ΕΛΛΗΝΙΚΟΑΝΟΙΧΤΟΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟΠΡΟΓΡΑΜΜΑΣΠΟΥΔΩΝ

ΔΙΟΙΚΗΣΗΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝΜΟΝΑΔΩΝ

50ΘΕΜΑΤΙΚΗΕΝΟΤΗΤΑΔΠΜ ΟΙ ΔΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΩΝΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΩΝΦΑΙΝΟΜΕΝΩΝ

ΕΡΓΑΣΙΑΠΡΩΤΗ

:ΘΕΜΑΔιαβάστε το συνημμένο κείμενο των προγραμματικών δηλώσεων για τον Πολιτισμό και απαντήστε στα

παρακάτω ερωτήματα, τεκμηριώνοντας κάθε φορά την απάντηση σας:

-Ποιές έννοιες/προσεγγίσεις περί πολιτισμού, τέχνης και κουλτούρας αναγνωρίζεται στις προγραμματικές

δηλώσεις; Απαντήστε αφού πρώτα εξετάσετε τις παραπάνω έννοιες.

-Ποιές είναι οι βασικές αρχές και επιδιώξεις πολιτιστικής πολιτικής που προκύπτουν από τις

προγραμματικές δηλώσεις;

-Λαμβάνοντας υπόψη το σύγχρονο κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι, καθώς και τις εξελίξεις στον τομέα

του πολιτισμού (π.χ. νέες τεχνολογίες, διεθνοποίηση, πολιτισμός και ανάπτυξη) να σχολιάσετε την πρόταση

πολιτιστικής πολιτικής που προκύπτει από τις προγραμματικές δηλώσεις.

ΤΣΟΡΜΠΑΤΖΙΔΟΥΜΑΡΙΑ

:Επιβλέπουσακαθηγήτρια - Χριστοδούλου Αναστασία Χαρίκλεια

2012ΝοέμβριοςΑλεξανδρούπολη

2

Περίληψη

Στην παρούσα μελέτη προσεγγίζονται οι έννοιες του πολιτισμού, της κουλτούρας και τις υψηλής

και μαζικής τέχνης. Μέσα από την ιστορική αναδρομή γίνεται μια προσπάθεια ανάδειξης της ισχυρής

σύνδεσης των όρων με τον ανθρώπινο πολιτισμό, από τις απαρχές του μέχρι σήμερα, αναδεικνύοντας όλο

το φάσμα της ανθρώπινης δραστηριότητας, το οποίο έχουν επηρεάσει. Επίσης βάση των παραπάνω

εννοιών γίνεται σύνδεση και ανάλυση των προγραμματικών δηλώσεων της κυβέρνησης, περί πολιτισμού

από τον Αν. Υπουργό Πολιτισμού, Παιδείας, Θρησκευμάτων, Πολιτισμού και Αθλητισμού, κ. Κ. Τζαβάρα.

Η μελέτη ολοκληρώνεται με κριτική ανάλυση των προγραμματικών δηλώσεων σε σχέση με το σύγχρονο

εθνικό και διεθνές κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι και τις εξελίξεις στον τομέα του πολιτισμού.

Λέξεις-κλειδιά

Πολιτισμός

Κουλτούρα

Υψηλή τέχνη

Μαζική τέχνη

Ιστορική αναδρομή πολιτισμού και κουλτούρας

Εθνικό/Διεθνές κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι

3

Περιεχόμενα

Εισαγωγή 4

Κεφάλαιο 1 - Πολιτισμός/Κουλτούρα 5

1.1 Ιστορική αναδρομή 5

1.2 Πολιτισμός/Κουλτούρα/Τέχνη 7

βάση κυβερνητικών προγραμματικών δηλώσεων

Κεφάλαιο 2 – Πολιτιστική πολιτική κυβέρνησης 8

Κεφάλαιο 3 – Σχολιασμός πολιτιστικής πολιτικής βάση υπάρχουσων 10

συνθηκών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο

3.1 Κρίση και Παγκοσμιοποίηση 10

3.2 Ανάπτυξη και Τεχνολογία 11

Επίλογος 13

Βιβλιογραφία 14

4

Εισαγωγή

Η παρούσα μελέτη αφορά την προσέγγιση των όρων πολιτισμός, κουλτούρα και τέχνη. Μέσα από

μια ιστορική αναδρομή προσεγγίζονται οι όροι, όπως αποδόθηκαν και αναπτύχθηκαν στο πέρασμα των

χρόνων από την περίοδο της Αναγέννησης, στα χρόνια του Διαφωτισμού και του ρεύματος του

Ρομαντισμού, μέχρι τη Βιομηχανική Επανάσταση και την υπάρχουσα συνθήκη της παγκοσμιοποιημένης

κοινωνίας. Δίνεται βάση στην πολυσημία των όρων, καθώς και στη διαφορά τους, μέσα από τα οποία

απεικονίζεται το κοινωνικό-πολιτικό περιβάλλον και οι κυρίαρχες τάσεις κάθε εποχής.

Το δεύτερο κεφάλαιο της εργασίας αναλύει την πολιτιστική πολιτική της κυβέρνησης. Λόγω του

ότι η βάση της συγκεκριμένης πολιτικής αφορά την «άυλη πολιτιστική κληρονομιά», γίνεται ένας

συσχετισμός με το πολιτιστικό πρόγραμμα της ΟΥΝΕΣΚΟ, το οποίο είναι άμεσα σχετιζόμενο με την

προαναφερθείσα πολιτική.

