ΕΛΛΗΝΙΚΟΑΝΟΙΧΤΟΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝΜΟΝΑΔΩΝ

50ΘΕΜΑΤΙΚΗΕΝΟΤΗΤΑΔΠΜ ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑ ΤΡΙΤΗ

:ΘΕΜΑΟ πολιτισμός αποτελεί σημαντικό τομέα δράσης διεθνών οργανισμών καθώς και

αντικείμενο των διεθνών σχέσεων μιας χώρας.

-Εξετάστε διαχρονικά τη δράση της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) στον τομέα του

πολιτισμού, επισημαίνοντας τις βασικές αρχές που διέπουν και τις προτεραιότητες που

ορίζουν τη δράση αυτή.

-Λαμβάνοντας υπόψη ότι ο πολιτισμός αποτελεί νευραλγικό στοιχείο των διεθνών

σχέσεων της Ε.Ε. και των κρατών μελών της, συγκρίνετε την Ελλάδα και ένα άλλο

κράτος μέλος της Ε.Ε. αναφορικά με την προβολή και την προώθηση του πολιτισμού

τους σε διεθνές επίπεδο. Ειδικότερα, συγκρίνετε τη δράση δύο όμορων

οργανισμών/φορέων (π.χ. Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, Βρετανικό Συμβούλιο) ως

προς το παραπάνω.

ΤΣΟΡΜΠΑΤΖΙΔΟΥΜΑΡΙΑ

:Επιβλέπουσακαθηγήτρια - Χριστοδούλου Αναστασία Χαρίκλεια

2012ΦεβρουάριοςΑλεξανδρούπολη

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Στην παρούσα μελέτη προσεγγίζεται διαχρονικά η δημιουργία ευρωπαϊκής πολιτιστικής πολιτικής.

Σε δεύτερο επίπεδο γίνεται μια προσπάθεια να αναδειχθεί το γεγονός ότι ο πολιτισμός αποτελεί

νευραλγικό στοιχείο των διεθνών σχέσεων της ΕΕ. Το παραπάνω επιδιώκεται να αναδειχθεί μέσα

από την συγκριτική αναφορά στην εξωτερική πολιτιστική πολιτική δυο κρατών-μέλων της ΕΕ.

Συγκεκριμένα στον τρόπο με τον οποίο προωθείται ο πολιτισμός, μεταξύ Γερμανίας και Ελλάδας και

σε δεύτερο επίπεδο μεταξύ δυο όμορων οργανισμών των δυο χωρών. Η εργασία ολοκληρώνεται με

μια κριτική προσέγγιση ως προς την προώθηση και προβολή του πολιτισμού τους σε διεθνές επίπεδο.

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ

Πολιτισμός

Ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική

Εξωτερική πολιτιστική πολιτική

Διεθνείς σχέσεις

Ευρωπαϊκή Ένωση

Γερμανία

Ελλάδα

Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού

Ίδρυμα Γκαίτε

2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή 4

Κεφάλαιο 1 - Ευρωπαϊκή Πολιτιστική Πολιτική 5

Ενότητα 1 - Συμβούλιο της Ευρώπης 5

Ενότητα 2 - Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα 7

Ενότητα 3 - Ευρωπαϊκή Ένωση 8

Κεφάλαιο 2 - Συγκριτική προσέγγιση στην προώθηση του πολιτισμού διεθνώς 10

Ενότητα 1 - Ελλάδα – Γερμανία 10

1.1. Ελλάδα 10

1.2. Γερμανία 11

Ενότητα 2 - Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού – Ίδρυμα Γκαίτε 12

2.1. Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού 12

2.2. Ίδρυμα Γκαίτε 12

Ενότητα 3 - Συγκριτική προσέγγιση 14

Επίλογος 15

Βιβλιογραφία 16

3

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Θέμα της παρούσας εργασίας αποτελεί ο πολιτισμός, ως σημαντικός τομέας δράσης στην

Ευρωπαϊκή Ένωση και νευραλγικό στοιχείο στη στήριξη των διεθνών σχέσεων στα κράτη-μέλη της.

Σκοπός είναι να αναδειχθεί ότι ο πολιτισμός, αποτελεί σημαντικό πεδίο συνοχής και ανάπτυξης της

ΕΕ, όπως επίσης και των διεθνών της σχέσεων.

Η ανάπτυξη του θέματος στοχεύει αρχικά στην προσέγγιση της πολιτιστικής πολιτικής που υιοθετεί

η Ευρώπη σε μια διαχρονική πορεία, αναδεικνύοντας τις βασικές αρχές και προτεραιότητες από τις

οποίες διέπεται. Εν συνεχεία, μέσα από μια συγκριτική παρουσίαση, αναδεικνύεται η υιοθέτηση

αυτής της πολιτικής από τα κράτη-μέλη της και η χρήση της στην εξωτερική πολιτική που ασκούν,

αποτελώντας πεδίο ιδιαίτερης σημασίας στις διεθνείς τους σχέσεις.

Στο πρώτος μέρος εξετάζεται διαχρονικά η δράση της ΕΕ στον τομέα του πολιτισμού, από τα

πρώτα βήματα ενοποίησης της Ευρώπης μέχρι σήμερα. Από την αναφορά αυτή, προκύπτουν σε

διαχρονικό επίπεδο, οι βασικές αρχές και προτεραιότητες της. Το δεύτερο μέρος περιλαμβάνει δυο

σκέλη που αφορούν τον τρόπο που η πολιτιστική πολιτική επηρεάζει τις διεθνείς σχέσεις. Το

κεφάλαιο αυτό αρχικά αναφέρεται στην εξωτερική πολιτιστική πολιτική, της Ελλάδας και της

Γερμανίας. Έπειτα ακολουθεί ένα ειδικότερο παράδειγμα εξωτερικής πολιτιστικής πολιτικής, σε

επίπεδο όμορων οργανισμών. Συγκεκριμένα μεταξύ του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού και του

γερμανικού Ιδρύματος Γκαίτε. Τέλος ακολουθεί μια κριτική ανάλυση, σχετικά με την προβολή και

προώθηση του πολιτισμού τους σε διεθνές επίπεδο.

