη ανακλαστικότητα στην ηλιακή ακτινοβολία και ικανότητα εκπομπής στην υπέρυθρηακτινοβολία (ψυχρά υλικά), σε πορώδη υλικά (τα οποία βοηθούν επίσης και στη μείωση τωνομβρίωναπορροής),στησκίασητουδομημένουπεριβάλλοντοςκαθώςκαιστηνκίνησητουαέρα.



5.2.1 ΔΠ1:ΝέεςΠεζοδρομήσεις Δράση16:Δημιουργίανέωνπεζοδρόμων(Κωδ:ΔΠ1)


Βάσει τωνστοιχείωνπουδιατηρείηΔιεύθυνσηΣχεδίουΠόλεως&ΑστικούΠεριβάλλοντοςστοΔήμοτηςΑθήναςυπάρχουνπερίπου800θεσμοθετημένοιπεζόδρομοι,απότουςοποίουςκάποιοιδενείναιυλοποιημένοι.

Η θεσμοθέτηση νέων πεζόδρομων και η υλοποίηση των θεσμοθετημένων, μη υλοποιημένωνπεζοδρόμωνσυνάδειμε τουςστόχους τουΔήμουγια τηνπροσαρμογήστην κλιματικήαλλαγή,τόσοόσοναφοράτηςαειφόρουκινητικότηταςστηνπόλη,όσοκαιτηναύξησητουπρασίνουκαιτωνπράσινωνδιαδρομών. Ιδιαίτερηπροτεραιότηταπρέπειναδοθείσεδίκτυαπεζοδρόμωνκαισεπολύστενούςδρόμους.

Σταπλαίσιατηςπιλοτικήςμελέτηςτουεμπορικούτριγώνουαναμένεταιναυλοποιηθείάμεσαηπεζοδρόμηση εννέα θεσμοθετημένων πεζόδρομων. Είναι σημαντικό ο Δήμος να δώσειπροτεραιότηταστηνυλοποίησηκαιτωνυπόλοιπωνθεσμοθετημένωνπεζόδρομωνκαθώςκαιστηθεσμοθέτησηκαιυλοποίησηνέωνπεζοδρόμων,όπουκρίνεταιαναγκαίο.

Στόχος Υλοποίηση30πεζόδρομων

Δείκτες Επιφάνειαπεζοδρόμωνπουυλοποιούνται

Χρήσηαπόκατοίκους


Φάσηέργου

Χρονοδιάγραμμαυλοποίησης Μακροπρόθεσμο

2017-2030

Οφέλη ΒελτίωσηκινητικότηταςπεζώνΕνίσχυσηφύτευσης

Μείωσητωντοπικώνθερμοκρασιών


Ενίσχυσητηςκοινωνικότητας


6.000.000€


ΑρμόδιεςΥπηρεσίες Δ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντοςΔ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρων






ΗΤεχνικήΥπηρεσίατουΔήμουέχειμεγάληεμπειρίαστιςμελέτεςκαικατασκευέςπεζοδρόμων.Είναι απαραίτητη κυκλοφοριακή μελέτη για την αξιολόγηση των θεσμοθετημένων, μηυλοποιημένωνπεζόδρομωνκαθώςκαιγιατηθεσμοθέτησηνέων.


ΠεζοδρόμησηκαινέαδένδραστονκοινόχρηστοχώροτηςοδούΠάφου(Αύγουστος2014)



5.2.2 ΔΠ2:ΨυχράκαιάλλαΒιώσιμαΔομικάΥλικά

ΔΡΑΣΗ17:ΨυχράκαιάλλαΒιώσιμαΔομικάΥλικά(Κωδ:ΔΠ2)


Τα ψυχρά υλικά, είναι δομικά υλικά τα οποία έχουν χαμηλή ανακλαστικότητα στην ηλιακήακτινοβολία (δεν απορροφούν μεγάλα ποσά ηλιακής ακτινοβολίας) και παράλληλα σχετικάυψηλή ικανότητα θερμικής εκπομπής (αποβάλλουν σχετικά εύκολα θερμότητα από τη μάζατους). H χρήση ψυχρών υλικών κατά τις αναπλάσεις των κοινοχρήστων χώρων του ΔήμουΑθηναίων, όπως για παράδειγμα στην πιλοτική παρέμβαση στην περιοχή του εμπορικούτριγώνου,θεωρείταιαπαραίτητηγιατηνθωράκισητηςπόληςέναντιτωνυψηλώνθερμοκρασιών.Στηνενλόγωμελέτη,σεχώρουςπαρέμβασηςεντόςτηςπιλοτικήςπεριοχήςείχεπροδιαγραφείηχρήση ψυχρών και φυσικών υλικών (ψυχροί κυβόλιθοι, μάρμαρο, κεραμικά πλακίδια), μεσυντελεστέςπουπληρούντιςανωτέρωπροϋποθέσεις.

ΣτοΔήμοΑθηναίωνυπάρχουνκάποιοικοινόχρηστοιχώροιόπουέχουντοποθετηθείψυχράυλικά(π.χ. πλατείαΜάχης Αναλάτου), επίσης πορώδη υλικά υψηλής ανακλαστικότητας στην ηλιακήακτινοβολία(π.χ.πλατείαΒαρνάβα,πλατείαΜάχηςΑναλάτου),ενώστόχοςείναιστανέατεχνικάέργαπουαφορούναλλαγήδαπεδόστρωσηςναχρησιμοποιούνταιψυχράκαιπορώδηυλικά.

Τα πορώδη υλικά (π.χ. πατημένο χώμα, πορώδες σκυρόδεμα κοκ), εκτός από χαμηλήανακλαστικότητάτουςστηνηλιακήακτινοβολία,απορροφούνμεγαλύτερεςποσότητεςνερού,σεσχέσημε τασυνήθηδομικά,μεαποτέλεσμαναμειώνουντηθερμοκρασίατουαέρατηθερινήπερίοδο, να εμπλουτίζουν τον υπόγειο υδροφόρο ορίζοντα καθώς και να αποφορτίζουν τοαποχετευτικόδίκτυοαπότηναπορροήομβρίων,κάτιπουμπορείναέχειθετικέςεπιπτώσειςσεπεριόδους ισχυρώνβροχοπτώσεων.Πατημένο χώμα έχει πρόσφατα εφαρμοσθεί στις πλατείαςΜάχης Αναλάτου και Βαρνάβα, παλαιότερα στον περιβάλλοντα χώρο του ΑρχαιολογικούΜουσείου,ενώπρογραμματίζεταιναεφαρμοσθείκαιστονΕθνικόΚήπο.

Ταφυσικά υλικά που αναφέρθηκαν στην μελέτη της πιλοτικής παρέμβασης στην περιοχή τουεμπορικούτριγώνουσυμπληρώνονταιμετοκουρασάνι(κεραμάλευρομευδραυλικέςιδιότητες),που έχει προδιαγραφεί, π.χ. στη μελέτη του κοινόχρηστου χώρου στη συμβολή των οδώνΑδριανούκαιΑγίωνΑσωμάτωνκαθώςκαιμεπλήθοςάλλωνφυσικώνυλικών.Υπό διερεύνηση βρίσκεται η χρήση υλικών αλλαγής φάσης, για δροσισμό των κοινόχρηστωνχώρων τη θερινή περίοδο, αυτοφωτιζόμενων υλικών και άλλων καινοτόμων υλικών πουσυνάδουνμετιςαρχέςτηςαειφορίας.ΗσύνταξηΚανονιστικήςΠράξηςγιαταυλικάπουθαχρησιμοποιούνταιστανέαέργατουΔήμου,μεκριτήριοτηναειφορίατηςπόλης,τημείωσητωνθερμοκρασιώντηθερινήπερίοδο,τημείωσητηςκατανάλωσηςκαιτηςενσωματωμένηςενέργειας,τηναύξησητωνπορώδωνεπιφανειών,θαλειτουργήσειθετικά.

Ταυτόχρονα, θα αποκτούσε ενδιαφέρον η σύνταξη οδηγού για τα έργα του Δήμου όπου θαμπορούσαν να εφαρμοστούν τέτοια υλικά, που θα έχει όμως και συμβουλευτικό/ενημερωτικόρόλογιατουςκατοίκουςτηςπόλης.

Στόχος Χρήσηψυχρώνκαιάλλωνβιώσιμωνδομικώνυλικώνσεόλα



ταδημοτικάέργα

Δείκτες Επιφάνειεςνέωνυλικών

Μετρήσειςτιμώνανακλαστικότηταςκαιικανότηταςεκπομπήςτωνψυχρώνυλικώνπουέχουντοποθετηθεί1χρόνομετάτηνολοκλήρωσητουέργου,3χρόνιακαι5χρόνιαμετά

Σχετικήελάττωσητοπικώνθερμοκρασιών(επιφανειακώνκαιαέρα),ιδιαίτερατηθερινήπερίοδο–αντίστοιχεςμετρήσειςμετιςπεριόδουςμέτρησηςτωνεπιφανειακώνιδιοτήτωντωνυλικών

Ενσωματωμένηενέργειανέωνέργων


Φάση Πιλοτική

Χρονοδιάγραμμαυλοποίησης Βραχυπρόθεσμο/Μεσοπρόθεσμο/Μακροπρόθεσμο

2017-2030



ΠροστασίαπληθυσμούαπόυψηλέςθερμοκρασίεςΜείωσηκατανάλωσηςενέργειαςγιαψύξησταγύρωκτίριαΜείωσητηςενσωματωμένηςενέργειαςτωνέργωντουΔήμου


-

Πόροι Ίδιοιπόροι/Ευρωπαϊκοίπόροιανάπερίπτωση

ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις Δ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρων


Η χρήση ψυχρών υλικών ενδέχεται να ανεβάσει το κόστος των έργων, δεδομένου ότι η τιμήμονάδοςαυτώντωνυλικώνείναιλίγοπιουψηλήαπόάλλασυμβατικάυλικά.Ωστόσο,ταοφέληείναι πολλαπλά και αυτό δεν θα πρέπει να λειτουργεί αποτρεπτικά για τη χρήση των υλικών.Επίσηςη ζήτησηγιαμεγάλεςπρομήθειεςόπωςαυτέςτουδήμουτείνειναέχειωςαποτέλεσματηνμείωσητωντιμών.


