Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την παρουσίαση των ... ·...

ΠΠΕΕΡΡΙΙΕΕΧΧΟΟΜΜΕΕΝΝΑΑ

ΠΠΕΕΡΡΙΙΕΕΧΧΟΟΜΜΕΕΝΝΑΑ __________________________________________________________________________________________________________ 11

ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ ____________________________________________________________________________________________________________________ 11

I. ΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ _____________________________ 8

1. Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ __________________________ 8

1.1 Τύποι μετακίνησης πληθυσμών ______________________________________ 8

1.2 Το μεταναστευτικό φαινόμενο στην ιστορική του εξέλιξη _______________ 12

(i) 1750-1914 _____________________________________________________________ 12 (ii) 1914-1945 ____________________________________________________________ 13 (iii) 1945 έως σήμερα______________________________________________________ 14

1.3 Αξιολόγηση της κατάστασης σήμερα ________________________________ 16

2. ΘΕΩΡΗΤΙΚΕΣ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΕΙΣ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ______________ 19

2.1 Θεωρητικές προσεγγίσεις περί μετανάστευσης στις ΗΠΑ _______________ 19

2.2 Θεωρητικές προσεγγίσεις περί μετανάστευσης στην Ευρώπη ____________ 23

2.3 Μετανάστευση και Παγκοσμιοποίηση _______________________________ 27

3. Ο ΡΟΛΟΣ ΤΩΝ ΔΙΕΘΝΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΚΑΙ Η ΔΙΕΘΝΗΣ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ____ 31

II. ΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΙΣ

ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ _____________________________________________ 36

1. ΣΥΝΤΟΜΗ ΕΠΙΣΚΟΠΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ

ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ________________________________________ 36

1.1 Προπολεμική Μετανάστευση στην Ευρώπη __________________________ 38

1.2 Μεταπολεμική μετανάστευση στην Ευρώπη __________________________ 43

2. ΟΙ ΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ ΤΟΥ

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ

ΕΝΩΣΗΣ __________________________________________________________________ 51

2.1 Η έννοια και το περιεχόμενο των εθνικών μεταναστευτικών πολιτικών __ 51

2.2 Οι Μεταναστευτικές Πολιτικές των Χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης _____ 57

(i) Θεσμικό πλαίσιο και διοικητική πρακτική - Βασικές Παράμετροι ____________ 58 (ii) Οικονομική Διάσταση - Βασικές Παράμετροι _____________________________ 69 (iii) Κοινωνική διάσταση - Βασικές Παράμετροι ______________________________ 73

ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΚΑΙ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΗ ΚΑΙ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΈΝΩΣΗ

2

III. Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ

ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ____________________________________________________ 81

1. Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΩΤΟΒΟΥΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ _________________ 81

1.1 Επισκόπηση των κύριων μεταβολών στα ζητήματα μεταναστευτικής πολιτικής, κατά τα διάφορα στάδια εξέλιξης της Ευρωπαϊκής Ένωσης ____ 81

1.2 Ζητήματα αιχμής που συνδέονται με την μεταναστευτική πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση. ________________________________________________ 85

2. ΚΕΝΤΡΙΚΟΙ ΑΞΟΝΕΣ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΙΚΗΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΗΣ

ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ______________________________________________________________ 95

2.1 Κοινή Μεταναστευτική Πολιτική και Πολιτική Ασύλου, Νομικό και Θεσμικό πλαίσιο. __________________________________________________ 95

(i) Οι βασικές παράμετροι της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής ______________ 100 (ii) Οι βασικές παράμετροι της κοινής πολιτικής ασύλου _____________________ 103 (iii) Ο χώρος Σένγκεν ____________________________________________________ 105 (iv) Προγράμματα και Δράσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης ________________________________________________________________ 108

2.2 Καταπολέμηση του Ρατσισμού και της Ξενοφοβίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. __________________________________________________________ 110

2.3 Διεύρυνση και Μεταναστευτική Πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση _____ 113

2.4 Η Διεθνής Διάσταση της Ευρωπαϊκή Πολιτικής για το Μεταναστευτικό Φαινόμενο ______________________________________________________ 117

ΣΣΥΥΜΜΠΠΕΕΡΡΑΑΣΣΜΜΑΑΤΤΑΑ __________________________________________________________________________________________________ 112211

ΒΒΙΙΒΒΛΛΙΙΟΟΓΓΡΡΑΑΦΦΙΙΑΑ ______________________________________________________________________________________________________ 113311

ΠΠΑΑΡΡΑΑΡΡΤΤΗΗΜΜΑΑΤΤΑΑ ____________________________________________________________________________________________________ 113377

ΕΕΙΙΣΣΑΑΓΓΩΩΓΓΗΗ

Η μετανάστευση αποτελεί, ένα από τα σημαντικότερα και

δυναμικότερα φαινόμενα παγκοσμίως, που μάλιστα, εμφανίζεται με ιδιαίτερη

ένταση στον ευρωπαϊκό χώρο, ο οποίος δέχεται σήμερα, εξαιρετικές

μεταναστευτικές πιέσεις, αφενός εξαιτίας των γεωπολιτικών ανακατατάξεων

σε διεθνές επίπεδο και αφετέρου επειδή το όλο ευρωπαϊκό οικοδόμημα

εμφανίζεται ως η «γη των ευκαιριών» για πληθυσμούς χωρών που βιώνουν

πολύχρονη οικονομική ύφεση.

Αποκτά μάλιστα, ιδιαίτερη ένταση μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο

Πόλεμο, κάτω κυρίως, από το πρίσμα των γεωγραφικών ανακατατάξεων και

μιας σύγχρονης εθνικιστικής ιδεολογίας και αντίληψης για την έννοια του

εθνικού κράτους. Οι – ακόμη πιο σύγχρονες – τάσεις ανάπτυξης του

φαινομένου της παγκοσμιοποίησης, καθώς και η καθοριστική, για την

Ευρώπη, ίδρυση και πορεία της ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ),

αποτελούν ουσιαστικής σημασίας φαινόμενα για την μετεξέλιξη της

αντιμετώπισης των μετακινούμενων πληθυσμών.

Μέσα σε ένα τόσο σύνθετο και μεταβαλλόμενο περιβάλλον τα κράτη-

μέλη - τα οποία αποτελούν κύριο στόχο των σύγχρονων μεταναστευτικών

ρευμάτων, όπως ήδη σημειώθηκε - αναπτύσσουν πολιτικές και πρακτικές,

μέσω μηχανισμών, διαδικασιών και κανονιστικών πλαισίων, ώστε να

συνθέσουν την κατάλληλη φόρμα συνολικής αντιμετώπισης του φαινομένου,

που αφενός θα εμπεριέχει το στοιχείο μιας δίκαιης αντιμετώπισης των

μεταναστών και αφετέρου θα εξυπηρετεί τα εθνικά συμφέροντα και τις

ιδιαίτερες επιδιώξεις τους.


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 2

Παράλληλα, η κοινοτική μεταναστευτική πολιτική αναπτύσσεται με

γενικό στόχο την αποτελεσματική αντιμετώπιση όλων των συνδεόμενων με τη

μετανάστευση, φαινομένων, καθώς και την διαχείριση των μεταναστευτικών

ροών, διατηρώντας παράλληλα την κοινωνική συνοχή και ειρήνη1, υπό την

μορφή της σύζευξης των επιμέρους εθνικών αιτημάτων. Κεντρικός

προσανατολισμός της είναι η διαμόρφωση ενός σαφούς και ενιαίου

καθεστώτος για τους μετανάστες και τους αιτούντες άσυλο, ώστε να μπορέσει

να περιορίσει όλες τις παράνομες δραστηριότητες που συνδέονται με αυτούς,

αλλά και να τους «νομιμοποιήσει» και τελικά, να τους «εντάξει» στην

κοινωνία, εξυπηρετώντας παράλληλα συμφέροντα και ανάγκες που έχουν να

κάνουν με την επιβίωση και ομαλή εξέλιξη του εγχειρήματος της ευρωπαϊκής

ολοκλήρωσης.

Σκοπός της παρούσας εργασίας, σε αυτό το πλαίσιο, είναι μια

σφαιρική, συνοπτική - αν και όχι εξαντλητική - παρουσίαση των

σημαντικότερων εξελίξεων του όλου φαινομένου στον κόσμο και την Ευρώπη,

και παράλληλα ο εντοπισμός και η προσπάθεια προσέγγισης των βασικών

αιτιάσεων που προκάλεσαν τις όποιες διαφοροποιήσεις στις πολιτικές, όπως

αυτές εμφανίζονται στις διακηρύξεις των επίσημων επιμέρους θέσεων και

πρακτικών των κρατών-μελών της ΕΕ, αλλά και στις διάφορες πρωτοβουλίες,

νομοθετικές και άλλες, σε επίπεδο κοινοτικής πολιτικής.

1 Οι πολυπληθείς μεταναστευτικές και προσφυγικές ροές είναι σαφές ότι δημιουργούν

ανησυχία στους γηγενείς πληθυσμούς, που αρχίζουν να νιώθουν οικονομική, κοινωνική και πολιτιστική ανασφάλεια, με αποτέλεσμα, πολύ συχνά να εμφανίζουν συμπτώματα ρατσιστικής και ξενοφοβικής συμπεριφοράς και μισαλλοδοξίας. «…η ξενοφοβία και ο ρατσισμός, ακόμη και αν λανθάνουν, συνιστούν απειλή για την κοινωνική συνοχή και τη δημοκρατία…» βλ. Διεθνές Συνέδριο στην Αθήνα: «Μετανάστες, Ρατσισμός & Ξενοφοβία, Από τη Θεωρία στη Πράξη», 2001, ομιλία του Τάσου Γιαννίτση, Υπ. Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, με θέμα «Παρατηρήσεις για τον ρατσισμό και την απασχόληση», σ.25


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

Για το σκοπό αυτό, και για την καλύτερη κατανόηση του κειμένου,

κρίνεται αναγκαίο να προσδιοριστεί το περιεχόμενο κάποιων βασικών

σχετικών όρων και εννοιών2.

Ορισμοί και περιεχόμενο εννοιών

Ο όρος «μετανάστευση3» αντιμετωπίζεται με την ευρεία έννοια, που

περιγράφει την μετακίνηση ανθρώπων από μία χώρα σε μια άλλη, με σκοπό

την εργασία, τη διαμονή ή την αναζήτηση ασύλου4. Αντίστοιχα, ο όρος

«μεταναστευτική πολιτική» αναφέρεται στις πολιτικές που αναπτύσσονται σε

σχέση με το περιεχόμενο της μετανάστευσης, όπως αυτό περιγράφεται

παραπάνω.

Ο όρος «μετανάστης» περιγράφει άτομα που μετακινούνται από τη

χώρα γεννήσεώς τους σε άλλη χώρα, με σκοπό την εγκατάσταση (συχνά

αναφέρονται και ως "μόνιμα εγκατεστημένοι" (:permanent settlers), οι οποίοι

συνήθως επιδιώκουν την εργασιακή /επαγγελματική και οικιστική

αποκατάσταση, ενώ συχνά τίθεται το ζήτημα της οικογενειακής τους

επανένωσης. Οι μετανάστες διακρίνονται επίσης, σε "προσωρινούς

μετανάστες-εργάτες" (:temporary migrant workers) και "προσωρινά

μετακινούμενους επαγγελματίες" (:temporary professional transients), όταν

η κινητικότητά τους οφείλεται αποκλειστικά στην πρόσκαιρη αναζήτηση

εργασίας και ανάλογα με το αν πρόκειται για εξειδικευμένους ή ανειδίκευτους

εργάτες5.

"Παράνομος μετανάστης"6 είναι εκείνο το πρόσωπο που δεν λαμβάνει

ένα νόμιμο καθεστώς στην χώρα υποδοχής, εξαιτίας της παράνομης εισόδου

του στην χώρα αυτή ή της παράτασης της διαμονής του, χωρίς να πληρεί τις

2 Οι όροι που αναφέρονται παρακάτω, προέρχονται από ξενόγλωσση βιβλιογραφία και η

μετάφρασή τους αφορά τις ανάγκες του παρόντος κειμένου. 3 International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”,

Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 1-18. Για περισσότερα βλ. www.iom.int 4 Ο όρος «μετανάστευση», στο παρόν κείμενο, δεν περιλαμβάνει την «εσωτερική»

(μετακίνηση ανθρώπων στα γεωγραφικά όρια μιας χώρας), αλλά μόνο τη «διεθνή» μετανάστευση, για λόγους εξυπηρέτησης των αναγκών της εργασίας. 5 International Organization for Migration (IOM), “Overview of International Migration”,

Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 1-18. Για περισσότερα βλ. www.iom.int 6 Άλλοι χρησιμοποιούμενοι όροι είναι: "clandestine"(:λαθραίος), "irregular" (:αντικανονικός)

και "undocumented" (:χωρίς νόμιμη τεκμηρίωση), βλ. International Organization for

http://www.iom.int/

http://www.iom.int/


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 4

νόμιμες προϋποθέσεις και να τηρεί τις απαιτούμενες διαδικασίες. Όσον

αφορά το φαινόμενο της παράνομης διακίνησης προσώπων,

χρησιμοποιούνται οι όροι "θύμα εμπορίας" (:"victim of trafficking"), που

εμπεριέχει τα στοιχεία του εξαναγκασμού και της εκμετάλλευσης και

"λαθραίος μετανάστης" (:smuggled migrant), που αναφέρεται στο άτομο που

ζητά βοήθεια για να διασχίσει τα σύνορα προς μια άλλη χώρα, στην οποία δεν

έχει δικαίωμα διαμονής. Στην περίπτωση αυτή η συμμετοχή του λαθρεμπόρου

σταματά στην υποβοήθηση διάσχισης των συνόρων7.

Όσον αφορά τον όρο «πρόσφυγας», κυριότερο κείμενο καθορισμού

του καθεστώτος του, είναι η Σύμβαση της Γενεύης του 1951 – συγκεκριμένα

στο άρθρο 1 – και το Πρωτόκολλο του 1967 (το οποίο διευρύνει, στην ουσία,

την γεωγραφική εφαρμογή της προαναφερόμενης Σύμβασης). Σύμφωνα με

αυτά τα κείμενα, «πρόσφυγας» θεωρείται το άτομο που διασχίζει τα σύνορα

της χώρας του και μεταβαίνει σε άλλη χώρα, υπό τον φόβο της δίωξης – στη

χώρα από την οποία προέρχεται – για λόγους φυλής, θρησκείας, εθνικότητας,

κοινωνικής τάξεως ή πολιτικών πεποιθήσεων8. "Αναγνωρισμένος

Πρόσφυγας"9 είναι εκείνος στον οποίο έχει αποδοθεί το καθεστώς του

πρόσφυγα, με την έννοια που δίδει η σύμβαση της Γενεύης, δηλαδή του έχει

αναγνωριστεί, από κάποιο κράτος, το στοιχείο του δικαιολογημένου φόβου

δίωξης. Μια εσωτερική διάκριση της έννοιας του πρόσφυγα αναφέρεται στους

Migration (IOM), “Overview of International Migration”, Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 1-18. Για περισσότερα βλ. www.iom.int 7 Χρησιμοποιούμενοι όροι που περιγράφουν τις αντίστοιχες καταστάσεις είναι "Smuggling" (:

λαθρεμπόριο) και "Trafficking" (: εμπορία). Η διάκριση αυτή αναφέρεται στα σχέδια πρωτοκόλλων της "Διαδικασίας της Βιέννης", η οποία πραγματοποιήθηκε με πρωτοβουλία της Ειδικής Επιτροπής για την Επεξεργασία μιας Σύμβασης ενάντια στο Διεθνές Οργανωμένο Έγκλημα, του ΟΗΕ. Βλ. "Concepts of Trafficking, Smuggling and Organised Crime - Concepts and Disagreement", IOM, http://www.iom.int/documents/publications/en/mitrafeuro.pdf 8 Στο σύγχρονο διεθνές δίκαιο, το νομικό καθεστώς που εφαρμόζεται στους πρόσφυγες και,

ειδικότερα, στην προσφυγική ιδιότητα, πηγάζει, σε οικουμενικό επίπεδο από την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Καθεστώς των Προσφύγων της 28ης Ιουλίου 1951 και το Πρωτόκολλο για το Καθεστώς των Προσφύγων της 31ης Ιανουαρίου 1967…». Έως το 1993 116 κράτη έχουν προσχωρήσει στο ένα ή και στα δύο από τα παραπάνω διεθνή κείμενα. Βασικό διεθνές όργανο ελέγχου της εφαρμογής των παραπάνω κειμένων είναι το Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες. Βλ. «Εγχειρίδιο για τις διαδικασίες και τα κριτήρια καθορισμού του καθεστώτος των προσφύγων, σύμφωνα με την Σύμβαση του 1951 και το Πρωτόκολλο του 1967 για το καθεστώς των Προσφύγων», Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες, Γ΄ έκδοση, Αθήνα, 2000. 9 "Recognised Refugee", βλ. International Organization for Migration (IOM), “Overview of

International Migration”, Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 1-18. Για περισσότερα βλ. www.iom.int

http://www.iom.int/

http://www.iom.int/documents/publications/en/mitrafeuro.pdf

http://www.iom.int/


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 5

"επιστρέφοντες"10, η οποία περιγράφει τους πρόσφυγες εκείνους που

επιθυμούν τον επαναπατρισμό τους, εφόσον και όταν οι συνθήκες της δίωξης

στην χώρα προέλευσης εκλείψουν. Επίσης, χρησιμοποιείται ο όρος "αιτών

άσυλο"11, που αναφέρεται στην συγκεκριμένη κατάσταση, σύμφωνα με την

οποία το διωκόμενο άτομο αναζητά καταφύγιο σε δεύτερο κράτος (κάνει

δηλαδή αίτηση χορήγησης ασύλου) ή επιδιώκει να αναγνωριστεί ως γνήσιος

πρόσφυγας, ώστε να του παρασχεθεί η νόμιμη προστασία και υλική ενίσχυση

που προβλέπεται.

Ακόμη πραγματοποιείται διαχωρισμός μεταξύ της «μεταναστευτικής

πολιτικής» και της «πολιτικής ασύλου», υπό την έννοια ότι η πρώτη –

σύμφωνα με τις διακρίσεις που θέτουν τα κοινοτικά συμβατικά κείμενα12 -

αφορά επιμέρους πολιτικές σχετικές με την εγκατάσταση, διαμονή και ένταξη

των υπηκόων τρίτων χωρών που εισέρχονται σε κράτος-μέλος της ΕΕ, με

σκοπό την μόνιμη ή προσωρινή παραμονή σε αυτή. Η "πολιτική για την

παράνομη μετανάστευση", στην ευρύτερη έννοιά της, αφορά τα μέτρα εκείνα

που αποσκοπούν στην καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης προσώπων,

αλλά και της - χωρίς την τήρηση των νομίμων διαδικασιών - εισόδου και

παραμονής ατόμων σε ένα κράτος. Από την άλλη μεριά, η "πολιτική ασύλου"

αναφέρεται σε δράσεις σχετικές με την απόδοση του καθεστώτος του

πρόσφυγα (όπως ορίστηκε παραπάνω), την παροχή προσωρινής προστασίας

σε άτομα που χρίζουν διεθνούς προστασίας και τις διαδικασίες παροχής

ασύλου.

Επιπλέον, ενώ ο όρος «υπήκοος κράτους-μέλους» αναφέρεται σε

άτομα που έχουν την υπηκοότητα μιας χώρας μέλους της ΕΕ, ο «υπήκοος

τρίτης χώρας» περιγράφει άτομα που προέρχονται από χώρα εκτός της ΕΕ.

Στο παρόν κείμενο, η αναφορά δεν περιορίζεται αυστηρά στην

μεταναστευτική πολιτική, όπως αυτή περιγράφηκε παραπάνω, αλλά

επεκτείνεται και στα μέτρα για τους πρόσφυγες και το άσυλο, με το σκεπτικό

10 Η μετάφραση ανήκει στη συγγραφέα του παρόντος, και αναφέρεται στον όρο "returnee",

όπως αυτός χρησιμοποιείται από την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR), βλ. "World Refugee Overview - Refugees by Numbers, 2001 Edition", http://www.unhcr.ch/ 11 "Asylum Seeker", Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες (UNHCR),

βλ. "World Refugee Overview - Refugees by Numbers, 2001 Edition", http://www.unhcr.ch/ 12 Συνθήκη για την Ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, Μέρος 3ο, Τίτλος IV, άρθρο 63, σ. 64

(Ενοποιημένη Απόδοση), http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm

http://www.unhcr.ch/


http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 6

ότι πρόκειται για φαινόμενα που συνδέονται άρρηκτα μεταξύ τους, δεδομένου

ότι συχνά οι αιτούντες άσυλο μετατρέπονται, στην πράξη, σε μετανάστες -

αποκτούν δηλαδή κάποια μονιμότητα στην εγκατάστασή τους και

εντάσσονται στην αγορά εργασίας της χώρας υποδοχής - ενώ οι (οικονομικοί)

μετανάστες, χρησιμοποιούν τις διαδικασίες παροχής της προσφυγικής

ιδιότητας, ώστε να κατορθώσουν να εισέλθουν στην χώρα υποδοχής.

Η παρούσα εργασία αρθρώνεται σε τρεις ενότητες. Η πρώτη έχει ως

αντικείμενο την περιγραφή των μεταναστευτικού φαινομένου σε παγκόσμιο

επίπεδο και των αντίστοιχων ρευμάτων, όπως αυτά εμφανίστηκαν σε

διαφορετικές ιστορικές περιόδους. Επίσης, γίνεται μια σύντομη επισκόπηση

των σημαντικότερων θεωρητικών προσεγγίσεων στο ζήτημα της

μετανάστευσης, με επίκεντρο αυτές που αναπτύχθηκαν στις ΗΠΑ και την

Ευρώπη, ενώ γίνεται επίσης, αναφορά στην διάσταση που αφορά τις

προεκτάσεις του φαινομένου σε σχέση με τις διαδικασίες παγκοσμιοποίησης.

Τέλος, περιγράφεται ο ρόλος των διεθνών οργανισμών στην διαπραγμάτευση

της μετανάστευσης και σημειώνονται κάποιοι εξ' αυτών, που αναπτύσσουν

συγκεκριμένη δράση.

Στην δεύτερη ενότητα, περιγράφεται το μεταναστευτικό φαινόμενο,

όπως αυτό εξελίχθηκε στον ευρωπαϊκό χώρο. Επίσης, παρατίθενται οι

σημαντικότερες πτυχές όσον αφορά στην έννοια και το περιεχόμενο των

εθνικών μεταναστευτικών πολιτικών γενικά, ενώ ακολουθεί μια συγκριτική

επισκόπηση των εφαρμοζόμενων πολιτικών στις ευρωπαϊκές χώρες που είναι

μέλη της ΕΕ, αφενός από την διοικητική διάσταση και το θεσμικό πλαίσιο και

αφετέρου σύμφωνα με την κοινωνική και οικονομική τους διάσταση.

Η τρίτη ενότητα τέλος, εξετάζει την διαχείριση του φαινομένου εκ

μέρους της ΕΕ, περιγράφοντας καταρχήν, την εξέλιξη της κοινοτικής

πρωτοβουλίας για το θέμα και αναφέροντας τα κεντρικά ζητήματα που

συνδέονται με την ανάπτυξη μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής.

Ακολουθεί η καταγραφή των σημαντικότερων κεντρικών αξόνων και ειδικών

παραμέτρων αναφορικά με την κοινή μεταναστευτική πολιτική και την

πολιτική ασύλου, τις ληφθείσες πρωτοβουλίες για την καταπολέμηση του

ρατσισμού και της ξενοφοβίας, καθώς και την διάσταση που σχετίζεται με τις

επιπτώσεις και τον όλο συσχετισμό της μεταναστευτικής πολιτικής εν γένει,


ΕΙΣΑΓΩΓΗ 7

με την προοπτική της διεύρυνσης της ΕΕ. Τέλος, γίνεται σύντομη αναφορά

στην διεθνή διάσταση της υπό συζήτηση ευρωπαϊκής κοινής πολιτικής.


ΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ 8

II.. ΤΤΟΟ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟ ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟ

11.. ΗΗ ΙΙΣΣΤΤΟΟΡΡΙΙΑΑ ΚΚΑΑΙΙ ΘΘΕΕΩΩΡΡΙΙΑΑ ΤΤΗΗΣΣ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΣΣΗΗΣΣ

11..11 ΤΤύύπποοιι μμεετταακκίίννηησσηηςς ππλληηθθυυσσμμώώνν

Ως μετανάστευση ορίζεται κάθε μετακίνηση ανθρώπων από μια

περιοχή σε μια άλλη ή από μια χώρα σε μία άλλη13. Στο πλαίσιο αυτής της

οριοθέτησης η παρουσία της, ως κοινωνικού φαινομένου, ανιχνεύεται σε

βάθος χρόνου, ανά τον κόσμο, μέσω των ανθρωπολογικών, πολιτισμικών και

γλωσσολογικών διαφοροποιήσεων που υπέστησαν οι διάφοροι λαοί στην

ιστορική τους πορεία, για τις οποίες ευθύνεται η πρόσμιξη με άλλες φυλές και

πολιτισμούς14.

Η μετακίνηση των ανθρώπων συνδέεται ιστορικά με την αναζήτηση

τόπου εγκατάστασης, τροφής, εργασίας, περιπετειών ή ακόμη και συντρόφου.

Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα, η δομή ορισμένων κοινωνικών ομάδων

στηρίζεται στην γεωγραφική κινητικότητα των μελών της, όπως στην

περίπτωση των νομαδικών φυλών, των θηρευτικών και συλλεκτικών

πληθυσμών, των ποιμενικών ομάδων ή των αγροτών εναλλασσόμενων

καλλιεργειών15.

Παραδοσιακά, οι τύποι των μετακινήσεων των πληθυσμών

διακρίνονται καταρχήν, σε αυτούς που καθορίζονται από πολιτισμικούς

όρους. Πρόκειται για προσωρινή συνήθως ή έστω απροσδιορίστου χρόνου

μετακίνηση, που όμως βασίζεται στην επιστροφή στο γενέθλιο τόπο , ενώ τα

13 Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 145 14 Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 5, www.iom.int 15 Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 29-30. Για τη μετάφραση των όρων βλ. Λίενχαρτ Γκ. (1985), επιμέλεια Τσαούση Δ. Γ., σ. 92

http://www.iom.int/



αίτια της συνδέονται με τα ήθη, τα έθιμα ή τις δοξασίες της ομάδας16. Στην

κατηγορία αυτή εντάσσεται και η μετακίνηση που πραγματοποιείται για

λόγους που συνδέονται με τη θρησκεία και την προσωρινή ή περιοδική,

μετοίκηση σε λατρευτικούς χώρους17.

Ένας άλλος, αρκετά διαδεδομένος, ιδιαίτερα στον Τρίτο Κόσμο,

παραδοσιακός τύπος μετακίνησης είναι αυτός που οφείλεται σε περιορισμούς

που επιβάλλει η ίδια η φύση και ο οποίος υποχρεώνει τις διάφορες ομάδες να

μετακινηθούν στο χώρο, με σκοπό την βιολογική και κοινωνική τους

επιβίωση18.

16 Στην περίπτωση αυτή εντάσσονται οι μετακινήσεις των νεαρών αρσενικών μελών διαφόρων φυλετικών ομάδων, ώστε αυτά να ενηλικιωθούν μέσω δοκιμασιών που θα αντιμετωπίσουν σε ταξίδια ή να βρουν σύζυγο σε άλλες γειτονικές φυλές. Η επιστροφή τους μάλιστα, συχνά συνδέεται με μεγέθυνση του κύρους και της κοινωνικής τους θέσης στην ομάδα. Παραδείγματα τέτοιων μετακινήσεων είναι η παράδοση του merantau της φυλής των Minangkabau στην Ινδονησία, όπου οι νεαροί άνδρες αφήνουν τα σπίτια τους, προς αναζήτηση γνώσης και εμπειριών, πριν επιστρέψουν για να παντρευτούν ή το παραδοσιακό έθιμο bejalai (που σημαίνει, σε ελεύθερη μετάφραση 'περιπλάνηση') της φυλής Iban του Sarawak της Ανατολικής Μαλαισίας, όπου τα νεαρά ανύπαντρα αγόρια και πάλι εγκαταλείπουν τις εστίες τους με σκοπό είτε να βρουν σύντροφο είτε να αποκτήσουν κοινωνικό κύρος. Βλ. Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 30-32. 17 Το φαινόμενο αυτό σήμερα, είναι ιδιαίτερα έντονο σε κοινωνίες του Τρίτου Κόσμου, πράγμα που εξηγείται κυρίως από τις τεχνολογικές εξελίξεις στις μεταφορές, που διευκολύνουν την μετακίνηση μεγάλων αριθμών ανθρώπων σε σχετικά σύντομο χρόνο και τις διευκολύνσεις που παρέχονται πλέον από τους λατρευτικούς αυτούς χώρους, αλλά και στην ένταση του θρησκευτικού φανατισμού ορισμένων δογμάτων. Για παράδειγμα η γιορτή kumbha βαπτίσματος των Ινδών, στις όχθες του ποταμού Ganges, που προσελκύει 1 έως 5 εκατομμύρια ανθρώπους, μία φορά κάθε 12 χρόνια ή το ταξίδι των μουσουλμάνων στη Μέκκα, που αποτελεί όνειρο ζωής, όπου συγκεντρώνονται έως και 2 εκατομμύρια άτομα κατά τον μήνα του προσκυνήματος. Βλ. Parnwell M. (1993), σ.32-35. 18 Η αναφορά γίνεται σε θηρευτικές και συλλεκτικές ομάδες, των οποίων η διατροφή

στηρίζεται στο κυνήγι ή τη συλλογή καρπών και άρα μετακινούνται προς αναζήτηση τροφής (για παράδειγμα οι Βουσμάνοι της ερήμου Καλαχάρι - για περισσότερα σχετικά με τον τρόπο διαβίωσης και τον πολιτισμό των Βουσμάνων, βλ. Λίενχαρτ Γκ. (1985), σ. 92). Πρόκειται συνήθως για εποχιακή μετακίνηση. Ακόμη, αναφέρεται σε μικρούς καλλιεργητές γης (swidden farmers) που, εξαιτίας του παραδοσιακού τρόπου διαβίωσής τους και της μη χρήσης των σύγχρονων γεωργικών τεχνολογιών, είναι απόλυτα εξαρτημένοι από το φυσικό περιβάλλον και τις κλιματολογικές συνθήκες και υποχρεώνονται, κατά περιόδους, να μετακινούνται ομαδικά, σε γειτονικούς χώρους, ώστε να βρουν καλλιεργήσιμη γη (τέτοιες ομάδες βρίσκονται στην Νοτιοανατολική Ασία). Άλλος χαρακτηριστικός τύπος μεταναστευτικής ομάδας, που ακόμη εντοπίζεται σε διάφορες περιοχές του Τρίτου Κόσμου, είναι οι νομαδικές φυλές, οι οποίες μετακινούνται, συνήθως ανάλογα με την εποχή του έτους, σε αρκετά ευρεία έκταση, κυρίως με σκοπό την αναζήτηση τροφής, ενώ ο συγκεκριμένος τρόπος ζωής επιβάλλεται από τα ήθη και έθιμά τους, που απορρίπτουν κάθε είδος μόνιμη εγκατάσταση στο χώρο. Είναι γεγονός, βέβαια ότι τέτοιου είδους ομάδες βρίσκονται σε παρακμή. Οι Βεδουίνοι, που κινούνται στο χώρο της Αραβικής ερήμου είναι η γνωστότερη σήμερα, τέτοια ομάδα (Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 35-40). Ανάλογος τύπος μετακίνησης είναι ο επονομαζόμενος "ημινομαδικός ποιμενισμός" [μετάφραση του όρου 'Transhumance', που προέρχεται από το έργο του Λίενχαρτ Γκ.: "Κοινωνική Ανθρωπολογία", σε επιμέλεια Τσαούση Δ. Γ. και μετάφραση Μ. Πετρονώτη (1985)], που συνεπάγεται τη συγκρότηση μικρών



Οι παραδοσιακοί αυτοί τύποι μετακίνησης γενικότερα, θα μπορούσαν

να ορισθούν ως 'αναγκαστικές μετακινήσεις'19, διακρίνονται όμως από τις

ακούσιες μετακινήσεις πληθυσμών, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την

έλλειψη οποιασδήποτε ευχέρειας επιλογής ως προς την λήψη της απόφασης.

Στην εν λόγω κατηγοριοποίηση περιλαμβάνεται μια ποικιλία περιστάσεων

που οδηγούν σε κινητικότητα ατόμων ή πληθυσμών, όπως πολιτικές

συγκρούσεις, επαναστάσεις ή πολεμικές συρράξεις, φυλετικές, ή άλλες

διακρίσεις, φυσικές καταστροφές και διαφόρων τύπων εκτοπισμοί

προσώπων.

Πρόκειται για φαινόμενο που εντάθηκε κυρίως στον 20ο αιώνα και

εξαιτίας των παγκοσμίων πολέμων, ενώ συνεχίζει να υφίσταται με ανάλογη

ένταση έως σήμερα, κυρίως σε χώρες του Τρίτου Κόσμου, έχοντας ως

γενεσιουργό αίτιο τις συχνά, δραματικές οικονομικές, πολιτικές, κοινωνικές,

πολιτισμικές και περιβαλλοντικές εξελίξεις των γεωγραφικών αυτών

περιοχών.

Μια επιμέρους ομαδοποίηση αυτού του τύπου μετακίνησης διακρίνει

τους πρόσφυγες και τη μετεγκατάσταση προσώπων, όπου στην πρώτη

περίπτωση περιλαμβάνονται τα πρόσωπα που προστατεύονται από τη

Σύμβαση της Γενεύης του 1951, ενώ η δεύτερη αναφέρεται στην

εξαναγκαστική και με μόνιμο χαρακτήρα μετεγκατάσταση προσώπων ή

ομάδων από μία τοποθεσία σε μία άλλη, επί παραδείγματι για την κατασκευή

μεγάλων υποδομών ή άλλων έργων στον αρχικό χώρο εγκατάστασής τους20.

Τέλος, μια μεγάλη κατηγορία μετακινήσεων πληθυσμών αντιστοιχεί

στην οικειοθελή μετακίνηση, η οποία περιλαμβάνει τις περιπτώσεις κατά τις

ευκίνητων ομάδων (με γνωστότερη εκπροσωπούσα ομάδα εκείνη των Νουέρ, που κατοικούν στον λεκανοπέδιο του Νείλου στο Νότιο Σουδάν - περισσότερα για τους Νουέρ, βλ. Λίενχαρτ Γκ. (1985), σ. 89-91), οι οποίες εναλλάσσουν τον τόπο κατοικίας τους μεταξύ διαφορετικών περιβαλλοντικών ζωνών της ευρύτερης περιοχής στην οποία κινούνται, με σκοπό να προστατευτούν από τις ιδιαίτερες κλιματολογικές συνθήκες κάθε εποχής του έτους. Πρόκειται συνήθως για μετακίνηση από τις ορεινές στις πεδινές περιοχές και αντίστροφα, κατά την διάρκεια του καλοκαιριού ή του χειμώνα, βλ . Parnwell M. (1993), σ. 40 19 'Impelled movements': πρόκειται για μετακινήσεις που διατηρούν έστω μικρό περιθώριο επιλογής ως προς την απόφαση για τον αν τα άτομα ή οι πληθυσμοί θα αφήσουν τον τόπο διαμονής τους ή όχι, βλ. Parnwell M. (1993), σ. 24. Στην περίπτωση των παραπάνω περιγραφόμενων παραδοσιακών μορφών ομάδων η δυνατότητα επιλογής είναι υπαρκτή, παρόλο που οι εναλλακτικές λύσεις είναι περιορισμένες και άρα πρακτικά, εμφανίζεται αδύνατη η αποφυγή της αλλαγής του τόπου εγκατάστασης, δεδομένων των ισχυρών πολιτισμικών, περιβαλλοντικών ή άλλων κινήτρων που υποδεικνύουν την μετακίνηση ως επιβεβλημένη.



οποίες το άτομο επιλέγει με δική του πρωτοβουλία να αλλάξει τόπο κατοικίας,

θεωρώντας ότι έτσι θα εξυπηρετηθούν καλύτερα τα συμφέροντά του, όσον

αφορά στην οικονομική, κοινωνική, μορφωτική ή άλλη κατάστασή του. Η

αναφορά γίνεται στο μεταναστευτικό φαινόμενο, το οποίο, όπως ιστορικά

εξελίσσεται, επιδέχεται διάφορες τυπολογίες και ταξινομήσεις, ανάλογα με

τον προορισμό, τους σκοπούς ή το καθεστώς εισόδου στο νέο τόπο.

Έτσι, σε ένα πρώτο επίπεδο διακρίνεται η εσωτερική μετανάστευση,

δηλαδή η μετακίνηση ατόμων στο εσωτερικό μιας χώρας, με σκοπό την

μόνιμη ή προσωρινή μετεγκατάσταση21.

Κεντρικής σημασίας είναι σήμερα η διεθνής ή εξωτερική

μετανάστευση, εκείνη που αφορά τη οικειοθελή μετακίνηση προσώπων από

τη γενέθλια χώρα σε μία άλλη, με σκοπό την εργασία ή τη διαμονή ή ακόμη

και την αναζήτηση ασύλου υπό τον φόβο διώξεων. Από τον ορισμό αυτό είναι

εμφανές ότι το περιεχόμενο της έννοιας είναι ευρύτατο και γενικότερα

καλείται να περιγράψει τα άτομα που διασχίζουν διεθνή σύνορα κατά την

μετακίνησή τους22.

Στο πλαίσιο αυτής της ταξινόμησης εντάσσεται και η παράνομη

μετανάστευση, που αφορά τα πρόσωπα εκείνα που δεν λαμβάνουν ένα νόμιμο

καθεστώς διαμονής στην χώρα υποδοχής. Υπό την έννοια αυτή, οι παράνομοι

μετανάστες είναι σαφές ότι εντάσσονται εκ των πραγμάτων, σε περιθωριακές

κοινωνικές δομές, γεγονός που διογκώνει τους ενδεχόμενους κινδύνους, αλλά

και που αποκαλύπτει την ένταση της έλξης που προκαλείται σε αυτούς από το

όραμα καλύτερων συνθηκών ζωής, που κατά κανόνα δεν βιώνουν στην χώρα

από την οποία προέρχονται.23.

20 Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 41-49 21 Στη κατηγορία αυτή εμπεριέχονται και τα 'εκτοπισμένα πρόσωπα', εκείνα, με άλλα λόγια, που βιαίως απομακρύνονται από τον τόπο κατοικίας τους - χωρίς όμως να περνούν τα σύνορα του κράτους - εξαιτίας πολεμικών συγκρούσεων, συστηματικών καταπατήσεων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, φυσικών ή ανθρώπινων καταστροφών κ.ο.κ. Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 2, www.iom.int. 22 Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 3, http://www.iom.int/. Η γραφική αποτύπωση των τυπολογιών της εσωτερικής και της διεθνούς μετανάστευσης εμφανίζονται στο σχ.1 23 Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 49-54

http://www.iom.int/

http://www.iom.int/



11..22 ΤΤοο μμεετταανναασσττεευυττιικκόό φφααιιννόόμμεεννοο σσττηηνν ιισσττοορριικκήή ττοουυ εεξξέέλλιιξξηη

Μια ανασκόπηση στην ιστορική εξέλιξη του μεταναστευτικού

φαινομένου και των αντίστοιχων ροών διεθνώς, καταδεικνύει ότι πρόκειται

για ένα φαινόμενο που αλληλεπιδρά με όλες τις όψεις της πορείας της

ανθρωπότητας, ενώ παράλληλα εμφανίζει διαχρονικότητα και μια δυναμική

ανάλογη με εκείνη των συγκεκριμένων ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών,

μέσα στις οποίες εμφανίζεται24.

((ii)) 11775500--119911442255

Η δημογραφική επανάσταση του 18ου και 19ου αιώνα26, σε συνδυασμό

με την Γαλλική επανάσταση το 1789 - η οποία άρχισε να αναπτύσσει την ιδέα

του εθνικού κράτους - και την βιομηχανική επανάσταση, που έλαβε χώρα

κατά το τέλος του 19ου αιώνα, οδήγησαν σε ευρείες μετακινήσεις πληθυσμών27,

ως αποτέλεσμα της εξάπλωσης της φτώχειας, αλλά και του κοινωνικού

αναβρασμού. Μάλιστα, η μετανάστευση εκτός του ευρωπαϊκού χώρου (για

παράδειγμα στην Αμερική ή σε άλλες υπερπόντιες περιοχές) φάνταζε ως η

ευκταία λύση στον αυξανόμενο υπερπληθυσμό και τις επαπειλούμενες

κοινωνικές κρίσεις. Έτσι, αναπτύχθηκαν μεταναστευτικές πολιτικές χωρίς

ιδιαίτερους περιορισμούς, που ευνοούσαν την μετακίνηση κυρίως εργατών -

σε συνάφεια και με το γενικότερο πνεύμα του οικονομικού φιλελευθερισμού

κατά τον 19ο αιώνα - γεγονός που ενισχύθηκε τόσο από την εξέλιξη των

24 Για την χαρτογραφική απεικόνιση των μεταναστευτικών ροών στις εξεταζόμενες ιστορικές

περιόδους βλ. Παράρτημα Ι 25 http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/. Για λεπτομερέστερα στοιχεία σχετικά με την

κατεύθυνση των μεταναστευτικών ροών της περιόδου 1750-1914 βλ. Παράρτημα ΙΙ 26 Κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα πραγματοποιήθηκε δημογραφική επανάσταση

εξαιτίας κυρίως, της μείωσης των θανάτων και της αύξησης της γεννητικότητας. Χαρακτηριστικό δε, ήταν ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των πληθυσμών παρέμεινε στην ύπαιθρο, πράγμα που διαφοροποιήθηκε προς το τέλος του 19ου αιώνα με την βιομηχανική επανάσταση και την έκρηξη της αστυφιλίας (μεταξύ του 1750 και του 1815 μόνο το 7% του ευρωπαϊκού πληθυσμού ζούσε σε πόλεις). Η αύξηση του οικονομικά ενεργού πληθυσμού, σε συνδυασμό με την σταθερότητα των διαθέσιμων καλλιεργήσιμων εκτάσεων ευνόησαν ένα είδος περιστασιακής και προσωρινής μετανάστευσης ατόμων προς άλλες αγροτικές ή αστικές περιοχές με σκοπό την αναζήτηση εργασίας (η πόλη αναπτυσσόταν με σταθερούς ρυθμούς, δεδομένης της αντίστοιχης σταθερής ανάπτυξης του εμπορίου και της βιομηχανίας). http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/ 27 Θα πρέπει να σημειωθεί επίσης, ότι στον ευρωπαϊκό χώρο πραγματοποιούνταν συνεχείς

πόλεμοι, με αποτέλεσμα - σε συνδυασμό με την διάδοση της ιδεολογίας του εθνικού κράτους - να διαμορφωθεί για πρώτη φορά το φαινόμενο του πολιτικού πρόσφυγα. Βλ. http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/

http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/





μεταφορικών μέσων και την βελτίωση των υποδομών όσο και από την

εξάπλωση των βιομηχανικών πόλεων28.

Αν και μεταξύ του 1850 και 1914 η κυκλική μετανάστευση29 ήταν ακόμη

το κύριο υπόδειγμα μετακίνησης προσώπων, η αλυσιδωτή μετανάστευση30,

καθώς και εκείνη που αποσκοπούσε στην αναζήτηση σταθερής εργασιακής

εξέλιξης, άρχισε να γίνεται ολοένα σημαντικότερη.

((iiii)) 11991144--119944553311

Η έναρξη του 20ου αιώνα σημαδεύεται από σημαντικότατες και

ραγδαίες πολιτικές, κοινωνικές, οικονομικές και γεωγραφικές εξελίξεις.

Το εθνικό κράτος γίνεται η επικρατούσα μορφή πολιτικής οργάνωσης

σε παγκόσμιο σχεδόν, επίπεδο, παράλληλα με την ηγεμονία της οικονομίας

της αγοράς. Στο επίπεδο της μεταναστευτικής πολιτικής διαμορφώθηκαν

κανόνες και μέσα ελέγχου, καθοριζόμενα και αυτά από το εθνικό κράτος και

ανάλογα με το αν αυτό ανέπτυσσε φιλελεύθερες ή περισσότερο

ολοκληρωτικές δομές, οριοθετούνταν και η δυνατότητα των πληθυσμών να

μεταναστεύουν.

Οι διεθνείς συγκρούσεις (κυρίως με τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους)

και οι οικονομικές κρίσεις (με χαρακτηριστικό παράδειγμα την κατάρρευση

της αμερικανικής οικονομίας το 1929) οδήγησαν σε εσωστρέφεια τα εθνικά

κράτη, η οποία εκδηλώθηκε με την αυξανόμενη ανάγκη εθνικής ενότητας και

την καταπίεση των μειονοτήτων. Παράλληλα, διευρύνθηκε η ψαλίδα μεταξύ

των, αριθμητικά περιορισμένων, πλούσιων και τεχνολογικά ανεπτυγμένων

χωρών και του υπόλοιπου κόσμου.

Ως αποτέλεσμα των παραπάνω, κυρίως μετά τον Α' Παγκόσμιο πόλεμο,

άλλαξε μορφή το μεταναστευτικό τοπίο, φέρνοντας στο προσκήνιο ένα νέο

28 Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”,

Chapter One, “Migration Terminology and Patterns in Historical Context”, σ. 3, http://www.iom.int/ 29 'Circular migration' (ή circulation): φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο μακροπρόθεσμες

μετακινήσεις μεταξύ των τόπων προέλευσης και των τόπων προορισμού μπορεί να συνεπάγονται έναν ή περισσότερους κύκλους μετακινήσεων προς και από τις περιοχές αυτές. Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 13 30 'Chain migration': φαινόμενο σύμφωνα με το οποίο διαδοχικά κύματα μεταναστών

ακολουθούν την ίδια κατεύθυνση με προηγούμενους, πρωτοπόρους μετανάστες, προερχόμενους από την ίδια περιοχή. Βλ. Parnwell M. (1993), σ. 94 31 http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/. Για λεπτομερέστερα στοιχεία σχετικά με την

κατεύθυνση των μεταναστευτικών ροών της περιόδου 1914-1945, βλ. Παράρτημα ΙΙΙ

http://www.iom.int/




είδος ακούσιων μεταναστών, τους πρόσφυγες, οι οποίοι μετακινούνταν σε

κύματα από τόπο σε τόπο, αναζητώντας προστασία. Η μεταναστευτική αυτή

πίεση, σε συνδυασμό με τον κίνδυνο μαζικών εισροών προσώπων

εκδιωγμένων από τα κομμουνιστικά ή τα εθνικιστικά κράτη, οδήγησαν σε

αυστηρές πολιτικές, τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο, όσο και στις ΗΠΑ. Η είσοδος

μεταναστών στις πλούσιες χώρες απαιτούσε πλέον άδεια εργασίας και μόνο

μικρός αριθμός προσφύγων γινόταν δεκτός.

Ο ευρωπαϊκός κόσμος καλούνταν να αντιμετωπίσει τις συνέπειες του Α'

Παγκοσμίου πολέμου σε όλα τα επίπεδα, ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του

'30 ο φασισμός τρομοκρατούσε την Ευρώπη32. Μειονότητες εκδιώκονταν ή

αφανίζονταν με βίαιο τρόπο, κυρίως από τα φασιστικά καθεστώτα της

Γερμανίας και της Ιταλίας, με αποτέλεσμα να διογκωθεί το κύμα των

προσφύγων κυρίως, στην Ευρώπη και την Αμερική. Σχεδόν ταυτόχρονα

εκδηλώθηκε και η Ρωσική επανάσταση στην Ανατολική Ευρώπη.

Ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος ενέτεινε το φαινόμενο των εκτοπισμένων

προσώπων που έπρεπε να βρουν νέα πατρίδα, ενώ παράλληλα οδήγησε στην

πολιτική διχοτόμηση της Ευρώπης σε Ανατολή και Δύση, όπου τα

κομμουνιστικά καθεστώτα της Ανατολής έκλεισαν τα σύνορά τους προς τη

Δύση, με αποτέλεσμα την εμφάνιση πολιτικών προσφύγων που

προσπαθούσαν με κάθε πρόσφορο μέσο να αποφύγουν την δίωξη ή ακόμη και

τον εγκλεισμό σε φυλακές ή στρατόπεδα συγκέντρωσης33.

((iiiiii)) 11994455 έέωωςς σσήήμμεερραα3344

Από την αρχή ακόμη, του 20ου αιώνα, ξεκίνησε η πορεία προς την

ανεξαρτητοποίηση των αποικιών της Αγγλίας, Γαλλίας, Ολλανδίας,

Πορτογαλίας, Γερμανίας, Ιταλίας και Βελγίου (1922-1975), που κατέληγε, σε

πολλές περιπτώσεις και σε πολεμικές συγκρούσεις, με αίτημα την πολιτική

αυτοδιάθεση των αποικιών35. Ένα αποτέλεσμα ήταν και ο επαναπατρισμός

32 Η νέα πραγματικότητα όριζε πλέον τις πολεμικές συγκρούσεις σε ένα οικουμενικό πλαίσιο,

αφού ενέπλεκε περισσότερα των δύο ή τριών κρατών, ενώ τα αποτελέσματα και οι επιπτώσεις (κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές) ήταν ορατές, περισσότερο ή λιγότερο, σε παγκόσμιο επίπεδο. 33 Στη Ρωσία παρατηρείται ιδιαίτερα έντονα το φαινόμενο αναγκαστικής μετανάστευσης στο

εσωτερικό της Σοβιετικής Ένωσης, σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Σιβηρία. 34 http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/. Για λεπτομερέστερα στοιχεία σχετικά με την

κατεύθυνση των μεταναστευτικών ροών από το 1945 και εξής, βλ. Παράρτημα IV 35 Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις Ευρωπαϊκές αποικίες βλ. Παράρτημα V




προσώπων που απασχολούνταν στις διοικητικές δομές των αποικιών,

συμπαρασύροντας και έναν αριθμό γηγενών που εργάζονταν μαζί τους.

Μετανάστευση σημαντικού αριθμού γηγενών των πρώην αποικιών

παρατηρήθηκε επίσης, με σκοπό την εκπαίδευση ή την αναζήτηση εργασίας.

Ακόμη, παράγοντας που επηρέασε τη μορφή του μεταναστευτικού

φαινομένου, μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ήταν η έντονη αστικοποίηση,

που σήμανε τον δραστικό περιορισμό της, σε περιορισμένη γεωγραφική

έκταση, αγροτικής μετανάστευσης. Οι αυξανόμενες ανάγκες για ανειδίκευτο,

φθηνό εργατικό δυναμικό στα μεγάλα αστικά και βιομηχανικά κέντρα

οδήγησε ακόμη και στην επίσημη στρατολόγηση εργατών προερχόμενων από

άλλα κράτη, μέσω της σύναψης διμερών συμβάσεων, στη λογική των

φιλοξενούμενων εργατών36, με ορισμένου χρόνου άδειες εργασίας. Η

προσωρινότητας όμως, αυτής της διαμονής, συν τω χρόνω, άρχισε να δίνει τη

θέση της σε πιο μόνιμές μορφές μετανάστευσης, των οποίων οι επιπτώσεις -

οικονομικές, κοινωνικές ή άλλες - γίνονταν εμφανείς τόσο στις κοινωνίες

υποδοχής όσο και στις κοινωνίες προέλευσης37.

Η πετρελαϊκή κρίση του 1973 επηρέασε σε μεγάλο βαθμό τη

μετανάστευση, υπό την έννοια ότι σημαντικός αριθμός ανειδίκευτων εργατών

μετατράπηκε σε άνεργο πληθυσμό, με αποτέλεσμα την υπέρογκη αύξηση του

κόστους του κράτους πρόνοιας στις ανεπτυγμένες χώρες και τον επακόλουθο

περιορισμό υποδοχής μεταναστών. Επιπτώσεις, άλλωστε είχαν και οι χώρες

του Τρίτου Κόσμου - οι οποίες εξαρτώνται οικονομικά από τη Δύση - με

αποτέλεσμα την αύξηση του ποσοστού της φτώχειας, που, σε συνδυασμό και

με μια σειρά τοπικών πολέμων, οδήγησαν σε ένταση των μεταναστευτικών

και προσφυγικών πιέσεων προς τη Δύση.

Τέλος, μετά την κατάρρευση των κομμουνιστικών κρατών στην

Ανατολική Ευρώπη, δημιουργήθηκαν μια σειρά τοπικών συρράξεων, με σκοπό

την ανεξαρτητοποίηση περιοχών και τη δημιουργία αυτόνομων κρατών

36 Χαρακτηριστικό παράδειγμα φιλοξενούμενων εργατών είναι οι 'Γκάσταρμπαϊτερ' στην

Δυτική Γερμανία, πάνω στους οποίους στηρίχθηκε, σε μεγάλο βαθμό, η εκβιομηχάνιση και η οικονομική ανόρθωση της χώρας μετά την ήττα της στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Για περισσότερα για τους Γκάσταρμπαϊτερ βλ. Μουσούρου (1993) 37 Φαινόμενα ρατσισμού, μισαλλοδοξίας και ξενοφοβίας, άρχισαν και πάλι να παίρνουν

διαστάσεις προβλήματος, σε βαθμό που να γίνονται αντικείμενο κρατικής ρύθμισης και ανάπτυξης πολιτικών, υπό τον φόβο της αναβίωσης των φαινομένων του πρόσφατου παρελθόντος των παγκοσμίων πολέμων.



διαφόρων εθνικοτήτων, με άμεσο αποτέλεσμα τη δραματική, ραγδαία αύξηση

των πολιτικών προσφύγων προς τη Δυτική Ευρώπη και την Αμερική.

11..33 ΑΑξξιιοολλόόγγηησσηη ττηηςς κκααττάάσστταασσηηςς σσήήμμεερραα

Σήμερα, η αύξηση της διεθνούς μετανάστευσης βρίσκεται στα

υψηλότερα, για την ιστορία της επίπεδα38 (σχήμα 1). Στην μακράς διάρκειας

μετανάστευση - δηλαδή όσον αφορά σε μετανάστες που διαμένουν σε ξένες

χώρες για περισσότερο του ενός έτους - διακρίνονται δύο μεγάλες ομάδες,

αυτή της οικειοθελούς και αυτή της αναγκαστικής μετανάστευσης, όπως

περιγράφονται παραπάνω.

38 Υπολογίζεται ότι περίπου 150 εκατομμύρια μετανάστες ζουν μακριά από τον τόπο

γεννήσεως ή εθνικότητάς τους. Σύμφωνα με το Population Division του ΟΗΕ, το έτος 1965, περίπου 75 εκατομμύρια άτομα θεωρούνταν μακράς διάρκειας μετανάστες, αριθμός που έφθασε τα 84 εκατομμύρια το 1975 και τα 105 εκατομμύρια το 1985. Η εκτίμηση για το 1990 αυξάνει αυτό το νούμερο στα 120 εκατομμύρια, ενώ οι πιο πρόσφατες εκτιμήσεις για το έτος 2000 αναφέρουν ότι οι μετανάστες μακράς διάρκειας ανά τον κόσμο φθάνουν τα 150 εκατομμύρια. βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 1-2, http://www.unhcr.ch/cgi-bin/texis/vtx/home. Από τα μέσα της δεκαετίας του '90 παρουσιάστηκε σταδιακή ανάκαμψη των προσφυγικών ροών στις χώρες του ΟΟΣΑ - κυρίως σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες - ως αποτέλεσμα κάποιων περιφερειακών συγκρούσεων, αλλά και των περιορισμών που τέθηκαν σε άλλες μεταναστευτικές διόδους. Παράλληλα, οι οικονομικοί μετανάστες - τόσο οι μακράς διάρκειας, αλλά κυρίως οι προσωρινοί - αυξήθηκαν απότομα κατά το 1999-2000, εξαιτίας της έλλειψης εργατικής δύναμης σε συγκεκριμένους τομείς απασχόλησης, η οποία προήλθε από την αλλαγή των οικονομικών όρων και τάσεων σε κάποιες χώρες - μέλη του ΟΟΣΑ. Παρόλα αυτά, η μετανάστευση για οικογενειακούς λόγους συνεχίζει να δεσπόζει, κυρίως όσον αφορά στην μακράς διάρκειας μετανάστευση, παρόλη την σημαντικότατη άνοδο του αριθμού των προσφύγων. Οι πρόσφυγες εμφάνισαν ιδιαίτερη αύξηση από τα μέσα του '80 έως τις αρχές του '90, γεγονός που οδήγησε στην ένταση περιοριστικών μέτρων από τα κράτη εισόδου (π.χ. αύξηση των απαιτήσεων για την έκδοση θεώρησης, περιορισμό της αποδοχής προσφύγων από χώρες που δεν έχουν υπογράψει τις συμβάσεις του ΟΗΕ κ.α.), τα οποία πράγματι οδήγησαν σε κάποια μείωση, στα επόμενα χρόνια. Από το 1997 κ.ε. όμως τα κύματα προσφύγων αυξήθηκαν και πάλι σε σημαντικό βαθμό, εξαιτίας των πολυάριθμων περιφερειακών συγκρούσεων, σε συνδυασμό με τις περιοριστικές πολιτικές εισόδου, κυρίως απέναντι στους οικονομικούς μετανάστες. Τέλος, η παράνομη μετανάστευση παραμένει σε υψηλά επίπεδα, πράγμα που υποδηλώνει, μεταξύ άλλων, την αδυναμία τόσο των χωρών που φιλοξενούν όσο και των χωρών που αποστέλλουν μετανάστες, να ελέγξουν αποτελεσματικά τις ροές, βλ. 'Trends in International Migration - Annual Report', SOPEMI 2001, OECD Edition, σ. 17-21

http://www.unhcr.ch/cgi-bin/texis/vtx/home



Σχήμα 1.1 Παγκόσμιες Μεταναστευτικές Ροές (1965 - 2000)

Πηγή: UN Population Division (από Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 1-2).

Ο διαχωρισμός αυτός, στην πράξη συχνά δεν είναι σαφής, δεδομένου

ότι τα αίτια που προκαλούν τέτοιου είδους κινητικότητα στα άτομα πηγάζουν

από την διαπλοκή σύνθετων παραγόντων, ατομικών, κοινωνικών και

οικονομικών, με αποτέλεσμα οικειοθελείς μετανάστες να λαμβάνουν την

απόφαση υπό καθεστώς έντονης πίεσης, εξαιτίας προβλημάτων που

αντιμετωπίζουν στη χώρα προέλευσης, ενώ άλλοι υπό πίεση μετανάστες να

επιλέγουν ως ένα βαθμό, τον τόπο στον οποίο αναζητούν άσυλο, με κριτήρια

κοινωνικά ή οικονομικά. Έτσι, αντιμετωπίζοντας δυσκολία στη σαφή διάκριση

των χαρακτηριστικών των μεταναστών και την ομαδοποίησή τους,

δυσχεραίνεται αντίστοιχα, και η εφαρμογή των ασκούμενων πολιτικών από

τις χώρες υποδοχής ή προέλευσης, οι οποίες προσπαθούν, βάση αυτού του

διαχωρισμού να δημιουργήσουν μηχανισμούς συνολικής αντιμετώπισης του

φαινομένου39.