Τέλος παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της εργασίας, ως προς τον τομέα του πολιτισμού ως

νευραλγικό στοιχείο στις διεθνείς σχέσεις της ΕΕ, αλλά και γενικότερα ως πεδίο γονιμοποίησης της

ευρωπαϊκής συνοχής.

4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 - ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ

Η πολιτιστική πολιτική εμφανίζεται ως όρος μετά τη «Συνθήκη του Μάαστριχτ» και την ίδρυση της

Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ιδέα εμφανίζεται από τα πρώτα ενωτικά βήματα, αλλά αργεί να αποκτήσει

υπόσταση ως πεδίο, στο οποίο πρέπει να δημιουργηθεί και να ασκηθεί δομημένη πολιτική. Η

πολυετής αυτή αποχή από την αναγνώριση του, δείχνει να προέρχεται από την ήδη υπάρχουσα

πολυπλοκότητα του πρωταρχικού όρου του «πολιτισμού» και της ερμηνείας αυτού.

Η παρακάτω ιστορική αναδρομή θα αναδείξει ακριβώς αυτήν την προσπάθεια. Φτάνοντας μέχρι το

σήμερα, με το «πολιτιστικό έργο», να προσπαθεί να αποτελέσει εκτός από αναγνωρισμένο συνεκτικό

στοιχείο και σημαντικό τομέα κοινωνικής, οικονομικής, πολιτικής και πολιτιστικής ανάπτυξης.

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ΣΥΜΒΟΥΛΙΟ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ

Η πρώτη προσπάθεια ενοποίησης των χωρών της Ευρώπης σε επίπεδο πολιτιστικής πολιτικής,

θεωρείται το Συμβούλιο της Ευρώπης (5/5/1949 - Συνθήκη Λονδίνου). Οι πρώτες βασικές και

θεμελιώδεις αρχές του, αφορούν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και το κράτος δικαίου.

Βάση αυτών συνεχίζει μέχρι σήμερα να αναπτύσσει το έργο του διεθνώς (Καπλάνης & Νανούση,

[χ.χ.], σελ.3).

Στη δεύτερη φάση του (19/12/1954), εντάσσει και το πολιτιστικό στοιχείο στην πολιτική του, με τη

Σύμβαση Πολιτιστικής Πολιτικής. Εντοπίζει ότι για την διατήρηση των παραπάνω θεμελιωδών

αρχών, απαιτείται η διακυβερνητική συνεργασία στους τομείς της εκπαίδευσης, του πολιτισμού, του

αθλητισμού και της νεότητας (Council of Europe, 2012).

Τη δεκαετία του 1960 ενεργοποιείται στην προστασία και ενίσχυση της αρχιτεκτονικής

κληρονομιάς και αργότερα στην πολιτιστική κληρονομιά με την ευρύτερη έννοια. Από το 2000 η

πολιτική για την πολιτιστική και φυσική κληρονομιά εμπεριέχεται στο πρόγραμμα εργασίας του. Το

2007, στην παγκόσμια έκθεση για τον πολιτισμό και την ανάπτυξη, θέτει ως προτεραιότητα για τον

πολιτισμό, την προώθηση του διαλόγου και της συνοχής, βάση της προστασίας των ανθρώπινων

δικαιωμάτων (Council of Europe, 1997).

Το σημαντικότερο έργο του, αφορά την πρώτη προσπάθεια ενίσχυσης του πολιτισμού και των

εννοιών του πολιτιστικού διαλόγου, της πολυπολιτισμικότητας και της πολιτισμικής επικοινωνίας.

Δύο σύνοδοι κορυφής, στη Βιέννη (1993) και το Στρασβούργο (1997), έθεσαν τα θεμέλια για την

προώθηση της “πλουραλιστικής και κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, την οικουμενικότητα, τα

5

ανθρώπινα δικαιώματα, το κράτος δικαίου και μια κοινή πολιτιστική κληρονομιά εμπλουτισμένη από

την πολυμορφία της” (Ballester, 2001, σελ. 7).

Οι αρχές που ορίστηκαν έκτοτε και οι οποίες αποτελούν μέχρι σήμερα πεδίο εργασίας αφορούν:

(Council of Europe, [χ.χ.]).

- Την ενδυνάμωση της δημοκρατίας, των ανθρώπινων δικαιωμάτων και των αρχών Δικαίου,

προϋποθέτοντας την προώθηση μιας σχέσης με τον πολιτισμό.

- Ο πολιτισμός παίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της Ευρώπης, της αλληλεγγύης

και των κοινών προτύπων.

- Οι διαφορετικές μορφές πολιτιστικής έκφρασης, βοηθούν στην ερμηνεία της κοινωνικής

πραγματικότητας η οποία χαρακτηρίζεται από την παγκοσμιοποίηση, την αλληλεξάρτηση

και την πολυμορφία.

Bάση των παραπάνω ορίζει ως βασικές προτεραιότητες για τη διεξαγωγή του έργου της, τα εξής:

- Η διαχείριση της διαφορετικότητας με δημοκρατικό τρόπο και η υποστήριξη της

δημιουργική έκφρασης.

