Κλιματικη Ιστορια της Γαιας - 2009

19
Σχετικά με την Κλιματική Ιστορία της Γαίας Γιάννης Μπαντέκας «Θαυμάζω απεριόριστα την ευφυΐα και την επινοητικότητα του Ανθρώπου, αφού χωρίς αυτήν θα ήμασταν ακόμα κοπάδια φοβισμένων αγριμιών. Ταυτόχρονα όμως, τρέφω έναν ειλικρινή σεβασμό και δέος προς τη Φύση, κι ακόμα περισσότερο προς το μεγάλο θαύμα που λέγεται Ζωή. Ναι, ο κάθε άνθρωπος είναι ένα υπέροχο και ανεξάρτητο ον, που κρύβει μέσα του όλες τις δυνάμεις και τις δυνατότητες του σύμπαντος, όμως ταυτόχρονα είναι κι ένα μικρό κύτταρο στον μεγάλο ζωντανό οργανισμό της Γαίας. Κάθε ανάσα ενός φύλλου ή ενός πνεύμονα, κάθε κίνηση, κάθε ενέργεια αναπαραγωγής ή αυτοσυντήρησης, είναι μια νίκη ενάντια στο Χάος που απειλεί ανά πάσα στιγμή να καταπιεί αυτό το θαύμα της Ζωής. Είναι βαθύ μας χρέος να αναγνωρίζουμε και να υπερασπιζόμαστε αυτή την πολύτιμη ισορροπία και να περάσουμε αυτήν την αντίληψη στις μελλοντικές γενιές, αλλά και στην δική μας» Θωμάς Μαστακούρης (από συνέντευξη στο περιοδικό ΔΙΙΠΕΤΕΣ, τ. 67, 2008) Εισαγωγή Τον τελευταίο καιρό γίνεται όλο και περισσότερο λόγος για την «κλιματική αλλαγή». Επιπροσθέτως δε, δημιουργείται η εντύπωση πως αυτή η κλιματική αλλαγή συμβαίνει για πρώτη φορά, και ως κύριο, αν όχι αποκλειστικό, αίτιο του φαινομένου θεωρείται η «ανθρώπινη δραστηριότητα». Η πραγματικότητα όμως που αναδύεται μέσα από τα συμπεράσματα της μελέτης του γεωλογικού αρχείου από τους διάφορους κλάδους των Γεωεπιστημών αναφορικά με το κλιματικό παρελθόν του πλανήτη μας, είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που κυριαρχεί στην δημοσιότητα και προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Το κλίμα της Γης δεν είναι «σταθερό», αλλά μεταβάλλεται και μάλιστα με τρόπο περιοδικό. Όμως οι περιοδικές αυτές μεταβολές λαμβάνουν χώρα εντός συγκεκριμένων φυσικών ορίων. Η ΓΑΙΑ ελέγχει το κλίμα. «Η Γη θεωρείται ένας πλανήτης με ζωή πάνω του. Ήδη όμως άρχισε να διαφαίνεται η άποψη ότι είναι και η ίδια ένας ζωντανός πλανήτης όπου ενοποιούνται οι «ανόργανες» και «οργανικές» μορφές και διεργασίες σένα ενιαίο αδιάρρηκτο σύνολο.» (Σπύρος Παυλίδης, ΠΑΝ‐ΓΑΙΑ) Στη σύγχρονη εποχή, η ιδέα αυτή επανήλθε στο προσκήνιο με τις εργασίες του βρετανού βιολόγου sir James Lovelock. Σε ευθεία αντίθεση με την άποψη ότι η Γη είναι ένας «νεκρός βράχος», πάνω στον οποίο ζουν διάφορα πλάσματα, ο Lovelock υποστήριξε ότι η Γη είναι ένας πλανήτης ζωντανός, με τον οποίο συμβιώνουν όλα τα υπόλοιπα είδη. Ακόμα περισσότερο, υποστήριξε ότι το έδαφος, το κλίμα και η ατμόσφαιρα της Γης είναι αυτά που είναι, εξαιτίας της ύπαρξης της ζωής. Οι οργανισμοί που ζουν στον πλανήτη, ρυθμίζουν την ατμόσφαιρα και το κλίμα σύμφωνα με τις ανάγκες τους να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν. Πρότεινε ότι αυτό δεν γίνεται συνειδητά, εκ μέρους των οργανισμών αυτών, αλλά ότι η δράση τους μέσα σε δισεκατομμύρια χρόνια έχει δημιουργήσει ένα είδος

Transcript of Κλιματικη Ιστορια της Γαιας - 2009

Page 1: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Σχετικά με την Κλιματική Ιστορία της Γαίας 

Γιάννης Μπαντέκας 

«Θαυμάζω απεριόριστα  την  ευφυΐα  και  την  επινοητικότητα  του Ανθρώπου,  αφού  χωρίς  αυτήν  θα ήμασταν ακόμα κοπάδια φοβισμένων αγριμιών.  Ταυτόχρονα όμως,  τρέφω έναν  ειλικρινή σεβασμό και δέος προς τη Φύση, κι ακόμα περισσότερο προς το μεγάλο θαύμα που λέγεται Ζωή. Ναι, ο κάθε άνθρωπος  είναι  ένα  υπέροχο  και  ανεξάρτητο  ον,  που  κρύβει  μέσα  του  όλες  τις  δυνάμεις  και  τις δυνατότητες  του  σύμπαντος,  όμως  ταυτόχρονα  είναι  κι  ένα  μικρό  κύτταρο  στον  μεγάλο  ζωντανό οργανισμό  της  Γαίας.  Κάθε  ανάσα  ενός  φύλλου  ή  ενός  πνεύμονα,  κάθε  κίνηση,  κάθε  ενέργεια αναπαραγωγής ή αυτοσυντήρησης, είναι μια νίκη ενάντια στο Χάος που απειλεί ανά πάσα στιγμή να καταπιεί αυτό το θαύμα της Ζωής. Είναι βαθύ μας χρέος να αναγνωρίζουμε και να υπερασπιζόμαστε αυτή την πολύτιμη ισορροπία και να περάσουμε αυτήν την αντίληψη στις μελλοντικές γενιές, αλλά και στην δική μας…» 

Θωμάς Μαστακούρης (από συνέντευξη στο περιοδικό ΔΙΙΠΕΤΕΣ, τ. 67, 2008) 

Εισαγωγή 

Τον τελευταίο καιρό γίνεται όλο και περισσότερο λόγος για την «κλιματική αλλαγή». 

Επιπροσθέτως δε, δημιουργείται η εντύπωση πως αυτή η κλιματική αλλαγή συμβαίνει για πρώτη  φορά,  και  ως  κύριο,  αν  όχι  αποκλειστικό,  αίτιο  του  φαινομένου  θεωρείται  η «ανθρώπινη δραστηριότητα». 

Η  πραγματικότητα  όμως  που  αναδύεται  μέσα  από  τα  συμπεράσματα  της  μελέτης  του γεωλογικού  αρχείου  από  τους  διάφορους  κλάδους  των  Γεωεπιστημών  αναφορικά  με  το κλιματικό παρελθόν του πλανήτη μας, είναι εντελώς διαφορετική από αυτή που κυριαρχεί στην δημοσιότητα και προβάλλεται από τα ΜΜΕ. Το κλίμα της Γης δεν είναι «σταθερό», αλλά μεταβάλλεται και μάλιστα με τρόπο περιοδικό. Όμως  οι  περιοδικές  αυτές  μεταβολές  λαμβάνουν  χώρα  εντός  συγκεκριμένων  φυσικών ορίων.  Η ΓΑΙΑ ελέγχει το κλίμα. 