39 Τα διαφορετικά καθεστώτα αντιμετώπισης είναι αναγνωρίσιμα, για παράδειγμα στην

περίπτωση της διάκρισης μεταξύ προσφύγων και οικονομικών μεταναστών, δύο σημαντικές μεταναστευτικές κατηγορίες, οι οποίες αντιμετωπίζονται με διαφορετικούς μηχανισμούς. Στην πρώτη περίπτωση η παρεχόμενη προστασία έρχεται από το ειδικό καθεστώς ενός διεθνούς νομικού πλαισίου (σύμβαση της Γενεύης του 1951). Στη δεύτερη, κάθε χώρα αντιμετωπίζει τους οικονομικούς της μετανάστες με ιδιαίτερο τρόπο, ο οποίος εξαρτάται από

75

84

105

120

150

19651975198519902000

ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ (1965-2000)

(σε εκατ. άτομα)

7584

105

120

150

1965 1975 1985 1990 2000





Οι κυρίαρχες τάσεις, που φαίνεται να επηρεάζουν τις μεταναστευτικές

ροές, αλλά και την διεθνή αντίδραση στο όλο φαινόμενο, διαγράφονται μέσα

από πολιτικές και διαδικασίες που εφαρμόζονται, τόσο σε εθνικό, όσο και σε

διεθνές επίπεδο.

Η αναπτυσσόμενη οικονομική ολοκλήρωση και παγκοσμιοποίηση,

έχουν ιδιαίτερη σημασία, υπό την έννοια ότι οι μετανάστες αποτελούν μία από

τις δομικές παραμέτρους της παγκοσμιοποίησης, αφού προωθείται μέσω

αυτής η διαμόρφωση μιας οικουμενικής, πολυεθνικής αγοράς εργασίας.

Η μεταβολή του γεωπολιτικού σκηνικού στην μετά-ψυχροπολεμική

εποχή, με την παγκόσμια κατάρρευση των κομμουνιστικών κρατών, η αλλαγή

των δημογραφικών τάσεων και των ρόλων μεταξύ των φύλων, με την

αναμενόμενη πληθυσμιακή γήρανση του ανεπτυγμένου κόσμου και την

παράλληλη ταχεία αύξηση του πληθυσμού στις αναπτυσσόμενες χώρες, καθώς

και η ενίσχυση, σε παγκόσμιο επίπεδο, της εργασιακής, εκπαιδευτικής και

γενικότερα κοινωνικής θέσης της γυναίκας, αποτελούν σημαντικούς

παράγοντες που επηρεάζουν τις μεταναστευτικές ροές.

Τέτοιο παράγοντα αποτελεί και ο αυξανόμενος 'πολυεθνισμός', υπό την

έννοια ότι οι μετανάστες σήμερα μπορούν να διαβιούν αποτελεσματικά σε

δύο ή περισσότερες χώρες ταυτόχρονα, με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα

αυτό της σταδιακής αποδοχής, από πολλά κράτη, της διπλής υπηκοότητας.

Ακόμη, σημαντικό ρόλο παίζει η ανάπτυξη της τεχνολογικής

καινοτομίας, ιδιαίτερα στο χώρο των μεταφορών, αλλά και η αυξανόμενη

εξάρτηση από λαθρεμπόρους, διακινητές και άλλους ενδιάμεσους, που

τις κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές της δομές, τις διεθνείς της σχέσεις, το αν πρόκειται για χώρα 'εισαγωγής' ή 'εξαγωγής΄ μεταναστών κ.α.. Σε πολλές περιπτώσεις μεγάλων βιομηχανικών χωρών, όπου η μεταναστευτική εργατική δύναμη ήταν καθοριστικής σημασίας εργαλείο για την οικονομική τους εξέλιξη, προχωρούσαν ακόμη και σε πολύ συγκεκριμένες συμβάσεις, που καθόριζαν τους όρους και τις διαδικασίες 'εισαγωγής' εργατικής δύναμης από άλλες χώρες. Για παράδειγμα οι ΗΠΑ, μεταξύ του 1940 και του 1960 δημιούργησαν ένα πρόγραμμα φιλοξενούμενων εργατών, σε συνεργασία με το Μεξικό, το επονομαζόμενο Πρόγραμμα Bracero, τακτική που ακολουθήθηκε και από πολλές Ευρωπαϊκές χώρες, κατά τη δεκαετία του 1970, καλώντας εργάτες από την Τουρκία, την Βόρεια Αφρική, την νότια Ευρώπη και αλλού. Κατά την ίδια περίοδο, οι πλούσιες πετρελαιοπαραγωγές χώρες, η Λιβύη και οι χώρες του Περσικού κόλπου, στρατολογούσαν εργάτες από τις μουσουλμανικές χώρες και από τον νότο, ενώ η Νότια Αφρική στρατολογούσε εργάτες για τα ορυχεία της από την Μοζαμβίκη και το Λεσόθο. Βλ. βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 1-7, http://www.unhcr.ch/cgi-bin/texis/vtx/home




εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη ανθρώπων να εγκαταλείψουν τον τόπο τους

είτε για λόγους βελτίωσης των όρων διαβίωσης, είτε βρισκόμενοι υπό τον

φόβο απειλής, έχουν διαμορφώσει ένα παγκοσμίως εξαπλωμένο και καλά

οργανωμένο παράνομο δίκτυο μετανάστευσης, υποκαθιστώντας έτσι ή

παραμορφώνοντας τα νόμιμα κανάλια μετακίνησης.

Τέλος, σε συνδυασμό με τα παραπάνω, επιχειρείται σήμερα, η

εναρμόνιση των μεταναστευτικών πολιτικών, μέσω περιφερειακών και

διεθνών μηχανισμών40, με σκοπό τον αποτελεσματικότερο έλεγχο και την

ορθολογικότερη αντιμετώπιση των μεταναστευτικών πιέσεων.

Η ένταση που εμφανίζει το φαινόμενο σήμερα41, οδηγεί σε περισσότερο

συλλογικές και συντονισμένες αντιδράσεις των κρατών, αφού η

αποσπασματική, κατά κύριο λόγο περιορισμένη στα εθνικά σύνορα, στάση

του παρελθόντος φαίνεται ανεπαρκής για τις ανάγκες του παρόντος ή του

μέλλοντος. Η επερχόμενη παγκοσμιοποίηση της θεσμικής, τουλάχιστον,

αντιμετώπισης της μετανάστευσης είναι σήμερα μάλλον αναπόφευκτη, αφού

θα επιχειρήσει να τοποθετήσει το όλο ζήτημα στις πραγματικές του

διαστάσεις, λαμβάνοντας υπόψη τις μεταναστευτικές ροές σε παγκόσμιο

επίπεδο και διαμορφώνοντας περισσότερο διακριτές κατηγοριοποιήσεις

μεταξύ των μετακινούμενων προσώπων.

22.. ΘΘΕΕΩΩΡΡΗΗΤΤΙΙΚΚΕΕΣΣ ΠΠΡΡΟΟΣΣΕΕΓΓΓΓΙΙΣΣΕΕΙΙΣΣ ΤΤΟΟΥΥ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟΥΥ ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟΥΥ

22..11 ΘΘεεωωρρηηττιικκέέςς ππρροοσσεεγγγγίίσσεειιςς ππεερρίί μμεεττααννάάσσττεευυσσηηςς σσττιιςς ΗΗΠΠΑΑ

40 βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum',

Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 1, http://www.unhcr.ch/cgi-

bin/texis/vtx/home 41 Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τις τρέχουσες μεταναστευτικές ροές σε χώρες του

ΟΟΣΑ (1990-1999), βλ. Παράρτημα VI





Η πρώτη συνεκτική και συστηματική ενασχόληση και μελέτη του

φαινομένου της μετανάστευσης, όπως είναι εύλογο, προέρχεται από τις ΗΠΑ,

χώρα της οποίας η νεότερη ιστορία συνδέεται άρρηκτα με την εισροή

πληθυσμών (σχήμα 2). Η μετανάστευση "…αποτελεί έναν από τους κύριους

τρόπους αύξησης του πληθυσμού και ένα από τα συστατικά του "εθνικού

μύθου" της χώρας αυτής, σύμφωνα με τον οποίο ο πολίτης των ΗΠΑ αποτελεί

ενσάρκωση του "νέου ανθρώπου", προϊόν της συγχώνευσης των διαδοχικών

μεταναστευτικών κυμάτων…"42.

Σχήμα 1.2 Μεταναστευτικές ροές στις ΗΠΑ (1820-1990),

Πηγή: http://www.oneworld.org/guides/migration/index.html

Σταδιακά, οι οικονομικές κρίσεις στις αρχές του 20ου αιώνα, η αύξηση

των ξένων εργατών, η χρησιμοποίησή τους ως απεργοσπαστικού μηχανισμού

και γενικότερα η ανεργία που προκάλεσε η μαζική εισαγωγή της μηχανής

στην βιομηχανία, οδήγησαν στην αμφισβήτηση της αφομοιωτικής ικανότητας

της αμερικανικής κοινωνίας και στην απαίτηση περιορισμού των μεταναστών.

Παρόλη την κοινωνική πίεση και τον συρρέοντα προβληματισμό, η

επιστημονική κοινότητα ανέπτυξε τα απαραίτητα εννοιολογικά και

μεθοδολογικά εργαλεία για τη συστηματική μελέτη του φαινομένου, μόνο

μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Oι κοινωνιολογικές αναλύσεις και έρευνες

προσέγγιζαν το ζήτημα στη βάση των θεωριών της εξέλιξης, αναδεικνύοντας

42 Βεντούρα Λ. (1994), σ. 13

75

84

105

120

150

19651975198519902000



http://www.oneworld.org/guides/migration/index.html



το στοιχείο του περάσματος από μια παραδοσιακή σε μια σύγχρονη

κοινωνία43, ενώ προωθούνταν, σε μεγάλο βαθμό το συναινετικό μοντέλο

επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων, αγνοώντας την ύπαρξη

συγκρούσεων.

Η σχολή του Chicago44 κινήθηκε στο ίδιο εξελικτικό και συναινετικό

πλαίσιο ανάλυσης, εμφανίζοντας την αφομοίωση45 ή όχι του μετανάστη ως

αποτέλεσμα των ατομικών χαρακτηριστικών ή ενεργειών του, θεωρώντας

δεδομένο ότι, παρόλο που αρχικά τοποθετείται στις κατώτερες κοινωνικά

βαθμίδες46, σταδιακά καλυτερεύει την θέση του, ανάλογα με τα προσόντα και

την εργατικότητά του. Θεωρεί κρίσιμη την σύνδεση του νεοεισερχόμενου

μετανάστη με την εθνοτική του ομάδα στον χώρο υποδοχής, η οποία θα

αποτελέσει τον μηχανισμό άμυνας και καλύτερης προσαρμογής του.

Οι ιστορικές μελέτες για τη μετανάστευση στην Αμερική καταλήγουν

στην ταύτιση της αμερικανικής ιστορίας με τους μετανάστες της47 και

43 Παράδειγμα αποτελεί η ανάλυση των Thomas και Znaniecki (1918-1920), που βασίζεται

στην περίπτωση των Πολωνών μεταναστών στις ΗΠΑ και η οποία αποτέλεσε έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο ορόσημο στην διεθνή βιβλιογραφία. Κατά βάση, υιοθετεί τις αρχές του 'πολιτισμικού εξελικτισμού' (évolutionisme culturel), αιτιολογώντας τις διαφορές που εμφανίζουν οι κοινωνίες υποδοχής και προέλευσης, στο συγκεκριμένο υπόδειγμα που χρησιμοποιούν, ως αποτέλεσμα μιας γραμμικής εξελικτικής διαδικασίας κοινωνικής αλλαγής και εκσυγχρονισμού. Πρόκειται για μια φιλελεύθερη απάντηση στις ρατσιστικές θεωρίες της περιόδου εκείνης, βασισμένη στα συναινετικά μοντέλα κοινωνιολογικής ανάλυσης, που θεμελιώνει τη έννοια της ενσωμάτωσης των μεταναστών ως συμμόρφωση στους κανόνες και τις πρακτικές της κοινωνίας υποδοχής. Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 15-17 44 Η γνωστή αμερικανική κοινωνιολογική σχολή που κυριάρχησε έως και τα τέλη της

δεκαετίας του '30. 45 Ο Ρόμπερτ Παρκ, στο πλαίσιο των απόψεων που εδράζονται στη Σχολή του Σικάγο ορίζει

την αφομοίωση ως "διαδικασία αλληλοδιείσδυσης και συγχώνευσης κατά την οποία πρόσωπα και ομάδες αποκτούν τις μνήμες, τα αισθήματα και τις στάσεις άλλων προσώπων ή ομάδων και, συμμεριζόμενοι την εμπειρία και την ιστορία τους, συσσωματώνονται με αυτούς σε μια κοινή πολιτιστική ζωή" (Park and Burgess 1921) , στο Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 133, υποσημείωση 3. 46 Με αποτέλεσμα να βιώνει την μετανάστευση"… ως μια τραυματική εμπειρία που οδηγεί

στην απώλεια των πλαισίων αναφοράς του …", βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 17 47 Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται ήδη από τις πρώτες προσπάθειες καταγραφής και μελέτης

της ιστορίας της μετανάστευσης, οι σημαντικότερες των οποίων πραγματοποιήθηκαν από τον ιστορικό O. Handlin, κατά τη διάρκεια και μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Εμφανής είναι, στο έργο του, η επίδραση των προηγούμενων κοινωνιολογικών προσεγγίσεων, που βασίζονταν στα συναινετικά μοντέλα, καθώς και η λειτουργιστική παράδοση του Τάλκοτ Πάρσονς, που επικράτησε στην Αμερική μεταπολεμικά και που έδινε έμφαση στην ατομικιστική διάρθρωση των κοινωνιών, στις οποίες ενυπάρχουν αυξανόμενες ευκαιρίες ανέλιξης και βελτίωσης της ατομικής θέσης, ενώ υφίσταται τέτοια συνοχή που ακόμη και οι εμφανιζόμενες δυσλειτουργίες λειτουργούν ως μέσο βελτίωσής της (Δομολειτουργισμός) . Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 19-20. Περισσότερα για το Δομολειτουργισμό του Τ. Πάρσονς βλ. Bottomore T. B. (1993)



μελετούν τις διαδικασίες αφομοίωσης και "εξαμερικανισμού" των

μεταναστών, οι οποίες βασίζονται στην δυναμική της προσαρμογής και όχι

των συγκρούσεων.

Η αμφισβήτηση του μοντέλου αυτού έρχεται κατά τη δεκαετία του '60,

εξαιτίας κυρίως, της αφύπνισης της εθνοτικής συνείδησης των μειονοτήτων,

των φαινομένων ρατσισμού - ειδικά στο πλαίσιο ερμηνείας του ναζιστικού

φαινομένου - την αποκάλυψη των κοινωνικών ανισοτήτων και της φτώχειας.

Βασική διαφοροποίηση είναι η μετατόπιση του πεδίου μελέτης στην εθνοτική

ομάδα ως αυτοτελή μονάδα ανάλυσης, της οποίας τα πολιτιστικά ή άλλα

χαρακτηριστικά δεν αφομοιώνονται πλήρως στο νέο περιβάλλον48.

Η δεκαετία του '70 χαρακτηρίζεται από την επικράτηση των

πλουραλιστικών σχημάτων ανάλυσης, τα οποία και αυτά δίδουν έμφαση στη

πολιτισμική διάσταση των εθνοτικών ομάδων, με τη διαφορά ότι

υπογραμμίζουν την ανάγκη διατήρησης των ιδιαίτερων στοιχείων της

πολιτισμικής ταυτότητας στις σύγχρονες κοινωνίες.

Η αμφισβήτηση αυτών των σχημάτων ανάλυσης έρχεται την επόμενη

δεκαετία, με την εισαγωγή στη συζήτηση μαρξιστικών στοιχείων ανάλυσης,

που επανατοποθετούν το ζήτημα σε μια ιστορική διάσταση, θεωρώντας ότι "…

η διατήρηση ή η απώλεια των πολιτισμικών ιδιαιτεροτήτων εξαρτάται από

κοινωνικούς - ιστορικά μεταβλητούς - παράγοντες και ότι τα πρόσφατα

φαινόμενα εθνοτικής οργάνωσης οφείλονται στις δομικές συνθήκες που

διαμορφώθηκαν με τις οικονομικές και τεχνολογικές αλλαγές των σύγχρονων

κοινωνιών…"49.

Συνοπτικά, οι θεωρητικές αντιλήψεις που προσπαθούν να ορίσουν το

περιεχόμενο της έννοιας της αφομοίωσης και που αποτέλεσαν στόχους της

48 Η κριτική αυτή οφείλεται αρχικά στον R. Vecoli, του οποίου το έργο άσκησε μεγάλη

επιρροή στην δεκαετία του '60 και ο οποίος υποστήριξε ότι αντί της μελέτης της αφηρημένης έννοιας του "μετανάστη", με τρόπο που τα χαρακτηριστικά των νεοεισερχόμενων μετακινούμενων ατόμων να ομογενοποιούνται, είναι προτιμότερο να μελετώνται οι εθνοτικές ομάδες χωριστά, ώστε να αποκαλύπτονται τα ιδιαίτερα στοιχεία εκείνα που επηρεάζουν ενδεχομένως τη διαδικασία προσαρμογής τους στη κοινωνία υποδοχής. Αντίστοιχη οπτική χρησιμοποίησε και ο ιστορικός F. Thistlethaite, ο οποίος διαπίστωσε το μεγάλο ποσοστό επαναπατρισμού - γεγονός που αντικρούει, από άλλη οπτική γωνία, το στοιχείο της πλήρους αφομοίωσης - ενώ μετατόπισε το κέντρο βάρους στη μελέτη των μεταναστευτικών δικτύων στις ΗΠΑ. Παράλληλα, έδωσε ιδιαίτερη σημασία στη συγκριτική μελέτη των χαρακτηριστικών μιας ομάδας τόσο στη χώρα υποδοχής, όσο και στη χώρα προέλευσης, σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, αλλά και σε διαφορετικές εποχές. Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 23-25



αμερικανικής μεταναστευτικής πολιτικής, μπορούν να συνοψιστούν

καταρχήν, στην αντίληψη της Αμερικής ως "χωνευτηρίου" (melting pot), υπό

την έννοια ότι οι μετανάστες, μέσω της επαφής τους με τον γηγενή πληθυσμό,

γρήγορα γίνονται ένα κράμα μαζί του, από το οποίο συνίσταται ο Αμερικανός.

Κατά δεύτερον, στην αντίληψη ότι οι μετανάστες "αμερικανοποιούνται" ή

οφείλουν να το κάνουν, αποβάλλοντας κάθε εθνικό στοιχείο, ξένο προς την

αγγλοσαξονική παράδοση. Τρίτον, στην αντίληψη της Αμερικής ως "έθνος εξ

εθνών", δηλαδή ως μιας ομοσπονδίας εθνών που βασίζεται στον πολιτισμικό

πλουραλισμό50.

22..22 ΘΘεεωωρρηηττιικκέέςς ππρροοσσεεγγγγίίσσεειιςς ππεερρίί μμεεττααννάάσσττεευυσσηηςς σσττηηνν ΕΕυυρρώώππηη

Η διαφοροποίηση των θεωρητικών προσεγγίσεων στην Ευρώπη και τις

ΗΠΑ είναι αποτέλεσμα της διαφορετικής εμφάνισης και εξέλιξης του

μεταναστευτικού φαινομένου στις δύο ηπείρους.

Στις ΗΠΑ, όπως ήδη περιγράφηκε, το φαινόμενο συνδέθηκε ιστορικά

με την διαδικασία συγκρότησης του σύγχρονου αμερικανικού έθνους.

Αντίθετα, στην Ευρώπη, η πρώτη αντίληψη του φαινομένου βασίστηκε στην

εξαγωγή μεταναστών σε άλλες ηπείρους - κυρίως την Αμερική και την

Αυστραλία - ενώ η σύγχρονη έκφανσή του, με την εισροή μεταναστών στα

ευρωπαϊκά κράτη, άρχισε μετά την δημιουργία των εθνικών κρατών στην

δυτική κυρίως Ευρώπη, με ιδιαίτερη ένταση κατά την περίοδο της

οικονομικής της ανόρθωσης, που ακολούθησε τους δύο Παγκοσμίους

Πολέμους.

Στο ιστορικό αυτό πλαίσιο, το σύγχρονο μεταναστευτικό φαινόμενο

απέκτησε ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, αφού κατά την πρώτη περίοδο

εμφάνισής του, συνήθως είχε τη μορφή διακρατικών συμφωνιών και

εξελισσόταν μέσα σε σχεδόν απόλυτα ελεγχόμενο και νομιμοποιημένο

περιβάλλον. Το σκηνικό αλλάζει μετά την πρώτη πετρελαϊκή κρίση του 1973-

1974, η οποία οδήγησε σε οικονομική κρίση τα δυτικοευρωπαϊκά κράτη, με

παράλληλη ραγδαία αύξηση της ανεργίας, πράγμα που είχε ως συνέπεια την

στροφή των σχετικών πολιτικών προς τον περιορισμό της εισροής

49 Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 26-27 50 Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 133-137



μεταναστών. Αποτέλεσμα όλων των παραπάνω είναι η αντίστοιχη

κατακόρυφη αύξηση της παράνομης μετανάστευσης, αλλά και των αιτημάτων

οικογενειακής επανένωσης των ήδη εγκατεστημένων μεταναστών στις χώρες

υποδοχής, γεγονότα που ενέτειναν τον προβληματισμό γύρω από το ζήτημα.

Χαρακτηριστικά επίσης, της ευρωπαϊκής μετανάστευσης - μετά το 1985 -

είναι η μετατροπή των χωρών της νοτίου Ευρώπης από χώρες προέλευσης

μεταναστών προς τον Βορρά, που ήταν παραδοσιακά, σε χώρες υποδοχής,

καθώς και η ένταση των προσφυγικών ροών σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο.

Μέσα σε αυτό το περιβάλλον, η θεωρητική προσέγγιση και ανάλυση

του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ευρώπη, αρχικά περιοριζόταν στη

μελέτη του στις χώρες υποδοχής, αγνοώντας τις επιπτώσεις που προέκυπταν

για τις χώρες προέλευσης, ενώ η όλη επιστημονική ενασχόληση αφορούσε το,

με οικονομικούς όρους, κόστος και όφελος που προέκυπτε από την

μετανάστευση στις δυτικοευρωπαϊκές χώρες51. Αργότερα το κέντρο βάρους

μετατοπίστηκε στη διερεύνηση των μέτρων και των πολιτικών για την ένταξη

των μεταναστών στις κοινωνίες υποδοχής.

51 Η προσέγγιση αυτή αποτέλεσε τη βάση της νεοκλασικής θεώρησης του μεταναστευτικού

φαινομένου, η οποία επικεντρώνεται στη θεωρία της προσφοράς και της ζήτησης και άρα στη θεωρία της αγοράς: "…ο εργαζόμενος που μεταναστεύει θεωρείται ότι επιλέγει στην αγορά εργασίας την θέση που τον συμφέρει περισσότερο …", βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 67. Το αξίωμα της νεοκλασικής θεωρίας είναι ότι ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης επιτρέπει στους ανθρώπους να βελτιώσουν την οικονομική τους κατάσταση, μετακινούμενοι εκεί όπου τους προσφέρεται καλύτερη αμοιβή και υψηλότερο βιοτικό επίπεδο. Πρόκειται για μια έμφυτη επιθυμία για βελτίωση της οικονομικής κατάστασης, που υπάρχει στους περισσότερους ανθρώπους και που εξηγεί την γεωγραφική κινητικότητά τους. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 67-79. Επιπτώσεις και κέρδη αυτής της κινητικότητας εντοπίζονται τόσο στις χώρες υποδοχής όσο και στις χώρες προέλευσης. Ο απολογισμός στις χώρες υποδοχής είναι μάλλον θετικός (αύξηση της παραγωγής και των ρυθμών ανάπτυξης, διατήρηση της σταθερότητας των τιμών, ενίσχυση μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων με φθηνή εργατική δύναμη, αύξηση της καταναλωτικής ζήτησης κ.α.), ενώ οι αρνητικές επιπτώσεις έχουν να κάνουν με την πιθανή αύξηση της ανεργίας της ανειδίκευτης εργασίας, την επιβάρυνση των δημοσίων υπηρεσιών από την χρήση τους, χωρίς την αντίστοιχη ή ίση με τους γηγενείς, καταβολή εισφορών ή φόρων, την ένταση φαινομένων ρατσισμού ή ξενοφοβίας στην κοινωνία υποδοχής. Οι χώρες προέλευσης και αυτές υποστηρίζεται ότι ωφελούνται τελικά, από την εκροή μεταναστών, υπό την έννοια ότι περιορίζονται οι ασκούμενες πιέσεις στην εγχώρια αγορά εργασίας. Παράλληλα, μεταφέρεται τεχνογνωσία προς τις χώρες καταγωγής, ενώ τα μεταναστευτικά εμβάσματα και οι επενδύσεις των μεταναστών, συνολικά, επηρεάζουν θετικά την οικονομία. Προβλήματα εντοπίζονται όσον αφορά στην δημογραφική αποψίλωση της χώρας προέλευσης, ιδιαίτερα όταν η μετανάστευση αποκτά χρονική διάρκεια και κυρίως, όσον αφορά στο μέρος εκείνο του πληθυσμού που όχι μόνο αποτελεί την παραγωγική εργατική δύναμη της χώρας, αλλά επίσης, περικλείει τις ηλικιακές ομάδες που εγγυούνται την αναπαραγωγική ικανότητα του πληθυσμού, Βλ. Μ. Χλέτσος: "Η Πολιτική Οικονομία της Μετανάστευσης", στο "Μετανάστες και Μετανάστευση" (2002), σ. 23-28



Η μαρξιστική παράδοση, κατά τη δεκαετία του '60 καθιέρωσε τον όρο

"μετανάστης - εργάτης", τοποθετώντας το ζήτημα στους μηχανισμούς της

αγοράς εργασίας, που οδηγούν στην εισαγωγή ή την εξαγωγή εργατικής

δύναμης, στη βάση της εκμετάλλευσης και άρα της περιθωριοποίησης των

ατόμων αυτών52.

Μετά το 1968 άρχισε να αξιολογείται θετικά η προσέγγιση του

πολιτισμικού πλουραλισμού στην Ευρώπη, έτσι η ευρωπαϊκή επιστημονική

ανάλυση του φαινομένου της μετανάστευσης πιο συστηματικά αναπτύχθηκε

στη δεκαετία του '60 και του '70, ως αποτέλεσμα κυρίως, των εντάσεων του

φαινομένου, σε συνάρτηση με τους αντιαποικιοκρατικούς πολέμους και το

γενικότερο κλίμα αμφισβήτησης του εθνοκεντρισμού στον ευρωπαϊκό χώρο53.

52 Στη μαρξιστική ανάλυση το μεταναστευτικό φαινόμενο συνδέεται με τον επονομαζόμενο,

από τον Μαρξ, βιομηχανικό εφεδρικό στρατό, ο οποίος είναι ένας υπερπληθυσμός εργατικού δυναμικού, που ουδέποτε απορροφάται πλήρως από την παραγωγή, οπότε αποκτά κινητικότητα. Μέρος αυτού του πληθυσμού, άρα, μεταναστεύει. Ειδικότερα, η μετανάστευση συνδέεται, στο πλαίσιο της διεθνούς πλέον, οικονομίας, με την σύμπτωση υπο-πληθυσμού και υπερπληθυσμού, που δημιουργεί ανισομερή οικονομική ανάπτυξη, με αποτέλεσμα κάποιοι πληθυσμοί - αυτοί των υποανάπτυκτων χωρών της περιφέρειας - να πωλούν την εργατική τους δύναμη στις ήδη ανεπτυγμένες χώρες του κέντρου, οι οποίες την έχουν ανάγκη για να εντείνουν ακόμη περισσότερο την ανάπτυξή τους, με αποτέλεσμα να διευρύνεται η ήδη υπάρχουσα οικονομική ανισομέρεια. Παράλληλα, στο εσωτερικό των χωρών υποδοχής, διαμορφώνεται μια αντίστοιχη ανισότητα στην αγορά εργασίας, μέσω της κατάτμησής της σε κεντρική και περιφερειακή, όπου στο μεν κέντρο απασχολούνται οι γηγενείς, καλύπτοντας τις πιο καλοπληρωμένες και υψηλού κύρους θέσεις εργασίας, ενώ στη δε περιφέρεια απασχολούνται οι μετανάστες, σε χαμηλού κύρους, απαξιωμένες θέσεις. Η μαρξιστική θεώρηση, παράλληλα με την ανάλυση των οικονομικών όρων της μετανάστευση, προσέγγισε το φαινόμενο και από την κοινωνική του διάσταση, αναλύοντας εκτενώς τη θέση του μετανάστη - εργάτη στην κοινωνία υποδοχής, τονίζοντας την προλεταριοποίησή του. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 55-66 53 Την περίοδο αυτή, στην Μεγάλη Βρετανία, εμφανίζεται έντονη κριτική στις θεωρίες περί

αφομοίωσης των μεταναστών, με αποτέλεσμα την επανεξέταση της προσέγγισης της μετανάστευσης βάση ατομικών και οικονομικών κινήτρων, καθώς και την αμφισβήτηση του ρόλου των βιολογικών και πολιτισμικών χαρακτηριστικών στις διαδικασίες ένταξης των μεταναστών. Έτσι, αναπτύσσονται προσεγγίσεις βασιζόμενες καθαρά σε πολιτισμικά κριτήρια, όπως η "κοινωνιολογία των φυλετικών σχέσεων", που αντιμετωπίζει τους μετανάστες ως θύματα ρατσιστικών απόψεων και πρακτικών και η "κοινωνιολογία των εθνοτικών σχέσεων", που αναδεικνύει τους μετανάστες ως κοινωνικά υποκείμενα και μελετά την ταύτισή τους με την εθνοτική ομάδα, οι οποίες όμως δεν μελετούν τους συσχετισμούς μεταξύ των ομάδων και τα φαινόμενα εκμετάλλευσης. Πραγματοποιούνται επίσης, προσεγγίσεις που εμπεριέχουν στοιχεία μαρξιστικής ανάλυσης, στις οποίες συνδέεται το φαινόμενο της μετανάστευσης με τις οικονομικο-κοινωνικές ανισότητες και την ταξική διάρθρωση της κοινωνίας. Στην Γαλλία, η ουσιαστική μελέτη του μεταναστευτικού φαινομένου δεν πραγματοποιήθηκε παρά μόνο κατά τη δεκαετία του '80 (κυρίως εξαιτίας της παραδοσιακής εθνικιστικής αντίληψης που επικρατούσε έως τότε). Οι οικονομικο-κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις (ανεργία, κινητοποιήσεις μεταναστών, έκρηξη φαινομένων ρατσισμού, άνοδος της άκρας δεξιάς κ.λ.π.) οδήγησαν σε πιο συστηματική μελέτη του φαινομένου, η οποία έθεσε υπό αμφισβήτηση την παραδοσιακή αντίληψη του έθνους ως "…φυσικής



Η δεκαετία του '80 χαρακτηρίζεται από την μετατόπιση του κέντρου

βάρους της επιστημονικής μελέτης, από τα διάφορα ντετερμινιστικά και

στατικά ερμηνευτικά σχήματα, σε πιο δυναμικές προσεγγίσεις, που εξετάζουν

και προσπαθούν να εξηγήσουν την κοινωνική αλλαγή, τις σχέσεις, τις

στρατηγικές και τις λειτουργίες, παράλληλα με τις υφιστάμενες δομές. Έτσι, ο

μετανάστης δεν αντιμετωπίζεται πλέον, μόνο από την πλευρά θυματοποίησής

του54, αλλά και στο επίπεδο των σχέσεων που αυτός αναπτύσσει. Γίνεται άρα

δρων κοινωνικό υποκείμενο, που συμμετέχει ενεργά στην διαμόρφωση των

νέων κοινωνικών δεδομένων, σε ένα συνεχώς μεταβαλλόμενο περιβάλλον.

Παράλληλα, αναδεικνύεται ο ρόλος των εθνοτικών ομάδων55 των μεταναστών,

συνδυαζόμενος με την εξέταση της ταξικής διάστασης των συγκρούσεων

μεταξύ αυτοχθόνων και μεταναστευτικών ομάδων.

Μέσα από την επισκόπηση των τάσεων της θεωρητικής προσέγγισης

του μεταναστευτικού φαινομένου στην Αμερική και την Ευρώπη56, προκύπτει

σύγκληση των επιστημονικών αναζητήσεων, παρόλο που αφενός το

φαινόμενο της μετανάστευσης είχε διαφορετική εκκίνηση και πορεία στις δύο

ηπείρους και αφετέρου η ίδια η ανάπτυξη των κοινωνικών επιστημών

ακολούθησε, σε μεγάλο βαθμό, διαφορετική πορεία57. Το γεγονός αυτό μπορεί

να εξηγηθεί ενδεχομένως, από τις σύγχρονες κοινωνικο-οικονομικές και

πολιτικές εξελίξεις, που οδηγούν προς μια παγκοσμιοποιημένη αντίληψη

προαιώνιας οντότητας…" και την ιδέα περί ομοιογένειας και ενότητας της γαλλικής κοινωνίας. Τονίστηκε μάλιστα, η παλαιότητα του μεταναστευτικού φαινομένου και η συμβολή της στην δημογραφική και οικονομική εξέλιξη της γαλλικής κοινωνίας, ήδη από τον 19ο αιώνα. Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 36-40 54 Επισημαίνεται μάλιστα, ότι η εμπειρία της μετανάστευσης δεν είναι απαραίτητα αρνητική,

αφού, παρόλες τις δυσκολίες, πολλοί μετανάστες κατορθώνουν να κοινωνικοποιηθούν και να ενταχθούν στο νέο περιβάλλον, ενώ σε πολλές περιπτώσεις, οι συνθήκες διαβίωσης και οι προσδοκίες στην χώρα καταγωγής δεν ήταν οι καλύτερες δυνατές και μάλλον θα οδηγούσαν σε περιθωριοποίηση των ατόμων αυτών. Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 41 55 "… ως μορφών κοινωνικής οργάνωσης που αρθρώνονται γύρω από εμβληματικά

/συμβολικά στοιχεία, των οποίων η λειτουργία έγκειται στη χάραξη ορίων ανάμεσα στις διάφορες ομάδες και στην οργάνωση των σχέσεών τους. Οι ομάδες αυτές εμφανίζονται στο κοινωνικό και πολιτικό προσκήνιο από τη στιγμή που εμπλέκονται σε συγκρούσεις …" (ο ορισμός αποδίδεται στον F. Barth). Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 42-43 56 Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η επισκόπηση των θεωρητικών προσεγγίσεων περιορίστηκε στις

δύο αυτές ηπείρους, θεωρώντας ότι αποτέλεσαν την πηγή της επιστημονικής αναζήτησης στο εξεταζόμενο πεδίο, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι παραβλέπονται άλλες ερευνητικές και θεωρητικές προσπάθειες, σε χώρες που αντιμετώπισαν έντονο και σε βάθος χρόνου το μεταναστευτικό φαινόμενο, όπως για παράδειγμα η Αυστραλία ή ο Καναδάς.



καταρχήν, της οικονομίας και σε προέκταση της κοινωνίας. Σε αυτό

προφανώς, συμβάλει και η σύγχρονη κρίση της έννοιας του έθνους-κράτους.

Έτσι, ενοποιείται, κατά κάποιον τρόπο η επιστημονική σκέψη, στο πεδίο

μελέτης του μεταναστευτικού φαινομένου.

22..33 ΜΜεεττααννάάσσττεευυσσηη κκααιι ΠΠααγγκκοοσσμμιιοοπποοίίηησσηη

Η τάση παγκοσμιοποίησης αποτελεί συστατικό στοιχείο του

καπιταλισμού, από τη στιγμή που, μέσω αυτού, πρεσβεύεται η ελεύθερη

διακίνηση των συντελεστών παραγωγής και η ελεύθερη λειτουργία της

αγοράς58. Η διεθνοποίηση του οικονομικού περιβάλλοντος αναπαρήγαγε την

ανισότητα μεταξύ των ήδη ανεπτυγμένων χωρών της Δύσης και του

υπόλοιπου κόσμου, με άμεσο αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τη διαμόρφωση

ενός παγκόσμιου περιθωρίου, που αυξάνει τις διασυνοριακές μεταναστευτικές

πιέσεις της εργασίας59.

Οι τάσεις που επικρατούν σε αυτού του είδους τη μετακίνηση άλλοτε

παίρνουν τη κλασσική εκείνη μορφή της σύγχρονης μετανάστευσης, που

καλείται "brain-drain", δηλαδή μετακίνηση σχετικά εξειδικευμένου εργατικού

δυναμικού προς τις πιο ανεπτυγμένες οικονομίες και άλλοτε αναφέρονται στη

57 Βλ. Βεντούρα Λ. (1994), σ. 43 58 Βασικά χαρακτηριστικά που ενισχύουν την τάση παγκοσμιοποίησης - η οποία είναι πλέον

γεγονός στο χώρο της διεθνούς οικονομίας, με εμφανείς επιδράσεις σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης ζωής - είναι η υποχώρηση του προστατευτισμού στο χώρο της εργασίας, η επικράτηση της φιλελεύθερης οικονομίας και του διεθνούς ανταγωνισμού, η συρρίκνωση του κοινωνικού κράτους, η ανάδειξη της ιδιωτικοποίησης ως μέσο οικονομικής ανάπτυξης και τέλος η αποδοχή της οικονομικής ανισότητας μεταξύ κέντρου και περιφέρειας σε παγκόσμιο επίπεδο. "…Η αγορά λειτουργεί τελικώς ως παγκόσμια δύναμη και η δημιουργία και ένταξη αγορών αποτελεί το non plus ultra ενός συστήματος, το οποίο στηρίζεται στη σύλληψη μιας δυνάμει παγκόσμιας κοινωνίας…", βλ. Δ. Χαραλάμπης (1998), σ. 193. Εδώ και περισσότερο από 500 χρόνια, οι εξερευνήσεις, οι κατακτητικοί πόλεμοι και η αποικιοκρατία των Ευρωπαίων σε περιοχές με πλούσια φυσικά αποθέματα, έχουν συνδεθεί αναπόσπαστα με την ανάπτυξη της νέας εμπορικής, καπιταλιστικής οικονομίας. Υποστηριζόμενη από τις νέες τεχνολογίες, που έκαναν δυνατή την μετακίνηση ανά τον κόσμο, η μετανάστευση έπαιξε κρίσιμο ρόλο στην εξάπλωση του παγκόσμιου εμπορίου. Οι Ευρωπαίοι, καθόριζαν νέες περιοχές υπό την ηγεμονία τους, συχνά χρησιμοποιώντας μετανάστες - μαζί με τους αυτόχθονες πληθυσμούς - με σκοπό να ασκούν διάφορες δραστηριότητες που θα πυροδοτούσαν την οικονομική ανάπτυξη στους νέους τόπους. βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 8 59 "… η παγκοσμιοποίηση δημιουργεί μια παγκόσμια περιθωριοποίηση, ένα παγκόσμιο

περιθώριο (under - class) που αυξάνει την ροή των μεταναστευτικών ρευμάτων …", βλ. Δ. Χαραλάμπης (1998), σ. 227



μετακίνηση της ανειδίκευτης εργασίας, πολύ συχνά με τρόπο παράνομο, σε

γειτονικές χώρες με αναπτυσσόμενη ή ανεπτυγμένη οικονομία, οι οποίες

προσφέρουν περισσότερες ευκαιρίες βελτίωσης της οικονομικής θέσης

ατόμων με σχετικά περιορισμένες επαγγελματικές δεξιότητες60.

Θεωρητικά, η κινητικότητα της εργασίας μεταξύ κρατών θα πρέπει να

είναι οικονομικά επωφελής για όλες τις χώρες. Στην πράξη, οι επιπτώσεις στις

χώρες προέλευσης οικονομικών μεταναστών είναι συχνά περισσότερο

αρνητικές, ειδικότερα μέσα στο σύγχρονο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον,

αφού οι επαγγελματίες και το ειδικευμένο εργατικό δυναμικό είναι πολύ

δυσκολότερα αντικαταστάσιμο από τους ανειδίκευτους εργάτες, ενώ σαφώς

είναι περισσότερο αναγκαίο για την ευόδωση προσπαθειών οικονομικής

ανάπτυξης61. Είναι όμως, εξίσου σημαντική η μετανάστευση και των

ανειδίκευτων εργατών, αφού, συνολικά, οι ηλικιακές ομάδες που συνήθως

αποφασίζουν να μετακινηθούν ευκολότερα είναι αφενός οι πιο παραγωγικές

και αφετέρου αυτές που εξασφαλίζουν τη μελλοντική δημογραφική

αναπαραγωγή ενός τόπου, αφού συγκεντρώνονται μεταξύ των ηλικιών 0-4962.

Για το λόγο αυτό, η επιδίωξη σήμερα, των αναπτυσσόμενων χωρών είναι να

βρουν απάντηση στο ζήτημα της εγχώριας ανεργίας, ώστε να κατορθώσουν

να "…εξάγουν προϊόντα και όχι ανθρώπους…"63

60 Η βασική ιδέα της υπόθεσης "brain drain" είναι ότι η πνευματική και τεχνική ελίτ μιας

χώρας, η οποία μεταναστεύει σε κάποια βιομηχανική χώρα, αντιπροσωπεύει ένα πιθανό απόθεμα για την κοινωνικοοικονομική ανάπτυξη της χώρας καταγωγής. Έως σήμερα, η εμπειρία μετανάστευσης τέτοιων ατόμων έχει κυρίως, αρνητικές επιπτώσεις, επειδή ευθύνεται για την αποψίλωση των αναπτυσσόμενων χωρών από ικανά στελέχη. Η υπόθεση "brain gain" έρχεται λοιπόν, να αντιστρέψει τα αρνητικά αυτά αποτελέσματα, μέσω της ενθάρρυνσης της επιστροφής της προαναφερόμενης ελίτ, έτσι ώστε η αρχική απώλεια πόρων να μετατραπεί σε μακροπρόθεσμο όφελος, 'επαναεισάγωντας' την επιπρόσθετη εμπειρία που η ελίτ αυτή θα έχει αποκτήσει. Βλ. "The "Brain Gain" Hypothesis: Third World Elites in Industrialized Countries and Socialeconomic Development in their Home Country", by Uwe Hunger, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 47, January 2002 61 M. Parnwell (1993), σ. 106 62 Βλ. Για την ηλικιακή και κατά φύλο κατανομή των μεταναστών, σύμφωνα με την έρευνα

του 2000, που πραγματοποιήθηκε από το United Nations Population Devision, με τίτλο "Replacement Migration: is it a solution to declining and ageing population?", Bλ. Παράρτημα VII 63 Δήλωση του Μεξικανού Προέδρου Salinas, κατά τη διαπραγμάτευση της

Βορειοαμερικανικής Συμφωνίας Ελεύθερου Εμπορίου (North American Free Trade Agreement - NAFTA), βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 9



Για πολλούς σήμερα, η μετανάστευση θεωρείται μία από τις δομικές

διαδικασίες της παγκοσμιοποίησης64, όχι μόνο όσον αφορά στον ανταγωνισμό

της βιομηχανικής παραγωγής, αλλά και στους τομείς του διεθνούς εμπορίου

και των υπηρεσιών. Οι πολυεθνικές επιχειρήσεις, για παράδειγμα, ασκούν

πιέσεις στα κράτη, ώστε αυτά να διευκολύνουν την διακρατική μετακίνηση

εξειδικευμένου εργατικού δυναμικού, με στόχο την μεταφορά τεχνογνωσίας -

πράγμα που ενισχύεται και από το φαινόμενο παραγωγής τμημάτων ενός

προϊόντος σε διάφορες χώρες65. Οι εξελίξεις αυτές, συχνά έρχονται σε

σύγκρουση με τις εφαρμοζόμενες μεταναστευτικές πολιτικές, με αποτέλεσμα

να τίθενται υπό αναθεώρηση οι κανόνες και οι διαδικασίες εισόδου και εξόδου

από και προς τις διάφορες χώρες είτε συγκεκριμένα για ορισμένες ομάδες

εργατικού δυναμικού είτε συνολικά66.

Η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας συνδέεται επίσης, με τη

μετανάστευση, υπό την έννοια της συνεχούς αναζήτησης πρόσβασης στην

παγκόσμια αγορά και το παγκόσμιο κεφάλαιο από μετανάστες

προερχόμενους από υπανάπτυκτες ή αναπτυσσόμενες χώρες, γεγονός που

επηρεάζει τόσο τις χώρες προέλευσης, όσο και τις χώρες υποδοχής

μεταναστών. Στην ένταση μάλιστα, αυτής της προσδοκίας αποδίδεται, σε

μεγάλο βαθμό και η έκρηξη της παράνομης μετανάστευσης, που σήμερα

αναδεικνύεται σε καίριο πρόβλημα διεθνώς.

64 "Immigration is, in my reading, one of the constitutive processes of globalization today,

even though not recognized or represented as such in the mainstream accounts of the global economy", Saskia Sassen, βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 8 65 Πρόκειται για σημαντική σε αριθμό, προσωρινού χαρακτήρα μετανάστευση, που συνδέεται

κατευθείαν με την παγκοσμιοποίηση "…the labour market of the highly skilled has become increasingly international…". Βλ. "Integration of Immigrants in Europe: policies of diversity and diversity of policies", by Dr. R. Penninx, Contribution to the Conference "Working Together for the Future: Partnerships in Immigration Research and Policy", Toronto, Ontario, Canada, March 22-25, 2000. 66 Διακρατικές ή διεθνείς συμφωνίες και μεθοδολογίες αναπτύσσονται με σκοπό την

εναρμόνιση των διαφόρων πολιτικών ή την διευκόλυνση της μετακίνησης προσώπων ή ομάδων. Σημαντικά παραδείγματα αποτελούν η προσπάθεια εναρμόνισης των μεταναστευτικών πολιτικών της Ευρωπαϊκής Ένωσης ή η Γενική Συμφωνία για το Εμπόριο στις Υπηρεσίες (General Agreement on Trade in Services - GATS), που επηρεάζει, μεταξύ άλλων, τις μεταναστευτικές πολιτικές (π.χ. οι ΗΠΑ εγγυήθηκαν έναν ελάχιστο αριθμό 65.000 θεωρήσεων διαβατηρίων (visas) ανά έτος, για την υποδοχή αλλοδαπών επαγγελματιών, οι οποίοι νομιμοποιούνται να παραμείνουν στη χώρα έως και τρία έτη, βλ. Martin F. Susan: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, σ. 9



Μια άλλη όψη, τέλος της επίδρασης της παγκοσμιοποίησης στη

μετανάστευση έχει να κάνει με τη δημογραφική εξέλιξη των κρατών και την

σύνθεσή τους. Ο Διεθνής Οργανισμός για τη Μετανάστευση67 προβλέπει ότι ο

μεταναστευτικός πληθυσμός παγκοσμίως θα φθάσει τα 250 εκατομμύρια

ανθρώπους, έως το 205068. Το παραπάνω, σε συνδυασμό με την

προβλεπόμενη πληθυσμιακή μείωση που θα υποστούν πολλές ανεπτυγμένες

χώρες και την αντίστοιχη γήρανση που αυτό θα επιφέρει69, καθώς και με την

παράλληλη κατακόρυφη αύξηση των πληθυσμών σε πολλές χώρες της Ασίας

της Αφρικής και της Αμερικανικής ηπείρου, θα οδηγήσει σε αλλοίωση της

σύνθεσης των εθνικών κρατών70. Η μεταβολή αυτή κρίνεται απαραίτητη για

την τόνωση των παραγωγικών ομάδων του πληθυσμού των χωρών που

υποδέχονται μετανάστες, παράλληλα όμως, κρύβει τον κίνδυνο εμφάνισης

έντονων φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας εκ μέρους των γηγενών

πληθυσμών, καθώς και ενδεχόμενων εθνοτικών και πολιτισμικών

συγκρούσεων στο εσωτερικό των χωρών αυτών.

67 International Organization of Migration (IOM), http://www.iom.int/ 68 "International Migration, Racism, Discrimination and Xenophobia", a publication prepared

by International Labour Office (ILO), International Organization of Migration (IOM), Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR), in consultation with Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), for distribution at the "World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance (WCAR), August 2001 69 Έρευνα των Ηνωμένων Εθνών θέτει το ερώτημα αν η μετανάστευση είναι η λύση για την

πληθυσμιακή μείωση και γήρανση, δεδομένου ότι στις χώρες υπό εξέταση (Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ιαπωνία, Δημοκρατία της Κορέα, Ρωσική Ομοσπονδία, Ηνωμένο Βασίλειο της Μ. Βρετανίας και Β. Ιρλανδία, ΗΠΑ, Ευρώπη, και ΕΕ) οι ρυθμοί αναπαραγωγής δεν είναι ικανοί να ανατρέψουν αυτό το φαινόμενο (replacement migration: αναφέρεται στην διεθνή μετανάστευση που θα είναι απαραίτητη ώστε να αντισταθμίσει την μείωση του συνολικού πληθυσμού των εξεταζόμενων χωρών και του πληθυσμού που βρίσκεται σε παραγωγικές ηλικίες, καθώς και να υπερκεράσει το φαινόμενο της πληθυσμιακής γήρανσης), Βλ. "Replacement Migration: Is it a solution to declining and ageing population?" United Nations, Population Division, Department of Economic and Social Affairs, United Nations Secretariat, March 2000, ESA/P/WP.160. Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τα αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας βλ. http://www.un.org/esa/population/unpop.htm 70 "…These migration movements - welcomed or grudgingly accepted - have changed

drastically the receiving societies, and particularly the large cities in Western Europe, that have been the factual attraction poles for immigrants. … Local governments in such cities have to learn how to deal with the drastic changes in the composition of the population, with new cultural and religious diversity, with new demands of recent arrived immigrants and their children…" Βλ. "Integration of Immigrants in Europe: policies of diversity and diversity of policies", by Dr. R. Penninx, Contribution to the Conference "Working Together for the Future: Partnerships in Immigration Research and Policy", Toronto, Ontario, Canada, March 22-25, 2000.

http://www.iom.int/

http://www.un.org/esa/population/unpop.htm



Γενικότερα, η σχέση του φαινομένου της παγκοσμιοποίησης και των

σύγχρονων τάσεων που αυτό εμφανίζει, με την μετανάστευση φαίνεται να

είναι ιδιαίτερα ισχυρή, δεδομένου ότι δομικό στοιχείο της διεθνοποίησης της

οικονομίας είναι και η ελεύθερη και ανεμπόδιστη διακίνηση της εργασίας,

απαίτηση που ήδη γίνεται ορατή στο πεδίο της διεθνούς οικονομικής

δραστηριότητας. Το αίτημα μεγέθυνσης της διασυνοριακής κινητικότητας

εργατικής δύναμης, επηρεάζει, προφανώς έντονα τις χώρες που είτε

αποστέλλουν είτε υποδέχονται οικονομικούς μετανάστες, σε πολλά επίπεδα

(οικονομία, κοινωνία, δημογραφική σύνθεση κ.α.), με αποτέλεσμα να γίνεται

απαραίτητη η προσαρμογή των εθνικών μεταναστευτικών πολιτικών προς

αυτήν την κατεύθυνση, γεγονός που ενδεχομένως να οδηγήσει και στην

διαμόρφωση μιας ενοποιημένης και σε κοινές βάσεις, παγκόσμιας πολιτικής

μετανάστευσης, είτε με στόχο την διευκόλυνση αυτής της κινητικότητας είτε

αποσκοπώντας στον πιο αποτελεσματικό και ουσιαστικό έλεγχο της

μετακίνησης - παράνομης ή νόμιμης - πληθυσμών ανά τον κόσμο.

33.. ΟΟ ΡΡΟΟΛΛΟΟΣΣ ΤΤΩΩΝΝ ΔΔΙΙΕΕΘΘΝΝΩΩΝΝ ΟΟΡΡΓΓΑΑΝΝΙΙΣΣΜΜΩΩΝΝ ΚΚΑΑΙΙ ΗΗ ΔΔΙΙΕΕΘΘΝΝΗΗΣΣ

ΠΠΡΡΟΟΣΣΤΤΑΑΣΣΙΙΑΑ

Η ραγδαία αύξηση των μεταναστών σε διεθνές επίπεδο, το εξαιρετικά

σύνθετο και ευρύ πλέγμα των ζητημάτων που συνδέονται με τη διασυνοριακή

μετακίνηση πληθυσμών, η αύξηση των εθνικών, κυβερνητικών ή μη,

διακρατικών, περιφερειακών και διεθνών οργανισμών που έχουν ως

αντικείμενο τη μετανάστευση, καθώς και η αναγνώριση της σοβαρότητας των

επιπτώσεων - θετικών ή αρνητικών - που προκύπτουν από την εξάπλωση του

φαινομένου, επιτάσσουν τον συντονισμό και την, σε όλα τα επίπεδα

συνεργασία, ώστε να αποφεύγονται επικαλύψεις και συγκρούσεις στην

προσπάθεια αντιμετώπισης του μεταναστευτικού φαινομένου. Βασικός

στόχος αυτής της συνεργασίας είναι η οικοδόμηση διαλόγου αναφορικά με τις

τάσεις που επικρατούν στις μεταναστευτικές ροές, τις, σχετικές με την



μετανάστευση, επιδιώξεις των κρατών, τις ιδιαίτερες ανάγκες των

μεταναστών71.

Προς επίτευξη του παραπάνω στόχου, η διεθνής συνεργασία προωθεί

την επέκταση των ορισμών των διαφόρων τύπων μεταναστών (π.χ.

πρόσφυγας, οικονομικός μετανάστης κ.α.) και των επιφυλασσόμενων για

κάθε έναν από αυτούς καλύψεων, με τρόπο ώστε να είναι δεσμευτικοί για το

μεγαλύτερο δυνατό εύρος κρατών και σχετικών διεθνών οργανώσεων. Ακόμη,

σημαντικές πρωτοβουλίες λαμβάνονται σχετικά με τον συντονισμό των

μεταναστευτικών πολιτικών, δίδεται ιδιαίτερη σημασία στην αποκάλυψη των

πρωταρχικών αιτιών που προκαλούν τη μετανάστευση, ενώ προωθείται η

προσπάθεια συντονισμού μεταξύ των επιμέρους σχετικών οργανώσεων και

οργανισμών.

Ο συνολικός αριθμός των παραπάνω θεσμών, σε όλο τον κόσμο, που

ασχολούνται αποκλειστικά ή τομεακά με το φαινόμενο της μετανάστευσης

είναι τεράστιος, πράγμα που δυσχεραίνει την προαναφερόμενη προσπάθεια.

Σημαντικός επίσης, παράγοντας που εμποδίζει μια τέτοια πολυσχιδή

συνεργασία είναι η δυσκολία κοινής κατηγοριοποίησης των μεταναστών, που

συχνά περιορίζει την δυνατότητά τους να λάβουν κάποιου τύπου ομοιόμορφη

διεθνή ή άλλη προστασία ή βοήθεια. Ακόμη, η έλλειψη εναρμόνισης των

νομικών και θεσμικών πλαισίων και των ασκούμενων πολιτικών παρεμποδίζει

την αποτελεσματική παροχή υπηρεσιών στους μετανάστες, δημιουργώντας

προβλήματα συντονισμού και ανεπαρκούς κάλυψης και χρηματοδότησης των

διαφόρων προγραμμάτων και δράσεων.

Η κυβερνητική αντίδραση απέναντι στη διεθνή συνεργασία για τη

μετανάστευση ποικίλει, ανάλογα με τους διαθέσιμους πόρους και τις

ασκούμενες πολιτικές κάθε κράτους. Οι βιομηχανικά ανεπτυγμένες και

αναπτυσσόμενες χώρες τείνουν να αποδέχονται τη συνεργασία με τους

διεθνείς οργανισμούς, λαμβάνοντας σαφής ρόλους και θέσεις και ασκώντας

εύληπτες πολιτικές. Αντίθετα, σε άλλες περιπτώσεις κρατών, η στάση

απέναντι στους διεθνείς οργανισμούς, οι πρακτικές και οι πολιτικές,

διαφέρουν ανάλογα με τη κυβερνητική σταθερότητα των κρατών.

71 Ferney Round Table: "Round Table on Effective Respect for the Rights and Dignity of

Migrants: New Needs and Responses, Considerations and Recommendations, 9-11 February



Θα πρέπει να επισημανθεί τέλος, ότι στο πλαίσιο της διεθνούς

συνεργασίας για τη μετανάστευση πολλές πλευρές επιδιώκουν να ασκήσουν

πολιτική, συχνά χωρίς την προαπαιτούμενη ομοφωνία στους συγκεκριμένους

στόχους ή τις κατευθυντήριες γραμμές δράσης, γεγονός που προκαλεί

ενδεχομένως αντιπαλότητες και διαφωνίες μέσα σε ήδη θεσμικά

κατοχυρωμένα διεθνή όργανα, όπως για παράδειγμα τον ΟΗΕ, είτε επειδή

υπάρχει σύγκρουση απόψεων για το ποια είναι η βέλτιστη πρακτική σε

κάποιο ζήτημα είτε για λόγους εξυπηρέτησης συγκεκριμένων κυβερνητικών ή

άλλων συμφερόντων.

Ειδικότερα όσον αφορά στις μη-κυβερνητικές οργανώσεις (ΜΚΟ), το

γεγονός αυτό είναι περισσότερο εμφανές, αφού κάθε μία από αυτές,

προσεγγίζει τα ζητήματα της μετανάστευσης ανάλογα με τον δικό της

πολιτικό, θρησκευτικό ή φιλοσοφικό προσανατολισμό, πράγμα που είναι

θεμιτό, στο βαθμό που η ιδιαιτερότητα της ύπαρξής τους, αυτής καθ' εαυτής,

βασίζεται στον ιδιαίτερο αυτό προσανατολισμό. Ο ρόλος των ΜΚΟ μάλιστα,

κρίνεται ιδιαίτερα σημαντικός, εξαιτίας κυρίως, της ευελιξίας και της

αμεσότητας της δράσης τους, η οποία έχει έντονα διαμεσολαβητικό

χαρακτήρα στις σχέσεις μεταξύ των διεθνών και κρατικών οργανώσεων και

θεσμικών δομών και των επιμέρους - οργανωμένων ή άτυπων - μειονοτικών

ομάδων, μεταναστών ή προσφύγων72

Σημαντικοί διεθνείς οργανισμοί που αναλαμβάνουν δράση στα

ζητήματα της μετανάστευσης τυγχάνουν διεθνούς αναγνώρισης,

πραγματοποιώντας έργο σε ένα ευρύ φάσμα αντικειμένων73.