- Η εξασφάλιση ότι η πολιτιστική κληρονομιά συνεχίζει να υπάρχει.

- Διευκόλυνση της συνεργασίας μεταξύ των ευρωπαϊκών χωρών και βοήθεια των κρατών-

μελών στην ενσωμάτωση της πρακτικής της ευρωπαϊκής δημοκρατίας.

- Συμβολή στην αειφόρο ανάπτυξη και στην ανάπτυξη της δημιουργικής βιομηχανίας και

της κοινωνίας της πληροφορίας.

Σήμερα το Συμβούλιο της Ευρώπης αποτελεί συνοδοιπόρο στο πολιτιστικό έργο της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, μέσα από την κοινή φιλοσοφία την οποία δημιούργησαν στο πέρασμα των χρόνων. Σκοπός

είναι να πραγματοποιήσουν αυτό για το οποίο δημιουργήθηκαν, την συνοχή των πολιτισμών της

Ευρώπης βάση της αρχής της δημοκρατίας.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

6

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ (ΕΟΚ)

Στο τομέα του πολιτισμού η επόμενη μορφή ένωσης των ευρωπαϊκών χωρών που αναλαμβάνει

δράση είναι η Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα (ΕΟΚ). Ιδρύεται την 1/1/1958, με τη “Συνθήκη της

Ρώμης” από τη Γαλλία, Ιταλία, Δ. Γερμανία και τις χώρες τις Μπενελούξ. Μέχρι το 1992, όπου και

συγχωνεύτηκε με τις κοινότητες ΕΚΑΧ και ΕΥΡΑΤΟΜ, δημιουργώντας την σημερινή Ευρωπαϊκή

Ένωση, κατάφερε να αριθμεί 12 κράτη-μέλη. Στα χρόνια αυτά φαίνεται ότι απώτερος σκοπός της

ΕΟΚ ήταν η προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, παρ’όλα αυτά σε πρώτη φάση δόθηκε

προτεραιότητα στην οικονομική και αναπτυξιακή πολιτική.

Η Συνθήκη της Ρώμης δεν περιείχε ειδικό κεφάλαιο ή παράγραφο για την πολιτική στον τομέα του

πoλιτισμoύ. Μόνo στo πρooίμιo της Συνθήκης αναφερόταν o πoλιτισμός ως στoιχείo ενότητας των

λαών και πρoώθησης της oικoνoμικής και κoινωνικής πρoόδoυ. Από το 1969 ξεκίνησε να τονίζεται η

ανάγκη κοινοτικής δράσης στον τομέα του πολιτισμού (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2000α).

Ενδεικτικά μια πρώτη προσπάθεια στον πολιτιστικό τομέα γίνεται το 1975 με τη “Σύσταση

Επιτροπής για την προστασία της αρχιτεκτονικής και φυσικής κληρονομιάς” και το 1977 με την

“Ανακοίνωση για την Κοινοτική Δράση στον Πολιτιστικό Τομέα”. Στα επόμενα βήματα αρχίζει να

δημιουργείται ένα πιο στέρεο έδαφος για τη δράση στον πολιτισμό, με τη “Σύσταση Ειδικής

Επιτροπής Πολιτισμού, Νεότητας, Παιδείας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης”. Το 1982 η

ανακοίνωση “Ενίσχυση της Κοινοτικής Δράσης στον Πολιτιστικό Τομέα”, αναφέρεται στον

προσδιορισμό της δράσης της Κοινότητας, σχετικά με τις πολιτιστικές πολιτικές των κρατών-μελών.

Το 1985 οι πρώτοι καρποί αυτής της δράσης, δημιουργούν τον θεσμό της “Ευρωπαϊκής

Πολιτιστικής Πρωτεύουσας”, ενώ το 1987 με την ανακοίνωση περί της “Αναθέρμανσης της

Πολιτιστικής Δράσης στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα”, καθορίζεται για πρώτη φορά η ατζέντα

πολιτιστικής δράσης, όπου καθορίζονται ως βασικές προτεραιότητες, η δημιουργία ενός ευρωπαϊκού

πολιτιστικού χώρου, η προώθηση των οπτικοακουστικών μέσων, η βελτίωση της κατάρτισης στον

πολιτιστικό τομέα και η ενίσχυση του πολιτιστικού διαλόγου με τρίτες χώρες (Τσάγκαρη, 2008, σελ.

23-24).

Παράλληλα ενεργοποιεί και μια σειρά ψηφισμάτων πολιτιστικού περιεχομένου που αφορούν τομείς

όπως πνευματικά δικαιώματα (1991), συντήρηση έργων τέχνης και καλλιτεχνημάτων (1986),

επιστροφής πολιτιστικών αγαθών στις χώρες προέλευσης τους (1989), προστασίας αρχιτεκτονικής

και αρχαιολογικής κληρονομιάς (1982) κ.ά. (Europa, 2011).

Η ΕΟΚ φαίνεται να στρέφεται προς τον πολιτισμό, σε δεύτερο χρόνο. Αναλογιζόμενοι το έργο της,

θα μπορούσαμε να πούμε ότι η κύρια συμβολή της, αφορά τη σύνταξη νομικών κειμένων και

συμβάσεων και την προετοιμασία της συνείδησης των πολιτών ως ευρωπαίων.