 «Η  Γη  θεωρείται  ένας  πλανήτης  με  ζωή  πάνω  του.  Ήδη  όμως  άρχισε  να  διαφαίνεται  η άποψη ότι είναι και η ίδια ένας ζωντανός πλανήτης όπου ενοποιούνται οι «ανόργανες» και «οργανικές» μορφές και διεργασίες σ’ ένα ενιαίο αδιάρρηκτο σύνολο.» (Σπύρος Παυλίδης, ΠΑΝ‐ΓΑΙΑ) 

Στη σύγχρονη εποχή, η  ιδέα αυτή επανήλθε στο προσκήνιο με τις εργασίες  του βρετανού βιολόγου sir James Lovelock. Σε ευθεία αντίθεση με την άποψη ότι η Γη είναι ένας «νεκρός βράχος», πάνω στον οποίο ζουν διάφορα πλάσματα, ο Lovelock υποστήριξε ότι η Γη είναι ένας  πλανήτης  ζωντανός,  με  τον  οποίο  συμβιώνουν  όλα  τα  υπόλοιπα  είδη.  Ακόμα περισσότερο, υποστήριξε ότι το έδαφος, το κλίμα και η ατμόσφαιρα της Γης είναι αυτά που είναι, εξ’ αιτίας της ύπαρξης της ζωής. Οι οργανισμοί που ζουν στον πλανήτη, ρυθμίζουν την ατμόσφαιρα και το κλίμα σύμφωνα με τις ανάγκες τους να επιβιώσουν και να αναπτυχθούν.  

Πρότεινε  ότι  αυτό  δεν  γίνεται  συνειδητά,  εκ  μέρους  των  οργανισμών  αυτών,  αλλά  ότι  η δράση  τους  μέσα  σε  δισεκατομμύρια  χρόνια  έχει  δημιουργήσει  ένα  είδος 

Page 2: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

σταθεροποιητικού μηχανισμού που ρυθμίζει τις συνθήκες έτσι, ώστε να είναι ευνοϊκές για τη ζωή. Έδωσε στο «αυτοδιαχειριζόμενο» αυτό ζωντανό σύστημα το όνομα της Ελληνίδας Θεάς Γαίας (της Μητέρας όλων των Θεοτήτων), μετά από πρόταση του συγγραφέα Ουίλιαμ Γκόλντινγκ (William Golding). 

Η  απόσταση  της  Γης  από  τον  Ήλιο,  αποτέλεσε  τον  πλέον  καθοριστικό  παράγοντα  που ευνόησε την εμφάνιση και την εξέλιξη του φαινομένου της ζωής στον πλανήτη μας. Βέβαια, το «φαινόμενο της ζωής» με την ευρεία έννοια, δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στα όρια της  Γαίας  /  Γης,  καθότι  αξιωματικά  δεχόμαστε  ότι μόνον  η  ζωή  μπορεί  να  γεννήσει  ή  να φέρει ζωή μέσα της («ΟΥΔΕΝ ΕΞ ΟΥΔΕΝΟΣ»). Υπό αυτό το πρίσμα «το φαινόμενο της ζωής» μπορεί  να  θεωρηθεί  ως  μια  ιδιότητα/δυνατότητα  του  Σύμπαντος  Κόσμου,  η  οποία  στις οικείες χωροχρονικές κλίμακες για τον άνθρωπο, εκδηλώνεται σύμφωνα με τον τρόπο που την  παρατηρούμε  και  την  αντιλαμβανόμαστε.  Η Φύσις  του  Κόσμου  άλλωστε  είναι  κοινή, τουλάχιστον  σύμφωνα  με  την  ελληνική  Φιλοσοφική  αντίληψη  περί  Κόσμου  («ΚΟΣΜΟΝ ΤΟΝΔΕ ΤΟΝ ΑΥΤΟΝ ΑΠΑΝΤΩΝ, ΟΥΤΕ ΤΙΣ ΘΕΩΝ, ΟΥΤΕ ΑΝΘΡΩΠΩΝ ΕΠΟΙΗΣΕΝ, ΑΛΛΑ ΗΝ ΑΕΙ ΚΑΙ ΕΣΤΙΝ ΚΑΙ ΕΣΤΑΙ ΠΥΡ ΑΕΙΖΩΟΝ, ΑΠΤΟΜΕΝΟΝ ΜΕΤΡΑ ΚΑΙ ΑΠΟΣΒΕΝΝΥΜΕΝΟΝ ΜΕΤΡΑ»‐ ΗΡΑΚΛΕΙΤΟΣ), η οποία επιβεβαιώνεται από τις σύγχρονη Κοσμολογία και Φυσική. 

Η  σημαντικότερη  ίσως  συνέπεια  αυτής  της  ευνοϊκής  θέσης  της  Γης  εντός  του  Ηλιακού Συστήματος  και  της  απόστασής  της  σε  σχέση  με  τον  Ήλιο,  εκδηλώνεται  με  την παρατηρούμενη  ιδιομορφία  στο  εσωτερικό  του  πλανήτη  το  οποίο  χαρακτηρίζεται  από διαστρωμάτωση των υλικών και αξιοσημείωτη κινητικότητα. Προϊόν αυτής της εσωτερικής διάταξης και κινητικότητας  ,μεταξύ άλλων, θεωρείται η ύπαρξη της μαγνητόσφαιρας, ενώ στην  επιφάνεια  του  πλανήτη  έχει ως  συνέπεια  την  ύπαρξη  μιας  ευκίνητης λιθόσφαιρας, που περιβάλλεται από την υδρόσφαιρα και την ατμόσφαιρα, εντός των ορίων των οποίων αναπτύσσεται η βιόσφαιρα. 

Η αέναη λειτουργία του Γεωτεκτονικού Κύκλου και του επακόλουθου Υδρολογικού Κύκλου καθιστούν τον πλανήτη μας εντελώς  ιδιαίτερο σε σχέση με τους υπόλοιπους του Ηλιακού μας Συστήματος και εγγυώνται την αέναη διατήρηση και εξέλιξη του φαινομένου της Ζωής. 

«Το εσωτερικό της Γης ψύχεται κυρίως μέσω της ζώνης μεταφοράς των τεκτονικών πλακών, του οποίου η σταθερά ανακύκλωση αερίων έχει ασκήσει μια σταθεροποιητική δύναμη στο κλίμα της Γης. Ενώ τα ηφαίστεια τροφοδοτούν με αέρια την ατμόσφαιρα, η υποβύθιση των λιθοσφαιρικών πλακών τα επαναφέρει στο εσωτερικό.» (Bullock & Grinspoon) 

Η  εξέλιξη  των  Γεωεπιστημών  έχει  οδηγήσει  στην  ανάπτυξη  ειδικών  μεθόδων  που επιτρέπουν  την  γνώση  των  κλιματικών  συνθηκών  που  επικρατούσαν  κατά  το  γεωλογικό παρελθόν και κυρίως κατά το πλέον «πρόσφατο». 

Και όπως επισημαίνει ο  καθηγητής  Γεωλογίας Σπύρος Παυλίδης  (ΠΑΝ‐ΓΑΙΑ,  σελ. 222) «οι κλιματικές  αλλαγές  όπως  τις  γνωρίζουμε  από  το  γεωλογικό  αρχείο,  είναι  συχνές  και αποτελούν φυσιολογικό φαινόμενο. Το παράξενο θα ήταν να μην αλλάζει το κλίμα σε έναν πλανήτη όπου τα πάντα μεταβάλλονται με τον χρόνο.»  

Ως κύριος κλιματικός παράγοντας θεωρείται η Ηλιακή ακτινοβολία.  Όμως το κλίμα, εξαρτάται κυρίως από την ύπαρξη και τα χαρακτηριστικά της ατμόσφαιρας, η οποία ατμόσφαιρα είναι αποτέλεσμα τόσο οργανικών όσο και ανόργανων διαδικασιών.  

Page 3: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Το  αποτέλεσμα  αυτής  της  μακροχρόνιας  διαδικασίας  συνεργασίας  είναι  αρχικά  η διατήρηση του κλίματος σε συνθήκες που είναι ευνοϊκές για τη ζωή και τη βιοποικιλότητα. 

Τα  αέρια  που  συναποτελούν  την  ατμόσφαιρα  δεν  βρίσκονται  σε  κατάσταση  χημικής ισορροπίας, όπως θα συνέβαινε σε έναν πλανήτη χωρίς ζωή. Η σύσταση της ατμόσφαιρας ρυθμίζεται  από  την  βιολογική  δραστηριότητα  και  ιδιαίτερα  από  τους  μικροοργανισμούς, παρέχοντας προστασία από τις βλαβερές ακτινοβολίες που φιλτράρονται και διατηρώντας την επιφάνεια θερμή λόγω του «φαινομένου του θερμοκηπίου». 

Όμως, τόσο η γήινη τροχιά γύρω από τον ήλιο, όσο και ο ακριβής προσανατολισμός της στο διάστημα, δεν παραμένουν σταθερές.  