Ο Διεθνής Οργανισμός για τη Μετανάστευση74 είναι ένα ειδικευμένο

διακρατικό σώμα, που διαχειρίζεται τον σχεδιασμό της μετανάστευσης,

1996, International Organization for Migration (IOM), International Institute of Humanitarian Law, http://www.iom.int/ 72 Βλ. "The Role of NGOs in the Health Care Services for Immigrants and Refugees",

Proceedings of the Workshop Fourth International Metropolis Conference, Washington D. C., Canadian Council for Refugees & City of Toronto Public Health, December 7-11-1999 73 Ο μεγάλος αριθμός των σχετικών με τη μετανάστευση διεθνών, διακρατικών,

περιφερειακών και άλλων οργανισμών που ασχολούνται με το μεταναστευτικό φαινόμενο και τη διαχείρισή του δεν επιτρέπει ιδιαίτερη αναφορά σε κάθε έναν από αυτούς. Για το λόγο αυτό, το παρόν κείμενο περιορίζεται στην σύντομη περιγραφή των σημαντικότερων τέτοιων οργανισμών, κυρίως από άποψη διεθνούς αναγνώρισης και εύρους δραστηριοτήτων. Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter Eight, “International Co-operation in Migration Matters”, σ. 125-144, www.iom.int

http://www.iom.int/

http://www.iom.int/



μεταφέρει ανθρώπινους πόρους, οργανώνει εκδηλώσεις με θέματα

μετανάστευσης και παρέχει τεχνική βοήθεια και πληροφόρηση.

Ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) αναπτύσσει διάφορες

πρωτοβουλίες για τη μετανάστευση, μέσα από διάφορα τμήματα,

προγράμματα, ειδικευμένα σώματα κ.λ.π. Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για

τους Πρόσφυγες75 προστατεύει και βοηθά πρόσφυγες και εκτοπισμένα άτομα,

αναζητώντας σταθερές λύσεις στα προβλήματά τους, ενώ παρέχει

μεσοπρόθεσμη και μακροπρόθεσμη βοήθεια, καθώς και υποστήριξη με σκοπό

την αποκατάσταση και τον επαναπατρισμό. Στα πλαίσιά της λειτουργεί η

Διοικητική Επιτροπή της Ύπατης Αρμοστείας76 που θέτει τις κατευθυντήριες

οδηγίες για την προστασία προσφύγων και μελετά ζητήματα πολιτικής. Άλλοι

οργανισμοί με καθοριστικό ρόλο σε ζητήματα που άπτονται της

μετανάστευσης είναι η Παγκόσμια Τράπεζα, ο Διεθνής Οργανισμός

Εργασίας77, το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων78, το Πρόγραμμα Ανάπτυξης

του ΟΗΕ79, η UNESCO80, το Population Fund81 κ.α.

74 International Organization for Migration(IOM): ιδρύθηκε το 1951, με πρωταρχικό στόχο την

αποκατάσταση των εκτοπισμένων πληθυσμών της Ευρώπης μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, ενώ έκτοτε έχει διευρύνει τη δράση του, εκτελώντας προγράμματα βοήθειας μεταναστών, έρευνες, σεμινάρια κ.ο.κ. σε όλο τον κόσμο. Ιδιαίτερα δραστηριοποιείται στην ενίσχυση των επιχειρησιακών προκλήσεων σε σχέση με την μετανάστευση, την διεξοδική κατανόηση ζητημάτων μετανάστευσης, την ενθάρρυνση της κοινωνικής και οικονομικής ανάπτυξης μέσω της μετανάστευσης, και την υπεράσπιση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ευημερίας των μεταναστών. Για περισσότερα ενημερωτικά στοιχεία βλ. http://www.iom.int/ 75 United Nations High Commission for Refugees (UNHCR): πρόκειται για οργανισμό

παγκόσμιας εμβέλειας, που δρα σε 120 χώρες, διατηρώντας σε αυτές γραφεία με μόνιμο προσωπικό. Βασικό του μέλημα είναι η διασαφήνιση της έννοιας και του περιεχομένου του πρόσφυγα, ώστε να οριοθετούνται επαρκώς οι μετακινήσεις πληθυσμών υπό το καθεστώς του πρόσφυγα (όπως αυτό περιγράφεται στη Σύμβαση της Γενεύης του 1951 και του Πρωτοκόλλου του 1967) και η παροχή πρακτικής και διαρκούς βοήθειας στους ζητούντες άσυλο. Συνεργάζεται με κυβερνήσεις, μη-κυβερνητικές οργανώσεις, άλλα τμήματα του ΟΗΕ και διεθνείς οργανισμούς, τον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, καθώς και οργανωμένες ομάδες προσφύγων ανά τον κόσμο (η συνεργασία αυτή πραγματοποιείται μέσω του προγράμματος "Partner in Action" - PARinAC). Για περισσότερα ενημερωτικά στοιχεία βλ. http://www.unhcr.ch/ 76 UNHCR Executive Committee 77 International Labour Office (ILO). Για περισσότερα ενημερωτικά στοιχεία βλ. www.ilo.org 78 United Nations Centre for Human Rights, που λειτουργεί κάτω από την εποπτεία της

Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων του ΟΗΕ 79 United Nations Development Programme (UNDP) 80 United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization: αναλαμβάνει κυρίως

ενημερωτική και εκπαιδευτική δραστηριότητα σε θέματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση 81 United Nations Population Fund (UNFPA): παρέχει συστηματική βοήθεια στις

αναπτυσσόμενες χώρες για πληθυσμιακά ζητήματα

http://www.iom.int/


http://www.ilo.org/



Ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) είναι

επίσης, ένας διακυβερνητικός οργανισμός που εμπλέκεται στα ζητήματα της

διεθνούς μετανάστευσης, μέσω μιας ειδικευμένης ομάδας εργασίας, που

διεξάγει έρευνες, μελέτες και διάφορα προγράμματα, αναφορικά με

οικονομικές όψεις του μεταναστευτικού φαινομένου στις χώρες μέλη του.

Αντίστοιχη δραστηριότητα αναπτύσσεται από τον Οργανισμό

Παγκόσμιου Εμπορίου82, όσον αφορά στην διακίνηση οικονομικών

μεταναστών, το Συμβούλιο της Ευρώπης, με έντονη, μεταξύ άλλων,

δραστηριότητα σε ζητήματα προστασίας των μειονοτήτων, καθώς και

ρατσισμού και ξενοφοβίας83 και τέλος, τον Διεθνή Ερυθρό Σταυρό και τις

διάφορες οργανώσεις που λειτουργούν υπό την αιγίδα του84, οι οποίες

πραγματοποιούν κυρίως, ανθρωπιστικό έργο.

82 The World Trade Organization (WTO): δραστηριοποιείται στα πλαίσιο του Κύκλου της

Ουρουγουάης για τη Γενική Συμφωνία Δασμών και Εμπορίου (Uruguay Round of the General Agreement on Tariffs and Trade) 83 Το Συμβούλιο της Ευρώπης είναι διακυβερνητικός οργανισμός, με σκοπό την προστασία

των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της δημοκρατίας, καθώς και της σταθερότητας της δημοκρατίας και των θεσμών στην Ευρώπη. Δημιουργήθηκε μεταπολεμικά, ως μέσο αποφυγής της επανάληψης φαινομένων ολοκληρωτισμού που μπορεί να οδηγήσουν και πάλι σε παγκόσμιους πολέμους. Κάθε ευρωπαϊκό κράτος μπορεί να γίνει μέλος, ενώ προωθείται η συνεργασία και με πάνω από 350 μη-κυβερνητικές οργανώσεις. Χρηματοδοτείται από συνδρομές των κρατών -μελών. Η δραστηριοποίησή του σε ζητήματα σχετικά με το ρατσισμό γίνεται σε στενή συνεργασία με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Ρατσισμό και τη Ξενοφοβία και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, ενώ όσον αφορά στη προστασία των μειονοτήτων, απαύγασμα της δράσης του είναι η Σύμβαση-πλαίσιο για τη Προστασία των Μειονοτήτων του 1995. Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με το Συμβούλιο της Ευρώπης βλ. http://www.coe.int/portalT.asp. περισσότερα για τη Σύμβαση-πλαίσιο για τη Προστασία των Μειονοτήτων βλ. "Η Προστασία των Μειονοτήτων - Η Σύμβαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης" από το Ίδρυμα Μαραγκοπούλου για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου, επιμέλεια Α. Μπρεδήμας - Λ. Α. Σισιλιάνος (1997) . 84 The International Federation of Red Cross and Red Crescent Societies, International

Committee of the Red Cross (η οποία δρα κυρίως ως μεσολαβητής μεταξύ των εχθρικών πλευρών και των εκτοπισμένων προσώπων).

http://www.coe.int/portalT.asp


ΤΟ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΙΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 36

IIII.. ΤΤΟΟ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟ ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟ ΣΣΤΤΙΙΣΣ ΧΧΩΩΡΡΕΕΣΣ ΤΤΙΙΣΣ ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΑΑΪΪΚΚΗΗΣΣ ΕΕΝΝΩΩΣΣΗΗΣΣ

11.. ΣΣΥΥΝΝΤΤΟΟΜΜΗΗ ΕΕΠΠΙΙΣΣΚΚΟΟΠΠΗΗΣΣΗΗ ΤΤΟΟΥΥ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟΥΥ

ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟΥΥ ΣΣΤΤΙΙΣΣ ΧΧΩΩΡΡΕΕΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΑΑΪΪΚΚΗΗΣΣ ΕΕΝΝΩΩΣΣΗΗΣΣ

Το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι ένα διεθνές φαινόμενο, "…που

εμπεριέχει την αλληλεπίδραση της παγκόσμιας και της εθνικής

διάστασης…"85, δηλαδή αφενός εκείνης που έχει να κάνει με την παγκόσμια

κοινωνική οργάνωση και αγορά και αφετέρου εκείνης που ενσωματώνει τη

μετανάστευση στα εθνικά κοινωνικο-οικονομικά πλαίσια. Δεδομένου μάλιστα,

ότι η μετανάστευση αποτελεί μέρος της κοινωνικής οργάνωσης, συμμετέχει

άρα στην διαδικασία μεταβολής της ενώ παράλληλα μεταβάλλεται και η ίδια,

είναι σημαντικό να τονιστεί η δυναμικότητα και η δια-συνδεσιμότητά της με

το σύνολο των κοινωνικών σχέσεων, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές

επίπεδο.

Τοποθετώντας το όλο ζήτημα στην ιστορική του βάση, ως είδος

κοινωνικών σχέσεων και ως διαδικασία, καθίσταται σαφές ότι η

μετανάστευση ενυπάρχει στις κοινωνικές οργανώσεις, επηρεαζόμενη αλλά και

επηρεάζοντας η ίδια το ιστορικό γίγνεσθαι86. Έτσι, γίνεται εμφανής η

πολυπλοκότητα, αλλά και η ιδιαίτερη μορφή που λαμβάνει κάθε φορά,

85 Βλ. "Η Κατασκευή της Μετανάστευσης στην Ελληνική Κοινωνία", της Η. Β. Πετράκου, στο

"Μετανάστες στην Ελλάδα", (2001), σ.32 86 Βλ. "Η Κατασκευή της Μετανάστευσης στην Ελληνική Κοινωνία", της Η. Β. Πετράκου, στο

"Μετανάστες στην Ελλάδα", (2001), σ.32-34



ανάλογα με την ιστορική συγκυρία και τη συγκεκριμένη γεωγραφική και

χρονική της τοποθέτηση87.

Θέτοντας ως επίκεντρο την Ευρώπη, στην οποία η μετανάστευση είναι

παρούσα σε όλες σχεδόν τις ιστορικές περιόδους88, ένας βασικός διαχωρισμός

- σύμφωνα με τον οποίο εμφανίζονται σημαντικές διαφοροποιήσεις στο είδος

και την αιτιολογία των κινήτρων που διαμορφώνουν το περιεχόμενό της -

χρονολογικά διακρίνει την προπολεμική από την μεταπολεμική

μετανάστευση89. Παράλληλα, ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της προσδιορίζεται

από την κατεύθυνση των μεταναστευτικών ρευμάτων, διακρίνοντάς τη έτσι,

σε ενδοευρωπαϊκή και υπερπόντια. Σε κάθε περίπτωση, βεβαίως, οι

διαχωρισμοί αυτοί εξετάζονται σε άμεση σύνδεση με τα ιδιαίτερα ιστορικο-

κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα που πλαισιώνουν την εξέλιξη του

φαινομένου90.

87 "…Παλαιότερα το μεταναστευτικό φαινόμενο ερμηνευόταν αποκλειστικά, βάσει δύο τύπων

οικονομικών παραγόντων, αυτών που ωθούσαν τα άτομα να εγκαταλείψουν τον τόπο καταγωγής του και εκείνων που τα παρακινούσαν να μετακινηθούν προς τον τόπο εγκατάστασής τους (push and pull factors)…". Πρόκειται για προσέγγιση που αντιμετωπίζει το ζήτημα στη βάση αποκλειστικά ατομικών κινήτρων, μη λαμβάνοντας υπόψη τα δομικά χαρακτηριστικά των χωρών υποδοχής και καταγωγής, τις σχέσεις μεταξύ τους, τον ρόλο της κρατικής πολιτικής στην ενθάρρυνση ή τον περιορισμό της μετακίνησης πληθυσμών. Σήμερα, η μετανάστευση θεωρείται αναπόσπαστο στοιχείο της ανάπτυξης των βιομηχανικών κοινωνιών, δεν μπορεί επομένως να "…απομονωθεί από την κοινωνία μέσα στην οποία εξελίσσεται…" . Βλ. Βεντούρα Λ. (1994) 88 Βλ. Παραρτήματα I, II, III, IV και V. 89 Μεταπολεμικά, το φαινόμενο λαμβάνει τον χαρακτήρα της "σύγχρονης νεωτερικής

μετανάστευσης". Με τον όρο «σύγχρονη» αναφερόμαστε στη μεταπολεμική ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση, ενώ με τον όρο «νεωτερική μετανάστευση» στην σύγχρονη μετανάστευση που συνδέεται με την εκβιομηχάνιση και είναι συνάρτηση της κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης που αυτή συνεπάγεται. Ταυτίζεται δε, με την μεταβολή του τόπου εγκατάστασης του εργατικού δυναμικού. Άρα, με τον όρο «σύγχρονη νεωτερική μετανάστευση» περιγράφεται η μετανάστευση που δεν γίνεται για λόγους πολιτικούς (όπως είναι για παράδειγμα η ανταλλαγή πληθυσμών και τα προσφυγικά ρεύματα), αλλά οικονομικούς, είναι εκούσια και δεν περιλαμβάνει την αναγκαστική μετακίνηση π.χ. για κάλυψη των αναγκών της παραγωγής. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 16-17 90 Το διχοτομικό αυτό σχήμα ανάλυσης του μεταναστευτικού φαινομένου επιδέχεται

αμφισβητήσεις, κυρίως όσον αφορά στο γεγονός ότι κάποιες χώρες εμφανίζουν ταυτόχρονα χαρακτηριστικά τόσο υπερπόντιας όσο και ενδοευρωπαϊκής μετανάστευσης, αλλά και όσον αφορά στη διευκρίνιση της αντίληψης που κάθε χώρα αναπτύσσει για τον εαυτό της, δηλαδή για το αν είναι χώρα υποδοχής ή προέλευσης, πράγμα που θα αποτελέσει ουσιαστικό κριτήριο διαμόρφωσης της μεταναστευτικής της πολιτικής (για τη κριτική του σχήματος αυτού βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 126). Στην παρούσα εργασία χρησιμοποιείται το σχήμα αυτό, για λόγους λειτουργικότητας στην περιγραφή του μεταναστευτικού φαινομένου στην Ευρώπη.



11..11 ΠΠρροοπποολλεεμμιικκήή ΜΜεεττααννάάσσττεευυσσηη σσττηηνν ΕΕυυρρώώππηη

ΕΕννδδοοεευυρρωωππααϊϊκκήή ΜΜεεττααννάάσσττεευυσσηη

Προπολεμικά η ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση έχει χαρακτήρα κυρίως,

εποχιακό και προσωρινό, ενώ αναφέρεται σε παραδοσιακές μορφές

μετακίνησης πληθυσμών, που αντλούν τα αίτιά τους από την κάλυψη των

αναγκών στη γεωργία. Βασικό κίνητρο αναδεικνύεται η αναζήτηση

απασχόλησης, αλλά και λόγοι ιστορικοί91.

Σημαντική επίσης, μορφή μετακίνησης πληθυσμών - κυρίως μετά τον

Α' Παγκόσμιο Πόλεμο - είναι οι αναγκαστικές μετακινήσεις, που είχαν βασικό

πολιτικό στόχο την επίτευξη διαρκούς ειρήνης, μέσω της επίτευξης εθνικής

ομοιογένειας στα ευρωπαϊκά κράτη, μετά την οδυνηρή εμπειρία του

πολέμου92.

Γενικά, οι εποχιακές ή οι αναγκαστικές μετακινήσεις πληθυσμών ήταν

οι κυρίαρχες μορφές μετανάστευσης, για μια μεγάλη ιστορική περίοδο στην

Ευρώπη, χωρίς αυτό να σημαίνει όμως, ότι δεν υπήρξαν και άλλες. Ήδη

αναφέρθηκε η εμφάνιση πολιτικών προσφύγων εξαιτίας των τοπικών

εξεγέρσεων του 19ου κυρίως, αιώνα. Την εμφάνισή τους έκαναν και

περιπτώσεις οικονομικών μεταναστών, που άλλαζαν τόπο κατοικίας με σκοπό

την επίτευξη περισσότερο μακροπρόθεσμων οικονομικών στόχων.

Έτσι, η Γαλλία εμφανίζεται ως σημαντική χώρα υποδοχής μεταναστών,

υποδεχόμενη τεχνίτες και, κυρίως από τα μέσα του 19ου αιώνα, εργάτες, με

91 Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 26-27. Κεντρικά χαρακτηριστικά της περιόδου είναι η

δημογραφική έκρηξη και οι πολιτικές επαναστάσεις του 18ου και 19ου αιώνα, γεγονότα που συνδέονται με την διαμόρφωση της έννοιας του εθνικού κράτους, καθώς και η βιομηχανική επανάσταση, που είχε ως άμεσο αποτέλεσμα την έντονη αστικοποίηση. Παράλληλα, ιδιαίτερα κατά το πρώτο μισό του 19ου αιώνα και εξαιτίας του πολιτικού φιλελευθερισμού που επικρατούσε, έλαβαν χώρα πολλές εξεγέρσεις, που οδήγησαν στην εμφάνιση πολιτικών προσφύγων, κυρίως στη Γαλλία (η οποία δεν εξεδίωκε τους επαναστάτες). Σημαντική επίσης είναι η παρότρυνση πολλών ευρωπαϊκών κυβερνήσεων για μετανάστευση προς τις διάφορες ανά τον κόσμο, αποικίες. Βλ. http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/ 92 Οι αναγκαστικές αυτές μετακινήσεις, στην ουσία ήταν ανταλλαγές πληθυσμών, που

στόχευαν στον περιορισμό των μειονοτικών ομάδων στα ευρωπαϊκά κράτη, ώστε, μέσω της επίτευξης εθνικής ομοιογένειας, να αποφεύγονται οι συγκρούσεις, που θα μπορούσαν να επαναλάβουν φαινόμενα γενικευμένων συρράξεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που υπέστη ανταλλαγή πληθυσμών είναι η Ελλάδα, στην οποία, μετά τις συνθήκες του Νεϊγύ (1919) και της Λωζάννης (1923), υπολογίζεται ότι εισέρευσαν περίπου 1.250.000 άτομα, ενώ αναχώρησαν περίπου 52.000 Βούλγαροι και 387.000 Τούρκοι. Πρόκειται για σημαντικά μεγέθη, αν αναλογισθεί κανείς τον πληθυσμό της Ελλάδας, που το έτος 1920 ήταν περίπου 5 εκατομμύρια (Σιάμπος Γ., Δημογραφική εξέλιξη της νεωτέρας Ελλάδας, Αθήναι, 1973), στο Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 27




αποκορύφωμα, κατά την περίοδο 1815-1914, την εισροή μεγάλου αριθμού

βιομηχανικών εργατών, ως αίτημα του χρόνιου δημογραφικού προβλήματος

της χώρας93.

Παράλληλα, μετακινήσεις πληθυσμών πραγματοποιούνται προς την

Αγγλία, κυρίως Ιρλανδών εργατών, Γερμανών καθολικών, σοσιαλιστών ή

μελών μειονοτήτων μη-γερμανών, ενώ κατά τη διάρκεια και μετά τη Γαλλική

Επανάσταση εισέρευσε μεγάλος αριθμός Γάλλων αριστοκρατών. Την περίοδο

αυτή εμφανίζεται και έντονη μετακίνηση από το ύπαιθρο στις πόλεις.

Οι Γερμανοί, γενικά μετακινούνται προς τη Ρουμανία, τη Ρωσία, τη

Γαλλία και την Αγγλία (κυρίως επαναστάτες των γερμανικών εξεγέρσεων οι

οποίοι επέστρεψαν μαζικά γύρω στο 1866), ενώ τον 18ο και 19ο αιώνα

εμφανίζεται κύμα μεταναστών-εργατών προς νέες βιομηχανικές ζώνες στη

περιοχή Rhine-Ruhr (αστικοποίηση). Από το 1860 εμφανίζεται επίσης,

έντονη μετανάστευση πληθυσμών τσιγγάνων από την Ανατολική στην Δυτική

Ευρώπη94.

Στην περίοδο του Α' Παγκοσμίου Πολέμου η ενδοευρωπαϊκή

μετανάστευση αφορά βασικά, προσφυγικά ρεύματα που κατευθύνθηκαν

κυρίως προς τη Γαλλία, την Αγγλία και την Ολλανδία.

Ο μεσοπόλεμος χαρακτηρίζεται από μετακινήσεις πληθυσμών που

σχετίζονται αφενός με τις πολιτικές ανακατατάξεις και τις επακόλουθες

ανταλλαγές πληθυσμών που προκάλεσε ο πόλεμος και αφετέρου με τις

αυξημένες ανάγκες σε εργατικό δυναμικό για την ανοικοδόμηση της

Ευρώπης95. Μαζικές μετακινήσεις επίσης, ήλθαν ως αποτέλεσμα των

διαφόρων τοπικών και περιφερειακών συρράξεων, ειδικότερα στα

93 Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 28. Οι μετανάστες προέρχονταν κυρίως από γειτονικές και

πολιτισμικά συγγενείς χώρες, όπως την Ιταλία, Ισπανία και Πορτογαλία, αλλά και σε μικρότερους αριθμούς από το Βέλγιο, την Ολλανδία, τη Σουηδία και τη Ρωσία (κυρίως Εβραίοι), βλ. Παράρτημα ΙΙ. Συνολικά, στην απογραφή του 1931 υπάρχουν ήδη στην Γαλλία 2.700.000 αλλοδαποί (από την Ευρώπη, αλλά και τις Αφρικανικές Γαλλικές αποικίες), οι οποίοι αποτελούν το 7,4% του οικονομικά ενεργού πληθυσμού. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 28 94 Βλ. Παράρτημα ΙΙ 95 Σημαντικότερα παραδείγματα είναι η εκκένωση των χαμένων εδαφών από τον γερμανικό

στρατό ή ο επαναπατρισμός προσφύγων, από τη μία πλευρά και η μεγάλη εισροή μεταναστών-εργατών στην Γαλλία, την δεκαετία του '20, δεδομένης της μείωσης του παραγωγικού πληθυσμού λόγω των απωλειών του πολέμου, από την άλλη (η οποία εισροή διακόπηκε από την οικονομική κρίση του 1930).



Βαλκάνια96. Ακόμη, η επικράτηση ολοκληρωτικών καθεστώτων στην Ευρώπη,

προκάλεσε μετακινήσεις πληθυσμών προς πιο δημοκρατικά καθεστώτα, με

σημαντική αυτή μεγάλου αριθμού Γερμανών εβραίων , κυρίως προς την

Αγγλία και Ολλανδία, Πολωνών εβραίων προς την Αγγλία και Γαλλία και

Ιταλών προσφύγων προς τη Γαλλία. Εβραίοι γενικότερα, εγκατέλειψαν, σε

κύματα, την Πολωνία, Ουγγαρία, Ρουμανία και το Βέλγιο. Το σοβιετικό

καθεστώς δημιούργησε εσωτερική αναγκαστική μετακίνηση πληθυσμών προς

άλλα σημεία της χώρας ή σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η μετανάστευση κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου πολέμου

σχετίζεται με την μετακίνηση για αναγκαστική εργασία ή την φυλάκιση

εβραίων διαφόρων εθνικοτήτων (Βέλγοι, Γάλλοι, Ιταλοί, Ολλανδοί, Ρώσοι,

Πολωνοί) σε στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία97. Σημαντικό επίσης

χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής - με κορύφωση τη δεκαετία του '40 -

είναι η μεγάλη συγκέντρωση Εβραίων, από διάφορες περιοχές του κόσμου,

στην Παλαιστίνη98. Η περίοδος αμέσως πριν τον πόλεμο (1933-1940)

χαρακτηρίζεται με μαζική μετακίνηση αντιφρονούντων Γερμανών99, από τη

Γερμανία προς διάφορες κατευθύνσεις, ενώ το 1947, 8.000 περίπου νόμιμοι

και άγνωστος αριθμός παράνομων Γερμανών Εβραίων κατευθύνονται προς

την Αυστρία και το Βέλγιο100.

Υπερπόντια Μετανάστευση

Η υπερπόντια ευρωπαϊκή μετανάστευση την ίδια περίοδο

χαρακτηρίζεται από την εκροή ευρωπαϊκών πληθυσμών σε άλλες ηπείρους,

κυρίως την Αμερική και ειδικότερα την Βόρεια Αμερική101. "…Η υπερωκεάνεια

96 Η αναφορά γίνεται στους Βαλκανικούς πολέμους και το μαζικό προσφυγικό ρεύμα που

προκάλεσε η Μικρασιατική καταστροφή. 97 Υπολογίζεται ότι συνολικά μετακινήθηκαν 7-8 εκατομμύρια, από τους οποίους τα 5-6

εκατομμύρια ήταν Εβραίοι. Οι Γάλλοι μόνο έφθασαν το 1,5 εκατομμύριο συνολικά. 98 Το 1966 υπήρχαν 2,6 εκατομμύρια στο Ισραήλ και μόνο 300.000 Παλαιστίνιοι. 99 Υπολογίζονται περίπου 1 εκατομμύριο. 100 Βλ. Παράρτημα ΙΙΙ 101 Μεταξύ του 1879 και 1914 35 εκατομμύρια Ευρωπαίοι εγκαταλείπουν την πατρίδα τους,

κυρίως με κατεύθυνση την Αμερική (από το 1820-1924 η εισροή των Ευρωπαίων στις ΗΠΑ φθάνει τα 35-40 εκατομμύρια άτομα, ενώ στον Καναδά, τα 7 εκατομμύρια περίπου, βλ. Παράρτημα ΙΙ). Το παράδειγμα της Γαλλίας, η οποία δέχεται Αφρικανούς και Ασιάτες μετανάστες πριν από τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο (κυρίως κατά τον 19ο αιώνα και έως το 1914), αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα αυτό. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 28-29. Επίσης, η Αγγλία - και σε μικρότερα ποσοστά και άλλες αποικιοκρατικές ευρωπαϊκές χώρες - δέχεται μετανάστες από τις αποικίες της, κυρίως Κινέζους, Ινδούς και Αφρικανούς.



αυτή μετανάστευση υπήρξε η περισσότερο εντυπωσιακή από τα μεγάλα

μεταναστευτικά ρεύματα της σύγχρονης εποχής…"102.

Συγκεκριμένα, οι πρώτες μεταναστευτικές ροές προς την Αμερική

προέρχονται από την Ιρλανδία, όπου έως την δημιουργία της Ανεξάρτητης

Ιρλανδίας (1921), ο μισός πληθυσμός της χώρας, περίπου 4 εκατομμύρια

άνθρωποι, είχαν μεταναστεύσει103. Από το 1815 εμφανίζεται επίσης, στην Β.

Αμερική, μεταναστευτικό ρεύμα από τη Σκωτία. Οι πρώτοι Σκανδιναβοί

μετανάστες φθάνουν μετά το 1825 και έχουν τα χαρακτηριστικά του

βιομηχανικού μετανάστη (νέοι, ανύπαντροι). Οι Ολλανδοί μετανάστες της

περιόδου 1847-1857 προέρχονταν, κατά βάση, από πλούσιες ναυτικές

οικογένειες (εξερευνητές), συχνά εξειδικεύονταν στην καλλιέργεια καρπών,

ενώ το 50% ήταν προτεστάντες104. Σημαντικό, αν και βραχύβιο (περίπου 1880

έως 1900) ήταν το Γερμανικό μεταναστευτικό ρεύμα στις ΗΠΑ105, καθώς και η

μετακίνηση των λαών από τις περιοχές της Αυστροουγγαρίας (ιδιαίτερα

Πολωνοί, Τσέχοι, Σέρβοι, Σλοβάκοι, Κροάτες)106. Γύρω στο 1876 ξεκινά και η

μετανάστευση των Ιταλών στις ΗΠΑ107, ενώ λίγο αργότερα, το 1880-1913,

ακολουθεί μεγάλος αριθμός Ρώσων μεταναστών108. Στην περίπτωση της

Ελλάδας, η μετανάστευση προς τις ΗΠΑ αρχίζει κατά τη δεκαετία του 1880

έως και το 1940 με διακυμάνσεις, ενώ κάμπτεται γύρω στο 1922, λόγω κυρίως,

102 Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 28, "…η χρυσή εποχή της μετακίνησης αυτής ήταν μεταξύ

1840 και 1914 (δηλαδή διήρκεσε 75 χρόνια) και επρόκειτο για μια μετακίνηση αγροτών προς γεωργικές αρχικά και βιομηχανικές αργότερα εργασίες"…"η μετανάστευση προς ΗΠΑ μειώνεται και ουσιαστικά σταματά με την οικονομική κρίση του 1929.", βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 29 103 "…Η καταστροφή της παραγωγής πατάτας του 1840, του 1846 και αργότερα, σπρώχνει

τους πεινασμένους Ιρλανδούς στη γειτονική Αγγλία αρχικά και στην Β. Αμερική αργότερα…" "…η μεγαλύτερη αιμορραγία ανθρωπίνου δυναμικού που γνώρισε ποτέ μια χώρα…", βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 29 104 Βλ. Παράρτημα ΙΙ 105 Η μετανάστευση των Γερμανών στην Αμερική ξαναρχίζει μετά τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο

και έως το 1930, με την άνοδο του εθνικο-σοσιαλισμού στην εξουσία (έως το 1930 περίπου είχαν μεταναστεύσει στις ΗΠΑ 5,5 εκατομμύρια Γερμανοί, εξαιρούμενοι οι πολιτικοί φυγάδες και οι εβραίοι). Το 1900 σταματά επίσης, το σημαντικότατο μεταναστευτικό ρεύμα στην Λατινική Αμερική. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 30 106 Στα τέλη του 19ου και αρχές του 20ου υπολογίζεται ότι μετανάστευσαν στις ΗΠΑ περίπου 3

εκατομμύρια Σλάβοι. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 30. Συνολικά οι Αυστριακοί μετανάστες στη Β. Αμερική, κατά τον 19ο αιώνα, ξεπέρασαν τα 4,5 εκατομμύρια άτομα. 107 Η οποία διήρκεσε έως και το 1976 (βλ. Παράρτημα ΙΙ), ενώ κορυφώνεται το 1913 (χρονιά

που μετανάστευσαν περίπου 875.000 άτομα προς την Βόρεια και Νότια Αμερική και την Αυστραλία). Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 31



των μέσων ελέγχου της μετανάστευσης που επέβαλαν οι ΗΠΑ (σύστημα

ποσοστώσεων)109.

Ιδιάζουσα περίπτωση εκροής μεταναστών είναι η Αγγλία, της οποίας η

μετανάστευση αρχίζει το 1860 προς τις ΗΠΑ και κυρίως, προς τις Αγγλικές

αποικίες. Στην δεύτερη περίπτωση οι μετανάστες απολαμβάνουν ένα

ιδιαίτερο γόητρο, δεδομένου ότι πρόκειται για άτομα που δεν ανήκουν στα

εργατικά στρώματα, αλλά στις μεγάλες οικογένειες των άγγλων

γαιοκτημόνων110.

Άλλες υπερπόντιες μεταναστευτικές ροές Ευρωπαίων αφορούν την

συστηματική μετακίνηση Ισπανών προς τη Λατινική Αμερική και τις Ινδίες

(1600-1900), την μετανάστευση Ιταλών προς την Λατινική Αμερική, κυρίως

την Αργεντινή111 (1857-1924), την μετακίνηση Γερμανών μηχανικών,

εμπόρων, αξιωματούχων ή τραπεζικών προς τη Νότια Αμερική112, αλλά και

Γερμανών κατάδικων ή εθελοντών μεταναστών προς την Αυστραλία και την

Ν. Ζηλανδία (1790), την αποστολή Άγγλων και Ιρλανδών, κυρίως καταδίκων,

στην Αυστραλία και την Τασμανία (1788-1868), την μετακίνηση Ελλήνων και

Ιταλών προς την Αυστραλία (1851 κ.ε.).

Τέλος, εμφανίζεται υπερπόντια ευρωπαϊκή μετανάστευση με

κατεύθυνση προς την Ευρώπη, με μικρή όμως, ένταση, που αφορά τη

μετακίνηση Αρμενίων, την περίοδο 1919-1923, μετά τον εκτοπισμό τους από

την Τουρκία, με κύρια κατεύθυνση τη Γαλλία, τον Καύκασο, αλλά και άλλες

ευρωπαϊκές χώρες113. Στη Γαλλία επίσης - η οποία εμφανίζει την εντονότερη

108 Υπολογίζονται γύρω στα 2 εκατομμύρια κυρίως Ρώσων εβραίων, ενώ με το ξέσπασμα του

Α' Παγκοσμίου πολέμου ο αριθμός αυτός έφτασε τα 5,5 εκατομμύρια. Βλ. Παράρτημα ΙΙ 109 Η υπερπόντια μεταναστευτική ροή των Ελλήνων, που είχε ως κύριο προορισμό τις ΗΠΑ

ήταν: 1880-1889: 2.300 άτομα, 1890-1920: 383.000 άτομα, 1906-1915: 250.000 άτομα (από τα οποία τα 236.000 προς τις ΗΠΑ - την περίοδο 1890-1910 το 1/10 του πληθυσμού της Ελλάδας και περίπου το 1/5 ή 1/4 του Ελληνικού εργατικού δυναμικού μετανάστευσε στις ΗΠΑ), 1922-1940: 93.000 άτομα (μείωση, με στροφή προς την ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση - 1932-1939: 190.000 άτομα με προορισμό την Ευρώπη), Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 31-33 110 "…η αναχώρηση "για τις αποικίες" αποτελεί, λόγω του συστήματος ιδιοκτησίας, μια

διέξοδο για τους νεότερους γιους των οικογενειών γαιοκτημόνων…", Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 31. Οι Άγγλοι άποικοι και οι Μπόερς, για παράδειγμα που εγκαθίστανται στη νότια περιοχή της Αφρικής υπολογίζονται γύρω στο 1.000.000 άτομα. Βλ. Παράρτημα ΙΙ 111 Υπολογίζονται μεταξύ του 1880 και του 1900 γύρω στα 800.000 άτομα, Βλ. Παράρτημα ΙΙ 112 Η συνολική μετανάστευση των Ευρωπαίων στη Νότια Αμερική μεταξύ του 1820 και του

1927 υπολογίζεται γύρω στα 6 εκατομμύρια άτομα περίπου, βλ. Παράρτημα ΙΙ 113 Αρμένιοι επίσης, κατευθύνθηκαν προς τις ΗΠΑ και το Λίβανο. Το 1926 υπολογίζεται ότι

έφθασαν στη Γαλλία περίπου 65.000 άτομα.



εισροή μεταναστών μη-ευρωπαίων - έφθασαν το 1917, περίπου 300.000

Νοτιοαφρικάνοι, 86.000 Αλγερινοί, 55.000 Μαροκινοί και Τυνήσιοι.

11..22 ΜΜεεττααπποολλεεμμιικκήή μμεεττααννάάσσττεευυσσηη σσττηηνν ΕΕυυρρώώππηη

Η μεταπολεμική περίοδος σήμανε για την ευρωπαϊκή μετανάστευση

ουσιαστικές διαφοροποιήσεις, αφενός όσον αφορά στο είδος και τη φύση του

φαινομένου και αφετέρου σε σχέση με την θεσμική αντίληψη και τις

επιλεγόμενες πρακτικές και πολιτικές δραστηριοποίησης των ευρωπαϊκών

κρατών.

Κεντρικής σημασίας ζήτημα είναι η αντιστροφή των μεταναστευτικών

ροών: η Ευρώπη γίνεται, κατά βάση, δέκτης μεταναστών, από αποστολέας

που ήταν έως τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Η ανεξαρτητοποίηση των αποικιών,

η αύξηση των αναγκών για προσωρινή, αλλά μαζική απασχόληση

ανειδίκευτου εργατικού δυναμικού (με αρχικό στόχο την ανοικοδόμηση και

οικονομική ανάπτυξη της Ευρώπης), διάφορες πολεμικές συγκρούσεις και η

επικράτηση ολοκληρωτικών καθεστώτων, το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και η

επανένωση της Γερμανίας αποτελούν μερικά ιστορικά σημεία αναφοράς, που

διαμόρφωσαν την ποικιλομορφία της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής

κινητικότητας114.

Υπερπόντια Μετανάστευση

Η υπερπόντια μεταπολεμική μετανάστευση είναι σαφώς περιορισμένη

σε σχέση με την προηγούμενη περίοδο115, κατά την οποία κύριο

χαρακτηριστικό ήταν η αποστολή μεταναστών σε άλλες ηπείρους. Από το

1945 και μετά, συγκεκριμένα οικονομικά και πολιτικά γεγονότα, όπως η

καταστροφή των ευρωπαϊκών οικονομιών, η μείωση του οικονομικά ενεργού

πληθυσμού, οι περιορισμοί της κινητικότητας των ατόμων στα κομμουνιστικά

ή δικτατορικά καθεστώτα ή η διεθνοποίηση της οικονομίας, οδηγούν στη

συγκράτηση των μεταναστευτικών εκροών από την Ευρώπη.

114 Βλ. "International migration and the European Union, Trends and Consequences", Philip

Muus, European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001 115 Για περισσότερα στοιχεία σχετικά με τα υπερπόντια μεταναστευτικά ρεύματα της περιόδου

Βλ. Παράρτημα IV



Οι υπερπόντιοι μετανάστες στρέφονται σταδιακά προς την

Αυστραλία116. Σημαντική είναι η κινητικότητα των Γιουγκοσλάβων ανά τον

κόσμο117. Η κυρίαρχη εξέλιξη όμως, είναι η διόγκωση του ρεύματος που

κατευθύνεται προς την Ευρώπη, με εντονότερη την παρουσία των εγχρώμων

μεταναστών, οι οποίοι απασχολούνται κυρίως στις υπηρεσίες και σε πολλές

περιπτώσεις υπερισχύουν των λευκών μεταναστών118.

Όπως ήδη αναφέρθηκε η μεταπολεμική μετανάστευση έχει ως

συνισταμένη της την ανεξαρτητοποίηση των αποικιών, που είχε ως

επακόλουθο μεγάλη εισροή επαναπατριζόμενων προσώπων, αλλά και

γηγενών των αποικιών. Έτσι, στην Αγγλία, από το 1945 ξεκινά η εισροή Ινδών

(60.000 εγκατεστημένα άτομα το έτος 1968), από το 1949 διογκώνεται

σημαντικά η κινεζική μειονότητα119, ενώ το 1968 είναι ήδη εγκατεστημένοι,

100.000 Κύπριοι, 50.000 Δυτικοαφρικανοί, 119.000 Ασιάτες από την Άπω

Ανατολή και σημαντικός αριθμός Πακιστανών. Συνολικά το 1968 βρίσκονται

1.113.000 έγχρωμοι στην Αγγλία. Τη περίοδο 1945-1952 εισρέουν περίπου

300.000 άτομα από τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες στην Ολλανδία και

200.000 άτομα από τις Ιταλικές αποικίες στην Ιταλία, το διάστημα 1954-1974

παρατηρείται μεγάλο ρεύμα από τις γαλλικές αποικίες στην Γαλλία120, ενώ το

1960 εισέρχονται στο Βέλγιο 100.000 άτομα από τις βελγικές αποικίες.

Ενδοευρωπαϊκή Μετανάστευση

Από την άλλη πλευρά, η μεταπολεμική ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση

έχει ως κυρίαρχο χαρακτηριστικό την μετακίνηση πληθυσμών από την Νότια

και αργότερα την Ανατολική Ευρώπη προς την Δυτική και Βόρεια. Οι εν λόγω

μετανάστες είναι κατά βάση οικονομικοί μετανάστες. Διακρίνονται τέσσερις

φάσεις σε αυτή τη περίοδο121.

116 Υπολογίζεται ότι από το1947 έως το 1973, 3.095.570 ευρωπαίοι μετανάστευσαν στην

Αυστραλία, αριθμός που αντιπροσωπεύει το 80% του συνόλου των ευρωπαίων μεταναστών για εκείνη την περίοδο. 117 Η μετανάστευση των Γιουγκοσλάβων τόσο σε Ευρωπαϊκά κράτη, όσο και σε υπερπόντιες

χώρες αγγίζουν το 1,5 εκατομμύριο άτομα την περίοδο 1964-1973. 118 Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ.34-35 119 Τη δεκαετία του '60, 30.000 - 50.000 Κινέζοι ήλθαν στην Αγγλία 120 Ενδεικτικά εισέρευσαν: 1962: 350.000 Αλγερινοί, 1962-1966: 67.000 Τυνήσιοι, Ασιάτες και

Αφρικανοί, 1974: 270.000 Μαροκινοί, 846.000 Αλγερινοί, 150.000 Τυνήσιοι, 77.000 Αφρικανοί, 46.000 Τούρκοι και 1977: 90.000 Μαροκινοί και μικρός αριθμός Αλγερινών και Τυνήσιων. 121 Για τη διάκριση αυτή βλ. Μ. Χλέτσος: "Η Πολιτική Οικονομία της Μετανάστευσης", στο

"Μετανάστες και Μετανάστευση" (2002), σ. 20-21 και "Immigration Policy, Assimilation of



Ως πρώτη φάση ορίζονται τα έτη 1945-1960 που αντιστοιχούν στην

περίοδο ανοικοδόμησης της Ευρώπης μετά τον Β' Παγκόσμιο πόλεμο. Εκτός,

λοιπόν, από τον επαναπατρισμό αποίκων, που ήδη περιγράφηκε παραπάνω,

σημαντικές μετακινήσεις αφορούν την επιστροφή ατόμων που είχαν

μετακινηθεί εξαιτίας του πολέμου.

Η δεύτερη περίοδος - από το 1955 έως το 1973 - χαρακτηρίζεται από

μετανάστευση με κατεύθυνση από τον Νότο προς την Κεντροδυτική Ευρώπη.

Ως βασικό αίτιο κρίνεται η ραγδαία εκβιομηχάνιση και αυτοματοποίηση της

εργασίας, μέσα σε ένα περιβάλλον όπου το διεθνές δίκαιο επεκτείνεται, η

οικονομία διεθνοποιείται και το κράτος γίνεται περισσότερο παρεμβατικό.

Έτσι, η μετανάστευση είναι απόρροια οργανωμένων πολιτικών εισαγωγής

εργατικής δύναμης, μέσω συμφωνιών εκ μέρους των οικονομικών

συντελεστών και του κράτους των χωρών υποδοχής από την μία πλευρά και

των χωρών προέλευσης από την άλλη122. Στο πλαίσιο αυτών των συμφωνιών

καθορίζεται συνήθως και η διάρκεια της παραμονής των μεταναστών στη

χώρα υποδοχής, γεγονός που προσδίδει ένα ακόμη χαρακτηριστικό στην

εξεταζόμενη μορφή μετακίνησης, αυτό της προσωρινότητας.

Το μεγαλύτερο μέρος των εν λόγω μεταναστών ήταν αγρότες που

μετακινούνται για πρώτη φορά, ταυτόχρονα προς το εξωτερικό και τα αστικά

κέντρα, με αποτέλεσμα να πραγματοποιείται μια απότομη μετάβαση αφενός

από το ύπαιθρο στην πόλη - μάλιστα μιας ξένης χώρας - και αφετέρου από την

ανεξάρτητη γεωργική απασχόληση, στην εξαρτημένη (κατά βάση

ανειδίκευτη) εργασία123. Οι παράγοντες που υποκίνησαν τέτοιου είδους

μετακινήσεις είχαν να κάνουν με τις συγκεκριμένες οικονομικές, κοινωνικές

και δημογραφικές συνθήκες που επικρατούσαν την περίοδο εκείνη στην

Immigrants and Natives' Sentiments Towards Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", by Th. K. Bauer, M. Lofstrom, K. F. Zimmermann, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001, σ. 3 122 Το μεγαλύτερο μέρος των μετακινήσεων είναι προϊόν διακρατικών συμφωνιών μεταξύ

χωρών υποδοχής και προέλευσης, οι οποίες ορίζουν λεπτομερώς αφενός τις αμοιβαίες υποχρεώσεις των συμβαλλόμενων κρατών και αφετέρου τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις των μεταναστών. Τέτοιου είδους συμφωνίες άρχισαν να συνάπτονται ήδη από το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η συμφωνία μεταξύ των κυβερνήσεων του Βελγίου και της Ιταλίας το 1946, κατά την οποία η Ιταλία θα έστελνε στο Βέλγιο 2.000 εργάτες εβδομαδιαίως, με σκοπό να εργαστούν στα ανθρακωρυχεία και σε αντάλλαγμα το Βέλγιο θα πωλούσε ορισμένη ποσότητα κάρβουνου στην Ιταλία, βλ. Λ. Βεντούρα (1994), σ. 48-49 123 Βλ. Λ. Βεντούρα (1994), σ. 49



Ευρώπη και που σχετίζονται τόσο με τις χώρες υποδοχής, όσο και με τις χώρες

προέλευσης124.

Συνοπτικά, οι βασικές ροές της περιόδου αυτής αφορούν μετακινήσεις

ατόμων από την Πορτογαλία, Ισπανία, Ιταλία, Πρώην Γιουγκοσλαβία,

Ελλάδα, καθώς και την Τουρκία, προς τις αγορές εργασίας της Γερμανίας,

Γαλλίας, Ελβετίας125, Βελγίου, Ολλανδίας και Σουηδίας126.

Στην περίοδο που ακολούθησε την πετρελαϊκή κρίση του 1973, δηλαδή

1974-1988, παρατηρείται κάμψη των μεταναστευτικών ροών, δεδομένων των

ραγδαίων, αρνητικών αποτελεσμάτων στην οικονομία των χωρών υποδοχής,

γεγονός που οδήγησε σε περισσότερο περιοριστικές πολιτικές.

Χαρακτηριστική ήταν η μεταστροφή του μεταναστευτικού ρεύματος, με τη

μείωση της ενδοευρωπαϊκής μετανάστευσης και την τόνωση της

μετανάστευσης από χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Μ. Ανατολής.

Ο ήδη εγκατεστημένος μεταναστευτικός πληθυσμός ήταν αρκετά

μεγάλος, ενώ το στοιχείο της προσωρινότητας που προέβαλαν οι ελεγχόμενες

πολιτικές, μέσω των συμφωνιών, έδειχνε να μην καθίσταται

124 Οι παράγοντες "έλξης" και "απώθησης" ('push' and 'pull' factors, Castles & Kosack, 1985:

27-28, στο Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 41-43, καθώς και στο Parnwell M. (1993), σ. 26) που, συνδυαζόμενοι διαμόρφωσαν το ενδοευρωπαϊκό μεταναστευτικό φαινόμενο την εξεταζόμενη περίοδο έχουν να κάνουν αφενός με τους υψηλούς ρυθμούς πληθυσμιακής αύξησης, το χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα και τις περιορισμένες οικονομικές κυρίως, ευκαιρίες των χωρών υποδοχής (push factors) και αφετέρου με τους συγκριτικά χαμηλότερους δείκτες πληθυσμιακής αύξησης, την εργασιακή εξασφάλιση (κυρίως λόγω των διακρατικών συμφωνιών), τις καλύτερες ευκαιρίες ανόδου του εργασιακού και βιοτικού επίπέδου (pull factors). Εκτός όμως από αυτούς τους, με οικονομικούς όρους προσδιοριζόμενους, παράγοντες, όσον αφορά στη συγκεκριμένη κατανομή εθνικοτήτων μεταξύ των χωρών υποδοχής και προέλευσης, συνέβαλλαν ουσιαστικά και η γεωγραφική απόσταση μεταξύ των χωρών, οι παραδοσιακές, ιστορικές και πολιτισμικές τους σχέσεις, το φαινόμενο της "αλυσιδωτής μετανάστευσης", κατά την οποία οι χώρες υποδοχής προς τις οποίες κατευθύνεται μια ομάδα συγκεκριμένης εθνικότητας αποτελεί πόλο έλξης για ομοεθνείς (εξαιτίας κυρίως, των δικτύων επικοινωνίας και πληροφόρησης που αναπτύσσονται). 125 Η Ελβετία παρουσιάζει μια ιδιορρυθμία, από τη στιγμή που καταρχήν, είναι η μόνη χώρα

της οποίας η οικονομία παρέμεινε σχεδόν ανέπαφη από τον Πόλεμο, επομένως είχε επιτακτικές ανάγκες σε εργατικό δυναμικό. Οι ξένοι μετανάστες ήταν: 1950: 6,1% του πληθυσμού (279.000 άτομα), 1960: 10,8% του πληθυσμού (560.000 άτομα), το 1970: 15,8% του πληθυσμού (983.000 άτομα) - στο οποίο σταθεροποιείται. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι στους αριθμούς αυτούς δεν περιλαμβάνονται οι εποχιακοί και οι μεθοριακοί εργάτες (κάτοικοι όμορων κρατών που εισέρχονται στην Ελβετία καθημερινά για εργασία και επιστρέφουν στο σπίτι τους). Σοβαρό προβληματισμό δημιουργεί και η ένταση, ήδη από τη δεκαετία του '80 των φαινομένων παράνομης μετανάστευσης. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 45 126 Βλ. "International migration and the European Union, Trends and Consequences", Philip

Muus, European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001. Για περισσότερες λεπτομέρειες σχετικά με την μεταναστευτική ροή της περιόδου μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο β΄. Παράρτημα IV



πραγματοποιήσιμο, αφού πολλοί μετανάστες επιδίωκαν πλέον μόνιμη

διαμονή, μέσω κυρίως της οικογενειακής επανένωσης127. Την ίδια περίοδο

αρχίζει να εμφανίζει ένταση το φαινόμενο αναζήτησης ασύλου128 (που

ενισχύεται τα επόμενα χρόνια129) και να γίνονται αντιληπτά τα πρώτα

συμπτώματα παράνομης μετανάστευσης.

Πάντως, γενικότερα οι ενδοευρωπαϊκές πληθυσμιακές μετακινήσεις

ήταν, συγκριτικά με τα προηγούμενα έτη, μικρότερες. Σημαντική ήταν η

παρουσία Ιρλανδών μεταναστών στο Ην. Βασίλειο το 1988130. Έως το 1988,

127.900 Φιλανδοί μετανάστες έχουν προορισμό τη Σουηδία131, ενώ οι Έλληνες

μετανάστες είναι 274.800 άτομα, οι Πορτογάλοι 751.300 και οι Ιταλοί,

μεταπολεμικά και έως το 1988 συνολικά είχαν φθάσει τα 1.409.000 άτομα.

Στη περίοδο από το 1988 έως σήμερα132, το μεταναστευτικό φαινόμενο

εμφανίζει ένταση (σχήμα 2), ενώ έχουν εισαχθεί νέα δεδομένα, όσο αφορά

στα αίτια και τις πηγές του. Η διάλυση των σοβιετικών καθεστώτων της

Ανατολικής Ευρώπης και η κατάρρευση του τοίχους του Βερολίνου, η

επακόλουθη πολιτική αναταραχή στην Ανατολική Ευρώπη, καθώς και η

παγκόσμια οικονομική ύφεση της δεκαετίας του '90, αλλά και οι γεωπολιτικές

ανακατατάξεις, σε τοπικό επίπεδο, σε όλο τον κόσμο προκάλεσαν μεγάλα

127 "… σταθεροποιείται η τάση για μόνιμη εγκατάσταση των μεταναστών, με τη μετανάστευση

των μελών των οικογενειών τους…" (Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 47, καθώς και Παράρτημα IV). Μετά την εφαρμογή πολιτικών περιορισμού της μετανάστευσης από τα Δυτικοευρωπαϊκά κράτη, εμφανίζεται μια νέα μορφή μετανάστευσης, που προέκυψε από το αίτημα της ένωσης των ήδη εγκατεστημένων μεταναστών με την οικογένειά τους (κυρίως αφορούσε την πυρηνική οικογένεια), οδηγώντας έτσι στην εισροή σημαντικού αριθμού μεταναστών στα κράτη που ενσωμάτωσαν τελικά τέτοιου είδους πολιτικές. Έτσι, οι προσωρινοί "φιλοξενούμενοι εργάτες" αποκτούν νέο, περισσότερο μόνιμο, καθεστώς διαμονής. Η εξέλιξη αυτή θα πρέπει να τεθεί, επιπλέον, στο πλαίσιο της ενίσχυσης του προβληματισμού της διεθνούς κοινότητας για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα των μεταναστών. βλ. "International migration and the European Union, Trends and Consequences", Philip Muus, European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001. 128 Βλ. "International migration and the European Union, Trends and Consequences", Philip

Muus, European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001. 129 Στην περίοδο 1972-1990 η εισροή προσφύγων στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης

εμφανίζει έντονα αυξητικές τάσεις. Ενδεικτικά: 1972: 13.000, 1982: 85.000, 1988: 290.000, 1989: 349.000, 1990: 375.000. 130 Περίπου 630.000 άτομα. 131 Στην πλειοψηφία τους ήταν νεαρής ηλικίας (ηλικία 15-34), κατά μεγάλο ποσοστό γυναίκες

και σε ποσοστό 25% άνεργοι, οι οποίοι απασχολούνταν μερικώς στη χώρα τους ή βρίσκονταν εκτός αγοράς εργασίας. Βλ. http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/ 132 Για λεπτομερή στοιχεία σχετικά με τη συνολική εισροή και την εκροή αλλοδαπού

πληθυσμού στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τα έτη 1990-1999 βλ. Παράρτημα ΙΧ




ρεύματα οικονομικών μεταναστών, προσφύγων και αιτούντων άσυλο.

Σημαντική ένταση εμφανίζει η παράνομη μετανάστευση, που εν μέρει

ενισχύεται από μια επιπλέον νέα μορφή μετακίνησης, αυτή της σταδιακής

μετεγκατάστασης προσώπων, οι οποίοι μεταβαίνουν σε μια χώρα υποδοχής

ως προσωρινοί μετανάστες, για παράδειγμα με σκοπό την εκπαίδευση ή την

άσκηση δεδομένης επαγγελματικής δραστηριότητας, ενώ στη συνέχεια

επιδιώκουν την μόνιμη εγκατάστασή τους στη χώρα αυτή133.

Σχήμα 2

ΠΗΓΗ: . "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 37, http://www.oecd.org/

133 "Τransit migration", βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001,

σ. 73

75

84

105

120

150

19651975198519902000



http://www.oecd.org/



Κύριος αποδέκτης της όλης αυτής συγκυρίας εμφανίζεται η οικονομικά

ακμάζουσα Δυτική Ευρώπη, της οποίας ένα ακόμη θέλγητρο αποτελεί η

διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς και η μακρόχρονη

ειρήνευση στην περιοχή, παράγοντες που ενισχύουν τα αισθήματα

ασφάλειας134.

Η κύρια τάση των σύγχρονων μεταναστευτικών ρευμάτων στην

Ευρώπη135 αναδεικνύει μετακίνηση από την Ανατολική προς την Κεντρική

Ευρώπη και από τις διάφορες Ασιατικές και Αφρικανικές χώρες προς την

Κεντρική και πάλι, Ευρώπη. Μια ουσιαστική επίσης, διαφοροποίηση στις

μεταναστευτικές ροές, που γίνεται αισθητή ήδη από τα τέλη της δεκαετίας

του '80, είναι η εμφάνιση των "νέων χωρών υποδοχής" της Νοτίου Ευρώπης,

οι οποίες υπέστησαν μεταβολή κατά την οποία από χώρες προέλευσης που

ήταν παραδοσιακά, γίνονται σταδιακά χώρες υποδοχής, δεχόμενες

134 Η χαρτογραφική απεικόνιση όσον αφορά στο ποσοστό του ξένου σε σχέση με τον γηγενή

πληθυσμό στον Ευρωπαϊκό χώρο φαίνεται στο Παράρτημα X 135 Για λεπτομερή στοιχεία σχετικά με τη συνολική εισροή και την εκροή αλλοδαπού

πληθυσμού στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, για τα έτη 1990-1999 βλ. Παράρτημα ΙΧ



μετανάστες κυρίως από την Αφρική και Ασία, καθώς και την Ανατολική

Ευρώπη136.

Η ενδοευρωπαϊκή μετανάστευση - ιδιαίτερα μεταξύ των χωρών της

Ευρωπαϊκής Ένωσης, στις οποίες η κυκλοφορία των προσώπων είναι

ελεύθερη - συγκριτικά είναι σταθερή με τάσεις μείωσης137 (με εξαίρεση

βεβαίως, τη εισροή μεταναστών από τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης, των

οποίων η κινητικότητα ενισχύεται και από το γεγονός της επερχόμενης

ένταξης των χωρών αυτών στην Ευρωπαϊκή Ένωση138).

Η διαχρονική και σταθερή εμφάνιση του φαινομένου της

μετανάστευσης στον ευρωπαϊκό χώρο δηλώνει την καταλυτική, από πολλές

πλευρές, σημασία του στο ιστορικό γίγνεσθαι. Η παραπάνω επισκόπηση, αν

και συνοπτική, οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η διαρκής μετακίνηση πληθυσμών

αποτέλεσε συστατικό όρο της εξέλιξης της ευρωπαϊκής οικονομικής και

πολιτικής ιστορίας, ενώ παράλληλα η συγκεκριμένη μορφή που λαμβάνει το

φαινόμενο της μετανάστευσης φαίνεται ότι πήγασε από τα συγκεκριμένα

ιστορικά δεδομένα.