7

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ (ΕΕ)

Η πολιτιστική πολιτική στην ενωμένη Ευρώπη φαίνεται να περνάει σε μια πιο ώριμη και

δημιουργική φάση με τη σύσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ΕΕ είναι μια υπερεθνική ένωση, που

αριθμεί μέχρι σήμερα, 27 κράτη-μέλη και η οποία καθιερώθηκε βάση της «Συνθήκης του

Μάαστριχτ» στις 7/2/1992. Σήμερα θεωρείται η ισχυρότερη ένωση κρατών, ασκώντας πολιτική σε

οικονομικό, πολιτικό, κοινωνικό και πολιτιστικό επίπεδο.

Στα πρώτα της βήματα και αυτή η ένωση δίνει προτεραιότητα στην άσκηση οικονομικό-κοινωνικής

πολιτικής. Η πολιτιστική πολιτική αποτελεί παρακλάδι αυτών, ασκείται μεμονωμένα για ειδικές

περιπτώσεις και δεν υπάρχει επίσημο καταστατικό που να ορίζει την θέση της. Η πρώτη φάση της

στον πολιτιστικό τομέα, δείχνει να αποβλέπει κυρίως σε θέματα όπως η φορολογία πολιτιστικών

παραγωγών και αγαθών, η πνευματική ιδιοκτησία και η προώθηση της οπτικοακουστικής

βιομηχανίας κτλ. (Weidenfeld & Wessels, 1997, σελ. 240).

Τα μοναδικά άρθρα στα οποία γίνεται αναφορά στην πολιτιστική πολιτική μέχρι εκείνη την περίοδο

είναι (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2000β):

- Το άρθρο 151 της Συνθήκης το οποίο δίνει στην πολιτισμική πολιτική, νομική υπόσταση,

ορίζοντας τη βάση για δράσεις που αποσκοπούν στην ενθάρρυνση, υποστήριξη και

συμπλήρωση των δραστηριοτήτων των κρατών μελών, με παράλληλο σεβασμό της εθνικής

και περιφερειακής πολυμορφίας και προβάλλοντας την κοινή πολιτιστική κληρονομιά.

- Το άρθρο 128 της Συνθήκης στον πολιτισμό όπου τίθενται ως στόχοι η βελτίωση της

γνώσης και της διάδοσης του πολιτισμού και της ιστορίας, η διατήρηση και διαφύλαξη της

πολιτιστικής κληρονομιάς ευρωπαϊκής σημασίας, οι μη εμπορικές πολιτιστικές ανταλλαγές,

η ενθάρρυνση της καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής δημιουργίας και η ανάπτυξη μιας

ευρωπαϊκής βιομηχανίας πολιτισμού.

Μέχρι και το 2004 όπου η πολιτιστική πολιτική αποκτά πραγματική υπόσταση, διακρίνεται ένα

φτωχό έργο στον τομέα του πολιτισμού. Το τοπίο αλλάζει αισθητά με το νέο αιώνα και τη θέσπιση

από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο του Πρώτου Προγράμματος Πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας

υπέρ του Πολιτισμού (2000-2004) (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2000γ). Βάση αυτού τίθενται οι

8

βασικές αρχές από τις οποίες θα διέπεται και βασίζονται στην ευρωπαϊκή πολιτιστική συνοχή και

συνεργασία.

“Η Ευρώπη ορίζεται ως πολιτιστική μονάδα, ταυτόχρονα ποικιλόμορφη και διαφορετική, η οποία

μπορεί να αποτελέσει θεμελιώδη πτυχή του πολιτικού οράματος της ευρωπαϊκής ενότητας και μπορεί

να λειτουργήσει ως παράγων συνοχής, διαμόρφωσης μιας ιδιαίτερης ταυτότητας και δημοκρατικής

συμμετοχής των ευρωπαίων πολιτών σε ένα κοινό γίγνεσθαι” (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2001, σελ.

13). Το 2000 πραγματοποιείται το πρόγραμμα “Πολιτισμός 2000” (2000-2006) για την προώθηση

της πολιτιστικής ποικιλομορφίας και της κοινής πολιτιστικής κληρονομιάς.

Το 2007 η ΕΕ προχωράει ένα βήμα παραπέρα στην πολιτιστική της πολιτική με τη “Συνθήκη της

Λισαβόνας” (13/12/2007) όπου και ενισχύεται η θέση του πολιτισμού. Τον Μάιο του 2007

ακολουθεί η ευρωπαϊκή ατζέντα για τον πολιτισμό, όπου αναγνωρίζεται ότι ο πολιτισμός αποτελεί

απαραίτητο στοιχείο για την επίτευξη των στρατηγικών στόχων της ΕΕ, δηλαδή της ευημερίας, της

αλληλεγγύης και της ασφάλειας, ενώ παράλληλα εξασφαλίζει ισχυρότερη παρουσία σε διεθνές

επίπεδο.

Στην ατζέντα αυτή ορίζονται οι βασικές αρχές που διέπουν την ευρωπαϊκή πολιτιστική πολιτική

(Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, 2007, σελ. 9-12):

- Η πολιτιστική πολυμορφία και ο διαπολιτισμικός διάλογος.

- Ο πολιτισμός ως καταλύτης της δημιουργικότητας.

- Ο πολιτισμός ως απαραίτητο στοιχείο των διεθνών σχέσεων.