Έπειτα ακολουθεί ανάλυση και κριτική της συγκεκριμένης πολιτικής, σε σχέση με το σύγχρονο

κοινωνικό-οικονομικό γίγνεσθαι και τις εξελίξεις στον τομέα του πολιτισμού, σε εθνικό και διεθνές

επίπεδο.

Η μελέτη κλείνει με μια συμπερασματική προσέγγιση βάση του συνόλου των πληροφοριών που

εξετάστηκαν, σε μια προσπάθεια να προσεγγίσει και να ορίσει τί μπορεί σήμερα να είναι «Πολιτισμός».

5

Κεφάλαιο 1 – Πολιτισμός/Κουλτούρα/Τέχνη

“Όλη η ανθρώπινη ιστορία είναι πολιτισμός...Είναι ο κανόνας, όχι η εξαίρεση” (Παπαϊωάννου,

2008, σ.49).

1.1 Ιστορική αναδρομή

Η έννοια του πολιτισμού χρησιμοποιήθηκε αρχικά από τους Ρωμαίους και τους Έλληνες και

αφορούσε την ιθαγένεια και την αστικοποίηση, με σκοπό να δημιουργηθεί σαφής διαχωρισμός μεταξύ

πολιτισμένων και βάρβαρων λαών (Osborne, 2006, σ. 3-4).

Έπειτα εξελίχθηκε την περίοδο της Αναγέννησης, στην Ευρώπη, στον πολιτισμό που αφορούσε τον

τρόπο ζωής της αυλικής αριστοκρατίας, υποδηλώνοντας την πολιτισμική της ανωτερότητας. Ο πολιτισμός

την εποχή εκείνη εισάγεται ως “civilized-εκπολιτίζω” (Roundell & Mennel, 1998, σ. 6). Υπονοούσε

ιστορικά την έναρξη της ευρωπαϊκής αποικιοκρατίας στο Νέο Κόσμο, την πολιτισμική ανωτερότητα των

Ευρωπαίων και την ανάλογη κατωτερότητα των λαών που βρίσκονταν εκτός των συνόρων του τότε

γνωστού κόσμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πολιτισμική πυραμίδα της εποχής, που τοποθετεί

τους λαούς ιεραρχικά, με τους άγριους να αποτελούν την απολίτιστη βάση, τους βάρβαρους να κινούνται

στο μεσαίο επίπεδο και τους πολιτισμένους να δεσπόζουν στην κορυφή της πυραμίδας. Στην τάση του

ευρωπαϊκού εθνοκεντρισμού, αντιτίθεται ο Μισέλ ντε Μοντέν προβάλοντας τον πολιτιστικό σχετικισμό

(Foglia, 2009).

Τον 18ο αιώνα εισάγονται οι έννοιες του πολιτισμού και της κουλτούρας στη Δ. Ευρώπη. Ο

ευρωπαϊκός εθνοκεντρισμός, κλονίζεται από το κίνημα του Διαφωτισμού. Αμφισβητείται η απολυταρχία

της αριστοκρατίας και προωθείται ο πολιτισμός μέσα από τις έννοιες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και

του ορθολογισμού. Όπως αναφέρουν οι Wilson και Reill “ασκώντας κριτική του κόσμου που είχε

κληρονομήσει σε όλες οι πτυχές του” (2004, σ. ix). Παράλληλα αναπτύσεται το πνευματικό ρεύμα του

Ρομαντισμού από τον Ρουσσώ, ως ανταγωνιστικό του Διαφωτισμού, συγκρατώντας μέρος του ευρωπαϊκού

εθνοκεντρισμού.

Ενώ στη Γαλλία και την Αγγλία οι έννοιες της κουλτούρας και του πολιτισμού, είναι ταυτόσημες,

την ίδια περίοδο στη Γερμανία, η παραγκωνισμένη αστική τάξη, αποποιείται τη γαλλική επιρροή και

διαχωρίζει την έννοιας της κουλτούρας, “Kultur”, από αυτή του πολιτισμού “Zivilisation” (Rundell &

Mennell, 1998, σ.7). Η κουλτούρα πλέον περιλαμβάνει τα εσωτερικά στοιχεία του ατόμου, της ηθικής, της

αληθινής αρετής και μόρφωσης, σε αντίθεση με τον πολιτισμό της αριστοκρατίας και των επιφανειακών

ευγενών χαρακτηριστικών του. Κύριος υποστηρικτής αυτής της έννοιας είναι ο Herder εισάγoντας τον

πολιτιστικό εθνικισμό, ως την ξεχωριστή εθνική πολιτισμική ταυτότητα (Schneider, 2007, σ.70). Ορίζει

την κουλτούρα ως εξής: “οι διαφορετικοί άνθρωποι έχουν διαφορετικές κουλτούρες που αναπτύσονται

μόνο στην περιοχή όπου ανήκουν...Η κουλτούρα αναπτύσεται σε στάδια, όχι ως ένα ήρεμο ρεύμα..δεν

6

μπορεί να σταματήσει, ούτε να γυρίσει πίσω στις ρίζες της” (αναφέρεται στο Brons & Pellenbarg, 2002,

σ.12).