Συνεπώς  και  το  ποσό  της  ηλιακής  ακτινοβολίας  που  δέχεται  ο  πλανήτης  μας  ποικίλει αναλόγως.  

Επίσης  η  κυκλοφορία  της  ατμόσφαιρας  και  των  υδάτινων  μαζών  στους  ωκεανούς  του πλανήτη  επηρεάζονται  από  τις  γεωλογικές  μεταβολές  (όπως  είναι  οι  μετακινήσεις  των ηπείρων, ή οι ανυψώσεις των οροσειρών). 

Όταν κατά περιόδους, το κλίμα γίνεται πιο ψυχρό, τότε συσσωρεύονται και επεκτείνονται οι  παγετώνες,  δηλαδή  η  «στερεά  φάση»  του  νερού  αυξάνεται  σε  «βάρος»  της  «υγρής φάσης», με αποτέλεσμα μεταξύ άλλων, σημαντική ταπείνωση της στάθμης της θάλασσας, οπότε η Γη διέρχεται μία, όπως αποκαλείται, Παγετώδη Περίοδο. 

 

Εικόνα 1: Η Ευρωπαική ήπειρος καλυμμένη από παγετώνες (18,000 ΒΡ) 

 

Εικόνα 3: Ζωνες βλάστησης και όρια παγετώνων (18,000  ΒΡ).  Το  ανοιχτό  γαλάζιο  παριστάνει  την πολική τούνδρα (permafrost) 

 

Εικόνα  2:  Η  Ευρωπαική  ήπειρος  χωρίς παγετώνες (Σύγχρονη Εποχή) 

 

Εικόνα  4:  Στη  σύγρονη  εποχή  οι  Ζωνες βλάστησης είναι μετατοπισμένες βόρεια. 

Page 4: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

 

Κατά  το  απώτατο  παρελθόν  η  Γη  έχει  διέλθει  από  πολλές  Παγετώδεις  περιόδους,  όπως συνέβη κατά την Ουρώνια Παγετώδη Περίοδο πριν από περίπου 2,200 εκατομμύρια έτη, ή κατά την Ορδοβίσια Παγετώδη Περίοδο πριν από περίπου 400 εκατομμύρια έτη.  (Εικόνα 5) 

Η Παγετώδης Περίοδος που διανύουμε σήμερα άρχισε πριν από περίπου 2,5 εκατομμύρια έτη (Πλειστόκαινο, έναρξη του Τεταρτογενούς). 

 

Εικόνα  5:  Οι  σημαντικότερες Παγετώδεις  εποχές  στην  κλιματική  Ιστορία  της  Γης  και  η Γεωχρονολογική κλίμακα.  

 

Κατά το Γεωλογικό παρελθόν, την επικράτηση δυσμενών κλιματικών συνθηκών, διαδέχτηκε πάντα μια εκπληκτική έκρηξη της Ζωής και της Βιοποικιλότητας. 

«Οι κλιματικές αλλαγές ήταν πάντα σταθμοί αλλαγών του έμβιου κόσμου, ο οποίος ήταν αναγκασμένος να προσαρμόζεται σ’ αυτές» (Σπύρος Παυλίδης, ΠΑΝ‐ΓΑΙΑ, σ.223) 

Με βάση δεδομένα και στοιχεία που προέκυψαν από την μελέτη των επεκτάσεων και των αποσύρσεων των παγετώνων στις Άλπεις, ήδη από τις αρχές του 20ου αιώνα, εκτιμήθηκε ότι είχαν υπάρξει 4 κύριες προελάσεις των παγετώνων κατά την πρόσφατη γεωλογική ιστορία. Με  βάση  αυτές  τις  διαδοχικές  ακολουθίες  χρονολογήθηκαν  τα  αρχαιολογικά  και απολιθωμένα ανθρώπινα ευρήματα της Ευρώπης. 

Page 5: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Σήμερα ωστόσο γνωρίζουμε ότι η ακολουθία των κλιματικών αλλαγών και της αυξομείωσης των παγετώνων, ήταν πολύ πιο σύνθετη από ό,τι αρχικά είχε θεωρηθεί. 

Σήμερα πλησιάζουμε στο τέλος ενός θερμού διαλείμματος και οδεύουμε προς την επόμενη παγετώδη εποχή. 

 

Οι Κύκλοι του Μιλάνκοβιτς  

Η  δυναμική  που  κατευθύνει  το  σημερινό  κλίμα  της  Γης  μελετήθηκε  από  τον Μίλουτιν Μιλάνκοβιτς, ο οποίος υπολόγισε ότι 3 κυρίως παράγοντες συντέλεσαν στην αυξομείωση των  παγετώνων:  οι  διακυμάνσεις  στη  μορφή  της  Γήινης  τροχιάς  (περισσότερο  κυκλική,  ή περισσότερο  ελλειπτική),  και  οι  μεταβολές  κατά  την  περιστροφή  της  Γης  γύρω  από  τον εαυτό  της  (η  κλίση  και  η  ταλάντευση  του  γήινου  άξονα  περιστροφής  σε  σχέση  με  το επίπεδο  της  ελλειπτικής).  Αυτοί  οι  παράμετροι  εμφανίζονται  με  περιοδικότητα  κύκλων χρονικής  διάρκειας  περίπου:  100,000  (Εκκεντρότητα  της  τροχιάς  /  Eccentricity),  41,000 (Λόξωση  του  άξονα  περιστροφής  /  Obliquity)  και  22,000  (Μετάπτωση  των  Ισημεριών  / Precession) έτη, αντίστοιχα.  

 

Εικόνα 6: Παράλληλα διαγράμματα των  κύκλων  των  περιοδικών μεταβολών κατά την κίνηση της Γης (Precession,  Obliquity,  Precession) σε  σχέση  με  την  ηλιακή δραστηριότητα  (Solar  Forcing)  και την  αντίστοιχη  εμφάνιση διαδοχικών  παγετωδών  εποχών (Stages  of  Glaciation),  κατά  τα τελευταία 1,000,000 έτη. 

 

Το  συνδυασμένο  αποτέλεσμα  των  περιοδικών  μεταβολών  κατά  την  κίνηση  της  Γης συνεπάγεται περιοδικές μεταβολές στην ποσότητα της Ηλιακής ακτινοβολίας που δέχεται ένας  τόπος,  άρα  και  περιοδική  μεταβολή  του  κλίματος,  καθότι  η  Ηλιακή  ακτινοβολία θεωρείται μακράν ως ο καθοριστικότερος κλιματικός παράγοντας.  (Η ηλιακή ακτινοβολία, είναι  η  σημαντικότερη  πηγή  ενέργειας  στο  Ηλιακό  σύστημα,  κατά  συνέπεια  και  στη  Γη. Συγκρινόμενες μαζί της όλες οι υπόλοιπες πηγές ενέργειας θεωρούνται "αμελητέες"). 

Όταν οι  καμπύλες που αναπαριστούν  τα διαγράμματα αυτών  των μεταβολών συμβάλουν προς  την  ίδια  κατεύθυνση  (προς  τα  «ελάχιστα»,  ή  τα  «μέγιστα»),  τότε  το  κλίμα  στη  Γη εξωθείται  προς  τις  ακραίες  οριακές  συνθήκες:  Είτε  σε  παγετώδεις  (ψυχρές),  είτε  σε μεσοπαγετώδεις (θερμές). 

Page 6: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Κατά  τα  τελευταία  1,000,000  χρόνια  τουλάχιστον,  φαίνεται  να  έχει  επικρατήσει  ο μακροχρόνιος  κύκλος  των  100,000  ετών,  με  αποτέλεσμα  την  έναρξη  μιας  μεγάλης Παγετώδους εποχής σχεδόν κάθε 100,000 έτη. 

Το  ανθρώπινο  είδος  εξελίχθηκε  προσαρμοζόμενο  και  εκπαιδευόμενο  από  τον επαναλαμβανόμενο  κύκλο  διαδοχικών  ψυχρών  εποχών  μεγάλης  διάρκειας  και  θερμών εποχών μικρής διάρκειας. Η αρχική διαφοροποίηση  των Αυστραλοπιθήκων από τους κοινούς προγόνους ανθρώπων και  πιθήκων  σύμφωνα  με  τα  δεδομένα  του  DNA,  συνέβη  ακριβώς  την  περίοδο  της εγκατάστασης  των  πρώτων  παγετώνων  στο  Βόρειο  ημισφαίριο,  που  οδήγησαν  στις Παγετώδεις Εποχές του Πλειστοκαίνου. Σύμφωνα  με  όλα  τα  διαθέσιμα  δεδομένα,  σήμερα  πλησιάζουμε  στο  τέλος  ενός  θερμού διαλείμματος και οδεύουμε προς την επόμενη ψυχρή παγετώδη εποχή. 