- ΜελέτηΔ/νσηςΚοινοχρήστωνΧώρωνγιατηνπιλοτικήπαρέμβασηστηνπεριοχήτουεμπορικούτριγώνου

- ΒιοκλιματικόςΣχεδιασμόςΥπαίθρωνΧώρων-ΟδηγόςΜελετών



Πιλοτικήπαρέμβασηστοεμπορικότρίγωνο–πρότασηΤεχνικώνΥπηρεσιώνΔΑ



5.2.3 ΔΠ3:Στοιχείασκίασης ΔΡΑΣΗ18:ΣτοιχείαΣκίασης(Κωδ:ΔΠ3)


Όπωςήδηαναφέρθηκε,πολύσημαντικήείναιηχρήσηστοιχείωνσκίασηςκατάτοσχεδιασμότωνπαρεμβάσεων στους κοινόχρηστους χώρους. Ενδεικτικές παρεμβάσεις που μπορούν ναεξετάζονται είναι τα στοιχεία που συνδυάζονται μεφύτευση (π.χ. πέργκολα με αναρριχώμεναφυτά),ταστέγαστρα,τατοιχία,κτλ.Ενδυνάμει,ταστέγαστραμπορούνναέχουνκαιάλληχρήση,όπωςπ.χ.σευπαίθριουςχώρουςπάρκινγκ,πουεκτόςαπόπροστασίααπότονήλιο,μπορούνναχρησιμοποιηθούνκαιγιατηντοποθέτησηφωτοβολταϊκώνστοιχείων,ταοποίαμπορούνεπίσηςνα χρησιμοποιούνται και ως συλλέκτες του βρόχινου νερού. Η συνδυαστική χρήση πρέπει ναπροτιμάται,ανείναιδυνατόν.

Επιπρόσθετα,χρήζειιδιαίτερηςπροσοχήςηχρήσηστοιχείωνσκίασηςσεκοινόχρηστουςχώρουςαπό τους ιδιώτες λ.χ. εμπορικά καταστήματα ή καταστήματα υγειονομικού ενδιαφέροντος.Πρέπει να γίνεται ορθή χρήση των στοιχείων αυτών, ώστε να υπάρχει θερμικό όφελος, χωρίςόμως αισθητική υποβάθμιση των κοινόχρηστων χώρων με κακοτεχνίες και αυθαίρετεςκατασκευές.Γιαπαράδειγμα,κατάτησυνήθηχρήσηομπρελών,πρέπειναχρησιμοποιείταιπανίανοικτόχρωμο (αποχρώσεις λευκού ή κίτρινου), ώστε να εξασφαλίζεται προστασία από τηθερμική ακτινοβολία το καλοκαίρι, αλλά και επαρκής φυσικός φωτισμός κατά τη χειμερινήπερίοδο.

Ταστοιχείασκίασηςπουσυνδυάζονταιμεφύτευσηείναιακόμαπροτιμότερακαθώς,εκτόςαπόσκίασηπροσφέρεταικαιεξατμισοδιαπνοήαπόταφυτά,μεαποτέλεσμαμεγαλύτερηελάττωσητωνθερινώνθερμοκρασιών. Έτσι, έχει ενδιαφέρονη τοποθέτησηπεργκολώνσκίασηςμπροστάσε τυφλούς τοίχους, όπως είχε προταθεί και στη μελέτη για την πιλοτική παρέμβαση στοεμπορικό τρίγωνο, καθώς και η αντίστοιχη μετατροπή κάποιων στεγάστρων πουχρησιμοποιούνται στις στάσεις των λεωφορείωνσεπέργκολεςμεφυτά, σεσυνεργασίαμε τηνΕΑΣ.

Στόχος Ενσωμάτωσηστοιχείωνσκίασηςκατάτοσχεδιασμόπαρεμβάσεων

Δείκτες Στοιχείασκίασηςστηνπόλη/Νέεςκατασκευές





Βραχυπρόθεσμο/Μεσοπρόθεσμο/Μακροπρόθεσμο

2017-2030





ΠροστασίαπληθυσμούαπόυψηλέςθερμοκρασίεςΜείωσηκατανάλωσηςενέργειαςγιαψύξησταγύρωκτίρια


-

Πόροι Ιδίοιπόροι/Ευρωπαϊκοίπόροιανάπερίπτωση

ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις Δ/νσηΟδοποιίας,ΑποχέτευσηςκαιΚοινοχρήστωνΧώρων


ΣτιςάδειεςδιακοσμητικώνκαιλοιπώνδιακοσμητικώνστοιχείωνγιατιςθέσειςπουπαραχωρείοΔήμος για ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων, μπορεί να δίνεται κάποια επιβράβευση σε όσουςτοποθετούνψηλάφυτά,πουδημιουργούνσκίασηκαιπροσφέρουνεξατμισοδιαπνοή.

ΟμοίωςμπορείναδίνεταικάποιαεπιβράβευσηαπότοΔήμοστακτίριαπουσκιάζουντοδρόμομεπέργκολεςκαισυντηρούνταφυτάαυτά.


- Μελέτη Δ/νσης Κοινοχρήστων Χώρων, σε συνεργασία με τη Δ/νση Πρασίνου για τηνπιλοτικήπαρέμβασηστηνπεριοχήτουεμπορικούτριγώνου

- ΒιοκλιματικόςΣχεδιασμόςΥπαίθρωνΧώρων-ΟδηγόςΜελετών

- Ενδιαφέρον παρουσιάζει και η πρόταση της Μαδρίτης για εποχικό σκιασμό (seasonalshading)όπουπροτείνεταιηχρήσημημόνιμωνστοιχείωνσκίασηςόπωςστηνπαρακάτωεικόνα:

ΣκίασηπουεπιτυγχάνεταιμεπέργκολασκίασηςμπροστάαπότυφλέςόψειςπουπροτάθηκεστημελέτηπιλοτικήςπαρέμβασηςστοεμπορικότρίγωνοστηνοδόΑγάθωνοςστις12:00,τονΙούνιο(Alexandrietal,2016)



5.2.4 ΔΠ4:Άλλεςπολεοδομικέςπαρεμβάσεις

ΔΡΑΣΗ19:Πολεοδομικέςπαρεμβάσεις(Κωδ:ΔΠ4)


Η ροή του αέρα σε μία πόλη είναι καθοριστικής σημασίας για το τοπικό κλίμα. Σε μίαπυκνοδομημένη πόλη όπως είναι η Αθήνα, η κίνηση του αέρα παρεμποδίζεται με συνέπειεςόπως η συγκέντρωση τωναερίων ρύπωνπάνωαπό το κέντρο της πόλης. Η διευκόλυνση τηςκίνησηςτουανέμουμπορείνασυμβάλλειαποτελεσματικάστημείωσητηςθερμοκρασίας,τηνεπίτευξη θερμικής και οπτικής άνεσης και στην απομάκρυνση των αερίων ρύπων καθώς καιστον επιτυχή αερισμό των κτιρίων. Το κατά πόσο οι τοπικοί άνεμοι θα διεισδύσουν στοεσωτερικό μίας πόλης εξαρτάται από παράγοντες όπως το ύψος των κτιρίων, οπροσανατολισμόςσεσχέσημε τους επικρατούντεςανέμους τηςπεριοχής και η συνέχεια τωνανοικτών δρόμων και χώρων. Δεδομένης της υφιστάμενης κατάστασης στην Αθήνα, θαμπορούσεναεξεταστείημείωσητωνθεσμοθετημένωνσυντελεστώνδόμησηςτουλάχιστονστομέσοΣΔανάγειτονιάπουθέτειτοΓενικόΠολεοδομικόΣχέδιοσεπερίπτωσηαναθεώρησηςτου.Θαμπορούσεναγίνειπαράλληλαδιερεύνησητουκατάπόσοτοιδεατόστερεότουκτιρίουγιατα νέα κτίρια μπορεί να προκύψει από το ηλιακό περίβλημα (σκιασμός κτιρίων καιπεριβάλλοντος χώρουμε τους όγκους των κτιρίων το καλοκαίρι, ανεμπόδιστος ηλιασμός τωννότιωνόψεωντωνκτιρίωντοχειμώνα).

Μεμικρέςπαρεμβάσεις,μπορείεπίσηςναβελτιωθείηκίνησητουαέραστηνπόλη.Αναφέρεταιτο παράδειγμα της μελέτης ανάπλασης της πλατείας επί της οδού Πύρλα, όπου έχειτοποθετηθεί μικρό ζιγκουράτ στημέση τηςπλατείας, το οποίο, εκτός της λειτουργίας τουωςπαιχνίδι,αναμένεταινααυξήσειτοπικάτηνταχύτητατουαέρα.

Ημετατροπήτωνακάλυπτωνχώρωντωνπολυκατοικιώνσεχώρουςπρασίνουμπορούνεπίσηςναβοηθήσουνστηνκίνησητουαέραστοεσωτερικότηςπόλης,καθώςηδιαφοράθερμοκρασίας(συνδυασμός δομημένης επιφάνειας με αδόμητη επιφάνεια) έχει ως αποτέλεσμα την κίνησητουαέρα.

Σεθέματαγενικότερωνπολεοδομικώνπαρεμβάσεωνθαέπρεπεναεξεταστείηαξιοποίησητωναποτελεσμάτων του διαγωνισμού ιδεών ΑΘΗΝΑΧ4 που είχε υλοποιήσει η ΕνοποίησηΑρχαιολογικώνΧώρων&ΑναπλάσειςΑ.Ε.(ΕΑΧΑΑ.Ε.)στοπλαίσιοτουΠρογράμματοςΑθήνα–Αττική 2014 του ΥΠΕΚΑ. Οι προτάσεις είχαν ως βάση το βασικό κύτταρο της πόλης τοοικοδομικό τετράγωνο, και αφορούσαν την ενοποίηση κάποιων ΟΤ με στόχο τη δημιουργίαενόςμεγαλύτερουΟΤπουθαεπηρέαζεθετικάτομικροκλίματηςπεριοχήςμεολοκληρωμένεςπαρεμβάσειςόπωςηαπαγόρευσηκίνησηςτωνΙΧ,ηενισχυμένηφύτευσηκ.ά.πουθαβελτίωναντην ποιότητα ζωής στις γειτονιές των παρεμβάσεων, αλλά και θα βελτίωναν την εικόνα καιλειτουργίατηςπόλης.