Η επόμενη στρατηγική για τα έτη 2014-2020, έχει ως βασικό κριτήριο, το γεγονός ότι ο

διαπολιτισμικός διάλογος και η βιομηχανία του πολιτισμού θα συνεχίσουν να αποτελούν και τα

επόμενα έτη βασικές συνιστώσες στην προώθηση του. Αποτελεί στην πραγματικότητα συνέχιση των

σημαντικότερων τμημάτων του ισχύοντος προγράμματος για τον πολιτισμό, με τα προγράμματα

Πολιτισμός, MEDIA και Πολιτιστικές και ∆ημιουργικές Βιομηχανίες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 - ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΣΤΗΝ ΠΡΟΩΘΗΣΗ

ΤΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ ΔΙΕΘΝΩΣ

9

ΕΝΟΤΗΤΑ 1

ΕΛΛΑΔΑ – ΓΕΡΜΑΝΙΑ

1.1 ΕΛΛΑΔΑ

Η Ελλάδα ακολουθεί ένα μικτό μοντέλο πολιτιστικής πολιτικής, με την κυβέρνηση να διατηρεί ένα

προνομιακά παρεμβατικό ρόλο στον καθορισμό και την αξιοποίηση της. Κύρια ευθύνη για την

πολιτιστική πολιτική έχει το Υπουργείο Πολιτισμού (Δάλλας κ. συν., 2008α).

Από το 2000 το Υπουργείο Εξωτερικών και το Υπουργείο Παιδείας, συνεργάζονται με το

Υπουργείο Πολιτισμού, δημιουργώντας πλαίσιο δράσης στις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις. Στην

εξωτερική πολιτιστική πολιτική του Υπουργείου Πολιτισμού, δίνεται έμφαση σε προγράμματα και

διεθνείς πρωτοβουλίες της Ευρώπης, της Μεσογείου, της Αδριατικής, της ΝΑ Ευρώπης, που

βρίσκονται υπό την εποπτεία και ενίσχυση την Ευρωπαϊκής Ένωσης, του Συμβουλίου της Ευρώπης

και της ΟΥΝΕΣΚΟ. Επίσης υποστηρίζεται ο διαπολιτισμικός διάλογος, για τον οποίο εκπροσωπείται

από το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού. Άλλοι σημαντικοί δημόσιοι οργανισμοί που

δραστηριοποιούνται στον τομέα της διεθνούς πολιτιστικής συνεργασίας, είναι το Ευρωπαϊκό

Πολιτιστικό Κέντρο Δελφών, το Εθνικό Κέντρο Βιβλίου και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Βυζαντινών

Μνημείων.

Η ελληνική εξωτερική πολιτιστική πολιτική, επικεντρώνεται στην προώθηση της διεθνούς

πολιτιστικής συνεργασίας και ανταλλαγής ως εργαλεία για την ενίσχυση των σχέσεων της Ελλάδας

με άλλες χώρες, καθώς και στην επιδίωξη συνεργασιών μεταξύ των πολιτιστικών δραστηριοτήτων

στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Δράσεις σε αυτό το πλαίσιο είναι τα προγράμματα, “Ελληνικοί

Πολιτιστικοί Μήνες”, “Βρετανία”, πολιτιστικές εκδηλώσεις, επιδοτήσεις σε σημαντικό αριθμό

τμημάτων ή ακαδημαϊκές θέσεις σε πανεπιστήμια σε όλο τον κόσμο για τη διάδοση της Νέας

Ελληνικής στο εξωτερικό (Δάλλας κ. συν., 2008β).

Σήμερα δραστηριοποιείται σε προγράμματα όπως το “MICHAEL”, κατάλογο ψηφιακών συλλογών

ελληνικών πολιτιστικών φορέων, “ATHENA” για τη δημιουργία δικτύου ευρωπαϊκών πολιτιστικών

φορέων και την ενσωμάτωση και προβολή των ψηφιακών τους αντικειμένων στην Ψηφιακή

Βιβλιοθήκη EUROPEANA (Υπουργείο Πολιτισμού και Τουρισμού, 2013).    

1.2 ΓΕΡΜΑΝΙΑ

Η Γερμανία είναι μια ομοσπονδιακά οργανωμένη χώρα με διαφορετικά επίπεδα διακυβέρνησης

αποτελούμενα από την ομοσπονδιακή κυβέρνηση, τα ομόσπονδα κρατίδια και τους δήμους. Τα

10

ομόσπονδα κράτη, έχουν δικά τους υπουργεία και κοινοβουλευτικές επιτροπές που ασχολούνται με

τα πολιτιστικά θέματα. Είναι οι κύριοι δημόσιοι φορείς και υπεύθυνοι για τον καθορισμό των

προτεραιοτήτων της πολιτικής τους και για τη χρηματοδότηση και υποστήριξη των αντίστοιχων

πολιτιστικών ιδρυμάτων τους. Η πολιτιστική πολιτική στη Γερμανία διέπεται από τις αρχές της

αποκέντρωσης, της επικουρικότητας και της πολυφωνίας (Blumenreich, 2012). .

Όσον αφορά την εξωτερική πολιτιστική πολιτική, την δικαιοδοσία έχει το Υπουργείο Εξωτερικών.

“Η εξωτερική πολιτιστική πολιτική αποτελεί την “τρίτη διάσταση” στις διεθνείς σχέσεις της

Γερμανίας” (Deutsche Botschaft, 2013). Οι σημαντικότεροι τομείς εξωτερικής πολιτιστικής

πολιτικής είναι η διασυνοριακή συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και της επιστήμης, ο

διεθνής πολιτιστικός διάλογος, η προώθηση της γερμανικής γλώσσας στο εξωτερικό καθώς και οι

ανταλλαγές στους τομείς της τέχνης, της μουσικής και της λογοτεχνίας. Στο μεγαλύτερο μέρος, η

πολιτική αυτή υλοποιείται από ενδιάμεσους οργανισμούς που χρηματοδοτούνται από το Υπουργείο

Εξωτερικών, όπως το Ίδρυμα Γκαίτε, η Γερμανική Υπηρεσία Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών, το

Ινστιτούτο Εξωτερικών Πολιτιστικών Σχέσεων, το Ίδρυμα Alexander von Humboldt και η γερμανική

Επιτροπή UNESCO.