Η επίδραση του Χέρντερ είναι ισχυρή και κατά τον 19ο αιώνα, ο οποίος συνεχίζει να

χαρακτηρίζεται από το αίσθημα ευρωπαϊκής ανωτερότητας, που όμως έχει μεταβεί πλέον στην αστική

τάξη. Η έκρηξη της Βιομηχανικής Επανάστασης και η κριτική που ασκήθηκε στην εκβιομηχάνιση της

κοινωνίας, εγκαθίδρυσαν στον 20ο αιώνα, τη διαφοροποίηση των έννοιων κουλτούρας και πολιτισμού. Η

κουλτούρα καθιερώθηκε και αγιοποιήθηκε ως το σύνολο των πνευματικών στοιχείων του ατόμου και της

κοινωνίας και ο πολιτισμός ως το σύνολο των υλικο-τεχνικών στοιχείων.

Στα μέσα του 20ου αιώνα αναπτύσεται μια θεωρία η οποία απορρίπτει τη συνεχή πρόοδο του

πολιτισμού και υποστηρίζει ότι ο πολιτισμός αποτελεί το στάδιο της παρακμής, του θανάτου της

κουλτούρας, με τον σύγχρονο δυτικό πολιτισμό να είναι σε αυτό το στάδιο. Αυτή η περίοδος στιγματίζεται

από την κατάρρευση του αποικιοκρατισμού της Ευρώπης και τη δημιουργία νέων εθνικών κρατών,

επαναδημιουργείται ο παγκόσμιος πολιτιστικός χάρτης και οι έννοιες πολιτισμός και κουλτούρα αρχίζουν

να προσεγγίζονται ως προς την απαραίτητη και υγιή αλληλεπίδραση τους, όπου η κάθε έννοια εμπεριέχει

ταυτόχρονα και την άλλη.

Την ίδια εποχή μέσα από την εμπορευματοποίηση και τη μαζοποίηση της κοινωνίας δημιουργείται

η μαζική κουλτούρα, η οποία αν και υποδηλώνει την ευτελή κουλτούρα της μάζας, κατορθώνει να

εδραιωθεί λόγω της κοινωνικής αποδοχής της. Βασικοί υποστηρικτές αυτής της ιδέας, ήταν οι Αντόρνο-

Χορκχάιμερ που την όρισαν ως τη “βιομηχανία της κουλτούρας” (Αντόρνο κ.ά, 1984, σ.69-121). Ωστόσο

οι επικριτές του ρεύματος που υποβάθμιζε τη μαζική κουλτούρα υποστηρίζαν ότι το κοινό δεν είναι απλά

μια εύπλαστη, χειραγώγιμη μάζα, αλλά έχει τη δική του ποιότητα και ευφυϊα.

Παράλληλα με την αλλαγή των εννοιών της κουλτούρας και του πολιτισμού, αλλάζει και η έννοια

της τέχνης.  Στο χρονικό πέρασμα μέχρι και τα τέλη του 19ου αιώνα φαίνεται να κυριαρχεί το ερώτημα τί

ορίζεται τέχνη. Οι προσεγγίσεις ανάλογα με το ρεύμα, αφορούσαν είτε την υψηλή τέχνη με τα

χαρακτηριστικά της τελειότητας και της διαχρονικότητας, που αφορούσε κυρίως τις κοινωνικές ελίτ, είτε

την τέχνη μέσα από την μαζική κουλτούρα, καθώς και άλλες δημιουργικές μορφές οι οποίες επέβαλαν την

παρουσία τους ως τέχνη, αδιαφορώντας για τον ορισμό περί τελειότητας και διαχρονικότητας.

Σήμερα η κουλτούρα και ο πολιτισμός θεωρούνται έννοιες συνώνυμες και ο ορισμός με τον οποίο

γίνονται αποδεκτές είναι σύμφωνα με το Edmond Tyler “ το σύνθετο σύνολο, το οποίο περιλαμβάνει

γνώση, πίστη, τέχνη, ήθος, νόμο, έθιμα και άλλες δυνατότητες και συνήθειες που αποκτήθηκαν από τον

άνθρωπο ως μέλος της κοινωνίας” (αναφέρεται στο Ritzer, 2005, σ.181).

7

1.2 Πολιτισμός/Κουλτούρα/Τέχνη βάση κυβερνητικών προγραμματικών δηλώσεων

Στην παραπάνω ιστορική αναδρομή, διακρίνεται πως το πολιτιστικό στοιχείο που κυριάρχησε

αφορούσε την ετερότητα. Και στην περίπτωση των προγραμματικών δηλώσεων του κ. Τζαβάρα,

προκύπτει πως η ανάδειξη του ελληνικού πολιτισμού, έχει την ίδια βάση. Ο κ. Τζαβάρας φαίνεται να

αποδέχεται την έννοια του πολιτισμού, ως τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ενός λαού που αποτελούν

σημαντικό στοιχείο για τον ίδιο τον λαό και την ιστορική συνέχεια του. Ωστόσο, παράλληλα, αλλά χωρίς

να χάνεται η ιδιαιτερότητα αυτή, να εντάσσεται και στο γενικό πλαίσιο της παγκόσμιας κληρονομιάς, ως

σημαντικό στοιχείο για την ιστορική συνέχιση της ανθρωπότητας. Σύμφωνα με τα λεγόμενα του,

υποστηρίζει πως αυτό που διαφοροποιεί το ελληνικό γίγνεσθαι είναι ο πολιτισμός του.