Η αναγνώριση της αμφίδρομης αυτής σχέσης είναι σημαντική, αφενός

για να μπορέσει να εξηγήσει τους αιτιολογικούς παράγοντες που οδήγησαν

στην ανάπτυξη συγκεκριμένων πολιτικών στη σύγχρονη ευρωπαϊκή ιστορία

και αφετέρου να για να υποβοηθήσει στην κατανόηση όλων των διαστάσεων

του φαινομένου αυτού, ώστε να γίνει εφικτή η αποτελεσματική και

ουσιαστική αντιμετώπισή του. Η όλη συζήτηση τίθεται επιπλέον, στη βάση

136 Πρόκειται κυρίως για την Ιρλανδία, Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία και Ελλάδα, οι οποίες

δέχονται μετανάστες ή πρόσφυγες (ανάλογα με την περίπτωση η διάκριση είναι δυσχερής), κατά κανόνα παράνομα, προσδοκώντας να βρουν εργασία (πράγμα που διευκολύνεται από την παρουσία, στις χώρες αυτές, φαινομένων παραοικονομίας) και με απώτερο στόχο συνήθως την τελική τους μετάβαση σε κάποια πλούσια χώρα της Κεντρικής Ευρώπης. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 165. "…Οι μετανάστες προς τη Νότια Ευρώπη προέρχονταν από διάφορα κράτη, είχαν διαφορετικό μορφωτικό επίπεδο, εισέρχονταν (κατά κανόνα) παράνομα στη χώρα και προσπαθούσαν παράνομα να παραμείνουν εκεί. Έβρισκαν απασχόληση κυρίως μέσω ιδιωτικών γραφείων, απορροφούνταν περισσότερο στον τομέα της παραοικονομίας και ως παράνομοι δεν απολάμβαναν ούτε κοινωνική προστασία αλλά ούτε και κάποια άλλη παροχή…" βλ. Μ. Χλέτσος: "Η Πολιτική Οικονομία της Μετανάστευσης", στο "Μετανάστες και Μετανάστευση" (2002), σ. 21-22 137 Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ.47. 138 Η προοπτική της διεύρυνσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης στις χώρες αυτές, δημιουργεί γόνιμο

έδαφος για την αποδοχή μεταναστών, πολύ περισσότερο από μετανάστες που προέρχονται



των έντονων μεταναστευτικών πιέσεων που ασκούνται, τα τελευταία χρόνια,

στα διάφορα ευρωπαϊκά κράτη, αλλά και της χρηστικής του αξίας στην

προσπάθεια εξεύρεσης λύσης στο ζήτημα της ορατής πλέον, πληθυσμιακής

γήρανσης των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών κρατών, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της

ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης.

22.. ΟΟΙΙ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΚΚΕΕΣΣ ΚΚΑΑΙΙ ΟΟΙΙ ΠΠΡΡΑΑΚΚΤΤΙΙΚΚΕΕΣΣ ΑΑΝΝΤΤΙΙΜΜΕΕΤΤΩΩΠΠΙΙΣΣΗΗΣΣ ΤΤΟΟΥΥ

ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟΥΥ ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟΥΥ ΣΣΤΤΙΙΣΣ ΧΧΩΩΡΡΕΕΣΣ ΤΤΗΗΣΣ

ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΑΑΪΪΚΚΗΗΣΣ ΕΕΝΝΩΩΣΣΗΗΣΣ

22..11 ΗΗ έέννννοοιιαα κκααιι ττοο ππεερριιεεχχόόμμεεννοο ττωωνν εεθθννιικκώώνν μμεετταανναασσττεευυττιικκώώνν πποολλιιττιικκώώνν

Οι εθνικές μεταναστευτικές πολιτικές εκφράζουν τους αντίστοιχους

πολιτικούς στόχους αναφορικά με τους μετανάστες, διαχωρίζοντας αν αυτοί

είναι οικονομικοί μετανάστες, πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο,

παλιννοστούντες ή εσωτερικοί μετανάστες139.

Η δυναμικότητα του φαινομένου είναι φυσικό να κατευθύνει σε μεγάλο

βαθμό το ύφος και είδος της επιλεγόμενης, κάθε φορά πολιτικής, δεδομένου

ότι η επίσημη κρατική θέση στα ζητήματα που συνδέονται με τη

μετανάστευση υφίσταται διαφοροποίηση, ανάλογα καταρχήν, με τα ειδικά

χαρακτηριστικά και την εμπειρία του φαινομένου για κάθε συγκεκριμένη

χώρα, αλλά και με την αντίληψη που σχηματίζεται γι' αυτό από την κοινωνία

και την πολιτεία.

Πλήθος παραγόντων προσδιορίζουν τις εθνικές πολιτικές, όπως

ανθρωπιστικοί παράγοντες, η οικονομική πραγματικότητα και συγκεκριμένοι

οικονομικοί στόχοι, τα εθνικά αναπτυξιακά προγράμματα και πολιτικές

πληθυσμιακής αύξησης, ζητήματα ασφάλειας, άλλες εθνικές ή διεθνείς

πολιτικές ή κατευθύνσεις. Μάλιστα, χαρακτηριστικό είναι ότι η συνεκτική και

συνολική κατανόηση και αντιμετώπιση του φαινομένου είναι σχετικά νέα

από τρίτες χώρες. Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 68 και 73 139 Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International

Migration”, Chapter Four, “National Migration Policies”, σ. 63, www.iom.int

http://www.iom.int/



πρακτική στις εθνικές πολιτικές, δεδομένου ότι, ακόμη και σήμερα, πολλές

χώρες αντιδρούν στα ζητήματα μετανάστευσης με έναν ad hoc τρόπο.

Γενικότερα, η θεσμική αντίδραση καθορίζεται καταρχήν από το αν

πρόκειται για χώρα προέλευσης ή υποδοχής. Στην πρώτη περίπτωση οι χώρες

που 'εξάγουν' μέρος του πληθυσμού τους είναι συνήθως αναπτυσσόμενες

χώρες, με υψηλά επίπεδα φτώχειας, ανεργία και υπερπληθυσμό. Έτσι, βασική

παράμετρος των πολιτικών που αναπτύσσουν συνδέεται με την ανακούφιση

αυτών των προβλημάτων και άρα έχουν, σε μεγάλο βαθμό, οικονομικό

προσανατολισμό140. Παράλληλα, ανάλογα με τους στόχους οικονομικής

πολιτικής που έχει κάθε χώρα προέλευσης, σε δεδομένη χρονική στιγμή και

εφόσον αντιμετωπίζει φαινόμενα εξάντλησης των αποθεμάτων της σε

ειδικευμένο εργατικό δυναμικό, μπορεί να αναπτύσσει πολιτικές που να

αποσκοπούν στον περιορισμό της μετανάστευσης, μέσω προγραμμάτων

κινήτρων (brain drain).

Αναφορικά με τις πολιτικές που αναπτύσσουν οι χώρες υποδοχής,

γενικά διακρίνονται τρεις τύποι. Καταρχήν, οι παραδοσιακές χώρες υποδοχής

μεταναστών (ΗΠΑ, Καναδάς, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία), στήριξαν την

ανάπτυξή τους στην εισροή μεταναστών και ακόμη μέχρι σήμερα,

ενθαρρύνουν, σε σημαντικό βαθμό, την μόνιμη εγκατάστασή τους. Στον

δεύτερο τύπο συγκαταλέγονται οι χώρες της Ευρώπης, που είτε βίωσαν την

μετα-αποικιοκρατική μετανάστευση (κυρίως Ηνωμένο Βασίλειο, Γαλλία και

Ολλανδία) είτε προώθησαν πολιτικές στρατολόγησης εργατικού δυναμικού

(π.χ. Αυστρία, Γερμανία ή Σουηδία), μιας μετανάστευσης δηλαδή, με

προσωρινό χαρακτήρα, σε χώρες ήδη ανεπτυγμένες οικονομικά, οι οποίες

αντιμετώπισαν μαζική εισροή μεταναστών, παρόλο που στο παρελθόν

αποτελούσαν κατά βάση, χώρες προέλευσης. Τέλος, η πρόσφατη

μεταναστευτική ιστορία αναδεικνύει τις "νέες χώρες υποδοχής" (Ιρλανδία,

Ιταλία, Ισπανία, Πορτογαλία, Ελλάδα), στις οποίες εμφανίστηκε αφενός

140 Αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η Αλβανία, της οποίας μέρος της κυβερνητικής

στρατηγικής είναι η ανάπτυξη ειδικών προγραμμάτων προσωρινής μετανάστευσης, με σκοπό την εργασιακή εκπαίδευση στο χώρο της βιομηχανίας του τουρισμού. Άλλο παράδειγμα είναι η Ιορδανία, της οποίας η πολιτική ενθαρρύνει την οικονομική μετανάστευση, με σκοπό την μείωση της ανεργίας, αλλά και την χρήση των μεταναστευτικών εμβασμάτων, ώστε να στηριχθεί το ακαθάριστο εθνικό προϊόν, βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter Four, “National Migration Policies”, σ. 64, www.iom.int

http://www.iom.int/



μεγάλο ποσοστό παλιννοστούντων γηγενών μεταναστών των προηγούμενων

δεκαετιών και αφετέρου σημαντική εισροή αλλοδαπών εργατών. Δεδομένου

ότι οι χώρες αυτές δεν είχαν στο παρελθόν εμπειρία εισροής ξένου

πληθυσμού, βρίσκονται σήμερα, σε εμβρυακό στάδιο ανάπτυξης πολιτικών

μετανάστευσης141.

Παρόλο που οι ειδικές συνιστώσες που διαμορφώνουν τις

συγκεκριμένες εθνικές πολιτικές διαφέρουν ανάλογα με τις συγκεκριμένες

συνθήκες που επικρατούν σε κάθε χώρα, είναι δυνατή η διάκριση κάποιων

γενικών κατηγοριών παραμέτρων που εξετάζονται στη διαμόρφωση τέτοιων

πολιτικών.

Έτσι, αναπτύσσονται πολιτικές μετανάστευσης εργατών (labour

migration), στην βάση της υποδοχής ατόμων με επιλεγμένες εργασιακές

ικανότητες και γνώσεις, που καλούνται να καλύψουν συγκεκριμένες ανάγκες

της αγοράς εργασίας στη χώρα υποδοχής142.

Βασική σύγχρονη συνιστώσα διαμόρφωσης μεταναστευτικών

πολιτικών είναι η οικογενειακή επανένωση, μέσω προγραμμάτων υποδοχής

προσώπων που ανήκουν στον άμεσο οικογενειακό περιβάλλον του αρχικού

μετανάστη και που αποσκοπούν στην μετατροπή της υφιστάμενης

μετανάστευσης σε μόνιμη εγκατάσταση, τόσο εκ μέρους των μεταναστών και

των χωρών προέλευσης (που επιδιώκουν να αποτρέψουν την πιθανότητα

επαναπατρισμού) όσο και από τη μεριά των χωρών υποδοχής, που προωθούν

πολιτικές συγκράτησης του μεταναστευτικού πληθυσμού στο έδαφός τους.143

141 "Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives' Sentiments Towards

Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", by Th. K. Bauer, M. Lofstrom, K. F. Zimmermann, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001, σ. 2 142 Οι μετανάστες τέτοιου τύπου μπορεί να είναι επιχειρηματίες, αυτοαπασχολούμενα άτομα

ή επενδυτές σε συγκεκριμένα επαγγελματικά πεδία. Πρόκειται κυρίως, για βραχυπρόθεσμη μετακίνηση ατόμων, ενώ αποτελεί εργαλείο μεταναστευτικής πολιτικής τόσο για τις χώρες υποδοχής - οι οποίες καλύπτουν τις συγκεκριμένες ανάγκες τους, με σκοπό την ανάπτυξη συγκεκριμένου τομέα της οικονομίας τους - όσο και για τις χώρες προέλευσης - που επιχειρούν έτσι αφενός να αποφορτίσουν την αγορά εργασίας από το πλεονάζον εργατικό δυναμικό και άρα να μειώσουν την εγχώρια ανεργία και αφετέρου να επιτύχουν μακροπρόθεσμα την ποιοτική αναβάθμιση του εργατικού τους δυναμικού, μέσω της εισαγωγής τεχνογνωσίας, μετά τον επαναπατρισμό των μεταναστών αυτών. Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter Four, “National Migration Policies”, σ. 66, www.iom.int 143 Τέτοιες πολιτικές ασκούν συνήθως οι παραδοσιακές χώρες υποδοχής, οι οποίες, όπως ήδη

έχει σημειωθεί, χρησιμοποιούν τους μετανάστες ως βασικό εργαλείο κοινωνικοοικονομικής ανάπτυξης.

http://www.iom.int/



Ειδική μεταχείριση στο πλαίσιο άσκησης πολιτικής έχουν συχνά, οι

προσωρινά διαμένοντες μετανάστες, που εισέρχονται σε μια χώρα για

σπουδές, τουρισμό ή άλλους συναφείς σκοπούς. Οι ιδιαίτερες προβλέψεις

στοχεύουν στην ενθάρρυνση τέτοιου είδους μετακίνησης (μέσω υποτροφιών,

ειδικών προγραμμάτων ανταλλαγής φοιτητών ή /και οικονομικών ή άλλων

παροχών και διευκολύνσεων σε φοιτητές ή τουρίστες κ.α.), ώστε, εάν

πρόκειται για χώρα υποδοχής να τονωθεί η αγορά στο χώρο της εκπαίδευσης

ή του τουρισμού, ενώ εάν πρόκειται για χώρα προέλευσης να ενισχυθεί

ενδεχομένως η εξειδίκευση σε τομείς που θεωρούνται κρίσιμοι για την

ανάπτυξή της.

Η πολιτική σχετικά με την παροχή ασύλου και τους πρόσφυγες

αποτελεί μια ευρέως ασκούμενη πολιτική μετανάστευσης, η οποία βασίζεται

σε ανθρωπιστικά κριτήρια και σε μεγάλο βαθμό εμφανίζει ομοιομορφία,

δεδομένου ότι ο ορισμός που καθορίζει τα κριτήρια απόδοσης του

συγκεκριμένου καθεστώτος δίδεται από τη Σύμβαση της Γενεύης του 1951,

στη βάση της ύπαρξης του στοιχείου της δίωξης ή του δικαιολογημένου φόβου

δίωξης στη χώρα προέλευσης.

Καθοριστικής σημασίας παράμετρο, στην άσκηση μεταναστευτικής

πολιτικής, που συχνά εμφανίζει αντιφάσεις, αποτελεί η κοινωνική και

οικονομική ενσωμάτωση των μεταναστών στη χώρα υποδοχής. Ο βαθμός

μονιμότητας της εγκατάστασης που επιδιώκει κάθε χώρα είναι αυτός που θα

αποφασίσει την άσκηση πολιτικών ενσωμάτωσης ή την αποθάρρυνσή τους.

Είναι άρα εύλογο ότι κάθε αλλαγή του τύπου μετανάστευσης από προσωρινή

σε μόνιμη ή αντίστροφα θα οδηγήσει σε περισσότερο ή λιγότερο

περιοριστικές πολιτικές ενσωμάτωσης, γεγονός που σαφώς επηρεάζει - συχνά

καθοριστικά - το καθεστώς διαβίωσης των μεταναστών στη συγκεκριμένη

χώρα. Παράγοντας που παίζει ρόλο στην επιλογή ή όχι τέτοιων πολιτικών

είναι βεβαίως και το κατά πόσο η κοινωνία υποδοχής είναι αρκούντως

πλουραλιστική και άρα δεκτική της ύπαρξης διαφορετικότητας στα ήθη, τα

έθιμα και τις παραδόσεις, έτσι ώστε αυτά να λαμβάνονται ως στοιχεία

εμπλουτισμού και κοινωνικής εξέλιξης.

Σύγχρονη αντίληψη στην άσκηση μεταναστευτικής πολιτικής είναι και

η παροχή της δυνατότητας ακριβούς και πολύπλευρης πληροφόρησης, που

ασκείται κυρίως από κάποιες χώρες υποδοχής, ώστε να υποβοηθείται ο



υποψήφιος μετανάστης στο να λάβει τη σωστή απόφαση. Συνήθως πρόκειται

για την εφαρμογή ενημερωτικών και συμβουλευτικών προγραμμάτων, που

εφαρμόζονται μέσω των πρεσβειών των χωρών αυτών και τα οποία

περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με το νομικό και θεσμικό καθεστώς των

μεταναστών, τις ευκαιρίες απασχόλησης κ.α.

Επίσης, οι μεταναστευτικές πολιτικές συχνά περιλαμβάνουν στοιχεία

που σχετίζονται με τους κανονισμούς συνοριακού ελέγχου και έκδοσης

θεωρήσεων (visa), το νομικό καθεστώς, τα δικαιώματα ή τον κοινωνικό

αποκλεισμό των αλλοδαπών, τις κοινωνικές υπηρεσίες, ή την διοικητική και

δικαστική πρακτική σε σχέση με την μεταχείριση των αλλοδαπών.

Τέλος, μια μεταναστευτική πολιτική ενσωματώνει μέτρα για την

αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, πράγμα που συνήθως κρίνεται

από το αν η χώρα εμφανίζει μεγάλη εισροή παράνομων μεταναστών, σε

κάποια δεδομένη χρονική περίοδο, τέτοια που να αναδεικνύεται σε

πρόβλημα144. Τα μέτρα αυτά μπορεί να είναι ποινές ή πρόστιμα για τους

εργοδότες που απασχολούν παράνομους μετανάστες, διαδικασίες απέλασης,

συστήματα εντοπισμού των ληξιπρόθεσμων θεωρήσεων διαμονής, βελτίωση

των συνοριακών ελέγχων κ.α.. Κάποιες χώρες μάλιστα, προχώρησαν στην

παραχώρηση αμνηστίας σε παράνομους μετανάστες, ως ένα είδος

ευεργετικού μέτρου.

Η παρατήρηση του μεταναστευτικού φαινομένου κάνει εμφανή την

απαραίτητη διασύνδεσή του με άλλες εφαρμοζόμενες κρατικές πολιτικές, έτσι

ώστε να επιτευχθεί η αποτελεσματική παρακολούθηση και ο απαραίτητος

έλεγχός του, αλλά και να μπορέσει να λειτουργήσει ως εργαλείο άσκησης των

συναφών ή συνδεόμενων με αυτή πολιτικών. Τέτοιες είναι η πληθυσμιακή, η

οικονομική, η αναπτυξιακή, η εξωτερική ή η πολιτική ασφάλειας μιας χώρας,

κάθε μία από αυτές για διαφορετικούς λόγους.

Η πληθυσμιακή πολιτική άπτεται της μεταναστευτικής στο βαθμό που

η μετανάστευση χρησιμοποιείται ως βαρόμετρο για τον έλεγχο της

πληθυσμιακής αύξησης ή μείωσης ενός έθνους. Όσον αφορά στην οικονομική

144 Για παράδειγμα στις ΗΠΑ, κατά τη δεκαετία του '80, η μεταναστευτική πολιτική

επικεντρώθηκε στην αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης, αφού διαπίστωσε την εισροή μεγάλου αριθμού παράνομων μεταναστών, που υπολογίσθηκαν γύρω στα 3,5 εκατομμύρια άτομα, Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International Migration”, Chapter Four, “National Migration Policies”, σ. 67, www.iom.int

http://www.iom.int/



πολιτική, ήδη έχει γίνει αναφορά για τις οικονομικές επιπτώσεις ή και

επιδιώξεις που συνεπάγεται η ρύθμιση της εισροής ή εκροής μεταναστών

στην οικονομία μιας χώρας145. Αντίστοιχα η αναπτυξιακή πολιτική - που εκ

των πραγμάτων συνδέεται και με την οικονομία - σχετίζεται με τη

μεταναστευτική στο βαθμό που αφορά, για παράδειγμα την ρύθμιση των

όρων και την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας για τον επαναπατρισμό

προσφύγων ή μεταναστών, που αποσκοπεί αφενός στην αποφόρτιση των

μεταναστευτικών πιέσεων στις χώρες υποδοχής και αφετέρου στην

επιστροφή πολύτιμου εργατικού δυναμικού στις χώρες προέλευσης. Επίσης, η

μετανάστευση, πολύ συχνά, εμπλέκεται στην άσκηση εξωτερικής πολιτικής,

αφού μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως μέσο εξυπηρέτησης συγκεκριμένων

συμφερόντων και σύναψης απαραίτητων για τις εθνικές, πολιτικές ή

οικονομικές επιδιώξεις, συμμαχιών. Τέλος, ο έλεγχος των μεταναστευτικών

ροών, ιδιαίτερα σε περιόδους αυξημένης ή κατακόρυφης ανόδου της εισροής

αλλοδαπών - για παράδειγμα εξαιτίας καθεστωτικών αλλαγών, πολέμων ή

οικονομικής κρίσης σε γείτονες χώρες - έχει άμεση σύνδεση με πολιτικές

ασφάλειας, που καλούνται να προστατέψουν μια χώρα από τις επιπτώσεις

τέτοιων έκρυθμων περιστάσεων, δεδομένου ότι οι επιπτώσεις τους στην

οικονομική, κοινωνική και πολιτική σταθερότητα μπορεί να είναι σοβαρές146.

Τα παραπάνω εμφανίζουν ένα σύνθετο και πολυδιάστατο πλέγμα όσον

αφορά στην διαμόρφωση και άσκηση πολιτικής για τη μετανάστευση, καθώς

απαιτείται μια πολυπαραγοντική προσέγγιση, που θα λαμβάνει υπόψη της

επιπτώσεις σε πολλούς τομείς της κρατικής αρμοδιότητας και μέριμνας, με

απαραίτητη τη προβολή των επιπτώσεων αυτών στο μέλλον και τις

ενδεχόμενες αλλαγές που πρόκειται να επέλθουν. Παράλληλα, η διεθνής

κοινωνία θέτει όρους και κανόνες που είναι επιβεβλημένο να ενσωματωθούν

στις μεταναστευτικές πολιτικές, στο όνομα του ανθρωπισμού και του

σεβασμού των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Όλα αυτά οδηγούν στο

145 Για παράδειγμα ο Καναδάς εφαρμόζει συγκεκριμένο σύστημα καταγραφής πόντων (point

system) που ευνοεί άτομα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, τα οποία αντανακλούν τις ανάγκες της καναδικής αγοράς εργασίας. Βλ. "Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives' Sentiments Towards Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", by Th. K. Bauer, M. Lofstrom, K. F. Zimmermann, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001, σ. 1 146 Βλ. Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International

Migration”, Chapter Four, “National Migration Policies”, σ. 68-69, www.iom.int

http://www.iom.int/



συμπέρασμα ότι δεν υπάρχουν στεγανά στο σχεδιασμό μιας τέτοιας πολιτικής

και άρα δεν υπάρχουν και οι ανάλογες εγγυήσεις επιτυχίας. Για το λόγο αυτό,

κρίνεται απαραίτητη η ευελιξία και προσαρμοστικότητα των μέτρων και

πρακτικών που, κάθε φορά, θεσπίζονται.

Στο παραπάνω πλαίσιο, μια συνοπτική συγκριτική παρουσίαση των

εφαρμοζόμενων μεταναστευτικών πολιτικών στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής

Ένωσης, θα διευκολύνει την παρουσίαση της κατάστασης σήμερα στις χώρες

αυτές, καθώς και θα προβάλει τις τάσεις που επικρατούν, οι οποίες

συνδέονται άμεσα και με το αίτημα για εναρμόνιση στο πλαίσιο της

Ευρωπαϊκής Ένωσης.

22..22 ΟΟιι ΜΜεετταανναασσττεευυττιικκέέςς ΠΠοολλιιττιικκέέςς ττωωνν ΧΧωωρρώώνν ττηηςς ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήήςς ΈΈννωωσσηηςς

Οι πολιτικές που αναπτύσσονται στις ευρωπαϊκές χώρες ποικίλουν

ανάλογα με το, ιστορικά οικονομικά και πολιτισμικά προσδιοριζόμενο,

μεταναστευτικό τους παρελθόν, αλλά και τις αντίστοιχες προσδοκίες που

αναπτύσσουν για το μέλλον.

Σύμφωνα με μια ταξινόμηση, κριτήριο ομαδοποίησης είναι ο τρόπος με

τον οποίο η χώρα υποδοχής αντιμετωπίζει τον εαυτό της και ανάλογα

διαμορφώνει την μεταναστευτική της πολιτική147.

Έτσι, εμφανίζονται πολιτικές που εκφράζουν την προώθηση μιας

πολυπολιτισμικής κοινωνίας (π.χ. Σουηδία), ώστε μακροπρόθεσμα να

επιτυγχάνεται η ενσωμάτωση των μεταναστών σε μια κοινωνία που και η ίδια

ταυτόχρονα διαφοροποιείται. Οι χώρες υποδοχής της Δυτικής Ευρώπης – με

κύριο εκπρόσωπο την Γερμανία – εφαρμόζουν απόλυτα ελεγχόμενες

πολιτικές, που αποσκοπούν στην κάλυψη των αναγκών τους σε εργατική

δύναμη και χαρακτηρίζονται από την προσωρινότητα παραμονής του

φιλοξενούμενου αλλοδαπού-εργάτη. Η Ελβετία ακολουθεί ένα διαφορετικό

πρότυπο – αυτό της εναλλαγής (rotation) του μεταναστευτικού πληθυσμού-

που αποβλέπει στο "…να της εξασφαλίσει την κάλυψη των κενών στην αγορά

εργασίας με παράλληλη εξασφάλιση μηδενικής αύξησης του (συνολικού)

147 Για την εν λόγω ταξινόμηση βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 126-127



μεταναστευτικού πληθυσμού της…"148. Χώρες όπως η Μ. Βρετανία, η Γαλλία

και η Ολλανδία, παρουσιάζουν ομοιότητα, όσον αφορά στο αποικιοκρατικό

παρελθόν τους, εμφανίζουν όμως, διαφοροποιήσεις στο περιεχόμενο των

ασκούμενων πολιτικών. Κοινό χαρακτηριστικό σε όλες, είναι η πιο ευνοϊκή

αντιμετώπιση των μεταναστών που προέρχονται από τις αποικίες, σε σχέση

με μετανάστες από άλλες χώρες. Οι χώρες τέλος, της Νοτίου Ευρώπης –

Ιταλία, Ελλάδα, Πορτογαλία Ισπανία – μετατρέπονται στις "νέες χώρες

υποδοχής", από το τέλος της δεκαετίας του '80 όπως ήδη σημειώνεται

παραπάνω, αναπτύσσοντας έτσι, για πρώτη φορά, αυτοτελή μεταναστευτική

πολιτική149.

((ii)) ΘΘεεσσμμιικκόό ππλλααίίσσιιοο κκααιι δδιιοοιικκηηττιικκήή ππρραακκττιικκήή -- ΒΒαασσιικκέέςς ΠΠααρράάμμεεττρροοιι

Παρόλη την ποικιλομορφία των θεσμικών πλαισίων και διοικητικών

πρακτικών για τη μετανάστευση στα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης

εντοπίζονται και σημαντικές ομοιότητες στις πολιτικές που εφαρμόζουν.

Καταρχήν, θα πρέπει να διακριθούν οι ασκούμενες πολιτικές για τους

οικονομικούς μετανάστες150 από αυτές για τους πρόσφυγες και τους αιτούντες

άσυλο, καθότι, για τις μεν πρώτες κάθε κράτος έχει σημαντική ευχέρεια στο

καθορισμό του περιεχομένου και των παραμέτρων, ενώ για τις δε δεύτερες

υφίστανται δεσμεύσεις του διεθνούς δικαίου που περιορίζουν τον βαθμό

αυτονομίας.

Οικονομική Μετανάστευση

Όσον αφορά στις ευρωπαϊκές πολιτικές για την οικονομική

μετανάστευση151, βασικό κοινό χαρακτηριστικό στοιχείο είναι ότι όλα τα

148 Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ. 151 149 Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1991), σ.140-172 150 Σημειώνεται ότι στους εν λόγω οικονομικούς μετανάστες δεν συμπεριλαμβάνονται εκείνοι

που προέρχονται από τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, το καθεστώς των οποίων ρυθμίζεται από το κοινοτικό δίκαιο και διέπεται από την αρχή της ελεύθερης κυκλοφορίας των προσώπων, στο πλαίσιο της διαμόρφωση ενιαίας, κοινής αγοράς εντός των ορίων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. 151 Τα παρακάτω στοιχεία προκύπτουν από μελέτη που πραγματοποιήθηκε με εντολή της

Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Τομέας Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων), με θέμα την υποδοχή υπηκόων τρίτων χωρών στα κράτη-μέλη της ΕΕ με σκοπό την εξαρτημένη ή ανεξάρτητη απασχόληση. Η μελέτη συγκέντρωσε στοιχεία και ανέλυσε και συνέκρινε το νομικό και διοικητικό πλαίσιο στα κράτη-μέλη. Διενεργήθηκε στην περίοδο από 8 Νοεμβρίου 1999 έως 15 Μαίου 2000 και αναφέρεται στην υφιστάμενη κατάσταση, όπως αυτή αποτυπώνεται έως την 31 Μαρτίου 2000. Βλ. “Admission of Third Country Nationals for Paid



κράτη μέλη συνδέουν στενά την είσοδο αλλοδαπών στο έδαφός τους με την

αγορά εργασίας, κάνοντας μάλιστα διάκριση μεταξύ της ανεξάρτητης και

εξαρτημένης εργασίας. Τα ισχύοντα νομικά πλαίσια επιπλέον, αντανακλούν

γενικά, πολιτικές περιορισμού της οικονομικής μετανάστευσης, παρόλο που

ενσωματώνουν προβλέψεις που τους επιτρέπουν ευελιξία σε περιπτώσεις

εμφάνισης ελλείμματος στην εγχώρια αγορά εργασίας152. Σε πολλές, μάλιστα,

περιπτώσεις υπερισχύουν του υφιστάμενου γενικού νομικού πλαισίου,

κάποιες διμερής συμφωνίες, που αφορούν συγκεκριμένες ομάδες

προσώπων153.

Οι άδειες παραμονής και εργασίας αποτελούν, για όλα σχεδόν τα

κράτη-μέλη, ξεχωριστό τίτλο, ο οποίος μάλιστα εκδίδεται από διαφορετική

αρχή, ενώ υπάρχουν διαφορετικοί τύποι, ανάλογα με τη διάρκεια ισχύος (από

την προσωρινή έως τη μόνιμη άδεια). Τα κριτήρια χορήγησής τους, σε κάθε

περίπτωση, βασίζονται κυρίως στη πρόγνωση του κατά πόσο ο υποψήφιος

μετανάστης θα μπορέσει να εξασφαλίσει τα οικονομικά και άλλα μέσα, ώστε

να είναι αυτάρκης. Η διάρκεια των προσωρινών αδειών εργασίας τους

ποικίλει ανάλογα με τους συγκεκριμένους τύπους απασχόλησης ή τις

συμβάσεις εργασίας που ενδεχομένως συνάπτονται. Ένας γενικός κανόνας

είναι ότι η διάρκεια δεν μπορεί να υπερβαίνει αυτή της άδειας διαμονής

Employment or Self-employment Activity”, ECOTEC Research & Consulting on behalf of the European Commission (DG Justice and Home Affairs), Belgium, 2000. Για περισσότερα αποτελέσματα της προαναφερόμενης έρευνας βλ. Παράρτημα ΧΙ 152 Για παράδειγμα η εποχιακή εργασία επιτρέπεται σε όλα τα κράτη-μέλη, ενώ η πρόσβαση

ειδικά εξειδικευμένου προσωπικού στην εγχώρια αγορά εργασίας είναι γενικά ευκολότερη. Επίσης, ομάδες ειδικών επαγγελμάτων, όπως δημοσιογράφοι, ερευνητές ή καλλιτέχνες απολαμβάνουν ιδιαίτερο καθεστώς, με απλουστευμένες και λιγότερο απαιτητικές διαδικασίες έκδοσης άδειας εργασίας (σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα απαλλάσσονται εντελώς από την απαίτηση αυτή) 153 Τέτοια συμφωνία έχει συναφθεί μεταξύ Ελλάδας και Ελβετίας και προβλέπει ότι «οι

Ελβετοί υπήκοοι, οι οποίοι αποδεδειγμένα διαμένουν κανονικώς και αδιαλείπτως στην Ελλάδα επί πέντε έτη, έχουν αφενός μεν το άνευ όρων και αορίστου διαρκείας δικαίωμα διαμονής σε όλη την Ελληνική επικράτεια και αφετέρου το δικαίωμα αλλαγής κατοικίας, εργοδότου και επαγγέλματος, πλην εκείνων των οποίων η άσκηση επιφυλάσσεται κατά το νόμο εις τους Έλληνες υπηκόους, και του δικαιώματος να μεταπηδούν ελεύθερα από εξαρτημένη εργασία σε ελεύθερο επάγγελμα και αντιστρόφως. –Αποκτούν, μετά από αίτησή τους, άδεια διαμονής διάρκειας ισχύος δέκα ετών, που ανανεώνεται αυτομάτως για όμοιες χρονικές περιόδους. (Υ.Α. Φ. 0544/2/ΑΣ 270/Μ. 4113, Εξωτερικών, Εργασίας και Δημ. Τάξεως, της 12/26.5.1992, με την οποία εγκρίθηκε η Συμφωνία μεταξύ Ελλάδος και Ελβετίας, έναρξη ισχύος 01.06.1991), Βλ. Σπ. Βλ. Βρέλλης (1999), σ. 49. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι ακόμη και με τον νέο νόμο για τη μετανάστευση του 2001, οι επί μακρόν διαμένοντες λαμβάνουν αυτό το καθεστώς μετά την έλευση δεκαετίας (με τον παλαιότερο νόμο ίσχυε η δεκαπενταετία), βλ. ν. 1975/1991, ΦΕΚ 184, τ. Α’ και ν. 2910/2001, ΦΕΚ 91, τ. Α’



(εξαίρεση αποτελεί η Ολλανδία, όπου η άδεια εργασίας μπορεί να εκδοθεί με

διάρκεια έως 3 έτη, ενώ ή άδεια διαμονής πρέπει να ανανεώνεται κάθε

χρόνο). Η Ιταλία επίσης, είναι η μοναδική χώρα που επιτρέπει την μετατροπή

της άδειας για την άσκηση ανεξάρτητης εργασίας σε άδεια για εξαρτημένη

εργασία και αντίστροφα.

Η βασική προσπάθεια αντιμετώπισης της παράνομης μετανάστευσης

έρχεται με την ισχυροποίηση της ποινικής αντιμετώπισης των διακινητών

προσώπων, σε όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά κράτη154, την σύναψη διακρατικών

συμφωνιών για τον έλεγχο της παράνομης μετανάστευσης155, την

εντατικοποίηση των ελέγχων και την πραγματοποίηση, ακόμη και μαζικών

απελάσεων 156. Η αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης είναι, σε όλα

τα κράτη-μέλη, ποινικά αντιμετωπίσιμη, καθώς και η παράνομη απασχόληση

των μεταναστών (η οποία αντιμετωπίζεται συνήθως με την επιβολή

προστίμων στους εργοδότες). Η απέλαση προβλέπεται σε περιπτώσεις

παράνομης εισόδου και διαμονής, όμως λαμβάνονται υπόψη, ως αποτρεπτικοί

της απέλασης παράγοντες, τόσο η ύπαρξη καταλύματος όσο και το

οικογενειακό καθεστώς του μετανάστη.

Παρόλες τις ομοιότητες που εμφανίζουν οι μεταναστευτικές πολιτικές

των ευρωπαϊκών χωρών, υπάρχουν και σημαντικές διαφοροποιήσεις. Έτσι, η

Αυστρία, η Ελλάδα, η Ιταλία και η Ισπανία εφαρμόζουν αναλογικά συστήματα

για τη μετανάστευση, δηλαδή συστήματα που ρυθμίζουν την πρόσβαση στην

αγορά εργασίας σύμφωνα με ετήσιες αναλογίες η ειδικές ρυθμίσεις (quota

systems). Το σύστημα της Αυστρίας περιορίζει τον αριθμό των αδειών

154 Για παράδειγμα, Ισπανία, το Βέλγιο, η Ελλάδα, η Σουηδία που προχώρησαν σε αλλαγές

του κανονιστικού πλαισίου αναφορικά με τη διακίνηση προσώπων. 155 Το Μάιο του 2000, το Βέλγιο, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία συμφώνησαν στους όρους

για κοινή δράση στην πρόληψη της παράνομης μετανάστευσης προς το Ηνωμένο Βασίλειο, μέσω της σιδηροδρομικής γραμμής Eurostar, σύμφωνα με την οποία οι οδηγοί οχημάτων θα έχουν προσωπική ευθύνη αν διαπιστωθεί ότι προσπαθούν να εισάγουν παράνομους μετανάστες στο Ηνωμένο Βασίλειο. Στους οδηγούς φορτηγών θα επιβάλλεται πρόστιμο 2.000 αγγλικών λιρών, όταν ανακαλύπτονται λαθρομετανάστες στα οχήματά τους. Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 79 156 Η ένταση του προβλήματος της παράνομης μετανάστευσης φαίνεται, επί παραδείγματι,

από το γεγονός ότι στην Ελλάδα μόνο, κατά το έτος 1998, σχεδόν 371.000 παράνομοι μετανάστες έλαβαν τελικά λευκή κάρτα, ώστε να μπορέσουν να ενταχθούν νόμιμα στην αγορά εργασίας, ενώ το 1999, σχεδόν 20.000 ξένοι απελάθηκαν (8.000 άτομα περισσότερα από το προηγούμενο έτος), η πλειοψηφία των οποίων προερχόταν από χώρες των Βαλκανίων. Επίσης, τα τελευταία πέντε έτη πάνω από ένα εκατομμύριο Αλβανοί απελάθηκαν. Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 80



εργασίας, στους αναγκαίους για την εγχώρια οικονομία μετανάστες

(προβλέπει όμως, και μια σειρά εξαιρέσεων για συγκεκριμένες ομάδες, όπως

για παράδειγμα για τους εποχιακούς εργάτες). Η Ελλάδα, με κοινή απόφαση

των Υπουργείων Εξωτερικών και Εργασίας, αποφασίζει κάθε έτος για τον

αριθμό των αδειών που θα χορηγηθούν, για κάθε χώρα προέλευσης,

επάγγελμα και ελληνική περιφέρεια. Στην Ιταλία, η αναλογία αποφασίζεται

με υπουργικό διάταγμα, στη βάση της επικρατούσας κατάστασης κατά το

προηγούμενο έτος157. Τέλος, στη Γερμανία μόνο οι φιλοξενούμενοι εργάτες

εντάσσονται στο σύστημα αναλογιών, ενώ οι συμβασιούχοι και οι εργάτες που

καθημερινά διασχίζουν τα σύνορα για να εργαστούν σε γερμανικές

επιχειρήσεις και επιστρέφουν (commuters), εισέρχονται στη βάση διμερών

συμφωνιών.

Τα μισά από τα κράτη-μέλη (Δανία, Φιλανδία, Γαλλία, Ελλάδα, Ιταλία,

Λουξεμβούργο, Πορτογαλία και Ηνωμένο Βασίλειο) ρυθμίζουν τα ζητήματα

μετανάστευσης με μία νομοθετική πράξη, ενώ οι υπόλοιπες χρησιμοποιούν

τουλάχιστον δύο (π.χ. νομοθέτημα για τους αλλοδαπούς και διαφορετικό

νομοθέτημα για την απασχόλησή τους)158.

Μεγάλη διαφοροποίηση εντοπίζεται όσον αφορά στα λεπτομερή

κριτήρια καταλληλότητας για την χορήγηση αδείας παραμονής και εργασίας,

καθώς και στη διάρκειά τους159. Η κυριότερη προϋπόθεση, που είναι κοινή για

όλα τα κράτη μέλη, είναι η νομιμότητα της εισόδου, ενώ παράλληλα η ύπαρξη

της άδειας εργασίας τίθεται ανεξαιρέτως ως προϋπόθεση για την άσκηση

κάποιου επαγγέλματος, προφανώς με στόχο τον έλεγχο της εργασίας των

μεταναστών.

Ακόμη, κοινές προβλέψεις αποτελούν οι ίσες εργασιακές συνθήκες, η

ίση αμοιβή και η κοινωνική ασφάλιση. Κάποια κράτη-μέλη βασίζονται στην

αρχή ότι οι μετανάστες καλύπτουν συγκεκριμένες θέσεις εργασίας, εφόσον

157 Η μεγαλύτερη αναλογία επιφυλάσσεται για την εξαρτημένη απασχόληση, η δεύτερη σε

αριθμό για τις διμερείς συμφωνίες μεταξύ Ιταλίας και άλλων χωρών, ένα 3% των αδειών εργασίας δίδεται στην ανεξάρτητη απασχόληση, ενώ δάσκαλοι οικιακό προσωπικό, εκπαιδευόμενοι, καλλιτέχνες και άλλες ομάδες δεν περιλαμβάνονται σε αυτό το σύστημα. 158 Οι νόμοι που καθορίζουν το δικαίωμα εισόδου σε κάθε χώρα μέλος της Ευρωπαϊκής

Ένωσης συγκεντρωτικά αναφέρονται στο Παράρτημα XI, Πίνακας 1 159 Για λεπτομερή στοιχεία της διοικητικής πρακτικής σε σχέση με τους τύπους αδειών

διαμονής και εργασίας, τις εξαιρέσεις από τις απαιτήσεις των αδειών εργασίας και την διευκόλυνση που παρέχεται σε σχέση με την πρόσβαση στην αγορά εργασίας βλ. Παράρτημα XI - Πίνακες 2, 3, 4 και 5, αντίστοιχα



μόνο δεν υπάρχει διαθέσιμο εργατικό δυναμικό της εθνικότητας της χώρας

αυτής ή κάποιου άλλου κράτους-μέλους της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Αυστρία,

Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ιρλανδία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία και

Πορτογαλία). Σημαντικό στοιχείο είναι ότι πολλές χώρες εφαρμόζουν

ιδιαίτερα αυστηρούς κανόνες όσον αφορά στη σχέση των δικαιωμάτων αυτών

και της απασχόλησης. Έτσι, για παράδειγμα, στην Ολλανδία ο προσωρινός

μετανάστης που θα απολυθεί με δική του υπαιτιότητα, κινδυνεύει να χάσει

την άδεια διαμονής, ενώ στην Αυστρία μπορεί να απελαθεί υπήκοος τρίτης

χώρας που διαμένει στη χώρα λιγότερο από 8 έτη και είναι άνεργος για ένα

χρόνο αδιάλειπτα.

Όσον αφορά στις άδειες εργασίας, η Αυστρία, Φιλανδία, Γαλλία,

Γερμανία, Λουξεμβούργο, Ολλανδία, Σουηδία και Ηνωμένο Βασίλειο

επιτρέπουν την ανεξάρτητη απασχόληση μέσω της άδειας διαμονής, χωρίς να

απαιτείται επιπλέον ειδική άδεια εργασίας, όπως συμβαίνει στις υπόλοιπες

χώρες. Οι προσωρινές άδειες εργασίας συνδέονται με την άσκηση

συγκεκριμένου επαγγέλματος με συγκεκριμένο εργοδότη, εκτός από το

Βέλγιο, την Φιλανδία, την Πορτογαλία, τη Σουηδία και το Ηνωμένο Βασίλειο,

όπου η αλλαγή εργοδότη επιτρέπεται, μετά τη διέλευση κάποιας χρονικής

περιόδου, όχι όμως και η αλλαγή επαγγέλματος. Στην Αυστρία προβλέπεται το

δικαίωμα για αίτηση αλλαγής επαγγέλματος, μετά ένα χρόνο από την έκδοση

της αρχικής άδειας εργασίας, επιτρέποντας έτσι την αναζήτηση εργασίας σε

όλη τη χώρα.

Διαφορετικά ρυθμίζεται η οικογενειακή επανένωση, για παράδειγμα

όσον αφορά στα όρια ηλικίας, τα μέλη της οικογένειας που καλύπτονται, το

δικαίωμα εργασίας των μελών κ.α. Για παράδειγμα σε μερικές χώρες, όπως το

Βέλγιο, τα μέλη της οικογένειας δικαιούνται να εργαστούν στην οικογενειακή

επιχείρηση από την αρχή της διαμονής τους, αν αυτή είναι η μόνη κερδοφόρα

δραστηριότητά τους. Αντίθετα, η οικογενειακή επανένωση προβλέπεται σε

εξαιρετικές περιπτώσεις, όταν υπάρχει μόνιμη άδεια εργασίας /διαμονής (για

παράδειγμα σε ομάδες εξειδικευμένων επαγγελματιών) και μόνο για τη

σύζυγο και τα παιδιά. Μάλιστα, η σύζυγος δεν έχει επαγγελματικά

δικαιώματα.

Δικαίωμα ψήφου παραχωρούν μόνο η Δανία, Φιλανδία, Ολλανδία και

Σουηδία, για τις δημοτικές εκλογές, αλλά ο απαιτούμενος προηγούμενος



χρόνος διαμονής διαφέρει (δύο, τρία ή πέντε έτη). Στην Ιταλία, μερικοί δήμοι

παρεχώρησαν δικαίωμα ψήφου σε ξένους μετά από δημοψήφισμα, όπως η

Ρώμη (μετά από πέντε έτη παραμονής). Σύντομα τέτοιο δικαίωμα θα

παραχωρήσουν η Ισπανία και το Βέλγιο. Στο Λουξεμβούργο, σε όποιο δήμο οι

ξένοι αντιπροσωπεύουν πάνω από το 20% του πληθυσμού, μπορούν αν

ιδρύσουν συμβουλευτική επιτροπή αλλοδαπών, ώστε να εκπροσωπούνται τα

συμφέροντά τους σε τοπικό επίπεδο.

Τέλος, στις περισσότερες περιπτώσεις τα θεσμικά όργανα που είναι

υπεύθυνα για την εφαρμογή των διαδικασιών εισόδου των μεταναστών είναι

συνήθως τα Υπουργεία Εσωτερικών (όπου λειτουργεί συγκεκριμένο γραφείο

αλλοδαπών) για την έκδοση της άδειας παραμονής και το Υπουργείο

Εργασίας για την έκδοση της άδειας εργασίας. Στην περίπτωση της

Ιρλανδίας, του Λουξεμβούργου και της Ολλανδίας αρμόδια είναι τα

Υπουργεία Δικαιοσύνης, ενώ η Ισπανία έχει θεσπίσει Διακυβερνητική

Επιτροπή.

Πρόσφυγες και Αιτούντες Άσυλο

Η ανάπτυξη συγκεκριμένης πολιτικής για τους πρόσφυγες και τους

αιτούντες άσυλο στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης ήλθε, όπως ήδη έχει

αναφερθεί, ως αποτέλεσμα των συγκεκριμένων διεθνών πολιτικών,

οικονομικών, θρησκευτικών και άλλων εξελίξεων μετά τη δεκαετία του '60,

τόσο στην Μέση Ανατολή και τις διάφορες αφρικανικές χώρες, όσο και στον

ευρωπαϊκό χώρο, ειδικότερα μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου, αλλά και

την κατάρρευση των κομμουνιστικών κρατών της Ανατολικής Ευρώπης.

Οι σύγχρονες πολιτικές που σχετίζονται με την αντιμετώπιση των

προσώπων που ζητούν άσυλο ή την απόδοση του καθεστώτος του πρόσφυγα,

καταρχήν καθορίζονται από διεθνείς συμβάσεις και ιδιαίτερα τη Σύμβαση της

Γενεύης του 1951. Παρόλα αυτά, πολλά ζητήματα, που αφορούν κυρίως τις

διαδικασίες πάνω σε διαφορετικές όψεις του ζητήματος, εμφανίζουν αρκετή

ποικιλομορφία στα διάφορα κράτη-μέλη160. Οι διαφοροποιήσεις αυτές

160 Τα στοιχεία που αναφέρονται παρακάτω, σχετικά με τη συγκριτική παρουσίαση των

διαδικασιών απονομής του καθεστώτος του πρόσφυγα και χορήγησης ασύλου προέρχονται από έρευνα που διεξήχθη για λογαριασμό της Γενικής Διεύθυνσης Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, βλ. "Study on the legal framework and administrative practices in the Member States of the European Communities regarding reception conditions for persons seeking international protection", Final Report - Part A: Comparative Analysis of Reception Conditions for Persons seeking protection in the Member



οφείλονται στην διαφορετική ιστορική διαδρομή και τις παραδόσεις των

κρατών-μελών, οι οποίες αντανακλούνται, όπως είναι φυσικό και στο

σύστημα χορήγησης ασύλου.

Η ιδεολογία και η ιστορία σαφώς καθορίζουν το πώς συμπεριφέρεται

ένα κράτος απέναντι στους αιτούντες διεθνή προστασία, από τη στιγμή που

προσδιορίζει τελικά, το αξιακό και ιδεολογικό περιεχόμενο του θεσμικού

πλαισίου που διαμορφώνει161. Επίσης, η γεωγραφική θέση και η κατάσταση

στα εξωτερικά σύνορα επηρεάζουν άμεσα το κατά πόσο η συγκεκριμένη χώρα

θα είναι ευκολότερα προσβάσιμη για τους αιτούντες προστασία. Γενικότερα,

η κρατική οργάνωση και η διοικητική λειτουργία, παίζουν αποφασιστικό ρόλο

στο είδος της παρεχόμενης κοινωνικής πρόνοιας. Έτσι, οι χώρες της Βόρειας

Ευρώπης, που έχουν μεγαλύτερη παράδοση στα ζητήματα κοινωνικής

προστασίας, εκφράζουν αυτή τη παράδοση και στο σύστημα χορήγησης

ασύλου, η οποία αντανακλάται παράλληλα και στη δέσμη των δικαιωμάτων

που χορηγούνται στους αιτούντες άσυλο.

Οι σημαντικές πιέσεις που δέχονται τις τελευταίες τρεις δεκαετίες τα

ευρωπαϊκά συστήματα χορήγησης ασύλου έχουν οδηγήσει σε, συχνά

αλλεπάλληλες, αναθεωρήσεις τους. Μεταξύ του 1998 και 2000, οι δεκατρείς

από τις δεκαπέντε χώρες συμπλήρωσαν ή αναθεώρησαν εξολοκλήρου το

νομικό τους πλαίσιο162. Οι προσαρμογές αναφέρονται τόσο στις διαδικασίες

χορήγησης163, εισάγοντας συμπληρωματικούς τύπους στο καθεστώς

προστασίας, όσο και στα κοινωνικά δικαιώματα των ατόμων που

υποβάλλονται στις διαδικασίες αυτές. Η Γαλλία, Ιταλία, Δανία, Φιλανδία και

States of the European Union, November 2000, on the behalf of DG for Justice and Home Affairs, carried out by PLS RAMBOLL Management, European Community 2001. Λεπτομερή αποτελέσματα της εν λόγω έρευνας παρατίθενται στο Παράρτημα XII 161 Για παράδειγμα, η Γερμανία, εξαιτίας του ιδιαίτερου ρόλου της στον Β' Παγκόσμιο

Πόλεμο, μεταπολεμικά ανέπτυσσε φιλελεύθερες πολιτικές, ως αντιστάθμισμα για τις πρακτικές του παρελθόντος και εγγύηση για το μέλλον. 162 Όμως και μια δέκατη τέταρτη χώρα, η Σουηδία βρίσκεται στη φάση προτάσεων για

αλλαγές στον νόμο περί αλλοδαπών, οι οποίες συζητούνται στη Βουλή και αναμένεται να εφαρμοστούν σύντομα, άρα μόνο η Ιταλία δεν έχει προχωρήσει σε μεγάλες προσαρμογές του νομικού της πλαισίου. 163 Οι χώρες που τροποποίησαν ή αναθεώρησαν τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου από το

1998 είναι το Λουξεμβούργο, η Δανία, η Ολλανδία, η Φιλανδία, η Ιρλανδία, η Πορτογαλία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Σημειώνεται ότι και στην Ελλάδα, το έτος 2001 (μετά την ολοκλήρωση της παρούσας έρευνας), πραγματοποιήθηκε αναθεώρηση του νομοθετικού πλαισίου περί αλλοδαπών, με τον νέο νόμο 2910/2001, στον οποίο περιλαμβάνονται και οι προβλέψεις για τους αιτούντες άσυλο.



Λουξεμβούργο υιοθέτησαν αλλαγές στα είδη του καθεστώτος που

αναγνωρίζουν, ενώ όσον αφορά στα κοινωνικά δικαιώματα κατά την φάση

προ της χορήγησης ασύλου, αυτά αναθεωρήθηκαν κατά κύριο λόγο στο

Ηνωμένο Βασίλειο, την Ελλάδα, τη Δανία, τη Γερμανία, την Ολλανδία και σε

μικρότερο βαθμό την Φιλανδία. Η κυρίαρχη τάση στις αναθεωρήσεις αυτές

είναι ο περιορισμός των δικαιωμάτων, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την

Γερμανία, η οποία περιόρισε τις κοινωνικές παροχές τρεις φορές από το 1993.

Συγκεκριμένα, διαφοροποιήσεις εμφανίζονται στις διαδικασίες που

λαμβάνουν χώρα κατά την άφιξη των προσώπων που ζητούν προστασία. Έτσι,

σε πολλά κράτη-μέλη, εάν η αναγνώριση του καθεστώτος ζητηθεί στα

εξωτερικά σύνορα, τότε υπάρχει η τάση περισσότερων συνοριακών ελέγχων

και μεγαλύτερης χρήσης των διαδικασιών επίσπευσης, οι οποίες πρέπει να

ολοκληρωθούν για να εισέλθει το άτομο στο έδαφος της χώρας164. Μέχρι να

γίνει αυτό τα άτομα τίθενται σε περιορισμό ή κρατούνται σε χώρους

αναμονής. Στη Δανία και τη Σουηδία οδηγούνται απευθείας σε ειδικά κέντρα

υποδοχής. Σε κάποια κράτη, αν το άτομο ήδη βρίσκεται στο εσωτερικό της

χώρας, θα πρέπει με ίδια πρωτοβουλία να παρουσιαστεί ως αιτών άσυλο,

μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό περιθώριο165. Στις περισσότερες χώρες οι

αιτούντες οδηγούνται απευθείας σε κέντρα υποδοχής166, όπου τους παρέχεται

πληροφόρηση για τη διαδικασία, επίσης, τροφή και ιατρική περίθαλψη.

Γενικά, η διανομή τους γίνεται ανάλογα με την ικανότητα στέγασης που

διαθέτει η κάθε χώρα167.

Οι διαδικασίες επίσπευσης168 εφαρμόζονται από όλα σχεδόν τα κράτη-

μέλη169, αν και εμφανίζουν και αυτές διαφοροποιήσεις. Έτσι, στη Δανία και τη

164 Αυτή η διαδικασία εφαρμόζεται στο Ηνωμένο Βασίλειο, τη Πορτογαλία, την Ολλανδία

και την Γερμανία. 165 Το περιθώριο αυτό στο Βέλγιο, για παράδειγμα είναι 8 εργάσιμες ημέρες από την άφιξη,

ενώ το Ηνωμένο Βασίλειο, εμφανίζοντας περισσότερο αυστηρό πλαίσιο, ορίζει τις 48 ώρες, ειδάλλως χάνεται το δικαίωμα αίτησης για χορήγηση της προβλεπόμενης κρατική βοήθειας. 166 Η Ιρλανδία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, το Βέλγιο και το Λουξεμβούργο,

στοχεύουν στο να διασκορπίζουν εξαρχής τους αιτούντες άσυλο στη χώρα. 167 Για τις αντίστοιχες εγκαταστάσεις των Κέντρων Υποδοχής και Στέγασης, που υπάρχουν σε

κάθε κράτος-μέλος βλ. Παράρτημα ΧΙΙ Πίνακας 3, 4, αντίστοιχα 168 Τέτοιες διαδικασίες εφαρμόζονται σε εξαιρετικές περιπτώσεις, για παράδειγμα σε

προδήλως αβάσιμες αιτήσεις, σε περιπτώσεις που η τρίτη χώρα ή η χώρα προέλευσης κρίνονται ασφαλής, περιπτώσεις που καλύπτονται από την Σύμβαση του Δουβλίνου και όταν το πρόσωπο που ζητά άσυλο θεωρείται ότι είναι απειλή για τη δημόσια τάξη. Οι διαφορές που εισάγουν σε σχέση με τις συνήθεις διαδικασίες αφορούν κυρίως τη μείωση των χρονικών



Φιλανδία δεν υπάρχει δικαίωμα προσφυγής κατά την εφαρμογή αυτών των

διαδικασιών (αν και προβλέπονται άλλα μέτρα για τη προστασία των

δικαιωμάτων του αιτούντος άσυλο). Στην Γερμανία, τη Γαλλία, την Ολλανδία

και τη Σουηδία το δικαίωμα προσφυγής ισχύει, χωρίς όμως δικαίωμα

αναστολής, δηλαδή το άτομο που προσφεύγει είναι υποχρεωμένο να

εγκαταλείψει τη χώρα κατά τη διάρκεια εξέτασης της προσφυγής. Στα

περισσότερα κράτη οι διαδικασίες επίσπευσης σημαίνουν και μειωμένα

κοινωνικά δικαιώματα170.

Βασικό αίτημα της τροποποίησης των συστημάτων χορήγησης ασύλου,

που εκφράζεται από όλα τα κράτη-μέλη, είναι η απλοποίηση των διαδικασιών,

στο όνομα της διαφάνειας, της δικαιοσύνης, της αποδοτικότητας, καθώς και

του ανθρωπισμού και της νομιμότητας. Οι περίπλοκες και χρονοβόρες

διαδικασίες, σε συνδυασμό με τις αυξημένες πιέσεις που δέχονται τα κράτη-

μέλη, οδηγούν στην καταστρατήγηση των παραπάνω αρχών, αλλά και στον

κίνδυνο κατάρρευσης του όλου συστήματος171. Στόχος της απλούστευσης και

του εκσυγχρονισμού που επιχειρείται, σε αρκετά κράτη-μέλη, είναι το

σύστημα προσφυγής172. Τέλος, το Βέλγιο προωθεί την απλούστευση των

θεσμικών πλαισίων που εμπλέκονται με τις διαδικασίες χορήγησης ασύλου.