Το ότι ζούμε στη διάρκεια ενός συντόμου μεσοπαγετώδους σταδίου, γεγονός που αποτελεί την εξαίρεση και όχι  τον κανόνα στην πρόσφατη κλιματική  ιστορία της Γης, πρόκειται για καθαρή  τύχη.  Τουλάχιστον σε  ποσοστό 90%  κατά  τα  τελευταία περίπου 2,000,000  έτη οι κλιματικές συνθήκες που επικρατούσαν στη Γη ήταν ψυχρότερες σε σχέση με τη σημερινή εποχή. 

Η  αύξηση  και  η  επέκταση  των  παγετωνικών  καλυμμάτων  δεν  επηρέασε  μόνο  τους ωκεανούς  και  τις  θάλασσες,  αλλά  τις  νησιωτικές  και  τις  παράκτιες  περιοχές.  Κατά  την τελευταία κορύφωση της προηγούμενης Παγετώδους Εποχής (20‐18,000 ΒΡ), η στάθμη της παγκόσμιας  θάλασσας  έχει  υπολογιστεί  ότι  βρισκόταν  χαμηλότερα  έως  και  125  μέτρα περίπου,  σε  σχέση  με  τη  σημερινή,  λόγω  των  τεράστιων  ποσοτήτων  νερού  που  είχε εγκλωβιστεί στους παγετώνες. 

 

Εικόνα 7: Η Ευρασία και η Βόρειος Αφρική κατά την αιχμή της τελευταίας παγετώδους εποχής, πριν 18,000 έτη. 

 

Page 7: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Κατά τη διάρκεια παρόμοιων ψυχρών κλιματικών περιόδων, οι ακτογραμμές των Ηπείρων μεταβάλλονται σημαντικά: τα Βρετανικά Νησιά ήταν ενωμένα με την Ευρώπη, όπως και η Σικελία  με  την  Ιταλία,  η  Ασία  με  την  Ινδονησία,  την  Ιαπωνία  και  την  Αλάσκα  και  η  Νέα Γουινέα με την Αυστραλία. 

Οι  συνέπειες  για  το  βιοπλήρωμα  και  κυρίως  για  τους  ανθρώπινους  πληθυσμούς  είναι προφανείς, καθότι μεταξύ άλλων δίδεται η δυνατότητα προσέγγισης και μετανάστευσης σε περιοχές που πριν θεωρούνταν απρόσιτες (π.χ. Αμερικάνικη ήπειρος και Αυστραλία). 

Σημαντικότατες ήταν και οι μεταβολές που είχαν σημειωθεί στο Αιγαίο και στον ευρύτερο Περι‐Αιγαιακό  χώρο,  λόγω  της  ιδιαιτερότητας  στη  γεωτεκτονική  θέση  και  δομή,  που αντανακλάται  στην  τοπογραφία,  στο  ανάγλυφο  και  κυρίως  στην  κατανομή  στεριάς  και θάλασσας.  Η  Πελοπόννησος  ήταν  ενωμένη  με  τη  Στερεά  Ελλάδα,  όπως  και  η  Εύβοια.  Οι Βόρειες  Σποράδες  με  τη  Θεσσαλία,  οι  περισσότερες  από  τις  σημερινές  Κυκλάδες αποτελούσαν ένα ενιαίο νησί, ενώ οι ακτές, της Μικράς Ασίας ήταν μετατοπισμένες πολλά χιλιόμετρα προς  τα δυτικά,  με αποτέλεσμα  τα περισσότερα από  τα  νησιά  του σημερινού Ανατολικού Αγαίου να αποτελούν τμήματα της χέρσου ή ακρωτήρια.  

Όταν  επικρατούν  ψυχρές/παγετώδεις  συνθήκες  μειώνεται  η  υγρασία  της  ατμόσφαιρας, περιορίζεται η εξάτμιση και ελαττώνονται οι βροχοπτώσεις.  Συνεπώς,  κάθε επέκταση των παγετώνων  στα  ψηλότερα  γεωγραφικά  πλάτη  συνοδεύεται  γενικά  από  δραματική μεταβολή των  ζωνών βλάστησης και από εξάπλωση των ερήμων στην περι  των Τροπικών ζώνη. 

Αν  και  ο  Βόρειος  πόλος  καλύπτεται  από  νερό,  η  συγκέντρωση  των  Ηπείρων  στο  Βόρειο Ημισφαίριο,  με  εξαίρεση  τους  στενούς  θαλάσσιους  διαύλους  Ατλαντικού  και  Ειρηνικού, πρακτικά  δυσχεραίνει  την  επικοινωνία  του  Αρκτικού  Ωκεανού  με  τις  νοτιότερες  θερμές ωκεάνιες υδάτινες μάζες. Το γεγονός αυτό διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στην κλιματική διαφοροποίηση των επιμέρους παράκτιων ηπειρωτικών περιοχών. 

Για  παράδειγμα,  το  κλίμα  της  Δυτικής  Ευρώπης  και  ιδιαίτερα  των  Βρετανικών  Νησιών ελέγχεται από την επίδραση του Ρεύματος του Κόλπου, που μεταφέρει υποτροπικά θερμά νερά από τον Δυτικό Ατλαντικό προς την Ευρώπη και ταυτοχρόνως επηρεάζεται από τους παγετώνες του Βόρειου Ατλαντικού.  

 

 

 

Εικόνα  8:  Οι  διάφορες  θέσεις  του  Πολικού Μετώπου  στον  Βόρειο  Ατλαντικό ωκεανό  κατά  τα τελευταία 20,000 έτη. 

 

Page 8: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Τα  τελευταία  10,000  έτη,  το  Πολικό  Μέτωπο  που  σηματοδοτεί  επέκταση  των  ψυχρών υδάτων, έχει κρατηθεί μακριά από τις Βορειοδυτικές ακτές της Βρετανίας με αποτέλεσμα το ήπιο κλίμα της ευρύτερης περιοχής. 

Παρομοίως,  πριν  120,000  χρόνια  περίπου,  κατά  τη  διάρκεια  της  προηγούμενης  θερμής μεσοπαγετώδους εποχής, το Ρεύμα του Κόλπου έρεε γύρω από τα Βρετανικά Νησιά, όπως και σήμερα –ενδεχομένως να ήταν και ελαφρώς θερμότερο τότε. 

Όμως  πριν  από  18‐20,000  χρόνια,  στην  αιχμή  της  τελευταίας  Παγετώδους  Εποχής,  το Πολικό Μέτωπο επεκτάθηκε πέρα από τον Ατλαντικό στα όρια της Ιβηρικής. Η μισή Βόρεια Αμερική  και  η  Βορειοδυτική  Ευρώπη  καλύφθηκαν  από  παχύ  στρώμα  πάγου.  Ενώ  στη συνέχεια το Πολικό Μέτωπο διαρκώς υποχωρούσε λόγω της θερμοκρασιακής ανόδου, πριν περίπου  11‐10,000  έτη,  κατά  τη  διάρκεια  μιας  σύντομης  ψυχρής  περιόδου,  το  Πολικό Μέτωπο  άγγιξε  τη  Βόρεια  Ιβηρική.  Έκτοτε  έχει  αποσυρθεί  στα  όρια  της  Γροιλανδίας, σηματοδοτώντας την έναρξη της σύγχρονης θερμής εποχής. 

Την  ίδια  περίοδο  (παγετώδης  εποχή),  στην Ανατολική Μεσόγειο  και  ιδιαίτερα στον Περι‐Αιγαιακό  χώρο,  επικρατούσαν  συγκριτικά  εξαιρετικά  ευνοϊκές  κλιματικές  συνθήκες,  οι οποίες συνέβαλαν αποφασιστικά στην παρατηρούμενη εμφάνιση του Πολιτισμού ακριβώς σ’ αυτή τη μικρή γεωγραφική περιοχή. 

