Η Γυναίκα στην αρχαιότητα

Πρότυπο Πειραματικό Λύκειο Αναβρύτων

Εργασία στο μάθημα της Ιστορίας Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Μαργαρίτου Ελένη

Σχολικό Έτος: 2013-2014 Συνεργάστηκαν οι μαθήτριες: Ξένου Μαρία, Παφλή Αγγελική, Πολίτη Άννα, Σιακαβάρα Ειρήνη

Πίνακας περιεχομένων Εισαγωγή ....................................................................................................................... 3

Αρχαία Αίγυπτος ............................................................................................................ 4

Εβραίοι ........................................................................................................................... 7

Πέρσες............................................................................................................................ 8

Κυκλαδικός Πολιτισμός ............................................................................................... 10

Μινωική Κρήτη ............................................................................................................ 11

Μυκηναϊκή Εποχή ....................................................................................................... 16

Ομηρική εποχή ............................................................................................................. 16

Αρχαϊκή Εποχή ............................................................................................................ 18

Κλασική Εποχή Αθήνα ................................................................................................ 20

Κλασική Εποχή Σπάρτη ............................................................................................... 26

Ελληνιστική Εποχή ...................................................................................................... 29

Αρχαία Ρώμη ............................................................................................................... 31

Γαλάτες ........................................................................................................................ 36

Ίβηρες .......................................................................................................................... 36

Επίλογος ....................................................................................................................... 37

Βιβλιογραφία ............................................................................................................... 37

Εισαγωγή

Η θέση και ο ρόλος της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο πέρασε από διάφορα επίπεδα και είναι πρόσφατοι οι αγώνες που έδωσε το γυναικείο φύλο για την εξίσωσή του με τους άνδρες. Η εργασία αυτή πραγματεύεται τη θέση και το ρόλο της γυναίκας στο κοινωνικό σύνολο στις διαφορετικές ιστορικές περιόδους της αρχαιότητας. Κάνοντας μια αναδρομή στο παρελθόν, θα μελετήσουμε τη ζωή και το ρόλο της γυναίκας ως διακριτή κατηγορία ιστορικής και ανθρωπολογικής ανάλυσης στην Αρχαία Αίγυπτο, στους Εβραίους, στους Πέρσες, στους Κυκλαδίτες, στους Μινωίτες και στους Μυκηναίους, όπως επίσης και το ρόλο της γυναίκας στην ομηρική, αρχαϊκή, κλασική και ελληνιστική εποχή. Τέλος, θα μιλήσουμε για τη θέση της γυναίκας στην Αρχαία Ρώμη, στους Γαλάτες και στους Ίβηρες.

Αρχαία Αίγυπτος

Σε αντίθεση με την θέση της γυναίκας σ’ άλλους αρχαίους πολιτισμούς συμπεριλαμβανομένου και εκείνου της Ελλάδας, η αιγυπτιακή γυναίκα φαίνεται να απολάμβανε τα ίδια νομικά και οικονομικά δικαιώματα με τον Αιγύπτιο άνδρα, τουλάχιστον στη θεωρία. Τα δικαιώματα της γυναίκας στην Αίγυπτο αναφέρονται σε όλους τους τομείς της Αιγυπτιακής κοινωνίας:

Είχε ιδιωτική περιουσία (γη, δούλους, αποθέματα, χρήματα) ως και οικονομικές δραστηριότητες (επένδυση).

Μπορούσε να διαχειρίζεται τα νόμιμα δικαιώματά της σύμφωνα με τη θέλησή της και να προχωρά στη σύνταξη δικανικών πράξεων χωρίς να έχει την ανάγκη της συμπαράστασης κάποιου κηδεμόνα.

Είχε ελεύθερη βούληση, μπορούσε να πάρει διαζύγιο, να υιοθετήσει ένα παιδί χωρίς να χρειάζεται τη συγκατάθεση του άνδρα.

Αν υποτεθεί πως οι αλλαγές που πραγματοποιήθηκαν στα 3000 χρόνια της αρχαίας Αιγυπτιακής ιστορίας ήταν ίσως μικρότερες από εκείνες που έφεραν στις σύγχρονες κοινωνίες οι δύο τελευταίοι αιώνες, οι διαφορές όμως μεταξύ κοινωνικών τάξεων άνοιγαν τέτοιο χάσμα, ώστε η ζωή μιας γυναίκας της άρχουσας τάξης να μην έχει καμιά σχέση με τη ζωή μιας εργάτριας, μιας υπηρέτριας, μιας αγρότισσας και περισσότερο φυσικά, μιας σκλάβας. Τα ιερογλυφικά, η γραπτή γλώσσα των αρχαίων Αιγυπτίων, απαιτούσε μεγάλη καλλιτεχνική δεξιότητα και ήταν πολύ δύσκολη η εκμάθησή της. Τη μάθαιναν επί χρόνια οι γραφείς και ξεκινούσαν τη σταδιοδρομία τους στις κρατικές υπηρεσίες, στο ιερατείο ή στις καλές τέχνες. Όσοι γονείς είχαν την οικονομική δυνατότητα, έστελναν τα αγόρια σε σχολές γραφέων από την ηλικία των πέντε ετών και μετά. Σε ό, τι έχει σχέση με τις γυναίκες, υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποια κορίτσια είχαν διδαχτεί γραφή και ανάγνωση, για επαγγελματικούς λόγους αλλά και για πνευματική ευχαρίστηση. Υπάρχει μάλιστα και αναφορά σε λογοτεχνικές προσπάθειες γυναικών. Όπως ξέρουμε, τα ήθη των αρχαίων λαών αντικαθρεπτίζονται στις μυθολογίες τους, απ’ όπου προέρχονται οι θρησκείες. Γι’ αυτό και οι θεοί τους συμπεριφέρονται, ως επί το πλείστον, σαν τους ανθρώπους που τους έπλασαν. Στην αιγυπτιακή μυθολογία- θρησκεία, η μεγάλη θεά Ίσιδα είναι αδερφή και ταυτόχρονα σύζυγος του Όσιρη, που συμβολίζει το ζωοδότη Νείλο. Είναι η θεά μητέρα με τη μυστηριακή δημιουργική δύναμη, τη γονιμότητα, την καλοσύνη και τη μητρική στοργή. Όσον αφορά στην ενδυμασία, οι γυναίκες στην εποχή του Αρχαίου

Βασιλείου φορούσαν απλό, ίσιο φόρεμα, φτιαγμένο από ένα ορθογώνιο κομμάτι λινό, με ραφή στη μια πλευρά. Για να μην ζεσταίνονται χρησιμοποιούσαν πολύ λεπτά υφάσματα και δε φορούσαν εσώρουχα. Αυτό το απλό ντύσιμο δεν άλλαξε , αν και στα χρόνια του Μέσου Βασιλείου πλούσιες και φτωχές άρχισαν να φορούν κολιέ με πολύχρωμα σχέδια. Η μόδα του Νέου Βασιλείου ήταν πιο κομψή: φορούσαν πλισέ χιτώνες με κρόσσια πάνω από το ίσιο φόρεμα. Για τις πλούσιες Αιγύπτιες, η πολυτέλεια των υφασμάτων δεν ήταν αρκετή. Χρησιμοποιούσαν ακόμη κεντήματα, φραμπαλάδες, βραχιόλια, περιδέραια, χαλκάδες για τους αστραγάλους, δαχτυλίδια, διαδήματα. Καθώς η ευημερία απλωνόταν από την κορυφή της πυραμίδας προς τα κάτω, όλα αυτά γίνονται προσιτά και στις γυναίκες των εμπόρων, των δημοσίων υπαλλήλων, των γραφέων και των τεχνιτών. Τα καλλυντικά ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα στην Αρχαία Αίγυπτο. Οι Αιγύπτιες χρησιμοποιούσαν σκευάσματα με βάση ζωικά και φυτικά έλαια από φοίνικα, ελιά και καρύδα, αναμεμειγμένα με αρωματικά και ιαματικά βότανα, προκειμένου να προστατεύσουν το δέρμα τους από τη γήρανση και την αφυδάτωση. Ο καθρέπτης, φτιαγμένος από γυαλιστερό μέταλλο με

διακοσμημένες λαβές αποτελεί χαρακτηριστικό στοιχείο του γυναικείου καλλωπισμού. Υπήρχαν παρασκευάσματα που ομόρφαιναν, που ξανάνιωναν την επιδερμίδα, που έκαναν πιο σφικτή τη σάρκα και άλλα που καταπολεμούσαν τους λεκέδες και τα σπυριά του προσώπου. Χρησιμοποιούσαν, σκόνη από αλάβαστρο και ανθρακική σόδα καθώς και ένα

είδος αλατιού ανακατεμένο με μέλι, για να κάνουν τη σάρκα τους πιο σφιχτή. Άλλες συνταγές είχαν για βάση το γαϊδουρινό γάλα.

Ο Γάμος

Oι Αιγύπτιες παντρεύονταν πολύ νέες, λίγο μετά την ήβη, γι’ αυτό και συνήθως πριν πατήσουν τα είκοσι είχαν κιόλας αρκετά παιδιά. Ο γάμος τους ήταν προϊόν ελεύθερης βούλησής , ή ακόμη και πρωτοβουλίας τους, με εξαίρεση τα μέλη των δυναστειών, όπου οι γάμοι γίνονταν υποχρεωτικά μεταξύ τους. Βρέθηκαν επιστολές γραμμένες από γυναικεία χέρια, που προτείνουν ερωτικές συναντήσεις, καμιά φορά μάλιστα και γάμο. « Ω, αγαπημένε μου, επιθυμία μου είναι να γίνω γυναίκα σου και κυρία όλης της περιουσίας σου…». Ο γάμος δεν είχε καθόλου τα χαρακτηριστικά του θείου μυστηρίου. Ήταν μια καθαρά ιδιωτική συμφωνία, κάτι σαν πολιτικός γάμος. Οι Αιγύπτιοι δεν χρειάζονταν, φαίνεται, τη μεσολάβηση υπερφυσικών δυνάμεων για να τιμήσουν και να σεβαστούν τις γυναίκες τους, τις οποίες έτσι κι αλλιώς τιμούσαν και σέβονταν. Ο οικογενειακός βίος ήταν αξιόπρεπος, κυλούσε μέσα μια ατμόσφαιρα αμοιβαίας εκτίμησης και αγάπης, κάτι

που γίνεται φανερό στ’ αγάλματα, στ’ ανάγλυφα και στις εικονιστικές παραστάσεις των τάφων. Οι δύο σύζυγοι παρουσιάζονται σε ίσες περίπου διαστάσεις, κοντά κοντά, με τα παιδιά στα πόδια τους. Βρέθηκαν μέχρι και πάπυροι με οδηγίες καλής συμπεριφοράς προς τις γυναίκες όπως εξάλλου, βρέθηκαν κι άλλοι με συμβουλές προς τους άντρες ν’ αποφεύγουν τις γνωριμίες με άγνωστες ετερόφυλες, γιατί αυτό είναι επικίνδυνο. Ο σεβασμός στη γυναίκα υποδείχνεται κι από την αυστηρότητα της νομοθεσίας για την προστασία της προσωπικότητάς της. Κατά το Διόδωρο, « αν κάποιος βίαζε ελεύθερη παντρεμένη (δηλαδή όχι σκλάβα), του έκοβαν τα γεννητικά όργανα, θεωρώντας ότι αυτός, με μια και μόνη παράνομη πράξη, είχε γίνει ένοχος τριών μεγάλων εγκλημάτων: της προσβολής, της διαφθοράς και της σύγχυσης των τέκνων». Διόδωρος, Α,78.

Αιγύπτια Μητέρα

Οι γυναίκες μπορούσαν και να έχουν περιουσία στο όνομά τους και να την κληροδοτούν. Η ακίνητη περιουσία μεταβιβαζόταν από τη γραμμή της γυναίκας, δηλαδή από μητέρα σε κόρη. Ίσως γι’ αυτό οι αδερφοί παντρεύονταν τις αδερφές τους, για να παραμείνει η περιουσία στην οικογένεια και όχι να περάσει σε ξένα χέρια. Η διατροφή του παιδιού σε μικρή ηλικία ήταν στην αρμοδιότητα της μητέρας του, που το θήλαζε ως τα τρία του χρόνια. Πάμπολλα αγαλματίδια δείχνουν μια μητέρα που σφιχταγκαλιάζει το μικρό στο στήθος της, εκφράζοντας έτσι την ίδια την εικόνα της γονιμότητας και μιας ορισμένης μορφής γυναικείου ιδεώδους. Για την έξοδό της από το σπίτι, η νεαρή μητέρα κρατούσε το μωρό σε μικρή αυτοσχέδια κούνια φτιαγμένη από πλεχτό σάλι. Είχε έτσι τα χέρια ελεύθερα και μπορούσε να επιστρέψει στη δουλειά, στα χωράφια λόγου χάριν, λίγο μετά τον τοκετό.

Ένα από τα πιο διαδεδομένα και τα πλέον εκτιμώμενα γυναικεία επαγγέλματα ήταν το επάγγελμα της τροφού. Στα εύπορα κοινωνικά στρώματα, συνηθιζόταν να εμπιστεύεται η μητέρα το θηλασμό του μωρού της σε μια τροφό που αναλάμβανε να ασχοληθεί με το παιδί ως την ηλικία των τριών ετών. Σε αντάλλαγμα του γάλακτος που προσφέρει και των φροντίδων που υποχρεώνεται να παράσχει, η τροφός στεγάζεται και διατρέφεται από την οικογένεια, η οποία μπορεί έτσι και να ελέγχει αν το παιδί είναι καλά στην υγεία του. Αντί θηλάστρων, οι Αιγύπτιες χρησιμοποιούσαν μικρά κύπελλα από τερακότα με επίμηκες ράμφος, που μερικά δείγματά τους βρέθηκαν σε τάφους παιδιών. Στον τάφο μιας νέας κοπέλας, που ανακαλύφθηκε το 1982 στη Σακκάρα (11η δυναστεία, περί το 2100 π.Χ. ), οι αρχαιολόγοι έφεραν στο φως το εμπρός μέρος ενός μικρού φορέματος με ντεκολτέ σε σχήμα V, που έδενε στο λαιμό με ένα κορδόνι, και που προοριζόταν να ντύνει το παιδί στο υπερπέραν.