Ακόμα αναγνωρίζει την σημαντικότητα της κουλτούρας, ωστόσο αποφεύγει τη χρήση του όρου.

Από τις δηλώσεις του προκύπτει πως ο πολιτισμός είναι αυτός που εμπεριέχει τις πολιτισμικές εκφάνσεις,

ενώ η κουλτούρα ως όρος δεν χρησιμοποιείται καθόλου και επικαλύπτεται με τον όρο «άυλη πολιτιστική

κληρονομιά», ως κατηγορία πολιτισμού. Αναιρώντας την ιστορική σημασία της διαφοροποίησης των δυο

εννοιών, διακρίνεται μια ελιτίστικη προσέγγιση, που κατατάσσει τον πολιτισμό ως αρχή και όχι ως μια

έννοια εξίσου σημαντική με την έννοια της κουλτούρας.

Από τις δηλώσεις του κ. Τζαβάρα στην έννοια του πολιτισμού εμπερικλείονται :

-Ο υλικός πολιτισμός των μουσείων και των αρχαιολογικών χώρων.

-Η άυλη πολιτιστική κληρονομιά που είναι ο πολιτισμός εκτός μουσείων, της καθημερινής ζωής

και ο γλωσσικός πολιτισμός.

-Ο σύγχρονος πολιτισμός, στον οποίο κατατάσσει την τέχνη με όλες τις εκφάνσεις της, υψηλή

τέχνη και τέχνη μαζικής κουλτούρας.

Όσον αφορά την έννοια της τέχνης διακρίνεται μια γενικόλογη και προβληματική προσέγγιση. Η

τέχνη ιστορικά φαίνεται να επηρέασε σημαντικά τον τρόπο με τον οποίο αναπτύχθηκαν οι έννοιες του

πολιτισμού και της κουλτούρας, ως βασικό στοιχείο αντικατοπτρισμού των κυρίαρχων κοινωνικο-

πολιτικών τάσεων. Αναδεικνύοντας κάθε φορά είτε την απολυταρχία της αριστοκρατίας και τον

υπεροπτισμό της, είτε αργότερα την αστική τάξη, το κίνημα του ρομαντισμού και τη σύγχρονη

παγκοσμιοποιημένη κοινωνία.

Ο κ. Τζαβάρας τοποθετεί την τέχνη ως μια νέα κατηγορία πολιτισμού, τον σύγχρονο πολιτισμό.

Εξισώνει τους τομείς της υψηλής τέχνης με αυτούς της μαζικής κουλτούρας όπως ο κινηματογράφος, αλλά

ωστόσο δεν αρνείται την τάση που αναγνωρίζει στην τέχνη διάφορες μορφές, εκτός των βασικών

κατηγοριών της, όπως την αρχιτεκτονική, αναγνωρίζοντας τους ως δημιουργούς. Ωστόσο αδιαφορεί για τις

έννοιες της υψηλής τέχνης και της τέχνης της μαζικής κουλτούρας και κατατάσσει σε μια ενιαία κατηγορία

και σε ένα γενικευμένο σχήμα όλες τις μορφές τέχνης, καθιστώντας τις, πολιτιστική κατηγορία και

αναιρώντας παράλληλα το στοιχείο της κουλτούρας που προκύπτει μέσα από την τέχνη. Η παραπάνω 8

απλούστευση αποκλείει το διαφορετικό ιστορικό και κοινωνικό υπόβαθρο των εννοιών, αποκλείοντας

παράλληλα βαθιά φιλοσοφικά ζητήματα και ερωτήματα.

Σαν ένα είδος ιστορικής συνέχειας, οι έννοιες αυτές φαίνεται στο πέρασμα των χρόνων να

επαναπροσδιορίστηκαν πολλές φορές για να αντεπεξέλθουν στις εκάστοτε κοινωνικές ανάγκες.

Αυτή η συνέχεια τις καθιστά ικανές να μπορούν να απαντήσουν σε κρίσιμα ερωτήματα για τον ανθρώπινο

πολιτισμό στο πέρασμα των χρόνων.

Κεφάλαιο 2 – Πολιτιστική πολιτική κυβένησης

Η ΟΥΝΕΣΚΟ θέτει το 2003 ως προτεραιότητα, την προστασία της “άυλης πολιτιστικής

κληρονομιάς”. Την ορίζει ως “την κληρονομιά που μεταφέρεται από γενιά σε γενιά, η οποία βρίσκεται σε

μια συνεχή διαδικασία επαναδημιουργίας από τις κοινότητες και τις ομάδες, σε ανταπόκριση και

αλληλεπίδραση με το περιβάλλον τη φύση και την ιστορία τους...ώστε να τους παρέχεται μια αίσθηση

ταυτότητας και συνέχειας, προωθώντας έτσι τον σεβασμό στην πολιτιστική πολυμορφία και την

ανθρώπινη δημιουργικότητα...Αφορά τις προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις, τις τέχνες του θεάματος,

τις κοινωνικές πρακτικές, τελετουργίες και εορταστικές εκδηλώσεις, τη γνώση και τις πρακτικές που

αφορούν τη φύση και το σύμπαν, την παραδοσιακή χειροτεχνία...Η προστασία της αφορά την αναγνώριση,

τεκμηρίωση, έρευνα, διατήρηση, προστασία, προαγωγή, βελτίωση και μετάδοση, κυρίως μέσω της τυπικής

και άτυπης εκπαίδευσης” (Jokilehto, 2005, σ.43).