Στόχος Δημιουργία1τετραγώνουΧ4

Δείκτες Αριθμόςβιοκλιματικώνπαρεμβάσεων

Αλλαγέςστουςσυντελεστέςδόμησης



Προτεραιότητα Χαμηλή

Φάση Προκαταρκτικήμελέτη

Χρονοδιάγραμμαυλοποίησης Μακροπρόθεσμο

2017-2030



Βελτίωσηροήςαέρα

Ενδεικτικόεύροςπροϋπολογισμού -

Πόροι Ιδίοιπόροι/Ευρωπαϊκοίπόροιανάπερίπτωση

ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις Δ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος



Γιατηνυλοποίησηκάποιωνεκτωνπροτάσεωντουδιαγωνισμούαπαιτείταιησύνταξημελετώνωρίμανσης,γεγονόςπουκαθιστάμηάμεσητηνεφαρμογήτωνμέτρων.Ωστόσο,οιυφιστάμενεςπροτάσειςπρέπειναεξεταστούνδιεξοδικότεραωςπροςτηνδυνατότηταεφαρμογήςτους.


- ΑποτελέσματααξιολόγησηςπροτάσεωνδιαγωνισμούΑΘΗΝΑΧ4- ΓενικόΠολεοδομικόΣχέδιο

ΑΘΗΝΑΧ4ενδεικτικάσχέδια:



ΕνδεικτικήκίνησητουαέραστομικρόζιγκουράττηςπλατείαςεπίτηςοδούΠύρλαστηναντίστοιχημελέτητηςΤεχνικήςΥπηρεσίαςτουΔΑ



5.2.5 ΔΠ5:Υπόγειεςδιαδρομές

ΔΡΑΣΗ20:ΥπόγειεςΔιαδρομές(Κωδ:ΔΠ5)


Το αν θα επιτευχθούν οι στόχοι για μείωση της αύξησης της θερμοκρασίας που έχει θέσει ηδιεθνής κοινότητα ξεπερνά τις δυνατότητες ενόςΔήμου. ΈναςΔήμοςμπορεί ναπροσαρμοσθείστηνκλιματικήαλλαγή.Στοπρόγραμμααυτότηςπροσαρμογήςθαπρέπειναπροβλεφθείκαιηπροσαρμογήστο δυσμενές σενάριο, όπουοι εκπομπές τωναερίων τουθερμοκηπίου και κατάσυνέπειαοιθερμοκρασίεςτουπλανήτηθασυνεχίσουννααυξάνουν,χωρίςκάποιαπροσπάθειαμείωσήςτουςστηνπράξη.

Σεπεριόδουςακραίαυψηλώνθερμοκρασιών,ηυπογειοποίησηκάποιωνδραστηριοτήτωνμπορείνα συμβάλει στην προστασία του πληθυσμού από τον καύσωνα, χωρίς να χρειάζεται ναδαπανηθούνμεγάλεςποσότητεςενέργειαςγιατηδημιουργίασυνθηκώνθερμικήςάνεσης.Ωςσχέδιο«Β»,καλόείναιναγίνειμιακαταγραφήτωνυπόγειωνδιαδρομώνκαιχώρωντηςπόλης(υπόγειοςσιδηρόδρομοςκαιίσωςεγκαταλειμμένεςστοέςτραίνων,στοέςπουέγιναντηδεκαετίατου1930, καταφύγια εκείνης της εποχήςσταοποίαυπάρχειπρόσβασηαπόΔημοτικάΚτίρια–π.χ. από το κτίριο, όπου στεγάζεται η Φιλαρμονική του Δήμου σήμερα), προκειμένου ναχρησιμοποιούνται για την ασφαλή μετακίνηση των πολιτών, σε συνθήκες ισχυρού,παρατεταμένου καύσωνα, ακόμα και για την παραμονή του για κάποιες ώρες στους χώρουςαυτούς,παράλληλαμεμιαδιερεύνησητουκατάπόσοοιδημότεςείναιπρόθυμοιγιακάτιτέτοιο.

Ίσως κάποια από τα καταφύγια να αναδειχθούν ως χώροι ιστορικής μνήμης της πόλης, ναδιοργανώνονται παράλληλα εκδηλώσεις εκεί, προκειμένου οι πολίτες να αρχίσουν ναεξοικειώνονται με αυτή τη διάσταση της πόλης, την οποία, σε ένα δυσμενές σενάριο, ναυποχρεωθούνστομέλλονναχρησιμοποιήσουν.

Στόχος Καταγραφήτωνυπόγειωνδιαδρόμων

Δείκτες Χάρτεςμευπόγειουςδιαδρόμους

Πλάνοδιαχείρισήςτους

Προτεραιότητα Μικρή

Φάση Προμελέτη



2017-2030

Οφέλη Μείωσηκαταναλισκόμενηςενέργειαςγιαψύξη

Αποφυγήχρήσηςαυτοκινήτωνσεπεριόδουςκαύσωνα

Προστασίαπληθυσμούαπόακραίεςθερινέςθερμοκρασίες


Απαιτείταιδιερεύνηση/καταγραφή/μελέτη









Χρειάζεται επιτήρηση των χώρων αυτών, ώστε να μην παρατηρούνται παραβατικέςδραστηριότητεςεκεί.


ΔιάδρομοςκαταφυγίουστηνπεριοχήτουκτιρίουτηςΦιλαρμονικήςτουΔΑ



5.3 Άξονας3-ΠροστασίαΔημόσιαςΥγείαςΗ εφαρμογή μέτρων για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής δύναται να μειώσει τιςεπιπτώσειςτουκαύσωναστηνπόλητηςΑθήνας,όσοναφοράτηθνησιμότηταπουσχετίζεταιμετιςυψηλέςθερμοκρασίες.Οιμετεωρολογικέςσυνθήκεςκαιτοκλίμαεπηρεάζουνμεπολλαπλούςτρόπους τη δημόσια υγεία. Μάλιστα, η θνησιμότητα σε όλα τα γεωγραφικά πλάτη εμφανίζειεποχικότητα,μεμέγιστο το χειμώνααλλά καιβραχέαμέγιστα κατά τιςπεριόδους καύσωνα τοκαλοκαίρι(ΚουτσογιάννηκαιΑναλυτής,2016).Κατάτιςπεριόδουςκαύσωναείναισυνεπώςιδιαίτερασημαντικόναλαμβάνονταιμέτραγιατηνπροστασίατουπληθυσμού,ώστενααποφεύγεταιηέκθεσητουστιςακραίεςκαιρικέςσυνθήκες.Αυτό είναι πιο επιτακτικό για τις πιο ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, όπως οι ηλικιωμένοι, οιάνθρωποιμεαναπνευστικάπροβλήματαήκαρδιαγγειακέςπαθήσεις,ταβρέφηκτλ.Τοσύμφωνοσυνεργασίας μεταξύΔήμουΑθηναίων και ΕθνικούΑστεροσκοπείουΑθηνών (ΕΑΑ) με δράσειςμεταξύάλλωνόπως:o Την αξιοποίηση των αποτελεσμάτων του Έργου TREASURE για την ευρύτερη περιοχή της

Αθήναςκαισυγκεκριμένατηνπαροχήδεδομένων1km/5'απότοΕΑΑγιατοαστικόθερμικόπεριβάλλον,σεπραγματικόχρόνο

o Ησυνεργασίασεδράσειςπροστασίαςτωνπολιτώνσεπεριστατικάκαυσώνων o Ηαποτύπωσητηςτρωτότηταςτουπληθυσμούσεπεριστατικάκαυσώνων

αποτελείένακρίσιμοβήμαγιατηναύξησητηςετοιμότηταςτουΔήμουστηναντιμετώπισητωνκαυσώνων. Για την υλοποίηση των δράσεωνπου σχετίζονται με την προστασία της δημόσιας υγείας είναιαπαραίτητηησυμμετοχήτουΓραφείουΥγειώνΠόλεων(ΤμήμαΔημοσίωνΣχέσεωνκαιΔιεθνούςΣυνεργασίας) του δήμου. Αντικείμενο του Γραφείου Υγιών Πόλεων είναι η βελτίωση τηςποιότηταςτηςζωήςστηνπόλη.Πιοσυγκεκριμένα:

• Επιμελείται και συντονίζει τη διατομεακήσυνεργασία τωνυπηρεσιών τουΔήμουστουςτομείς υγείας, πρόνοιας, πολιτισμού, περιβάλλοντος, βιώσιμης αστικής ανάπτυξης καιποιότητας ζωής μέσα στην πόλη, με κατευθυντήριο άξονα τις αρχές του ΕυρωπαϊκούΔικτύουΥγιώνΠόλεωντηςΠαγκόσμιαςΟργάνωσηςΥγείας.

• Εισηγείται και υλοποιεί προγράμματα και δράσεις προαγωγής-αγωγής σωματικής καιψυχικήςυγείαςμεστόχοτηδημιουργίαενόςφυσικούκαιδομημένουπεριβάλλοντος,πουενθαρρύνει και υποστηρίζει την υγεία, την αναψυχή, την ευζωία, την ασφάλεια, τηνκοινωνική δράση, την προσβασιμότητα, την δυνατότητα μετακίνησης και την αίσθησηπολιτιστικήςταυτότητας.

• Δημιουργεί δίκτυο συνεργατών από Πανεπιστήμια, Μ.Κ.Ο., Εθελοντικών Οργανώσεων,Φορέων και Εταιρειών με στόχο την εκπόνηση και υλοποίηση των παραπάνωΠρογραμμάτων.

• Οργανώνει ημερίδες-συνέδρια, με σκοπό την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τουκοινούσεθέματαΥγείας,ΠεριβάλλοντοςκαιΠολιτισμούκαιοργανώνειτησυμμετοχήτου



Δήμουσεδίκτυαανταλλαγήςπληροφοριών,τεχνογνωσίαςκαιεμπειριώνμεάλλεςπόλεις,εντόςκαιεκτόςΕλλάδας.

• Τεκμηριώνει και αξιολογεί όλα τα δεδομένα που στοιχειοθετούν την περιβαλλοντικήεικόνα της Αθήνας σε συνεργασία με το τμήμα Τοπογραφίας και Περιβάλλοντος τηςΔ/νσηςΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος.

• ΕκπροσωπείτονΔήμοΑθηναίωνστοΕθνικόΔιαδημοτικόΔίκτυοΥγιώνΠόλεων.