Εξουσία

Στην Αίγυπτο οι γυναίκες που άσκησαν εξουσία μόνες για μακρύτερο ή βραδύτερο χρόνο υπήρξαν περισσότερες από μία. Δεν υπήρχε κάποιος νόμος που

ρύθμιζε τα σχετικά με τον τρόπο διαδοχής εντός των δυναστειών, νόμος που επέτρεπε να κυβερνούν οι γυναίκες. Εξαίρεση αποτελούσαν οι βασίλισσες της Αιγύπτου (π.χ. Κλεοπάτρα), οι οποίες καλούνταν στο θρόνο σε συνδυασμό με κάποιο γάμο τους με έναν από τους αδελφούς τους. Η Κλεοπάτρα (Ιανουάριος 69 π.Χ. – 12 Αυγούστου 30 π.Χ) ήταν η τελευταία βασίλισσα της ελληνιστικής Αρχαίας Αιγύπτου, προτού αυτή αποτελέσει πλέον κομμάτι της πανίσχυρης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η βασιλεία της σηματοδοτεί το τέλος της ελληνιστικής και την αρχή της ρωμαϊκής περιόδου στην ανατολική Μεσόγειο. Αποτέλεσε τον τελευταίο Φαραώ της Αρχαίας Αιγύπτου, καθώς ο γιος της Καισαρίων βασίλεψε μόνο κατ’ όνομα προτού εκτελεστεί.

Στα πρώτα στάδια των νεκρικών εθίμων της Αιγύπτου, η συνήθεια απαιτούσε να θάβονται μαζί με τον άρρενα νεκρό και η γυναίκα του και οι δούλοι του, ώστε « να τον συντροφεύουν και να τον υπηρετούν στην άλλη ζωή». Αργότερα όμως, γύρω στο 2800 το απάνθρωπο αυτό έγκλημα εγκαταλείφθηκε ίσως κατά μία εκδοχή, όχι λόγω εκπολιτισμού, αλλά για εξοικονόμηση εργατικού δυναμικού και τα ζωντανά θύματα αντικαταστάθηκαν με τοιχογραφίες, ή αγαλματάκια, που απεικόνιζαν τη σύζυγο και τους δούλους.

Σα μια χρυσή κλωστή να διατρέχει το ιστορικό υφάδι της αρχαίας Αιγύπτου, βρίσκομαι παντού τη γοητεία που άσκησε η γυναίκα. Τη συνθέτουν άπειρα στοιχεία όπως έρωτας, σεβασμός, ανησυχία, συχνά αμηχανία, καμιά φορά και οργή. Από όλους τους αρχαίους πολιτισμούς, εκτός ίσως από εκείνον της μινωικής Κρήτης, η Αίγυπτος ήταν αυτή που πρόσφερε στις γυναίκες τον υψηλότερο βαθμό τιμής και αξιοπρέπειας καθώς επίσης και τα περισσότερα δικαιώματα.

Επιμελημένο από την Ξένου Μαρία

Εβραίοι

Ο ρόλος των γυναικών στoν παραδοσιακό Ιουδαϊσμό έχει κατάφωρα διαστρεβλωθεί και παρεξηγηθεί . Η θέση των γυναικών δεν είναι τόσο ταπεινή, όπως πολλοί σύγχρονοι άνθρωποι σκέφτονται. Στην πραγματικότητα , η θέση των γυναικών στην Halakhah ( εβραϊκό νόμο ) που χρονολογείται από τη βιβλική περίοδο είναι από πολλές απόψεις καλύτερη από τη θέση των γυναικών στον αμερικανικό τομέα του αστικού δικαίου πρόσφατα, πριν από έναν αιώνα . Στον παραδοσιακό Ιουδαϊσμό οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες των γυναικών είναι διαφορετικές από τους άνδρες , αλλά όχι λιγότερο σημαντικές. Σύμφωνα με την παραδοσιακό Ιουδαϊσμό , οι γυναίκες είναι

προικισμένες σε μεγαλύτερο βαθμό " Μπινά " ( διαίσθηση , την κατανόηση , την ευφυΐα ) από ό, τι οι άνδρες . Οι γυναίκες δεν συμμετέχουν στην ειδωλολατρία σχετικά με το Χρυσό Μοσχάρι . Ορισμένες παραδοσιακές πηγές δείχνουν ότι οι γυναίκες είναι πιο κοντά στο ιδανικό του Θεού από τους άνδρες. Οι γυναίκες είχαν στην κατοχή τους θέσεις όσον αφορά στον Ιουδαϊσμό από βιβλικούς χρόνους. Ωστόσο το Ταλμούδ έχει επίσης πολλά αρνητικά πράγματα να πει για τις γυναίκες . Διάφοροι ραβίνοι σε διάφορους χρόνους περιγράφουν τις γυναίκες ως τεμπέλες , ζηλιάρες , μάταιες και λαίμαργες , επιρρεπείς σε κουτσομπολιά και ιδιαίτερα επιρρεπείς με τον αποκρυφισμό και τη μαγεία . Τα δικαιώματα των γυναικών στον παραδοσιακό Ιουδαϊσμό είναι πολύ μεγαλύτερα από ό, τι στον υπόλοιπο δυτικό πολιτισμό μέχρι τον 20ο αιώνα . Οι γυναίκες είχαν το δικαίωμα να αγοράζουν, να πωλούν, να είναι ιδιοκτήτριες και να κάνουν τις δικές τους συμβάσεις, τα δικαιώματα που δεν έχουν οι γυναίκες στις δυτικές χώρες (συμπεριλαμβανομένης της Αμερικής ) μέχρι περίπου πριν από 100 χρόνια. Οι γυναίκες έχουν το δικαίωμα να γνωμοδοτήσουν σχετικά με το γάμο τους. Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι στον παραδοσιακό Ιουδαϊσμό, ο πρωταρχικός ρόλος της γυναίκας είναι σαν σύζυγος και μητέρα, φύλακας του νοικοκυριού .Ο Ιουδαϊσμός, ωστόσο, έχει μεγάλο σεβασμό για τη σημασία αυτού του ρόλου και την πνευματική επιρροή που η γυναίκα έχει πάνω από την οικογένειά της . Όταν η Εβραία της Ιερουσαλήμ έβγαινε από το σπίτι της έπρεπε να έχει το πρόσωπό της σκεπασμένο με καλύπτρα, και μάλιστα έτσι που να μη φαίνονται διόλου τα χαρακτηριστικά του προσώπου της. Η γυναίκα που περπατούσε έξω δίχως καλύπτρα, στιγματιζόταν σαν ανήθικη και ο άντρας της είχε από το νόμο το δικαίωμα, μάλιστα την υποχρέωση, να τη διώξει από την οικογενειακή εστία.

Επιμελημένο από τη Σιακαβάρα Ειρήνη

Πέρσες

Στην Περσία οι τίτλοι που χρησιμοποιούνται από τους βασιλικούς για τις γυναίκες προσδιορίζεται από τη σχέση μεταξύ αυτών των γυναικών και του βασιλιά . Για παράδειγμα, η μητέρα του βασιλιά είχε την υψηλότερη κατάταξη και φαίνεται να είναι η κεφαλή των γυναικών-μελών του νοικοκυριού . Η επόμενη ήταν η βασίλισσα (η μητέρα του διαδόχου ή η κύρια σύζυγος) που ακολουθείται από τις κόρες και τις αδελφές των βασιλιάδων. Είχαν όλοι τους τίτλους με αναγνωρισμένο κύρος στο δικαστήριο και είχαν τη δική τους διοίκηση για τη διαχείριση του πλούτου τους . Ταφικά έθιμα και επιγραφές στη μνήμη τους, κατά το θάνατο των βασιλικών γυναικών, αντανακλούν επίσης την επίσημη αναγνώριση αυτών των γυναικών, ιδιαίτερα η μητέρα και η σύζυγος του βασιλιά. Ο βασιλιάς ήταν η απόλυτη πηγή της εξουσίας και οι βασιλικές γυναίκες ενήργησαν εντός σαφώς καθορισμένου φάσματος των κανόνων και προδιαγραφών που καθορίζονταν από το βασιλιά . Ωστόσο, εντός του φάσματος που απολαμβάνουν οικονομική ανεξαρτησία , συμμετείχαν στη διαχείριση των οικονομικών υποθέσεων , ταξίδευαν και έλεγχαν τον πλούτο και τη θέση τους με την ενεργό δράση και την αποφασιστικότητα τους. Οι μη

- βασιλείς και οι απλοί εργαζόμενοι χωρίστηκαν και απασχολήθηκαν σε ειδικές ομάδες εργασίας ή εργαστήρια. Οι μερίδες που λάμβαναν ήταν με βάση την ικανότητα και το επίπεδο των ευθυνών που αναλάμβαναν στο χώρο εργασίας . Υπάρχουν άνδρες και γυναίκες των εποπτικών αρχών στα μικτά συνεργεία όπως προκύπτει από τις υψηλότερες μερίδες που έχουν λάβει με μικρή διαφορά στην ποσότητα των μερίδων ανάμεσα στα δύο φύλα . Υπάρχουν επίσης περιπτώσεις όπου οι γυναίκες που περιλαμβάνονται στην ίδια κατηγορία με τους άνδρες έλαβαν λιγότερες μερίδες και το αντίστροφο. Ο πιο υψηλός βαθμός γυναικών εργαζομένων στα κείμενα ονομάζεται arashsahra ( μεγάλος αρχηγός ). Συνήθως λαμβάνουν υψηλές μερίδες του κρασιού και σιτηρών. Νέες μητέρες και έγκυες γυναίκες λάμβαναν υψηλότερες μερίδες . Οι μητέρες των αγοριών λάμβαναν δύο φορές το ποσό σε σχέση με τις μητέρες των κοριτσιών μωρών . Τα κείμενα που ασχολούνται με τις βασιλικές και αριστοκρατικές γυναίκες παρέχουν μια αξιοσημείωτη εικόνα της ζωής των ανθρώπων και της λειτουργίας της αρχαίας αυτοκρατορίας . Τα έγγραφα αυτά προσδιορίζουν σαφώς βασιλικές γυναίκες, αλλά και μας δίνουν μια γεύση από τη ζωή των άλλων που εμπλέκονται στο βασιλικό κύκλο . Μαθαίνουμε για την Artim ,την νταντά. Ο φόρος καταβάλλεται από τις Madamis. Οι πληροφορίες αυτές δείχνουν ένα επίπεδο ανεξαρτησίας και την αναγνώριση των γυναικών ως νομικά πρόσωπα . Τα δισκία Persepolis αποκαλύπτουν τρεις διαφορετικούς όρους αναφοράς για τις γυναίκες , Μούτου , irti και duksis . Το πρώτο πάντα εφαρμόζεται σε απλές γυναίκες , ενώ τα άλλα δύο χρησιμοποιήθηκαν για τις βασιλικές γυναίκες . Σε ένα έγγραφο Artazostre , η κόρη του βασιλιά Δαρείου αναφέρεται ως Mardunuya iriti sunki parki έννοια « της συζύγου του Μαρδόνιου , κόρη του βασιλιά » . Αυτή η χρήση της ορολογίας δείχνει τη σημασία της οικογενειακής κατάστασης των γυναικών και τη σχέση τους με το βασιλιά . Οι βασιλικές γυναίκες ονομάζονται επίσης ατομικά σε πολλά έγγραφα .Ορισμένα κείμενα αποκαλύπτουν ότι οι βασιλικές γυναίκες ταξίδεψαν εκτενώς, επισκέφθηκαν τα κτήματά τους και τον πλούτο τους. Ακόμα οι Πέρσες είχαν το δικό τους δικαστικό σύστημα στις κατακτημένες περιοχές και κατά πάσα πιθανότητα η βασίλισσα είχε το δικό της δικαστή που ασχολιόταν με τις υποθέσεις της . Η οικογένεια ήταν πατριαρχική. Επιτρεπόταν ο γάμος με στενούς συγγενείς , ακόμη και τους αδελφούς και τις αδελφές. Σε τέτοια συστήματα οι κόρες λαμβάνουν μια μεγάλη κληρονομιά και από προίκες πρέπει επίσης να δοθεί μια πρακτική λύση για τη διατήρηση του πλούτου στην οικογένεια. Συμμετείχαν στη διαχείριση των περιουσιακών τους στοιχείων. Bέβαια η κύρια απασχόλησή τους ήταν η ανατροφή των παιδιών.

Επιμελημένο από τη Σιακαβάρα Ειρήνη

Κυκλαδικός Πολιτισμός

Ο κυκλαδικός πολιτισμός είναι ένας ιδιαίτερα πρώιμος πολιτισμός έτσι δεν έχουμε γραπτές πηγές αφού δεν είχε αναπτυχθεί η γραφή. Όμως αντλούμε πλήθος πληροφοριών από τα ειδώλια για την θέση της γυναίκας. Οι όρθιες γυναικείες μορφές, που κυριαρχούν στην κυκλαδική τέχνη, έχουν ερμηνευθεί ως απεικονίσεις των νεκρών, συνοδών τους, παλλακίδων, υπηρετών, προγονικών μορφών, ακόμη και ως υποκατάστατα ανθρωποθυσιών. Ορισμένοι ερευνητές, αναγνωρίζοντας τις δυσκολίες που παρουσιάζουν αυτές οι ερμηνείες λόγω της εμμονής των Κυκλαδιτών στην γυναικεία μορφή, εστιάζουν στη θρησκευτική διάσταση και εξηγούν τα γυναικεία ειδώλια ως σύμβολα μιας μεγάλης Μητέρας-Θεάς της γονιμότητας και της αναγέννησης, ως θεϊκές τροφούς,

ψυχοπομπούς, αποτροπαϊκά σύμβολα ή ακόμη και ως λάτρεις. Κάποιοι, μάλιστα, πιστεύουν ότι πρέπει να χρησιμοποιούνταν κυρίως σε χώρους λατρείας και όχι σε ταφές (αν και οι ενδείξεις για εξειδικευμένους χώρους λατρείας στις Κυκλάδες της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού είναι ελάχιστες). Δε λείπουν, τέλος, και οι προσεγγίσεις που αρνούνται τη θρησκευτική σημασία των ειδωλίων και επιχειρούν να τα ερμηνεύσουν ως αντικείμενα που αντανακλούν κοινωνικές ιδιότητες των απεικονιζόμενων μορφών (π.χ. ως ομοιώματα γυναικών σε ηλικία γάμου) ή

καταφεύγουν σε εντελώς πρακτικές – αν και όχι πολύ πειστικές – εξηγήσεις (π.χ. τα ειδώλια ως παιχνίδια). Έτσι από την στιγμή που λατρεύονταν γυναικείες μορφές η θέση της γυναίκας ήταν πολύ σημαντική.