Οι σκοποί της παρούσας Σύμβασης είναι (Unesco, 2012):

(α) Η διαφύλαξη της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

(β) Η εξασφάλιση του σεβασμού της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς.

(γ) Η αύξηση της ευαισθητοποίησης σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο σχετικά με τη σημασία

της, καθώς και η εξασφάλιση της αμοιβαίας εκτίμησης της.

(δ) Η πρόβλεψη της διεθνούς συνεργασίας και βοήθειας.

Ο κ. Τζαβάρας στις προγραμματικές του δηλώσεις, δημιουργεί ένα πλαίσιο, όπου εντοπίζει τα

σημαντικά αυτά στοιχεία και υποστηρίζει μέσα από την αντίθεση της παραμέλησης, τον λόγο για τον

οποίο επικεντρώνεται στην άσκηση αυτού του είδους πολιτιστικής πολιτικής. Υποστηρίζει ότι με τη σωστή

διαχείριση θα μπορούσαν να ικανοποιήσουν τον απώτερο σκοπό, της προαγωγής του ελληνικού

πολιτισμού. Τονίζει παράλληλα ότι ο πολιτισμός αποτελεί πεδίο ζωτικής σημασίας για την επιβίωση του

λαού και επικεντρώνεται στον κεντρικό στόχο της UNESCO, βάση της Διεθνούς Σύμβασης του 2003 του

Παρισιού, η οποία κυρώθηκε από την Ελλάδα με το νόμο 3521 του 2006.

9

Στις δηλώσεις του εντοπίζονται τα εξής:

1. Η συνέχιση του έργου ΕΣΠΑ, το οποίο αφορά 450 έργα, συνολικού προϋπολογισμού 600

εκατομμυρίων ευρώ.

2. Η έξοδος του πολιτισμού από τα μουσεία, αναφερόμενος στην άυλη πολιτιστική κληρονομιά και η

ανάλογη προώθηση και υπεράσπιση της, με προτεραιότητες στην λαϊκή παράδοση, στον γλωσσικό

πολιτισμό και στον πολιτισμό της καθημερινής ζωής.

3. Η προστασία και φύλαξη του πολιτισμού των μουσείων και αρχαιολογικών χώρων και η επιτήρηση

τους με σύγχρονα μέσα.

4. Η διασφάλιση ανοιχτών μουσείων σε όλους.

5. Η αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος των υπηρεσιών του Υπουργείου Πολιτισμού.

6. Η αναζήτηση παράλληλων πηγών χρηματοδότησης για τον πολιτισμό.

7. Η εισαγωγή του καθημερινού πολιτισμού στην εκπαίδευση.

8. Η μεταρρύθμιση του νόμου περί χορηγιών.

9. Η δημιουργία κινήματος εθελοντών.

10. Η στήριξη του σύγχρονου πολιτισμού και των δημιουργών του.

11. Η σωστή χρήση των σύγχρονων τεχνολογικών μέσων για την ανάδειξη και προβολή του

πολιτιστικού πλούτου.

Όλα τα παραπάνω εντάσσονται κατά τον κ. Τζαβάρα στο γενικό πλαίσιο αξιοποίησης του

πολιτισμού. Υποστηρίζοντας ότι η σωστή χρήση μπορεί να αποφέρει και σωστά αποτελέσματα, τονίζει

πως ο πολιτισμός έχει τη δυνατότητα να αποτελέσει αντίδοτο στην κρίση και στοιχείο κοινωνικής συνοχής.

“Από τη μια μεριά αυτοί που κυβερνούν την κοινωνία, διαμορφώνουν την κοινή γνώμη και επιβλέπουν την

επιστημονική γνώση από την οποία εξαρτάται η κοινωνία. Κάνουν ότι είναι δυνατόν για να επιβάλουν την

άποψη ότι η παγκοσμιοποίηση, η ευελιξία, η απασχολησιμότητα, ο νεοφιλελευθερισμός, η κοινωνία της

γνώσης και η τεχνολογία, θα μας σώσουν, οδηγώντας μας προς την πρόοδο, όπως αυτοί βέβαια την

εννοούν” (Παπαϊωάννου, 2008, σ.50).

10

Κεφάλαιο 3 – Σχολιασμός πολιτιστικής πολιτικής βάση υπάρχουσων

συνθηκών σε εθνικό και διεθνές επίπεδο

3.1 Κρίση και Παγκοσμιοποίηση

Ο πoλιτισμός είναι το σύνολο των εκφάνσεων μιας κοινωνίας, το “σύνθετο σύνολο” όπως το ορίζει

ο Tylor (αναφέρεται στο Jokilehto, 2005, σ.4). Στην παρούσα χρονική συγκυρία, το σύνολο αυτό διανύει

μια ολική κρίση. Η οικονομία στον καπιταλισμό αποτελεί σημείο ζωτικής σημασίας και όταν αυτό πληγεί,

έχει αντίκτυπο σε κάθε τομέα της κοινωνικής ζωής. Για τον λόγο αυτό στην προέκταση της οικονομικής

κρίσης βρίσκεται η πολιτιστική, κοινωνική και πολιτική κρίση, ως κρίση λειτουργίας των θεσμών και των

αντιλήψεων, της ηθικής, του τρόπου σκέψης και της ταυτότητας. Σε αυτό το πλαίσιο εντοπίζεται και η

Ελλάδα, ως συνέχεια της διεθνούς, κρίσης και πολιτιστικής αποσύνθεσης.