Θα πρέπει επίσης, να σημειωθεί ότι πολλά κράτη-μέλη εισήγαγαν

νομική βάση για την λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων στους αιτούντες

ορίων για την προώθηση του αιτήματος και την άσκηση προσφυγής (π.χ. Ελλάδα ή Ιρλανδία), καθώς και τη μειωμένη πρόσβαση στο δικαίωμα προσφυγής. Βάση πάνω στην οποία στηρίζεται η εφαρμογή αυτών των διαδικασιών είναι η μείωση των αυξανόμενων πιέσεων στα συστήματα χορήγησης ασύλου, η μείωση του χρόνου της όλης διαδικασίας, η μείωση του περιθωρίου καταστρατήγησης του συστήματος, υπό την έννοια ότι οι μη βάσιμες περιπτώσεις φορτίζουν το σύστημα και εμποδίζουν την σωστή λειτουργία του στους "γνήσιους πρόσφυγες". 169 Μόνο το Λουξεμβούργο και η Ιταλία εφαρμόζουν τη συνήθη διαδικασία για όλες τις

περιπτώσεις. 170 Για παράδειγμα οι αιτούντες που εντάσσονται σε αυτές τις διαδικασίες διαμένουν σε

καταλύματα με ελάχιστο προσωπικό χώρο, ενώ τους παρέχονται μόνο τα είδη πρώτης ανάγκης. Γενικά, υπάρχει μεγαλύτερος περιορισμός κατά την εφαρμογή αυτών των διαδικασιών. Για παράδειγμα στην Ολλανδία αφενός δεν παρέχεται πληροφόρηση για τη χώρα και περαιτέρω εκπαίδευση και αφετέρου δεν χορηγείται ιατρική περίθαλψη. 171 Εκφράζοντας τέτοιους φόβους, χώρες όπως η Γαλλία, η Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο,

σημειώνουν ότι τα συστήματά τους σχεδιάστηκαν για μικρότερο αριθμό αιτήσεων. Μάλιστα, το Ηνωμένο Βασίλειο εκφράζει τη θέση ότι μην αποφορτίζοντας το σύστημα, ώστε να λειτουργεί άμεσα και αποτελεσματικά, δίδεται επιπλέον κίνητρο στην παράνομη είσοδο των προσφύγων στη χώρα.



άσυλο, αλλά και το γεγονός ότι σε όλες τις χώρες παρέχεται κάποιας μορφής

νομική προστασία173.

Σημαντικός είναι ο ρόλος των μη-κυβερνητικών οργανώσεων σε όλες

τις φάσεις της διαδικασίας, ένας ρόλος όμως, που έχει διαφορετικό ειδικό

βάρος και διαφορετική έκταση, ανάλογα με τον γενικότερο χώρο που

καταλαμβάνουν αυτές, στις παραδοσιακές δομές της κάθε χώρας174. Συνήθως

εμπλέκονται στην υποδοχή και στέγαση, τη σίτιση και τον ρουχισμό των

αιτούντων άσυλο. Χώρες όπως το Λουξεμβούργο, η Ιταλία και η Ελλάδα

περιορίζουν την έκταση των ρόλων που ανατίθενται στις μη-κυβερνητικές

οργανώσεις, ενώ αντίθετα στην Ιρλανδία ασκείται πολιτική πίεση για τη

θεσμοθέτηση των ρόλων αυτών.

Ακόμη, αναφορικά με την απέλαση των αιτούντων, σε όλες τις

εξεταζόμενες χώρες, υπάρχουν εκτεταμένοι κανόνες. Στην πράξη φαίνεται ότι

στις περισσότερες από αυτές, υπάρχει σχετική ανοχή στη διαμονή τελικά,

όσων η αίτηση απορρίφθηκε, χωρίς όμως να απολαμβάνουν κοινωνικά

δικαιώματα (π.χ. Ισπανία, Γαλλία, Βέλγιο). Η αδυναμία εφαρμογής της

απόφασης απέλασης δικαιολογείται από το γεγονός της έλλειψης

συντονισμού των διαφορετικών οργάνων που εμπλέκονται στην όλη

διαδικασία, αλλά και από την συχνή εξαφάνιση των προσώπων των οποίων η

αίτηση έχει απορριφθεί.

Εξέλιξη υπάρχει όσον αφορά στην αυξανόμενη εισαγωγή νέων μορφών

ειδικών καθεστώτων στους αιτούντες άσυλο, όπως το καθεστώς επικουρικής ή

/και προσωρινής προστασίας. Στην πρώτη περίπτωση καλύπτονται υποθέσεις

172 Για παράδειγμα η Φιλανδία και η Ολλανδία συγχώνευσαν την αίτηση και απόφαση

προσφυγής με εκείνη της απαγόρευσης εισόδου, ενώ στο Ηνωμένο Βασίλειο ισχύει πλέον, μόνο μια περίπτωση που ενέχει δικαίωμα προσφυγής. 173 Στη Δανία και Ισπανία η νομική προστασία παρέχεται σε όλα τα στάδια της διαδικασίας,

ενώ στην Γαλλία και Σουηδία, για παράδειγμα, αποκλείεται η περίπτωση που εφαρμόζονται οι διαδικασίες επίσπευσης. Μερικές χώρες, όπως η Ελλάδα, η Δανία και η Ιρλανδία έχουν λάβει μέτρα ενδυνάμωσης του δικαιώματος νομικής προστασίας, αν και γενικά, σε όλα τα κράτη-μέλη θεωρείται ο τομέας εκείνος στη διαδικασία χορήγησης ασύλου που έχει λάβει την λιγότερη βελτίωση. 174 Σε αρκετές χώρες, υπάρχει παράδοση που επιτρέπει την άμεση εμπλοκή των μη-

κυβερνητικών οργανώσεων σε κάθε περίπτωση που εμφανίζεται μια νέα κατάσταση στη χώρα, ώστε να αναλάβουν την διευθέτησή της, από τη στιγμή που διαθέτουν την απαραίτητη εξειδίκευση σε κάποιο ζήτημα. Μόλις οργανωθούν οι νέες δομές, την κατάσταση αναλαμβάνει το κράτος. Τέτοια περίπτωση αποτελεί η Σουηδία, όπου μόλις πρόσφατα το κράτος ανέλαβε την διαχείριση των κέντρων ασύλου, η οποία διεξαγόταν έως τότε από τον Ερυθρό Σταυρό.



που κρίνεται ότι θα πρέπει να ληφθούν ad hoc κάποια συγκεκριμένα μέτρα

προστασίας, ενώ στη δεύτερη παρέχεται προσωρινή προστασία, έως ότου

αρθούν οι περιστάσεις που προκάλεσαν την αρχική μετακίνηση των

αιτούντων, εάν διαπιστωθεί ότι αυτές έχουν παροδικό χαρακτήρα.

Τέλος, εξαιτίας της σύγχρονης, εξαιρετικά πιεστικής αύξησης των

αιτήσεων χορήγησης ασύλου175, τα κράτη-μέλη συμπληρώνουν τα υφιστάμενα

καθεστώτα με αρχές και κανόνες, που σαν κύριο στόχο έχουν να

απoσυμφορίσουν το σύστημα. Τέτοιες είναι ο κατάλογος των ασφαλών χωρών

- ταξιδευτές από τις οποίες, σε καμία περίπτωση, δεν μπορούν να καταθέσουν

αίτηση - ή ο κατάλογος των ασφαλών τρίτων χωρών, όπου καταγράφονται οι

χώρες στις οποίες θα μπορούσε να έχει γίνει αίτηση από τον κάθε αιτούντα,

κατά τη διάρκεια του ταξιδιού του176.

Τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης εμφανίζουν μεγάλο βαθμό

διαφοροποίησης όσον αφορά στις λεπτομέρειες που ρυθμίζουν την εισαγωγή

αλλοδαπών, μεταναστών ή προσφύγων, που κυρίως οφείλονται στη

διαφορετική διοικητική κουλτούρα και οργάνωση, καθώς και - τουλάχιστον

αναφορικά σε ζητήματα που άπτονται της αγοράς εργασίας και των

δικαιωμάτων των αλλοδαπών - στη διαφορετική αντίληψη που έχει η πολιτεία

για την θέση των μεταναστών και προσφύγων στις οικονομικές και κοινωνικές

δομές.

Αυτό που θα μπορούσε να συναχθεί ως συμπέρασμα είναι ότι οι νέες

χώρες υποδοχής, κατά βάση διέπονται από περισσότερο περίπλοκα

συστήματα, που προσπαθούν να ενσωματώσουν διεθνώς αναγνωρισμένα

δικαιώματα και υποχρεώσεις, αλλά βασικά να διαμορφώσουν ένα νομικό και

θεσμικό πλαίσιο περιοριστικό και ελεγκτικό της μετανάστευσης. Αυτό

προφανώς πηγάζει από την έλλειψη προηγούμενης εμπειρίας στην υποδοχή

μεγάλου αριθμού αλλοδαπών. Από την άλλη μεριά οι χώρες που παραδοσιακά

αντιμετώπισαν μεγάλη συγκέντρωση μεταναστών στο εσωτερικό τους,

εφαρμόζουν πιο εύληπτες πολιτικές και ανάλογα με το αν η γενικότερη

175 Το έτος 2000, ο κύριος αποδέκτης αιτήσεων χορήγησης ασύλου ήταν το Ηνωμένο Βασίλειο,

βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 79



μεταναστευτική πολιτική που ασκείται βασίζεται στον έλεγχο ή την

ενσωμάτωση (έστω μερική), αντίστοιχα είναι τα μέσα και οι διαδικασίες που

διαθέτει. Πάντως, γενικά η τάση που επικρατεί στις εξεταζόμενες χώρες είναι

η άσκηση πιο αυστηρών πολιτικών, με μέσα πιο εντατικού ελέγχου για την

συγκράτηση των εισροών τόσο μεταναστών, όσο και αιτούντων άσυλο και με

την εισαγωγή όλο και περισσότερων θεσμικών περιορισμών και εξαιρέσεων177.

((iiii)) ΟΟιικκοοννοομμιικκήή ΔΔιιάάσστταασσηη -- ΒΒαασσιικκέέςς ΠΠααρράάμμεεττρροοιι

Συστατικό στοιχείο και βασικό κίνητρο που παραδοσιακά ενεργοποιεί

τη μετανάστευση σαν φαινόμενο είναι η οικονομία, αλλά μπορεί να ισχυρισθεί

κανείς και το αντίστροφο. Η οικονομική διάσταση εντοπίζεται καταρχήν, στην

βασική αιτιολογία που παρακινεί κάποιον να μετακινηθεί και μάλιστα πέραν

των συνόρων της χώρας του. Εντοπίζεται ακόμη, ως συνέπεια για τις

κοινωνίες υποδοχής και προέλευσης, αλλά και ως συντελεστής διαμόρφωσης

της νέας διεθνοποιημένης κατάστασης. Από την άλλη μεριά, η μετανάστευση

προκαλεί οικονομικά αποτελέσματα ή φαινόμενα, όπως για παράδειγμα το ότι

μπορεί να αποτελέσει βαρόμετρο ελέγχου της πληθυσμιακής αύξησης ή της

ανεργίας, αλλά και να δημιουργήσει νέες μορφές άσκησης οικονομικής

δραστηριότητας, με χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτό του παράνομου

δικτύου διακίνησης προσώπων, το οποίο έχει λάβει σημαντικές διαστάσεις

σήμερα.

Είναι άρα εμφανές ότι το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι

συνυφασμένο με την ατομική, εθνική, περιφερειακή ή και παγκόσμια

οικονομία. Μάλιστα, η σχέση των δύο εξελίσσεται σε πολλά επίπεδα και με

έντονες αλληλοεπιδράσεις, αφού δεν υπάρχουν στεγανά. Η μετακίνηση

προσώπων ή πληθυσμών έχει ως πηγή και ως συνέπεια οικονομικά

φαινόμενα, τόσο στο άτομο και τα έθνη που εμπλέκονται, όσο και αναλογικά,

στη διεθνή οικονομική τάξη, αφού επηρεάζει ταυτόχρονα πολλά δεδομένα.

176 Βλ. "International migration and the European Union, Trends and Consequences", Philip

Muus, European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001 177 Για παράδειγμα η Γερμανία, η οποία είχε τον πιο γενναιόδωρο σχετικό βασικό νόμο,

συμπλήρωσε το αντίστοιχο άρθρο για το δικαίωμα αίτησης για τη χορήγηση πολιτικού ασύλου με μια σειρά εξαιρέσεις και περιορισμούς - άρθρο 16(2). Βλ. "International migration and the European Union, Trends and Consequences", Philip Muus, European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001



Για να στηριχθεί αυτό το επιχείρημα θα πρέπει να αντιμετωπιστεί,

καταρχήν, ο μετανάστης ως οικονομικός συντελεστής, δηλαδή ως εργασία

που μετακινούμενη αλλάζει τον χάρτη της απασχόλησης. Στην παραδοσιακή

οικονομική μετανάστευση τα ατομικά κίνητρα αφορούν στην βελτίωση της

οικονομικής θέσης, ενώ σε επίπεδο εθνικού κράτους τα κίνητρα σχετίζονται

με την ενδυνάμωση του εργατικού δυναμικού, με απώτερο στόχο την

οικονομική ανάπτυξη της χώρας υποδοχής ή την αποφόρτιση της αγοράς

εργασίας στη χώρα προέλευσης (η οποία μάλιστα, μπορεί να 'επανεισάγει' τον

μετανάστη ως βελτιωμένο οικονομικό συντελεστή και να ωφεληθεί

μακροπρόθεσμα από την προστιθέμενη αξία της αποκτημένης τεχνογνωσίας

και εξειδίκευσης). Από την άλλη μεριά, η αποτυχία ελέγχου των

μεταναστευτικών ροών, μπορεί να οδηγήσει αφενός στην περαιτέρω

χειροτέρευση της θέση του ατόμου και αφετέρου στη δημιουργία σημαντικών

προβλημάτων συσσώρευσης εργατικής δύναμης στη χώρα υποδοχής - με

ορατό τον κίνδυνο διαμόρφωσης μη ελέγξιμης ανεργίας - ή αντίστοιχα

φαινόμενα σπανιότητας στην αγορά εργασίας της χώρας προέλευσης, που

απειλούν να εγκλωβίζουν την οικονομία σε στασιμότητα ή και πορεία ύφεσης.

Τοποθετώντας τη συζήτηση στον ευρωπαϊκό χώρο η σύγχρονη ένταση

των μεταναστευτικών πιέσεων - με ιδιαίτερη έμφαση στα κύματα προσφύγων

και αιτούντων άσυλο - συνολικά προκάλεσε αύξηση του αλλοδαπού εργατικού

δυναμικού σε όλα τα κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μειώνοντας έτσι,

την ανεργία178.

Η σύνδεση της ανεργίας με το ύψος του μεταναστευτικού πληθυσμού179

μιας χώρας επιβεβαιώνεται από τα εμπειρικά δεδομένα, αφού χώρες όπως η

Φιλανδία, η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες εμφανίζουν σχετικά υψηλά

ποσοστά ανεργίας, έχουν μικρό ποσοστό ξένων εργατών στο έδαφός τους και

αντίστροφα χώρες - όπως το Λουξεμβούργο και η Σουηδία - στις οποίες ο

ξένος πληθυσμός αντιπροσωπεύει ένα σχετικά υψηλό ποσοστό επί του

συνόλου, τα ποσοστά ανεργίας είναι μειωμένα180. Η εξήγηση αυτού προκύπτει

αφενός από το γεγονός ότι οι εισερχόμενοι μετανάστες είναι επιπλέον και νέοι

178 βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 53 179 Για το ποσοστό συμμετοχής στο εργατικό δυναμικό και το ποσοστό ανεργίας των γηγενών

και των αλλοδαπών, όπως κατανέμεται ανά φύλο, στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης βλ. Παράρτημα XIII 180 βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 62



καταναλωτές, γεγονός που αυξάνει τη ζήτηση και άρα δίνει ώθηση στην

οικονομία, με ένα εκ των αποτελεσμάτων τη δημιουργία νέων θέσεων

εργασίας. Αφετέρου, προκύπτει από τη διαπίστωση πολλών ερευνών ότι η

μεταναστευτική εργασία είναι, περισσότερο συμπληρωματική και όχι προς

υποκατάσταση της εγχώριας, προκαλώντας έτσι προβλήματα ανεργίας σε

κάποιους μόνο τομείς, κυρίως στην ανειδίκευτη εργασία181.

Επιπλέον σημαντικό στοιχείο είναι ότι οι ξένοι αντιμετωπίζουν κυρίως,

μακροπρόθεσμη ανεργία182, ενώ διαφορετικές εθνικότητες αντιμετωπίζουν

διαφορετικό ποσοστό ανεργίας, ανάλογα με την χώρα στην οποία έχουν

μεταναστεύσει. Στις "νέες χώρες υποδοχής" οι αλλοδαποί εμφανίζουν

μικρότερη μακροπρόθεσμη ανεργία από αυτή των γηγενών, προφανώς επειδή

σε αυτές τις χώρες το μεταναστευτικό φαινόμενο είναι σχετικά πρόσφατο και

επιπλέον, το νεοεισερχόμενο εργατικό δυναμικό απασχολείται σε τομείς της

αγοράς εργασίας με μικρό ποσοστό ανεργίας, ενδεχομένως μάλιστα, με

μειωμένη προσφορά εκ μέρους του εγχώριου εργατικού δυναμικού.

Το γεγονός της μείωσης των αναγκών σε βιομηχανικούς εργάτες, στις

Δυτικοευρωπαϊκές χώρες - δεδομένου ότι η σύγχρονη τάση θέλει την

βιομηχανική εργασία να δίνει τη θέση της στην εργασία τεχνολογικής

εξειδίκευσης - αναδεικνύει ένα νέο ζήτημα, το οποίο καλούνται να

αντιμετωπίσουν άμεσα οι χώρες αυτές: την αντικατάσταση των

"φιλοξενούμενων βιομηχανικών εργατών" των προηγούμενων δεκαετιών από

τους εργάτες με εξειδίκευση στις νέες τεχνολογίες183. Η σύγχρονη τάση θέλει

την εγκατάλειψη της "…μηδενικής μετανάστευσης και την επιστροφή στη

λογική μετανάστευση…"184, σε μια διαχειριστική αντιμετώπιση δηλαδή, των

πληθυσμών των ξένων εργατών. Βασική συνέπεια της εξέλιξης αυτής είναι η

ανεργία στην ανειδίκευτη εργασία, πρόβλημα που ήδη αντιμετωπίζει η

Γερμανία, η οποία προωθεί πολιτικές εισροής μεταναστών που να διαθέτουν

181 βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 63. 182 Για παράδειγμα, στο Βέλγιο περίπου το 65% των ξένων ανέργων βρίσκονται εκτός αγοράς

εργασίας για περισσότερο από ένα χρόνο (σε αντίθεση με το 45% των γηγενών). Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 61 183 Η Γερμανία ήδη έχει γνωστοποιήσει την επιθυμία της να 'καλέσει' 20.000 ξένους εργάτες

στον τομέα της πληροφορικής, ενώ την ίδια πρόθεση έχει και η Γαλλία, βλ. Χ. Ναξάκης: "Το Οικονομικό Θαύμα Οφείλεται (και) στους Μετανάστες", στο "Μετανάστες και Μετανάστευση" (2002), σ. 183



τα χαρακτηριστικά που καλύπτουν τις νέες αυτές ανάγκες, όμως έχει

δυσκολία στην κάλυψη της επιγενόμενης ανεργίας στην ανειδίκευτη

εργασία185.

Κρίσιμο ζήτημα που αφορά τη σχέση οικονομικών παραμέτρων και της

μετανάστευσης και που ερευνάται διεξοδικά σήμερα, είναι το ερώτημα αν

υπάρχει χάσμα μεταξύ των χρηματικών απολαβών των μεταναστών σε σχέση

με αυτών των γηγενών. Τα εμπειρικά δεδομένα αποκαλύπτουν ότι η σχέση

αυτή υπάρχει και διακυμαίνεται μεταξύ το 9% και του 23%, ενώ

επισημαίνεται επίσης, ότι η διαδικασία εξομοίωσης των απολαβών είναι

μάλλον ανύπαρκτη ή έστω πραγματοποιείται με πολύ αργούς ρυθμούς186.

Μάλιστα, εντοπίζεται επιπλέον σχέση μεταξύ της καταγωγής των μεταναστών

και της σύγκλισης των εισοδημάτων με τους αυτόχθονες εργαζόμενους, η

οποία εμφανίζει τα εισοδήματα κάποιων εθνοτικών ομάδων να αποκλίνουν

περισσότερο από αυτά άλλων, μέσα στην ίδια κοινωνία υποδοχής187. Ο

γενικότερος κανόνας της οικονομικής θεωρίας για τη μετανάστευση θέλει τις

διάφορες μεταναστευτικές ομάδες να διαφέρουν όσον αφορά στην

ευαισθησία τους στους οικονομικούς δείκτες. Μάλιστα μπορεί να εξαχθεί το

συμπέρασμα ότι όσο πιο χαμηλό είναι το επίπεδο της οικονομικής ανάπτυξης

στην χώρα προέλευσης, τόσο περισσότερο ευάλωτος στις οικονομικές

συνθήκες της χώρα υποδοχής είναι ο μετανάστης188.

184 Βλ. Χ. Ναξάκης: "Το Οικονομικό Θαύμα Οφείλεται (και) στους Μετανάστες", στο

"Μετανάστες και Μετανάστευση" (2002), σ. 183 185 "Research on Immigration and Integration in the Metropolis: Ethnic German Migration

after 1989 - Balance and Perspectives", by Klaus F. Zimmermann, Vancouver Centre of Excellence, July 1999, σ. 13. 186 Η αναφορά γίνεται στις έρευνες των Dustmann: 1993, Schmidt: 1992, Pischke: 1992, Licht

& Steiner: 1994, στο Βλ. "Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives' Sentiments Towards Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", by Th. K. Bauer, M. Lofstrom, K. F. Zimmermann, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001, σ. 14 187 Στη Γερμανία για παράδειγμα, έρευνες (Bauer & Zimmermann: 1997, Dunn et al.: 1997,

Schmidt: 1997 κ.α.) έχουν δείξει ότι οι Ισπανοί εργάτες κερδίζουν 6% λιγότερα χρήματα από τις αντίστοιχες ομάδες Ελλήνων, Ιταλών και Τούρκων εργατών, ενώ οι μετανάστες από τη Γιουγκοσλαβία κερδίζουν 5% περισσότερο από αυτές τις ομάδες, βλ. Βλ. "Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives' Sentiments Towards Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", by Th. K. Bauer, M. Lofstrom, K. F. Zimmermann, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001, σ. 15 188 Βλ. "Analysis and Forecasting of International Migration by Major Groups (Part II),

Eurostat, 3/1999/E/no9, Theme 3: Population and Social Conditions, European Commission, 1999, σ. 45



Τέλος, σημαντικές επιπτώσεις για την οικονομία, σε όλα τα επίπεδα,

έχει η παράνομη μετανάστευση189, η οποία έχει έντονα αυξητικές τάσεις σε

όλη την Ευρώπη, μετατρέποντας κάποιες χώρες σε χώρες διέλευσης και

κάποιες άλλες, σε χώρες προορισμού190. Γενικότερα το σύγχρονο φαινόμενο

της διακίνησης /εμπορίας προσώπων, στην οικονομική του διάσταση, ορίζεται

ως επιχειρηματική δραστηριότητα που αποσκοπεί στην κερδοφορία και που

τελικά λειτουργεί ως οργανωμένο διαμεσολαβητικό σύστημα που διευκολύνει

την μετακίνηση μεταξύ των χωρών προέλευσης και προορισμού191. Η μη

ελεγχόμενη εισροή μεταναστών που προκύπτει από την παράνομη

μετανάστευση αποτελεί άμεσο και ουσιώδη κίνδυνο για την ασφάλεια τόσο

των ατόμων όσο και των εμπλεκόμενων χωρών192.

((iiiiii)) ΚΚοοιιννωωννιικκήή δδιιάάσστταασσηη -- ΒΒαασσιικκέέςς ΠΠααρράάμμεεττρροοιι

Η μετανάστευση είναι, όπως ήδη έχει τονισθεί, ένα πολυδιάστατο

φαινόμενο, με σαφείς επιδράσεις σε όλες τις όψεις της ανθρώπινης

δραστηριότητας. Η ανεκτικότητα της κοινωνίας υποδοχής στον

μεταναστευτικό πληθυσμό είναι ένα καίριο ερώτημα, ιδίως όσον αφορά στην

ασκούμενη πολιτική, υπό την έννοια ότι θα πρέπει να διευκρινισθεί η

κατεύθυνση της αιτιότητας στη σχέση αυτή: η ανοχή του μετανάστη οδηγεί σε

πιο ανοικτές πολιτικές ή μια ανοικτή πολιτική οδηγεί τελικά σε ανοχή του

μετανάστη193;

Στο κοινωνικό πεδίο βασικό ζήτημα που απασχολεί σήμερα τα κράτη

που υποδέχονται μετανάστες είναι αυτό της ενσωμάτωσης ή του αποκλεισμού

189 Η παράνομη αγορά που δημιουργείται, σε ατομικό επίπεδο οδηγεί σε οικονομική

εξαθλίωση, αφού το κόστος μεταφοράς είναι υψηλό, ιδιαίτερα εφόσον οι μετανάστες, κατά κύριο λόγο, προέρχονται από τα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα των χωρών από τις οποίες προέρχονται, ενώ οι επιπτώσεις από την μαζική εισροή παράνομων μεταναστών σε μια χώρα οδηγεί στην διόγκωση μιας παράλληλης αγοράς εργασίας, που δεν καταγράφεται και άρα δεν ελέγχεται. 190 Οι χώρες της Ανατολικής και Νότιας Ευρώπης χαρακτηρίζονται, ως επί τω πλείστον, ως

χώρες διέλευσης και οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης ως χώρες τελικού προορισμού. 191 Βλ. "Migrant Trafficking and Human Smuggling in Europe: A Review of Evidence",

Chapter Three: "Theoretical Developments: Trafficking as an Economic Activity", IOM, http://www.iom.int/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf 192 Βλ. "Combating Migrant Trafficking Through Legislation", in Trafficking in Migrants

Quarterly Bulletin, International Organization of Migration, issue Νο 12, September 1996 193 Βλ. "Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives' Sentiments Towards

Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", by Th. K. Bauer, M. Lofstrom, K. F. Zimmermann, The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001, σ. 3

http://www.iom.int/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf



τους. Η διαχρονική και συνεχής παρουσία τους, ειδικά στις ευρωπαϊκές

κοινωνίες υποδοχής, φέρνει στην επιφάνεια ζητήματα που έχουν να κάνουν

αφενός με την ένταξή τους σε αυτή και την ομαλή διαβίωσή τους και

αφετέρου με την ενσωμάτωσή τους στην αγορά εργασίας, έτσι ώστε να

αποφεύγονται συγκρούσεις και ανακατατάξεις που πιθανών να προκαλέσουν

εντάσεις στην ομαλή λειτουργία της κοινωνίας.

Τα ευρωπαϊκά κράτη λοιπόν, έχουν ξεκινήσει τη συζήτηση για την

εξεύρεση μιας γνήσιας πολιτικής ενσωμάτωσης, αντιμετωπίζοντας ως

πρωταρχικό πρόβλημα το πώς θα πρέπει να καθορίζονται οι ομάδες εκείνες

στις οποίες θα απευθύνεται αυτή η πολιτική, δεδομένου ότι απαραίτητη, αλλά

και δυνατή κρίνεται η ενσωμάτωση μόνον όσων εμφανίζουν μια μονιμότητα

στην παραμονή τους ή ανήκουν σε κάποιες συγκεκριμένες ομάδες


Συγκεκριμένα μέτρα που λαμβάνονται σε διάφορα κράτη-μέλη της

Ευρωπαϊκής Ένωσης αφορούν την εξεύρεση τρόπων ώστε οι διάφορες ομάδες

μεταναστών να γίνονται αποδεκτοί στην τοπική κοινωνία, χωρίς να

δημιουργούνται εντάσεις, να καταπατούνται τα δικαιώματά τους ή να θίγεται

η προσωπικότητά τους εν γένει, αλλά παράλληλα στοχεύουν στο να

ενισχύσουν το αίσθημα ασφάλειας των γηγενών, ώστε αυτοί να μην νιώθουν

ότι απειλούνται από την εισροή ξένου πληθυσμού και άρα να μην

δημιουργούνται κοινωνικές οξύνσεις και εντάσεις195.

194 Το 1999 στη Ολλανδία προτάθηκε ο όρος "allochtonous", που ορίζεται ως εκείνος ο

μετανάστης του οποίου τουλάχιστον ένας γονέας έχει γεννηθεί στο εξωτερικό, ενώ προωθείται και η διάκριση μεταξύ της πρώτης και δεύτερης γενιάς των "allochtonous", όπου στην πρώτη γενιά ανήκει όποιος έχει γεννηθεί στο εξωτερικό από έναν τουλάχιστον γονέα που έχει επίσης, γεννηθεί στο εξωτερικό και στη δεύτερη ανήκει όποιος έχει γεννηθεί στην Ολλανδία και ένας τουλάχιστον γονέας του στο εξωτερικό. Στη Γαλλία πραγματοποιήθηκαν σειρά διακρίσεων στους χρησιμοποιούμενους όρους, μετά την απογραφή του 1999, με πρωταρχική εκείνη που διαχωρίζει τους εκ γενετής Γάλλους και εκείνους που είναι Γάλλοι από εθνικότητα. Ακόμη, ορίσθηκε το περιεχόμενο του ξένου πληθυσμού, δηλαδή εκείνου που δήλωσε άλλη υπηκοότητα από την γαλλική στην τελευταία απογραφή και του μεταναστευτικού πληθυσμού, δηλαδή εκείνου που γεννήθηκε στο εξωτερικό, δήλωσε άλλη από τη γαλλική υπηκοότητα ή δήλωσε Γαλλικής υπηκοότητας από κτήση. Στη Νορβηγία, ως μετανάστες ορίζονται όσοι γεννήθηκαν στο εξωτερικό και δεν έχουν Νορβηγούς προγόνους ή που γεννήθηκαν στην Νορβηγία από γονείς γεννημένους στο εξωτερικό. Στην Δανία, οι μετανάστες ορίζονται ως άτομα που γεννήθηκαν στον εξωτερικό από δύο γονείς γεννημένους στο εξωτερικό ή που είναι ξένοι πολίτες. Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 82 195 Έτσι, στη Γαλλία, το 2000, θεσπίστηκαν αρκετοί κανόνες για την ενσωμάτωση των

αλλοδαπών, που περιελάμβαναν τοπικές συμφωνίες για την υποδοχή και την ενσωμάτωση, την εφαρμογή διαφημιστικής καμπάνιας για την υποστήριξη των νέων που αντιμετωπίζουν



Ζήτημα που παίρνει τις διαστάσεις ίσως προβλήματος σήμερα, στον

ευρωπαϊκό χώρο, είναι τα φαινόμενα ρατσισμού και διακριτικής μεταχείρισης

των μεταναστών, πάνω στο οποίο έχουν γίνει διάφορες έρευνες σε εθνικό και

διεθνές επίπεδο, σε μια προσπάθεια αναγνώρισης και ορισμού του, ώστε να

γίνει δυνατή μια αποτελεσματική άσκηση πολιτικής. Οι έρευνες αυτές

αποδεικνύουν την γενική εικόνα αύξησης των ρατσιστικών συμπεριφορών και

των διακρίσεων σε επίπεδο κοινωνίας196. Η λήψη μέτρων και η ενίσχυση του

θεσμικού πλαισίου φαίνεται να είναι το βασικότερο όπλο των ευρωπαϊκών

κρατών σήμερα, για να αντιμετωπίσουν την νέα κατάσταση, ιδιαίτερα όσον

αφορά στην άσκηση των εκχωρημένων δικαιωμάτων, από τους μετανάστες

και κυρίως από τους πρόσφυγες και τα εκτοπισμένα άτομα. Όμως, "…Το

προβλήματα στην ένταξή τους στην αγορά εργασίας και την εισαγωγή ειδικού μέτρου εκπαιδευτικής υποστήριξης (Local Education Support Contract). Η Γερμανία υποστηρίζει προγράμματα για την καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των διοικήσεων και των μεταναστών, μέσω της παροχής πληροφόρησης στους μετανάστες για τα δικαιώματά τους και μέσω της παροχής εκπαίδευσης στην μητρική γλώσσα. Ιδιαίτερα τέτοια προγράμματα στοχεύουν στη γυναίκα μετανάστη. Στη Δανία, ο νέος νόμος περί αλλοδαπών του 2000 μεταθέτει την αρμοδιότητα της ενσωμάτωσης στην τοπική κοινωνία και προβλέπει τριετή προγράμματα υποδοχής για τους νεοεισερχόμενους μετανάστες και τους πρόσφυγες, τα οποία περιλαμβάνουν ατομική μεταχείριση, μαθήματα για τη λειτουργία της δανικής κοινωνίας και μαθήματα της δανικής γλώσσας. Στη Φιλανδία, με νόμο του 1999, προβλέπεται επίδομα συντήρησης στο μετανάστη από τη στιγμή της εγκατάστασής του σε μια περιοχή της χώρας, που μπορεί να μειωθεί έως και 20% (ή και 40%) αν ο μετανάστης αρνηθεί την ένταξή του στο πρόγραμμα ενσωμάτωσης και ιδιαίτερα στα μαθήματα επαγγελματικής εκπαίδευσης και εκμάθησης της γλώσσας. Η Ελλάδα προωθεί προγράμματα ενσωμάτωσης σε τρία σχήματα, τις τάξεις υποδοχής, τις τάξεις προγύμνασης και τις διαπολιτισμικές τάξεις. Στην Ιταλία χαρακτηριστικό είναι ότι αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των αλλοδαπών παιδιών που εντάχθηκαν στο σχολικό σύστημα, πράγμα που δηλώνει, μεταξύ άλλων την σταθεροποίηση του μεταναστευτικού πληθυσμού. Τέλος, στο Λουξεμβούργο δίδεται επίσης, μεγάλη σημασία στην ένταξη των αλλοδαπών παιδιών στο εκπαιδευτικό σύστημα, με σημαντικό μέτρο την εφαρμογή πιλοτικού προγράμματος προγύμνασης στις κοινότητες, που είναι υποχρεωτικό από το έτος 2001. Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 82-83 196 Στη Νορβηγία εντοπίζονται τέτοια φαινόμενα, ιδιαίτερα στην αγορά εργασίας και

στέγασης. Στη Φιλανδία και τη Γαλλία προωθήθηκε σχέδιο βελτίωσης του θεσμικού πλαισίου για την καταπολέμηση του ρατσισμού και ελήφθησαν συγκεκριμένα μέτρα (στη Γαλλία μάλιστα, δημιουργήθηκε ανοικτή γραμμή /τηλεφωνικό κέντρο για την καταγγελία τέτοιων περιστατικών, τον περαιτέρω χειρισμό των οποίων αναλαμβάνει, μεταξύ άλλων η Ομάδα για τη Μελέτη και την Καταπολέμηση των Διακρίσεων - Group for Studying and Combating Discrimination). Στη Δανία σειρά μέτρων εφαρμόζονται, κυρίως σε σχέση με την καταπολέμηση των διακρίσεων στην αγορά εργασίας, θέτοντας κατευθυντήριες γραμμές όσον αφορά στις πολιτικές προσλήψεων προσωπικού, ανεξάρτητα από την εθνικότητα. Αυτά τα μέτρα εφαρμόστηκαν αρχικά στο δημόσιο τομέα και επεκτάθηκαν και στον ιδιωτικό (για παράδειγμα οι επιχειρήσεις που προσλαμβάνουν αλλοδαπό προσωπικό επωφελούνται διάφορες οικονομικές ελαφρύνσεις). Τέλος, στη Σουηδία αναγνωρίστηκε η διπλή εθνικότητα, γεγονός που αναμένεται ότι θα βοηθήσει την ευκολότερη αφομοίωση όσων την αποκτούν. Βλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 83-4



αυξημένο πλέγμα εγγυήσεων και θεσμών ελέγχου που θεωρητικά τίθεται για

την προστασία του προσώπου στις ευρωπαϊκές χώρες δεν είναι προσιτό στους

αλλοδαπούς…"197.

Ένα άλλο σημείο που αξίζει να σημειωθεί όσον αφορά την κοινωνική

διάσταση του μεταναστευτικού φαινομένου, χωρίς βεβαίως να είναι δυνατόν

να εξαντληθεί, είναι η "εγκληματικότητα" των μεταναστών και των

προσφύγων. Ένας γενικός κανόνας είναι ότι "…το να ανήκει κάποιος σε μια

μειονότητα αποτελεί παράγοντα διαφοροποίησης και εν δυνάμει

εγκληματοποίησής του…"198. Καταρχήν, μια μορφή εγκληματικότητας

συνδέεται με την παράνομη είσοδο, διαμονή και εργασία, δηλαδή, χωρίς την

μεσολάβηση κάποιας εγκληματικής συμπεριφοράς, ο παράνομος μετανάστης

- ο οποίος όλο και περισσότερο εμφανίζεται στο προσκήνιο σήμερα - είναι

ποινικά κολάσιμος.

Όσον αφορά στην εγκληματική συμπεριφορά των μεταναστών αυτή

εμφανίζει, συγκριτικά με τους ημεδαπούς, μεγαλύτερη θεατότητα και

μικρότερο σκοτεινό αριθμό199 κι αυτό γιατί οι μετανάστες και γενικότερα τα

άτομα που ανήκουν στα χαμηλότερα κοινωνικο-οικονομικά στρώματα ή τις

ομάδες που υφίστανται κοινωνικό αποκλεισμό, είναι περισσότερο ορατά στις

αρχές και άρα καταγράφονται περισσότερο οι πράξεις τους, χωρίς αυτό

απαραίτητα να σημαίνει ότι συμμετέχουν και περισσότερο στην γνωστή

197 "…σήμερα εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που δεν μπορούν να διεκδικήσουν

δικαιώματα, που στερούνται την ελευθερία τους χωρίς να έχουν προστασία, που πέφτουν θύματα κακοποίησης, που χάνουν τη ζωή τους, ενώ βρίσκονται στα χέρια των εκπροσώπων του νόμου και των θεσμών. Μια πρόχειρη ματιά θα έφτανε για να διαπιστώσει κανείς ότι οι περισσότεροι από αυτούς είναι μετανάστες πρώτης και δεύτερης γενιάς…", "... ατιμωρησία που φαίνεται να οφείλεται στην απροθυμία των αρχών να διερευνήσουν σε βάθος και να τιμωρήσουν τέτοια αδικήματα, αλλά και στην αδυναμία των θυμάτων να διεκδικήσουν τη δικαίωσή τους, τόσο λόγω της μειονεκτικής τους θέσης στο σύστημα των θεσμών, όσο και γιατί τις περισσότερες φορές η απέλαση σφραγίζει το ιστορικό των περιπτώσεων…". Βλ. "Μετανάστες Ανάμεσα στο Δίκαιο και στη Νομιμότητα", της Ι. Κούρτοβικ, στο "Μετανάστες στην Ελλάδα" (2001), σ. 165-166 198 "Εγκληματικότητα Προσφύγων και Μεταναστών", του Α. Συκιώτου-Ανδουλάκη, στο

"Πρόσφυγες και Μετανάστες στην Ελληνική Αγορά Εργασίας", Συνεδριακές Εκδηλώσεις ΕΚΕΜ -Πρακτικά Συνεδρίου, 1998, σ.104. 199199 Η θεατότητα αφορά την "…ιδιότητα ενός εγκλήματος να πέφτει στην αντίληψη τρίτων"

(Η. Δασκαλάκης, 1985, σ. 85), ενώ ο σκοτεινός αριθμός αντιστοιχεί "…στα εγκλήματα που δεν έχουν αποκαλυφθεί ή δεν έχουν καταγγελθεί…", βλ. "Εγκληματικότητα Προσφύγων και Μεταναστών", του Α. Συκιώτου-Ανδουλάκη, στο "Πρόσφυγες και Μετανάστες στην Ελληνική Αγορά Εργασίας", Συνεδριακές Εκδηλώσεις ΕΚΕΜ -Πρακτικά Συνεδρίου, 1998, σ.107



εγκληματικότητα200. Παράλληλα η θεατότητα των εγκλημάτων των

μεταναστών έγκειται αφενός στο γεγονός ότι δεν έχουν τις προσβάσεις στα

διάφορα κοινωνικά δίκτυα, ώστε να επιτύχουν την απόκρυψη της πράξης

τους, προσβάσεις που διαθέτουν, σε μεγαλύτερο βαθμό, οι γηγενείς.

Αφετέρου, το μεγαλύτερο ποσοστό των εγκλημάτων που διαπράττουν έχει να

κάνει με εγκλήματα που εκ φύσεως επισημαίνονται ευκολότερα, όπως τα

εγκλήματα βίας (βιαιοπραγία, κλοπή ή ληστεία κ.α.)201.

Η εγκληματικότητα τέλος, των αλλοδαπών ποικίλει ανάλογα με τον

βαθμό ενσωμάτωσής τους στη χώρα υποδοχής και σε ένα σημαντικό βαθμό

προκαλείται αφενός από την πολιτισμική σύγκρουση που βιώνουν, στην

προσπάθειά τους να προσαρμοστούν σε νέα πολιτιστικά δεδομένα, ήθη και

έθιμα, και αφετέρου από την διακριτική μεταχείριση που υφίστανται, στην

εργασία, την κοινωνία και τη Διοίκηση η οποία εντείνει τα μειονεκτικά

αισθήματα που ήδη τους διακατέχουν από τη στιγμή της εισόδου τους στη

ξένη χώρα. Οι ερευνητικές διαπιστώσεις μάλιστα, πάνω στην

εγκληματικότητα των μεταναστών, αναδεικνύουν ως κυρίαρχη αυτή των

μεταναστών πρώτης και δεύτερης γενιάς.202.

Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι και η συμμετοχή των ΜΜΕ είναι

εξαιρετικά σημαντική στην διαμόρφωση των κοινωνικών αναπαραστάσεων

για τους μετανάστες, από την κοινωνία υποδοχής. Πρωταρχικός είναι ο ρόλος

τους διότι καταρχήν, στις σύγχρονες κοινωνίες, είναι οι βασικοί

διαμεσολαβητές μεταξύ των διαφόρων ομάδων - αφού αποτελούν τον βασικό

τρόπο πληροφόρησης του μέσου ανθρώπου - και άρα, σε μεγάλο βαθμό

παίζουν τον ρόλο του διαμορφωτή της κοινής γνώμης, σχηματοποιώντας το

200 "…αυτό που πέφτει στην κοινωνική πρόσληψη και καταγράφεται στις επίσημες

στατιστικές δεν είναι η εγκληματικότητα αλλ' ο απολογισμός της απόδοσης της αστυνομίας και των δικαστηρίων, μ' άλλα λόγια, η επίσημη κοινωνική αντίδραση στο έγκλημα, βλ. βλ Η. Δασκαλάκης (1985), σ. 17 201 Βλ. Η. Δασκαλάκης (1985), σ. 86 202202 Στατιστική έρευνα του Thorsten Sellin διαπιστώνει την, με διαφορά, πρωτοπορία των

Ελλήνων μεταναστών πρώτης γενιάς στις ΗΠΑ, το 1929 στις ανθρωποκτονίες, τις επιθέσεις, τις κλοπές, αλλά και τα ναρκωτικά, με τους Ιταλούς και τους Ρώσους να ακολουθούν (779,5 αδικήματα των Ελλήνων έναντι 344 των Ιταλών και 189 των Ρώσων). Μάλιστα, στις κοινωνικές αναπαραστάσεις των γηγενών οι Έλληνες προβάλλονταν ως στυγνοί εγκληματίες, μια εικόνα όχι πολύ διαφορετική από αυτή που υπάρχει για παράδειγμα, στην Ελληνική κοινωνία σήμερα, για τους Αλβανούς μετανάστες. Βλ. "Εγκληματικότητα Προσφύγων και Μεταναστών", του Α. Συκιώτου-Ανδουλάκη, στο "Πρόσφυγες και Μετανάστες στην Ελληνική Αγορά Εργασίας", Συνεδριακές Εκδηλώσεις ΕΚΕΜ -Πρακτικά Συνεδρίου, 1998, σ.113.



στερεότυπο του μετανάστη, ο οποίος είναι εν δυνάμει εγκληματίας ή και

αντίστροφα, το στερεότυπο του εγκληματία, ο οποίος είναι, κατά κύριο λόγο,

μετανάστης203. Οι εικόνα που σχηματίζει ο μέσος άνθρωπος για το μετανάστη,

ενισχυμένη από τον υποβόσκοντα φόβο και την ανασφάλεια που προκαλείται

από την "απειλή" του ξένου στοιχείου μέσα στη κοινωνία, είναι το απαύγασμα

από τα μηνύματα που προέρχονται κυρίως από τον τύπο και την τηλεόραση

και που θέλουν τους μετανάστες υπεύθυνους για όσα άσχημα συμβαίνουν

στον τόπο204, προκαλώντας έτσι πανικό και εντείνοντας ενδεχομένως τις

οποιεσδήποτε ρατσιστικές προδιαθέσεις ενυπάρχουν στην κοινωνία.

Ταυτόχρονα όμως, ο ρόλος των ΜΜΕ είναι αντιφατικός, αφού συχνά

αντιμετωπίζει τον μετανάστη ως θύμα205, επιφυλάσσοντας γι' αυτόν μια

αντιμετώπιση φιλική, ιδιαίτερα όσον αφορά στους πρόσφυγες και τους

λαθρομετανάστες. Βέβαια, η υπερβολική συχνά, θυματοποίηση από τα μέσα,

δρα επίσης αρνητικά, αφού παρεμποδίζει τελικά την διαδικασία της ομαλής

ένταξης και αφομοίωσης από την κοινωνία υποδοχής, η οποία, με αντίστροφο

φυσικά τρόπο, τους αντιμετωπίζει και πάλι ως ξένο σώμα.

Η διαμόρφωση και εφαρμογή συγκεκριμένων πολιτικών που

απευθύνονται στους μετανάστες - συνολικών ή σε επιμέρους πεδία - είναι μια

σύγχρονη τάση και αφορά τον προβληματισμό που αναπτύσσεται διεθνώς,

όσον αφορά στη διαχείριση των μεταναστευτικών ρευμάτων, στις επιπτώσεις

της μετανάστευσης στα άτομα και τις κοινωνίες, αλλά και στα ανθρώπινα

δικαιώματα και την προστασία της ανθρώπινης ζωής.

203 "…Ως επί το πλείστον δεν συμβαίνει έτσι ώστε πρώτα να βλέπουμε και μετά να ορίζουμε,

αλλά πρώτα να ορίζουμε και μετά να βλέπουμε. Στη μεγάλη θάλλουσα, γεμάτη θόρυβο και σύγχυση του εξωτερικού κόσμου, διαλέγουμε εκείνο που η πολιτιστική μας παράδοση έχει ήδη ορίσει για μας, και τείνουμε να διανοούμαστε εκείνο το οποίο έχουμε διαλέξει με μια μορφή την οποία έχει κάνει στερεότυπη για μας η πολιτιστική μας παράδοση…", βλ, W. Lippman (1988), σ. 83. "… ο τρόπος με τον οποίο βλέπουμε τα πράγματα είναι ένας συνδυασμός αυτού που υπάρχει και αυτού που αναμένουμε να δούμε…", βλ, W. Lippman (1988), σ. 111 204 Τα μηνύματα αυτά μπορεί να είναι σχόλια και φράσεις του τύπου "οι ληστές της τράπεζας

ήταν μάλλον ξένοι", τα οποία σαφώς δεν βασίζονται σε συγκεκριμένα στοιχεία ή ενδείξεις, που όμως μπορούν να περάσουν στο υποσυνείδητο ως αυταπόδεικτα γεγονότα. 205 Ενδεικτικά βλ. Εφημερίδα "Τα Νέα" - The Independent: "Εφιάλτης δίχως τέλος. Η

Οδύσσεια των 1.000 κούρδων δείχνει το μέγεθος της προσφυγικής κρίσης" (20.02.2001). Εφημερίδα "Το Βήμα" - The Times: "Δουλεμπόριο στο Κοσσυφοπέδιο", άρθρο του Pringle James (13.02.2000), Εφημερίδα "Το Βήμα" - The Washington Post: "Οι φυλετικές διακρίσεις



Από την παραπάνω συγκριτική παρουσίαση κάποιων πτυχών της

διοικητικής, οικονομικής και κοινωνικής διάστασης, καταρχήν των

εφαρμοζόμενων πολιτικών και των σύγχρονων τάσεων εξέλιξής τους και κατά

δεύτερον του αντίκτυπου της μετανάστευσης γενικότερα, προκύπτει ότι τα

κράτη - κυρίως υποδοχής - αρχίζουν να δίδουν λιγότερη έμφαση στο αίτημα

εθνικής ομοιογένειας, εξαιτίας κυρίως, του γεγονότος ότι μετατρέπονται

σταδιακά σε ετερογενή ή πολυεθνικά πληθυσμιακά μορφώματα και άρα θα

πρέπει να προσαρμόσουν τις πολιτικές στους στα νέα αυτά δεδομένα206.

Στόχος είναι, μέσα στο πλαίσιο αυτό, να αντιμετωπιστεί και το φαινόμενο των

αυξανόμενων ρατσιστικών συμπεριφορών απέναντι στους ξένους, το οποίο

συχνά τοποθετείται από την επικαιρότητα στο προσκήνιο της όλης συζήτησης.

Παράλληλα, υπό την πίεση των αυξανόμενων μεταναστευτικών και

προσφυγικών εισροών στον ευρωπαϊκό χώρο, τα κράτη αντιδρούν με την

ισχυροποίηση των θεσμικών τους πλαισίων και την διαμόρφωση περισσότερο

αυστηρών κανόνων, που αφενός σχετίζονται με τους όρους υποδοχής και

αφετέρου αποσκοπούν στον περιορισμό και την καταπολέμηση της

παράνομης μετανάστευσης. Κεντρικός στόχος κρίνεται η ελεγχόμενη εισροή

αλλοδαπού πληθυσμού, ώστε να είναι δυνατή η θετική και εποικοδομητική

συμμετοχή του στην αντιμετώπιση των σύγχρονων προκλήσεων των χωρών

αυτών, οι οποίες έχουν να κάνουν τόσο με την οικονομική ανέλιξη και τον

πολιτισμικό εμπλουτισμό των κοινωνιών, όσο και με την αντιμετώπιση της

πληθυσμιακής γήρανσης που υφίσταται η Ευρώπη σήμερα.

Αυτό πάντως που είναι αδιαμφισβήτητο είναι ότι η άσκηση τόσο

πολυδιάστατων και περίπλοκων πολιτικών - ιδιαίτερα μέσα στο πλαίσιο της

παγκοσμιοποιημένης οικονομίας, που επιζητά ομογένεια των κανόνων και

θεσμών, ώστε να διευκολύνεται στην εξέλιξή της - είναι δύσκολη υπόθεση,

από τη στιγμή που σχετίζεται με ζητήματα που αφορούν την συνέχεια, την

σταθερότητα και κατά προέκταση την επιβίωση τω σύγχρονων κοινωνιών.

κυριαρχούν ακόμη", άρθρο του Trueheart Ch. (26.06.2000), βλ. UNHCR, "Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων & Αλλοδαπών" (2001) 206 Για παράδειγμα χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Σουηδία και η Δανία, αναπτύσσουν

τις πολιτικές τους βάση του όρου της πολυπολιτισμικότητας, σε μια προσπάθεια διαχείρισης των ομάδων της κοινωνίας που έχουν διαφορετικό πολιτισμικό παρελθόν και που διαβιούν στις χώρες αυτές για μακρό χρονικό διάστημα. Βλ. "Integration of Immigrants in Europe: policies of diversity and diversity of policies", by Dr. R. Penninx, Contribution to the



Conference "Working Together for the Future: Partnerships in Immigration Research and Policy", Toronto, Ontario, Canada, March 22-25, 2000, σ. 9


Η ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ 81

IIIIII.. ΗΗ ΚΚΟΟΙΙΝΝΟΟΤΤΙΙΚΚΗΗ ΠΠΡΡΟΟΣΣΕΕΓΓΓΓΙΙΣΣΗΗ ΤΤΟΟΥΥ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟΥΥ ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟΥΥ

11.. ΗΗ ΚΚΟΟΙΙΝΝΟΟΤΤΙΙΚΚΗΗ ΠΠΡΡΩΩΤΤΟΟΒΒΟΟΥΥΛΛΙΙΑΑ ΓΓΙΙΑΑ ΤΤΗΗ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΣΣΗΗ

11..11 ΕΕππιισσκκόόππηησσηη ττωωνν κκύύρριιωωνν μμεεττααββοολλώώνν σστταα ζζηηττήήμμαατταα μμεετταανναασσττεευυττιικκήήςς πποολλιιττιικκήήςς,, κκααττάά τταα δδιιάάφφοορραα σσττάάδδιιαα εεξξέέλλιιξξηηςς ττηηςς ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήήςς ΈΈννωωσσηηςς

Η μετανάστευση αποτελούσε μέχρι πρόσφατα ένα αμιγώς εθνικό πεδίο

άσκησης πολιτικής για τα κράτη-μέλη της ΕΕ. Κάθε συνεργασία που

αναπτυσσόταν ήταν διμερούς, περιφερειακού ή παγκοσμίου επιπέδου,

πάντως δεν εντασσόταν στο πλαίσιο μιας κοινής πολιτικής της ΕΕ, παρόλο

που ήδη από το 1957, στη Συνθήκη περί Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής

Κοινότητας207, περιλαμβάνονταν στόχοι αναφορικά με την ελεύθερη

κυκλοφορία των προσώπων στο έδαφός της, που αφορούσαν όμως,

αποκλειστικά τους εργαζόμενους208 αντιμετωπίζοντας, συνεπώς, το ζήτημα

από μια οικονομική όψη. Δεν προβλέπονταν κανένα μέτρο που να αφορούσε

τους τομείς της διέλευσης των συνόρων, της μετανάστευσης ή της πολιτικής

για τις θεωρήσεις εισόδου.

Από το 1975 αναπτύσσεται σταδιακά διακυβερνητική συνεργασία,

εκτός του νομικού πλαισίου των ΕΚ, στους τομείς της μετανάστευσης, του

δικαιώματος ασύλου και της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας.

Πρόκειται κυρίως, για άτυπη ανταλλαγή εμπειριών, πληροφοριών και

πραγματογνωμοσύνης, με κύριο στόχο την ανάπτυξη και θέσπιση δικτύων,

για την διευκόλυνση των ανταλλαγών μεταξύ των κρατών-μελών. Για την

207 Συνθήκη περί Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (υπεγράφη στη Ρώμη και άρχισε να

ισχύει την 1η Ιανουαρίου 1958). βλ. http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm 208 «Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης – Εισαγωγή»,




εξυπηρέτηση αυτού του στόχου ιδρύθηκαν διάφορες ομάδες εργασίας, όπως η

ομάδα TREVI, που ήταν επιφορτισμένη αρχικά με θέματα σχετικά με την

τρομοκρατία και την εσωτερική ασφάλεια, από το 1985 όμως, οι αρμοδιότητές

της επεκτάθηκαν στην λαθρομετανάστευση και το οργανωμένο έγκλημα209.

Από το 1994, οι Υπουργοί Εσωτερικών και Δικαιοσύνης, άρχισαν να

πραγματοποιούν τακτικές συναντήσεις, κάθε έξι μήνες, για την εξέταση

θεμάτων όπως η συνεργασία στον αστυνομικό, δικαστικό και τελωνειακό

τομέα ή η ελεύθερη κυκλοφορία των ατόμων.

Σταθμό στην ανάπτυξη της μεταναστευτικής πολιτικής αποτελεί η

Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1986), όπου – στο άρθρο 8Α210 - προβλέπει τη

θέσπιση της ενιαίας αγοράς, που θα βασίζεται σε τέσσερις θεμελιώδεις αρχές,

την ελεύθερη κυκλοφορία των εμπορευμάτων, των κεφαλαίων, των

υπηρεσιών και των προσώπων. Ειδικότερα για την τελευταία, είχε ήδη

αναπτυχθεί επαρκώς το μέρος που αφορούσε την ελεύθερη κυκλοφορία των

εργαζομένων και εφεξής ο στόχος επεκτείνονταν, ώστε να συμπεριλαμβάνει

όλα τα πρόσωπα, ευρωπαίους πολίτες και υπηκόους τρίτων χωρών.

Η δυσκολία που προέκυψε αφορούσε ακριβώς αυτήν την ιδέα, δηλαδή

την ελευθερία της κυκλοφορίας όλων των προσώπων, δεδομένου ότι κάτι

τέτοιο απαιτεί την κατάργηση των συνοριακών ελέγχων, πράγμα που έκανε

τα κράτη-μέλη επιφυλακτικά, αφού διακυβεύονταν πλέον, μέρος των

κυριαρχικών τους δικαιωμάτων και αρμοδιοτήτων, που παραδοσιακά είχαν

έντονα εθνικό χαρακτήρα. Έτσι, αναπτύχθηκε παράλληλα η ιδέα ότι θα

έπρεπε να ληφθούν "αντισταθμιστικά μέτρα", που θα συνίστανται στην

ενίσχυση των εξωτερικών συνόρων και στη χάραξη ευρωπαϊκής πολιτικής για

το άσυλο και την μετανάστευση211.

Οι δυσκολίες στην προώθηση της ελεύθερης κυκλοφορίας των

προσώπων, στο πλαίσιο των ΕΚ, οδήγησε στην σύναψη, εκ μέρους κάποιων

βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/l33022.htm 209 Bλ. «Χώρος ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης - Εισαγωγή», βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/l33022.htm 210 Η αρίθμηση του συγκεκριμένου άρθρου μεταβλήθηκε σε 7Α από τη Συνθήκη του

Μάαστριχτ (1992) και σε άρθρο 14 από τη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), βλ. http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm 211 Βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/l33022.htm

http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/l33022.htm






κρατών-μελών, της συμφωνίας Σένγκεν (1985)212, η οποία θεωρείται

πρόδρομος στην ανάπτυξη μιας ενιαίας πολιτικής μετανάστευσης. Στόχος

είναι η δημιουργία ενός χώρου χωρίς σύνορα, με σκοπό τη διευκόλυνση της

κατάργησης των ελέγχων στα εσωτερικά σύνορα, αναπτύσσοντας παράλληλα

τους ελέγχους στα εξωτερικά, καθώς και η εναρμόνιση των μέτρων σε θέματα

θεωρήσεων εισόδου, ασύλου, αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας.