Επιμελημένο από την Παφλή Αγγελική

Μινωική Κρήτη

Οι γυναίκες των μινωικών χρόνων πιστεύεται ότι ζούσαν σε μια μητριαρχική ή μητριαρχούμενη κοινωνία. Τα δικαιώματα της γυναίκας στη μινωική Κρήτη, η

κοινωνική απελευθέρωση και ο σπουδαίος λατρευτικός και οικογενειακός της ρόλος, έδωσαν αφορμή σε πολλούς ιστορικούς να χαρακτηρίσουν μητριαρχική την κοινωνία της Κρήτης. Διάφοροι λαοί όπως οι Κάρρες και οι Λύκιοι, που θεωρούνταν συγγενείς

των Μινωιτών είχαν κληρονομήσει και εφάρμοζαν το μητριαρχικό σύστημα. Κάθε είδους εκδήλωση που έχει πνευματικό ή καλλιτεχνικό χαρακτήρα εμπνέεται από τη μεγάλη μινωική θεά που κυριαρχεί στο σύμπαν και επηρεάζει την καθημερινή ζωή των ανθρώπων. Σ’ αυτή προσφέρουν καρπούς δέντρων, λουλούδια και άλλα είδη

αντιπροσωπευτικά της πίστης και του σεβασμού τους προς αυτή. « Στη Μεσόγειο », γράφει η E. Cantarella « είχε επικρατήσει η λατρεία μιας θηλυκής θεότητας, μητέρας και πηγής ζωής, που την εικόνα της μας δίνουν οι μινωικές αναπαραστάσεις, άλλοτε

με δυο αρπακτικά ζώα στα πλάγιά της ή με δύο φίδια στα ανυψωμένα της χέρια. Άλλοτε την παριστάνουν σε ένα ιερό πλοίο ως θεότητα τόσο της γης όσο και της

θάλασσας. Μια γυναίκα (Πότνια) παντοδύναμη, σύμβολο της γυναικείας δύναμης και δημιουργίας. Είναι η μεγάλη μητέρα της Μεσογείου, μια θηλυκή θεότητα της οποίας

ο σύντροφος, ο πάρεδρος δεν αποτελούσε παρά μια μορφή απόλυτα παθητική, αφιερωμένη αποκλειστικά στην ικανοποίηση των ερωτικών ανησυχιών της Πότνιας.

Η θρησκεία ήταν για τους Μινωίτες μια ευχάριστη υπόθεση και οι τελετές γίνονταν σε ανάκτορα και ιερά ή σε υπαίθρια τεμένη στις κορυφές των βουνών και τα ιερά σπήλαια. Η θρησκεία τους ήταν στενά δεμένη με την ψυχαγωγία τους. Πρώτα σε σημασία ήταν τα αθλήματα με ταύρους, που γίνονταν ίσως στις κεντρικές αυλές των ανακτόρων. Τα ταυροκαθάψια ήταν ένα είδος αναίμακτης ταυροπαιδιάς αλλά και επικίνδυνο αγώνισμα, που απαιτούσε σωματική δύναμη, ψυχικό σθένος, επιδεξιότητα και ευλυγισία. Σ’ αυτό έπαιρναν μέρος καλά γυμνασμένοι νέοι και νέες που χωρίζονταν σε ομάδες και άρπαζαν με τη σειρά τα κέρατα ενός ορμητικού ταύρου και πηδούσαν πάνω από την πλάτη τους.

Η γυναίκα της Μινωικής εποχής δεν διακατεχόταν από μεταφυσικές αγωνίες, όπως συνέβαινε με άλλους μεσογειακούς λαούς. Οι Αιγύπτιοι π.χ. τοποθετούσαν στους τάφους των νεκρών τους, κατοικίδια ζώα, προσφιλή προσωπικά είδη και αντικείμενα, πιστεύοντας ότι ο νεκρός τα είχε ανάγκη. Οι γυναίκες ήταν πρόσωπα χωρίς κοινωνικές προκαταλήψεις που να τις εμποδίζουν να συμμετέχουν στις διάφορες εκδηλώσεις της κοινωνικής ζωής. Έπαιρναν μέρος σ’ όλες τις δημόσιες εκδηλώσεις ως χειραφετημένες γυναίκες. Συμμετείχανε και συμπράττανε στα ταυροκαθάψια και έπαιρναν ενεργό μέρος στο κυνήγι, όπως μαρτυρούν οι τοιχογραφίες, οι σφραγιδόλιθοι και άλλοι λίθοι με εγχάρακτες εικόνες.

Αλλά και στις άλλες εκδηλώσεις της ειρηνικής κοινωνικής ζωής, όπως είναι οι πομπές, τα πανηγύρια, οι χοροί και υποδοχές, πρωτεύουσα επίσης θέση κατείχε η γυναίκα. Δεν ήταν κατώτερη από τον άνδρα, όπως συνέβαινε σε άλλους σύγχρονους γειτονικούς ή και άλλους λαούς. Η αναγνώριση αυτή που τις καταξίωνε κοινωνικά, τις βοηθούσε να κατακτήσουν υψηλά δημόσια αξιώματα, όπως είναι το αξίωμα της βασίλισσας. Η ιδιότητα αυτή ήταν αυτόνομη, χωρίς να απορρέει δηλαδή από την ιδιότητα του βασιλιά άνδρα της, όπως συνηθίζουμε τον τίτλο αυτό. Η απουσία

σκηνών μάχης, που ήταν σχεδόν οικουμενικές την εποχή εκείνη, η έλλειψη αρσενικής βίας και καταστροφικής πολεμικής δύναμης είναι ένας από τους λόγους που μας βοηθά να υποθέσουμε πως οι κάτοχοι των μινωικών θρόνων μπορεί να ήταν βασίλισσες.

Αλλά η γυναίκα της Κρήτης, πέρα από τα θρησκευτικά της καθήκοντα και τις

κοινωνικές της υποχρεώσεις, υπηρετεί την οικογένεια και τον υψηλό διαιωνιστικό της

ρόλο. Με τη γέννηση και την παιδοτροφία είναι συνδυασμένη η μετάδοση γνώσεων στην κόρη γύρω από το νοικοκυριό, το μαγείρεμα, την καθαριότητα του σπιτιού, την επεξεργασία και χρήση των βοτάνων, τους εξορκισμούς και τα γητέματα. Φρόντιζαν ακόμα να προστατεύουν τα παιδιά τους από τις δυνάμεις του σκότους με διάφορα φυλακτά και αποτρεπτικά του κακού. Έδιναν τέλος τις απαραίτητες μητρικές

συμβουλές, προετοιμάζοντας έτσι την ωρίμανση της κόρης.

Οι γυναίκες της μινωικής εποχής απολάμβαναν την ομορφιά της φύσης, τον ήλιο, τα φωτεινά χρώματα, το γλυκό μεσογειακό κλίμα και τις χαρές της ζωής. Ας μη μας διαφεύγει ακόμα το γεγονός ότι η γυναίκα βοηθούσε τον άνδρα στις διάφορες γεωργικές και ποιμενικές ασχολίες, όπως προκύπτει από απεικονίσεις σε διάφορα αγγεία. Μια ακόμα από τις βασικές ασχολίες της γυναίκας των μινωικών χρόνων πρέπει να ήταν η υφαντική. Ο μεγάλος αριθμός από βαρίδια που βρέθηκαν σε γυναικείους τάφους, ισχυροποιεί την άποψη αυτή.

Από τις τοιχογραφίες και το μεγάλο αριθμό ειδωλίων που βρέθηκαν με τη ζωντάνια και αμεσότητα που κουβαλούν, μας μεταφέρουν στην τότε εποχή και προσεγγίζουμε οπτικά την ενδυμασία, τα κοσμήματα και την πλούσια γυναικεία κόμμωση. Είναι εξακριβωμένο ότι οι γυναίκες έβαφαν τα χείλη τους, τα νύχια των χεριών και των ποδιών. Στην υπηρεσία της ομορφιάς τους ανήκαν πολλά και μεθυστικά αρώματα. Το νερό που κυλούσε άφθονο στα διαμερίσματά τους φανερώνει ότι η καθαριότητα αποτελούσε τη βάση της ομορφιάς.

Οι Μινωίτισσες διακρίνονταν για το κομψό ντύσιμό τους. Χαρακτηριστικά της μινωικής γυναικείας ενδυμασίας είναι

το στενό

κοντομάνικο- με στενά ή φουσκωτά μανίκια- πουκάμισο ή περικόρμιο, που άφηνε ακάλυπτο το στήθος ή ήταν διαφανές και συγκρατιόταν στο σώμα συχνά με κορδόνια στο ανώτερο μέρος του σώματος, οι μακριές και φαρδιές φούστες με πιέτες

και φραμπαλάδες, η κωδωνόσχημη ποδιά με βολάν, που φοριόταν συχνά πάνω από τη φούστα και η σφικτή ζώνη, φουσκωτή ή επίπεδη, που τόνιζε τη μέση. Τα στοιχεία αυτά γίνονται φανερά όχι μόνο από τις τοιχογραφίες, αλλά και από τα πήλινα ειδώλια. Ενδιαφέρων είναι και ο ψηλός γωνιώδης γιακάς, που εμφανίζεται σε μερικά απ’ αυτά. Τα ενδύματα κοσμούνταν με επίρραπτες ταινίες στα τελειώματα, φιόγκους, λεπτότατα πέπλα και κοσμήματα από μέταλλο, πέτρα ή κόκαλο, που ράβονταν πάνω τους.

Το μακιγιάζ ήταν επιμελημένο. Η εικόνα ήταν τόσο εντυπωσιακή, ώστε όταν το 1905 αποκαλύφθηκε στην Κνωσό μια τοιχογραφία του 15ου αιώνα περίπου νέας γυναικάς, θεάς ή ιέρειας πιθανότατα, οι εργάτες του Έβανς την ονόμασαν Παριζιάνα. Οι γυναίκες άπλωναν στο πρόσωπο λευκή πούδρα, ενώ έβαφαν κόκκινα τα χείλη, τα μάγουλα, τα νύχια και τους λοβούς των αυτιών. Έντονα βαμμένα με σκούρα βαφή ήταν και τα μεγάλα μάτια τους. Οι βαφές προέρχονταν από φυτά. Τέλος, αξίζει να προσθέσουμε ότι η γυναίκα της μινωικής

εποχής χρησιμοποιούσε μεθυστικά αρώματα από κόλιανδρο, ίριδα, κρόκο, τριαντάφυλλο, σμύρνα, φασκομηλιά. Η χρήση αρωμάτων προσέδιδε στο γυναικείο φύλο κοινωνική αίγλη, αλλά και γοητεία.

Κοσμήματα, όπως σκουλαρίκια (« ενώτια»), βραχιόλια («ψέλλια»), δακτυλίδια, περιδέραια, περόνες, «σφηκωτήρες», ελάσματα και μικρά οστέινα χτένια (κοσμήματα κεφαλής και ενδυμάτων) φαίνεται να ήταν αναγκαία για τη συμπλήρωση της εμφάνισης των γυναικών σε κάθε επίσημη εκδήλωση. Τα κοσμήματα κατασκευάζονταν από ένα πλήθος υλικών : από χρυσάφι που έφερναν από την Ασία ή την Αφρική, από άλλους πολύτιμους ή ημιπολύτιμους λίθους, όπως άργυρο, αχάτη, αμέθυστο, ήλεκτρο, lapis lazuli, από οστό ιπποπόταμου ή ελέφαντα.

Οι γυναικείες κομμώσεις ήταν περίτεχνες. Άλλοτε τα μαλλιά ήταν μαζεμένα σε κότσο και έπεφταν μικρές μπούκλες στο μέτωπο και στα αυτιά. Άλλοτε οι μακριές και λεπτές μπούκλες («βόστρυχοι») στολίζονταν με χάνδρες, «σφηκωτήρες» και περόνες με ένα εξόγκωμα συχνά σε σχήμα άνθους. Για τη χρήση βέβαια των περονών έχουν δοθεί διάφορες ερμηνείες: Πιστεύεται ότι χρησιμοποιούνταν για να στερεώνονται

διαδήματα στο κεφάλι, κυρίως όμως για την ταχτοποίηση ή τη συγκράτηση των μαλλιών.Τις κομμώσεις συμπλήρωναν συχνά ταινίες, δίχτυα, διαδήματα κι ακόμη καπέλα σε διάφορα σχήματα, κάποτε με αγκράφες και τιάρες. Οι γυναίκες της μινωικής Κρήτης, σύμφωνα με τα πορίσματα επιστημονικών ερευνών που βασίστηκαν σε σύγχρονες μεθόδους ανάλυσης υπολειμμάτων σε μαγειρικά

σκεύη, δε θα μπορούσαν παρά να απολάμβαναν τα οφέλη της ευεργετικής για την

εξασφάλιση υγείας και ευεξίας μεσογειακής διατροφής. Η μεγάλη κατανάλωση λαχανικών, οσπρίων, δημητριακών και γαλακτοκομικών προϊόντων σε αντιδιαστολή προς την περιορισμένη κατανάλωση κόκκινου κρέατος(το οποίο μάλιστα μαγειρευόταν στη σχάρα ή στη σούβλα), η εκτεταμένη χρήση ελαιολάδου για την παρασκευή τροφών, σε συνδυασμό με τη χρήση ρετσινωμένου οίνου (ενίοτε και μελωμένου) ή ακόμη και ζύθου από κριθάρι, παρείχαν στους Μινωίτες, άνδρες αλλά και γυναίκες, τα εχέγγυα για την οικοδόμηση μιας καλής φυσικής κατάστασης. Τέλος, σε ό, τι αφορά την άσκηση, θα άξιζε να μνημονεύσουμε ότι οι Μινωίτισσες είχαν πολλές δυνατότητες να γυμνάζουν το σώμα τους στο πλαίσιο θεσμοθετημένων κοινωνικών- θρησκευτικών δραστηριοτήτων, στις οποίες πολύ συχνά μετείχαν.