Το Ολόκαινο –Η Σύγχρονη Μεσοπαγετώδης Εποχή  

Το  Ολόκαινο  είναι  το  όνομα  της  θερμής  περιόδου,  ή  αλλιώς  της  Σύγχρονης Μεσοπαγετώδους Εποχής που διανύουμε. 

 

Εικόνα  9:  Το  θερμογράφημμα  των τελευταίων 18,000 ετών και η μετάβαση στη σύγχρονη μεσοπαγετώδη εποχή του Ολοκαίνου.  Το  «0»  στον  άξονα  των θερμοκρασιών  παριστάνει  τη  σημερινή μέση  παγκόσμια  θερμοκρασία,  σε σχέση  με  την  οποία  υπολογίζονται  οι θερμοκρασιακές  μεταβολές  του παρελθόντος. 

(Boulton, 1993) 

 

Η  προηγούμενη  παγετώδης  Εποχή  που  έληξε  (Βούρμιο  / Würm  στην  Ευρώπη, Wisconsin στην  Αμερική)  είχε  διάρκεια  περίπου  100,000  έτη.  Η  θερμοκρασία  άρχισε  να  αυξάνεται απότομα  μετά  τα  18,000  ΒΡ,  και  ως  έναρξη  της  σύγχρονης  μεσοπαγετώδους  εποχής θεωρούμε τα 10,000 ΒΡ (BP: Before Present: πριν από σήμερα) 

Κατά  τις  τελευταίες  δεκαετίες  έχει  τεκμηριωθεί  η  ύπαρξη  ακόμη  μικρότερων  κλιματικών κύκλων. Οι μικρότεροι εξ’ αυτών (αποκαλούνται «ψευδόκυκλοι») έχουν διάρκεια μόλις 100 ή και 50 έτη. Σήμερα γνωρίζουμε πως υπήρξαν διαστήματα λιγότερο ή περισσότερο θερμά 

Page 9: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

κατά τη διάρκεια των μακροχρόνιων ψυχρών Παγετωδών εποχών  (Interstadials), όπως και διαστήματα σχετικού ψύχους κατά τη διάρκεια των θερμών Μεσοπαγετωδών εποχών.  

Ακόμη  και  η  σύγχρονη  θερμή  περίοδος  δεν  είναι  ομοιόμορφη,  αλλά  διακρίνεται  σε επιμέρους εποχές οι οποίες παρουσιάζουν μικρότερης τάξης κλιματικές διαφοροποιήσεις. (Αυτές οι κλιματικές διακυμάνσεις συχνά συνδέονται και με νέφη ηφαιστειακής τέφρας που μειώνουν την ηλιοφάνεια και κατά συνέπεια την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας). 

Η επίδραση αυτών των κλιματικών διακυμάνσεων στην ανθρώπινη Ιστορία και Προϊστορία είναι  πολύ  σημαντική.  Το απότομο ψυχρό διάλειμμα διαρκείας περίπου 1,000  ετών,  που σημειώθηκε  πριν  περίπου  11,500‐10,500  (Younger  Dryas),  και  το  τέλος  του  οποίου οριοθετεί  την  έναρξη  του  Ολοκαίνου,  σηματοδότησε  το  συγκλονιστικό  πέρασμα  του ανθρώπου από το στάδιο του τροφοσυλλέκτη και κυνηγού, σ’ αυτό του τροφοπαραγωγού και  καλλιεργητή  της  γης  (Μεσολιθική  Εποχή).  Κατά  την  αρχαιολογική  διαίρεση,  η Μεσολιθική  Εποχή  είναι  το  ενδιάμεσο  χρονικό  διάστημα  μεταξύ  της  Παλαιολιθικής  που προηγείται, και της Νεολιθικής Εποχής που έπεται. 

Οι ανθρώπινοι πληθυσμοί δημιούργησαν τις πρώτες μόνιμες εγκαταστάσεις («πολίσματα») [Πόλις – Πολίτης – Πολιτεία ‐ Πολιτισμός ‐ Πόλεμος], καλλιέργησαν τη γη και αποθήκευαν τη συγκομιδή. Τότε μπήκαν οι βάσεις για την μετέπειτα ανώτερη κοινωνική οργάνωση και τη  δημιουργία  της  καθαυτό  Ιστορίας  καθότι  τότε  ο  άνθρωπος  άρχισε  να  επιδρά  στο «περιβάλλον»  του  μετασχηματίζοντάς  το,  μετασχηματίζοντας  ταυτόχρονα  τον  εαυτό  του και τις κοινωνίες του. 

Κατά τη διάρκεια των μεταγενέστερων, θερμών και υγρών περιόδων, που σημειώθηκαν στα 7500  –  6500  ΒΡ  αναπτύχθηκαν  οι  σημαντικότερες  Νεολιθικές  γεωργικο‐κτηνοτροφικές κοινότητες,  ενώ  ιδιαίτερα  μεταξύ  των  6000  –  4000  ΒΡ  («Κλιματικό  βέλτιστο  του Ολοκαίνου»),  αναπτύχθηκαν  οι  πρώτοι  μεγάλοι  πολιτισμοί  της  Χαλκολιθικής  Εποχής, κυρίως στην Ανατολική Μεσόγειο. 

Το  οριστικό  λιώσιμο  των  μεγάλων  παγετωνικών  καλυμμάτων  του  Βουρμίου  είχε  σαν συνέπεια την άνοδο της στάθμης της παγκόσμιας θάλασσας (έως και 125‐150 μέτρα) και το φαινόμενο  αυτό,  ιδιαίτερα  κατά  τις  υγρές  εποχές  (με  την  αύξηση  των  βροχοπτώσεων) συνδέεται με τις μυθολογικές αναφορές διαφόρων λαών περί κατακλυσμών.  Ιδιαίτερα δε στην Ελληνική Μυθολογία έχουμε αναφορές για τρεις περιόδους κατακλυσμών (Δαρδάνου – Ωγύγου – Δευκαλίωνος) που καλύπτουν όλο το πρόσφατο διάστημα της θερμοκρασιακής ανόδου.  Σύμφωνα  με  τον  καθηγητή  Γεωλογίας  Ηλία  Μαριολάκο,  ο  κατακλυσμός  του Δαρδάνου  (αρχαιότερος)  έλαβε  χώρα πριν  τη  περίοδο  της Younger Dryas,  ενώ αυτός  του Δευκαλίωνος (νεώτερος) πρέπει να έλαβε χώρα κατά τη διάρκεια του Κλιματικού Βέλτιστου του Ολοκαίνου,  περίοδος που αντιστοιχεί  στην πλειονότητα  των κατακλυσμών που έχουν καταγραφεί στη παγκόσμια μυθολογία. Επιπλέον, σύμφωνα με τον ίδιο ερευνητή ολόκληρο το  παγκόσμιο  θρησκευτικό‐κοινωνικό‐πολιτικό  γίγνεσθαι  του  ανθρώπου,  καθορίστηκε  σε απόλυτο  βαθμό  από  τις  γεωπεριβαλλοντικές  συνθήκες  και  μεταβολές  εκείνης  της μεταβατικής (από την παγετώδη προς τη μεσοπαγετώδη) εποχής. Αυτές οι συγκλονίστηκες μεταβολές μπορούν να ανιχνευτούν στη Μυθολογία των αρχαίων λαών και αυτό είναι ένα από τα αντικείμενα του γοητευτικού κλάδου της Γεωμυθολογίας. Ολόκληρη η Θεογονία του Ησιόδου  και  οι  διαδοχικές  γενεές  των  Θεοτήτων,  που  προέρχονται  από  τη  «παμμήτειρα 

Page 10: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Γαία»,  κατά  τον  καθηγητή  Ηλία  Μαριολάκο  μεταξύ  άλλων  συνδέονται  με  αυτή  την ταραγμένη  γεωπεριβαλλοντικά  περίοδο, ώσπου  εν  τέλει  οι  κλιματικές &  περιβαλλοντικές συνθήκες «ηρέμησαν» (Χαλκολιθική Εποχή, περι τα 4000 ΒΡ). 