Με την ίδρυση της ΕΕ στο Μάαστριχτ (1992)213, η πολιτική

μετανάστευσης εντάσσεται, ως θέμα κοινού ενδιαφέροντος, στο Γ’ Πυλώνα,

όπου η συνεργασία δεν ακολουθεί τις κοινοτικές διαδικασίες λήψης

απόφασης, αλλά έχει μάλλον τη μορφή διακρατικής συνεργασίας214. Στα

πλαίσια αυτής, οι προαναφερθείσες ομάδες εργασίας εντάσσονται σε μια

σύνθετη δομή215, δια της οποίας λαμβάνονται αποφάσεις μέσω των

προβλεπόμενων νομικών μέσων, δηλαδή της κοινής θέσης, της κοινής δράσης

και της σύμβασης216. Το γεγονός, όμως, της χρησιμοποίησης νομικών μέσων

212 Η Συμφωνία Σένγκεν υπογράφηκε το 1985 από την Μπενελούξ, την (τότε Ομοσπονδιακή)

Γερμανία και την Γαλλία, ενώ στα τέλη του 1990 προστέθηκε και η Ιταλία. Συμπληρώθηκε με μια Σύμβαση εφαρμογής που υπογράφηκε στις 19 Ιουνίου του 1990. Το κεκτημένο του Σένγκεν εντάσσεται στο πλαίσιο της ΕΕ βάση ενός πρωτοκόλλου προσαρτημένου στη Συνθήκη του Άμστερνταμ, το οποίο δίνει στα μέλη της σύμβασης (εκτός του ΗΒ, της Ιρλανδίας, της Νορβηγίας και της Ισλανδίας) τη δυνατότητα ανάπτυξης συνεργασίας στους τομείς που προβλέπει η σύμβαση, μέσα στο νομικό και θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ. 213 «Η ίδρυση της Ευρωπαϊκής Ένωσης με την Συνθήκη του Μάαστριχτ εγκαινίασε ένα νέο

στάδιο στη διαδικασία πολιτικής ενοποίησης της Ευρώπης. Η συνθήκη, η οποία είχε υπογραφεί στο Μάαστριχτ ήδη στις 7 Φεβρουαρίου 1992, αλλά μπόρεσε να τεθεί σε ισχύ μόλις τη 1η Νοεμβρίου 1993 εξαιτίας εμποδίων κατά τη διαδικασία επικύρωσής της "… αυτοπροσδιορίζεται ως «μια νέα φάση στη διαδικασία μιας διαρκώς στενότερης ένωσης των λαών της Ευρώπης»», Dr Klaus-Dieter Borchardt , «Το αλφάβητο του κοινοτικού δικαίου», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισμού, Λουξεμβούργο, 2000, σελ.8. 214 ‘Όπως αυτή ορίζεται στο άρθρο Κ3 του τίτλου VI της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση.

Η συνεργασία αυτή βασίζεται σε εννέα θέματα κοινού ενδιαφέροντος: το άσυλο, τη διέλευση των εξωτερικών συνόρων, τη μετανάστευση, την καταπολέμηση των ναρκωτικών και της τοξικομανίας, την καταπολέμηση της απάτης σε διεθνές επίπεδο, τη δικαστική συνεργασία σε αστικές και ποινικές υποθέσεις, την τελωνειακή συνεργασία και την αστυνομική συνεργασία, βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133020.htm 215 Η δομή αυτή αποτελείται από πέντε επίπεδα: τις ειδικές ομάδες εργασίας, τις διευθυντικές

επιτροπές, μια επιτροπή συντονισμού προβλεπόμενη από το άρθρο Κ.4 της ΣΕΕ, την COREPER και το Συμβούλιο Υπουργών Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133020.htm 216 Ο τίτλος VI της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση προβλέπει τρία νομικά μέσα: την

κοινή θέση, τη κοινή δράση και τη σύμβαση. Η κοινή θέση αναφέρεται στην προσέγγιση της Ένωσης σε συγκεκριμένο θέμα (π.χ. η πρώτη κοινή θέση που θεσπίστηκε ήταν για τον προσδιορισμό του όρου «πρόσφυγας», σύμφωνα με τη σύμβαση της Γενεύης του 1951). Η κοινή δράση χρησιμοποιείται στο βαθμό που οι στόχοι της Ένωσης μπορούν να επιτυγχάνονται καλύτερα με κοινή παρά με μεμονωμένη δράση των κρατών-μελών (π.χ.

http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133020.htm




που δεν έχουν καμία νομική επίπτωση, σε συνδυασμό με το γεγονός ότι τα

θέματα κοινού ενδιαφέροντος δεν ήταν δυνατόν να διαχωριστούν σαφώς

μεταξύ των προβλέψεων της ΣυνθΕΚ και της ΣΕΕ, αφού υπήρχαν σημεία

σύμπτωσης217, δημιούργησε δυσκολίες στο σύστημα λήψης αποφάσεων του Γ'

Πυλώνα.

Οι δυσκολίες αυτές που εντοπίστηκαν στον Γ΄ Πυλώνα, οδήγησαν

στην τροποποίηση της συνεργασίας στους τομείς της δικαιοσύνης και των

εσωτερικών υποθέσεων (συνθήκη του Άμστερνταμ, 1997218). Έτσι,

δημιουργείται ένας νέος τίτλος της ΣυνθΕΚ, «Θεωρήσεις εισόδου, άσυλο,

μετανάστευση και άλλες πολιτικές που συνδέονται με την ελεύθερη

κυκλοφορία των προσώπων», η οποία περιλαμβάνει τα μέτρα που αφορούν

τον έλεγχο των εξωτερικών συνόρων, το άσυλο, τη μετανάστευση και τη

δικαστική συνεργασία σε αστικές υποθέσεις και άρα, στην ουσία,

«κοινοτικοποιεί»219 τα εν λόγω αντικείμενα. Στο πλαίσιο αυτό, ξεκινάει μια πιο

συντονισμένη δραστηριότητα για την ανάπτυξη κοινοτικής πολιτικής για το

άσυλο και τη μετανάστευση.

Σταθμό σε αυτή τη πορεία αποτελεί η έκτακτη Σύνοδος Κορυφής του

Τάμπερε220, όπου τονίσθηκε η σπουδαιότητα της καθιέρωσης του χώρου

ασφάλειας και δικαιοσύνης και έθεσε συγκεκριμένους στόχους. Ο γενικός

στόχος είναι να αναπτυχθεί μια ΕΕ ανοικτή και ασφαλής, προσκολλημένη,

προγράμματα συνεργασίας και ετήσιες δράσεις). Τα δύο αυτά μέσα, δεδομένου ότι είναι πρωτόγνωρα, δεν έχουν σαφή όρια νομικής εφαρμογής και ορισμένα κράτη τα θεωρούν ως μη-δεσμευτικά. Το τρίτο μέσο, η σύμβαση, αποτελεί στην ουσία κλασσικό μέσο του διεθνούς δικαίου και συνεπάγεται ιδιαίτερα μεγάλες προθεσμίες στην εφαρμογή του. Στο θεσμικό επίπεδο, δυσκολία αποτέλεσε το γεγονός ότι ο Γ΄ Πυλώνας, όπως σχεδιάστηκε από τη συνθήκη του Μάαστριχτ, προβλέπει για τα κοινοτικά όργανα περιορισμένο ρόλο, χωρίς πραγματική δυνατότητα άσκησης ελέγχου επί των αποφάσεων των κρατών-μελών. Βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/l33022.htm 217 Παράδειγμα αποτελεί το θέμα κοινού ενδιαφέροντος του Γ΄ Πυλώνα που αφορά τη

διέλευση των εξωτερικών συνόρων των κρατών-μελών και που προβλέπεται στη ΣΕΕ, το οποίο εν μέρει ρυθμίζεται από την ΣυνθΕΚ, στο άρθρο 100Γ, όπου προβλέπονται μέτρα σε σχέση με θέματα θεωρήσεων, βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/l33022.htm 218 Η Συνθήκη του Άμστερνταμ υπεγράφη στις 2 Οκτωβρίου 1997 και τέθηκε σε ισχύ την 1η

Μαΐου 1999, μετά την ολοκλήρωση της διαδικασίας επικύρωσης στα κράτη μέλη. 219 «…η αλλαγή αυτή έχει σκοπό να εκφράσει την ποιοτική μετάλλαξη της ΕΟΚ από καθαρά

οικονομική κοινότητα σε πολιτική ένωση…», αφού αφορά, στην ουσία της, αντικείμενα που συνδέονται με την κοινωνική και πολιτική οργάνωση και διαβίωση, άρα σταματά να δρα ως αποκλειστικά οικονομικός οργανισμός. Βλ. Dr Klaus-Dieter Borchardt , «Το αλφάβητο του κοινοτικού δικαίου», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισμού, Λουξεμβούργο, 2000, σελ.18.





όσον αφορά στο δικαίωμα ασύλου και τα δικαιώματα του ανθρώπου, στις

υποχρεώσεις της Σύμβασης της Γενεύης του 1951. Στη Σύνοδο Κορυφής αυτή,

τονίσθηκε ότι τα ζητήματα ασύλου και μετανάστευσης αποτελούν δύο

διακριτά, αν και στενά συνδεδεμένα θέματα, τα οποία απαιτούν την

διάρθρωση μιας κοινής πολιτικής της ΕΕ, που θα περιλαμβάνει στοιχεία όπως

η ανάπτυξη και επέκταση των σχέσεων εταιρικότητας με τις χώρες

καταγωγής, η διαμόρφωση ενός ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου και

ενός συστήματος δίκαιης μεταχείρισης των υπηκόων τρίτων χωρών, καθώς

και η λήψη μέτρων για την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών221.

Γενικά, η πορεία προς μια κοινή μεταναστευτική πολιτική στην ΕΕ, αν

και σκοπός που παρουσιάζει ιδιαιτερότητες, εξαιτίας της πολυπλοκότητας του

αντικειμένου, αλλά και της γενικότερης προσεκτικής στάσης των κρατών-

μελών, δείχνει να πραγματοποιεί σημαντικά βήματα, μεταξύ άλλων και προς

την κατεύθυνση της παροχής δικαιωμάτων και υποχρεώσεων σε μετανάστες.

Το γενικότερο ενδιαφέρον μάλιστα της ΕΕ, γίνεται ολοένα πιο έντονο σήμερα,

δεδομένων των κρίσιμων ζητημάτων αιχμής που καλείται να

διαπραγματευτεί, σε σχέση με τις έντονες μεταναστευτικές πιέσεις και την

παράνομη είσοδο μεταναστών στα κράτη-μέλη, την πληθυσμιακή σύνθεση,

την οικονομική, πολιτική και κοινωνική βιωσιμότητα του όλου εγχειρήματος

της ενοποίησης κ.α.

11..22 ΖΖηηττήήμμαατταα ααιιχχμμήήςς πποουυ σσυυννδδέέοοννττααιι μμεε ττηηνν μμεετταανναασσττεευυττιικκήή πποολλιιττιικκήή σσττηηνν ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΈΈννωωσσηη..

Το μεταναστευτικό φαινόμενο ιστορικά, βρίσκεται σε συνεχή

αλληλεπίδραση με την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, δεδομένου ότι

αποτελεί βασική ιστορική συνιστώσα στην εξέλιξη των πραγμάτων, αφού

όπως είδαμε, εμπλέκεται σε τομείς όπως η οικονομία, η κοινωνία και η

πολιτική.

Καταρχήν, θα πρέπει να παρατηρήσει κανείς, ότι μετά την ελεγχόμενη

εισροή μεταναστών στην ΕΟΚ κατά τις πρώτες δεκαετίες της ίδρυσής της

220 Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16

Οκτωβρίου 1999), βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 221 Βλ. Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16

Οκτωβρίου 1999), σημεία 10-27, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm

http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm






(δεκαετίες '50 και '60) - η οποία καθορίζονταν σε μεγάλο βαθμό από την

ζήτηση της αγοράς σε εργατικό δυναμικό - η δεκαετία του 1990 επέδειξε μια

διαφοροποίηση που είχε να κάνει με τη συνέχιση της αυξητικής πορείας των

ροών, παρόλη την εμφάνιση υψηλών επιπέδων ανεργίας222. Η ανησυχία που

προκάλεσαν οι ενδεχόμενες επιπτώσεις αυτής της εξέλιξης οδήγησαν σε

πολιτικές που προωθούσαν την αρχή της "μηδενικής οικονομικής

μετανάστευσης", ως τον κύριο στόχο των μέτρων και δράσεων που άρχισαν

πλέον να λαμβάνονται σε επίπεδο ΕΕ223. Μετά την σημαντική αύξηση των

αρχών της δεκαετίας του '90 (οι μετανάστες έφθασαν το 1 εκατομμύριο ανά

έτος), η καθαρή μετανάστευση στην ΕΕ μειώθηκε, για να ανακάμψει

φθάνοντας το 1999 πάνω από τις 700.000 άτομα ανά έτος, με συνεχώς

αυξητικές τάσεις224. Σήμερα, συνολικά στην ΕΕ ζουν 12 εκατομμύρια κάτοικοι

υπήκοοι τρίτων χωρών225 (σχήμα 3.1, 3.2 & 3.3).

222 Ιστορικά αυτή η παρατήρηση αναπτύχθηκε παραπάνω, ως οφειλόμενη σε μια σειρά

παραγόντων που είχαν να κάνουν με τις οικονομικές επιπτώσεις της πετρελαϊκής κρίσης του 1973, τις διάφορες γεωπολιτικές ανακατατάξεις κ.λ.π. 223 "Managing Migration in the European Welfare State"", H. Brücker, G. Epstein, B.

McCormick, G. Saint-Paul, A. Venturini, K. Zimmermann, Executive Summary, 23.06.2001, βλ. http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf 224 Η καθαρή μετανάστευση στην ΕΕ, για τα έτη 1990-1998 ήταν 2.2 ανά 1.000 κατοίκους.

Κατά την περίοδο 1985 με 1999 το ποσοστό του ξένου πληθυσμού επί του γηγενούς ήταν 8,1% για τη Γερμανία, 9,1% για την Αυστρία, 8,7% για το Βέλγιο, 6,3% για τη Γαλλία, 2,1% για την Ιταλία και 3,8 για το ΗΒ, Βλ. "Managing Migration in the European Welfare State"", H. Brücker, G. Epstein, B. McCormick, G. Saint-Paul, A. Venturini, K. Zimmermann, Executive Summary,23.06.2001, http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf 225 Bλ. "Trends in International Migration", OECD Annual Report, 2001, σ. 86

http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf




Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι μεταναστευτικές πιέσεις που

δέχεται η ΕΕ είναι αυξημένες σήμερα, τόσο όσον αφορά στους οικονομικούς

μετανάστες, όσο και στους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο, οι οποίοι και

αυτοί μετά το 1997 εμφανίζουν αυξητικές τάσεις (βλ. σχήμα 3.3). Για το λόγο

αυτό κρίνεται επιβεβλημένη μια πιο συντονισμένη και ολοκληρωμένη

αντίδραση εκ μέρους της ΕΕ.

Το παραπάνω αποτελεί αναγκαιότητα και για έναν ακόμη λόγο, την

σύγχρονη ένταση του φαινομένου της παράνομης διακίνησης προσώπων,

καθώς και της παράνομης εισόδου και διαμονής τους στα κράτη-μέλη της ΕΕ.

Η παράνομη μετανάστευση είναι μια διάσταση ιδιαίτερα κρίσιμης σημασίας,

αφού καταρχήν, καταστρατηγεί κάθε προσπάθεια ελέγχου των εξωτερικών

συνόρων της ΕΕ και άρα θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα,

ενώ παράλληλα, κάνει αδύνατο τον έλεγχο των μεταναστευτικών ροών.

Επίσης, οι οικονομικές, για τις χώρες διέλευσης και υποδοχής, συνέπειες είναι

σημαντικές, τόσο από την άποψη της λειτουργίας μιας παράνομης αγοράς όσο

και από την άποψη της υπερφόρτισης της ενδοευρωπαϊκής αγοράς εργασίας

με άγνωστο, μη καταγεγραμμένο αριθμό εργατικού δυναμικού226. Μια άλλη

226 Βλ. "Definitions of the Concepts of Trafficking, Smuggling, and Organised Crime,

http://www.iom.ch/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf. Ο αριθμός των παράνομων

http://www.iom.ch/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf



όψη της παράνομης μετανάστευσης αναφέρεται στην καταπάτηση των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων των μετακινούμενων προσώπων, από τη στιγμή

που οι μεσάζοντες - που παρέχουν συνήθως μεταφορικό μέσο, προσωρινό

καταφύγιο, ταξιδιωτικά έγγραφα κ.α. - απαιτούν υψηλή αμοιβή για τις

υπηρεσίες τους, εκμεταλλεύονται τα άτομα που δεν είναι σε θέση να

πληρώσουν το αντίτιμο, αλλά και πραγματοποιούν την μεταφορά - που εκ

φύσεως είναι μακρύ και δύσκολο ταξίδι, λόγω τους στοιχείου της παρανομίας

- κάτω από άθλιες συνθήκες, που θέτουν σε κίνδυνο τις ζωές των


Γενικότερα, οι οικονομικές επιπτώσεις της μετανάστευσης είναι μια

πτυχή που προβληματίζει έντονα, σήμερα, τον ευρωπαϊκό χώρο, και που

πιέζει για την διαμόρφωση κοινής μεταναστευτικής πολιτικής, ώστε αυτές να

αντιμετωπίζονται με τρόπο συνεπή και συλλογικό. Επιδράσεις εντοπίζονται

στο κράτος πρόνοιας, το οποίο επιβαρύνεται ιδιαίτερα εξαιτίας της

παρεχόμενης προστασίας στους αιτούντες άσυλο, αλλά και εξαιτίας των

ιδιαίτερων χαρακτηριστικών των νεοεισερχόμενων οικονομικών

μεταναστών228, η οικονομική θέση των οποίων προκαλεί υψηλότερη εξάρτηση

μεταναστών υπολογίζεται να είναι ετησίως 500.000 περίπου άτομα, εξαιρετικά σημαντικός αριθμός, αν λάβει κανείς υπόψη του ότι η καθαρή νόμιμη μετανάστευση, με βάση το έτος 1999, ήταν 700.000 άτομα περίπου, βλ. "Managing Migration in the European Welfare State"", H. Brücker, G. Epstein, B. McCormick, G. Saint-Paul, A. Venturini, K. Zimmermann, Executive Summary, 23.06.2001, http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf. 227 Σημείωμα της Προεδρίας του Συμβουλίου με θέμα: "Πρόταση συνολικού σχεδίου για την

καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και της εμπορίας ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση", Αρ. Εγγρ. 6621/1/02 (REV 1), LIMITE, JAI 30, FRONT 19, MIGR 10, VISA 29, Παράρτημα, 27.02.2002, σ. 6 228 Οι μετανάστες που εισέρχονται στην ΕΕ διανέμονται ανομοιόμορφα μεταξύ των κρατών-

μελών, είναι συνήθως νεότερος σε ηλικία πληθυσμός σε σχέση με τους γηγενείς, συγκεντρώνονται στις αστικές περιοχές και εμφανίζουν υψηλότερο, των γηγενών, ποσοστό ανεργίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι περίπου ο μισός μεταναστευτικός πληθυσμός προκύπτει από την οικογενειακή επανένωση. Τα χαρακτηριστικά των χωρών προέλευσης συνθέτουν χώρες με χαμηλό και ενδεχομένως φθίνoν κατά κεφαλήν εισόδημα, σε σχέση με αυτό των κρατών-μελών της ΕΕ, χαμηλή συμμετοχή στη δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, υψηλές εισοδηματικές ανισότητες. Οι επαγγελματικές ικανότητες των μεταναστών είναι συνήθως χαμηλές στις χώρες της ΕΕ που έχουν υψηλό μέσο εισόδημα (για τους Ευρωπαίους που μετακινούνται εντός της ΕΕ είναι μικτές), ενώ γενικά το ποσοστό των ανειδίκευτων εργατών εμφανίζεται σταθερό. Οι χώρες υποδοχής της ΕΕ μπορούν να διαχωριστούν σε δύο ομάδες, αναφορικά με την εκπαίδευση των μεταναστών που δέχονται: στην πρώτη ομάδα (Γερμανία, Δανία, Ολλανδία, Βέλγιο, Γαλλία και Αυστρία) οι μετανάστες είναι λιγότερο εκπαιδευμένοι από τους γηγενείς, ενώ το αντίστροφο συμβαίνει στην δεύτερη ομάδα (ΗΒ, Ελλάδα, Ισπανία, Πορτογαλία, Φιλανδία) - Βλ. Παράρτημα XIV. Σε σχέση με το εργατικό δυναμικό της χώρας προέλευσης, οι επαγγελματικές ικανότητες των μεταναστών είναι




από αυτό, συγκριτικά με τους γηγενής229. Ακόμη, η αυξανόμενη εισροή

μεταναστών ενδεχομένως να ασκεί επιδράσεις στη διακύμανση των

εισοδημάτων - αν και τα εισοδήματα των γηγενών στην ΕΕ δεν φαίνεται να

δέχονται ιδιαίτερες πιέσεις, αν εξαιρεθούν αυτές που σχετίζονται με τις

αυξημένες απαιτήσεις του κράτους πρόνοιας, που προκαλούν συμπίεση του

εισοδήματος - την σύνθεση του άνεργου πληθυσμού, αλλά και την αύξηση της

καταναλωτικής ζήτησης και γενικότερα την ενδυνάμωση της αγοράς230.

Άμεση σχέση με την ενίσχυση της τάσης για διαμόρφωση κοινής

μεταναστευτικής πολιτικής έχει και το πληθυσμιακό ζήτημα, που καλείται να

αντιμετωπίσει η ΕΕ, δεδομένων των σύγχρονων τάσεων που υποδεικνύουν

γήρανση του ευρωπαϊκού πληθυσμού στις επόμενες δεκαετίες231. Ακόμη,

σημαντικό στοιχείο αποτελεί το γεγονός ότι οι ρυθμοί της πληθυσμιακής

αύξησης ποικίλουν μεταξύ των κρατών-μελών (σχήμα 4), πράγμα που κατ'

επέκταση διαφοροποιεί και τις αντίστοιχες ανάγκες τους, δυσχεραίνοντας

έτσι, ακόμη περισσότερο την διαμόρφωση κοινών πρακτικών σε αυτό το

ζήτημα. Αποτέλεσμα είναι να αυξάνεται ο ουσιαστικός ρόλος του

μεταναστευτικού πληθυσμού, τόσο όσον αφορά στη σύνθεση των εθνικών

πληθυσμών των κρατών-μελών και τη συγκρότηση του εργατικού τους

δυναμικού, όσο και σε σχέση με το ζήτημα της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, από

την πλευρά του ορισμού της ευρωπαϊκής ιθαγένειας και της έννοιας του

ευρωπαίου πολίτη. Αυτό συμβαίνει επειδή η αύξηση των μη-ευρωπαίων

μεταναστών σημαίνει ταυτόχρονα και αλλοίωση της εθνικής ομοιομορφίας

των κρατών-μελών, που ήδη αντιμετωπίζουν δυσκολία στο να ταυτιστούν με

υψηλές ή τουλάχιστον ίσες. Βλ. "Managing Migration in the European Welfare State"", H. Brücker, G. Epstein, B. McCormick, G. Saint-Paul, A. Venturini, K. Zimmermann, 23.06.2001, http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf. 229 Για παράδειγμα σύμφωνα με έρευνα στη Γερμανία, προκύπτει ότι το ποσοστό του μεριδίου

παροχών του κράτους πρόνοιας από αλλοδαπούς αποδέκτες ήταν 8,3% για το έτος 1980 και 23,5% για το έτος 1996, ενώ ο αλλοδαπός πληθυσμός αυξήθηκε από 7,2% επί του συνόλου σε 8,9% αντίστοιχα για τα έτη αυτά. Τα παραπάνω νούμερα εμφανίζουν αξιοσημείωτη δυσαναλογία. Βλ. "Managing Migration in the European Welfare State"", H. Brücker, G. Epstein, B. McCormick, G. Saint-Paul, A. Venturini, K. Zimmermann, 23.06.2001, http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf. 230 Βλ. "Managing Migration in the European Welfare State"", H. Brücker, G. Epstein, B.

McCormick, G. Saint-Paul, A. Venturini, K. Zimmermann, Executive Summary, 23.06.2001. http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf. 231 Οι ρυθμοί αύξησης του ευρωπαϊκού πληθυσμού είναι ακόμη ανοδικοί, όμως ιδιαίτερα τις

τελευταίες δεκαετίες δείχνουν, συγκριτικά με παλαιότερα έτη, χαμηλότερο ποσοστό ανόδου






τα νέα δεδομένα της ενοποιημένης Ευρώπης και την υποβάθμιση του εθνικού

τους αυτό-προσδιορισμού232. Σημαντική πτυχή επίσης, είναι η παραχώρηση

πολιτικών δικαιωμάτων στους μη-ευρωπαίους μετανάστες, όπως το δικαίωμα

του εκλέγειν και εκλέγεσθαι233.

(για περισσότερα στοιχεία για την πορεία του της πληθυσμιακής αύξησης στην ΕΕ από το 1950 και την πληθυσμιακή κατάσταση το έτος 2001 βλ. Παράρτημα IV). 232 Το κράτος σήμερα αποτελεί τον μηχανισμό διαιώνισης της εθνικής κοινότητας,

δημιουργώντας ένα κοινό νομικό, πολιτικό και συμβολικό χώρο, μέσα στον οποίο λαμβάνει χώρα η κοινωνικοποίηση του πληθυσμού. "…Οι ιδέες γύρω από το έθνος και το δίκαιο περί ιθαγένειας κάθε κράτους επηρεάζουν καθοριστικά την αντιμετώπιση των ξένων πληθυσμών που ζουν σε αυτό…" βλ. Λ. Βεντούρα (1994), σ. 72. Το άρθρο 17 της ΣΕΕ προβλέπει ότι "η ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης ιδρύεται με τον παρόν. Κάθε άτομο που έχει την ιθαγένεια ενός Κράτους Μέλους θα είναι πολίτης της Ένωσης. Η Ιθαγένεια θα πρέπει να συμπληρώνει και όχι να αντικαθιστά την εθνική ιθαγένεια". Από την προαναφερόμενη πρόβλεψη γίνεται σαφές ότι η όλη διαδικασία της πολιτικής ενοποίησης της ΕΕ βρίσκεται ακόμη σε πρώιμο στάδιο, ενώ είναι προαπαιτούμενο να ξεπεραστεί η διστακτικότητα των κρατών-μελών να απολέσουν ή έστω να υποβαθμίσουν την πολιτική τους ανεξαρτησία, βλ. "Analysis of the Treaty of Amsterdam and Present EU Policy on Migration, Asylum and Anti-Discrimination - Guarding Standards - Shaping the Agenda" (updated version May 1999), Paper published by ECRE, ECRE EU OFFICE, ENAR and MPG, Brussels, May 1999, σ.24 233 Πλήρες δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι για τους ευρωπαίους πολίτες που διαμένουν

σε άλλο κράτος-μέλος από αυτό που κατάγονται, προβλέπεται στην ΣΕΕ, όσον αφορά στη συμμετοχή τους στις δημοτικές εκλογές. Τέτοιο δικαίωμα δεν παραχωρείται όμως, σε υπηκόους τρίτων χωρών που ζουν σε κράτος-μέλος της ΕΕ, γεγονός που εμφανίζεται ως αίτημα, ώστε να εκλείψει αυτού του είδους η διάκριση, στο όνομα της ίσης μεταχείρισης μεταξύ των υπηκόων των κρατών-μελών και των υπηκόων τρίτων χωρών, βλ. "Analysis of the Treaty of Amsterdam and Present EU Policy on Migration, Asylum and Anti-Discrimination - Guarding Standards - Shaping the Agenda" (updated version May 1999), Paper published by ECRE, ECRE EU OFFICE, ENAR and MPG, Brussels, May 1999, σ.24



Στο πλαίσιο όλων των προαναφερόμενων παραμέτρων που επιτάσσουν

τη διαμόρφωση κοινής μεταναστευτικής πολιτικής, θα πρέπει τέλος να

προστεθεί και το ζήτημα της αντιμετώπισης των αυξανόμενων εκδηλώσεων

ρατσισμού και ξενοφοβίας στον ευρωπαϊκό χώρο. Η διαφορετική

αντιμετώπιση των αλλοδαπών όσον αφορά στην επαγγελματική, κοινωνική,

πολιτική και πολιτιστική αυτοδιάθεση, σε πολλές περιπτώσεις, παίρνει ακόμη

και θεσμικό χαρακτήρα, αφού για παράδειγμα επιβάλλονται θεσμικοί

περιορισμοί στην κινητικότητά του για αναζήτηση ή αλλαγή επαγγέλματος ή

στην άσκηση θρησκευτικών ή άλλων δικαιωμάτων234. Παράλληλα, εντοπίζεται

μια αυξανόμενη επιφυλακτικότητα των ευρωπαίων απέναντι στους 'ξένους' -

που συχνά εκδηλώνεται με βίαιο τρόπο - γεγονός που περικλείει κινδύνους

για την κοινωνική ειρήνη235. Έτσι, αναπτύσσεται προβληματισμός που αφορά

234 Βλ. "Analysis of the Treaty of Amsterdam and Present EU Policy on Migration, Asylum

and Anti-Discrimination - Guarding Standards - Shaping the Agenda" (updated version May 1999), Paper published by ECRE, ECRE EU OFFICE, ENAR and MPG, Brussels, May 1999, σ.22 235 Η μεγάλη έξαρση των φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας πραγματοποιείται στις

αρχές της δεκαετίας του 1990, όπου και παρατηρείται αφενός μια τάση αύξησης των μεταναστευτικών ροών, ιδιαίτερα στις ανεπτυγμένες χώρες της ΕΕ και αφετέρου η εμφάνιση



στην ικανότητα της 'ευρωπαϊκής' κοινωνίας και πολιτείας, στην ανοχή και την

αφομοίωση των ξένων στοιχείων, ενώ γίνεται μια παράλληλη οριζόντια

προσπάθεια να ληφθούν συγκεκριμένα μέτρα, ώστε να εξαλειφθούν οι

διακρίσεις και η καταπάτηση των δικαιωμάτων του ανθρώπου στον

ευρωπαϊκό χώρο, με ιδιαίτερη έμφαση στους μετανάστες236.

Καθοριστική είναι επιπλέον, για το μέλλον του ευρωπαϊκού

εγχειρήματος, η διεύρυνση της ΕΕ, με τα 10 από τα 13 νέα μέλη να είναι

έτοιμα να εισέλθουν στο οικοδόμημα, με όποιες συνέπειες αυτό μπορεί να

επιφέρει. Σε σχέση με την μετανάστευση, το κεντρικό ερώτημα που τίθεται

είναι αν η επικείμενη διεύρυνση θα οδηγήσει σε μια 'οργανωμένη μετακίνηση'

προς τη Δύση, η οποία θα δημιουργούσε σοβαρές οικονομικές και πολιτικές

πιέσεις στις χώρες προορισμού της Δυτικής Ευρώπης237. Για το σκοπό αυτό

έχει τεθεί ως άμεσος στόχος η ενίσχυση των χωρών της διεύρυνσης, τόσο όσον

αφορά στις πολιτικές, θεσμικές και διοικητικές τους διαδικασίες, όσο και

οικονομικής ύφεσης, που ενέτεινε το πρόβλημα της ανεργίας στις χώρες αυτές, βλ. Γ. Αναστασόπουλος: "Ευρωπαϊκές Εμπειρίες για το Ρατσισμό και την Ξενοφοβία", Μετανάστες Ρατσισμός & Ξενοφοβία: Ελληνικές και Ευρωπαϊκές Εμπειρίες Διακρίσεων, Διεθνές Συνέδριο στην Αθήνα, Μάιος 1997, σ.216. Σημαντικό ρόλο στην αντιμετώπιση του όλου φαινομένου φαίνεται ότι παίζει η τοπική κοινωνία, δεδομένου ότι μέσα σε αυτή κινούνται οι πολίτες - είτε πρόκειται για γηγενείς, είτε για μετανάστες, είτε για μειονοτικές ομάδες ή ομάδες με ιδιαίτερα πολιτισμικά ή άλλα χαρακτηριστικά - και άρα αυτό θα πρέπει να είναι το μικροεπίπεδο αντιμετώπισης του φαινομένου. Από την άλλη μεριά, ο ρατσισμός φαίνεται να αποτελεί, παραδοσιακά, ένα εργαλείο των πολιτικών (χρησιμοποιώντας τους μετανάστες ως έναν "αποδιοπομπαίο τράγο"), ώστε αυτοί να κερδίζουν περισσότερους ψήφους, εκμεταλλευόμενοι - όσο αυτό είναι κάθε φορά δυνατόν - τα αισθήματα και τις ανασφάλειες των ανθρώπων, με αποτέλεσμα να εμφανίζονται πολιτικά μορφώματα που προωθούν τον αποκλεισμό και την μη ανεκτικότητα στις κοινωνίες, βλ. Lady Jossie Farrington: "Οι Τοπικές και Περιφερειακές Αρχές και η Απειλή του Ρατσισμού", Μετανάστες Ρατσισμός & Ξενοφοβία: Ελληνικές και Ευρωπαϊκές Εμπειρίες Διακρίσεων, Διεθνές Συνέδριο στην Αθήνα, Μάιος 1997, σ.226 236 Για τις συγκεκριμένες δράσεις σχετικά με τις πολιτικές που αναπτύχθηκαν στον τομέα

αυτό θα γίνει αναφορά παρακάτω. 237 Η κριτική στην παραπάνω διατυπωμένη ανησυχία υποστηρίζει ότι η μαζική μετανάστευση

από τις χώρες της διεύρυνσης δεν είναι τόσο σοβαρός κίνδυνος, όσο εμφανίζεται, αφενός γιατί η μεγάλη πλειοψηφία των ανθρώπων έχει την τάση να θέλει να ζει και να εργάζεται στην περιοχή που έχει τις ρίζες του, χωρίς να μετακινείται διαρκώς και αφετέρου - από μακροοικονομική σκοπιά - επειδή προβλέπεται ότι η προσάρτηση των εν λόγω χωρών στην ΕΕ και άρα η ένταξή τους στην ενοποιημένη αγορά, θα βελτιώσει τις συνθήκες διεξαγωγής των εμπορικών δραστηριοτήτων τους, λόγω της ενίσχυσης που θα δεχθούν από το ελεύθερο ενδοκοινοτικό εμπόριο, με αποτέλεσμα να μην υφίσταται ανάγκη μετακίνησης των προσώπων αλλά των προϊόντων. "…σε μεγάλο βαθμό το εμπόριο έχει αντικαταστήσει την οικονομική ζήτηση για μετανάστευση στην ΕΕ…" "το να έχει κανείς την επιλογή να μεταναστεύει στο εσωτερικό μιας αγοράς εργασίας, αποδεικνύεται η πιο αποτελεσματική αντι-μεταναστευτική πολιτική!…" βλ. Th. Straubhaar: "Migration Policies and EU Enlargement", Intereconomics, July /August 2001, σ. 167-170



αναφορικά με την ενίσχυση του οικονομικού τους υπόβαθρου, ώστε να είναι

σε θέση να συγκρατήσουν τον πληθυσμό τους στα γεωγραφικά τους όρια.

Επιπροσθέτως, μια πλήρης αντιμετώπιση του μεταναστευτικού

φαινομένου, που θα περιλαμβάνει όλες τις προαναφερόμενες παραμέτρους,

δεν μπορεί παρά να λαμβάνει υπόψη της τις 'βέλτιστες πρακτικές' που

συνθέτουν τη σύγχρονη απάντηση στη διαχείριση μιας σειράς ζητημάτων

στην σύγχρονη θεωρία και εφαρμογή των πολιτικών. Στο χώρο της

μεταναστευτικής πολιτικής, οι πρακτικές αυτές σαφώς και θα καθορίζονται με

βάση την σχετική παράδοση του κάθε κράτους-μέλους, όμως σήμερα

κυριαρχεί η τάση να οριοθετούνται από τις διεθνείς συμφωνίες και

συμβάσεις, δεδομένου ότι η μετανάστευση είναι ένα φαινόμενο που, από την

φύση του, δεν μπορεί να περιοριστεί γεωγραφικά ή να οριοθετηθεί

αποκλειστικά με τοπικούς ή εθνικούς προσανατολισμούς. Βεβαίως, θα

καθορίζονται και από τις εθνικές πολιτικές, οι οποίες αποτελούν ενδείξεις και

προθέσεις των επιμέρους κοινωνιών, είτε αυτές αντιμετωπίζουν εισροή

μεταναστών είτε αποτελούν τους τόπους καταγωγής τους. Σημαντικός τέλος,

όσον αφορά στον προσδιορισμό των πρακτικών αυτών, είναι και ο ρόλος των

ΜΚΟ, των τοπικών και περιφερειακών οργανώσεων, των εθελοντικών

οργανώσεων και των κοινωνικών εταίρων, αφού αυτοί διαδραματίζουν τον

ρόλο των διαμεσολαβητών μεταξύ των μεταναστών, ως υποκειμένων, και της

κοινωνίας υποδοχής και άρα προσεγγίζουν το ζήτημα από μια καθαρά

πραγματική και πρακτική άποψη238.

Ανακεφαλαιώνοντας, ήδη το έντονο ενδιαφέρον που αναπτύσσεται

στον ευρωπαϊκό χώρο σε σχέση με τη μετανάστευση φαίνεται αφενός, από

την σταδιακή ενίσχυση του θεσμικού πλαισίου της κοινοτικής δράσης στο

θέμα και αφετέρου από την πληθώρα των σημαντικών ζητημάτων που

συνδέονται με αυτό και που κατά την διαπραγμάτευσή τους δεν μπορούν να

παραβλέψουν τις επιδράσεις του.

238 Βλ. "Migrant Workers: Best Practices Regarding Integration and Citizenship", by T. Owen,

at Workshop of International Experts on Best Practices Related to Migrant Workers, Santiago, Chile, 19-20.06.2000 και "Human Rights of Migrant Workers", by R. Perruchoud, at Workshop of International Experts on Best Practices Related to Migrant Workers, Santiago, Chile, 19-20.06.2000



Έχοντας λοιπόν, κατά νου την ευρύτερη σημασία που λαμβάνει η

ανάπτυξη μιας κοινοτικής πολιτικής της μετανάστευσης, η ΕΕ καλείται να

διαμορφώσει το κατάλληλο θεσμικό και πολιτικό πλαίσιο, αλλά και το κλίμα

εκείνο, σε κοινωνικό επίπεδο, που θα λειτουργήσει αποτελεσματικά στη

διαχείριση του μεταναστευτικού φαινομένου και των σύγχρονων εξελίξεων

που σχετίζονται με αυτό.

22.. ΚΚΕΕΝΝΤΤΡΡΙΙΚΚΟΟΙΙ ΑΑΞΞΟΟΝΝΕΕΣΣ ΤΤΗΗΣΣ ΚΚΟΟΙΙΝΝΟΟΤΤΙΙΚΚΗΗΣΣ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΗΗΣΣ

ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΚΚΗΗΣΣ

22..11 ΚΚοοιιννήή ΜΜεετταανναασσττεευυττιικκήή ΠΠοολλιιττιικκήή κκααιι ΠΠοολλιιττιικκήή ΑΑσσύύλλοουυ,, ΝΝοομμιικκόό κκααιι ΘΘεεσσμμιικκόό ππλλααίίσσιιοο..

Το σύνηθες υπόδειγμα όσων αποφασίζουν να μεταναστεύσουν στην ΕΕ

σκιαγραφεί κυρίως άρρενες, που αναζητούν εργασία ή μόρφωση ή

προσπαθούν να διαφύγουν τη δίωξη, οι οποίοι σταδιακά ενώνονται με την

οικογένειά τους - συνήθως τις συζύγους239. Η παραπάνω περιγραφή είναι

ενδεικτική του γεγονότος ότι τα φαινόμενα της οικονομικής μετανάστευσης

και αυτής που συνδέεται με την παροχή ασύλου σε πρόσφυγες

αλληλοεμπλέκονται, σε τέτοιο βαθμό που δεν είναι πάντα εφικτή η

διαφορετική διαχείρισή τους. Αυτό ενισχύεται και από ένα ακόμη λόγο, το

γεγονός ότι τα δύο αυτά είδη μετανάστευσης είναι επίσης, άρρηκτα

συνδεδεμένα μεταξύ τους στην κοινωνική συνείδηση αλλά και στην πολιτική

διαπραγμάτευση. Στη βάση αυτής της λογικής, η ΕΕ αρθρώνει την πολιτική

για τα δύο θέματα, έχοντας όμως διαπιστώσει παράλληλα, ότι δεν είναι

δυνατή η διαμόρφωση απολύτως κοινών μέτρων και πρακτικών, αφού τα

239 Για τους άνδρες μετανάστες το οικονομικό κίνητρο είναι το ισχυρότερο, ενώ για τις

γυναίκες το κίνητρο εντοπίζεται στην οικογενειακή επανένωση - Συμπεράσματα έρευνας για τους παράγοντες που εκκινούν την μετανάστευση από πέντε χώρες της Μεσογείου και της Υποσαχάριας Αφρικής (Τουρκία, Μαρόκο, Αίγυπτος, Σενεγάλη και Γκάνα), η οποία πραγματοποιήθηκε από την Eurostat, σε συνεργασία με το Netherlands Interdisciplinary Demographic Institute (NIDI) - τα αποτελέσματα δημοσιεύτηκαν στην έκθεση με τίτλο: "Push and Pull Factors of International Migration" (ISBN 92-828-9721-4), βλ. "Why do people migrate", Eurostat: Statistics in Focus, Population and Social Conditions, Theme 3 - 1/2001, European Communities, 2001, σ. 3



ζητήματα ασύλου υπόκεινται σε διαφορετικό νομικό πλαίσιο240, ιδιαίτερα

διακριτό από αυτό της μετανάστευσης241.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει δύο ανακοινώσεις που αφορούν

αντίστοιχα την πολιτική ασύλου και μετανάστευσης242, οι οποίες αποσκοπούν

στο να εφαρμόσουν τις επιταγές της Έκτακτης Συνόδου Κορυφής του

Τάμπερε, όσον αφορά στην διαμόρφωση ενιαίου ευρωπαϊκού συστήματος

χορήγησης ασύλου, στη δίκαιη μεταχείριση των υπηκόων τρίτων χωρών και

στη διαχείριση των μεταναστευτικών και προσφυγικών ροών243. Η κοινή βάση

των δύο αυτών ανακοινώσεων είναι ότι η έμφαση δίδεται στην δημιουργία

κοινών διαδικασιών και γενικότερης ευθυγράμμισης των πολιτικών στα δύο

αυτά ζητήματα, για όλα τα κράτη-μέλη, αφού η διαφορετική πρακτική που

εφαρμόζεται αφενός δυσχεραίνει το έργο της διαχείρισής τους και της

αντιμετώπισης των παράνομων κυκλωμάτων και αφετέρου δεν διευκολύνει

την έρευνα και μελέτη των φαινομένων, δεδομένου ότι ισχύουν διαφορετικά

συστήματα καταγραφής και ποσοτικοποίησής τους, σε κάθε κράτος-μέλος244.

Συνοπτικά, σύμφωνα με τα άρθρα 61, 62 και 63 της ΣΕΕ, όπως

τροποποιήθηκε από την Συνθήκη του Άμστερνταμ, τα αντικείμενα που

ενδιαφέρουν την Ένωση αφορούν στην κατάργηση κάθε ελέγχου στα άτομα -

Ευρωπαίους πολίτες ή μη - από ένα κράτος-μέλος της ΕΕ σε ένα άλλο, στην

διαμόρφωση του πλαισίου για την διάσχιση των εξωτερικών συνόρων

(έλεγχοι, κανόνες για τις θεωρήσεις κ.α.), στις συνθήκες ελεύθερης

κυκλοφορίας των υπηκόων τρίτων χωρών στο εσωτερικό της ΕΕ για περίοδο

τριών μηνών, στις απαιτήσεις για την χορήγηση ασύλου (κριτήρια και

μηχανισμοί για τον καθορισμό του κράτους που είναι υπεύθυνο να εξετάσει

την αίτηση, ελάχιστες προδιαγραφές υποδοχής αιτούντων άσυλο,

240 Η αναφορά γίνεται στο διεθνές δίκαιο που καλύπτει τους αιτούντες άσυλο και που

βασίζεται, όπως ήδη έχει σημειωθεί στην Σύμβαση της Γενεύης του 1951. 241 Βλ. "Asylum and Immigration Debate", European Commission Press Room, DN:

IP/00/1340, Brussels, 22.11.2000, http://www.europa.eu.int/comm/press_room/index_en.htm 242 "Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την

Κοινοτική Πολιτική Μετανάστευσης" - COM (2000) 757, 22.11.2000 & "Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την θέσπιση κοινής διαδικασίας παροχής ασύλου και ομοιόμορφου καθεστώτος σε όλη την Ένωση για τα άτομα στα οποία χορηγείται άσυλο" - COM (2000) , 22.11.2000 243 Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16

Οκτωβρίου 1999), σημεία 10-27, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 244 Βλ. "Asylum and Immigration Debate", European Commission Press Room, DN:

IP/00/1340, Brussels, 22.11.2000, http://www.europa.eu.int/comm/press_room/index_en.htm

http://www.europa.eu.int/comm/press_room/index_en.htm





προσδιορισμός της έννοιας του πρόσφυγα κ.α.), στην αντιμετώπιση των

προσφύγων και των εκτοπισμένων προσώπων (προσωρινή προστασία), στα

μέτρα για την παράνομη μετανάστευση και τον επαναπατρισμό των

παρανόμως διαμενόντων υπηκόων τρίτων χωρών, στα μέτρα για την

μετανάστευση (συνθήκες εισόδου, διαδικασίες έκδοσης θεωρήσεων μακράς

διάρκειας, οικογενειακή επανένωση κ.α.), στον καθορισμό των δικαιωμάτων

και των συνθηκών κάτω από τις οποίες υπήκοοι τρίτων χωρών, που διαμένουν

νόμιμα σε ένα κράτος-μέλος, θα μπορούν να διαμένουν σε άλλο κράτος-

μέλος245.

Για την εξυπηρέτηση των παραπάνω στόχων και ιδιαίτερα για την

εκπόνηση συγκεκριμένων προγραμμάτων - διαπυλωνικά σχέδια δράσης - που

θα αφορούν τη συνεργασία με επιλεγμένες χώρες όσον αφορά στην πολιτική

ασύλου και μετανάστευσης, το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων συγκρότησε το

1998 την Ομάδα Υψηλού Επιπέδου "Άσυλο και Μετανάστευση", ενώ στις 25-

26.01.1999 ενέκρινε την εντολή της. Στόχος της παραπάνω ομάδας είναι η

αντιμετώπιση της κατάστασης στις σημαντικότερες χώρες προέλευσης των

αιτούντων άσυλο και των μεταναστών246, με συγκεκριμένα καθήκοντα, την

κατάρτιση καταλόγου και την επισκόπηση των υπαρχουσών πρωτοβουλιών,

την κατάρτιση καταλόγου με τις κυριότερες χώρες προέλευσης και διέλευσης

αιτούντων άσυλο και μεταναστών, την περαιτέρω ανάλυση της κατάστασης

σε κάποιες από τις παραπάνω χώρες όσον αφορά στα αίτια, στα

αποτελέσματα ενδεχόμενου περιορισμού της οικονομικής μετανάστευσης,

στις ανάγκες σε ανθρωπιστική βοήθεια, στην εξεύρεση των δυνατοτήτων

διαφόρων τύπων συνεργασιών, όπως αστυνομική κ.α., την ένδειξη των

245 Βλ. http://www.europa.eu.int/comm/justice_home/unit/immigration_en.htm 246 Οι χώρες στις οποίες διεξήχθησαν τα προγράμματα αυτά είναι το Αφγανιστάν και η

όμορη περιοχή, το Μαρόκο, η Σομαλία, η Σρι Λάνκα, το Ιράκ, η Αλβανία και η όμορη περιοχή. Οι συνεργίες που δημιουργήθηκαν μεταξύ των διαφόρων εμπλεκόμενων φορέων στις χώρες αυτές, οι οποίες εμφανίζονται ως χώρες καταγωγής και χώρες διέλευσης, αλλά και στις χώρες προορισμού, βοήθησαν για πρώτη φορά την απόκτηση μιας συνολικής άποψης για τις ασκούμενες πολιτικές. Βλ. Σημείωμα της Προεδρίας του Συμβουλίου προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με θέμα: "Ομάδα Υψηλού Επιπέδου "Άσυλο και Μετανάστευση" -Έγκριση της έκθεσης προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας", 13993/00, LIMITE, JAI 152, AG 76, 29.11.2000. σ. 13

http://www.europa.eu.int/comm/justice_home/unit/immigration_en.htm



τρόπων ανάπτυξης της συνεργασίας με την UNHCR και με άλλους

κυβερνητικούς, διακυβερνητικούς και μη-κυβερνητικούς οργανισμούς247.

Έκτακτη Σύνοδος Κορυφής του Τάμπερε (15 & 16 Οκτωβρίου 1999)

Απαραίτητη είναι μια συνοπτική αναφορά στα σημεία που θίχθηκαν

στην Έκτακτη Σύνοδο Κορυφής του Τάμπερε, αφού αποτέλεσαν το

εναρκτήριο έναυσμα για την περαιτέρω ανάπτυξη των κοινών ευρωπαϊκών

πολιτικών σε αυτά τα ζητήματα248. Έτσι, αναφορικά με τη σχέση

εταιρικότητας με τις χώρες καταγωγής, η ιδέα βασίζεται στο ότι αυτές θα

πρέπει να υποβοηθηθούν, με κάθε πρόσφορο μέσο και στο επιτρεπόμενο για

την ΕΕ μέτρο, ώστε να καταπολεμηθεί η ένδεια, να βελτιωθούν το βιοτικό

επίπεδο και οι συνθήκες απασχόλησης, καθώς και να προστατευθούν τα

ανθρώπινα δικαιώματα249.

Όσον αφορά στην ανάπτυξη ευρωπαϊκού συστήματος χορήγησης

ασύλου250, σημειώνεται ότι αυτό θα βασίζεται, με τρόπο δεσμευτικό στη

Σύμβαση της Γενεύης και θα προστατεύει τα δικαιώματα των αιτούντων στο

247 Η πρωτοβουλία ήταν της ολλανδικής αντιπροσωπίας, με έγγραφό της προς το Συμβούλιο

(13344/98 JAI 37 AG 15). Βλ. Σημείωμα της Προεδρίας του Συμβουλίου προς την Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) και το Συμβούλιο, με θέμα: "Εντολή της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου για το Άσυλο και τη Μετανάστευση: Κατάρτιση σχεδίων δράσης για ορισμένες από τις σημαντικότερες χώρες προέλευσης και διέλευσης των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών", 5264/99 LIMITE, JAI 1, AG 1, 13.01.1999 248 Τα ορόσημα που τέθηκαν σε αυτή τη σύνοδο αφορούσαν γενικότερα την διαμόρφωση ενός

ευρωπαϊκού χώρου ελευθερίας και ασφάλειας και μέσα σε αυτό το πλαίσιο αντιμετωπίστηκαν και τα ζητήματα ασύλου και μετανάστευσης. Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16 Οκτωβρίου 1999), σημεία 1-9, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 249 Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16

Οκτωβρίου 1999), σημεία 111-12, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 250 "…Το σύστημα χορήγησης ασύλου θα πρέπει να περιλαμβάνει στη βραχυχρόνια

προοπτική, ένα σαφή και λειτουργικό καθορισμό του κράτους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση κάθε αίτηση χορήγησης ασύλου, κοινές προδιαγραφές για δίκαιες και αποτελεσματικές διαδικασίες, κοινές ελάχιστες συνθήκες υποδοχής των αιτούντων άσυλο, και την προσέγγιση των κανόνων που αφορούν την αναγνώριση και το περιεχόμενο του καθεστώτος του πρόσφυγα. Θα πρέπει επίσης να συμπληρωθεί με μέτρα για επικουρικές μορφές προστασίας, οι οποίες θα προσφέρουν το προσήκον εκάστοτε καθεστώς σε κάθε άτομο το οποίο χρειάζεται κάποια προστασία….". Μακροπρόθεσμα, υποδεικνύεται η διαμόρφωση κοινής διαδικασίας για το άσυλο και μια ενιαία νομική κατάσταση για όσους το λαμβάνουν, η οποία θα ισχύει σε όλη την ΕΕ, ενώ αντιμετωπίζεται και το ζήτημα της προσωρινής προστασίας και της εξεύρεσης των πόρων για την αποτελεσματική χορήγησή του. Τέλος, υποδεικνύεται η επείγουσα οριστικοποίηση του συστήματος προσδιορισμού της ταυτότητας των αιτούντων (Eurodac). Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16 Οκτωβρίου 1999), σημεία 13-17, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm






έπακρο, ενώ σηματοδοτείται η έναρξη συστηματικών διαβουλεύσεων με την

Ύπατη Αρμοστεία των ΗΕ για τους Πρόσφυγες251 και τους άλλους διεθνείς

οργανισμούς.

Η δίκαιη μεταχείριση των υπηκόων τρίτων χωρών είναι ζήτημα

κεντρικού ενδιαφέροντος και τίθεται στη βάση της παραχώρησης

δικαιωμάτων και υποχρεώσεων ίσης ποιότητας και ποσότητας με αυτών των

γηγενών, με απώτερο στόχο την εξαφάνιση των διακρίσεων έναντι των

μεταναστών στην ΕΕ. Ιδιαίτερη σημασία δίδεται στην ανάπτυξη της

δραστηριότητας των θεσμικών οργάνων της ΕΕ για την καταπολέμηση του

ρατσισμού και της ξενοφοβίας252, ενώ η εισδοχή και η διαμονή των υπηκόων

τρίτων χωρών εξετάζεται υπό το πρίσμα της ομοιόμορφης αντιμετώπισης και

της από κοινού αξιολόγησης των οικονομικών και δημογραφικών εξελίξεων

στην Ένωση253.

Τέλος, αναφορικά με τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών

κρίνεται απαραίτητη η ανάπτυξη συνεργασίας με τις χώρες προέλευσης και

διέλευσης, καθώς και η διαρκής ενημέρωση για τις δυνατότητες νόμιμης

εγκατάστασης που προσφέρονται σε κάθε κράτος-μέλος. Αποφασιστικής

251 Η Ύπατη Αρμοστεία των ΗΕ για τους Πρόσφυγες (UNHCR) προχώρησε σε συστάσεις για

τις αποφάσεις που ελήφθησαν στο Τάμπερε για το άσυλο, σημειώνοντας ότι η Διάσκεψη αυτή θα καθορίσει το πολιτικό πλαίσιο που θα θέσει τις βάσεις για την σχετική ευρωπαϊκή πολιτική. Συγκεκριμένα πρότεινε την επέκταση των προσπαθειών για την εναρμόνιση των σχετικών νομοθεσιών των κρατών-μελών, την, εναρμονισμένη σε όλα τα κράτη-μέλη, εφαρμογή του ορισμού του πρόσφυγα, στη βάση της Σύμβασης του 1951, την διαμόρφωση δίκαιων και ικανοποιητικών διαδικασιών ασύλου και την παροχή ολοκληρωμένης και σφαιρικής προστασίας, σε όλα τα επίπεδα, με τελικό, μελλοντικό στόχο μια μοναδική διαδικασία, η οποία θα βασίζεται στην απλούστευση, την ταχύτητα και την δικαιοσύνη. Δίδει έμφαση στην ανάπτυξη του θεσμού της προσωρινής προστασίας και των διαδικασιών επαναπατρισμού, ενώ συστήνει την προώθηση των διεθνών συνεργασιών της ΕΕ με άλλους οργανισμούς για το θέμα. Βλ. "Η Ατζέντα του Ασύλου στην Ευρώπη: Συστάσεις της Ύπατης Αρμοστείας για τη Διάσκεψη Κορυφής του Τάμπερε", Ύπατη Αρμοστεία των ΗΕ για τους Πρόσφυγες, Οκτώβριος 1999, http://www.unhcr.ch/. 252 Για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας, ζητείται η κατάρτιση εθνικών

προγραμμάτων για την καταπολέμηση των διακρίσεων και η περαιτέρω ενδυνάμωση της συνεργασίας με το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Ρατσισμό και την Ξενοφοβία, καθώς και με το Συμβούλιο της Ευρώπης. Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16 Οκτωβρίου 1999), σημείο 19, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 253 Ειδική αναφορά γίνεται στον προσδιορισμό του καθεστώτος των επί μακρόν διαμενόντων

υπηκόων τρίτων χωρών και της χορήγησης σε αυτούς ενός συνόλου ενιαίων δικαιωμάτων, κατά το δυνατόν παραπλήσιων με αυτών των κοινοτικών υπηκόων, όπως το δικαίωμα διαμονής, παιδείας, εξαρτημένης και ανεξάρτητης εργασίας, δυνατότητας απόκτησης της υπηκοότητας του κράτους-μέλους στο οποίο διαμένουν κ.α.. Βλ. Συμπεράσματα της





σπουδαιότητας είναι η αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης,

διακίνησης και εμπορίας ανθρώπων, ενώ συγκεκριμένοι στόχοι

επικεντρώνονται αφενός στην αποτελεσματικότερη συνεργασία για τον

συνοριακό έλεγχο254 και την ανάπτυξη κοινής προσπάθειας έναντι της

διακίνησης πλαστών εγγράφων θεωρήσεων, και αφετέρου στην προώθηση

των διεργασιών για την πλήρη αποδοχή του κεκτημένου Σένγκεν από τις

υποψήφιες χώρες.

Τα παραπάνω αποτελούν τις δεσμεύσεις της ΕΕ για την άμεση

δραστηριότητα που πρόκειται να αναλάβει στους εξεταζόμενους τομείς

πολιτικής, η πορεία της οποίας θα καταγράφεται στους πίνακες

αποτελεσμάτων (scoreboards) για την παρακολούθηση της προόδου όσον

αφορά στη δημιουργία χώρου «Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης»

στην ΕΕ255.

((ii)) ΟΟιι ββαασσιικκέέςς ππααρράάμμεεττρροοιι ττηηςς κκοοιιννήήςς μμεετταανναασσττεευυττιικκήήςς πποολλιιττιικκήήςς

Το γενικό πλαίσιο της μεταναστευτικής πολιτικής, όπως είδαμε,

βασίζεται στην συνείδηση της ανάγκης για ανάπτυξη ειδικών κοινοτικών

πολιτικών256 και κοινή προσέγγιση στα θέματα αυτά, δεδομένης της

αυξανόμενης σημασίας τους για την εδραίωση του πολιτικού και κοινωνικού

χώρου της ΕΕ.

Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16 Οκτωβρίου 1999), σημεία 18-21, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 254 Μάλιστα, όσον αφορά στον συνοριακό έλεγχο για την καταπολέμηση της παράνομης

μετανάστευσης, γίνεται ιδιαίτερη μνεία στην πρωτοβουλία της Ιταλίας και της Ελλάδας, για την σύναψη υπομνήματος συνεννοήσεως για την ενίσχυση της συνεργασίας μεταξύ των δύο χωρών, στην Αδριατική και το Ιόνιο, με στόχο την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, του λαθρεμπορίου και της εμπορίας ανθρώπων. Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16 Οκτωβρίου 1999), σημεία 22-25, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 255 Οι πίνακες αποτελεσμάτων αποτελούν απαίτηση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου κατά την

Έκτακτη Σύνοδο του Τάμπερε και εκδίδονται δύο φορές το χρόνο από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή – ανά εξάμηνο – ώστε να παρουσιάζεται, να οργανώνεται και να αξιολογείται η πρόοδος των επιμέρους στόχων, καθώς και να διαγράφονται τα επόμενα στάδια της δράσης της ΕΕ. Βλ. Συμπεράσματα της Προεδρίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του Τάμπερε (15-16 Οκτωβρίου 1999), Προοίμιο, βλ. http://europa.eu.int/council/off/conclu/oct99/oct99_el.htm 256 Οι τομείς μετανάστευσης πλέον δεν αντιμετωπίζονται ως συμπληρωματικοί των τομέων

που αφορούν την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων εντός της Ένωσης, αλλά ως αυτόνομοι χώροι πολιτικής και θεσμικής δραστηριότητας, βλ. «Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την Κοινοτική Πολιτική Μετανάστευσης», COM (2000) 757 τελικό, 22/11/2000






Η σημερινή κατάσταση των συγκεκριμένων δράσεων για τη

μεταναστευτική πολιτική, έχει να αναδείξει πλήθος προτάσεων για

δραστηριότητα στους επιμέρους στόχους που έχουν τεθεί.

Έτσι, όσον αφορά στην οικονομική μετανάστευση, οι νομοθετικές

πρωτοβουλίες αφορούν την οικογενειακή επανένωση257, το καθεστώς

κατοίκου μακράς διάρκειας258, τις προϋποθέσεις εισόδου και διαμονής

υπηκόων τρίτων χωρών με σκοπό την μισθωτή απασχόληση και την άσκηση

ανεξάρτητων οικονομικών δραστηριοτήτων259 και τον τίτλο παραμονής μικρής

διάρκειας - που χορηγείται στα θύματα της λαθρομετανάστευσης ή των

δικτύων διακίνησης ανθρώπων, τα οποία συνεργάζονται με τις αρμόδιες

αρχές260. Με ανακοίνωσή της η Επιτροπή πρότεινε μέθοδο για την «κοινοτική

πολιτική μετανάστευσης», όπου περιλαμβάνεται η δημιουργία αφενός ενός

κανονιστικού πλαισίου που αποσκοπεί στον καθορισμό των προϋποθέσεων

εισόδου και διαμονής υπηκόων τρίτων χωρών και αφετέρου, ενός μηχανισμού

ανοικτού συντονισμού που θα μπορεί να διευκολύνει την προοδευτική

σύγκλιση των πολιτικών των κρατών-μελών 261. Πρωτοβουλίες επίσης,

αναλαμβάνονται όσον αφορά στην βελτίωση των γνώσεων σχετικά με το

μεταναστευτικό φαινόμενο και στη δημιουργία ενός Παρατηρητηρίου

Μετανάστευσης262, καθώς και τη διοικητική συνεργασία στα πεδία των

εξωτερικών συνόρων, των θεωρήσεων, του ασύλου και της μετανάστευσης263.

257 COM (2001) 624, 02/07/2001 258 COM (2001) 127, 13/03/2001 259 COM (2001) 386, 24/09/2001 260 COM (2002) 0071, 11/02/2002 261 COM (2000) 757, 22/11/2000. 262 Η σχετική πρόταση κατατέθηκε ήδη από τον Νοέμβριο του 2001, από την Ελλάδα και

βρίσκεται στο στάδιο της επεξεργασίας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Ως βασικό καθήκον του θα είναι να οργανώσει ένα ομοιογενές και συντονισμένο σύστημα συλλογής στοιχείων στο πεδίο των μεταναστεύσεων στην Ευρώπη και στον κόσμο, να μελετά, να αναλύει και να αξιολογεί τα στοιχεία που παρέχονται από τα κράτη-μέλη, να συντάσσει εκθέσεις και προτάσεις και να παρέχει τεχνικό προσανατολισμό και τεχνογνωσία στα κράτη-μέλη. Μάλιστα, η έδρα του εν λόγω παρατηρητηρίου προτείνεται να είναι η χώρα μας, με την αιτιολογία της ιδιαίτερης έντασης του φαινομένου τα τελευταία χρόνια, αλλά και του γεγονότος ότι η Ελλάδα αποτελεί χώρα διέλευσης, τόσο των παρανόμως όσο και των νομίμως διακινούμενων μεταναστών, προς τις χώρες τελικού προορισμού, πράγμα που ενισχύει εκ των πραγμάτων τον σημαίνοντα ρόλο της στις σύγχρονες εξελίξεις. Τα παραπάνω προέκυψαν από ανεπίσημα έγγραφα συζήτησης, προερχόμενα από την Γ4 Δ/νση του Υπ. Εξωτερικών και από συζητήσεις με την αρμόδια νομική σύμβουλο που χειρίζεται το θέμα, κατά την διάρκεια συνέντευξης (Νοέμβριος 2001). 263 COM (2000) 567. Η διοικητική συνεργασία πρόκειται να ενισχυθεί στο πλαίσιο του νέου

προγράμματος ARGO, βλ. «Εξαμηνιαία Ενημέρωση του Πίνακα Αποτελεσμάτων για την



Τέλος, η συνεργασία με τις τρίτες χώρες καταγωγής και διέλευσης

οργανώνεται κυρίως στη βάση του πολιτικού διαλόγου, ενώ προωθείται η

δημιουργία ενός νέου χρηματοδοτικού μέσου ενίσχυσης των χωρών αυτών264.

Για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, έχουν

σημειωθεί βήματα στο επίπεδο της επιχειρησιακής συνεργασίας και έχουν

εκδοθεί νομοθετικές πράξεις για την καταπολέμηση της υποβοήθησης που

παρέχεται με σκοπό την παράνομη είσοδο και διαμονή265 και την αμοιβαία

αναγνώριση των αποφάσεων απομάκρυνσης266, ενώ η Επιτροπή έχει

δημοσιοποιήσει ανακοίνωσή της για την ανάπτυξη κοινής πολιτικής για την

παράνομη μετανάστευση267 και ανοικτής μεθόδου για τον συντονισμό της

πολιτικής αυτής268.

Οι κανονιστικές ρυθμίσεις που αναφέρθηκαν σαφώς και σκιαγραφούν

τις πολιτικές προθέσεις και προβληματισμούς που αναπτύσσονται στην ΕΕ,

αναφορικά με τη μετανάστευση, δεν είναι όμως ικανές να καλύψουν πλήρως

όλες τις διαστάσεις του φαινομένου, παρόλες τις προσπάθειες που γίνονται

για την καταγραφή και την διαχείρισή του μέσω θεσμοποιημένων οργάνων,

όπως η Ομάδα Υψηλού Επιπέδου "Άσυλο και Μετανάστευση" ή ερευνητικών

προγραμμάτων και μελετών. Το αίτημα για τη δημιουργία του χώρου

ελευθερίας και ασφάλειας είναι η ομπρέλα κάτω από την οποία αρθρώνεται η

εν λόγω πολιτική και για το σκοπό αυτό αναπτύσσεται ένα πλέγμα νομικών

κειμένων και στρατηγικών στόχων αναφορικά με την υποδοχή και την

απασχόληση των μεταναστών, την παράνομη μετανάστευση και τον

επαναπατρισμό όσων παρανόμως εισέρευσαν στην ΕΕ.

Επιπλέον, πέρα από την καθαρά νομική προσέγγιση του ζητήματος,

προωθείται η ανάπτυξη ενός συντονιστικού μηχανισμού που θα έχει ως έργο

του την σύμπλευση των εθνικών πολιτικών των κρατών-μελών, την

ομοιόμορφη τήρηση και επεξεργασία των στατιστικών δεδομένων και την

Παρακολούθηση της Προόδου όσον αφορά τη δημιουργία χώρου Ελευθερίας, Ασφάλειας και Δικαιοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Δεύτερο Εξάμηνο 2001», σελ.11. 264 Για την αναλυτική καταγραφή των νομοθετικών πράξεων που έχουν ψηφιστεί στο πλαίσιο

της ΕΕ, για τα ζητήματα ασύλου, μετανάστευσης και ρατσισμού και ξενοφοβίας βλ. Παράρτημα XVI (ο κατάλογος δεν είναι εξαντλητικός) 265 ΕΕ C 269 της 20/09/2000, σ.0008-0009 266 ΕΕ L 149 της 02/06/2001, σ.0034-0036 267 COM (2001) 672, 15.11.2001 268 COM (2001) 387, 11.07.2001



προώθηση κοινών πρωτοβουλιών και στόχων, ανάλογα με τις εκάστοτε

εθνικές ανάγκες269.

Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάκεν (14-15.12.2001) μάλιστα, προωθεί

περαιτέρω τη συζήτηση, δηλώνοντας πρόθεση για την ενσωμάτωση των

πολιτικών για τις μεταναστευτικές ροές (συμφωνίες επανεισδοχής, εμπορία

ανθρώπων και παράνομη μετανάστευση) στην εξωτερική πολιτική της ΕΕ,

ώστε η διαχείρισή τους να επιτευχθεί μέσα σε ένα πλαίσιο θεσμοποιημένης

συνεργασίας της ΕΕ με το διεθνές περιβάλλον270.

((iiii)) ΟΟιι ββαασσιικκέέςς ππααρράάμμεεττρροοιι ττηηςς κκοοιιννήήςς πποολλιιττιικκήήςς αασσύύλλοουυ

Μια ανάλογη μεταχείριση από άποψη νομοθετικής πρωτοβουλίας, η

οποία μάλιστα εμφανίζεται περισσότερο έντονη, αφού προωθείται στις

διάφορες κοινοτικές διαδικασίες και διαβουλεύσεις με γοργότερους ρυθμούς,

έχει η κοινή πολιτική για το άσυλο.

Η εξήγηση της μεγαλύτερης νομοθετικής παραγωγής στα θέματα

ασύλου, συγκριτικά με την αντίστοιχη παραγωγή που αφορά την

μετανάστευση πηγάζει από την ίδια τη φύση του αντικειμένου. Οι

πρωτοβουλίες που έχουν ήδη ληφθεί σε επίπεδο κοινοτικής νομοθεσίας

αφορούν το τυπικό μέρος των εν λόγω διαδικασιών, ενώ είτε δεν μπαίνουν

στην ουσία είτε το ουσιαστικό μέρος έχει ήδη λυθεί σε επίπεδο διεθνών

συμβάσεων και διακηρύξεων. Άρα, είναι επόμενο να επιτυγχάνεται, χωρίς

ιδιαίτερη δυσκολία, συμφωνία στα διάφορα επίπεδα της διαπραγμάτευσης, σε

αντίθεση με τα ζητήματα που αφορούν τη μετανάστευση, τα οποία θίγουν -

269 Ο βασικές κατευθυντήριες γραμμές που δίδονται προς αυτήν την κατεύθυνση

συγκεκριμένα, αφορούν την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, μέσω εύληπτων και συντονισμένων προσεγγίσεων και κατηγοριοποιήσεων των μεταναστών, καθώς και μέσω της ενδυνάμωσης της συνεργασίας στην καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και των σχετικών δικτύων διακίνησης. Επίσης, αφορούν στην είσοδο των οικονομικών μεταναστών και την ενσωμάτωσή τους στην ευρωπαϊκή αγορά εργασίας, μέσω της ανάπτυξης συνεπούς και διαφανούς πολιτικής και σχετικών διαδικασιών, κοινών για τα κράτη-μέλη και εντασσόμενων στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής για την Απασχόληση. Παράλληλα οι κατευθύνσεις συνδέονται και με την ανάπτυξη συνεργασιών με τρίτες χώρες - κυρίως χώρες καταγωγής μεταναστών - σε οικονομικό, πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, για ζητήματα που αφορούν την επανεισδοχή μεταναστών. Τέλος, καταγράφεται η ανάγκη για την ενσωμάτωση των μεταναστών στις χώρες υποδοχής, με στόχο την κατάργηση των διακρίσεων. Βλ. "Communication from the Commission to the Council and the European Parliament, on an Open Method of Coordination for the Community Immigration Policy, COM (2001) 387, 11.07.2001 270 Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Λάκεν (14 & 15 Δεκεμβρίου 2001): "Συμπεράσματα της

Προεδρίας", SN 300/01, ADD1, http://ue.eu.int/pressData/el/ec/68835.pdf

http://ue.eu.int/pressData/el/ec/68835.pdf



πέρα από το διαδικαστικό μέρος που εμπεριέχεται και κυρίως έχει να κάνει με

τις επιλεγόμενες μεθόδους επεξεργασίας δεδομένων κ.α. - ουσιαστικά

πολιτικά θέματα, για τα οποία είναι συχνά, εξαιρετικά δύσκολο να

επιτυγχάνεται η απαιτούμενη ομοφωνία μεταξύ των κρατών-μελών271.

Επιπλέον, η προτεραιότητα που δόθηκε στην ανάπτυξη της κοινής πολιτικής

ασύλου πηγάζει, σε μεγάλο βαθμό, από τις έντονες προσφυγικές πιέσεις που

δέχθηκε η ΕΕ στα εξωτερικά της σύνορα, εξαιτίας των πρόσφατων

γεωπολιτικών ανακατατάξεων στην Ευρώπη και τις πολιτικές κρίσεις της

ευρύτερης περιοχής.

Στην πολιτική ασύλου, έχουν ήδη υποβληθεί όλες οι αναγκαίες

νομοθετικές προτάσεις για την θέσπιση των ελάχιστων κανόνων για τις

διαδικασίες χορήγησης ασύλου και τους όρους υποδοχής των αιτούντων272,

τον προσδιορισμό τους κράτους που είναι αρμόδιο για την εξέταση της

αίτησης ασύλου273, καθώς και τον ορισμό της έννοιας του πρόσφυγα και την

προσέγγιση των μορφών επικουρικής προστασίας274. Οι πρώτες βάσεις για μια

κοινοτική διαχείριση της διεθνούς προστασίας τέθηκαν με τη θέσπιση του

Ευρωπαϊκού Ταμείου για τους Πρόσφυγες275 και του συστήματος

EURODAC276. Στο πλαίσιο επίσης, της παροχής προστασίας, με πρόταση

οδηγίας, καθορίζονται οι ελάχιστες προδιαγραφές παραχώρησης προσωρινής

προστασίας σε περιπτώσεις μαζικής εισροής εκτοπισμένων ατόμων277. Η

υιοθέτηση της οδηγίας συμπληρώνει την πρόταση ως προς την λήψη των

271 Η Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, που περιλαμβάνει την

εξεταζόμενη πολιτική στον Τίτλο IV: "Θεωρήσεις, Άσυλο, Μετανάστευση και άλλες πολιτικές σχετικές με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων", στο άρθρο 67 ορίζει μεταβατική περίοδο πέντε ετών, μετά την έναρξη της Συνθήκης του Άμστερνταμ, κατά τη διάρκεια της οποίας το Συμβούλιο αποφασίζει ομόφωνα για τα ζητήματα του εν λόγω Τίτλου, "…βάσει προτάσεως της Επιτροπής ή κατόπιν πρωτοβουλίας κράτους μέλους και μετά από διαβούλευση με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο…". Βλ. Συνθήκη περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ΕΕ C 80/69 10.03.2001. 272 COM (2001) 181, 25/09/2001 273 COM (2001) 447, 13/08/2001 274 COM (2001) 510, 12/09/2001, Provisional version 275 ΕΕ L 252 της 06/10/2000, σ.0012 276 ΕΕ L 316 της 15/12/2000 σ.0001, σχετικά με την αντιπαραβολή δακτυλικών

αποτυπωμάτων για την αποτελεσματική εφαρμογή της σύμβασης του Δουβλίνου. Σκοπός του EURODAC είναι να διαμορφώσει ένα σύστημα αντιπαραβολής των δακτυλικών αποτυπωμάτων των αιτούντων άσυλο και κάποιων κατηγοριών υπηκόων τρίτων χωρών, ώστε να υποβοηθείται η επιλογή του κράτους-μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση των σχετικών αιτημάτων. 277 COM (2000) 303, 31.10.2000



μέτρων που θα προωθούν την ισορροπία των δράσεων μεταξύ των κρατών-

μελών όσον αφορά στην υποδοχή τέτοιων προσώπων και στις συνέπειες που

αυτά θα υφίστανται ως αποτέλεσμα μιας τέτοιας μαζικής υποδοχής278.

Κεντρικό σημείο αναφοράς της κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για το

άσυλο ήταν η "Σύμβαση περί καθορισμού το κράτους που είναι υπεύθυνο για

την εξέταση αίτησης παροχής ασύλου, η οποία υποβάλλεται σε ένα από τα

κράτη-μέλη των ΕΚ", γνωστή και ως Σύμβαση του Δουβλίνου (1991)279.

Σύμφωνα με αυτή ορίζεται μια σειρά διαδικασιών, έτσι ώστε να αποφασίζεται

ποιο κράτος είναι το υπεύθυνο να εξετάζει κάθε φορά μια αίτηση ασύλου και

να εξασφαλίζεται ότι μόνο ένα κράτος-μέλος θα λαμβάνει απόφαση επί της

αιτήσεως, η οποία θα εφαρμόζεται και από τα υπόλοιπα. Επίσης, τίθενται τα

κριτήρια πάνω στα οποία θα βασίζεται η εν λόγω απόφαση, όπως η παρουσία

μελών της οικογένειας του αιτούντος που να τους έχει αναγνωριστεί το

καθεστώς του πρόσφυγα ή αν ο αιτών έχει νόμιμη άδεια διαμονής ή θεώρηση

εισόδου, αν εισέρχεται για πρώτη φορά στο έδαφος της ΕΕ κ.α.. Η Σύμβαση

του Δουβλίνου τελικά επικυρώθηκε το 1997280, ενώ μια σχετική πρόβλεψη της

Συνθήκης του Άμστερνταμ, την εισάγει στην ουσία στο κοινοτικό πλαίσιο

λήψης απόφασης.

Η σημασία αυτής της Σύμβασης εντοπίζεται στο γεγονός ότι εγγυάται

πως όλες οι αιτήσεις χορήγησης ασύλου θα εξετάζονται από ένα από τα

κράτη-μέλη της ΕΕ, περιλαμβάνει όμως και πρόβλεψη, σύμφωνα με την οποία

το κράτος-μέλος αυτό θα μπορεί να "…αποστείλει αιτούντα άσυλο σε τρίτο

κράτος, τηρούμενης πάντοτε της Σύμβασης της Γενεύης (Αρ. 3, παρ.5). Το

σημείο αυτό προκαλεί αφενός αντιρρήσεις σε σχέση με νομικά ζητήματα (π.χ.

δεν υφίσταται στο διεθνές δίκαιο κοινά αποδεκτός ορισμός της έννοιας

"ασφαλές τρίτο κράτος") και αφετέρου καθαρά ανθρωπιστικού περιεχομένου

ενστάσεις, δεδομένου ότι αφήνεται ανοικτό το ενδεχόμενο της περιπλάνησης

του αιτούντος από χώρα σε χώρα281.

((iiiiii)) ΟΟ χχώώρροοςς ΣΣέέννγγκκεενν

278 COM (2001) 55, 20.07.2001 279 European Communities No. 40 (1991) 280 ΕΕ C 254, 19.08.1997, σ. 0001-0012 281 "Position on the Implementation of the Dublin Convention in the light of lessons learned

from the implementation of the Schengen Convention", by The European Council on Refugees and Exiles (ECRE), December 1997, http://www.ecre.org/positions/dublin.shtml

http://www.ecre.org/positions/dublin.shtml



Πρόδρομο στην διαμόρφωση μιας κοινής μεταναστευτικής πολιτικής

στην ΕΕ αποτέλεσε η Συμφωνία του Σένγκεν, που αφορά την σταδιακή

εξάλειψη των ελέγχων στα κοινά σύνορα των μελών της282. Ειδικότερα,

κατάργησε τα εσωτερικά σύνορα μεταξύ των χωρών που την είχαν

υπογράψει, ενώ δημιούργησε ενιαία εξωτερικά σύνορα, όπου

πραγματοποιούνται έλεγχοι εισόδου στο χώρο Σένγκεν, σύμφωνα με ίδιες

διαδικασίες. Καθιέρωσε επίσης, κοινούς κανόνες όσον αφορά στην έκδοση

θεώρησης, το δικαίωμα ασύλου και τον έλεγχο στα εξωτερικά σύνορα, ώστε

να επιτραπεί η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων στο εσωτερικό των

χωρών που έχουν υπογράψει τη Σύμβαση, χωρίς να διαταράσσεται η δημόσια

τάξη283.

Στην ίδια λογική και με σκοπό να συνδυαστεί η ελευθερία με την

ασφάλεια, διαμορφώνονται τα αποκαλούμενα 'συνοδευτικά μέτρα', τα οποία

αποσκοπούν στην βελτίωση του συντονισμού μεταξύ των υπηρεσιών της

αστυνομίας, των τελωνείων και της δικαιοσύνης, καθώς και στην λήψη των

αναγκαίων μέτρων για την καταπολέμηση, ιδίως, της τρομοκρατίας και του

οργανωμένου εγκλήματος. Η ανάγκη για τη λήψη αυτών των μέτρων

προέκυψε από τον προβληματισμό ότι η κατάργηση των ελέγχων θα ευνοούσε

τέτοιου είδους δραστηριότητες.

Συγκεκριμένα, αναπτύσσονται μέτρα για την κατάργηση των ελέγχων

στα εσωτερικά σύνορα των κρατών-μελών, την εναρμόνιση της πολιτικής τους

για τις θεωρήσεις (visas) και τις προϋποθέσεις εισόδου στην επικράτεια των

νέο-εισερχομένων που προέρχονται από τρίτες χώρες, την εγκαθίδρυση ενός

282 Η Συμφωνία Σένγκεν υπογράφηκε το 1985 από την Μπενελούξ, την (τότε Ομοσπονδιακή)

Γερμανία και την Γαλλία, ενώ στα τέλη του 1990 προστέθηκε και η Ιταλία. Συμπληρώθηκε με μια Σύμβαση εφαρμογής που υπογράφηκε στις 19 Ιουνίου του 1990. Αρχικά επρόκειτο για διακυβερνητική συνεργασία, που όμως επεκτάθηκε σταδιακά σχεδόν σε όλα τα κράτη-μέλη με εξαίρεση το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ιρλανδία (25.06.1991: Ισπανία, Πορτογαλία, 06.11.1992: Ελλάδα, 28.04.1995: Αυστρίά, 19.12.1996: Δανία, Φιλανδία, Σουηδία). Εντάχθηκε στο πλαίσιο της ΕΕ, ως κεκτημένο Σένγκεν, βάση ενός πρωτοκόλλου προσαρτημένου στη Συνθήκη του Άμστερνταμ (1997), το οποίο δίνει στα μέλη της σύμβασης (τα δεκατρία από τα δεκαπέντε κράτη-μέλη της ΕΕ) τη δυνατότητα ανάπτυξης συνεργασίας στους τομείς που προβλέπει η σύμβαση, μέσα στο νομικό και θεσμικό πλαίσιο της ΕΕ. Βλ. Λ. Μ. Μουσούρου (1993). Στις συμφωνίες Σένγκεν συνδέθηκαν επίσης η Ισλανδία και Νορβηγία (μέσω της Βόρειας Ένωσης Διαβατηρίων, μιας σύμβασης που είχαν συνάψει στο παρελθόν με τη Σουηδία, τη Φιλανδία και τη Δανία και που καταργούσε τους ελέγχους στα κοινά τους σύνορα), χωρίς να διαθέτουν δικαίωμα ψήφου στο πλαίσιο της Εκτελεστικής Επιτροπής Σένγκεν, με δικαίωμα μόνον έκφρασης γνώμης και κατάθεσης προτάσεων, βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133020.htm




συστήματος ελεύθερης διακίνησης των ατόμων που προέρχονται από τρίτες

χώρες και που βρίσκονται νόμιμα στην επικράτεια του κράτους-μέλους, την

ανάπτυξη του «Συστήματος Πληροφοριών Σένγκεν» (SIS) για την ανταλλαγή

πληροφοριών ως προς το δικαίωμα ασύλου284, την ενίσχυση της συνεργασίας

μεταξύ των τελωνειακών αρχών και της αστυνομίας στον αγώνα εναντίον

εκείνων που εισέρχονται και παραμένουν παράνομα και τον προσδιορισμό

των συνόρων και των εξωτερικών συνόρων καθώς και του όρου 'αλλοδαπός'.

Ακόμη, λαμβάνονται μέτρα που αφορούν την ενίσχυση της νομοθετικής

συνεργασίας μέσω ταχύτερου συστήματος έκδοσης, την καθιέρωση

δικαιώματος παρακολούθησης και δίωξης από μία χώρα σε μία άλλη, την

υποχρέωση συμπλήρωσης δήλωσης για κάθε υπήκοο τρίτης χώρας που

κυκλοφορεί από τη μία χώρα σε μία άλλη285.

Τα μέτρα και οι αποφάσεις λαμβάνονται από την εκτελεστική επιτροπή

που συστάθηκε με τη σύμβαση εφαρμογής του 1990. Οι πράξεις που

υιοθετήθηκαν για την εφαρμογή της σύμβασης και όλες οι συμφωνίες

προσχώρησης, οι συμβάσεις και τα πρωτόκολλα που ακολούθησαν την αρχική

συμφωνία του 1985 αποτελούν το 'κεκτημένο Σένγκεν'. Θα πρέπει να

σημειωθεί επίσης, ότι σε θεσμικό επίπεδο, η προσάρτηση του κεκτημένου

στην συνθήκη του Άμστερνταμ μεταξύ άλλων, επιδιώκει να προσθέσει την

εγγύηση του δημοκρατικού κοινοβουλευτικού ελέγχου, στο όλο σύστημα που

αναπτύσσεται γύρω από το χώρο Σένγκεν.

Η λογική που οδήγησε στην αρχική διακρατική συμφωνία του Σένγκεν

και την μετέπειτα γενίκευσή της, απαρτίζεται από δύο συνιστώσες. Από την

μία μεριά βρίσκεται η πρακτική εφαρμογή της αρχής της ελεύθερης

κυκλοφορίας των προσώπων, η οποία αποτελεί σήμερα ακρογωνιαίο λίθο της

μετάβασης στην πλήρη ενοποίηση της ΕΕ. Από την άλλη μεριά αναπτύσσεται

σοβαρός προβληματισμός όσον αφορά στον έλεγχο και την διαμόρφωση ενός

ασφαλούς ευρωπαϊκού χώρου, ιδιαίτερα υπό το φως της γενίκευσης

φαινομένων όπως η τρομοκρατία και η παράνομη μετανάστευση. Η ΕΕ άρα

θα πρέπει να αναπτύξει τρόπους που να διασφαλίζουν και τα δύο, εφόσον

283 Βλ. http://www.europa.eu.int/scudplus/leg/el/evb/133020.htm 284 Πρόκειται για μια ηλεκτρονική βάση δεδομένων που περιέχει τα εντάλματα έρευνας που

προέρχονται από όλα τα κράτη-μέλη, καθώς και τις οδηγίες ως προς την μεταχείριση των καταζητούμενων ατόμων. 285 Convention applying the Schengen Agreement, from 19 June 1990.

http://www.europa.eu.int/scudplus/leg/el/evb/133020.htm



μάλιστα αποτελεί η ίδια έναν ισχυρό πόλο έλξης για κάθε είδους μετανάστη

και άρα αντιμετωπίζει έντονες πιέσεις286.

Το κεκτημένο Σένγκεν λειτουργεί επομένως, ως το μεθοδολογικό

εργαλείο, που - θεωρητικά τουλάχιστον - επιχειρεί να συνδράμει την

προσπάθεια και προς τις δύο αυτές κατευθύνσεις. Το ερώτημα που μένει να

απαντηθεί είναι κατά πόσο ένα τέτοιο εργαλείο, που θεμελιώνεται στη λογική

του ελέγχου και του λεπτομερούς καθορισμού διαδικασιών και εννοιών, μέσα

από περίπλοκα συστήματα και πρακτικές, θα μπορέσει να διασφαλίσει την

ελευθερία και την αυτονομία των ανθρώπων, χωρίς να τις καταστρατηγεί.

Ίσως η απάντηση να βρίσκεται στην εξεύρεση της χρυσής τομής μεταξύ των

περιορισμών που απαιτεί η ασφάλεια και της ασφάλειας που απαιτεί

ελευθερία.

((iivv)) ΠΠρροογγρράάμμμμαατταα κκααιι ΔΔρράάσσεειιςς πποουυ ααννααππττύύσσσσοοννττααιι σσττοο ππλλααίίσσιιοο ττηηςς ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήήςς ΈΈννωωσσηηςς

Η κοινή μεταναστευτική πολιτική της ΕΕ είναι ένας τομέας που, από τη

φύση του αντικειμένου, εμπλέκει πολλούς παράγοντες και δρώντα

υποκείμενα, με αποτέλεσμα η διαμόρφωση και η εφαρμογή της να χρειάζεται

μια πολύπλευρη και ανοικτή σε όλους προσέγγιση.

Σε αυτό το πνεύμα, στο πλαίσιο της ανάπτυξης των κοινοτικών

δράσεων για την διαχείριση του μεταναστευτικού φαινομένου,

αναπτύσσονται διάφορες δράσεις και εκπονείται μεγάλος αριθμός

προγραμμάτων287, που αποσκοπούν ακριβώς στο να καλύψουν όλες τις πτυχές

του θέματος και να δώσουν απαντήσεις στα καίρια ερωτήματα που τίθενται

για την εξέλιξή του. Στη συνέχεια θα γίνει μια σύντομη αναφορά σε

προγράμματα που έχουν επιλεχθεί και είναι ενδεικτικά των κεντρικών αξόνων

της κοινής πολιτικής της ΕΕ, τουλάχιστον όπως αυτή αναπτύσσεται μέχρι

σήμερα.

286 Λ. Μ. Μουσούρου (1993), σ.36-37 287 Ενδεικτικά αναφέρεται το πρόγραμμα STOP "ενθάρρυνσης και ανταλλαγών για την

καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών", που έχει ως στόχο τις ανταλλαγές πληροφοριών μεταξύ των κρατών-μελών στους τομείς της εμπορίας ανθρώπων και της σεξουαλικής εκμετάλλευσης των παιδιών, βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133062.htm




Καταρχήν, ένα σημαντικό εργαλείο που θεσμοθετήθηκε είναι το

CIREFI288, δηλαδή ένα κέντρο πληροφόρησης, μελετών και ανταλλαγών στον

τομέα της διέλευσης των συνόρων και της μετανάστευσης, που έχει ως στόχο

την αρωγή στα κράτη-μέλη για την καλύτερη μελέτη των σχετικών με την

νόμιμη μετανάστευση προβλημάτων, την καταπολέμηση της παράνομης

μετανάστευσης και των κυκλωμάτων παράνομης διέλευσης των συνόρων, την

αποτελεσματικότερη ανίχνευση των παραποιημένων ή πλαστών ταξιδιωτικών

εγγράφων και τη βελτίωση των μέτρων επαναφοράς στα σύνορα. Σημαντική

δράση του κέντρου αυτού είναι, μεταξύ άλλων, η δημιουργία ενός συστήματος

άμεσου συναγερμού, με σκοπό την μετάδοση πληροφοριών που αφορούν την

λαθρομετανάστευση και τα κυκλώματα παράνομης διέλευσης των συνόρων289.

Το Πρόγραμμα 'ODYSSEUS'290 αφορά στην καθιέρωση πλαισίου για

ενέργειες κατάρτισης, πληροφόρησης, μελετών και ανταλλαγών, προκειμένου

να βελτιωθεί η αποτελεσματικότητα της συνεργασίας μεταξύ των διοικήσεων

των κρατών-μελών στους τομείς των πολιτικών ασύλου, διέλευσης των

εξωτερικών συνόρων και μετανάστευσης. Επιπλέον, μελλοντικός στόχος

τίθεται η διεύρυνση της συνεργασίας με τις υποψήφιες, για προσχώρηση στην

ΕΕ, χώρες. Για το έτος 2001 - που ήταν το τέταρτο και τελευταίο έτος

λειτουργίας του προγράμματος - πραγματοποιήθηκαν διάφορες

εκπαιδευτικές δραστηριότητες (σεμινάρια, συνέδρια, εκπαιδευτικά

εργαστήρια) και αναπτύχθηκε μεγάλος αριθμός μελετών και ερευνών σε

ποικίλα ζητήματα που απασχόλησαν το Συμβούλιο (βελτίωση της λήψης και

επεξεργασίας στατιστικών δεδομένων για το άσυλο και τη μετανάστευση,

εξεύρεση των βέλτιστων εκπαιδευτικών μεθόδων για ζητήματα όπως η

παραχάραξη εγγράφων κ.α.)291.

Στον άξονα που αφορά τη συνεργασία με τρίτες χώρες προέλευσης

μεταναστευτικού πληθυσμού, στο πλαίσιο της δραστηριότητας της Ομάδας

288 ΕΕ C 274, 19.09.1996 289 Το σύστημα αυτό μεταδίδει αμέσως προειδοποιητικά σήματα παράνομης μετανάστευσης ή

δραστηριοτήτων παράνομων εγκληματικών οργανώσεων διακίνησης προσώπων, ειδικά στις χώρες προέλευσης των μεταναστευτικών ρευμάτων, αλλά και ειδοποιεί για τις νέες τάσεις στα παραπάνω φαινόμενα, οι οποίες ενδεχομένως δικαιολογούν τη λήψη άμεσων μέτρων (π.χ. αλλαγή διαδρομής ή τρόπων μεταφοράς, νέες μορφές παραχάραξης ταξιδιωτικών έγγράφων κ.α.). Βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133100.htm 290 EE L 99, 31.03.1998 291 Βλ. http://europa.eu.int/comm/justice_home/project/odysseus/index_el.htm


http://europa.eu.int/comm/justice_home/project/odysseus/index_el.htm



Υψηλού Επιπέδου "Άσυλο και Μετανάστευση" προβλέπεται χρηματοδοτικό

μέσο για την υποστήριξη των χωρών αυτών όσον αφορά στο ζήτημα της

διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, την διεξαγωγή ενημερωτικών

εκστρατειών, την υποστήριξη της οικειοθελούς επιστροφής και της

αποτελεσματικής εκτέλεσης των συμφωνιών επανεισδοχής, την

καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης. Οι παραπάνω δραστηριότητες

παρακολουθούνται και επιβλέπονται από την Επιτροπή292.

Τέλος, στις 28.09.2000 και μετά από μακρά περίοδο

διαπραγματεύσεων, η ΕΕ υιοθέτησε το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τους

Πρόσφυγες293 με στόχο να προωθεί την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-

μελών σε θέματα ασύλου, υποστηρίζοντας και ενθαρρύνοντας τις

προσπάθειές τους, όσον αφορά στην υποδοχή - και τις συνέπειες αυτής -

προσφύγων και εκτοπισμένων ατόμων. Οι συγκεκριμένες δράσεις που

υποστηρίζονται μέσω του ταμείου αυτού είναι η υποδοχή, η ενσωμάτωση και

ο οικειοθελής επαναπατρισμός, ενώ ενεργοποιείται ακόμη σε περιπτώσεις

μαζικής εισδοχής προσφύγων, μέσω άσκησης πρωτοβουλιών που στοχεύουν

να καλύψουν τις βασικές ανάγκες των ατόμων αυτών. Μεγάλο βάρος δίδεται

στην βελτίωση των συνθηκών υποδοχής των προσφύγων, γεγονός που

απορροφά και σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού. Ιδιαίτερης

σπουδαιότητας στοιχείο είναι ότι πρόκειται για 'αποκεντρωμένο' οργανισμό,

αφού τα κράτη-μέλη είναι υπεύθυνα για την εφαρμογή του εθνικού τους

προγράμματος, το οποίο συντίθεται ανάλογα με τις οικείες ανάγκες294.

22..22 ΚΚααττααπποολλέέμμηησσηη ττοουυ ΡΡααττσσιισσμμοούύ κκααιι ττηηςς ΞΞεεννοοφφοοββίίααςς σσττηηνν ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΈΈννωωσσηη..

Το δικαίωμα της ίσης μεταχείρισης και η εξαφάνιση των διακρίσεων

στην νομοθεσία και τους θεσμούς, την καθημερινή ζωή, την εργασία αποτελεί

διατυπωμένη προτεραιότητα για την ΕΕ.

292 Βλ. 'Co-operation with third countries in the areas of migration' - Framework for

Preparatory Actions 2001 (Non-paper), Commission Budget line B7-667, 19.03.2001 293 European Refugee Fund (ERF), ΕΕ OJ L 252, 06.10.2000, σ. 12 Προϋπολογισμός 296 εκατ.

ευρώ. 294 Βλ. http://europa.eu.int/comm/justice_home/project/odysseus/index_el.htm

http://europa.eu.int/comm/justice_home/project/odysseus/index_el.htm



Ήδη από 1986 έχει ξεκινήσει η ενασχόληση των οργάνων της ΕΕ με το

ζήτημα295, ενώ το 1995 δημοσιεύθηκε ανακοίνωση της Επιτροπής με θέμα

"Ρατσισμός, Ξενοφοβία και Αντισημιτισμός", που έθεσε τους όρους της

δράσης της στο θέμα και περιέλαβε πρόταση να ανακηρυχθεί το έτος 1997 ως

Ευρωπαϊκό Έτος Κατά του Ρατσισμού296. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ ενισχύει

τον ρόλο των ευρωπαϊκών θεσμικών οργάνων προβλέποντας στο άρθρο 13 της

ΣυνθΕΚ ότι το Συμβούλιο "…ψηφίζοντας ομόφωνα, μετά από πρόταση της

Επιτροπής και διαβούλευση με τον Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, μπορεί να

αναλάβει κατάλληλη δράση για την καταπολέμηση των διακρίσεων λόγω

φύλου, φυλετικής ή εθνικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων,

αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού"297. Η Επιτροπή πρότεινε

δέσμη μέτρων για την εφαρμογή του άρθρου, η οποία έγινε δεκτή από το

Συμβούλιο και μάλιστα ως ύψιστη προτεραιότητα298.

Μια παράλληλη δράση της Επιτροπής στον τομέα αυτό είναι η

ενσωμάτωση της καταπολέμησης του ρατσισμού σε όλες τις πολιτικές της ΕΕ,

μια προσπάθεια εφαρμογής της αρχής του "mainstreaming"299 όσον αφορά τις

διακρίσεις, σε όλο το εύρος δραστηριότητας της ΕΕ. Για το σκοπό αυτό έχει

συσταθεί ομάδα εργασίας, η οποία αφενός ασχολείται με την αξιολόγηση των

295 Εξεδόθη τότε Ανακοίνωση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με θέμα την αναβίωση του

Φασισμού και του Ρατσισμού στην Ευρώπη, η οποία συνοδεύτηκε από μια Κοινή Δήλωση του Συμβουλίου, του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και της Επιτροπής, ενάντια στο Ρατσισμό και τη Ξενοφοβία. 296 Το Ευρωπαϊκό Έτος Ενάντια στον Ρατσισμό (1997) εφαρμόστηκε σε εθνικό επίπεδο από τις

Εθνικές Συντονιστικές Επιτροπές (National Co-ordination Committees - NCCs), των οποίων ο ρόλος ήταν να παρακινήσει και να συντονίσει τις δράσεις σε εθνικό επίπεδο. Τα έργα που προωθήθηκαν κατά τη διάρκεια αυτού του έτους επικεντρώθηκαν σε θεματικές ενότητες όπως ο ρατσισμός στην εργασία, ο ρατσισμός στην καθημερινή ζωή, ευαισθητοποίηση, νομοθεσία, βλ. http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm 297 Βλ. Ενοποιημένη Απόδοση της Συνθήκης περί Ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm 298 Το νομοθετικό πλαίσιο σήμερα περιλαμβάνει τα μέτρα αυτά σε μια οδηγία "περί

εφαρμογής της αρχής της ίσης μεταχείρισης προσώπων ασχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους καταγωγής", η οποία καταρχήν ορίζει την έννοια των διακρίσεων και τους λόγους για τους οποίους συντρέχει, το πεδίο εφαρμογής (που εκτείνεται σε όλα τα πρόσωπα, τον ιδιωτικό ή δημόσιο τομέα), τα ένδικα μέσα για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων, τους φορείς, σε επίπεδο κρατών-μελών που θα προωθούν την ίση μεταχείριση, τις κυρώσεις για την παράβαση των εθνικών διατάξεων που θεσπίζονται κατ' εφαρμογή της οδηγίας αυτής. Βλ. EE L 180, 19.07.2000, σ. 0022-0026 299 Η προσέγγιση "mainstreaming" αφορά την διαδικασία ενσωμάτωσης της καταπολέμησης

του ρατσισμού και των διακρίσεων σε όλους τους τομείς δραστηριοτήτων (απασχόληση, διαρθρωτικά ταμεία, εκπαιδευτικά προγράμματα, δημόσιες συμβάσεις, εξωτερικές σχέσεις, πολιτιστικές και αθλητικές πρωτοβουλίες κ.λ.π)

http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm




ασκούμενων πολιτικών και αφετέρου εργάζεται προς την ανάπτυξη μιας

συνεκτικής στρατηγικής, ώστε να αυξηθεί ο βαθμός ενσωμάτωσης της

διάστασης της καταπολέμησης του ρατσισμού και της ξενοφοβίας στις

πολιτικές αυτές300. Το πρόγραμμα δράσης301 αυτής της πρωτοβουλίας

περιλαμβάνει μορφές συνεργασίας μεταξύ όλων των κοινωνικών και

θεσμικών εταίρων, την ανάπτυξη νέων μοντέλων και μεθόδων, μέσω

προγραμμάτων και μελετών, την ενδυνάμωση της πληροφόρησης και της

επικοινωνίας για τα ζητήματα αυτά302.

Επιπλέον, για τον αγώνα ενάντια στις διακρίσεις ιδρύθηκε το

Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο των φαινομένων Ρατσισμού και Ξενοφοβίας303,

που έχει ως κύριο σκοπό να μελετά την έκταση και τις τάσεις των φαινομένων

αυτών και να αναλύει τα αίτια, τις επιπτώσεις και τις συνέπειές τους. Ρόλος

του είναι επίσης, να εκδίδει συμπεράσματα και γνωμοδοτήσεις, με βάση τα

στοιχεία που συγκεντρώνει, με παραλήπτη τα κράτη-μέλη και τα ευρωπαϊκά

όργανα. Το Παρατηρητήριο ίδρυσε και συντονίζει ένα ευρωπαϊκό δίκτυο για

το ρατσισμό και την ξενοφοβία (RAXEN)304, το οποίο λειτουργεί από κοινού

με τα εθνικά πανεπιστημιακά κέντρα ερευνών και με διάφορες ΜΚΟ και

διεθνείς οργανισμούς που ασχολούνται με το ζήτημα. Μια θεσμοθετημένη

συνεργασία που αναπτύσσει συγκεκριμένα, είναι αυτή με το Συμβούλιο της

300 Βλ. "Έκθεση των Υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του σχεδίου δράσης

κατά του Ρατσισμού: ενσωμάτωση της καταπολέμησης του ρατσισμού στις κοινοτικές πολιτικές και στα κοινοτικά προγράμματα", Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm 301 Το Κοινοτικό Πρόγραμμα Δράσης για την Καταπολέμηση των Διακρίσεων, για την

περίοδο 2001-2006, ξεκίνησε την 01.01.2001, με προϋπολογισμό 100 εκατ. ευρώ και στοχεύει στην συνεργασία με τις εθνικές, τοπικές και περιφερειακές αρχές, τα όργανα για τη προώθηση της ίσης μεταχείρισης, κοινωνικούς εταίρους, ΜΚΟ, πανεπιστήμια, ινστιτούτα μελετών και στατιστικούς οργανισμούς, τα ΜΜΕ. Θα επικεντρωθεί σε τομείς όπως η ισότητα στις δημόσιες διοικήσεις, η ισότητα στα ΜΜΕ, η ίση συμμετοχή στην πολιτική, η οικονομική και κοινωνική διαδικασία λήψης απόφασης, η ίση πρόσβαση σε αγαθά και υπηρεσίες, η παρακολούθηση των διακρίσεων, συμπεριλαμβανομένης και της πολλαπλής διάκρισης, οι δεσπόζουσες τάσεις των πολιτικών και πρακτικών ενάντια στις διακρίσεις. Βλ. "The Fight for Equality: Fundamental Rights & Anti-Discrimination", Action by the European Community to Combat Discrimination, The European Union Against Discrimination, Employment & Social Affairs, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm 302 "Communication from the Commission: Action Plan Against Racism", Commission of the

European Communities, Brussels, COM (1998) 183, 25.03.1998 303 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 135/97 του Συμβουλίου (ΕΕ L 151, 10.06.1997, σ. 0001-0007) 304 Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 135/97 του Συμβουλίου, άρθρο 2, παρ.(η)





Ευρώπης305, το οποίο ήδη έχει μακρά εμπειρία στη δράση ενάντια στις

διακρίσεις.

Η σπουδαιότητα που αποδίδεται από την ΕΕ στην αντιμετώπιση των

φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας και μάλιστα με οργανωμένο και

θεσμικά κατοχυρωμένο τρόπο, βρίσκει εξήγηση στο γεγονός ότι στον

ευρωπαϊκό χώρο εντοπίστηκε αυξημένο το επίπεδο της εχθρότητας και της

μη-ανοχής των ξένων στοιχείων στην κοινωνία, ενώ γίνονται πιο συχνά τα

κρούσματα προβολής των φαινομένων αυτών στον πολιτικό λόγο, δίνοντας

τους έτσι, κάποιας μορφής νομιμοποίηση, για λόγους εκλογικού

ανταγωνισμού306. Ειδικά μάλιστα, όσον αφορά στους μετανάστες και τις

μειονότητες, ο συσχετισμός με την διακριτική μεταχείριση είναι στενός,

αφενός σε σχέση με τις ίσες ευκαιρίες στην αγορά εργασίας, την εκπαίδευση ή

την στέγαση και αφετέρου σε σχέση με την απόλαυση των ανθρωπίνων

δικαιωμάτων γενικότερα. Το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για το Ρατσισμό και

την Ξενοφοβία άρα, καλείται να εργαστεί προς την κατεύθυνση εξάλειψης

των φαινομένων αυτών, ένα αίτημα που βρίσκει επιπλέον νομιμοποίηση στο

ευρωπαϊκό επίπεδο, μέσα από την καταγραφή των δικαιωμάτων αυτών στον

Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ307.

Η ιδέα της ευρωπαϊκής ενοποίησης βασίζεται στην ειρηνική και ομαλή

συμβίωση πολλών και διαφορετικών, μεταξύ τους, πολιτισμών και ομάδων,

τα οποία θα μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα μέσα στον ευρωπαϊκό χώρο.

Είναι επομένως, σαφές ότι τα φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας είναι, όχι

μόνο κατακριτέα από ανθρωπιστικής άποψης, αλλά και αποτρεπτικά της

επιτυχίας του εγχειρήματος.

22..33 ΔΔιιεεύύρρυυννσσηη κκααιι ΜΜεετταανναασσττεευυττιικκήή ΠΠοολλιιττιικκήή σσττηηνν ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΈΈννωωσσηη

Μια ακόμη σημαντική πτυχή της μεταναστευτικής πολιτικής αφορά

την επικείμενη διεύρυνση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τις επιδράσεις που

305 EE L 44, 18.02.1999, σ. 0034-0036. Η συνεργασία αυτή προβλέπεται από τον κανονισμό του

Συμβουλίου για την ίδρυση του Παρατηρητηρίου, στο άρθρο 7, παρ.3. 306 Ομιλία της Άννας Διαμαντοπούλου, Επιτρόπου στον τομέα Απασχόληση και Κοινωνικές

Υποθέσεις, στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη για την Καταπολέμηση του Ρατσισμού σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο, που οργανώθηκε από την Επιτροπή και έλαβε χώρα στις 24 & 25 Φεβρουαρίου 2000, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm




αυτή μπορεί να έχει στον μεταναστευτικό και πληθυσμιακό χάρτη της

Ευρώπης.

Μετά το άνοιγμα των συνόρων στις χώρες της Κεντρικής και

Ανατολικής Ευρώπης, εντάθηκαν τα μεταναστευτικά ρεύματα, κυρίως προς

την Δυτική Ευρώπη, με έναυσμα οικονομικά, πολιτικά ή εθνοτικά αίτια και

πολύ συχνά την οικογενειακή επανένωση με μετανάστες ήδη μόνιμα

εγκατεστημένους στην Δυτική Ευρώπη. Σημαντική ήταν η αύξηση της

παράνομης μετανάστευσης από τις χώρες αυτές, δεδομένων των

περιοριστικών πολιτικών εισόδου που εφήρμοζαν οι ευρωπαϊκές χώρες εκείνη

την περίοδο. Σήμερα, παρατηρείται γενικότερα μείωση των ροών που

αποσκοπούν στην μόνιμη εγκατάσταση, ενώ εμφανίζεται αυξημένο το

ποσοστό της προσωρινής μετανάστευσης με σκοπό την απασχόληση.

Ιδιαίτερη ένταση επίσης, εμφανίζει η μετανάστευση με σκοπό την ένωση με

εθνοτικές και μειονοτικές ομάδες (return migration) που είναι

εγκατεστημένες στην Δυτική Ευρώπη (π.χ. Ρουμάνοι, Σλοβάκοι, Ουκρανοί

κ.α.), αλλά και η μετακίνηση σε διάφορες χώρες διέλευσης (π.χ. Ελλάδα,

Ιταλία, αλλά και Βουλγαρία και Ουγγαρία), προς την πορεία μεταναστευτικών

ομάδων σε κάποια άλλη χώρα προορισμού (transit migration)308.

Οι σύγχρονες εξελίξεις στην ΕΕ, υπό το φως της διεύρυνσης με την

προσάρτηση των δεκατριών υποψήφιων309 χωρών έως το τέλος του 2002,

έχουν οδηγήσει το ευρωπαϊκό οικοδόμημα μπροστά από την μεγαλύτερη,

ίσως, έως τώρα, πρόκληση, όσον αφορά στο θεσμικό και πολιτικό της μέλλον.

Παράλληλα, αναφορικά με την μετανάστευση, οι θετικές επιπτώσεις της

διεύρυνσης αναδεικνύονται αφενός από το γεγονός ότι μέσω της οικονομικής

και πολιτικής σταθερότητας που θα επιτευχθεί με την συμμετοχή των χωρών

αυτών στην ΕΕ, θα περιοριστούν οι μεταναστευτικές ροές, δεδομένου ότι θα

εκλείψουν τα γενεσιουργά αίτια της μετανάστευσης. Αφετέρου αναφέρονται

στην αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της παράνομης διακίνησης και

307 Βλ. 2000/C 364/01 308 Βλ. "Migration Policies and EU Enlargement: The Case of Central and Eastern Europe",

OECD: International Migration, 2001, σ.33-40 309 Πρόκειται για τις χώρες της Κεντρικής και Ανατολικής Ευρώπης (Βουλγαρία, Τσεχική

Δημοκρατία, Ουγγαρία, Πολωνία, Ρουμανία, Σλοβακία, Σλοβενία, Εσθονία, Λετονία, Λιθουανία - ΧΚΑΕ), την Κύπρο, τη Μάλτα και την Τουρκία, οι οποίες έχουν υπογράψει της συμφωνίες προσχώρησης και βρίσκονται όλες , τυπικά σε προ-ενταξιακό στάδιο.



εισόδου σε άλλες χώρες, μέσω της ανάπτυξης θεσμικών δομών, πρακτικών και

τεχνογνωσίας.

Αναλυτικότερα, η ΕΕ διατείνεται τον περιορισμό των προσφυγικών

ροών από αυτήν την κατεύθυνση, στη βάση της ελαχιστοποίησης των

παραγόντων που προκαλούν φόβο δίωξης, εξαιτίας της πολιτικής

σταθερότητας που επιτυγχάνεται και που είναι προαπαιτούμενο της ένταξης.

Από την άλλη μεριά, όσο αφορά στην οικονομική μετανάστευση, παρόλο που

υπάρχει μια διάχυτη ανησυχία ότι η διεύρυνση θα εντείνει τα μαζικά

μεταναστευτικά ρεύματα, κυρίως από τις ΧΚΑΕ, κάτι τέτοιο δεν φαίνεται να

επιβεβαιώνεται από τις μελέτες. Σε αυτές προβλέπεται σταθεροποίηση ή και

μείωση, εξαιτίας της φιλελευθεροποίησης της αγοράς και της ελεύθερης

διακίνησης των κεφαλαίων, που επαγωγικά θα οδηγήσουν στην συγκράτηση

των υπηκόων των χωρών αυτών στον τόπο καταγωγής τους, αφού θα

προωθήσουν την διακίνηση των κεφαλαίων αντί των προσώπων310.

Συγκεκριμένα, οι χώρες προσχώρησης, μέσω της υποχρέωσης

αποδοχής εκ μέρους τους του κοινοτικού κεκτημένου, έχουν αναλάβει επίσης,

τη δέσμευση να υιοθετήσουν το κεκτημένο Σένγκεν, λαμβάνοντας όλα τα

απαραίτητα νομικά, θεσμικά και πρακτικά μέτρα, που θα οδηγήσουν στην

επιτυχημένη εφαρμογή του, με συνέπεια να πρέπει να ενισχύσουν την

προστασία των εξωτερικών συνόρων τους, να θεσμοθετήσουν τον σεβασμό

των διεθνών και ευρωπαϊκών κανόνων για το άσυλο και τη μετανάστευση και

γενικότερα να προσανατολίσουν τις εν λόγω πολιτικές τους προς τις

κατευθύνσεις που διαγράφουν οι αντίστοιχες κοινοτικές πολιτικές311. Ακόμη,

θα πρέπει να αναλάβουν δράση σε σχέση με την επίτευξη των όρων που έθεσε

το Τάμπερε, ως ορόσημα του νέου προσανατολισμού της κοινής ευρωπαϊκής

πολιτικής για το άσυλο και τη μετανάστευση. Προς επίτευξη των παραπάνω, η

http://www.europa.eu.int/pol/enlarg/index_el.htm. Για την απεικόνιση του γεωγραφικού χάρτη της ΕΕ, μετά την προσχώρηση των υποψηφίων χωρών βλ. Παράρτημα XVII 310 Βλ. "The Impact of the EU - Enlargement on Migration Movements and Economic

Integration: Results of Recent Studies", by H. Hille, in "Migration Policies and EU Enlargement: The Case of Central and Eastern Europe", OECD: International Migration, 2001, σ.91 311 Βλ. "Europe Agreements, Accession Strategy and the European Union's New Migration

Policy, by L. Barros, in "Migration Policies and EU Enlargement: The Case of Central and Eastern Europe", OECD: International Migration, 2001, σ.125-126

http://www.europa.eu.int/pol/enlarg/index_el.htm



ΕΕ δεσμεύεται να ενισχύσει τις προσπάθειες αυτές, μέσω προγραμμάτων,

εκπαιδευτικών εκστρατειών, παροχής τεχνογνωσίας κ.α.312.

Βασικό ζήτημα που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι χώρες της διεύρυνσης

είναι αυτό που συνδέεται με τους πρόσφυγες και τους αιτούντες άσυλο,

δεδομένου ότι κυρίως οι ΧΚΑΕ - που παραδοσιακά ήταν χώρες προέλευσης

προσφυγικών πληθυσμών - μετατρέπονται σε "νέες χώρες υποδοχής",

εξαιτίας της προοπτικής της ένταξής τους στην ΕΕ, με αποτέλεσμα να

έρχονται αντιμέτωπες με πρωτόγνωρα φαινόμενα μαζικών εισροών. Οι

περισσότερες από αυτές έχουν ήδη υιοθετήσει την Σύμβαση της Γενεύης, ενώ

πρέπει επίσης να υιοθετήσουν της Σύμβαση του Δουβλίνου του 1990, για τον

καθορισμό του κράτους-μέλους που είναι υπεύθυνο για την εξέταση της

αίτηση ασύλου, η οποία βρίσκεται σε ισχύ στην ΕΕ313.

Τέλος, οι υποψήφιες προς ένταξη χώρες θα πρέπει να αναπτύξουν

μηχανισμούς για την καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας.

Μάλιστα στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Κοπεγχάγης το 1993 αναφέρεται ότι

"Για τη συμμετοχή απαιτείται η υποψήφια χώρα να έχει επιτύχει σταθερότητα

των θεσμών που εγγυώνται τη δημοκρατία, το κράτος δικαίου, τα ανθρώπινα

δικαιώματα και το σεβασμό και την προστασία των μειονοτήτων"314. Στόχος

τίθεται η λήψη μέτρων που θα συμβάλλουν στην εξάλειψη τέτοιων

φαινομένων και στην προώθηση πολιτικών ανοχής και αφομοίωσης του ξένου

πληθυσμού σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο315.

312 Η παροχή υποστήριξης εκ μέρους της ΕΕ έρχεται μέσω προγραμμάτων που

αναπτύσσονται π.χ. από την Ομάδα Υψηλού Επιπέδου "Άσυλο και Μετανάστευση". Βλ. . "Europe Agreements, Accession Strategy and the European Union's New Migration Policy, by L. Barros, in "Migration Policies and EU Enlargement: The Case of Central and Eastern Europe", OECD: International Migration, 2001, σ.125-126 313 Βλ. "Europe Agreements, Accession Strategy and the European Union's New Migration

Policy, by L. Barros, in "Migration Policies and EU Enlargement: The Case of Central and Eastern Europe", OECD: International Migration, 2001, σ.125-126 314 Βλ. "Έκθεση των Υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του σχεδίου δράσης

κατά του Ρατσισμού: ενσωμάτωση της καταπολέμησης του ρατσισμού στις κοινοτικές πολιτικές κι στα κοινοτικά προγράμματα", Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, σ. 12, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm 315 Οι δράσεις αυτές υποστηρίζονται από την ΕΕ, η οποία χρηματοδοτεί τα λαμβανόμενα

μέτρα, κυρίως μέσω του προγράμματος PHARE για τις ΧΚΑΕ και του προγράμματος MEDA για την Τουρκία. Είναι δυνατή επίσης η συμμετοχή τους σε διάφορα κοινοτικά προγράμματα, όπως αυτά που αναπτύσσονται μέσω του Ευρωπαϊκού Παρατηρητηρίου για το Ρατσισμό και τη Ξενοφοβία, βλ. http://www.europa.eu.int/scadplus/leg/el/lvb/133087.htm


http://www/



22..44 ΗΗ ΔΔιιεεθθννήήςς ΔΔιιάάσστταασσηη ττηηςς ΕΕυυρρωωππααϊϊκκήή ΠΠοολλιιττιικκήήςς γγιιαα ττοο ΜΜεετταανναασσττεευυττιικκόό ΦΦααιιννόόμμεεννοο

Η παρουσία της ΕΕ στη διεθνή σκηνή αποτελεί σημαντικό εργαλείο για

την περαιτέρω εδραίωσή της και επιχειρείται σε διάφορα επίπεδα και με

ποικίλα μέσα. Ένα από αυτά τα επίπεδα είναι και ο τομέας της

μετανάστευσης, ενώ η δραστηριότητα που αναπτύσσεται έχει συνήθως την

μορφή της συμμετοχής σε διεθνείς οργανισμούς, καθώς και διακρατικά και

διεθνή προγράμματα, της ανάληψης συγκεκριμένων πρωτοβουλιών, της

σύναψης διμερών ή πολυμερών συνεργασιών και συμφωνιών, ενώ μπορεί να

πραγματοποιείται σε τυπική ή και άτυπη βάση.