Ο πολιτισμός σε τέτοιες συνθήκες έχει αποδείξει ότι μπορεί να αποτελέσει ισχυρό αντίβαρο, για να

διατηρηθεί η ποιότητα και η συνέχεια. Ο πολιτισμός είναι η παιδεία ενός λαού, που έρχεται από το

παρελθόν του και οδεύει στο μέλλον του. Στις δηλώσεις του κ. Τζαβάρα ορίζεται ως χωνευτήρι αξιών, ως

αντίδοτο στην κρίση, ως οδηγός, πηγή έμπνευσης και πρεσβευτή. Ο πολιτισμός μπορεί να γίνει όλα αυτά,

αλλά με τη βασική προϋπόθεση ότι πραγματικά θα αποτελεί για την κοινωνία και τα υποκείμενα της

«αξιακό μέγεθος».

Στο παγκοσμιοποιημένο τοπίο, στην κορυφή του οποίου δεσπόζουν οι όροι της οικονομίας και της

παραγωγής, η κρίση έχει δυο πρόσωπα. Το ένα αφορά την οικονομία και τη μετάβαση της κοινωνίας στη

διεθνοποιημένη αγορά και το δεύτερο αφορά τη μετάβαση της κοινωνίας σε απρόσωπες πολιτισμικές

συνθήκες. Με το πρόταγμα της παγκομιοποίησης περί πολυ-πολιτισμικότητας, όπου και υπονοείται η

ομογενοποίηση στο βωμό της παγκόμιας κοινότητας, δημιουργείται ενδεχομένως ανασφάλεια με

αποτέλεσμα την όξυνση εθνοτικών συμπεριφορών, σε μια προσπάθεια να μην χαθούν οι ιδιαίτερες

ταυτότητες κάθε λαού.

Σε αυτό το κλίμα κινείται και η πολιτική του κ. Τζαβάρα είτε επικεντρώνοντας στην ανωτερότητα

του ελληνικού πολιτισμού, είτε αδιαφορώντας για την διεθνή τάση πολυ-πολιτισμικότητας. Συγκεκριμένα

στις θέσεις του περί προστασίας της εθνικής άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, υποστηρίζει ότι είναι αυτή

που θα προστατεύσει και θα διατηρήσει την “καθαρότητα του έθνους”. Προτάσσει την ιδέα του

κλασικισμού, ως μέσο προστασίας από την παγκοσμιοποιημένη συνθήκη από την οποία θεωρεί ότι

απειλείται ο “ελληνισμός” και προωθεί έντονα το στοιχείο του ελληνοκεντρισμού, υπονοώντας έντονα τα

στοιχεία της παγκόσμιας ανωτερότητας της ελληνικής φυλής και γλώσσας, εξυμνώντας εμμέσως τα εθνικά

και εθνικιστικά ιδεώδη και συνεπώς την φυλετική ετερότητα.

Επίσης σε κάποιο σημείο αναφέρεται αρνητικά στην έννοια του κοσμοπολιτισμού, υπονοώντας ότι

η διαφορετικότητα των άλλων λαών σε συνδιασμό με τη δύναμη υποβολής των πολιτιστικών τους

11

προτύπων, έχει αποφέρει αρνητικά αποτελέσματα. Στο σημείο αυτό διαφαίνεται μια αντιφατική άποψη,

από την μια εξυψώνεται ο ελληνικός πολιτισμός, ως παγκόσμιο αγαθό, που πρέπει να προωθηθεί ανάλογα

και να αποτελέσει εργαλείο για την παγκόσμια ιστορία, αλλά παράλληλα κρίνονται αρνητικά οι

πολιτιστικές επιρροές των άλλων λαών, ως αρνητικά πρότυπα που εξαιτίας της δυναμικής τους,

καταφέρνουν να επικαλύπτουν ακόμα και ισχυρούς πολιτισμούς, όπως του ελληνικού.

Επίσης στην συνθήκη της παγκοσμιοποίησης, ο πολιτισμός ορίζεται ως αντικείμενο και προϊόν,

εξυπηρετώντας την εξέλιξη της αγοράς. Τρία είναι τα βασικά σημεία στις προγραμματικές δηλώσεις του κ.

Τζαβάρα από τα οποία υπονοείται ότι ο πολιτισμός φαίνεται να αποτελεί περισσότερο οικονομικό μέγεθος,

παρά «αξιακό».

Α. Απουσιάζει το πολιτικό πλαίσιο, το οποίο να περιλαμβάνει πέρα από τη διεθνή τάση και αυτή των

ιδιαίτερων αναγκών του λαού. Αυτό φαίνεται στο ότι ακολουθείται κατά γράμμα η κατεύθυνση που έχει

δοθεί από την ΟΥΝΕΣΚΟ για τον πολιτισμό, ως κύριος χρηματοδότης του.

Β. Από τις δηλώσεις για αλλαγή του νόμου περί χορηγιών, υπονοείται η διείσδυση του κεφαλαίου στον

πολιτισμό, η εμπορευματοποίηση και η ιδιωτικοποίηση του.