5.3.1 ΠΔΥ1:Δροσεράσημεία

ΔΡΑΣΗ21:ΔροσεράΣημεία–CoolCenters(Κωδ:ΠΔΥ1)


Όταν υπάρχει πρόβλεψη για επικείμενο καύσωνα σύμφωνα με την Εθνική ΜετεωρολογικήΥπηρεσία, ο Δήμος Αθηναίων λειτουργεί Λέσχες Φιλίας (8 έως 9 ανά περίπτωση) ωςκλιματιζόμενεςαίθουσες,προκειμένουπολίτεςπουδενδιαθέτουνκλιματισμόστηνοικίατουςναμπορούνναβρεθούνσεχώρουςμεκαλύτερεςσυνθήκεςθερμικήςάνεσης.

Υπενθυμίζεται ότι με βάση στοιχεία μελέτης του ΕΚΠΑ, οι θερμοκρασίες που αναπτύσσονταιστους εσωτερικούς χώρους των κατοικιών κατά τις περιόδους καύσωνα – λόγω έλλειψηςμονώσεων – μπορούν να φτάνουν τους 39 και 40oC.Μάλιστα στα σπίτια χωρίς κλιματισμό ηθερμοκρασία τείνει να αυξάνει κατά 1,5oC για κάθε μέρα καύσωνα (ibid). Συνεπώς, η ύπαρξηδροσερών σημείων είναι υψίστης σημασίας για την προστασία του πληθυσμού.Με βάση τηνεμπειρία των προηγούμενων ετών, είναι σαφές ότι απαιτείται πύκνωση του δικτύου τωνδροσερώνσημείων,αφενόςμε τοάνοιγμαπερισσότερωνλεσχώνφιλίας (βλ. χάρτηπαρακάτω)και άλλων κλιματιζόμενων χώρων στα κτίρια και τις εγκαταστάσεις του δήμου καθώς τουφιστάμενο δίκτυο δεν καλύπτει επαρκώς τις ανάγκες, αφετέρου με την επισήμανση και τηνπύκνωση του δικτύου άλλων δροσερών χώρων εντός της πόλης (πχ σιντριβάνια, χώρους μεσκίαση κτλ), με κατάλληλεςπαροχές (πχπόσιμο νερό)αλλά και με την εμπλοκή του ιδιωτικούτομέα(βλ.παρακάτωτηνκαμπάνια#coolathens).

Στόχος Πύκνωσηδικτύουδροσερώνσημείωνκατά25%

Δείκτες Αριθμόςκλιματιζόμενωναιθουσών

Αριθμόςφυσικώνδροσερώνσημείωνπουσυλλέγονταιαπότουςκατοίκουςτηςπόληςκαιαξιολογούνταιαπότιςυπηρεσίεςτουδήμου

Αριθμόςατόμωνπουχρησιμοποιούνταδροσεράσημεία


ΦάσηΈργου Μερικήεφαρμογή


Βραχυπρόθερσμο

2017-2019

Οφέλη Μείωσηθνησιμότητας

Επίτευξηκαλύτερηςυγείας-Βελτίωσηποιότηταςζωήςκαικαθημερινότηταςτωνευάλωτωνατόμωνκαινοικοκυριών”

Μείωσηδυσφορίαςκαιβελτίωσητηςποιότηταςζωής


20.000€(λειτουργικόκόστος)




ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις ΓραφείοΓενικούΓραμματέα


Δ/νσηΚοινωνικήςΑλληλεγγύηςκαιΥγείας


Δ/νσηΠροσωπικού


H εμπειρία από το πρόγραμμα TREASURE και τα δεδομένα που παρέχονται μέσω αυτής τηςσυνεργασίας είναι ιδιαίτερα σημαντικά για την επιλογή των περιοχών που θα πρέπει ναδημιουργηθούν επιπλέον κλιματιζόμενοι χώροι και δροσερά σημεία. Επειδή οι κλιματιζόμενοιχώροι δεν αποτελούν την μόνη λύση για ανακούφιση από τον Αθηναϊκό καύσωνα το γραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςσεσυνεργασίαμετηνWWFδιενεργούν(άνοιξη2017)έρευναμέσω ερωτηματολογίου στα ηλεκτρονικά μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συλλέγοντας σεδιαδραστικόχάρτηταδροσεράσημείατηςπόληςπουοιπολίτεςκαταφεύγουνότανανεβαίνουνοιθερμοκρασίες.


ΠρόγραμμαTREASURE:http://treasure.eu-project-sites.com/ Χάρτηςλεσχώνφιλίαςπουλειτούργησανκατάτονκαύσωνα2016σεσχέσημετηνκατανομήτουπληθυσμούάνωτων65ετών(ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότηταςΔ.Α.καιBloombergAssociates)



Δείκτεςδυσφορίας–θερμοκρασίας–humidexκατάτονκαύσωνατουΙουνίου2016:

Δείκτης4σημαίνειέντονηδυσφορίασεσημείοπουαυξάνειτορίσκογιακάποιοεπεισόδιοαπόευάλωτεςομάδεςπληθυσμού



5.3.2 ΠΔΥ2:ΠόσιμοΝερόσεΔημόσιουςΧώρουςΔΡΑΣΗ22:ΠόσιμοΝερόσεΔημόσιουςΧώρους(Κωδ:ΠΔΥ2)


Ο Δήμος Αθηναίων έχει υπογράψει μνημόνιο συνεργασίας με το δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS γιασυνεργασία στο πλαίσιο της εκστρατείας Επι-στροφή στη Βρύση, η οποία αφορά δράσειςευαισθητοποίησηςγιατηνπροώθησητουνερούβρύσης.Ηενλόγωεκστρατείαέχειωςστόχοτονεντοπισμόσημείωνστηνπόλη,όπουυπάρχειπρόσβασησεπόσιμονερόκαιανάπερίπτωσητηδημιουργία δημοσίων βρυσών στην πόλη. Παράλληλα, αφορά την ενημέρωση καιευαισθητοποίηση των επιχειρήσεων και ανάδειξη αυτών που προσφέρουν ελεύθερα νερόβρύσης σε πελάτες και διερχόμενους πολίτες. Η πρόσβαση σε πόσιμο νερό είναι ιδιαίτερασημαντική κατά τις ημέρες που υπάρχουν υψηλές θερμοκρασίες και ακόμη περισσότερο ότανυπάρχειένακύμακαύσωνα.

ΟΔήμοςΑθηναίων εντόπισε όλες τις ενεργές βρύσεςπουβρίσκονται υπό τη δικαιοδοσία του,κυρίωςσεπάρκα,άλσηήπαιδικέςχαρέςκαιοιβρύσεςαυτέςβρίσκονταιστοδιαδικτυακότόποτης εκστρατείας στη διεύθυνση: http://tapwater.gr/H2O/?page_id=374. Παράλληλα, η Δ/νσηΠρασίνου, σε συνεργασία με την Περιφέρεια, έκανε έλεγχο ποιότητας στις ενεργές βρύσες(καλοκαίρι 2015) και τα αποτελέσματα των μετρήσεων επιβεβαίωσαν ότι πρόκειται για καλήςποιότηταςπόσιμονερό.Παράλληλα, οι αρμόδιες Διευθύνσεις του Δήμου έχουν προχωρήσει σε μία πρώτη πρότασηθέσεων πιλοτικής τοποθέτησης κρηνών σε κοινόχρηστους χώρους.�Για τη χωροθέτησηελήφθησανυπόψηησυχνότητα χρήσης, οι πιθανοί χρήστες και η δυνατότητααποχέτευσης.Ηοριστικήχωροθέτησηνέωνκρηνώνθαλάβειχώραλαμβάνονταςεπίσηςυπόψητιςυφιστάμενεςυποδομές.Είναιεπίσηςσημαντικόοιβρύσεςδημόσιαςχρήσηςναέχουνπλήκτροενεργοποίησηςμεσπείρωμασύνδεσης,ώστενασταματάηροήμετάτηχρήση.Επισημαίνεταιότιστιςπαιδικέςχαρές η βρύση πόσιμου νερού είναι υποχρεωτική και στις νέες παιδικές χαρές που έχουνκατασκευαστεί έχουν τοποθετηθεί βρύσες (παιδικές χαρές στον κοινόχρηστο χώρο της οδούΠάφου,στηνπλατείαΑγίουΠαντελεήμονακοκ).

Στόχος Αύξησηκατά20%τωνσημείωνπρόσβασηςσεπόσιμονερό

Δείκτες Σημείαπρόσβασηςμεπόσιμονερό

Αριθμόςσυμμετεχουσώνεπιχειρήσεων





2017-2019


Μείωσηαπορριμμάτωναπόπλαστικάμπουκάλια




-







Δεδομένουτουγεγονότοςότιστιςπαιδικέςχαρέςείναιυποχρεωτικήηύπαρξηβρύσης,πρέπειναγίνει μία πρώτη εκτίμηση κατά πόσο οι βρύσες είναι λειτουργικές αυτή τη στιγμή και ναπροστεθούνσταυφιστάμενασημείαπρόσβασηςστοχάρτητηςεκστρατείας.