Σύμφωνα δε, με τις εργασίες του Βέλγου καθηγητή Roland Paepe, η αρχαιολογική διαίρεση της προϊστορίας αλλά και των μετέπειτα ιστορικών χρόνων, τουλάχιστον για τον ευρύτερο ελληνικό  χώρο,  ακολουθεί  τις  αντίστοιχες  γεωπεριβαλλοντικές  μεταβολές,  που  έχουν παρατηρηθεί και χρονολογηθεί με ακρίβεια στο αντίστοιχο χρονικό διάστημα. 

Οι ιδιαίτερες συνθήκες αυξημένης υγρασίας και θερμοκρασίας που επικρατούσαν κατά το μεγαλύτερο τμήμα της Νεολιθικής Εποχής, είχαν σαν συνέπεια υψηλές βροχοπτώσεις που τροφοδοτούσαν  τους  ποταμούς  με  υψηλές  παροχές  οι  οποίοι  με  τη  σειρά  τους  συχνά πυκνά πλημμύριζαν. Κυριολεκτικά δεν υπήρχε έδαφος για να σταθούν οι άνθρωποι εκείνης της εποχής,  γι’ αυτόν τον λόγο και  τα πολυάριθμα ευρήματα εντοπίζονται στα περιθώρια των  λεκανών,  σε  εξάρματα,  ή  στις  ίδιες  ακριβώς  περιοχές  διαχρονικής  κατοίκισης («μαγούλες» στη Θεσσαλία, «τούμπες» στη Μακεδονία). 

Κατά  τη  διάρκεια  των  σύντομων  κλιματικών  βέλτιστων  της  νεώτερης  εποχής,  ορισμένα ορεινά  περάσματα  των  Άλπεων  ήταν  βατά  ακόμη  και  στη  διάρκεια  του  Χειμώνα, επιτρέποντας στον Αννίβα να αιφνιδιάσει τη Ρώμη εισβάλοντας από τον Βορρά με 38.000 στρατό και 37 πολεμικούς ελέφαντες (στα 218 π.X.). 

 

Εικόνα  10:  Καλλιτεχνική  απεικόνιση  της  πορείας  του  Αννίβα  σε  λιθογραφία  (Μουσείο  Φυσικής Ιστορίας της Βιέννης. 

 

Αργότερα,  μεταξύ  των  ετών  400  και  800  μ.X.,  λόγω  της  θερμοκρασιακής  πτώσης  που σημειώθηκε τότε, οι συνέπειες στη γεωργία (σιτοδείες, κλπ.) συνέβαλαν στο οριστικό τέλος του  αρχαίου  κόσμου  (και  στην  έναρξη  των  σκοτεινών  χρόνων  του  Μεσαίωνα  που ακολούθησε), καθώς επίσης και στις μετακινήσεις των λαών που παρατηρήθηκαν. 

Κατά  τη διάρκεια  του «Κλιματικού Βέλτιστου  του Μεσαίωνα»  (μεταξύ 1100  και 1300)  οι Βίκινγκς  αποίκισαν  την  Ισλανδία  και  την  Γροιλανδία  (Greenland  /  πράσινη  χώρα)  και φέρονται να έφθασαν ως τις ακτές της Βόρειας Αμερικής. 

Page 11: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Εικόνα 11: Τα  ταξίδια  των Vikings  σε όλο τον  κόσμο  ευνοήθηκαν  από  το  θερμό κλίμα  που  επικρατούσε  κατά  το Μεσαιωνικό Κλιματικό Βέλτιστο (Medieval Warm Period)  

(από: McGovern & Perdikaris, 2000). 

 

 

Την  θερμή  αυτή  εποχή  διαδέχτηκε  μια  άλλη  ψυχρή,  η  οποία  σύμφωνα  με  τους περισσότερους  ερευνητές  άρχισε  περί  το 1400,  και  είναι  γνωστή ως «Μικρή Παγετώδης Εποχή» (Little Ice Age). Σταδιακά οι θαλάσσιοι οδοί των Βίκινγκς αποκλείστηκαν από τους πάγους λόγω της προέλασης  των παγετώνων και  του Ψυχρού Πολικού Μετώπου προς  τα νότια.  Στις  Άλπεις  κατά  τη  διάρκεια  του  17ου  αιώνα,  πρώην  κατοικημένες  περιοχές  και εγκαταστάσεις ορυχείων, καλύφθηκαν από παγετώνες. 

Έργα  Τέχνης  της  εποχής  (πίνακες  ζωγραφικής)  απεικονίζουν  χιονισμένα  και  παγωμένα τοπία στη Βόρεια Ευρώπη. 

 

Εικόνα  12:  «Hunters  in  the  Snow» («Κυνηγοί  στο  χιόνι»)  από  τον Φλαμανδό  ζωγράφο  Pieter  Bruegel (Πατέρα)  (1525‐1569).  Ο  πίνακας ολοκληρώθηκε  τον  Φεβρουάριο  του 1565,  τον  πρώτο  από  τους  πολλούς δριμείς χειμώνες του Little Ice Age  

 

 

Εικόνα 13: Χειμερινή  σκηνή  από  το ζωγράφο  Hendrick  Avercamp  (1585‐1634)  που  απεικονίζει  το  "Little  Ice Age"  

 

 

 

Page 12: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

 

Εικόνα  14:  Θερμο‐γράφημα  των  τελευταίων  1000  ετών.  Διακρίνονται:  η  Θερμή  Μεσοπαγετώδης Περίοδος του μεσαίωνα, και η Μικρή Παγετώδης (Little Ice Age) που τη διαδέχτηκε. 

 

 

Εικόνα 15: Διαγράμματα Υγρασίας και Θερμοκρασίας κατά την Μικρή Παγετώδη Εποχή 

 

Η  «Μικρή  Παγετώδης  Εποχή»  (Little  Ice  Age),  διήρκεσε  περίπου  από  τα  μέσα  του  15ου αιώνα  έως  τα  τέλη  του 19ου αιώνα  (διεκόπη  μόνο  κατά  τον 18ο  αιώνα  από  ένα  σύντομο σχετικά θερμό διάστημα). 

Ήδη  από  τα  μέσα  του  14ου  αιώνα  οι  άσχημες  συνθήκες  διαβίωσης  που  επικρατούσαν μεταξύ  των  υποσιτιζόμενων  πληθυσμών  των  μεσαιωνικών  πόλεων  της  Δυτικής  Ευρώπης, επιδεινώθηκαν δραματικά λόγω της κλιματικής αλλαγής προς το ψυχρότερο. Υπό αυτό το καθεστώς,  η  πανώλη  (plague,  “black  death”),  βρήκε  πρόσφορο  έδαφος  εξάπλωσης  και ταλαιπώρησε  την  Ευρωπαϊκή  ήπειρο  με  διαδοχικές  εξάρσεις  για  πάνω  από  τέσσερεις αιώνες,  καθ’ όλη  τη διάρκεια  της Μικρής Παγετώδους Εποχής, αφανίζοντας πάνω από το 1/3 του συνολικού πληθυσμού! 

   

Page 13: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Εικόνα 16: Καλλιτεχνικές απεικονίσεις σχετικές με την πανώλη στην Ευρώπη (1493 & 1656)  

 

Στην Κίνα, η σιτοδεία που προέκυψε κατά τη διάρκεια της ίδιας ψυχρής περιόδου (Little Ice Age),  ήταν  η  κύρια  αιτία  της  πτώσης  της  δυναστείας  των Μινγκ,  κατά  τα  μέσα  του  17ου αιώνα.  

Ο  χειμώνας  του  1788/1789  ήταν  ο  χειρότερος  χειμώνας  των  τότε  300  τελευταίων  ετών, επιδείνωσε  την  κοινωνική  αθλιότητα  και  πυροδότησε  την Μεγάλη  Γαλλική  Επανάσταση. Στη  δριμύτητα  εκείνου  του  χειμώνα  συνέβαλε  ο  περιορισμός  της  ηλιοφάνειας  που προκλήθηκε από την έκρηξη του ηφαιστείου Laki στην Ισλανδία το 1783. 