Η εξωτερική πολιτιστική πολιτική δραστηριοποιείται στα παρακάτω (Federal Foreign Office,

2013):

- Διατήρηση των γερμανικών πολιτικών, πολιτιστικών και εκπαιδευτικών συμφερόντων.

- Προώθηση της γλώσσας και εικόνας της Γερμανίας.

- Προβολή και στήριξη των αξιών του διαλόγου, συμβολή στη διεθνή κρίση και πρόληψη

συγκρούσεων.

- Προώθηση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

-Ενίσχυση του διαλόγου για τη δημιουργία σταθερής βάσης στις διεθνείς σχέσεις.

Συγκεκριμένα για το 2013, οι προτεραιότητες που έχουν τεθεί βάση των παραπάνω αρχών

περιλαμβάνουν προγράμματα όπως “Σχολεία: Συνεργάτες του Μέλλοντος”, “Γερμανική-Γλώσσα

των Ιδεών”, “Γερμανική Κινητικότητα” και “Ευρωπαϊκό-Γερμανικό Δίκτυο”.

ΕΝΟΤΗΤΑ 2

ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ – ΙΔΡΥΜΑ ΓΚΑΙΤΕ

11

2.1. ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού ιδρύθηκε το 1992 και έχει ως αποστολή την προβολή του

ελληνικού πολιτισμού και τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας σε ολόκληρο τον κόσμο. Είναι

δημόσιος οργανισμός που υπάγεται στο Υπουργείο Πολιτισμού και έχει δημιουργήσει διεθνές δίκτυο

με σημεία επαφής σε 15 χώρες. Οι δραστηριότητες του σκοπό έχουν εκτός από την εκμάθηση της

ελληνικής γλώσσας, να φέρουν το διεθνές κοινό σε επαφή με το λόγο, τις τέχνες και τα επιτεύγματα

του ελληνικού πολιτισμού στη διαχρονική του πορεία.

Η προσφορά του έγκειται στην προώθηση μέσω της εκπαίδευσης της ελληνικής γλώσσας, στην

οργάνωση σεμιναρίων και πολιτιστικών εκδηλώσεων, στην παροχή υποτροφιών, στην έκδοση

βιβλίων και τη δημιουργία και εμπλουτισμό βιβλιοθηκών. Είναι συνεργάτης του Ιδρύματος Anna

Lindh για την Ευρωμεσογειακή Συνεργασία και μέλος της EUNIC. Συνεργάζεται με διάφορα

ιδρύματα εντός και εκτός του ελλαδικού χώρου καθώς και με φορείς των οποίων βασικό πεδίο είναι

η ελληνική γλώσσα και ο πολιτισμός. Ακόμα συμμετέχει στη διυπουργική Επιτροπή Στήριξης των

Ελληνικών Σπουδών στο Εξωτερικό (Υπουργείο Παιδείας) και παρέχει οικονομική ενίσχυση σε

σπουδές ή έρευνες που διεξάγονται στο εξωτερικό, στο πεδίο του ελληνισμού. Επίσης συνεργάζεται

στενά με ιδρύματα στο εξωτερικό όπως το Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Arbis στη Φιλανδία, το Κρατικό

Κέντρο Ξένων Γλωσσών στην Ουρουγουάη, τη Bibliothèque du Droit στη Γαλλία κ.ά.

Στηρίζει και προωθεί εκδηλώσεις και έργα στη λογοτεχνία, την ιστορία και αρχαιολογία, τις

εικαστικές τέχνες, τη μουσική, τον κινηματογράφο, το θέατρο-χορό κτλ. μέσα από τα οποία

προωθείται ο ελληνικός πολιτισμός στη διαχρονικότητα του.

2.2. ΙΔΡΥΜΑ ΓΚΑΙΤΕ

Το Ίδρυμα Γκαίτε, ιδρύθηκε το 1951, ως εθνικό πολιτιστικό ίδρυμα της Γερμανίας. Στόχος του

είναι η προώθηση του γερμανικού πολιτισμού και της γλώσσας στο εξωτερικό, η ενθάρρυνση των

διεθνών πολιτιστικών ανταλλαγών και η προώθηση της γενικής εικόνας της χώρας. Σε γενικότερο

επίπεδο προωθεί θέματα εξωτερικής, πολιτιστικής και εκπαιδευτικής πολιτικής.

Η δραστηριότητα του εκτείνεται στους τομείς:

Εκπαίδευση

12

Προσφέρει προγράμματα εκπαίδευσης, κατάρτισης και επιμόρφωσης με σκοπό τη διαπολιτισμική

επικοινωνία και ολοκλήρωση. Υποστηρίζει ερευνητικά έργα, ταξίδια δικτύωσης, εκδίδει διδακτικό,

επιμορφωτικό υλικό και περιοδικές εκδόσεις.

Εικαστικές Τέχνες

Προωθεί την γερμανική καλλιτεχνική σκηνή στο εξωτερικό και τη διαπολιτισμική ανταλλαγή.

Διοργανώνει περίπου 1.000 εκδηλώσεις ετησίως, περιλαμβάνοντας εκθέσεις, διαλέξεις, ημερίδες,

συνέδρια κτλ.