Γ. Η αναφορά του στον εθελοντισμό, ως βασικό στοιχείο στο οποίο μπορεί να στηριχθεί η προστασία και

ανάπτυξη του πολιτισμού μέσα στις άγονες συνθήκες τις κρίσης. Στο σημείο αυτό φαίνεται να υπονοείται

ότι ο πολιτισμός ενώ είναι υπεράνω χρημάτων πρέπει να αποφέρει χρήματα.

Σε αυτή την προσέγγιση, διαφαίνεται η άμεση υιοθέτηση της τάση της παγκοσμιοποιημένης

αγοράς. Τελικά είναι κύριο μέλημα η διάσωση του πολιτισμού ή της εξουσίας και της οικονομίας; Η

κοινωνική συνοχή στην οποία καλεί ο κ. Τζαβάρας φαίνεται να μην αφορά τελικά αυτό που εννοείται αλλά

την επίκληση για ταξική ησυχία, σε όλα αυτά που φέρνει μαζί του το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο.

Η πολιτιστική κληρονομιά δεν μπορεί να αποτελεί προϊόν καθαρών διεργασιών ενός λαού, λόγω

της συνεχούς αλληλεπίδρασης και ανακατανομής του κόσμου σε όλη την ιστορία του. Η διαφορά στην

έννοια του πολιτισμού, έγκειται στην παιδεία του και στα πλαίσια εκείνα στα οποία οι έννοιες της

ατομικότητας και της συλλογικότητας, οι οποίες βασιζόμενες στο σεβασμό μπορούν να διατηρηθούν

αυτόνομες και παράλληλα σε αλληλεπίδραση.

3.2 Ανάπτυξη και Τεχνολογία

Η τεχνολογία και το διαδίκτυο αποτελούν σημαντικό μέρος του σύγχρονου πολιτισμού και

σημαντικό εργαλείο στα χέρια της παγκόσμιας οικονομίας, με τεράστιες επιδράσεις στην ανάπτυξη. Οι

νέες τεχνολογίες επαναπροσδιορίζουν το μέχρι τώρα παραδοσιακό περιβάλλον στο οποίο κινούνταν οι

κοινωνίες, δημιουργώντας μια “νέα γη κερδοφορίας”. Σε αυτή τη διαδικασία αλλαγής υπόκειται και ο

παραδοσιακός ρόλος των πολιτιστικών οργανισμών. Οι νέες πληροφοριακές και επικοινωνιακές

τεχνολογίες παρέχουν τη δυνατότητα καλύτερης αξιοποίησης, διαχείρισης και προβολής της πολιτιστικής

κληρονομιάς.

12

Η σημαντικότητα της χρήσης νέων τεχνολογιών εντοπίζεται και στο πολιτιστικό πρόγραμμα της

ΕΕ, ως μέσο το οποίο μπορεί να παρέχει ευκολία, επικοινωνία, διαδραστικότητα, κερδοφορία και

ανάπτυξη. Τον Μάιο του 2012, στις Βρυξέλλες, πραγματοποιείται το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Πολιτισμού,

Παιδείας και Αθλητισμού, το οποίο εισάγει το πρόγραμμα ψηφιοποίησης της πολιτιστικής κληρονομιάς,

ορίζοντας ότι “η ψηφιοποίηση μετατρέπει το πολιτιστικό υλικό σε αγαθό για την ψηφιακή οικονομία,

δημιουργώντας τεράστιες δυνατότητες καινοτομίας και δημιουργικότητας” (Τραγγανίδας, 2012, σ.3). Ο κ.

Τζαβάρας και σε αυτή την περίπτωση αν και μέσα από μια γενικόλογη αναφορά, αναφέρεται στο ζωτικής

σημασίας πεδίο αξιοποίησης των νέων τεχνολογιών.

13

Επίλογος

Η τρέχουσα κρίση αναδεικνύει το σύνολο των προβλημάτων που αντιμετωπίζει σήμερα η χώρα και

ταυτόχρονα συνδέει τα προβλήματα αυτά με το κυρίαρχο μοντέλο της νεοφιλελεύθερης οικονομίας και του

σύγχρονου καπιταλισμού. “Χρειαζόμαστε μια ανάπτυξη που να μην υποσκάπτει τον πολιτισμό, να μην

υποθηκεύει το μέλλον, να μην εκβαρβαρίζει τις ανθρώπινες κοινωνικές σχέσεις, να μην επιβάλλει την

άνοδο και την κυριαρχία της ασημαντότητας, να στηρίζει τη δημοκρατία, την ισότητα και την κοινωνική

δικαιοσύνη, να προάγει την αλληλεγγύη, να προωθεί τη φαντασία, την αναζήτηση, τη δημιουργία, να

προσδίδει νόημα στη ζωή” (Παπαϊωάννου, 2008, σ.51).

Η σύγχρονη εποχή δεν πάσχει από πολιτισμό, ούτε από αξίες. Ο πολιτισμός είναι μια συνεχής,

αέναη διεργασία της ανθρωπότητας, η οποία ξεκίνησε μαζί της και θα συνεχίσει να προχωράει μαζί της σε

όποιες συνθήκες. Ο πολιτισμός δεν παύει να υπάρχει, αναθεωρείται κι επαναπροσδιορίζεται διαρκώς,

κουβαλώντας τεράστια αποθέματα. Χρειαζόμαστε έναν πολιτισμό ικανό να αποδώσει αξία στο παρελθόν

αλλά ταυτόχρονα στο παρόν και το μέλλον. Από την ανάδειξη της ιδιαιτερότητας του και από την υγιή και

παραγωγική αλληλεπίδραση του με τα υπόλοιπα αυτόνομα σχήματα, με απώτερο σκοπό τη δημιουργία

ενός συνεκτικού και ποιοτικού συνόλου, που θα μπορεί να έχει ισχυρή παρουσία στο παρόν και περίοπτη

θέση στο μέλλον.