ΠρόγραμμαΕπι-στροφήστηΒρύση:http://tapwater.gr/H2O/Χάρτηςμεσημείαπρόσβασηςσεπόσιμονερό(Πηγή:ΜΕΣΟΓΕΙΟΣSOS)

Δημόσιοςχώροςμεδιαρκήελεύθερηπρόσβαση

Δημόσιοςχώροςμεωράριολειτουργίας



5.3.3 ΠΔΥ3:ΠροστασίαποιότηταςατμοσφαιρικούαέραΔΡΑΣΗ23:Προστασίαποιότηταςατμοσφαιρικούαέρα(Κωδ:ΠΔΥ3)


Το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας επιδρά αρνητικά και στην ποιότητα τουατμοσφαιρικούαέρα.Εξαιτίαςτηςδόμησης,ημείωσηστηνέντασητουανέμουμπορείναφτάσειτο25%.Ημείωσηαυτήδεβοηθάστηδιασποράτωνρυπαντώνκαιτηναπομάκρυνσητους.ΣτηνΑθήνα, ιδιαίτερα τους καλοκαιρινούς μήνες η απουσία ισχυρού ανέμου επιδεινώνει τηναποπνικτικήκατάστασηλόγωτηςέντονηςηλιακήςακτινοβολίας,τηςυψηλήςθερμοκρασίαςκαιτωνσυχνώνεπεισοδίωνρύπανσηςκαιφωτοχημικούνέφους(όζον).ΣύμφωναμετονΠαγκόσμιοΟργανισμό Υγείας, η παρουσίαόζοντος στηνατμόσφαιραθααποτελεί το 2030 την τρίτηαιτίαθανάτουπαγκοσμίως.Συνεπώς,προκειμένουναπροστατευθείπροστασίατηςδημόσιαςυγείας,οΔήμος θα πρέπει, σε συνεργασία με άλλες αρμόδιες Υπηρεσίες, όπως το ΥπουργείοΠεριβάλλοντος και Ενέργειας, το Υπουργείο Υποδομών και Μεταφορών και την ΠεριφέρειαΑττικήςναμεριμνήσειγια:

• Λήψη έκτακτων κυκλοφοριακών ρυθμίσεων κατά τις ημέρες με ψηλές θερμοκρασίες ήστιςπεριόδουςκαύσωναήτιςημέρεςπουξεπερνούνταιταόριαστιςσυγκεντρώσειςτωνρύπων.ΑνάλογαμέτραεφάρμοσετοΠαρίσικαιηΜαδρίτητοκαλοκαίριτου2016ότανοιτιμές τωνοξειδίων τουαζώτουκαι τωναιωρούμενωνσωματιδίων ξεπερνούσαν τοόριοασφαλείας του πληθυσμού [πηγή;]. Επίσης, με βάση την ισχύουσα νομοθεσία κατά τιςημέρεςμευψηλέςτιμέςατμοσφαιρικήςρύπανσηςθαπρέπειναενεργοποιείταιομεγάλοςδακτύλιος αλλά και να εφαρμόζεται εν γένει ο πράσινος δακτύλιος (Αποφάσεις11824/14.5.1993και16229/2.5.2012τουΥπουργείουΠεριβάλλοντος).Συνεπώς,οΔήμοςΑθηναίων, που είναι και αυτός που λαμβάνει τη μεγαλύτερη επιβάρυνση, πρέπει νααπαιτήσειτηνεφαρμογήτωνμέτρων.

• Παροχή κινήτρων για την όσο το δυνατό μεγαλύτερη χρήση τωνΜΜΜ. Συνεργασία μεΟΑΣΑγιατηνπροώθησηχρήσηςτωνμέσωνμαζικήςμεταφοράς.

• Προστασία λεωφορειολωρίδων (απαγόρευση πάρκινγκ και αποφυγή άλλων εμποδίων)ώστεναμειώνονταιοιρύποιπουπαράγονταιαπόταδημόσιαλεωφορείαλόγοσυχνώνάλογωνστάσεων

• Προώθησηπερπατήματοςκαιποδηλασίας:o Σε δρόμους μικρού πλάτους του κέντρου του Δήμου κατάργηση των θέσεων

στάθμευσης, με παράλληλη αύξηση του πλάτους των πεζοδρομίων, τωνφυτεύσεωνδενδροστοιχιών

o Σε δρόμους χαμηλής κυκλοφορίας (π.χ. οδόςΜαυρομιχάλη) μπορούν επίσης νακαταργηθούνοιθέσειςστάθμευσης(μεπαράλληληδιαπλάτυνσηπεζοδρομίωνκαιδενδροφύτευση),καθώςκαιδημιουργίαποδηλατόδρομων.

o Διερεύνησητωνυπαρχόντωνμελετώνγιαποδηλατόδρομους,δημιουργίαδικτύουποδηλατόδρομων.

Παράλληλα,oΔήμοςθαμπορούσεναεξετάσειτοπαροδικόκλείσιμοκάποιονδρόμωνστοκέντρο



της πόλης – με χρήση μη μόνιμων κατασκευών όπως κώνους, κορδέλες κτλ ώστε πιλοτικά ναμπορέσεινααξιολογήσειταοφέληαπότηνεφαρμογήτέτοιουείδουςμέτρων.

Στόχος Μείωσησυγκέντρωσηςαέριωνρύπωνκατά10%ωςτο2030

Δείκτες Μέρεςεφαρμογήςτουδακτυλίου

ΑύξησηχρηστώνΜΜΜ

Μείωσηαριθμούαυτοκινήτωνστοκέντροτηςπόλης


Φάση Μερικήεφαρμογήαπότρίτουςφορείς



2017-2030

Οφέλη Βελτίωσηποιότηταςατμοσφαιρικούαέρα

Μείωσηθνησιμότητας


-


ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις ΓραφείοΑνθεκτικότηταςκαιΒιωσιμότητας


Δ/νσηΣχεδίουΠόλεωςκαιΑστικούΠεριβάλλοντος,ΤμήμαΒιώσιμηςΚινητικότητας


Παρόλο που η υλοποίηση αυτών των μέτρων εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό και από άλλεςΔημόσιεςυπηρεσίες,είναισημαντικόοΔήμοςΑθηναίωνναλειτουργήσειωςδιαμεσολαβητήςκαινα ζητήσει την εφαρμογή μέτρων για την προστασία του πληθυσμού κατά τις περιόδουςκαύσωνα.Συλλέγονταςστοιχεία–καιαπότηνσυνεργασίαμετοΕθνικόΑστεροσκοπείο–μπορείνα ζητήσει την αυστηροποίηση εφαρμογής νομοθετημένων μέτρων όπως πχ η εφαρμογή τουδακτυλίου (μεγάλος, μικρός, πράσινος δακτύλιος κτλ) αλλά και την επέκταση αυτών κατά ταέκτακτακαιρικάφαινόμενα.


Πληροφοριακόυλικόγιατηνυλοποίησηπαροδικώνμέτρωνστοναστικόιστό(TacticalUrbanism):http://tacticalurbanismguide.com/

• ΥΑΔακτυλίου:ΦΕΚ369Β/1993



• ΥΑΠράσινουΔακτυλίου:ΦΕΚ1467Β/2012



5.3.4 ΠΔΥ4:ΕτοιμότηταΥπηρεσιώνΔήμου ΔΡΑΣΗ24:ΕτοιμότηταΥπηρεσιώνΔήμου(Κωδ:ΠΔΥ4)


Πέραντωνμηχανισμώνενημέρωσηςτουπληθυσμού(άξονας4)είναιαναγκαίακαιηαύξησητηςετοιμότητας των Υπηρεσιών τουΔήμου,ώστε στομέλλον να είναι σε θέση νααντιμετωπίζουντυχόν ακραία καιρικά φαινόμενα που θα τείνουν να ενταθούν σε ένταση και διάρκεια. Για τολόγοαυτό,ταβήματαπουπρέπεινασχεδιαστούνπροσεκτικά–όπωςέγινεμετηνπροηγούμενηδράση(βλ.ΠΔΥ2)απότοκαλοκαίριτου2016–απότοκαλοκαίριτου2017είναι:

• Με βάση τα μέλη των λεσχών φιλίας αλλά και σε περιοχές με αυξημένα ποσοστάηλικιωμένων(ωςομάδαπληθυσμούπρώτηςπροτεραιότητας)ναγίνεικαταγραφήατόμων(ήδημερικώςέχει λάβει χώρα το καλοκαίρι2016) που ίσωςβρίσκονταισεμεγαλύτερηανάγκη(έλλειψηπροσώπωνάμεσηςοικογένειας,ενεργοποίησητηςγειτονιάςκτλ).Πρέπειταυτόχρονα να στηθεί μηχανισμός, όπου θα επιδιώκει επικοινωνία με ανθρώπους σευψηλόκίνδυνοκατάτιςθερμέςημέρεςώστεναελέγχεταιηκατάστασητους.

• Το προσωπικό των λεσχών φιλίας αλλά και των δημοτικών ιατρείων πρέπει ναενημερωθεί και να εκπαιδευθεί (με τη συμμετοχή της Ιατρικής ΣχολήςΑθηνών) για τηναναγνώριση των συμπτωμάτων θερμοπληξίας, ώστε να υπάρχει η κατάλληληαντιμετώπισηανάπερίπτωση.

• Σε συνεργασία με την Ιατρική Σχολή (στα πλαίσια του προγράμματος TREASURE) θασυνταχθούνκατευθυντήριεςοδηγίεςγιατουςπολίτεςκαιτουςεργαζομένουςτουΔήμουΑθηναίων(αντίστοιχεςμεεκείνεςπουαναφέρονταιστηνενημερωτικήβεντάλια).

• Εξέτασηαναπροσαρμογής τουωραρίου λειτουργίας των υπηρεσιών του Δήμου (λέσχεςφιλίας,δημοτικάιατρεία,πολιτιστικάκέντρακτλ)ώστενααποφεύγεταιημετακίνησητουπληθυσμούκατάτιςθερμότερεςώρεςτηςημέρας.

• Επανεξέταση ωραρίου λειτουργίας των λεσχών φιλίας. Για παράδειγμα, όταν ηθερμοκρασία κατά τη νύχτα βρίσκεται σε υψηλά επίπεδα για συνεχόμενες μέρες, οιλέσχεςφιλίαςθαπρέπειναπαραμένουνανοικτέςκαιβραδινέςώρες.

• ΔιερεύνησητηςδυνατότηταςαξιοποίησηςτηςσυνεργασίαςπουτρέχειαυτήτηστιγμήστοΔημοτικό ΙατρείοτηςΧανίων(Κυψέλη)μετην ΙατρικήΣχολήτουΠανεπιστημίουΑθηνών(μετηνχρηματοδότησηΣταύρουΝιάρχου)γιατηνκατάρτισηπρογράμματοςεκπαίδευσηςκαιενημέρωσηςτουπροσωπικούαλλάκαιτηδημιουργίαενημερωτικούυλικού.

Στόχος Δημιουργίαμηχανισμούκαταγραφήςπληθυσμού

Ετοιμότηταυπηρεσιών

Ανάπτυξηενημερωτικούυλικού

Δείκτες Αριθμόςατόμωνπουθακαταγραφούν

Αριθμόςφυλλαδίωνπουδιανέμονται




Φάση Μερικήεφαρμογή



2017-2019



-

Πόροι -





Η συνεργασία του Δήμου Αθηναίων με το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το πρόγραμμαTREASURE αποτελούν σημαντική παρακαταθήκη για την παροχή ενημέρωσης και εκπαίδευσηςστιςυπηρεσίεςτουΔήμουσταθέματαδιαχείρισηςτωνυψηλώνθερμοκρασιών.Ήδηαπότο2016,το προσωπικό των Λεσχών Φιλίας ενημερώθηκε για την τεχνολογία των NFC tags πουτοποθετήθηκανστακτίρια,ώστεναμπορούνναενημερώνουνκαιτουςεπισκέπτεςτωνλεσχών.Ταυτόχρονα, διοργανώθηκαν ενημερωτικές συναντήσεις με εκπροσώπους της Ιατρικής ΣχολήςσχετικάμετηνχρήσητηςεφαρμογήςTreasureείτεαπόκινητότηλέφωνοείτεαπόηλεκτρονικόυπολογιστή.