Στη μινωική Κρήτη η γυναίκα μετά τον γάμο έλεγχε η ίδια την ατομική της περιουσία. Άντρας και γυναίκα μπορούσαν να χωρίσουν όποτε ήθελαν. Στην περίπτωση όμως αυτή, η γυναίκα ξανάπαιρνε την προίκα της, τα μισά από όσα είχε αποκτήσει το ζευγάρι και όλα τα ρούχα που είχε κάνει μόνη της. Όλα αυτά τα σχετικά με το γάμο χαρακτηριστικά και η ελεύθερη διάθεση της περιουσίας υπογραμμίζουν την υψηλή κοινωνική θέση της γυναίκας και φανερώνουν μια ανώτερη αντίληψη της ζωής.

Κάπως έτσι αισθητοποιείται η εικόνα της αρχαίας μινωίτισσας βάσει των ευρημάτων της εποχής. Και όσο κι αν η τέχνη λειτουργεί ως ένα βαθμό εξωραϊστικά έναντι της πραγματικότητας, εντούτοις σήμερα κανείς δε διαφωνεί για την υψηλή αισθητική αντίληψη των γυναικών της μινωικής Κρήτης, οι οποίες βίωναν τη χαρά της περιποίησης που εγγυάται μια όμορφη εμφάνιση. Αν μάλιστα αυτό το συσχετίσουμε με τη χαρά της απόλαυσης που χαρίζει η φυσική ομορφιά ενός τοπίου λουσμένου στο μεσογειακό φως, καταλήγουμε σε επαρκή συνθήκη που μας αποκαλύπτει τη μοναδικότητα της γυναικείας περσόνας της μινωικής περιόδου σε αντιπαράθεση με αντίστοιχες της εποχής της, ή ακόμη και μεταγενέστερων ιστορικών εποχών.

Επιμελημένο από την Ξένου Μαρία

Μυκηναϊκή Εποχή

Οι Μυκηναίες φορούσαν μακριές πολύχρωµες φούστες και μπλούζες µε µακριά μανίκια. Φορούσαν επίσης, περιδέραιο και βραχιόλια, ένα χρυσαφί κοντομάνικο πανωκόρμιο με κόκκινες χρωματιστές λωρίδες, καθώς και ταινίες στα πλούσια, μακριά μαλλιά τους. Χτενίζονταν όµορφα, έφτιαχναν πολλές μπούκλες και βάφονταν. Άντρες και γυναίκες φρόντιζαν πολύ το σώµα τους. Έκαναν λουτρά και αλείφονταν µε αρωµατικά λάδια. Αξίζει να σημειώσουμε πως οι γυναίκες των Μυκηνών έβαφαν και περιποιούνταν τον εαυτό τους, όπως ακριβώς γίνεται και σήμερα. Τέλος, οι δούλοι, κυρίως γυναίκες με τα παιδιά τους, βρίσκονται στην κατώτατη βαθμίδα αυτής της κοινωνίας και βρίσκονται στην κατοχή είτε των ναών είτε του ίδιου του ανακτόρου.

Επιμελημένο από την Ξένου Μαρία

Ομηρική εποχή

Ο ομηρικός βασιλιάς διαθέτει όλη την ελευθερία να κινείται παντού, να ταξιδεύει σε χώρες γνωστές και άγνωστες. Έχει ακόμη την ευκαιρία να κάνει τα λάθη του, όπως και να μάθει μέσα από αυτά. Αντίθετα η βασίλισσα του οίκου στις κινήσεις, στη συμπεριφορά,

στις σκέψεις, στα λόγια και στις επιθυμίες της είχε περιορισμένα όρια. Οι γυναίκες του Ομήρου, βασίλισσες ή λαϊκές δεν ανήκουν στον εαυτό τους. Ως παρθένοι ανήκουν στον πατέρα τους, ως σύζυγοι ανήκουν στον άνδρα τους με σαφή και ξεκάθαρο προορισμό. Να κάνουν παιδιά και από αυτά τα άρρενα μέλη θα διαδεχθούν τον πατέρα και θα αναλάβουν την περιουσία. Έτσι οι κόποι του άρχοντα με βάση την αρχή της αρρενογονίας θα παραμείνει στο δικό του όνομα. Υποσκελίζοντας λοιπόν τη γυναίκα ο άνδρας και κρατώντας την ως κτήμα στον οίκο του κέρδιζε επιπλέον και την αθανασία μέσα από τη διαιώνιση του ονόματός του. Από την Ιλιάδα και την Οδύσσεια μαθαίνουμε ότι η ομηρική γυναίκα βρίσκεται κάτω από την εξουσία του άνδρα. Η συμπεριφορά των ανδρών της ομηρικής κοινωνίας προς τις γυναίκες με το πέρασμα στην πατριαρχία απέκτησε κτητικό χαρακτήρα. Η μονογαμία εξάλλου, που ενίσχυσε τον κυριαρχικό ρόλο του άντρα στον οίκο, καθώς και ο μεγάλος αριθμός των δούλων γυναικών, από το πλήθος των οποίων ο αφέντης μπορούσε να διαλέξει μια νέα ερωτική σύντροφο, υποβίβασε έτσι περισσότερο την ήδη μειονεκτική θέση της. Και η κοινωνική αυτή καχεξία θα αυξάνεται και θα παγιώνεται, όσο θα εξελίσσεται το κράτος μέσα στα αυστηρά δουλοκτητικά πλαίσια. Έτσι οι γυναίκες κυκλοφορούν με καλυμμένο το πρόσωπο. Συνοδεύονται πάντα και παντού εντός ή εκτός του οίκου από υπηρέτριες. Δεν συμμετέχουν στα συμπόσια των ανδρών. Δεν λαμβάνεται κατά κανόνα υπόψη η γνώμη τους. Αν λοιπόν η θέση της αρχόντισσας

γυναίκας ήταν ήδη μειονεκτική, εύκολα μπορούμε να σχηματίσουμε άποψη και για τη θέση της γυναίκας σκλάβας στο παλάτι. Η υποβάθμιση του γυναικείου φύλου και η υπαγωγή του στο αντρικό συνδέεται, όπως ήδη επισημάναμε, με την κατάλυση των κοινοτικών θεσμών ισότητας και το πέρασμα στην ατομική ιδιοκτησία. Η οποία, όσο μεγάλωνε, ενίσχυε τη θέση του άνδρα στην οικογένεια και γινόταν το κίνητρο να χρησιμοποιήσει την ενισχυμένη θέση του, για να ανατρέψει την παλιά σειρά διαδοχής προς όφελος των παιδιών του. Έτσι αποφασίστηκε οι απόγονοι των αρσενικών μελών να μένουν στο γένος, ενώ οι απόγονοι των γυναικών να αποκλείονται από αυτό. Πότε έγινε αυτή η επανάσταση δεν το γνωρίζουμε. Μπορούμε όμως να

υποθέσουμε ότι αυτή η ανατροπή ολοκληρώθηκε σταδιακά κατά την προϊστορική εποχή. Σ’ αυτό θα συνέβαλε και η μετατροπή της κοινωνικά αναγκαίας εργασίας των γυναικών σε ιδιωτική υπηρεσία, ως αποτέλεσμα του χωρισμού της οικογένειας από το γένος. Η μεμονωμένη οικογένεια με την απόκτηση ιδιοκτησίας αρχίζει να γίνεται οικονομική μονάδα της κοινωνίας, διότι δεν στηρίζεται πλέον σε φυσικούς, αλλά σε οικονομικούς όρους. Αυτό βεβαιώνει τη νίκη της ατομικής ιδιοκτησίας πάνω στην αρχική φυσική κοινή ιδιοκτησία του γένους. Μέσα από τη μονογαμία η ιδιοκτησία μπορεί να κληρονομηθεί ατομικά. Έτσι η μονογαμία εμφανίζεται σαν υποδούλωση του ενός φύλου από το άλλο. Η ανατροπή της μητριαρχίας ήταν κοσμοϊστορική ήττα για το γυναικείο φύλο. Οι άντρες ανέλαβαν το ρόλο του αρχηγού στον οίκο και οι γυναίκες το ρόλο της τεκνογονίας. Το μητρικό δίκαιο έκανε τόπο στο πατρικό. Η μονογαμική οικογένεια συνδέεται με την κυριαρχία του άντρα με ρητό σκοπό τη γέννηση παιδιών, των οποίων η πατρότητα να είναι αδιαφιλονίκητη, γιατί αυτά τα παιδιά θα γίνουν μια μέρα οι άμεσοι κληρονόμοι της πατρικής περιουσίας. Έτσι στους ηρωικούς χρόνους του Ομήρου βρίσκουμε ήδη τη γυναίκα υπό την κυριαρχία του άντρα, περιορισμένη στους γυναικωνίτες και καταπιεσμένη από τον ανταγωνισμό που της κάνουν οι παλλακίδες. Και όλα αυτά συμβαίνουν, διότι στην ομηρική κοινωνία η μονογαμία θεωρείται θεμέλιος λίθος του οίκου. Αλλά η μονογαμία ίσχυε και μάλιστα με απόλυτη αυστηρότητα μόνο για τις γυναίκες. Οι άνδρες μπορούσαν να διατηρούν και δεύτερη σύζυγο. Αυτή λεγόταν παλλακίδα. Κύρια ασχολία της ομηρικής βασίλισσας είναι να εποπτεύει τα του οίκου και καταφύγιο στη μοναξιά της ο αργαλειός. Η υφαντική αποτελεί την απασχόληση, που δίνει διασκέδαση και διέξοδο στην πραγματικότητά της. Είναι η ασχολία που κάνει υποφερτή τη ζωή της μέσα στο «μυχό δόμου υψηλοίο» . Αυτή ήταν η υπόδειξη που έκανε ο Έκτορας στην Ανδρομάχη κοντά στις Σκαιές Πύλες. Να μπει στο σπίτι και να ασχοληθεί με τον αργαλειό της. Ο πόλεμος είναι δουλειά των ανδρών. Ανάλογη διάσταση έχει και η υπόδειξη του Τηλέμαχου προς την Πηνελόπη. Να μπει στο σπίτι και να ασχοληθεί με τον αργαλειό της. Τα πολιτικοκοινωνικά θέματα αφορούν τους άνδρες. Γιατί στην ομηρική κοινωνία οι ρόλοι ανάμεσα στα δύο φύλα είναι σαφώς μοιρασμένοι και διακριτοί. Και μάλιστα εξίσου διακριτοί είναι και ανάμεσα στα μέλη της λαοφυλής, σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικής πυραμίδας, όπως και ανάμεσα στον πληθυσμό των ελεύθερων υπηρετών και των δούλων.

Επιμελημένο από τη Σιακαβάρα Ειρήνη

Αρχαϊκή Εποχή

Η αρχαϊκή εποχή, εκτείνεται από το 750 έως το 500 π.χ. και είναι μια ιστορική περίοδος που αξίζει να μελετήσουμε. Οι πιο σημαντικές πηγές που έχουμε στα χέρια μας και που θα μας παρέχουν πληροφορίες για τη ζωή της αρχαϊκής γυναίκας είναι τα ομηρικά έπη. Παρότι βέβαια δεν μπορούμε να είμαστε απολύτως σίγουροι σε ποιες χρονικές περιόδους αναφέρεται ο Όμηρος, υπάρχει μια κοινά αποδεκτή άποψη ότι όλα όσα μας παρέχει μέσα από τα κείμενα του, έχουν πάρει την τελική μορφή τους κατά τους αρχαϊκούς χρόνους. Και παρά το γεγονός ότι εξιστορεί καταστάσεις που σε μεγάλο βαθμό δεν αγγίζουν την πραγματικότητα είναι αποδεδειγμένο ότι τα όσα λέει, αντικατοπτρίζουν τουλάχιστον τις συνήθειες της εποχής. Έτσι από τον Όμηρο αντλούμε όλα όσα μας χρειάζονται για την γυναίκα της αρχαϊκής εποχής. Ο Όμηρος

δεν υποβιβάζει τη θέση της γυναίκας, σε καμία περίπτωση, αλλά αντιθέτως υπάρχουν στιγμές που σχεδόν την εξισώνει συγκριτικά με τον άντρα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Οδύσσεια, η Πηνελόπη, η οποία αναλαμβάνει τα ηνία του οίκου της όσο ο Οδυσσέας απουσιάζει και γίνεται η κυρία αυτού, έχοντας τη γενική επίβλεψη του. Ο Όμηρος φροντίζει να επαινέσει τις αρετές των γυναικών που προβάλει και να καλύψει επιμελώς τις αδυναμίες τους. Πιο συγκεκριμένα, η Πηνελόπη ήταν αδύναμη χωρίς