 

Εικόνα  17:  «Η  Ελευθερία  οδηγεί  τον  Λαό» πίνακας του Ευγένιου Ντελακρουά 

 

Στοιχεία από τη σύγχρονη εποχή 

 

Εικόνα 18: Η καμπύλη των θερμοκρασιακών μεταβολών κατά τη χρονική περίοδο 1860 ‐ 1995 

Με  την  αλματώδη  εξέλιξη  των  Θετικών  Επιστημών  αλλά  και  των  τεχνολογικών  του Διαστήματος  κατά  τον  προηγούμενο  αιώνα,  αυξήθηκαν  και  τελειοποιήθηκαν  τα  πάσης φύσεως  εργαλεία  ενόργανης  παρατήρησης  των  στοιχείων  της  ατμόσφαιρας.  Ταυτόχρονα δε,  αποκτήθηκαν  χρονοσειρές  δεδομένων  από  μετρήσεις  και  συγκροτήθηκαν  ολόκληρες 

Page 14: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

τράπεζες  πληροφοριών  σχετικά  με  τα  χαρακτηριστικά,  την  κατάσταση  και  τις  μεταβολές των συνθηκών της ατμόσφαιρας και των αερίων συστατικών της. 

Στη συνέχεια, από τα δεδομένα αυτά, επιχειρήθηκε η δημιουργία διαφόρων μαθηματικών μοντέλων που προβαίνουν σε διάφορες βραχυπρόθεσμες, ή μεσοπρόθεσμες προβλέψεις, που  αφορούν  τις  μελλοντικές  κλιματικές  συνθήκες  της  βιομηχανικής  εποχής.  Πέραν  από τους προφανείς κινδύνους που αναλαμβάνει κανείς όταν προβάλει αποκλειστικά σύγχρονα δεδομένα  και  μετρήσεις  στο  μέλλον,  και  ιδιαίτερα  όταν  πρόκειται  για  εξαιρετικά πολύπλοκα,  ευαίσθητα  και  «μη  γραμμικά»  συστήματα,  όπως  είναι  η  ατμόσφαιρα,  δεν μπορεί  να  παραβλέψει  και  να  μην  λάβει  υπόψη  την  γνωστή  καταγεγραμμένη  πρόσφατη κλιματική ιστορία της Γαίας και τα αστρονομικά αίτια στα οποία υπακούει.  Όπως φαίνεται στα αντίστοιχα διαγράμματα, σε παλαιότερες θερμές εποχές σαν αυτή που διανύουμε,  (πριν  ~135,000  έτη,  πριν  ~250,000  έτη,  κυρίως  πριν  ~330,000  έτη  &  πριν ~400,000 έτη, περίπου) η μέση παγκόσμια θερμοκρασία όπως και η συγκέντρωση του CO2 της  ατμόσφαιρας,  ήταν  ανάλογες,  και  σε  ορισμένες  περιπτώσεις  υψηλότερες  από  τις σημερινές αντίστοιχες. Κατά τη διάρκεια εκείνων τον εποχών, ο τότε άνθρωπος αποτελούσε έναν εντελώς ασήμαντο γεωπεριβαλλοντικό παράγοντα.  

 

Εικόνα  19:  Οι  διακυμάνσεις  της θερμοκρασίας,  του  CO2  και  της περιεκτικότητας  σε  σκόνη  της ατμόσφαιρας  κατά  τα  τελευταία 420,000  χρόνια.  Στοιχεία  από  την Ανταρκτική.

Από: Petit J.R., et al. (1999)  

 

Οι ίδιες καμπύλες αποδεικνύουν ότι πρώτα ανέρχεται η θερμοκρασία και έπεται η αύξηση της περιεκτικότητας της ατμόσφαιρας σε CO2 ‐και όχι το αντίθετο. Αυξημένη θερμοκρασία συνεπάγεται αυξημένη βιολογική δραστηριότητα, άρα αυξημένες ποσότητες CO2.  

Η  ανθρώπινη  δραστηριότητα, προφανώς  δεν  μπορεί  να  επηρεάσει  την  κίνηση  της  Γης, ούτε την ποσότητα της ηλιακής ακτινοβολίας. 

 

H επίδραση  του CO2  στο Φαινόμενο  του Θερμοκηπίου,  έχει  μελετηθεί από  τον Philip D. Middleton. Για την ακρίβεια έχει γίνει ένας συσχετισμός ανάμεσα σε ορισμένες κλιματικές προβλέψεις που είχαν υπολογιστεί από κάποια μαθηματικά μοντέλα και στα πραγματικά γεγονότα  που  καταγράφηκαν  στη  συνέχεια.  Τα  σημαντικότερα  συμπεράσματα,  όπως παρουσιάστηκαν προσφάτως από τον καθηγητή Roland PAEPE, είναι τα εξής: 

1. Είχε προβλεφτεί (υπερ)θέρμανση της Ανταρκτικής και μείωση των παγετώνων που έχουν  αναπτυχθεί  στον  ωκεανό  (Pack  Ice)  και  περιορισμό  της  παγοκάλυψης  στη στεριά (Ice sheet). 

Page 15: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Στην πραγματικότητα όμως παρατηρήθηκε ψύξη της Ανταρκτικής κατά τη διάρκεια των τελευταίων 20 ετών και οι παγετώνες που αναπτύσσονται στο θαλασσινό νερό (Pack Ice) έχουν αυξηθεί κατά 8%. 

2. Είχε προβλεφτεί ότι οι ωκεανοί θα εμφανίσουν μεγαλύτερη θέρμανση σε σχέση με τη ξηρά. 

Στην πραγματικότητα όμως παρατηρήθηκε ότι οι ωκεανοί εμφανίζουν μια ελαφρά ψύξη τα τελευταία 20 έτη. 

3. Είχε προβλεφτεί ότι η στάθμη της θάλασσας θα ανέλθει κατά 7 πόδια (2.10 μέτρα) από το 1988 έως το 2000. 

Στην  πραγματικότητα  όμως  η  στάθμη  της  θάλασσας  ανυψώθηκε  μόλις  κατά  1  ίντσα (0.0254 μέτρα) 

4. Είχε προβλεφτεί ότι η Παγκόσμια θερμοκρασία θα ανέλθει κατά 0.3°C από το 1988 έως το 2000. 

Στην πραγματικότητα όμως η Θερμοκρασία ανήλθε κατά 0.1° C 

5. Είχε  προβλεφτεί  ότι  η  οξύτητα  των  ωκεανών  λόγω  της  διάλυσης  του  CO2  θα καταστρέψει την κοραλλιογενή ζωή. 

Στην πραγματικότητα όμως, και σε Παγκόσμια κλίμακα, σήμερα τα κοράλλια αναπτύσσονται ταχύτερα από ποτέ άλλοτε. 

6. Είχε θεωρηθεί ότι διανύουμε μια απρόβλεπτη θερμή περίοδο. 

Στην  πραγματικότητα  όμως  έχουν  υπάρξει 20  παρόμοιες,  ή  ακόμη  θερμότερες  περίοδοι κατά τη διάρκεια των τελευταίων 1000 ετών. 

Page 16: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Εικόνα 20:  

 

Στα  πλαίσια  αυτής  της  οπτικής,  η  θεωρούμενη  σήμερα  συμβολή  του  CO2  στην  κοινώς γνωστή  ως  Παγκόσμια  Θέρμανση,  χαρακτηρίζεται  (από  τον  R.  Paepe)  ως  «ανακριβής αλήθεια και ως θεμελιώδες σφάλμα», καθότι: 

«Το CO2 δεν αποτελεί την αιτία της παγκόσμιας θέρμανσης. 

Αντίθετα, η άνοδος της θερμοκρασίας προκαλεί την αύξηση του CO2» 

Α    Β   

Εικόνα  21:    Διαγράμματα  που  δείχνουν τη  σχέση  Θερμοκρασίας  και  Ηλιακής Δραστηριότητας  κατά  τα  τελευταία  400 (α) & 120 (β) έτη αντίστοιχα. 