Κινηματογράφο

Ενδεικτικό της δράσης του σε αυτόν τον τομέα είναι οι 2.500 προβολές ταινιών που λαμβάνουν

χώρα ετησίως στους χώρους του.

ΜΜΕ

Συνεργάζεται με δημόσιους γερμανικούς τηλεοπτικούς και ραδιοφωνικούς σταθμούς.

Θέατρο-Χορός

Οργάνωση παραστάσεων με γερμανούς καλλιτέχνες στο εξωτερικό, προσφορά υποτροφιών κτλ.

Λογοτεχνία

Διεθνή συνεργασία στον τομέα για τη διάδοση της γερμανικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό,

διοργάνωση έκθεσης βιβλίου σε εθνικό και διεθνές επίπεδο κ.ά.

Διαπολιτισμική επικοινωνία

Συνδιοργανώνει με το Υπουργείο Εξωτερικών, ταξίδια στη Γερμανία με καλεσμένους από όλο τον

κόσμο που ξεπερνούν ετησίως τα 1000 άτομα.

Έχει δημιουργήσει δίκτυο σε 93 χώρες διεθνώς και συνεργάζεται στενά με πολλά ιδρύματα στη

Γερμανία και στο εξωτερικό όπως: Ίδρυμα Camoes, Ίδρυμα Cervantes, Βρετανικό Συμβούλιο,

Ίδρυμα Anna Lindh-Stiftung κ.ά. Επίσης στηρίζει και άλλους φορείς στο εξωτερικό όπως τα

“Κέντρα Γκαίτε”, τα οποία είναι διεθνείς οργανισμοί και πολιτιστικά ιδρύματα με στόχο την

ανάληψη διαλόγου με τη Γερμανία, λαμβάνοντας κονδύλια από το ίδρυμα Γκαίτε και προσφέροντας

μαθήματα γλώσσας και πολιτιστικών προγραμμάτων σύμφωνα με τα πρότυπα του. Επιπλέον

υποστηρίζει δημόσιες βιβλιοθήκες και παρόμοια ιδρύματα σε όλο τον κόσμο.

ΕΝΟΤΗΤΑ 3

ΣΥΓΚΡΙΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ

13

Η πολιτιστική πολιτική που ακολουθείται ανάμεσα στις δυο χώρες, ενώ φαινομενικά διέπεται από

τις ίδιες αρχές, οι οποίες έχουν εδραιωθεί από την ευρωπαϊκή ένωση, διαφέρει στον τρόπο

υιοθέτησης τους και στη διαχείριση αυτών, συνεπώς και στο αποτέλεσμα το οποίο τελικά

αποφέρουν. Αυτή η τακτική φαίνεται να επηρεάζει και να αναπαράγεται και στο επίπεδο των

πολιτιστικών οργανισμών.

Επίσης ενώ φαινομενικά οι δράσεις τους και στις δυο περιπτώσεις, διατηρούν μια σεβαστή

δραστηριότητα και συχνότητα, ωστόσο η σωστή οργάνωση και η ώριμη άσκηση πολιτικής δεν

υιοθετείται ταυτόχρονα και από τις δυο μεριές. Η Γερμανία φαίνεται να διαθέτει μια περισσότερο

οργανωμένη δομή, στην εξωτερική πολιτιστική πολιτική της, γεγονός που δείχνει να επηρεάζει και

τους φορείς με τους οποίους συνεργάζεται σε αυτό τον τομέα.

Τέλος σημειώνεται ότι το στοιχείο της αρχής των δυο οργανισμών, αφορά την προώθηση και

προβολή της εθνικής ταυτότητας και ιδιαιτερότητας, βασιζόμενη στο σεβασμό για την πολυμορφία

και τον διαπολιτισμικό διάλογο. Ωστόσο η διαφορά που εντοπίζεται στον τρόπο με τον οποίο

επιτυγχάνουν τον παραπάνω στόχο, καθιστά τη γερμανική εξωτερική πολιτιστική πολιτική και το

γερμανικό ίδρυμα Γκαίτε στις κορυφαίες προσπάθειες στον τομέα. Σε αντίθεση έρχεται η ελληνική

εξωτερική πολιτιστική πολιτική και το Ελληνικό Ίδρυμα Πολιτισμού, το οποίο φαίνεται να

χρειάζεται να αναθεωρήσει και να αναδιοργανώσει την πολιτική του, στηριζόμενο αρχικά σε μια

περισσότερο στέρεη και ώριμη κρατική πολιτιστική πολιτική.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

14

Η συνειδητοποίηση ότι ο πολιτισμός αποτελεί ακρογωνιαίο λίθο για την επίτευξη της πραγματικής

συνοχής και συνεργασίας, προϋποθέτει την κατάκτηση του πολιτισμού μέσα από την πολιτιστική του

σκοπιά. Παρά το γεγονός ότι οι βασικές αρχές στον πολιτισμό έχουν τεθεί, η αναγνώριση και

υιοθέτηση τους από τα κράτη-μέλη φαίνεται να μην είναι ταυτόχρονη, ούτε και του ίδιου επιπέδου.

Η δράση διαφέρει, ποιοτικά και ποσοτικά, οπότε και το αποτέλεσμα φεύγει από την έννοια της

συλλογικότητας και της συνοχής. Η συνεργασία φαίνεται να αγωνίζεται πραγματικά για να

επιτευχθεί, αλλά η Ευρώπη των δυο ταχυτήτων δείχνει να αποτελεί τροχοπέδη στα αναμενόμενα

αποτελέσματα.