τον Οδυσσέα αλλά χάρη στην ευρηματικότητα της προσπάθησε έξυπνα να ξεγελάσει τους μνηστήρες ξηλώνοντας τη νύχτα το ύφασμα που ύφαινε τη μέρα και βρίσκοντας έτσι ευκαιρία να τους αποφεύγει. Η Πηνελόπη είναι μια ισχυρή προσωπικότητα από μόνη της και πολλές φορές μας γεννά ερωτηματικά για το αν υπήρχαν και στην πραγματικότητα εκείνης της εποχής τόσο ισχυρές γυναίκες όσο εκείνη. Βλέπουμε πάντως αρκετά συχνά ότι οι γυναίκες της Αθήνας της αρχαϊκής περιόδου και ιδιαίτερα όσες άνηκαν στις άρχουσες αριστοκρατικές οικογένειες ασκούσαν έστω και έμμεσα κάποια πολιτική επιρροή. Η θέση της γυναίκας μπορεί να ήταν στον οίκο και να έπρεπε να φροντίζει την οικογένεια της, ωστόσο μπορούσε να βγαίνει ελεύθερα έξω και να κάνει βόλτα ή να επισκεφθεί κάποια φίλη της. Αν άνηκε στα ανώτερα κοινωνικά στρώματα θα έπρεπε να κυκλοφορεί με συνοδεία. Επιπλέον μπορούσε να γνωρίσει καινούρια άτομα, αλλά και να συνοδεύσει τον άντρα της σε διάφορες κοινωνικές εκδηλώσεις. Σε αντίθεση με την ελευθερία που διέκρινε τη γυναίκα όσο βρισκόταν έξω από το σπίτι, όταν βρισκόταν μέσα σε αυτό έπρεπε να τηρεί κάποιους κανόνες. Ο οίκος είχε διαφορετικά διαμερίσματα για τις γυναίκες και διαφορετικά για τους άνδρες. Αξίζει να αναφερθεί το γεγονός ότι οι γυναίκες έτρωγαν χωριστά από τους άντρες στα δωμάτια τους. Όταν όμως ολοκλήρωναν το γεύμα τους είχαν το δικαίωμα να κάνουν παρέα στους άντρες τους και βρεθούν μαζί τους για να συζητήσουν. Έτσι βλέπουμε ότι οι γυναίκες ήταν ελεύθερες να βρεθούν στον ίδιο χώρο με άλλους άντρες, να εκφέρουν την άποψη τους και να κάνουν παρέα μ’ αυτούς. Οι γυναίκες στην αρχαϊκή εποχή είναι πρόσωπα έξυπνα που αξίζει να τα σέβονται και που επαινούνται για την ομορφιά τους. Όσο όμως «ψηλά» και αν είχαν τη γυναίκα, ο άντρας ήταν εκείνος που βρισκόταν στην κορυφή της κοινωνικής

πυραμίδας. Οι γυναίκες ήταν υποχρεωμένες να υφίστανται εφ’ όρου ζωής την κηδεμονία ενός κυρίου που συνήθως ήταν το ίδιο πρόσωπο με τον κύριο της περιουσίας η οποία τους είχε παραχωρηθεί για την συντήρηση τους. Τον σύζυγο δεν τον διάλεγε η ίδια η γυναίκα, αλλά ο πατέρας της. Στις αρχές της αρχαϊκής περιόδου, ο γάμος τελούνταν αφού πρώτα της είχε δοθεί από τον γαμπρό ένα ορισμένο τίμημα, γνωστό ως έδνα. Ωστόσο και από την πλευρά της νύφης υπήρχε προίκα η - οποία προσφέρονταν ανάλογα με την κοινωνική θέση την οποία κατείχε η ίδια. Μέσα στον οίκο η γυναίκα ζούσε και έπρεπε να ήταν σε θέση να φέρει απογόνους και κυρίως αρσενικούς για να μπορέσουν να αναλάβουν την υπεράσπιση του οίκου στο μέλλον. Επιπλέον θα έπρεπε να είναι μονογαμική μέχρι το τέλος της ζωής της από τη στιγμή που παντρεύτηκε και προσόν της θεωρούνταν να μην είχε συνευρεθεί και με άλλον άντρα πριν από το γάμο της. Παρ’ όλα αυτά δεν ίσχυε το ίδιο και από την πλευρά του άντρα. Εκείνος είχε δικαίωμα να συντηρεί εκτός από τη νόμιμη σύζυγό του και μια παλλακίδα, αν το επιθυμούσε. Χαρακτηριστικό παράδειγμα του Αγαμέμνονα στην

Ιλιάδα ο οποίος ήθελε να πάρει μαζί του μια Τρωαδίτισσα αιχμάλωτη την οποία προτιμούσε αντί της γυναίκας του. Κύρια ασχολία των γυναικών, ανεξαρτήτως των κοινωνικών τους τάξεων ήταν το νοικοκυριό τους. Οι γυναίκες ξέρουν να γνέθουν και να υφαίνουν και προσφέρουν και αυτές με τον τρόπο τους στον οίκο. Ιδιαίτερα οι γυναίκες των κατώτερων κοινωνικών τάξεων υποχρεώνονταν να εργαστούν για να

ενισχύσουν οικονομικά το σπίτι τους.

Επιμελημένο από τη Σιακαβάρα Ειρήνη

Κλασική Εποχή Αθήνα

Η Αθήνα για περισσότερο από δύο αιώνες αποτελούσε κυρίαρχη στρατιωτική και πολιτική δύναμη στον ελλαδικό χώρο με αποτέλεσμα να έχουμε μια πλήρη εικόνα της ζωής της γυναίκας την εποχή εκείνη. Στην κλασική Αθήνα λοιπόν, ο δήμος των πολιτών χωρίζονταν σε διάφορες κοινωνικές τάξεις μέσα από τις οποίες καθορίζονταν και η θέση της γυναίκας στην αθηναϊκή κοινωνία. Είναι άλλωστε γνωστό, ότι ο πληθυσμός της Αττικής δεν

αποτελούνταν εξολοκλήρου από Αθηναίους πολίτες αλλά και από δούλους (αιχμάλωτοι πολέμου) και από μετοίκους (κάτοικοι άλλων πόλεων που δεν ήταν Αθηναίοι πολίτες). Έτσι κατ’ επέκταση και ο

γυναικείος πληθυσμός ήταν ανομοιογενής και δεν αποτελούνταν αποκλειστικά από Αθηναίες αλλά υπήρχαν δούλες και γυναίκες μετοίκων και κάθε μια από αυτές τις κατηγορίες γυναικών κατείχαν την δική τους ξεχωριστή θέση στην αθηναϊκή κοινωνία. Η Αθηναία, δηλαδή η γυναίκα που ήταν σύζυγος ή κόρη Αθηναίου πολίτη, ήταν αρκετά δύσκολο να αποκτήσει την ανεξαρτησία της και παρέμενε πάντοτε υπό την κηδεμονία του πατέρα της ή του νόμιμου κηδεμόνα της, του «κυρίου» της όπως λεγόταν. Ακόμα και μετά το γάμο, που πρέπει να επισημανθεί ότι δεν ήταν επιλογή της νέας γυναίκας, αλλά ένα είδος διακανονισμού, δηλαδή μια προφορική υπόσχεση ανάμεσα στον νόμιμο κηδεμόνα και τον μελλοντικό της σύζυγο, η κηδεμονία της μετατοπιζόταν στον σύζυγο της και αν αυτός αργότερα πέθαινε, κηδεμόνας της καθοριζόταν ο γιος της ή ο πιο κοντινός της συγγενής (π.χ. αδερφός). Συμπεραίνουμε λοιπόν, ότι η Αθηναία ήταν συνεχώς κάτω από την εποπτεία κάποιου άνδρα ο οποίος μεταξύ άλλων διαχειριζόταν και την περιουσία της. Όσο καιρό ήταν ανύπανδρη, το ρόλο αυτό τον είχε ο πατέρας της και αργότερα μετά τον γάμο, η εκμετάλλευση της περιουσίας της γινόταν από τον άνδρα της. Η συνεισφορά της Αθηναίας γυναίκας στην οικογενειακή περιουσία γινόταν είτε με οικιακά σκεύη, χρυσά κοσμήματα, αρώματα είτε με ακίνητη περιουσία όπως κτήματα που απλά παραχωρούνταν στον γαμπρό να τα εκμεταλλεύεται αλλά χωρίς αυτά να του ανήκουν. Άλλωστε σημαντικές επιγραφές που βρέθηκαν στην Γόρτυνα της Κρήτης, καταγράφουν διάφορους νόμους που σχετίζονται με τη θέση των γυναικών στην κοινωνική κατάσταση της εποχής και πιστεύεται ότι ανταποκρίνονται και στην Αθηναϊκή πραγματικότητα. Συγκεκριμένα αναφέρεται εκεί, ότι αν ο σύζυγος χωρίσει τη γυναίκα του, αυτή μπορεί να κρατήσει την περιουσία που έφερε μαζί της πριν τον γάμο, την μισή αγροτική παραγωγή (αν υπάρχει) και τα μισά από ότι έχει υφάνει η ίδια μέσα στο σπίτι. Επιπλέον δικαιούταν να πάρει και κάποια χρήματα από το σύζυγό της. Σε περίπτωση θανάτου του συζύγου η προίκα της θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για ένα δεύτερο γάμο ενώ αν είχε παιδιά θα μπορούσε να μένει στο σπίτι του άνδρα της και η προίκα της παραχωρούνταν στα παιδιά της. Η Αθηναία λοιπόν δεν είχε την δυνατότητα να ενεργήσει σαν ενήλικη και να πάρει αποφάσεις για τον τρόπο ζωής της, αφού όπως όριζε ο νόμος είχε σε όλη την διάρκεια της ζωής ένα κηδεμόνα. Στην μόνη περίπτωση που μπορούσε να επέμβει ήταν στην ακύρωση του γάμου της. Αν και είχε την δυνατότητα να παρουσιάσει μόνη της την αίτηση διαζυγίου της (αφού και ο νόμος το επέτρεπε) στον ανώτερο άρχοντα, τις περισσότερες φορές ενεργούσε για αυτήν κάποιος από τους συγγενείς της. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η γυναίκα του Αλκιβιάδη, ενός σπουδαίου πολιτικού, που μη μπορώντας να αντέξει τις συνεχείς απιστίες του συζύγου της, θέλησε να χωρίσει. Αυτή η δυνατότητα, ήταν η μόνη μορφή ανεξαρτησίας που κατείχε η Αθηναία μιας και δεν μπορούσε να έχει καμιά άλλη συμμετοχή σε πολιτικές δραστηριότητες. Άλλωστε, όπως είναι γνωστό, ο ρόλος της ως νόμιμη σύζυγος Αθηναίου πολίτη περιοριζόταν στην γέννηση και στη σωστή ανατροφή των παιδιών για την συνέχιση της οικογένειας και στην διαχείριση

(αλλά όχι οικονομική) του οίκου της. Είχε την επίβλεψη των υπηρετριών, κατεύθυνε όλες τις δραστηριότητες μέσα στο σπίτι, αναλάμβανε να εκπαιδεύσει τις δούλες που δεν γνώριζαν να υφαίνουν και είχε την εποπτεία της τροφού που θα μεγάλωνε τα παιδιά της. Πολλά κείμενα αναφέρονται σε συμβουλές προς την μητέρα για τη σωστή επιλογή της τροφού- παραμάνας.

Η Αθηναία λοιπόν μιας επιφανούς οικογένειας, έμενε συνέχεια στο σπίτι με τις υπηρέτριες, δεν μπορούσε να έχει τίποτα στην πλήρη ιδιοκτησίας της και ο μόνος λόγος για τον οποίο έβγαινε από το σπίτι ήταν για να εκτελέσει τα θρησκευτικά της καθήκοντα προς τους θεούς. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να σημειώσουμε τον σημαντικό ρόλο που

έπαιζαν οι γυναίκες στην κηδεία και στην ταφή ενός συγγενικού προσώπου. Αυτές αναλάμβαναν όλες τις ιεροτελεστίες, απέδιδαν τιμές, μοιρολογούσαν και ντύνονταν με μαύρα ρούχα. Εκτός όμως από την Αθηναία νόμιμη σύζυγο ενός πολίτη υπήρχαν και οι «παλλακίδες»

που ήταν φτωχές ελεύθερες Αθηναίες ή δούλες που συνδεόταν ερωτικά με το σύζυγο της Αθηναίας αλλά δεν είχαν καμιά νομική κατοχύρωση από το σύντροφο της Αθηναίας. Τις περισσότερες φορές η Αθηναία ήταν υποχρεωμένη να ανέχεται την παρουσία της ακόμα και μέσα στο σπίτι της. Αυτό όμως δεν αποτελούσε μοιχεία για τον Αθηναίο πολίτη αφού η μόνη μορφή μοιχείας που ήταν κατακριτέα ήταν η σύναψη ερωτικής σχέσης με τη σύζυγο ενός άλλου Αθηναίου πολίτη. Αντίθετα αν η σύζυγος απατούσε το σύζυγό της τότε τιμωρούνταν αυστηρά. Η τιμωρία που της επέβαλε το κοινωνικό σύνολο επικεντρώνονταν στην απώλεια του μοναδικού δικαιώματος, της συμμετοχής της σε θρησκευτικές τελετές, που ήταν και η μόνη πολιτική δραστηριότητα. Επιπλέον, πολλές φορές ο σύζυγός της, την τιμωρούσε διώχνοντάς την από το σπίτι. Εκτός από τις Αθηναίες και τις παλλακίδες στην κλασική Αθήνα υπήρχαν και πολυάριθμες δούλες (κυρίως αιχμάλωτες πολέμου) που είχαν μόνο οικιακές δραστηριότητες και χρησιμοποιούνταν ως υπηρέτριες ή ως εργάτριες, παράγοντας κάποια προϊόντα που θα μπορούσαν να πουληθούν στην αγορά. Δεν μπορούσαν να

παντρευτούν χωρίς την άδεια του αφέντη τους, που τις είχε αγοράσει και στον οποίο ανήκαν εξολοκλήρου. Αυτός είχε την δυνατότητα να τις πάρει για ένα βράδυ στο κρεβάτι του ή να τις παραχωρήσει στους φίλους του μιας και δεν είχαν καμιά μορφή ελευθερίας αφού νοικιάζονταν, πουλιόνταν, αγοράζονταν σύμφωνα με τις καταστάσεις. Αλλά μπορούσαν όμως να ελευθερωθούν μόνο με την εύνοια του

ιδιοκτήτη τους. Στην κλασική Αθήνα είναι γνωστό ότι διέμεναν, με τις οικογένειές τους, άτομα ξένα στην καταγωγή όμως μόνιμοι κάτοικοι της αρχαίας Αθήνας. Η ζωή των συζύγων των πλουσίων αυτών ξένων, των «μετοίκων» όπως λέγονταν δεν διέφερε σημαντικά από τη ζωή των γυναικών των Αθηναίων πολιτών. Έμεναν και αυτές στο σπίτι και φρόντιζαν για τη σωστή διαχείριση του οίκου. Εκτός όμως από τις συζύγους των πλουσίων μετοίκων υπήρχαν και γυναίκες μέτοικοι που εγκαταστάθηκαν στην Αθήνα, χωρίς δική τους οικογένεια. Για να επιβιώσουν έπρεπε να αποκτήσουν χρήματα και ο μόνος τρόπος ήταν να χρησιμοποιήσουν το μόνο πράγμα που διέθεταν, το σώμα τους. Μερικές από αυτές αγοράστηκαν για δούλες και άλλες τις χρησιμοποιούσαν για την απόκτηση της ηδονής. Ορισμένες από αυτές απέκτησαν αρκετά χρήματα και αυτό τους έδωσε το προνόμιο να συμμετέχουν στα συμπόσια κρατώντας συντροφιά στους ισχυρούς άνδρες της εποχής και αυτές ουσιαστικά ήταν οι μόνες ελεύθερες γυναίκες στην κλασική Αθήνα.