-



5.4 Άξονας4:Δράσειςενημέρωσης,ευαισθητοποίησης–Εκστρατεία#coolathens

H ενημέρωση, ευαισθητοποίηση αλλά και εκπαίδευση των πολιτών αποτελεί καθοριστικόπαράγοντα για την επιτυχία της στρατηγικής προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Αφενός ηενημέρωσηπρέπειναεστιάσειστιςεπιπτώσεις τηςκλιματικήςαλλαγήςκαιπώςαναμένεταιναεπηρεάσουντη ζωήστηνπόλη.Άλλωστε,στηνπρώτηφάσηπροκαταρκτικήςαξιολόγησης16 τουπρογράμματος«ΑνθεκτικήΑθήνα»,τόσοοκαύσωναςόσοκαιτοφαινόμενοτηςαστικήςθερμικήςνησίδαςθεωρήθηκαναπότουςερωτώμενουςωςμίααπότιςβασικέςκρίσειςπουκαλείταικαιθακληθείνααντιμετωπίσειηπόληταεπόμεναχρόνια.Αφετέρου,ηενημέρωσηπρέπεινααφοράτιςδράσειςπουλαμβάνειοΔήμοςγιανααυξήσειτηνανθεκτικότητατηςπόληςσεαυτάταφαινόμενα,καιναμειώσειτηνέντασητωνφαινομένωνπουθα οφείλονται στην κλιματική αλλαγή τα επόμενα χρόνια. Η ενημέρωση και ευαισθητοποίησητων πολιτών θα συντελέσει σημαντικά στην υποστήριξη της υλοποίησης των μέτρων τουπαρόντοςσχεδίου.Άλλωστε,ηανάληψη ιδιωτικήςπρωτοβουλίαςγια τηνεφαρμογήσεμεγάληκλίμακα των μέτρων της στρατηγικής αποτελεί ίσως τον παράγοντα εκείνο που θα κρίνει τηναποτελεσματικότητάτους.Ηεκστρατεία#coolathensξεκίνησεμέσωτωνμέσωνκοινωνικήςδικτύωσης τοκαλοκαίρι2016,υπό το συντονισμό του Γραφείου Αστικής Ανθεκτικότητας και Βιωσιμότητας της πόλης(πρόγραμμαResilientAthens).Μεσυχνέςδημοσιεύσειςκατάτιςημέρες–όπωςγιαπαράδειγματονΙούνιο2016–πουυπήρχανθερμέςπερίοδοιυπήρχεσυνεχήςενημέρωσητουπληθυσμούγιατο ποιες λέσχες φιλίας λειτουργούν, για την εφαρμογή για Android κινητά/tabletενώδιανεμήθηκανπάνωαπό1000ενημερωτικέςβεντάλιεςμεμέτραπροφύλαξηςαπότονκαύσωνα.Συγχρόνωςδιοργανώθηκανενημερωτικέςσυναντήσειςμετοπροσωπικότωνλεσχώνφιλίαςκαιτωνδημοτικώνιατρίων.Στόχοςτωνμέτρωνσεαυτήντηνενότητα,είναιησυντονισμένηυλοποίησητηςεκστρατείαςκαιηκινητοποίηση του πληθυσμού και των επαγγελματιών εντός των ορίων του Δήμου Αθηναίωνώστεναεξασφαλιστείησυμμετοχήτουςστιςδράσεις.

16https://issuu.com/resilientathens/docs/100_rc_pra_presentation_athens_fina



5.4.1 EE1:Ενημέρωσηπληθυσμού–TreasureApp ΔΡΑΣΗ25:Ενημέρωσηπληθυσμού–TreasureApp(Κωδ:EE1)


Ηενημέρωσητουπληθυσμούγιαταδροσεράσημείαεντόςτηςπόλης,αλλάκαιτονκίνδυνοπουδιατρέχουνκαιτοπώςμπορούνναπροστατευθούνείναιπολύσημαντικήγιατηνπροστασίατηςδημόσιας υγείας κατά την περίοδο που υπάρχουν έκτακτα καιρικάφαινόμενα,Όπως έχει ήδηαναφερθεί(παρ.1.4),μετάτονπρώτοκαύσωνατου1987,όπουηΑθήνααπροετοίμαστημέτρησεπάνωαπό1.000θανάτους,ηαυξημένηετοιμότητατηςπόληςείναιικανήναμειώσεισημαντικάτορίσκοπουμπορείναδιατρέξειέναςπολίτης.Γιατολόγοαυτό,ήδηαπότοκαλοκαίριτου2016,ηΑθήνασεσυνεργασίαμε τοΕθνικόΑστεροσκοπείοΑθηνών,προχώρησεσεμίαπρώτηφάσηενημέρωσης τουπληθυσμούγιαμέτραπροστασίαςαπότονκαύσωνα.ΑναπτύχθηκευλικόπουδιανεμήθηκεστιςΛέσχεςΦιλίαςκαισεάλλεςενημερωτικέςεκδηλώσειςπουέλαβανχώρα,ενώξεκίνησε η λειτουργία εφαρμογής για κινητά τηλέφωνα που δείχνει το προσωποποιημένοατομικό ρίσκο που διατρέχει ο κάθε πολίτης κατά τις ημέρες με υψηλές θερμοκρασίες. Ηεφαρμογή καθοδηγεί αυτούς που ενδεχομένως να διατρέχουν κίνδυνο, μέσω χάρτη στοκοντινότεροδροσερόσημείο.Επιπρόσθετα,σεκεντρικάσημείατουΔήμου(Δημαρχείο,ΚΕΠκτλ).αλλάκαιστιςλέσχεςφιλίαςτοποθετήθηκανNFCTags.Μετηντοποθέτησητουκινητούπάνωστοαυτοκόλλητο δίνονται μέσω σύνδεσης με την εφαρμογή πληροφορίες για το αν ο χρήστηςδιατρέχει κάποιο κίνδυνοαλλάκαιπουείναι το κοντινότεροσημείοστηνπόλημεδροσιά. Στοπλαίσιο αυτό, διοργανώθηκαν ενημερωτικές συναντήσεις με το προσωπικό που λειτουργεί τιςΛέσχεςΦιλίας και τη σχετική Δ/νση του Δήμουώστε να είναι ενημερωμένοι για τη χρήση τηςεφαρμογής.Το2017θασυνεχιστούνοιδράσειςδιάχυσηςπληροφορίαςσχετικάμετηνεφαρμογήTreasure και με την υποστήριξη του World Health Organization που έχει συμβληθεί στοπρόγραμμα αλλά και μέσω των δράσεων του δήμου για την προστασία της δημόσιας υγείαςόπωςπεριγράφονταιστηνπαραπάνωενότητα.

Στόχος Ενημέρωση1000ατόμων/έτος(educatingpeople)

Δείκτες Αριθμόςδροσερώνσημείωνπουενσωματώνονταιστηνεφαρμογή

Αριθμόςχρηστών(βάσειτωνdownloadsτουapp)

Αριθμόςατόμωνπουεπισκέπτονταιταδροσεράσημεία


ΦάσηΈργου Σεεφαρμογή



2017-2019





Χωρίςκόστος

Πόροι -




Είναισημαντικόοιδράσειςενημέρωσηςνασυνεχίσουνκαιναενταθούνώστεναπροστατεύεταιόσοτοδυνατόνμεγαλύτερομέροςτουπληθυσμούαπόταέκτακτακαιρικάφαινόμενα.


Ενημερωτική βεντάλια που διανεμήθηκε στους κατοίκους του καλοκαίρι 2016 (ελληνική καιαγγλικήέκδοση):

ΕφαρμογήTREASUREγιακινητάκαιNFCTags:



5.4.2 EE2:Παροχήδεδομένωνσεπραγματικόχρόνο ΔΡΑΣΗ26:Παροχήδεδομένωνσεπραγματικόχρόνο(ΚΩΔ:ΕΕ2)


ΗπληροφορίαπουπαρέχεταισεπραγματικόχρόνοτόσοαπότοπρόγραμμαTREASUREόσοκαιαπό την εφαρμογή για κινητά που έχει αναπτυχθεί πρέπει να διαχυθεί με πιο συστηματικότρόπο,ώστεναφτάσεισεμεγαλύτερημερίδατουπληθυσμού.Ταυτόχρονα,ηΑθήνασυμμετέχεικαισεάλλαευρωπαϊκάέργατουπρογράμματοςHORIZON2020(βλ.πρόγραμμαICARUSήπρόγραμμαAIR-PORTALμετησυμμετοχήτηςΔΑΕΜ).Κατάσυνέπεια,ταδεδομέναπουσυλλέγονταικαιτααποτελέσματατωνέργωνθαπρέπειναείναιδιαθέσιμαστοευρύκοινόμέσωτωνμέσωνπουχρησιμοποιείοΔήμοςγιαναεπικοινωνείμετουςπολίτες (πχΙστοσελίδα Δήμου Αθηναίων, σελίδες Δήμου στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, σελίδα resilientAthensκτλ). Για τολόγοαυτό,θαπρέπειναυπάρξειαφενόςδιαδικτυακήσύνδεσημεταξύτωνσελίδων των προγραμμάτων στην κεντρική σελίδα του Δήμου (πχ με το έργο TREASURE), καιαφετέρουσεσυνεργασίαμε τοΑστεροσκοπείοοΔήμοςναπαρέχειπληροφορίεςδιαδικτυακά,εστιασμένεςσταμέτραπουεφαρμόζονταικάθεφορά.

Ταυτόχρονα, αντίστοιχη σύνδεση πρέπει να υπάρξει με την βάση δεδομένων του ΥπουργείουΠεριβάλλοντος και Ενέργειας σχετικά με τα επίπεδα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και τις σχετικέςπροειδοποιήσειςπουεκδίδονταιότανταόριαασφαλείαςτουπληθυσμούξεπερνούνται,ώστεηπληροφορίαναυπάρχεισυγκεντρωμένησεένασημείογιατονπολίτη,όπωςκαιταμέτραπουθαπρέπειναλάβειγιατηνπροστασίατου.