14

Βιβιογραφία

Αντόρνο, Τ., Λοβεντάλ, Λ., Μαρκούζε, Χ. & Χορκχάιμερ, Μ. (1984). Τέχνη και μαζική κουλτούρα. Αθήνα:

Ύψιλον.

Παπαϊωάννου, Σ. (2008). Κοινωνιολογική και οικονομική έρευνα δράσης στην Κέφαλο της Κω του δήμου

Ηρακλειδών: πρόταση για την αξιοποίηση των μεταλλουργικών εγκαταστάσεωνστην ανατολική πλαγιά του

Ζηνιού. Ρέθυμνο: Κέντρο Πολιτισμού, Εκπαίδευσης, Οικολογίας και Κοινωνικής Οικονομίας Κεφάλου.

Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου, 2012, Δικτυακός τόπος:

http://www.egaio.gr/files/Odigoi-Ergaleia/Bibliothiki_Aeiforia/Meletes_Aeiforia/Kefalos_Zini.pdf.

Τραγγανίδας, Γ. (2012, 24 Ιουνίου). Ψηφιοποίηση πολιτιστικής κληρονομιάς: η ψηφιακή υποδομή του

κέρδους. Ριζοσπάστης. Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου, 2012, από: http://www2.rizospastis.gr/story.do?

id=6907829&publDate=24/6/2012.

Brons L. L. & Pellenbarg, P. H. (2002). Economy, culture and entrepreneurship in a spatial context: paper

presented to the seminar on spatial , economic and social aspects of new entrepreneurship in the

Netherlands and Poland. Spatial, economic and social aspects of new entrepreneurship in the Netherlands

and Poland, Poland, 4-8 Νοεμβρίου 2002. Poland, 1, 1-30.

Foglia, M. (2 Δεκεμβρίου, 2009). Stanford encyclopedia of philosophy. Ανακτήθηκε 3 Νοεμβρίου, 2012,

από http://plato.stanford.edu/entries/montaigne/#MonRel.

Jokilehto, J. (2005). Definition of cultural heritage: references to documents in history. [χ.τ.]: CIF.

Ανακτήθηκε 6 Νοεμβρίου, 2012, Δικτυακός τόπος: https://docs.google.com/viewer?

a=v&q=cache:sT88Guc15LcJ:cif.icomos.org/pdf_docs/Documents%2520on%2520line/Heritage

%2520definitions.pdf+unesco+defines+civilisation&hl=en&pid=bl&srcid=ADGEEShuol0KQFgq36I4uryJ

IKYMXArei5I5ZClq6_vaJu3eCq5XRwlGNqXrtK8LtwVN-

s4JxyixGaRB_UWxFp8QDrlJGdEhazISNhYqwSHVOMsw3JItrFc2CSQwe_vO0m_9Q6IMCNu1&sig=A

HIEtbRBPw_oDEOlnT1Gu4SiB6h91FdGDQ.

Osborne, R. (2006). Civilization: a new history of the western world. USA: Pegasus Books. Ανακτήθηκε 1

Νοεμβρίου, 2012, Δικτυακός τόπος: http://books.google.gr/books?

id=oFZ3M8N73b0C&pg=PA1&hl=el&source=gbs_toc_r&cad=4#v=onepage&q&f=false.

15

Ritzer, G. (2005). Encyclopedia of Social Theory, Volumes 1-2. California: Sage Publications. Ανακτήθηκε

6 Νοεμβρίου, 2012, Δικτυακός τόπος: http://books.google.gr/books?id=Jg-

TjPqkcwEC&pg=PA181&lpg=PA181&dq#v=onepage&q&f=false.

Rundell J. & Mennell S., (1998). Classical readings in culture and civilization. London: Routledge.

Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου, 2012, Δικτυακός τόπος: http://books.google.gr/books?

id=PiuLdA_a5lUC&pg=PR3&hl=el&source=gbs_selected_pages&cad=3#v=onepage&q&f=false.

Schneider, J. (2007). The age of romanticism. USA: Greenwood Press. Ανακτήθηκε 6 Νοεμβρίου, 2012,

Δικτυακός τόπος: http://books.google.gr/books?

id=3KufWEGkhZsC&pg=PA70&dq#v=onepage&q&f=false.

Unesco. (2012). Text of the Convention for the Safeguarding of Intangible Cultural Heritage. Ανακτήθηκε

5 Νοεμβρίου, 2012, από http://www.unesco.org/culture/ich/index.php?lg=en&pg=00022.

Willson E. J. & Reill, P. H. (2004). Encyclopedia of the Enlightnement. USA: Book Builders Incorporated.

Ανακτήθηκε 2 Νοεμβρίου, 2012, Δικτυακός τόπος: http://books.google.gr/books?id=t1pQ4YG-

TDIC&printsec=frontcover&hl=el#v=onepage&q&f=false

16