Γάμος

Με τον γάμο της η Αθηναία αφήνει τον γυναικωνίτη του πατρικού σπιτιού και εγκαθίσταται για την υπόλοιπη ζωή της στον γυναικωνίτη του συζυγικού της σπιτιού. Παντρεύεται πολύ νέα από τα 15 ή 14 και δεν προλαβαίνει να εγκαταλείψει τις «κούκλες της» και πρέπει να μάθει να ανατρέφει παιδιά. Για τον Αριστοτέλη ιδανική ηλικία γάμου είναι: για τους άνδρες το 37ο έτος και για τις γυναίκες το 18ο. Γάμος από έρωτα στην αρχαία αθηναϊκή κοινωνία δεν εννοείται. Περιορισμένες στον γυναικωνίτη οι γυναίκες δεν έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τους μέλλοντες συζύγους τους. Την φυσική έλξη μεταξύ των μελλοντικών συζύγων αντικαθιστά η συμφωνία του πατέρα της νύφης με τον υποψήφιο γαμπρό ενώ δεν λείπουν οι περιπτώσεις όπου ο πατέρας διαλέγει την σύζυγο του υιού του. Οι περισσότεροι γάμοι γίνονταν κατά τον 7ο μήνα του Αττικού ημερολογίου, τον αφιερωμένο στην προστάτιδα του γάμου Ήρα, τον Γαμηλίωνα (Φεβρουάριο). Τις πρώτες μέρες κατελάμβαναν οι προετοιμασίες του γάμου, τα προαύλια, τη δεύτερη μέρα γίνονταν ο γάμος και ακολουθούσαν την τρίτη μέρα τα επαύλια.

Την προπαραμονή του γάμου ο πατέρας της νύφης πρόσφερε στους θεούς θυσίες. Είναι οι καθιερωμένες «απαρχαί», για να ευτυχήσουν οι μελλόνυμφοι. Η ίδια η νύφη εκτελεί τα

«προτέλεια» ή «προγάμεια». Προσφέρει δηλαδή στην Αρτέμιδα τις κούκλες της και μια μπούκλα

από τα μαλλιά της, σημάδι πως αναλαμβάνει τις σοβαρές φροντίδες της έγγαμης γυναίκας, της συζύγου.

Την παραμονή του γάμου γίνονταν οι τελευταίες προετοιμασίες. Ανάμεσά τους το λουτρό της νύφης, η «λουτροφορία», παρουσιάζει την μεγαλύτερη γραφικότητα και αποτελεί αγαπημένο θέμα παραστάσεων στα αττικά αγγεία. Από την κρήνη Καλλιρόη, κοντά στον Ιλισό, έφερναν οι φίλες της νύφης το νερό για να την πλύνουν, μέσα σε μεγάλες λουτροφόρες. Σε ένα αγγείο του 440 π.Χ. περίπου, παριστάνεται η νύφη δειλή και συνεσταλμένη, χαμηλοβλεπούσα, ανάμεσα στις φιλενάδες της, που κρατούν δάδες, ενώ προηγείται άλλη νεαρή κόρη κρατώντας λουτροφόρο. Ένα μικρό αγόρι παίζει τον αυλό μπροστά στην συνοδεία. Ο μικρός αυλητής πρέπει να έχει και τους δύο γονείς του ζωντανούς για να φέρει γούρι στη νύφη. Η παρθενική σεμνότητα που κατοπτρίζεται στη στάση της νύφης, η συγκρατημένη χαρά των κοριτσιών, που τη συνοδεύουν, δίνουν στην σκηνή τον χαρακτήρα μιας τελετουργίας.

Το πρωί της ημέρας του γάμου στόλιζαν τη νύφη, υπό τη διεύθυνση της «νυμφευτρίας», η οποία κατά κάποιο τρόπο ήταν η κυρία επί των τιμών. Στον περίφημο επίνητρο της Ερέτριας, του Εθνικού αρχαιολογικού Μουσείου, έχουμε μια ωραιότατη εικόνα της γαμήλιας προετοιμασίας της Αρμονίας. Πάνω σε έδρανο κάθεται η νύφη στολισμένη με το περιδέραιο και τα βραχιόλια της. Στην άκρη αριστερά η μητέρα της, η Αφροδίτη, βγάζει από το κουτί που της προσφέρει ένας ερωτιδεύς ένα ακόμη κόσμημα για την κόρη της. Στην άλλη άκρη της εικόνας ο Ίμερος προσφέρει το δοχείο με το άρωμα.

Στο σπίτι του πατέρα της νύφης προσφέρονταν το γαμήλιο γεύμα και γίνονταν και οι θυσίες στους προστάτες του γάμου θεούς όπου και επισφραγίζονταν και η πράξη του γάμου. Μετά το τέλος του γεύματος η νύφη που μέχρι στιγμής ήταν καλυμμένη με το πέπλο της, αποκαλύπτεται. Είναι μια επίσημη ώρα τα «ανακαλυπτήρια», καθώς λέγονταν, και ο γαμπρός με τους συγγενείς του προσφέρονταν τότε τα ανακαλυπτήρια δώρα στη νύφη. Κατόπιν αναχωρούν όλοι σε πομπή για το σπίτι του γαμπρού. Η νύφη κρατά σύμβολα της οικιακής της εξουσίας, ένα κόσκινο, ένα γουδοχέρι και μια σχάρα, τα οποία όταν φτάσει στο νέο σπίτι, θα κρεμάσει στην πόρτα του συζυγικού θαλάμου. Μια εύθυμη συνοδεία τους ακολουθεί κρατώντας δάδες.

Κοινωνικά

Στην σημερινή κοινωνία στόχος του γάμου είναι η συνταύτιση ψυχική και συναισθηματική των συζύγων (κοινωνία του βίου) Στην αρχαιότητα όμως σκοπός του γάμου είναι η τεκνοποιία. Αποτέλεσμα αυτής της λογικής είναι η κόρη ενός ανδρός

που δεν έχει άρρενες υιούς να νυμφευθεί τον πλησιέστερο συγγενή του πατέρα της για να δώσει τον πολυπόθητο υιό. Μετά τον γάμο της η Αθηναία αφιερώνεται στο σπίτι της για όλη της την ζωή. Τρία είναι τα καθήκοντά της 1) να δώσει

παιδιά στην οικογένειά του συζύγου της και να τα αναθρέψει 2) να εκτελεί τις οικιακές εργασίες 3) να παρακολουθεί το υπηρετικό προσωπικό.

Διαζύγιο

Ήταν πολύ απλό για τον άνδρα. Μια απλή δήλωση του άνδρα ενώπιον μαρτύρων ότι χωρίζει την γυναίκα του και αναλαμβάνει την υποχρέωση να επιστρέψει την προίκα της. Για την γυναίκα όμως χρειάζονταν δικαστική απόφαση. Τα παιδιά τα κρατούσε πάντα ο πατέρας.

Διασκέδαση- Συμπόσια

Η γυναίκα δεν συμμετείχε στην κοινωνική ζωή και στην διασκέδαση του άνδρα της και δεν γνώριζε τους φίλους του. Όπου συγκεντρώνονταν οι άνδρες, οι γυναίκες δεν παρουσιάζονταν. Στα συμπόσια όπου οι άνδρες παραδίδονταν στις αγκαλιές των εταίρων και των αυλητρίδων, η παρουσία της ήταν αδιανόητη.

Πολιτική

Δεν γίνεται καν λόγος για συμμετοχή της γυναίκας στα πολιτικά πράγματα. Ο Περικλής θα κατηγορηθεί γιατί η Ασπασία τον επηρέαζε στην λήψη πολιτικών αποφάσεων.

Ταφή

Ακόμη και μετά το θάνατό της η γυναίκα δεν έπρεπε να προκαλεί την προσοχή του ανδρικού πληθυσμού γι αυτό και δεν επιτρέπονταν στον τάφο της να αναγερθεί το άγαλμά της, ενώ το άγαλμα του άνδρα υψώνονταν συνηθέστατα επί του μνήματος. Μάλιστα και στη αρχή τα επιτύμβια ανάγλυφα παρίσταναν μόνο άνδρες.

Με λίγα λόγια η γυναίκα στον αρχαίο ελληνικό κόσμο έπρεπε να είναι σεμνή, όμορφη και υγιής, προκειμένου να συμβιβάζεται με τα πρότυπα μιας ανδροκρατικής κοινωνίας. Ακόμα και στην τέχνη είναι δυνατόν να παρατηρήσει κανείς ότι από την αρχαϊκή περίοδο ως και το τέλος περίπου της κλασικής περιόδου όπου το θηλυκό κορμί απελευθερώνεται, η γυναίκα -ιδιαίτερα στη γλυπτική- παρουσιάζεται ευπρεπώς ενδεδυμένη, ενώ αποφεύγεται η έμφαση στα χαρακτηριστικά του

φύλου.

Επιμελημένο από την Ξένου Μαρία

Κλασική Εποχή Σπάρτη

Σε καμία Ελληνική πόλη στην αρχαία Ελλάδα οι γυναίκες δεν απολάμβαναν την ίδια ελευθερία και κοινωνική θέση όπως οι Σπαρτιάτισσες. Μόνο στη Σπάρτη οι γυναίκες διέθεταν οικονομική δύναμη και επιρροή. Τα κορίτσια ασχολούνταν με τον αθλητισμό και ελάμβαναν δημόσια εκπαίδευση εν αντιθέσει με άλλες πόλεις, όπου οι περισσότερες γυναίκες ήσαν τελείως αγράμματες.

Ο ρόλος της Σπαρτιάτισσας στην οικογένεια

Οι γυναίκες της Σπάρτης τύγχαναν διαφορετικής αντιμετώπισης από τις Αθηναίες. Λόγω της ολιγανθρωπίας που αντιμετώπιζαν οι Σπαρτιάτες, η μητρότητα καταλάμβανε εξέχουσα σημασία. Τα θηλυκά μέλη της οικογενείας παρέμεναν σε αυτήν μέχρι κάποια ηλικία. Μετά τα αναλάμβανε το κράτος, όπως και τα αγόρια. Η κατάλληλη ηλικία γάμου για μια Σπαρτιάτισσα ήταν γύρω στα είκοσι έτη. Γεγονός που σήμαινε ότι είχε ολοκληρώσει βιολογικά την ανάπτυξή της, σε αντίθεση με τη γυναίκα των Αθηνών που παντρευόταν στην εφηβεία. Όταν έφθανε σε αυτή την ηλικία, ο πατέρας -κυρίως στις αριστοκρατικές τάξεις- αναλάμβανε να βρει το γαμπρό για τη γαμήλια συμφωνία. Έπειτα, στη Σπάρτη συνηθίζονταν η αρπαγή των γυναικών από τους άνδρες, πράγμα άγνωστο στην αθηναϊκή κοινωνία. Στο σπίτι του γαμπρού όπου μεταφέρονταν η κοπέλα, την αναλάμβανε μία γυναίκα του σπιτιού η νυμφεύτρια. Της έκοβε τα μαλλιά και την έντυνε με αντρικά ρούχα. Τη νύχτα την επισκεπτόταν ο γαμπρός με σκοπό να

συνευρεθούν. Αυτός ο γάμος συνήθως έμενε για μερικά χρόνια κρυφός. Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για «γάμο υπό δοκιμή». Αν από το γάμο αυτό δεν προέκυπταν απόγονοι, που ήταν το ζητούμενο, τότε ο γάμος λυόταν. Ενδέχεται όμως να κρατούνταν μυστικός ο γάμος, εάν ο άνδρας δεν είχε συμπληρώσει το τριακοστό έτος. Ο λόγος ήταν ότι απαγορευόταν να ζήσει το ανδρόγυνο μαζί, πριν την συμπλήρωση της παραπάνω ηλικίας από τον ίδιο.

Να προσθέσουμε επίσης ότι οι Σπαρτιάτισσες, λόγω της αγωγής τους δεν ασχολούνταν με την οικιακή οικονομία. Δεν καταπιάνονταν με το νοικοκυριό και τις ασχολίες του σπιτιού. Με τις δουλειές αυτές καταπιάνονταν το υπηρετικό προσωπικό. Οι δούλες δηλαδή. Εδώ παρατηρούμε μία ακόμη διαφορά νοοτροπίας σε σχέση με τις Αθηναίες νοικοκυρές που έχουν επιφορτισθεί οι ίδιες τα του οίκου τους.