Στόχος Ενημέρωση1000ατόμων/έτος

Δείκτες Αριθμόςατόμωνπουκάνειχρήσητηςιστοσελίδαςμετιςσυγκεκριμένεςπληροφορίες

Αριθμόςχρηστώντηςεφαρμογής





2017-2019



-





ΓραφείοΓενικούΓραμματέα

Δ/νσηΜηχανοργάνωσηςΔήμουΑθηναίων


-


ΗμερήσιαΔελτίαΑτμοσφαιρικήςΡύπανσηςΥΠΕΚΑ:http://www.ypeka.gr/Default.aspx?tabid=708&language=el-GR

ΓενικήΓραμματείαΠολιτικήςΠροστασίας:http://www.gscp.gr/ggpp/site/home/ws/promote/odigies/fenomena/kafsonas.csp

http://civilprotection.gr/en/severe-weather-phenomena

ΠρόγραμμαTREASURE:http://treasure.eu-project-sites.com/

ΠρόγραμμαICARUS:http://icarus2020.eu/



5.4.3 EE3:Δράσειςευαισθητοποίησης/εκπαίδευσης ΔΡΑΣΗ27:Δράσειςευαισθητοποίησης/εκπαίδευσης(Κωδ:ΕΕ3)


Πέραν τηςπαροχήςδεδομένωνσεπραγματικό χρόνο, στις οποίες οπολίτηςθαπρέπει να έχειπρόσβασηαπότοδιαδίκτυο,είναιαπαραίτητοναυλοποιηθούνκαιστοχευμένεςδράσειςπουθααπευθύνονταιιδιαίτεραστιςπιοευάλωτεςομάδεςπληθυσμούςόπωςείναιταμικράπαιδιάκαιοιηλικιωμένοι.Οιδράσειςενημέρωσηςενδεικτικάθαπρέπειναλάβουνχώρα:

• Στασχολεία/παιδικούςσταθμούς

• Στιςλέσχεςφιλίας

• Σταδημοτικάιατρεία

• ΣτιςδομέςκοινωνικήςπροστασίαςΣτιςδράσειςαυτέςθαπρέπειναδιανέμεταιυλικόπουθααναπτυχθείστοπλαίσιοτηςπαρούσαςστρατηγικής όσο και υλικό που διατίθεται από άλλες δομές όπως πχ η Γενική ΓραμματείαΠολιτικήςΠροστασίας.Παράλληλα,οιδράσειςαυτέςθαπρέπεινααποσκοπούνκαιστηνκινητοποίησητουπληθυσμούγια τη λήψη μέτρων, για παράδειγμα, πιλοτική υιοθέτηση εγκαταλελειμμένου χώρου πλησίοντουσχολείουκαιφύτεμαδέντρωνσεσυνεργασίαμεοργανώσεις.

Στόχος Διοργάνωσηενημερωτικώνεκδηλώσεων/Τουλάχιστον1ανάΔΔανάέτος

Δείκτες Αριθμόςατόμωνπουσυμμετέχουνστιςδράσεις





2017-2019



20.000€(λειτουργικόκόστος)








-


-



5.4.4 EE4:Εμπλοκήιδιωτικούτομέαειςευαισθητοποίησης/εκπαίδευσης

ΔΡΑΣΗ28Εμπλοκήιδιωτικούτομέα(Κωδ:ΕΕ3)


Προκειμένου να πυκνώσει το δίκτυο δροσερών σημείων στην πόλη, αλλά και για την παροχήνερού βρύσης κατά τις θερμές ημέρες, είναι απαραίτητη η εμπλοκή των επαγγελματιών πουδραστηριοποιούνταιεντόςτωνορίωντουΔήμουΑθηναίων.Ησυμμετοχήτωνεπαγγελματιώνθαμπορούσεναείναι:

• Με την παροχή κλιματιζόμενων χώρων εντός των καταστημάτων κατά τις ημέρες πουυπάρχουνυψηλέςθερμοκρασίεςκαιτηνπαροχήνερούβρύσηςστουςπολίτεςπουέχουνανάγκηχρήσηςτουχώρου

• ΣτηνδιανομήεντόςτωνκαταστημάτωντουενημερωτικούυλικούπουέχειαναπτύξεικαιθααναπτύξειοΔήμος

• Η χρήση ανεμιστήρων νερού θα πρέπει να προτιμάται από τα καταστήματα πουδιαθέτουντραπεζοκαθίσματακατάτουςθερινούςμήνες.

Οι επαγγελματίες και επιχειρήσεις που θα συμμετέχουν σε τέτοιους είδους δράσεις θαλαμβάνουν σχετική αναγνώριση από το Δήμο (πχ βλέπε αυτοκόλλητο παρακάτω) ή τοαυτοκόλλητο καμπάνιας #coolathens. Επιπρόσθετα, οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν θαεισέρχονταιστηνδιαδικτυακήεφαρμογήμεταδροσεράσημείατηςπόλης.

Στόχος Πύκνωσηδικτύουδροσερώνσημείωνκατά25%

Δείκτες Αριθμόςσυμμετεχουσώνεπιχειρήσεων

Αριθμόςδροσερώνσημείων





2017-2019



-





ΣυνΑθηνά


-


Αυτοκόλλητοσυμμετοχήςστηνεκστρατεία#coolathens:



5.4.5 EE5:ΔημιουργίαφόρουμγιαεπικοινωνίατωναειφορικώνδράσεωνεντόςΔήμου

ΔΡΑΣΗ29ΔημιουργίαφόρουμγιαεπικοινωνίατωναειφορικώνδράσεωνεντόςΔήμου(Κωδ:ΕΕ5)


Έχει αποδειχθεί ότι σε εταιρείες όπου δημιουργούνται φόρουμ επικοινωνίας των διαφόρωνμελών του οργανισμού, αυξάνει η αποδοτικότητα και η επίτευξη των στόχων της εταιρείαςγίνεται πιο άμεσα. Καθώς, από τη φύση του, η λειτουργία του ΔΑ είναι κατακερματισμένη οιδράσειςγιατηναειφορίακαιτηνπροσαρμογήστηνκλιματικήαλλαγήτωνδιαφόρωντομέωντουΔήμουδενγίνονταιαντιληπτέςαπόόλους,μετααρνητικάαποτέλεσματηςαπομόνωσης(άγνοιαγιατιςδράσειςτουΔήμου,αλληλοεπικαλύψειςέργων,μηαξιοποίησητηςτεχνογνωσίαςπουέχειπροκύψεικοκ).

ΜετηδημιουργίαενόςφόρουμγιατηναειφορίαόπουνασυμμετέχουντόσοοιεργαζόμενοιτουΔήμου,όσοκαιοιεκλεγμένοιΔημοτικοίΣύμβουλοικαθώςκαιοισύμβουλοιτουΔημάρχουκαιτων Αντιδημάρχων, η απομόνωση αυτή μπορεί να αρθεί, με αποτέλεσμα τη διάχυση τηςπληροφορίας, την ανταλλαγή ιδεών και στοιχείων, τη συνεργασία στο Δήμο και την εξεύρεσηλύσεωνσεθέματαμείωσηςτωνεκπομπώντωναερίωντουθερμοκηπίουκαι τηςπροσαρμογήςστηνκλιματικήαλλαγή.

Στόχος ΕπίτευξητηςαειφορίαςστοΔήμο,μέσωκαιτηςβελτίωσηςτηςσχετικήςεπικοινωνίας

Δείκτες Αριθμόςχρηστώντουφόρουμ

Ανταλλαγήπληροφοριών/χρήσιμωνστοιχείων





2017-2019

Οφέλη Πρόσβασηστηνπληροφορία

Βελτίωσητηςεπικοινωνίαςγιατηνεπίτευξηστόχωναειφορίας


-

Πόροι Ι.Π.

ΑρμόδιεςΔιευθύνσεις ΔιεύθυνσηΕπιχειρησιακούΣχεδιασμού,Οργάνωσηςκαι



Πληροφορικής

ΔιεύθυνσηΕσωτερικούΕλέγχουκαιΥποστήριξηςΣυλλογικώνΟργάνων

ΔΑΕΜ


-



ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ–ΠΗΓΕΣ 113

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ–ΠΗΓΕΣ1. K.S.Ahemed(1995)ApproachestoBioclimaticUrbanDesignfortheTropicswithSpecial

ReferencetoDhaka,Bangladesh.ΔιδακτορικήΔιατριβή.Environment&EnergyStudiesProgramme.ArchitecturalAssociationGraduateSchool.London.

2. E.Alexandri(2005)InvestigationsintoMitigatingtheHeatIslandEffectthroughGreenRoofs

andGreenWalls.ΔιδακτορικήΔιατριβή.ArchitecturalScienceGroup,WelshSchoolofArchitecture,CardiffUniversity,Cardiff.

3. E.AlexandriandP.Jones(2006)SustainableUrbanFutureinSouthernEurope-WhatabouttheHeatIslandEffect?ERSA2006,30thAugust–3rdSeptember2006,Volos.

4. Ε.Αλεξανδρή(2008)ΗΘερμικήΕπιρροήτωνΦυτεμένωνΔωμάτωνκαιΦυτεμένωνΌψεωνστοΦαινόμενοΘερμικήςΝήσουστηΒ’ΚλιματικήΖώνητηςΕλλάδας.9οΕθνικόΣυνέδριογιατιςΉπιεςΜορφέςΕνέργειας,26-28Μαρτίου2009,Πάφος,pp101-108.

5. E.Alexandri,E.Krali,E.Melabianaki,G.Neofytou,S.Peristerioti,K.Agorastou(2016)TheRegenerationoftheCommercialTriangleofAthens;SustainabilityRationale.InternationalConferenceonSustainableSynergiesfromBuildingstotheUrbanScale,SBE16,17-19Οκτωβρίου2016,Θεσσαλονίκη.

6. Φ.ΒαταβάληκαιΕ.Χατζηκωνσταντίνου(2016)ΧαρτογραφώνταςτηνΕνεργειακήΦτώχειαστηνΑθήνατηςΚρίσης.Διαθέσιμοστο:http://www.athenssocialatlas.gr/άρθρο/ενεργειακή-φτώχεια[Τελευταίαπρόσβαση:22.02.2017].