Σε μια Ευρώπη που προωθεί τον πλουραλισμό, η παραγωγική επικοινωνία με τους άλλους λαούς,

αποτελεί την ουσία. Ο πολιτισμός μπορεί να είναι το εξευγενισμένο εκείνο μέσο, που θα καταφέρει

να στηρίξει την ιδέα αυτή.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

15

Βέλγιο. Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων. (2007, Μάιος 10). Ανακοίνωση της Επιτροπής στο

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Οκονομική και Κοινωνική Επιτροπή και

την Επιτροπή των Περιφερειών. ανακοίνωση σχετικά με μια ευρωπαϊκή ατζέντα για ον πολιτισμό σ'

έναν κόσμο παγκοσμιοποίησης. Βρυξέλλες: Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων.

Γερμανία. Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2001, Ιούλιος 16). Έγγραφο συνόδου. Έκθεση σχετικά με την

πολιτιστική συνεργασία στην Ευρωπαϊκή Ένωση (2000/2323(ΙΝΙ)). Στρασβούργο: Ευρωπαϊκό

Κοινοβούλιο.

Δάλλας, Κ., Μάγκου, Μ. & Τσαϊνογλου, Κ. (25 Ιανουαρίου, 2008α). Compendium: cultural policies

and trends in Europe. Ανακτήθηκε 17 Φεβρουαρίου, 2013, από

http://www.culturalpolicies.net/web/greece.php?aid=1.

Δάλλας, Κ., Μάγκου, Μ. & Τσαϊνογλου, Κ. (25 Ιανουαρίου, 2008β). Compendium: cultural policies

and trends in Europe. Ανακτήθηκε 17 Φεβρουαρίου, 2013, από

http://www.culturalpolicies.net/web/greece.php?aid=1.

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (13 Οκτωβρίου, 2000α). Θεματολογικά δελτία του Ευρωπαϊκού

Κοινοβουλίου. Ανακτήθηκε 12 Φεβρουαρίου, 2013, από

http://www.europarl.europa.eu/factsheets/4_17_0_el.htm.

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (13 Οκτωβρίου, 2000β). Θεματολογικά δελτία του Ευρωπαϊκού

Κοινοβουλίου. Ανακτήθηκε 15 Φεβρουαρίου, 2013, από

http://www.europarl.europa.eu/factsheets/4_17_0_el.htm.

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (13 Οκτωβρίου, 2000γ). Θεματολογικά δελτία του Ευρωπαϊκού

Κοινοβουλίου. Ανακτήθηκε 15 Φεβρουαρίου, 2013, από

http://www.europarl.europa.eu/factsheets/4_17_0_el.htm.

Καπλάνης,, Σ. & Νανούση, Δ. ([χ.χ.]). Ευρωπαϊκή Ένωση: μια νέα πραγματικότητα: Jean Monnet

Programme. Ιωάννινα: Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

16

Τσάγκαρη, Μ. (2008). Πολιτισμός και πολιτιστική διπλωματία στον 21ο αιώνα. Πειραιάς,

Πανεπιστήμιο Πειραιώς.

Ballester, J. (2001). The Council of Europe and cultural heritage 1954-2000 : intergovernental work:

basic texts. Strasburg: Council of Europe. Ανακτήθηκε 5 Φεβρουαρίου, 2013, Δικτυακός τόπος:

http://books.google.gr/books?

id=Pz1Zl_hikkEC&printsec=frontcover&hl=el&source=gbs_book_similarbooks#v=onepage&q&f=f

alse.

Blumenreich, U. (7 Φεβρουαρίου, 2012). Compendium: Cultural policies and trends in Europe.

Ανακτήθηκε 19 Φεβρουαρίου, 2013, από http://www.culturalpolicies.net/web/germany.php?aid=21.

Council of Europe. ([χ.χ.]). Culture, the soul of democracy. Strasburg: Council of Europe.

Ανακτήθηκε 10 Φεβρουαρίου, 2013, Δικτυακός τόπος:

http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/About/Culture_soul_EN.pdf.

Council of Europe. (1997). In from the margins: a contribution to the debate on culture and

development in Europe. Strasburg: Council of Europe. Ανακτήθηκε 11 Φεβρουαρίου, 2013,

Δικτυακός τόπος: http://www.coe.int/t/dg4/cultureheritage/culture/resources/Publications/

InFromTheMargins_EN.pdf.

Council of Europe. (2012). Council of Europe. Strasburg: Council of Europe. Ανακτήθηκε 11

Φεβρουαρίου, 2013, Δικτυακός τόπος: http://conventions.coe.int/Treaty/en/Treaties/Html/018.htm.

Deutsche Botschaft. (2013). Deutsche Botschaft: Athen. Ανακτήθηκε 17 Φεβρουαρίου, 2013, από

http://www.germanembassy.gr/greek/deutsche.htm.

Europa. (20 Μαΐου, 2011). Eur-Lex: Η πρόσβαση στο δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ανακτήθηκε

12 Φεβρουαρίου, 2013, από http://eur-lex.europa.eu/Result.do?idReq=6&page=71&checkdates=yes.

Federal Foreign Office. (4 Φεβρουαρίου, 2013). Federal Foreign Office. Ανακτήθηκε 19

Φεβρουαρίου, 2013, από http://www.auswaertiges-

amt.de/EN/Aussenpolitik/KulturDialog/ZieleUndPartner/ZielePartner_node.html.

17

Weidenfeld, W. & Wessels, W. (1997). Η Ευρώπη από το Α ως το Ω: οδηγός ευρωπαϊκής

ολοκλήρωσης. [χ.τ.]: Ευρωπαϊκή επιτροπή.

18