Η κοινωνική θέση της γυναίκας στη Σπάρτη

Τα κορίτσια μετά τη γέννησή τους παραδίδονταν στην οικογένειά τους για να ανατραφούν, εφόσον δεν παρουσίαζαν κανενός είδους καχεξία ή δυσμορφία. Σε αυτή την περίπτωση τα εξέθεταν, όπως και τα αντίστοιχα δύσμορφα και καχεκτικά αγόρια στους Αποθέτες. Η διαφορά σε σχέση με την Αθήνα ήταν ότι η απόφαση για την έκθεση των βρεφών δεν αποτελούσε ιδιωτική υπόθεση του πατέρα, αλλά ανέκκλητη απόφαση της Γερουσίας. Ήταν δηλαδή κρατική υπόθεση, εντασσόμενη στα πλαίσια του ευγονισμού, που συνιστούσε την επιλεκτική προτίμηση στα υγιή και αρτιμελή παιδιά.

Από κάποια ηλικία και μετά η πολιτεία, που θεωρούσε κτήμα της όλα τα παιδιά των Σπαρτιατών, αναλάμβανε την αγωγή των νεαρών κοριτσιών. Η εκπαίδευσή τους δεν διέφερε από εκείνη των αγοριών. Συναναστρέφονταν σε αγέλες με σκοπό να σκληραγωγηθούν, όπως τα συνομήλικα τους αγόρια. Υπόκειντο σε παρόμοιες αθλητικές δοκιμασίες και διαφόρων ειδών κακουχίες, ελαφρώς ενδεδυμένα. Παράλληλα εμφανίζονταν στις θρησκευτικές εορτές μύησης, όπως τα Υακίνθια. Στη συγκεκριμένη θρησκευτική εκδήλωση έπαιρναν μέρος και τα αγόρια.

Η Σπαρτιατική κοινωνία έριχνε το μεγαλύτερο βάρος της στη σφυρηλάτηση των κοινωνικών δεσμών μεταξύ των ελευθέρων Σπαρτιατών και Σπαρτιατισσών. Έθετε σε δεύτερη μοίρα την ιδιωτική και οικογενειακή ζωή. Θεωρούσαν τη Σπάρτη ως μια μεγάλη οικογένεια. Πρόκριναν την υπαγωγή του ατόμου και της οικογενείας στην ευρύτερη κοινωνική ομάδα, μέσω της παροχής παρόμοιας εκπαίδευσης σε αγόρια και κορίτσια. Εντός του πλαισίου αυτού επιτρέπονταν το να εκτίθενται στα μάτια του άρρενος πληθυσμού τα γυμνά ή ντυμένα ανάλαφρα γυναικεία κορμιά. Η εμφάνιση

των γυναικών, άλλωστε, έπαιζε το βασικότερο ρόλο στην επιλογή τους από τους συντρόφους τους. Η προίκα διαδραμάτιζε δευτερεύοντα ρόλο. Επιπλέον η σπαρτιατική αγωγή τους προσέδιδε μια πιο αρρενωπή συμπεριφορά από τις γυναίκες των άλλων πόλεων. Ο ίδιες, συναισθανόμενες την αυξημένη κοινωνική τους θέση λειτουργούσαν με αυτό τον τρόπο, έχοντας την πλήρη υποστήριξη του κράτους.

Τον ίδιο σκοπό εξυπηρετούσε ο θεσμός της πολυανδρίας. Η συνήθεια αυτή ήταν αρκετά διαδεδομένη. Σύμφωνα με την πολυανδρία την ίδια γυναίκα μοιράζονταν δύο, τρεις, τέσσερις ή πέντε άνδρες, οι οποίοι συνήθως ήταν αδέλφια. Αυτό το έθιμο επεκτείνονταν και στην περίπτωση που ένας ηλικιωμένος είχε νέα

σύζυγο και επιθυμούσε να αποκτήσει παιδιά με το να τη φέρει σε επαφή με έναν νέο και ρωμαλέο άνδρα. Όποιος επίσης για κάποιους λόγους δεν επιθυμούσε να παντρευτεί, είχε τη δυνατότητα να ζητήσει μια παντρεμένη γυναίκα και με την προϋπόθεση της συγκατάθεσης του συζύγου της να αποκτήσει μαζί της παιδιά. Διαπιστώνουμε επομένως ότι, αποκλειστικός στόχος αυτής της σπαρτιατικής πρακτικής ήταν πέρα από την ηθική η υποστήριξη των δικαίων και των συμφερόντων της σπαρτιατικής πολιτείας. Βασική επιδίωξή τους ήταν να διατηρήσουν τη στρατιωτική τους ισχύ και να αποτρέψουν την οποιαδήποτε

εξέγερση των πολυαρίθμων ειλώτων, οι οποίοι καραδοκούσαν.

Η θέση της γυναίκας στην πολιτική ζωή της Σπάρτης

Οι Σπαρτιάτισσες δεν είχαν άμεση συμμετοχή στο πολιτικά δρώμενα της πόλης τους. Αναμφισβήτητα όμως απολάμβαναν μεγαλύτερη ελευθερία από τις γυναίκες της Αθήνας. Ασκούσαν αναμφίβολα επιρροή στους άνδρες τους. Όμως, η θεώρηση της Σπάρτης ως γυναικοκρατούμενης πόλης, έχει να κάνει περισσότερο τόσο με τη σχετική ελευθερία των γυναικών όσο κυρίως με τη ανεξάρτητη οικονομική τους θέση στη Σπαρτιατική πολιτεία. Η περίπτωση της πατρούχου είναι χαρακτηριστική. Είναι ανάλογη της επικλήρου. Με μία βασική όμως διαφορά. Η πατρούχος μοναχοκόρη έχει δικαίωμα να κληρονομήσει την περιουσία του πατέρα της. Αυτή η κληρονομιά μπορεί να θεωρηθεί και ως προίκα. Όμως και ο πατέρας που βρίσκονταν εν ζωή, προίκιζε με ένα σεβαστό περιουσιακό του κομμάτι την κόρη του. Εξάλλου ο ίδιος ο Αριστοτέλης στα Πολιτικά αναφέρει ότι στην εποχή του, τον 4ο αιώνα π.Χ. , τα δύο πέμπτα της συνολικής καλλιεργήσιμης έκτασης ανήκαν σε γυναίκες. Αυτό, βεβαίως,

ενδέχεται να οφείλεται και στην ολιγανδρία της Σπάρτης εκείνη την εποχή, λόγω των αλλεπάλληλων πολέμων. Έτσι εξηγείται η συγκέντρωση τόσων κλήρων στα χέρια

λίγων γυναικών, με επακόλουθο την αύξηση της πολιτικής επιρροής τους.

Επιμελημένο από την Ξένου Μαρία

Ελληνιστική Εποχή

Από το δεύτερο μισό του 4ου αι. π.Χ. και κυρίως κατά την Ελληνιστική περίοδο η θέση της γυναίκας βελτιώνεται αισθητά και αποδεσμεύεται από το συντηρητισμό των κλασικών χρόνων. Στην τέχνη, αυτό αντικατοπτρίζεται στην εμφάνιση για πρώτη φορά γυμνών γυναικείων αγαλμάτων (π.χ. της Αφροδίτης), καθώς και στην κατασκευή γυναικείων ειδωλίων που διακρίνονται για τη χάρη τους καθώς και για έναν τόνο αισθησιασμού (τα ειδώλια αυτά είναι γνωστά ως "Ταναγραίες"). Οι πληροφορίες που διασώζονται σχετικά με

την κοινωνική θέση της γυναίκας στον ελληνιστικό κόσμο αφορούν ως επί το πλείστον τις γυναίκες των ανώτερων κοινωνικών τάξεων και μάλιστα κυρίως των ελλήνων εποίκων, καθώς οι μη ελληνικές γραπτές μαρτυρίες δεν έχουν μελετηθεί ακόμη

διεξοδικά. Είναι πάντως φανερό ότι η κοινωνική θέση της γυναίκας εξαρτιόταν σε μεγάλο βαθμό από την εθνικότητά της. Έτσι, η νομική θέση της Ελληνίδας που ζούσε για παράδειγμα στην Αίγυπτο ήταν διαφορετική από της Αιγύπτιας. Οι γυναίκες είχαν τη δυνατότητα να μεταναστεύσουν στις νεοκατακτημένες περιοχές του ελληνιστικού κόσμου. Στην Αλεξάνδρεια, όσες ανήκαν στη βασιλική οικογένεια καθώς και εκείνες που ακολουθούσαν το εβραϊκό ή το αιγυπτιακό νομικό σύστημα μπορούσαν να χειρίζονται μόνες τους τις νομικές και οικονομικές τους υποθέσεις, χωρίς δηλαδή τη διαμεσολάβηση ενός άντρα-κηδεμόνα. Ο ρόλος της γυναίκας κατά την Ελληνιστική περίοδο δεν περιοριζόταν αποκλειστικά στο σπίτι, την αναπαραγωγή και την ανατροφή των παιδιών, αν και η κοινωνία ήταν πατριαρχική. Ενώ, ο θεσμός του γάμου ήταν ισχυρός και η προίκα εξακολουθούσε να αποτελεί μία βασική προϋπόθεσή του, υπάρχουν πολλές αναφορές και σε ευυπόληπτες ανύπαντρες γυναίκες που ζούσαν ασκώντας κάποιο επάγγελμα. Δεν ήταν ασυνήθιστο φαινόμενο να τιμώνται με δημόσια αξιώματα και γυναίκες, συνήθως βασίλισσες και ιέρειες, καθώς και άλλες που ανήκαν σε υψηλή κοινωνική τάξη. Αυτά προσφέρονταν ως επιβράβευση της γενναιοδωρίας τους ή, σε ορισμένες περιπτώσεις, εξαιτίας της συγγένειας εξ αγχιστείας με άντρες που κατείχαν ήδη τέτοια αξιώματα. Στις γυναίκες παρέχονταν περισσότερες ευκαιρίες για μόρφωση κατά την Ελληνιστική περίοδο, όπως μαρτυρούν οι περιπτώσεις ποιητριών που ταξίδευαν στον ελληνιστικό κόσμο για να απαγγείλουν τα έργα τους και μάλιστα συχνά επιβραβεύονταν με δημόσιες τιμές. Επίσης υπήρχαν γυναίκες καλλιτέχνιδες, οι περισσότερες κόρες καλλιτεχνών που είχαν μάθει την τέχνη από τον πατέρα τους. Η πιο φημισμένη ήταν η Λαΐα ή Λάλα από την Κύζικο. Ένας άλλος επαγγελματικός τομέας στον οποίο απασχολήθηκαν γυναίκες ήταν η ιατρική, όπως δείχνει η περίπτωση της Αγνοδίκης -μαθήτριας του Ηρόφιλου- στις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ.

Επιμελημένο από την Παφλή Αγγελική

Αρχαία Ρώμη

Οι γυναίκες απολάμβαναν πολύ περισσότερες ελευθερίες απ’ ό, τι άλλες γυναίκες της αρχαιότητας. Παρόλο που οι Ρωμαίοι πίστευαν ότι η θέση της γυναίκας ήταν στο σπίτι, οι γυναίκες συμμετείχαν στην κοινωνική ζωή μαζί με τους άνδρες τους, αλλά και χωρίς αυτούς. Όσες κατάγονταν από καλές οικογένειες δεν υποχρεώνονταν να εργαστούν και ούτε χρειαζόταν να συμμετέχουν στη δημόσια ζωή. Υπήρχαν όμως εργάτριες, έμποροι ακόμα και μονομάχοι γυναίκες, που ήταν είτε δούλες είτε απελεύθερες.

Τα δικαιώματα των γυναικών

Αρχικά, οι γυναίκες θεωρούνταν ιδιοκτησία του άνδρα ή του πατέρα τους, αλλά αργότερα οι γυναίκες των ανώτερων κοινωνικών τάξεων απέκτησαν πολλά θεσμοθετημένα δικαιώματα. Μπορούσαν να διαχειριστούν την περιουσία και τις υποθέσεις τους, και τα δικαιώματά τους στην ιδιοκτησία γης ήταν ισχυρότερα από αυτά των γυναικών στην Αγγλία του 19ου αιώνα μ.Χ.. Κάποιες γυναίκες χαμηλότερων κοινωνικών τάξεων εργάζονταν μαζί με τους άνδρες τους, ιδιαίτερα εάν επρόκειτο για κάποια εξειδικευμένη τέχνη.

Ενδυμασία

Στην αρχαία Ρωμαϊκή κοινωνία το είδος των ενδυμάτων που φορούσε κάποιος εξαρτιόταν από την κοινωνική του θέση. Το βασικό ρούχο μιας Ρωμαίας ήταν ένας μακρύς εξωτερικός χιτώνας που έφθανε ως τον αστράγαλο και δενόταν στη μέση και

κάτω από το στήθος. Από κάτω φορούσαν ένα μεσοφόρι. Συχνά φορούσαν ένα μεγάλο ευρύχωρο πανωφόρι, με έντονο χρώμα και συμμετρικές πτυχές, που ονομαζόταν «πάλλα». Ήταν ένα μεγάλο ορθογώνιο ύφασμα με το οποίο σκέπαζαν την πλάτη τους κρατώντας οι ίδιες την μια άκρη με το αριστερό τους χέρι και ρίχνοντας την άλλη πάνω από το δεξί ώμο. Μπορούσαν επίσης να το περάσουν από το κεφάλι τους. Τα ρούχα ήταν συνήθως φτιαγμένα από μαλλί. Μερικές Ρωμαίες φορούσαν και λινά ενώ οι εύπορες γυναίκες που ανήκαν σε υψηλότερες κοινωνικές θέσεις της αρχαίας Ρωμαϊκής κοινωνίας

φορούσαν ενδύματα κατασκευασμένα από τέλεια υφάσματα όπως μετάξι και μουσελίνα. Οι χιτώνες βάφονταν σε διαφορετικά χρώματα, συνήθως ζωηρά και φωτεινά επειδή οι Ρωμαίοι λάτρευαν τις έντονες ποικιλίες χρωμάτων.