7. Θ.Βλαστός(1999)ΔίκτυαΜεταφορώνκαιΠεριβαλλοντικέςΕπιπτώσεις.Στο:Π.Κοσμάκη(1999)Σχεδιασμός,ΠεριβαλλοντικέςΕπιπτώσειςκαιΜέθοδοιΕκτίμησήςτους.ΕΑΠ,Πάτρα,σελ.219-256.

8. M.BruseandH.Fleer(1998)SimulatingSurface-Plant-AirInteractionsinsideUrbanEnvironmentswithaThreeDimensionalNumericalModel.EnvironmentalModelling&Software,Vol.13(1998),pp373-384.

9. C40(2016)CoolCitiesNetworkGoodPracticeGuide.Διαθέσιμοστο:http://c40-production-images.s3.amazonaws.com/good_practice_briefings/images/4_C40_GPG_CCN.original.pdf?1456788797[Τελευταίαπρόσβαση:24.2.2017]

10. C.Cartalis,G.Nyktarakis,A.PolydorosandM.Santamouris(2016)AnalysisofThermalHotSpotsintheUrbanAreaofAthensasaToolforFocusedPublicPoliciestoReduceEnergyConsumptionofBuildings.4thInternationalConferenceonCountermeasurestoUrbanHeatIsland,30thMay–1stJune2016,Singapore.

11. Χ.Γιαννακόπουλος(2016)ΚλιματικέςΠρογνώσειςγιατηνΑθήνα.Παρουσίασηστηνημερίδα:ΟιεπιπτώσειςτουκαύσωναστηνπόλητηςΑθήνας:ΣυνέργειεςκαιδράσειςγιαμιαδροσερήΑθήνα.22Ιουνίου2016,ResilientAthens,Αθήνα.

A. DimoudiandM.Nikolopoulou(2000)VegetationintheUrbanEnvironment:Microclimatic

AnalysisandBenefits.PRECisProject,theEuropeanCommission,DirectorateGeneralXII,JouleIII,ContractJOR3-CT97-0192.CentreforRenewableEnergySources,Athens.

12. ΕΓΥ (2012) Εφαρμογή Οδηγίας 2007/60/ΕΚ – Προκαταρκτική Αξιολόγηση ΚινδύνωνΠλημμύρας. Ειδική Γραμματεία Υδάτων, ΥπουργείοΠεριβάλλοντος Ενέργειας& ΚλιματικήςΑλλαγής.Διαθέσιμοστο:



http://www.ypeka.gr/LinkClick.aspx?fileticket=T4DDG1hqQMY%3D&tabid=252&language=el-GR[Τελευταίαπρόσβαση:10.03.2017]

13. E.EumorfopoulouandD.Aravantinos(1998)TheContributionofaPlantedRooftotheThermalProtectionofBuildingsinGreece.EnergyandBuildings,Vol.27(1998),pp29–36.

14. Α.Ferrante(2016)TowardsNearlyZeroEnergy:UrbanSettingsintheMediterraneanClimate.15. R.Giridharam,S.Ganasan,andS.S.Y.Lau(2004)DaytimeUrbanHeatIslandinHigh-Riseand

High-DensityResidentialDevelopmentsinHongKong.EnergyandBuildings,Vol.36(2004),pp525–534.

16. A.K.Githeko,S.W.Lindsay,U.E.Confalonieri,andJ.A.Patz.,ClimateChangeandVector-BorneDiseases:aRegionalAnalysis,BulletinoftheWorldHealthOrganization,Vol.78(9),2000.

17. Χ. Ζερεφός et al (2011) Οι Περιβαλλοντικές, Οικονομικές και Κοινωνικές Επιπτώσεις τηςΚλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα. Επιτροπή Μελέτης των Επιπτώσεων της ΚλιματικήςΑλλαγής,ΤράπεζατηςΕλλάδος,Αθήνα.

18. L. S. Kalkstein and S. C. Sheridan (2003)The Impact ofHeat Island Reduction Strategies onHealth-DebilitatingOppressiveAirMassesinUrbanAreas.AreporttotheU.S.EPAHeatIslandReduction Initiative. Διαθέσιμο στο: http://www.udel.edu/SynClim/MM5_complete.pdf[Τελευταίαπρόσβαση:22.02.2017].

19. Κ.ΚατσουγιάννηκαιΑ.Αναλυτής(2016)ΘνησιμότητακαιΥψηλέςΘερμοκρασίες,ΠρόγραμμαTREASURE.Παρουσίασηστηνημερίδα:ΟιεπιπτώσειςτουκαύσωναστηνπόλητηςΑθήνας:ΣυνέργειεςκαιδράσειςγιαμιαδροσερήΑθήνα.22Ιουνίου2016,ResilientAthens,Αθήνα.

20. J.MathewandA.Salot,FeasibilityStudyofGreenWallsattheUniversityofIllinois.CEE398:ProjectBasedLearning,FinalProjectReport.

21. A.J.McMichael, D.H. Campbell-Lendrum, C.F. Corvalán, K.L. Ebi, A.K. Githeko, J.D. ScheragaandA.Woodward,ClimateChangeandHumanHealth :RisksandResponses.WorldHealthOrganization,2003.

22. Ε. Μελαμπιανάκη, Ε. Αλεξανδρή, Ε. Κράλη, Γ. Νεοφύτου (2015) Το Εμπορικό Τρίγωνο τηςΑθήναςΜεταβολέςσεΠερίοδοΚρίσης.4οΠανελλήνιοΣυνέδριοΠολεοδομίας,Χωροταξίας&ΠεριφερειακήςΑνάπτυξης,24-27Σεπτεμβρίου2015,Βόλος.

23. T.R.Oke(1987)BoundaryLayerClimates.Routledge,London.24. E.PalomoDelBarrio(1998)AnalysisoftheGreenRoofsCoolingPotentialinBuildings.Energy

andBuildings,Vol.27(1998),pp179-193.25. A.M. Papadopoulos (2001) The Influence of Street Canyons on the Cooling Loads and the

PerformanceofAirConditioningSystems.EnergyandBuildings,Vol.33(2001),pp601-607.26. K. Perini and P. Rosasco (2013) Cost-Benefit Analysis for Green Façades and Living Wall

Systems.BuildingandEnvironment,Vol.70(2013),pp110-121.27. Μ.Σανταμούρης(2008)ΕνεργειακήκαιΠεριβαλλοντικήΣυνεισφοράτωνΧώρωνΑστικού

Πρασίνου28. M. Santamouris (Ed) (2001) Energy and Climate in the Urban Built Environment. James &

James,London.29. Γ. Στουρνάρας et al (2011) Οι Κίνδυνοι και οι επιπτώσεις της ΚλιματικήςΜεταβολής κατά

Τομέα. Στο: Χ. Ζερεφός et al (2011) Οι Περιβαλλοντικές, Οικονομικές και ΚοινωνικέςΕπιπτώσεις της Κλιματικής Αλλαγής στην Ελλάδα. ΕπιτροπήΜελέτης των Επιπτώσεων της



ΚλιματικήςΑλλαγής,ΤράπεζατηςΕλλάδος,Αθήνα.30. Δ. Φουντά (2016) Ανάλυση Χρονοσειράς Θερμοκρασιών στην Αθήνα – Παρατηρούμενες

Τάσεις. Παρουσίαση στην ημερίδα: Οι επιπτώσεις του καύσωνα στην πόλη της Αθήνας:ΣυνέργειεςκαιδράσειςγιαμιαδροσερήΑθήνα.22Ιουνίου2016,ResilientAthens,Αθήνα.

31. ΥΑ 133384/6587/2015 (ΦΕΚ2828/Β/23.12.2015) Προδιαγραφές Σύνταξης των ΜελετώνΔιαχείρισηςΠάρκωνκαιΑλσών.ΕθνικόΤυπογραφείο,Αθήνα.

32. ΥΑ 125837/726/2013 (ΦΕΚ1528/Β/21.06.2013) Προδιαγραφές Σύνταξης των ΜελετώνΔιαχείρισηςΠάρκωνκαιΑλσών.ΕθνικόΤυπογραφείο,Αθήνα.

33. Πρόγραμμα Βιοκλιματικών Αναβαθμίσεων Δημοσίων Ανοικτών Χωρών, Οδηγός Μελετών,ΚΑΠΕ,2011.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:http://www.cres.gr/kape/Scientific_Guide_19_7.pdf

34. 5ηΤροποποίησηΟδηγούΠρογράμματοςΕΞΟΙΚΟΝΟΜΩ,ΚΑΠΕ.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:http://www.cres.gr/exoikonomo/data/files/entaxi/5%CE%B7%20%CE%A4%CE%A1%CE%9F%CE%A0%CE%9F%CE%A0%CE%9F%CE%99%CE%97%CE%A3%CE%97%20%CE%9F%CE%94%CE%97%CE%93OY.pdf

35. Προκαταρκτική Αξιολόγηση Ανθεκτικότητας, Γραφείο Ανθεκτικότητας, Δήμος Αθηναίων.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:https://issuu.com/resilientathens/docs/resilientathens_preliminaryresilien

36. Madrid+Natural,ARUPonbehalfoftheCityofMadrid.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:http://publications.arup.com/~/media/Publications/Files/Publications/M/MadridNaturalENG.ashx

37. Melbourne, Urban Forest Strategy, Making a City Greener, 2012-2032. Διαθέσιμο στηδιεύθυνση:https://www.melbourne.vic.gov.au/SiteCollectionDocuments/urban-forest-strategy.pdf

38. ParisClimateAdaptationPlan.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:https://api-site.paris.fr/images/76271

39. RotterdamClimateChangeAdaptationStrategy.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:http://www.rotterdamclimateinitiative.nl/documents/2015-en-ouder/Documenten/20121210_RAS_EN_lr_versie_4.pdf

40. Barcelonagreeninfrastructureandbiodiversityplan2020.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:http://ajuntament.barcelona.cat/ecologiaurbana/sites/default/files/Barcelona%20green%20infrastructure%20and%20biodiversity%20plan%202020.pdf

41. GreenRoofsandWallsPolicyImplementationPlan,CityofSydney.Διαθέσιμοστηδιεύθυνση:http://www.cityofsydney.nsw.gov.au/__data/assets/pdf_file/0010/200242/Green-Roofs-and-Walls-Policy-Implementation-Plan-Adopted.pdf

ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ · 2017-06-19 ·...

Documents

Transcript of ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ · 2017-06-19 ·...