 

Page 17: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

 

Εικόνα  22: 

 

Εικόνα  23: 

 

Επίλογος 

Δυστυχώς  στις  μέρες  μας  οι  ανθρώπινες  κοινωνίες  τείνουν  να  αποκοπούν  από  τους Φυσικούς ρυθμούς. Το «Κατά Φύσιν ζην», αυτό που κατά την φιλοσοφία της αρχαιότητας, αποτελούσε  τον  σκοπό  του  Βίου,  τείνει  να  εξοβελιστεί  ως  ανώφελος  αν  όχι  επιζήμιος αναχρονισμός.  Στην  πραγματικότητα,  από  ένα  σημείο  και  πέρα,  το  ανθρώπινο  είδος, διαπράττει  μια  τεράστια  Ύβρη,  με  διάφορες  δικαιολογίες  κυρίως  υποτιθέμενων οικονομικών προτεραιοτήτων. Ο σύγχρονος τεχνολογικός πολιτισμός είναι θεμελιωμένος σε ιδέες  που  έχουν  αποιεροποιήσει  τον  Κόσμο  και  τον  έχουν  υποβιβάσει  σε  φθαρτό δημιούργημα ενός εξωκοσμικού όντος. Δεν αποδίδεται πλέον σεβασμός τιμές και λατρεία στη  Μάνα  και  τροφό  όλων  μας,  στη  Γαία.  Αντιθέτως  ο  σύγχρονος  «καινός»  (και  κενός) άνθρωπος  έχει  θεωρήσει  πως  έχει  αποκτήσει  «θεόθεν»  το  δικαίωμα  να  λεηλατεί  και  να βιάζει τη Γαία. Η βιβλική εντολή "αυξάνεσθε και πληθύνεσθε και πληρώσατε την γήν και 

Page 18: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

κατακυριεύσατε αυτήν και εξουσιάζετε(…)" (Γεν. Α, 28) φαίνεται να έχει εφαρμοστεί κατά γράμμα. Και δυστυχώς αυτή τη κατά γράμμα εφαρμογή, πληρώνουμε σήμερα με πολλούς τρόπους. 

Η σύγχρονη συνθετική και πολυκλαδική θεώρηση των επιστημών επαναφέρει δειλά δειλά την  «Υπόθεση  της  Γαίας»,  όχι  σαν  θεωρητικό  ανώδυνο  ρομαντισμό,  αλλά  σαν  τον υποχρεωτικό  μπούσουλα  της  επανακάλυψης  της  συνολικής  αντίληψης  για  τον  Κόσμο  με την οποία οφείλουμε να πορευτούμε.  

Βιβλιογραφία (Ενδεικτική) 

Bennet M. R. & Glasser N. F. (1996) ”Glacial Geology. Ice Sheets and Landforms” John WILEY & sons, Chichester, UK. 

Boulton G. S. (1993) “Ice ages and climate” In: P.McL.D. Duff, Editor, Holmes’ Principles of Physical Geology (4th Edition ed.),, Chapman & Hall, London (1993), pp. 439–469. 

Bullock & Grinspoon (1999) “Global Climate Change on Venus” Scientific American 

Gribbin J. & Gribbin M. (2003) “Ice Ages. How a Change of Climate Made Us Human” Penguin Press Science 

Lovelock  J.  E.  (1979)  (2000)  «GAIA,  a  new  look  at  life  on  Earth»  3rd  ed., Oxford University  Press («ΓΑΙΑ, Μια νέα θεώρηση στη ζωή του πλανήτη»). Ελληνική μετάφραση, εκδ. AQUARIUS (1993) 

Lovelock J. E. (1988) (1995) “Ages of Gaia” Oxford University Press («Οι ηλικίες της Γαίας»). Ελληνική μετάφραση, εκδ. ΕΙΡΜΟΣ (1993) 

Μαριολάκος,  Η.,  (1998)  –«Οι  φυσικογεωλογικές  ρίζες  του  Αρχαιοελληνικού  πολιτισμού  και  η ανάδειξή  τους  με  την  οργάνωση  γεωμυθολογικών  πάρκων  και  γεωπολιτιστικών  μονοπατιών», Πρακτικά του Συνεδρίου της Λέσβου 

Μαριολάκος, Η. (2001) «H γεωπεριβαλλοντική διάσταση της Ελληνικής Μυθολογίας» Πρακτικά 9ου Διεθνούς Συνεδρίου της Ε.Γ.Ε. Αθήνα Σεπτέμβριος 2001, Δελτιο Ελλ. Γεωλ. Ετ., τ. XXXXIV/6, σ. 2065‐2086 

Mariolakos, I., (2002) «The Floods in the Greek Mythology compared to Noah’s Flood» International Congress of IQUA, 2000, Rio, Brazil. 

Μαριολάκος,  Η.,  (2002)  «Ο  Κατακλυσμός  του  Δάρδανου  και  Απόπειρα  Χρονολόγησής  του». Πρακτικά 6ου Πανελληνίου Γεωγραφικού Συνεδρίου, 3‐6 Οκτωβρίου 2002, Θεσσαλονίκη, τ.Ι, σ. 139‐149. 

Mariolakos,  I., Theocharis, D.  (2003) «Asopos River and  the creation of Aegina and Salamis  Islands (Saronic  Gulf,  Greece):  A  Geomythological  approach»  In:  Fouache  E.  (Ed.)  “THE MEDITERRANEAN WORLD, ENVIRONMENT AND HISTORY”, pp. 305‐311, Elsevier Pub., Paris. 

Mariolakos, I., (2006). «Geomythology» In: Birx, J., H. (Ed.) “Encyclopedia of Anthropology”, vol. 3, pp. 1066‐1071, SAGE Publ., New York. 

McGovern, T.H., Perdikaris S. (2000) “What Went Wrong with the Norse Voyages: The Silent Saga”, Natural History Magazine, October 2000 pp 50‐55. Milankovic Milutin (1969) “Canon of Insolation of the Ice‐Age Problem” (“Kanon der Erdbestrahlung und  seine Anwendung  auf das  Eiszeitenproblem”, Belgrade,  1941, Royal  Serbian Academy.  Special publications) 

Page 19: Κλιματικη  Ιστορια της Γαιας - 2009

Paepe,  R. & Mariolakos,  I.  (1985)  “Paleoclimatic  reconstruction  in  Belgium  and Greece  based  on Quaternary  lithostratigraphic  sequences:  current  issues  in  climate  research”.  Commission  of  the European Communities, pp.113‐129 

Paepe, R., Mariolakos,  I., Van Overloop, E. & Keppens, E.  (1990) “Last  Interglacial – Glacial north‐south geosoil traverse” Quaternary International, 5: 57‐70. 

Paepe,  R., Mariolakos,  I.,  Van Overloop,  E. & Nassopoulou,  S.,  (1993)  “Paleoclimatic  changes  in Greece from geological evidences” Procceedings, 1st Inter. Cong. “Mediterranean: Rural development – Environmental – Quality of life”. ΓΕΩΤΕΕ, Αθήνα, Μάρτιος 1993 

Paepe R., Mariolakos  I., Van Overloop E., Nassopoulou S., Hus  J., Hatziotou M., Markopoulos T., Manutsoglu  E.,  Livaditis  G.,  Sabot  V.  (2004)  “Quaternary  Soil‐Geological  Stratigraphy  in  Greece”, Πρακτικά  10ου  ∆ιεθνούς  Συνεδρίου,  Θεσ/νίκη  Απρίλιος  2004,  ∆ελτίο  της  Ελληνικής  Γεωλογικής Εταιρίας τοµ. XXXVI/3, 2004, σ. 856 – 863. 

Paepe R.  (2008) “Climate Changes: Past and Future.  Is Global Warming A Myth or Reality?” Course Field Geology, Stylida 8‐12 June 2008 

Παυλίδης  Σ.  (2007)  «ΠΑΝ‐ΓΑΙΑ  (Παγγαία)  Μια  διαφορετική  βιο‐γεωλογική  διδρομή  στον  πλανήτη Γη» εκδ. Leeder Books, Αθήνα 

Petit J.R., Jouzel J., Raynaud D., Barkov N.I., Barnola J.M., Basile I., Bender M., Chappellaz J., Davis J., Delaygue G., Delmotte M., Kotlyakov V.M., Legrand M., Lipenkov V., Lorius C., Pépin L., Ritz C., Saltzman E., Stievenard M. (1999) «Climate and Atmospheric History of the Past 420,000 years from the Vostok Ice Core, Antarctica», Nature, 399, 429‐436. 

Σαχτούρη Ε. (1989) «ΓΑΙΑ» εκδ. ΝΕΑ ΣΥΝΟΡΑ ‐ ΛΙΒΑΝΗΣ 

Steinhardt P.  J. & Turok N.  (2007) “Endless Univese”  (“Αέναο Σύμπαν»)  ελληνική μετάφραση,  εκδ. ΑΒΓΟ, (2008) 

Stringer  C. & Andrews  P.  (2005)  “The  Complete World  of Human  Evolution”  The Natural History Museum, Thames & Hudson Ltd, London.