Νυφική ενδυμασία

Η Ρωμαία νύφη φορούσε ένα στενό χιτώνα διακοσμημένο από κοσμήματα και κορδέλες. Ο χιτώνας έπρεπε να φτάνει μέχρι τα πόδια ενώ παράλληλα φορούσε και μια ζώνη γύρω από την μέση της η οποία ονομαζόταν «η ζώνη του Ηρακλή» και συμβόλιζε την διαφύλαξη και προστασία της έγγαμης ζωής. Στους γάμους των ανώτερων κοινωνικών τάξεων η νύφη φορούσε ένα πορτοκαλί πέπλο πάνω από το νυφικό χιτώνα ο οποίος ήταν κεντημένος με πέρλες και πολύτιμους λίθους που επιδείκνυε την κοινωνική θέση των μελλονύμφων. Το πέπλο τοποθετούνταν στην κορυφή της κεφαλής μαζί με ένα στεφάνι από λουλούδια που έπρεπε να έχει συλλέξει η νύφη πριν την έναρξη της τελετής.

Χτενίσματα

Οι εύπορες γυναίκες άφηναν τα μαλλιά τους μακριά, αλλά τα έδεναν με πολλούς και περίτεχνους κόμπους ψηλά στο κεφάλι. Τα χτενίσματά τους ήταν εντυπωσιακά αλλά χρονοβόρα. Πολλές φορές χρησιμοποιούσαν ποστίς τα οποία κατασκευάζονταν από τα μαλλιά

των σκλάβων κοριτσιών, για να ενισχύουν τον όγκο τους ή να τονίζουν το μήκος τους. Κάποτε χρησιμοποιούσαν τεχνητά μαλλιά και συρμάτινους σκελετούς και συγκρατούσαν τα μαλλιά τους με διακοσμημένες φουρκέτες ή τα έφτιαχναν μπούκλες. Επίσης, οι γυναίκες της Ρώμης έβαφαν συχνά τα μαλλιά τους συνήθως χρυσοκόκκινα. Η μόδα στα χτενίσματα άλλαζε συχνά, όπως και σήμερα.

Κοσμήματα

Οι Ρωμαίες φορούσαν κοσμήματα παρόμοια με αυτά που φορούν οι γυναίκες σήμερα- κυρίως περιδέραια, βραχιόλια, δαχτυλίδια και σκουλαρίκια (είχαν τρυπημένα τα αυτιά). Οι πλούσιες γυναίκες είχαν χρυσά κοσμήματα στολισμένα με διάφορους πολύτιμους λίθους, ακόμη και διαμάντια από τη μακρινή Ινδία. Οι φτωχιές γυναίκες φορούσαν φτηνά κοσμήματα από γυαλί ή χρωματιστές πέτρες δεμένες με μπρούτζο. Στα μαλλιά τοποθετούσαν φουρκέτες και φιλέ από καθαρό χρυσάφι

Διάφορα αξεσουάρ

Οι γυναίκες χρησιμοποιούσανε ομπρέλες ήλιου καθώς και βεντάλιες κατασκευασμένες από φτερά παγωνιού, ξύλο ή τεντωμένο λινάρι. Είδη καλλωπισμού θεωρούνταν η πούδρα, ο άνθρακας ζαφορά. Τα καπέλα φοριόνταν μόνο από τις δούλες αλλά οι ελεύθερες έπρεπε να καλύπτουν τα κεφάλια τους όταν έβγαιναν έξω από την οικία τους. Επίσης, διέθεταν καθρέφτες από λουστραρισμένο μέταλλο και όχι από γυαλί για την διευκόλυνση τους κατά την διάρκεια του καλλωπισμού.

Είδη υπόδησης

Οι γυναίκες φορούσαν πολύχρωμα δερμάτινα σανδάλια όταν βρίσκονταν στο σπίτι τους και δερμάτινα παπούτσια εκτός σπιτιού διακοσμημένα με πέρλες και κοσμήματα, που πρόσφεραν καλύτερη προστασία για τα πόδια.

Bulla

Τα Bulla ήταν ειδικά μενταγιόν που φορούσαν στα παιδιά από την ημέρα της γέννησής τους. Περιείχαν ένα φυλαχτό που παρείχε προστασία ενάντια στο κακό και φοριόταν με αλυσίδα, χορδή ή λεπτή κλωστή. Τα κορίτσια φόραγαν τα bulla μέχρι το βράδυ της ημέρας του γάμου τους, όπου τα bulla παραμερίζονταν μαζί με τα υπόλοιπα αντικείμενα της παιδικής τους ηλικίας.

Καλλυντικά

Οι γυναίκες που κατάγονταν από καλές οικογένειες χρησιμοποιούσαν πολλά καλλυντικά παρασκευασμένα από φυτά, έντομα, όστρακα και άλλα φυσικά υλικά. Τα καλλυντικά αυτά τα παρασκεύαζαν στο σπίτι. Μερικά ήταν επικίνδυνα για την υγεία τους, όπως μια λευκή σκόνη που χρησιμοποιούσαν για να βάφουν τα πρόσωπά τους λευκά, όταν ήταν της μόδας. Αυτή η σκόνη παρασκευαζόταν από μόλυβδο και λάδι και ήταν

καταστροφική για το δέρμα.

Ελεύθερος χρόνος

Καθώς δεν έπρεπε να δουλεύουν και είχαν δούλους για τις δουλειές του σπιτιού, οι πλούσιες Ρωμαίες είχαν πολύ ελεύθερο χρόνο και μια εύκολη ζωή. Είχαν όμως αρκετές σκοτούρες στο κεφάλι τους: τη διαχείριση των καθημερινών υποθέσεων του

σπιτιού, την ανατροφή των παιδιών, την οργάνωση της κοινωνικής ζωής της οικογένειας, για να μην αναφερθούμε και στην καθημερινή δοκιμασία του ντυσίματος! Μερικές φορές ως και πέντε υπηρέτριες μπορεί να βοηθούσαν την κυρία του σπιτιού να ντυθεί.

Γυναίκες και γάμος στην Αρχαία Ρώμη

Οι ρωμαϊκοί γάμοι αποτέλεσαν πηγή πολλών εθίμων που διατηρούνται μέχρι τη σημερινή εποχή. Ένα δαχτυλίδι που τοποθετούνταν στο 3ο δάκτυλο του αριστερού χεριού του κοριτσιού, συμβόλιζε τη δέσμευση. Στη

γαμήλια τελετή, η νύφη ήταν ντυμένη με λευκό φόρεμα, φορούσε πέπλο και συνοδευόταν από μια παράνυμφο. Ένα κορίτσι θεωρούνταν έτοιμο για γάμο στην ηλικία των 14ων. Ο πατέρας της επέλεγε το σύζυγό της και κανόνιζε τις απαιτούμενες συμφωνίες, συμπεριλαμβανομένου και της προίκας με την οικογένεια του γαμπρού. Οι οικονομικές συνθήκες και οι οικογενειακές σχέσεις ήταν πιο σημαντικές από την αγάπη. Η τελετή που περιελάμβανε θρησκευτικά στοιχεία και η υπογραφή του συμβολαίου του γάμου συνοδευόταν από ένα συμπόσιο προετοιμασμένο για τους φίλους, συγγενείς και επαγγελματικούς συνεργάτες των δύο οικογενειών. Καθ’ όλη την διάρκεια της ιστορίας του ρωμαϊκού γάμου, η γυναίκα περνούσε από την επίβλεψη του πατέρα στην επίβλεψη του συζύγου ή του πεθερού της αν ήταν ζωντανός. Ο αρχικός πατέρας, ήταν ο pater familias που είχε τον απόλυτο έλεγχο όλων των μελών της οικογένειας. Θεωρητικά, η κυριαρχία αυτή έφτανε ακόμη και σε θέματα ζωής και θανάτου αλλά στην πραγματικότητα περιοριζόταν σε οικονομικά ζητήματα. Ο pater familias κατείχε και έλεγχε τον πλούτο όλης της οικογένειας. Οποιαδήποτε περιουσία κατείχε η γυναίκα, μετά το γάμο της περνούσε κάτω από τον

έλεγχο του καινούργιου της συζύγου.

Μητρότητα

Η ανατροφή των παιδιών και διαχείριση του νοικοκυριού ήταν οι πιο σημαντικές δουλειές της γυναίκας. Στις φτωχές οικογένειες, ήταν υποχρεωμένη να κάνει τις δουλειές του σπιτιού μόνη της, αλλά στις μεσαίες και ανώτερες τάξεις διέθετε υπηρέτες και σκλάβους που τη βοηθούσαν. Ο αυτοκράτορας βράβευε τις καλές μητέρες, που είχαν έναν εποικοδομητικό ρόλο

στην εκπαίδευση των παιδιών τους. Τα αγόρια ένιωθαν συχνά πολύ στενά συνδεδεμένα με τις μητέρες τους και λιγότερο με τους πατέρες τους. Για τις σχέσεις μητέρας- κόρης οι πληροφορίες μας δεν είναι σαφείς( ίσως επειδή τα αρχεία τηρούνταν από άνδρες). Παρά το γεγονός ότι το ρομάντζο ήταν από τους σπανιότερους παράγοντες επιλογής συζύγου, αναπτύσσονται συχνά συναισθήματα αγάπης και στοργής ανάμεσα στους συζύγους. Η νομική θέση μιας γυναίκας

στη Ρώμη δεν ήταν καλύτερη από εκείνη της γυναίκας στην Αθήνας αλλά υπήρχε μια τεράστια διαφορά. Μια Ρωμαία σύζυγος, είχε το ρόλο της οικοδέσποινας όταν ο σύζυγός της είχε φίλους- επισκέπτες ενώ ασκούσε μεγάλη επιρροή στη λήψη οικογενειακών αποφάσεων. Αναμφισβήτητα στην επιτάφιο επιγραφή της πρέπει να εγκωμιάζεται η υπομονή και η σεμνότητά της, αλλά πέρα από την επιφάνεια ήταν μια αληθινή γυναίκα .

Επιμελημένο από την Ξένου Μαρία

Γαλάτες

Στην Κελτική κοινωνία, παρόλο που το σημείο αναφοράς ήταν μια αριστοκρατία πολεμιστών, εντούτοις η θέση των γυναικών ήταν αρκετά υψηλή. Στις πρώιμες περιόδους οι γυναίκες συμμετείχαν στις εχθροπραξίες και στην ιερατική βασιλεία. Διαδραμάτιζαν σε μεγάλο βαθμό υποστηρικτικό ρόλο στις Κελτικές μάχες, προετοιμάζοντας το στρατόπεδο και φροντίζοντας τους πολεμιστές. Υπάρχουν αναφορές σύμφωνα με τις οποίες οι γυναίκες επιτίθεντο στους Ρωμαίους πριν αυτοί εκδηλώσουν εφόδους στα στρατόπεδα – καταυλισμούς με σκοπό να προστατεύσουν τα παιδιά τους. Παρόλο που αργότερα οι Κέλτες υιοθέτησαν το πατριαρχικό πρότυπο, διατήρησαν στη μυθολογία και λογοτεχνία τους, αναφορές γυναικών που αναδείχθηκαν ως ηγέτιδες και πολεμίστριες.

Επιμελημένο από την Πολίτη Άννα

Ίβηρες

Οι γυναίκες στην Ιβηρία ασχολούνταν με το σπίτι, την φροντίδα των ζώων και καλλιεργούσαν την γη μαζί με τους άνδρες. Σε κάποιες φυλές συμμετείχαν στις συνελεύσεις, και οι αποφάσεις τους εισακούονταν στα σοβαρά ζητήματα. Μερικές φορές πολεμούσαν δίπλα στους άνδρες. Στις ιβηρικές κοινωνίες, οι γυναίκες μπορούσαν επίσης να είναι και πειρατές.

Επιμελημένο από την Πολίτη Άννα

Επίλογος

Η γυναίκα έχει σε όλη την περίοδο της αρχαιότητας, εκτός ελαχίστων περιπτώσεων, έναν ασφυκτικά στενό κύκλο δραστηριότητας, ένα λιλιπούτειο βασίλειο, το σπίτι της και τη φροντίδα του. Μελετώντας λοιπόν τις διάφορες κατηγορίες γυναικών στην αρχαιότητα, συμπεραίνουμε πως παρ’ όλα τα προνόμια ή τις υποχρεώσεις που είχε κάθε μία από τις κατηγορίες των γυναικών, καμιά τους δεν μπορούσε να αποκτήσει την πολυπόθητη συμμετοχή στις πολιτικές δραστηριότητες, δικαίωμα αποκλειστικά των αντρών της εποχής και κατάκτηση της σημερινής γυναίκας.

Βιβλιογραφία www.Time for kids.com, «Αίγυπτος και πρώτοι πολιτισμοί»

Πασχάλης Αθ., «Αρχαίοι πολιτισμοί Μέσης Ανατολής και Μεσογείου: Μεσοποταμία», Καραβία, Αθήνα 1977

Elaine Fantham, «Οι γυναίκες στον αρχαίο κόσμο» εκδόσεις Πατάκη Αθήνα 2004

Mossé Claude, «Η γυναίκα στην Αρχαία Ελλάδα» εκδόσεις Παπαδήμα 1998 μετάφραση: Παναγιώτη Δημάκη

Δημοπούλου Π., « Δημόσιος και Ιδιωτικός Βίος των Αρχαίων Ελλήνων», Αθήνα 1933

Φωρ Πωλ « Η καθημερινή ζωή στην Κρήτη την Μινωική εποχή» μετάφραση Έλλη Αγγέλου, εκδόσεις Παπαδήμα , Αθήνα, 1990

Παναγιωτάκης Γ., «Η γυναίκα της Κρήτης στο χθες και το σήμερα», Ηράκλειο, 2004

Τσιμπουκίδης Δ., «Ιστορία του Ελληνιστικού Κόσμου», Παπαδήμα. Αθήνα 1983

Cantarella E. , «Οι γυναίκες της αρχαίας Ελλάδας» εκδόσεις Παπαδήμα, Αθήνα 1998

Neil Grant «Η ζωή και ο πολιτισμός στην Αρχαία Ρώμη» Μαλλιάρης Παιδεία

WIKIPEDIA