Έτσι, την περισσότερο θεσμοθετημένης μορφής, διεθνή

δραστηριότητα αναλαμβάνει το Συμβούλιο της Ευρώπης, που ασχολείται με

ζητήματα μετανάστευσης από την αρχή της ίδρυσής του. Πολλά από τα

όργανα του Συμβουλίου συμμετέχουν σε διακυβερνητικές δραστηριότητες,

όπως η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Μετανάστευση316, που είναι το κεντρικό

όργανο γι' αυτό το σκοπό, το οποίο αναπτύσσει διεθνή δραστηριότητα

ιδιαίτερα σε σχέση με τις υποψήφιες χώρες και την ανάπτυξη της αγοράς

εργασίας και των ευκαιριών απασχόλησης, ενώ παράλληλα τις υποστηρίζει

ώστε να αναπτύξουν μηχανισμούς καταπολέμησης του ρατσισμού και της

ξενοφοβίας317. Δραστηριότητα, κυρίως στο χώρο της συλλογής δεδομένων για

τους μεταναστεύοντες πληθυσμούς και τους πρόσφυγες ή τους αιτούντες

άσυλο, αναπτύσσει η European Population Commission. Η Ad Hoc Επιτροπή

Ειδικών σε Νομικά Θέματα για την Αναζήτηση Ασύλου σε Τοπικό Επίπεδο και

τους Απάτριδες318, προωθεί προτάσεις και συνεργασίες για την ανταλλαγή

πληροφοριών, τόσο ενδοκοινοτικά όσο και σε διεθνές επίπεδο. Η Ad Hoc

Ομάδα Εργασίας για τη Μετανάστευση319, συνεργάζεται με τρίτες χώρες,

κυρίως με στόχο την συλλογή πληροφοριών.

316 European Committee on Migration (CDMG) 317 Βλ. International Organization of Migration (IOM), “Overview for International

Migration”, Chapter Eight, “International Co-operation in Migration Matters”, σ. 133 www.iom.int 318 Ad Hoc Committee of Experts on the Legal Aspects of Territorial Asylum and Stateless

Persons (CAHAR) 319 Ad Hoc Working Group on Immigration: αποτελείται από υψηλόβαθμους υπαλλήλους του

Συμβουλίου και διαρθρώνεται σε πέντε υπο-ομάδες (για το άσυλο, τα εξωτερικά σύνορα, τα παραποιημένα έγγραφα, την υποδοχή και την μετακίνηση, καθώς και την ανταλλαγή πληροφοριών).

http://www.iom.int/



Γενικά, η ΕΕ συμπράττει, σε θέματα που αφορούν τον σεβασμό των

ανθρωπίνων δικαιωμάτων, με την Γενική Συνέλευση των ΗΕ, την Επιτροπή

Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων των ΗΕ, την Διάσκεψη για την Ανθρώπινη

Διάσταση του ΟΑΣΕ και την αντίστοιχη τέτοια δραστηριότητα του

Συμβουλίου της Ευρώπης320, ενώ αναπτύσσει διάφορες συνεργασίες, ad hoc ή

περισσότερο σταθερές με διάφορες διεθνείς ΜΚΟ (π.χ. UNESCO, UNICEF

κ.α.), των οποίων συχνά αναλαμβάνει την χρηματοδότηση προγραμμάτων

τους321.

Τέλος, με την ευκαιρία της 4ης Διάσκεψης Κορυφής των Αρχηγών

Κράτους ή Κυβερνήσεων των Χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, που

πραγματοποιήθηκε στα Σκόπια τον Φεβρουάριο 2001, υπεγράφη κοινή

δήλωση, για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και της

παράνομης διακίνησης ανθρώπων μέσω των Βαλκανίων322, ενώ σημαντική

ήταν η συμμετοχή της ΕΕ στην Παγκόσμια Διάσκεψη κατά του Ρατσισμού,

των Φυλετικών Διακρίσεων, της Ξενοφοβίας και της σχετικής

Μισαλλοδοξίας323, που έλαβε χώρα στο Durban της Ν. Αφρικής (31 Αυγ. - 7

Σεπτ. 2001), στα τελικά συμπεράσματα του οποίου συνέβαλε ουσιαστικά.

Η παραπάνω επισκόπηση των σημαντικότερων τάσεων της κοινής

μεταναστευτικής πολιτικής και πολιτικής ασύλου, όπως αυτές αναπτύσσονται

στο πλαίσιο της ΕΕ είναι ενδεικτική του τρόπου με τον οποίο αντιμετωπίζει το

όλο φαινόμενο, αλλά και αντίληψης που αρχίζει να διαμορφώνεται μεταξύ

των κρατών-μελών - τουλάχιστον μεταξύ των ηγετών τους που συμμετέχουν

στις κοινοτικές διαδικασίες λήψης απόφασης - για το ευρωπαϊκό οικοδόμημα,

320 Έχει ήδη αναφερθεί παραπάνω ότι το Ευρωπαϊκό Παρατηρητήριο για τον Ρατσισμό και

την Ξενοφοβία συνεργάζεται στενά με το Συμβούλιο της Ευρώπης και μάλιστα υπό θεσμοθετημένο καθεστώς, αφού η συνεργασία αυτή προβλέπεται σε νομικό κείμενο. 321 Ετήσια Γενική Έκθεση 2001, Κεφάλαιο ΙΙ: Δικαιώματα του Ανθρώπου και Θεμελιώδεις

Ελευθερίες, Τμήμα 2: Ενέργειες εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Βλ. http://www.europa.eu.int/ 322 Η κοινή δήλωση αυτή υπεγράφη μεταξύ εκπροσώπου της Επιτροπής και του Ύπατου

Εκπρόσωπου της ΚΕΠΠΑ από την πλευρά της ΕΕ και των αρχηγών των πέντε χωρών που συμμετείχαν (Αλβανία, Βοσνία-Ερζεγοβίνη, FYROM, Κροατία, και Ομ. Δημοκρατία της Γιουγκοσλαβίας). Βλ. Ετήσια Γενική Έκθεση 2001, Κεφάλαιο VΙ: Ο Ρόλος της Ένωσης στον Κόσμο, Τμήμα 7: Σχέσεις με χώρες των Δυτικών Βαλκανίων, βλ. http://www.europa.eu.int/ 323 Με αντικείμενο την προπαρασκευή της προαναφερόμενης Διάσκεψης, στα πλαίσια της ΕΕ

διαδοχικά: α) το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο συνεδρίασε με αντικείμενο συζήτησης το οικείο θέμα στις 15.05.2001 (Δελτίο 5-2001, σημείο 1.2.1.), β) η Επιτροπή εξέδωσε σχετική ανακοίνωση

http://www.europa.eu.int/




την σημασία του για το μέλλον της Ευρώπης, αλλά και τον ρόλο που αυτό

καλείται να διαδραματίσει στην παγκόσμια εξέλιξη του φαινομένου της

μετανάστευσης.

Ένα καίριο ερώτημα που τίθεται μετά από αυτή τη σύντομη

επισκόπηση, είναι εάν τελικά η διακηρυσσόμενη κοινή πολιτική θα είναι

απλά η συνισταμένη των επικρατούντων εθνικών πολιτικών ή θα αποτελέσει

μια νέα μορφή αντιμετώπισης του μεταναστευτικού φαινομένου. Είναι

γεγονός ότι το εγχείρημα διαμόρφωσης αυτής της πολιτικής είναι

πρωτόγνωρο για τα παγκόσμια δεδομένα, αφού για πρώτη φορά επιχειρείται

η λήψη κοινά αποδεκτών αποφάσεων, σε ένα τόσο μεγάλο εύρος κρατών, που

επιπροσθέτως εμφανίζουν ιστορικά σημαντικές πολιτικές, οικονομικές και

πολιτισμικές διαφοροποιήσεις. Το γεγονός αυτό και μόνον, είναι ικανό να

δώσει μια πρώτη απάντηση στο παραπάνω ερώτημα, αφού, τουλάχιστον

μεσοπρόθεσμα, είναι απαραίτητη η εξεύρεση της κοινής συνισταμένης των

εθνικών απαιτήσεων και προσδοκιών για την διαχείριση της μετανάστευσης,

ώστε να αποφευχθούν οι εσωτερικοί τριγμοί στη συνοχή του ευρωπαϊκού

οικοδομήματος.

Από την άλλη μεριά, η επιτυχία της κοινής μεταναστευτικής πολιτικής

δεν στοιχειοθετείται από μια απλή προσέγγιση των εθνικών αιτημάτων, αλλά

βασίζεται στην αντιμετώπιση του μεταναστευτικού φαινομένου με μια

ολοκληρωμένη απάντηση, η οποία θα έχει στο επίκεντρό της την ενιαία και

συνεκτική στάση μιας πλήρως ενοποιημένης Ευρώπης. Έτσι, δεν αρκεί η

σύμπτωση και η συρραφή των ποικίλων διαδρομών, αλλά απαιτείται η

κατάργησή τους και η διαμόρφωση μίας και μοναδικής νέας πορείας, που θα

ανταποκρίνεται στις ανάγκες του συνόλου μιας ΕΕ χωρίς σύνορα. Η

μεταναστευτική πολιτική αποτελεί, τιθέμενη σε αυτό το πρίσμα, ένα ακόμη

παράδειγμα, της υπέρβασης του εθνικού έναντι του κοινοτικού συμφέροντος,

η οποία επιχειρείται σε όλες σχεδόν τις κοινοτικές πρωτοβουλίες άσκησης

κοινής πολιτικής.

Η μετανάστευση - είτε αυτή επικεντρώνεται στους οικονομικούς

μετανάστες είτε στους αιτούντες άσυλο και τους πρόσφυγες - έχει για την ΕΕ

ένα επιπλέον ιδιαίτερο ενδιαφέρον, μετά την επίτευξη της οικονομικής

την 01.06.2001 (Δελτίο 6-2001, σημείο 1.2.1.) και γ) το Συμβούλιο εξέδωσε συμπεράσματα την 16.07.2001 (Δελτίο 7/8-2001, σημείο 1.2.1.)



ενοποίησης, δεδομένου ότι πρόκειται για ζήτημα που άπτεται πολλών

κεντρικών πολιτικών, όπως η οικονομική ανάπτυξη, η πληθυσμιακή

βιωσιμότητα, η κοινωνική ειρήνη, η πολιτιστική εξέλιξη. Για το λόγο αυτό η

εξεύρεση των ενδεδειγμένων μέσων για τη διαχείρισή της έχει ιδιαίτερη αξία,

γεγονός που άρχισε να γίνεται αντιληπτό, περισσότερο έντονα, από την αρχή

της προηγούμενης δεκαετίας, οπότε και άρχισαν να λαμβάνονται τα διάφορα

μέτρα, σε όλα τα επίπεδα.

Η παραπάνω διαδικασία όμως, δεν μπορεί παρά να είναι δύσκολη και

να συναντά εμπόδια, από τη στιγμή που η προαναφερόμενη ουσιαστική

κατάργηση των εθνικών συνόρων δεν είναι ακόμη πραγματικότητα και τα

εθνικά συμφέροντα και επιδιώξεις είναι ακόμη ιδιαίτερα έντονα, τόσο στον

πολιτικό, όσο και στον θεσμικό και κοινωνικό διάλογο, πόσο μάλλον όταν

πρόκειται για αποφάσεις που αγγίζουν σημαντικά θέματα εθνικής κυριαρχίας

και ταυτότητας. Το ζήτημα άρα που τίθεται είναι εάν τελικά η πορεία που

επιδιώκεται να πραγματοποιηθεί σε κοινοτικό επίπεδο, προχωρά με

γρηγορότερους ρυθμούς από αυτούς που τα κράτη-μέλη είναι σε θέση να

δεχθούν. Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα ενδεχομένως να διαγράψει και την

συνολική επιτυχία του εγχειρήματος ευρωπαϊκής ενοποίησης.


ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ 121

ΣΣΥΥΜΜΠΠΕΕΡΡΑΑΣΣΜΜΑΑΤΤΑΑ

ΑΑΝΝΑΑΚΚΕΕΦΦΑΑΛΛΑΑΙΙΩΩΣΣΗΗ

Η μετακίνηση των ανθρώπων από τόπο σε τόπο είναι μια συμπεριφορά

συνυφασμένη με την ίδια την ανθρώπινη φύση, αφού παρατηρείται σε όλα τα

στάδια της ανθρωπότητας, τόσο σε ατομικό επίπεδο, με κίνητρο την επίτευξη

αποκλειστικά προσωπικών επιδιώξεων, όσο και σε επίπεδο ομάδας, με στόχο

την εξέλιξη και την επιβίωσή της.

Ο άνθρωπος επομένως έχει την ιδιότητα να μετακινείται, ανεξάρτητα

αν αυτό γίνεται με πολιτισμικούς, οικονομικούς ή πολιτικούς όρους,

ανεξάρτητα αν η απόφαση αυτή καθ' εαυτή και η επιλογή του προορισμού

είναι ακούσια ή εκούσια, ανεξάρτητα αν η διαδικασία πλαισιώνεται από

κανόνες και ρυθμίσεις.

Οι 'παραδοσιακές' κοινωνίες, έως και σήμερα, κινούνται συνήθως μέσα

σε περιορισμένο γεωγραφικό χώρο, εκπληρώνοντας έτσι, ανάγκες που

συνδέονται με ήθη, έθιμα και θρησκείες, με απαιτήσεις για την αναπαραγωγή

και την επιβίωσή τους στο πολιτισμικό ή το οικολογικό περιβάλλον. Οι

σύγχρονες κοινωνίες, από την άλλη μεριά, συνήθως αναζητούν νέο τόπο

εγκατάστασης, έχοντας οικονομικά κίνητρα ή εξαιτίας εξωτερικών

παραγόντων που ενδεχομένως να επιβάλλουν την εγκατάλειψη των πάτριων

εδαφών.

Ιστορικά, το παγκόσμιο μεταναστευτικό φαινόμενο έχει να επιδείξει

διαφοροποιήσεις, που από μια αναλυτική σκοπιά, συνδέονται με την εξέλιξη

του οικονομικού, πολιτικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Έτσι, η μακρά ιστορική

περίοδος προ του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, έχει συνδεθεί με μεταναστεύσεις

πληθυσμών, οι οποίοι μετακινήθηκαν εξαιτίας σημαντικών - αν και αργών



στην εξέλιξή τους - ιστορικών διεργασιών, όπως κυρίως, η δημογραφική

έκρηξη του 18ου και 19ου αιώνα, γαλλική επανάσταση του 1789 και η

επακόλουθη έναρξη της διαδικασίας επικράτησης των εθνικών κρατών, η

βιομηχανική επανάσταση (τέλος του 19ου αιώνα) κ.α.. Η περίοδος του

μεσοπολέμου χαρακτηρίζεται από έντονες πολιτικές ανακατατάξεις,

αναγκαστικές μετακινήσεις, εκτοπισμούς ατόμων για πολιτικούς κυρίως,

λόγους (εθνικιστικά ή κομμουνιστικά καθεστώτα). Τέλος, οι σύγχρονες

εξελίξεις του μεταναστευτικού φαινομένου, εμφανίζουν εμμονή των

προσφυγικών τάσεων και μεγάλη έξαρση της οικονομικής μετανάστευσης.

Ειδικά, όσον αφορά στην Ευρώπη, ενώ τα προηγούμενα χρόνια οι ροές

κατευθύνονταν προς άλλες ηπείρους (Αμερική, Αυστραλία, Ν. Ζηλανδία,

Ασιατικές αποικίες), μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, η κύρια τάση στρέφεται

προς την Ευρώπη, από άλλα σημεία του κόσμου, ενώ παρατηρούνται και

έντονες ενδοευρωπαϊκές μετακινήσεις (κυρίως από τον Νότο και την Ανατολή

προς τη Δύση).

Σήμερα, η μεταναστευτική κινητικότητα είναι μεγάλη, γεγονός που

αποδίδεται, κατά κύριο λόγο, σε παράγοντες όπως η παγκοσμιοποίηση, οι

γεωπολιτικές ανακατατάξεις σε παγκόσμιο επίπεδο, οι οικονομικές και

πληθυσμιακές εξελίξεις στις ανεπτυγμένες, άλλά και αναπτυσσόμενες χώρες,

η τεχνολογική ανάπτυξη, ειδικά τομέων όπως οι μεταφορές, η ανάπτυξη της

λαθρεμπορίας ως επικερδούς επιχειρηματικής δραστηριότητας, η τάση

εναρμόνισης των κανονιστικών πλαισίων και ρυθμίσεων διεθνώς, που έχουν

μεταξύ άλλων, ως αποτέλεσμα την διευκόλυνση των όρων μετακίνησης.

Σε θεωρητικό επίπεδο, η μετανάστευση αποτέλεσε αντικείμενο

προβληματισμού, ενώ οι διάφορες προσεγγίσεις υπέστησαν διαφοροποιήσεις

και εναλλαγές - οι οποίες συνδέονται άμεσα με τις διάφορες πολιτικο-

οικονομικές και κοινωνικές εξελίξεις και την επίδρασή τους στην θεωρητική

σκέψη - για να καταλήξουν σήμερα να εμφανίζουν σημεία σύγκλισης. Έτσι,

στις ΗΠΑ, ένα κράτος που στήριξε την ύπαρξή του στη μαζική υποδοχή

μεταναστών, επικράτησαν διαδοχικά τάσεις βασισμένες στην θεωρία του

"melting pot", δηλαδή της πρόσμιξης των διαφόρων εθνικοτήτων, τάσεις που

προτάσσουν την 'αμερικανοποίηση' των μεταναστών, μέσω της αποβολής των

εθνικών, πολιτισμικών τους στοιχείων και τέλος τάσεις, που υποστηρίζονται

από το ρεύμα του πολιτιστικού πλουραλισμού και που αναδεικνύουν τη



διαμόρφωση ενός 'έθνους εξ' εθνών'. Στην Ευρώπη, η διαμόρφωση των

θεωρητικών απόψεων ακολούθησε διαφορετική πορεία, αντίστοιχη με εκείνη

αφενός της ιδιαίτερης παράδοσής της στη διανόηση και αφετέρου της

εξέλιξης των μεταναστευτικών ρευμάτων. Έτσι, ενώ αρχικά οι προσεγγίσεις

εξέταζαν το όλο φαινόμενο σε μια καθαρά οικονομική βάση (κόστος-όφελος),

στην συνέχεια, αναπτύχθηκαν θεωρητικά μοντέλα που αποκάλυπταν πτυχές

όπως η ενσωμάτωση, ο ρόλος των εθνοτικών ομάδων, η δυναμική συμμετοχή

του μετανάστη στη κοινωνία. Επίσης, εμφανίστηκαν μαρξιστικές

προσεγγίσεις που τοποθέτησαν το όλο θέμα στη βάση των μηχανισμών της

αγοράς.

Η παγκοσμιοποίηση είναι μια παράμετρος που συνδέεται άρρηκτα με

το μεταναστευτικό φαινόμενο, στο βαθμό που αυτό επηρεάζει την εργασία

και την παγκόσμια κατανομή της. Θεωρίες όπως το 'brain drain', αλλά και

φαινόμενα ελεγχόμενης, μαζικής μετακίνησης εργατικού δυναμικού από τόπο

σε τόπο, επιβεβαιώνουν αυτή τη σχέση, αναδεικνύοντας τη μετανάστευση ως

δομικό στοιχείο της παγκοσμιοποίησης, όχι μόνο εξαιτίας των οικονομικών

προεκτάσεων που αυτή έχει, αλλά και επειδή αποτελεί μέσο για μια

παγκόσμια πληθυσμιακή ανακατανομή, που μένει να δει κανείς τι επιπτώσεις

θα έχει στη υφιστάμενη πολιτική δομή και οργάνωση.

Στο πλαίσιο αυτό, η μετανάστευση, δεδομένης της σπουδαιότητας που

έχει σήμερα στην διαμόρφωση της νέας τάξης πραγμάτων, ανάγεται

επιπλέον, σε καίριο ζήτημα ανάπτυξης διεθνούς συνεργασίας, σε όλα τα

επίπεδα και τις μορφές που αυτή μπορεί να λάβει. Παράλληλα, οι διαστάσεις

του ίδιου του φαινομένου, επιτάσσουν αυτή τη συνεργασία, όσον αφορά και

στην εναρμόνιση των πολιτικών και την κοινή αντιμετώπιση των ζητημάτων

με τα οποία συνδέεται και επηρεάζει. Διεθνείς οργανισμοί όπως ο ΟΗΕ, η

ΙΟΜ, ο ΟΟΣΑ, η Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και εθνικά κράτη, καθώς και

διάφορες ΜΚΟ διεθνούς εμβέλειας, συνεργάζονται προς αυτήν την

κατεύθυνση.

Στο επίπεδο των χωρών που απαρτίζουν την ΕΕ, οι πολιτικές που

ασκούνται ανήκουν ακόμη στην εθνική αρμοδιότητα, με αποτέλεσμα να

υφίστανται διαφοροποιήσεις, αν και υπάρχουν πολλά και ουσιαστικά σημεία

ομοιογένειας. Έτσι, οι βασικές συνιστώσες τους προσανατολίζονται από

παραμέτρους όπως οι ρυθμίσεις για την οικονομική - προσωρινή ή μόνιμη -



μετανάστευση, την οικογενειακή επανένωση, τις διαδικασίες χορήγησης

ασύλου και την αντιμετώπιση των προσφύγων, την ενίσχυση των συνοριακών

ελέγχων, τις πολιτικές ενσωμάτωσης, την αντιμετώπιση της παράνομης

μετανάστευσης και την διάχυση της πληροφόρησης σε σχέση με τις χώρες

υποδοχής. Παράλληλα, οι μεταναστευτικές πολιτικές συνδέονται με άλλες

εθνικές πολιτικές - και άρα αλληλεπιδρούν με αυτές ως προς τις γενικές

κατευθύνσεις - όπως, η οικονομική, η πληθυσμιακή, η αναπτυξιακή, η

εξωτερική ή η πολιτική ασφάλειας.

Στο διοικητικό επίπεδο, ένας κοινός διαχωρισμός είναι αυτός της

ύπαρξης διαφορετικού καθεστώτος διαχείρισης της μετανάστευσης σε σχέση

με το άσυλο, όπου στην πρώτη περίπτωση οι διαφοροποιήσεις είναι

περισσότερο έντονες - δεδομένου ότι έγκειται σε επιλογές βασισμένες στους

εθνικούς προσανατολισμούς - ενώ στην δεύτερη, σημαντικός παράγοντας

καθορισμού είναι οι διεθνείς κανόνες και κυρίως, η Σύμβαση της Γενεύης.

Ένα ουσιώδες κοινό σημείο των επιμέρους πολιτικών των κρατών-

μελών στην άσκηση των μεταναστευτικών πολιτικών είναι ότι, σε κάθε

περίπτωση, η είσοδος και διαμονή συνδέονται με τις άδειες εργασίας, οι

οποίες μπορεί να έχουν προσωρινό ή μόνιμο χαρακτήρα. Επίσης, σε γενικές

γραμμές, όλα τα κράτη παραχωρούν κάποια κοινωνικά δικαιώματα, δεν

συμβαίνει όμως το ίδιο και με τα πολιτικά. Κεντρική ασκούμενη πολιτική είναι

αυτή που αφορά στην παράνομη μετανάστευση, όπως και την οικογενειακή

επανένωση. Οι διαφοροποιήσεις των πολιτικών, κατά κύριο λόγο, έγκεινται

στα συγκεκριμένα κριτήρια και τις ρυθμίσεις που αφορούν τις λεπτομέρειες

που τίθενται και που έχουν να κάνουν με την προηγούμενη εμπειρία και τις

σύγχρονες επιδιώξεις του κάθε κράτους-μέλους.

Στην πολιτική ασύλου εμφανίζεται μεγαλύτερη ομοιομορφία, εξαιτίας

των διεθνών ρυθμίσεων, αν και επικρατεί ποικιλομορφία στους επιμέρους

όρους, διαδικασίες και προθεσμίες που ισχύουν, για ζητήματα όπως η

διαδικασίες επίσπευσης, η υποδοχή των αιτούντων, η επικουρική ή

προσωρινή προστασία, η απέλαση, η θεσμοθετημένη ή όχι διαμεσολάβηση

των ΜΚΟ κ.α.

Μια γενική διαπίστωση αναφορικά με τις πολιτικές ασύλου και

μετανάστευσης είναι ότι οι χώρες που έχουν μεγαλύτερη παράδοση στην

αντιμετώπιση του φαινομένου, διαμορφώνουν περισσότερο συνεκτικές και



εύληπτες πολιτικές, σε αντίθεση με τις 'νέες χώρες υποδοχής' των οποίων η

αντιμετώπιση έχει πιο ελεγκτικό χαρακτήρα και αναπτύσσουν περίπλοκα

συστήματα και μηχανισμούς.

Επιπλέον, όσον αφορά στην οικονομική διάσταση των ασκούμενων

πολιτικών στα κράτη-μέλη, αυτή αφορά κυρίως όψεις που συνδέονται με τα

ιδιαίτερα κίνητρα της μετακίνησης, τις συνέπειες στην εθνική οικονομία, αλλά

και ζητήματα που αφορούν στη σχέση με το παγκοσμιοποιημένο, διεθνές

περιβάλλον, πληθυσμιακά ζητήματα, την παράνομη μετανάστευση ως

οικονομική δραστηριότητα. Κύριο στοιχείο στη διαμόρφωση των πολιτικών

αυτών είναι η αντιμετώπιση του μετανάστη ως οικονομικού συντελεστή,

γεγονός που τον συσχετίζει με παραμέτρους όπως η οικονομία της αγοράς, η

απασχόληση, η ανεργία, το εισόδημα.

Στην κοινωνική τους διάσταση, οι πολιτικές που εφαρμόζονται από τα

κράτη-μέλη θίγουν ζητήματα που αφορούν την ενσωμάτωση ή τον

αποκλεισμό των μεταναστών, τον ρατσισμό και τη ξενοφοβία, τόσο σε

θεσμικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο, την εγκληματικότητα του μετανάστη,

καθώς και την μεταχείριση και προβολή του από τα ΜΜΕ.

Στο τελευταίο στάδιο της παρούσας ανάλυσης αντιμετωπίζεται το

μεταναστευτικό φαινόμενο στο πλαίσιο της ΕΕ, η σημασία που δίδεται

ιστορικά σε αυτό και η παρούσα κατάσταση, όσον αφορά στην διαμόρφωση

και άσκηση πολιτικών και πρακτικών αντιμετώπισης. Η ιδέα για την

ανάπτυξη κοινής μεταναστευτικής πολιτικής της ΕΕ στα θέματα ασύλου και

μετανάστευσης είναι σχετικά νέα, όμως και στο παρελθόν είχαν

πραγματοποιηθεί σημαντικά βήματα που υποδείκνυαν αυτήν την εξέλιξη

Ο βασικός άξονας του περιεχομένου που λαμβάνει η εν λόγω κοινή

πολιτική είναι ο χώρος ελευθερίας κι ασφάλειας, ενώ βασική αρχή είναι η

ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων. Στις βάσεις αυτές, αναπτύσσονται δύο

διακριτές πολιτικές για το άσυλο και τη μετανάστευση αντίστοιχα, που όμως

αντιμετωπίζονται ως άμεσα συνδεόμενες, στο βαθμό που έχουν αλληλένδετα

αποτελέσματα, και επιπλέον δεν διαχωρίζονται στο επίπεδο της διαμόρφωσης

της κοινωνικής συνείδησης και αντίληψης.

Οι επιταγές των πολιτικών προδιαγράφηκαν στην Έκτακτη Σύνοδο

Κορυφής στο Τάμπερε (1999) και αναφέρονται στην διαχείριση των

μεταναστευτικών ροών, την αντιμετώπιση της παράνομης μετανάστευσης,



την διαμόρφωση κοινών κανόνων χορήγησης ασύλου, τον συντονισμό και την

εναρμόνιση των επιμέρους νομοθετικών πλαισίων των κρατών-μελών, την

καταπολέμηση του ρατσισμού και της ξενοφοβίας. Αξιοσημείωτη είναι η

επίσπευση όλων αυτών των διαδικασιών όσον αφορά στην ανάπτυξη των

μέτρων για την πολιτική ασύλου, ενώ εμφανίζεται δυσανάλογη

αποτελεσματικότητα στην αντίστοιχη πορεία της μεταναστευτικής πολιτικής,

πράγμα που οφείλεται σε μεγάλο βαθμό, στο γεγονός ότι η δεύτερη

εμπεριέχει και θίγει πολλά πολιτικής φύσης θέματα που αποτελούν ακόμη,

πεδία των εθνικών πολιτικών και για τα οποία δεν είναι πάντα εύκολο να

επιτυγχάνεται η απαραίτητη - τουλάχιστον προς το παρόν - ομοφωνία.

Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην Συνθήκη Σένγκεν, η οποία καθορίζει

τον χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας εντός της ΕΕ και προσδιορίζει τα εξωτερικά

της σύνορα καθώς και το περιεχόμενο των ελέγχων σε αυτά (άσυλο,

μετανάστευση, συνοριακοί ή τελωνειακοί έλεγχοι κ.λ.π.). Η σπουδαιότητα

αυτής της Συνθήκης έγκειται στο ότι φιλοδοξεί να καταργήσει τους

περιορισμούς στην ελεύθερη κυκλοφορία εντός της ΕΕ, ενώ παράλληλα

αναπτύσσει περίπλοκους μηχανισμούς ελέγχου, με στόχο την επίτευξη του

απαραίτητου επιπέδου ασφάλειας στο εσωτερικό της ένωσης. Πρόκειται για

δύο κατευθύνσεις που ενδεχομένως, κατά την πρακτική εφαρμογή τους, να

αλληλοαναιρούνται, στην περίπτωση, για παράδειγμα, που με αίτημα την

ασφάλεια ληφθούν μέτρα και ασκηθούν πρακτικές που τελικά θα καταργούν

την ελευθερία.

Βασική παράμετρος της άσκησης της κοινής μεταναστευτικής

πολιτικής και της πολιτικής ασύλου είναι επιπλέον, η προοπτική της

διεύρυνσης και οι ενδεχόμενες επιδράσεις της στην οικονομία, τη διοίκηση

και την κοινωνία, τόσο των κρατών-μελών όσο και των υποψήφιων χωρών. Τα

δεύτερα μάλιστα, υποχρεώνονται από τις συμφωνίες προσχώρησης που έχουν

υπογράψει, να ακολουθήσουν τις κοινοτικές επιταγές και σε αυτό το θέμα,

γεγονός που προϋποθέτει κάθετες, συχνά, τομές στις υφιστάμενες πολιτικές.

Η προσπάθεια αυτή βρίσκει συμπαραστάτη της την ΕΕ, η οποία δεσμεύεται

να παράσχει την απαραίτητη ενίσχυση, σε όλα τα επίπεδα.

Τέλος, η ΕΕ αναπτύσσει συγκεκριμένη και ενεργητική δράση για την

καταπολέμηση των φαινομένων ρατσισμού και ξενοφοβίας, δεδομένου ότι

έχει παρατηρηθεί σημαντική έξαρση τα τελευταία χρόνια, τέτοια που να



προκαλεί αρκετή ανησυχία, όσον αφορά στην διατήρηση εν γένει της

κοινωνικής ειρήνης.

Παράλληλα, η παρουσία της Ένωσης, όσον αφορά σε όλα τα

προαναφερόμενα αντικείμενα επεκτείνεται και σε διεθνείς συνεργασίες και

δράσεις, τόσο μέσω των εξειδικευμένων ομάδων της, όσο και δια των

θεσμικών οργάνων της, ενώ παράλληλα καταρτίζει προγράμματα δράσης και

μελέτες, αναπτύσσει εκπαιδευτική δραστηριότητα και διάφορες συνεργασίες,

σε κοινοτικό, και διεθνές επίπεδο.

Από τα παραπάνω μπορεί να συναχθεί ότι η κοινή πολιτική για την

μετανάστευση και το άσυλο, αποτελεί ένα ακόμη αναγκαίο μέσο για την

συνέχιση της πορείας προς την δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού πολιτικού

μορφώματος, του οποίου τα μέλη θα αντιδρούν ομοιόμορφα και συντονισμένα

στις επερχόμενες προκλήσεις. Πρόκειται όμως, για αναγκαιότητα που

προϋποθέτει, πέρα από την διαμόρφωση κοινών θεσμικών και νομοθετικών

πλαισίων αναφοράς, την επίτευξη επιπλέον, διευρυμένης κοινωνικής

συναίνεσης και προφανώς τη διαμόρφωση ενός διαφοροποιημένου,

περισσότερο «ανοικτού» αξιακού συστήματος στις κοινωνίες υποδοχής,

διαδικασίες που είναι δύσκολο να επιτευχθούν και απαιτούν χρόνο.

ΠΠΡΡΟΟΒΒΟΟΛΛΗΗ ΣΣΤΤΟΟ ΜΜΕΕΛΛΛΛΟΟΝΝ:: ΟΟΙΙ ΕΕΞΞΕΕΛΛΙΙΞΞΕΕΙΙΣΣ ΣΣΤΤΟΟ ΜΜΕΕΤΤΑΑΝΝΑΑΣΣΤΤΕΕΥΥΤΤΙΙΚΚΟΟ ΦΦΑΑΙΙΝΝΟΟΜΜΕΕΝΝΟΟ ΚΚΑΑΙΙ ΤΤΙΙΣΣ

ΑΑΣΣΚΚΟΟΥΥΜΜΕΕΝΝΕΕΣΣ ΠΠΟΟΛΛΙΙΤΤΙΙΚΚΕΕΣΣ ΣΣΤΤΗΗΝΝ ΕΕΥΥΡΡΩΩΠΠΗΗ

Η μετανάστευση αποτελεί ένα δυναμικό φαινόμενο που αλληλεπιδρά,

σήμερα περισσότερο από ποτέ, με ποικίλες όψεις της ανθρώπινης

δραστηριότητας. Έτσι, η ασκούμενη πολιτική εν γένει δέχεται επιρροές από

το εξωτερικό περιβάλλον, ιδιαίτερα στο πλαίσιο της εξελισσόμενης

παγκοσμιοποίησης, η οποία προωθεί ένα οικουμενικό μοντέλο, σύμφωνα με

το οποίο η ανθρώπινη κινητικότητα τίθεται στο επίκεντρο των εξελίξεων.

Εκατομμύρια ανθρώπων διασχίζουν σύνορα σε όλο τον κόσμο ετησίως,

με σκοπό την αλλαγή του τόπου εγκατάστασής τους, γεγονός που γεννά ένα

σημαντικό ερώτημα, που έχει να κάνει με τον εάν αυτή η κινητικότητα τελικά

δημιουργεί απειλή για την ασφάλεια των κοινωνιών και των κρατών.

Συνεχίζοντας τον συλλογισμό, διερωτάται κανείς, εάν οι ασκούμενες

πολιτικές, των εθνικών κρατών και της διεθνούς συνεργασίας, είναι σε θέση



να παράσχουν ικανό επίπεδο ασφάλειας, έτσι ώστε να μην διαταράσσεται η

παγκόσμια ισορροπία.

Το παραπάνω, τοποθετούμενο στο πλαίσιο των σύγχρονων εξελίξεων

που αφορούν στην πρόσφατη έξαρση των τρομοκρατικών κρουσμάτων - με

κορύφωση την επίθεση κατά το προηγούμενο έτος στις ΗΠΑ και τις άμεσες

αντιδράσεις που αυτή προκάλεσε στην παγκόσμια κοινότητα - πέρα από την

πολύ σημαντική πολιτική διάσταση που έχει λάβει το θέμα, εμφανίζεται να

προκαλεί τριγμούς και στο ζήτημα της ελευθερίας της μετακίνησης των

προσώπων.

Η κατάργηση των εμποδίων στην ανθρώπινη κινητικότητα,

αποτελούσε έως πρόσφατα, αίτημα της ελεύθερης ανάπτυξης της οικονομίας,

στο πλαίσιο της παγκοσμιοποίησης, έχοντας ως αποτέλεσμα την άσκηση

πολιτικών προσανατολισμένων κυρίως, προς την φιλελευθεροποίηση των

ρυθμιστικών κανόνων και τα ανθρώπινα δικαιώματα των μετακινούμενων

ατόμων. Σήμερα, το σκηνικό αυτό ανατρέπεται, θέτοντας στο προσκήνιο την

αύξηση και εντατικοποίηση των ελέγχων, συνοριακών και άλλων, ενώ

προάγεται κάθε δυνατή συνεργασία για την ανταλλαγή πληροφοριών σε

σχέση με μετακινούμενα πρόσωπα που θα μπορούσαν να σχετίζονται με την

τρομοκρατία.

Εφόσον λοιπόν, η ασφάλεια τίθεται ως ύψιστο αγαθό για την

παγκόσμια ειρήνη, το οποίο προτίθενται να υπερασπιστούν όλα τα κράτη,

ανεπτυγμένα ή μη - δεδομένου ότι η έξαρση της τρομοκρατίας, πέρα από την

καθαρά ανθρώπινη διάσταση που έχει, έχει ήδη προκαλέσει προβλήματα στην

παγκόσμια οικονομία - είναι εύλογο να θεωρήσει κανείς βέβαιη την

αντιστροφή των μεταναστευτικών πολιτικών προς περισσότερο περιοριστικά

και ελεγκτικά σχήματα, που θα έχουν μάλιστα ενδεχομένως, διεθνή εμβέλεια.

Τα πρώτα τέτοια δείγματα πολιτικής πρακτικής, έχουν ήδη κάνει

αισθητή την παρουσία τους, κυρίως στις ΗΠΑ και την ΕΕ, με τον περιορισμό

των θεωρήσεων εισόδου σε άτομα αραβικής καταγωγής, γεγονός που τείνει

να ενοχοποιήσει ένα ολόκληρο έθνος και να το αποκλείσει από την απόλαυση

ίσων δικαιωμάτων με τον υπόλοιπο κόσμο.

Στην ΕΕ συγκεκριμένα, εξαιτίας βεβαίως και των ισχυρών

μεταναστευτικών και προσφυγικών πιέσεων που δέχθηκαν τα περισσότερα

κράτη-μέλη της Κεντρικής κυρίως, Ευρώπης, μετά την πρόσφατη κρίση στο



Αφγανιστάν και σήμερα στην Παλαιστίνη, η πολιτική στάση των ηγετών

υποδεικνύει σκλήρυνση της τακτικής, όσον αφορά στην εισροή νέων

μεταναστών. Η προαναφερόμενη αντίδραση, μπορεί να βρει αιτιολογική

βάση στο γεγονός ότι τα κράτη αυτά αφενός καλούνται να αντιμετωπίσουν

μια μαζική εισροή, την οποία δεν είναι σίγουρο ότι μπορούν να καλύψουν με

τις υπάρχουσες υποδομές και αφετέρου εκφράζουν έντονη ανησυχία για

επερχόμενη κατακόρυφη έξαρση της παράνομης μετανάστευσης. Από την

άλλη μεριά, όμως, υποδηλώνει την εμφάνιση πολιτικής εσωστρέφειας, που

μπορεί να σημαίνει και επιστροφή σε άκρως εθνικιστικά μοντέλα άσκησης

πολιτικής.

Η πολιτική αυτή στάση επιπλέον, οδηγεί σε εσωστρέφεια και την

κοινωνία, η οποία αντλεί, σε μεγάλο βαθμό, πληροφόρηση και ιδεολογικά

πρότυπα από τους πολιτικούς της ηγέτες - καθώς και τα ΜΜΕ - με

αποτέλεσμα μια ενδεχόμενη περαιτέρω ένταση των εθνικιστικών και

ρατσιστικών της συμπεριφορών και ιδεολογιών, αφού βρίσκει πλέον την

έκφραση των φόβων και της ανασφάλειάς της στην εισροή των 'ξένων', οι

οποίοι φαίνεται να ευθύνονται για όσα κακά αντιμετωπίζει στο εσωτερικό

της, ενώ αποτελούν επιπροσθέτως, μια μόνιμη καταστροφική απειλή που

κινείται ανάμεσα στα μέλη της.

Όλα αυτά, είναι επόμενο να προκαλούν σοβαρούς τριγμούς στα

υφιστάμενα συστήματα και μηχανισμούς που έχουν αντικείμενό τους, τον ανά

τον κόσμο μεταναστευτικό πληθυσμό. Η τάση προς μια περισσότερο

ανθρωποκεντρική αντιμετώπιση των μεταναστών, με επίκεντρο την

διευκόλυνση της κινητικότητάς τους και τον σεβασμό των δικαιωμάτων τους,

αντικαθίσταται από μια άλλη, περισσότερο εχθρική προς αυτούς, που

αναπτύσσεται στη βάση των εξονυχιστικών ελέγχων και του αποκλεισμού

ολόκληρων ομάδων ανθρώπων από το δικαίωμα της μετακίνησης.

Βέβαια, η αξία της λήψης μέτρων ασφάλειας δεν υποβαθμίζεται με

κανένα τρόπο, ούτε επιχειρείται να τεθεί σε δεύτερη μοίρα. Ελευθερία και

ασφάλεια είναι οι δύο όψεις ενός νομίσματος και άρα η διαχείρισή τους

απαιτεί ισόβαρη προσοχή. Στον ένα πόλο τίθενται μέτρα για την ενίσχυση των

ελεγκτικών μηχανισμών, σαφώς απαραίτητα, ιδιαίτερα μπροστά στην

σύγχρονη παγκοσμιοποίηση της τρομοκρατικής απειλής. Από την άλλη μεριά

όμως, αυτό δεν είναι θεμιτό να γίνεται εις βάρος μιας μεγάλης μερίδας της



ανθρωπότητας, αυτής του μεταναστευτικού πληθυσμού, ενοχοποιώντας τον

και στερώντας του δικαιώματα και ελευθερίες, τα οποία μόλις τις τελευταίες

δεκαετίες αρχίζει να απολαμβάνει και τα οποία δικαιωματικά του ανήκουν.

Ο μετανάστης είναι και αυτός πολίτης του κόσμου. Θα πρέπει άρα να

αντιμετωπίζεται ως τέτοιος, παύοντας πλέον να αιωρείται ανάμεσα σε

διαφορετικούς κόσμους και πολιτισμούς, αφού κάτι τέτοιο του στερεί τη

δυνατότητα να αποκτήσει έναν προσανατολισμό και μια ταυτότητα που να

τον αυτο-προσδιορίζει και να του προσφέρει την συναισθηματική και

ψυχολογική εκείνη ισορροπία, ώστε να μπορέσει συνθέσει το προσωπικό του

όραμα και να βρει τη διέξοδο προς την ευτυχία.


131

ΒΒΙΙΒΒΛΛΙΙΟΟΓΓΡΡΑΑΦΦΙΙΑΑ

BORCHARDT KLAUS-DIETER Dr.: «Το Αλφάβητο του Κοινοτικού Δικαίου», Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Γενική Διεύθυνση Εκπαίδευσης και Πολιτισμού, Λουξεμβούργο, 2000

BOTTOMORE T.B.: "Κοινωνιολογία: Κεντρικά Προβλήματα και Βασική Βιβλιογραφία", Εισαγωγή, Μετάφραση, Επιμέλεια ΤΣΑΟΥΣΗΣ Δ. Γ., Β΄ Αναθεωρημένη Έκδοση, εκδ. Κοινωνική Βιβλιοθήκη Gutenberg, 1993

LIPPMANN W.: "Κοινή Γνώμη", Μετάφραση ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣ Γ., εκδ. Κάλβος, 1988

PARNWELL: "Population Movements and the Third World", εκδ. Routledge, London and New York, 1993

UNHCR, Γραφείο του Ύπατου Αρμοστή των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες: «Εγχειρίδιο για τις Διαδικασίες και τα Κριτήρια Καθορισμού του Καθεστώτος των Προσφύγων, σύμφωνα με τη Σύμβαση του 1951 και το Πρωτόκολλο του 1967 για το καθεστώς των προσφύγων», Γ’ ελληνική έκδοση, Αθήνα 2000

UNHCR: «Επετηρίδα Δικαίου Προσφύγων και Αλλοδαπών 2000», εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 2001

ΒΕΝΤΟΥΡΑ Λ.: "Μετανάστευση και Έθνος: Μετασχηματισμοί στις Συλλογικότητες και τις κοινωνικές θέσεις", Θεωρία και Μελέτες Ιστορίας 15, εκδ. Ε.Μ.Ν.Ε. - ΜΝΗΜΩΝ, 1994

ΒΡΕΛΛΗΣ, ΣΠ. ΒΛ.: «Δίκαιο Αλλοδαπών», εκδ. Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 1999

ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΣ Η.: "Η Εγκληματολογία της Κοινωνικής Αντίδρασης" (Παραδόσεις), εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, εκδ. Αθήνα-Κομοτηνή, 1985

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ: «Μετανάστες, Ρατσισμός & Ξενοφοβία, Ελληνικές και Ευρωπαϊκές Εμπειρίες Διακρίσεων», εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 1998

ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ: «Μετανάστες, Ρατσισμός & Ξενοφοβία, Από τη Θεωρία στη Πράξη», εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα – Κομοτηνή, 2001

ΙΔΡΥΜΑ ΜΑΡΑΓΚΟΠΟΥΛΟΥ ΓΙΑ ΤΑ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ: "Η Προστασία των Μειονοτήτων - Η Σύμβαση-πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης" Επιμέλεια Α. Μπρεδήμας - Λ. Α. Σισιλιάνος, εκδ. Αντ. Ν. Σάκκουλα, Αθήνα- Κομοτηνή 1997)

ΙΟΜ (International Organization for Migration): “Overview of International Migration”, Migration Management Training Programme, First Edition, 1995


132

ΛΙΕΝΧΑΡΝΤ ΓΚ.: "Κοινωνική Ανθρωπολογία", Επιμέλεια ΤΣΑΟΥΣΗ Δ. Γ., Μετάφραση ΠΕΤΡΟΝΩΤΗ Μ., εκδ. Κοινωνική Βιβλιοθήκη Gutenberg, 1985

ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ Λ. Μ.: «Από τους Γκάσταρμπαϊτερ στο πνεύμα του Σένγκεν, Προβλήματα της σύγχρονης μετανάστευσης στην Ευρώπη», εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 1993

ΜΟΥΣΟΥΡΟΥ Λ. Μ.: «Μετανάστευση και Μεταναστευτική Πολιτική στην Ελλάδα και την Ευρώπη», εκδ. Gutenberg, Αθήνα, 1991

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ: "Μετανάστες και Μετανάστευση: Οικονομικές, Πολιτικές και Κοινωνικές Πτυχές", Επιμέλεια ΝΑΞΑΚΗΣ Χ., ΧΛΕΤΣΟΣ Μ., σειρά "Επιστήμη και Θεωρία", β' Έκδοση, εκδ. Πατάκη, Αθήνα, 2002

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ: "Μετανάστες στην Ελλάδα", Επιμέλεια ΜΑΡΒΑΚΗΣ ΑΘ., ΠΑΡΣΑΝΟΓΟΥ Δ., ΠΑΥΛΟΥ Μ., Εταιρία Πολιτικού Προβληματισμού Νίκος Πουλαντζάς, εκδ. Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 2001

ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ: "Πρόσφυγες και Μετανάστες στην Ελληνική Αγορά Εργασίας", Επιμέλεια Βγενόπουλος Κ. Γ., Συνεδριακές Εκδηλώσεις ΕΚΕΜ -Πρακτικά Συνεδρίου (ΥΠΕΞ, 13.07.1998), εκδ. Παπαζήση, Αθήνα, 1998

ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ ΔΗΜ.: «Δημοκρατία και Παγκοσμιοποίηση», εκδ. Ίδρυμα Σάκη Καράγιωργα, Αθήνα, 1998

Συμβατικά και άλλα κείμενα της Ευρωπαϊκής Ένωσης

COMMUNICATION FROM THE COMMISSION to the Council and the European Parliament, on an Open Method of Coordination for the Community Immigration Policy, COM (2001) 387, 11.07.2001

COMMUNICATION FROM THE COMMISSION to the Council and the European Parliament, for an Action Plan Against Racism, Commission of the European Communities, Brussels, COM (1998) 183, 25.03.1998

CONVENTION from 19 June 1990 applying the Schengen Agreement

NON-PAPER Co-operation with third countries in the areas of migration - Framework for Preparatory Actions 2001, Commission Budget Line, B7-667, 19.03.2001

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την Κοινοτική Πολιτική Μετανάστευσης, COM (2000) 757, 22.11.2000

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο για την θέσπιση κοινής διαδικασίας παροχής ασύλου και ομοιόμορφου καθεστώτος σε όλη την Ένωση για τα άτομα στα οποία χορηγείται άσυλο, COM (2000) 755, 22.11.2000

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗΣ προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο «Εξαμηνιαία Ενημέρωση του Πίνακα Αποτελεσμάτων για την Παρακολούθηση της Προόδου όσον αφορά τη δημιουργία χώρου Ελευθερίας,


133

Ασφάλειας και Δικαιοσύνης στην Ευρωπαϊκή Ένωση – Δεύτερο Εξάμηνο 2001», COM (2001) 628, 30.10.2001

ΕΚΘΕΣΗ των Υπηρεσιών της Επιτροπής σχετικά με την εφαρμογή του σχεδίου δράσης κατά του Ρατσισμού: ενσωμάτωση της καταπολέμησης του ρατσισμού στις κοινοτικές πολιτικές και στα κοινοτικά προγράμματα, Επιτροπή των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm

ΕΝΙΑΙΑ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΠΡΑΞΗ, http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm

ΕΤΗΣΙΑ ΓΕΝΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ για το έτος 2001, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, http://www.europa.eu.int/abc/doc/off/rg/el/2001/index.htm

ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟ σχετικά με το άρθρο 67 της Συνθήκης περί ιδρύσεως της Ευρωπαϊκής Κοινότητας, ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ, που τροποποιεί τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις συνθήκες περί ιδρύσεως των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και ορισμένες συναφείς πράξεις (2001/C 80/69), http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ με θέμα: "Πρόταση συνολικού σχεδίου για την καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης και της εμπορίας ανθρώπων στην Ευρωπαϊκή Ένωση", Αρ. Εγγρ. 6621/1/02 (REV 1), LIMITE, JAI 30, FRONT 19, MIGR 10, VISA 29, Παράρτημα, 27.02.2002

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ προς την Επιτροπή των Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) και το Συμβούλιο, με θέμα: "Εντολή της Ομάδας Υψηλού Επιπέδου για το Άσυλο και τη Μετανάστευση: Κατάρτιση σχεδίων δράσης για ορισμένες από τις σημαντικότερες χώρες προέλευσης και διέλευσης των αιτούντων άσυλο και των μεταναστών", 5264/99 LIMITE, JAI 1, AG 1, 13.01.1999

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ προς το Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, με θέμα: "Ομάδα Υψηλού Επιπέδου "Άσυλο και Μετανάστευση" -Έγκριση της έκθεσης προς το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας", 13993/00, LIMITE, JAI 152, AG 76, 29.11.2000.

ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ, ΄Έγγραφο Στρατηγικής με θέμα την πολιτική μετανάστευσης και ασύλου, CK4 27, ASIM 170, 9809/98 (REV 2), 19.11.98

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ του Λάκεν, 14 & 15 Δεκεμβρίου 2001, SN 300/01, ADD1, http://www.europa.eu.int/council/off/conclu/index.htm

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΠΡΟΕΔΡΙΑΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ του Τάμπερε, 15 & 16 Οκτωβρίου 1999 http://www.europa.eu.int/council/off/conclu/index.htm

ΣΥΝΘΗΚΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ (Ενοποιημένη Απόδοση), http://www.europa.eu.int/eur-lex/el/treaties/intex.html

ΣΥΝΘΗΚΗ ΠΕΡΙ ΙΔΡΥΣΕΩΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ (Ενοποιημένη Απόδοση), http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm

ΣΥΝΘΗΚΗ ΤΗΣ ΝΙΚΑΙΑΣ, που τροποποιεί τη Συνθήκη για την Ευρωπαϊκή Ένωση, τις συνθήκες περί ιδρύσεως των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και ορισμένες συναφείς πράξεις (2001/C 80), http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm



http://www.europa.eu.int/abc/doc/off/rg/el/2001/index.htm


http://www.europa.eu.int/council/off/conclu/index.htm

http://www.europa.eu.int/council/off/conclu/index.htm

http://www.europa.eu.int/eur-lex/el/treaties/intex.html




134

Εκθέσεις - Άρθρα - Μελέτες - Έρευνες

"Definitions of the Concepts of Trafficking, Smuggling, and Organised Crime, http://www.iom.ch/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf

"International Migration, Racism, Discrimination and Xenophobia", a publication prepared by International Labour Office (ILO), International Organization of Migration (IOM), Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (OHCHR), in consultation with Office of the United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), for distribution at the "World Conference against Racism, Racial Discrimination, Xenophobia and Related Intolerance (WCAR), August 2001

Bauer Th. K., Lofstrom M., Zimmermann K. F.: "Immigration Policy, Assimilation of Immigrants and Natives' Sentiments Towards Immigrants: Evidence from 12 OECD Countries", The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 33, April 2001

Brücker H., Epstein G., McCormick B., Saint-Paul G., Venturini A., Zimmermann K.: "Managing Migration in the European Welfare State"", 23.06.2001, βλ. http://www.frdb.org/english/news/european_conferences/presentationeu_23jun01.pdf

ECRE (The European Council on Refugees and Exiles): "Position on the Implementation of the Dublin Convention in the light of lessons learned from the implementation of the Schengen Convention", December 1997, http://www.ecre.org/positions/dublin.shtml

ECRE: "Analysis of the Treaty of Amsterdam and Present EU Policy on Migration, Asylum and Anti-Discrimination - Guarding Standards - Shaping the Agenda" (updated version May 1999), Paper published by ECRE EU OFFICE, ENAR and MPG, Brussels, May 1999

EUROPEAN COMMISSION (DG Justice and Home Affairs): "Study on the legal framework and administrative practices in the Member States of the European Communities regarding reception conditions for persons seeking international protection, Final Report - Part A: Comparative Analysis of Reception Conditions for Persons seeking protection in the Member States of the European Union", November 2000, study conducted by PLS RAMBOLL Management, European Community 2001

EUROPEAN COMMISSION (DG Justice and Home Affairs): “Admission of Third Country Nationals for Paid Employment or Self-employment Activity”, research conducted by ECOTEC Research & Consulting, Belgium, 2000, http://www.ecotec.com/

EUROPEAN COMMISSION PRESS ROOM: "Asylum and Immigration Debate", DN: IP/00/1340, Brussels, 22.11.2000, http://www.europa.eu.int/comm/press_room/index_en.htm

EUROPEAN COMMISSION: "The Fight for Equality: Fundamental Rights & Anti-Discrimination", Action by the European Community to Combat Discrimination, The European Union Against Discrimination, Employment & Social Affairs, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm

EUROSTAT: "Analysis and Forecasting of International Migration by Major Groups (Part II), 3/1999/E/no9, Theme 3: Population and Social Conditions, European Commission, 1999, σ. 45

http://www.iom.ch/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf



http://www.ecre.org/positions/dublin.shtml

http://www.ecotec.com/




135

EUROSTAT: "Why do people migrate", Statistics in Focus, Population and Social Conditions, Theme 3 - 1/2001, European Communities, 2001

FOURTH INTERNATIONAL METROPOLIS CONFERENCE: "The Role of NGOs in the Health Care Services for Immigrants and Refugees", Proceedings of the Workshop, Washington D. C., Canadian Council for Refugees & City of Toronto Public Health, December 7-11-1999

HUNGER Uwe: "The "Brain Gain" Hypothesis: Third World Elites in Industrialised Countries and Socialeconomic Development in their Home Country", The Center for Comparative Immigration Studies (CCIS), University of California, Working Paper No. 47, January 2002

IOM: "Combating Migrant Trafficking Through Legislation", in Trafficking in Migrants Quarterly Bulletin, International Organization of Migration, issue Νο 12, September 1996

IOM: "Concepts of Trafficking, Smuggling and Organised Crime - Concepts and Disagreement", http://www.iom.int/documents/publications/en/mitrafeuro.pdf

IOM: "Migrant Trafficking and Human Smuggling in Europe: A Review of Evidence", Chapter Three: "Theoretical Developments: Trafficking as an Economic Activity", http://www.iom.int/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf

IOM: FERNEY ROUND TABLE: "Round Table on Effective Respect for the Rights and Dignity of Migrants: New Needs and Responses, Considerations and Recommendations, 9-11 February 1996, International Organization for Migration (IOM), International Institute of Humanitarian Law, http://www.iom.int/

MARTIN F. SUSAN: 'New issues in refugee research: Global Migration trends and asylum', Working Paper No. 41 on the behalf of UNCHR, April 2001, http://www.unhcr.ch/cgi-bin/texis/vtx/home

MUUS Ph.: "International migration and the European Union, Trends and Consequences", European Journal on Criminal Policy and Research 9: 31-49, 2001

OECD, Population Division, Department of Economic and Social Affairs, United Nations Secretariat: "Replacement Migration: is it a solution to declining and ageing population?", ESA/P/WP.160, United Nations, 2000, http://www.un.org/esa/population/unpop.htm

OECD: "Migration Policies and EU Enlargement: The Case of Central and Eastern Europe", OECD: International Migration, 2001, http://www.oecd.org/

OECD: 'Trends in International Migration - Annual Report', SOPEMI 2001, Edition, http://www.oecd.org/

OWEN T.: "Migrant Workers: Best Practices Regarding Integration and Citizenship", Workshop of International Experts on Best Practices Related to Migrant Workers, Santiago, Chile, 19-20.06.2000

PENNINX R. Dr.: "Integration of Immigrants in Europe: policies of diversity and diversity of policies", Contribution to the Conference "Working Together for the Future: Partnerships in Immigration Research and Policy", Toronto, Ontario, Canada, March 22-25, 2000

PERRUCHOUD R.: "Human Rights of Migrant Workers", Workshop of International Experts on Best Practices Related to Migrant Workers, Santiago, Chile, 19-20.06.2000

http://www.iom.int/documents/publications/en/mitrafeuro.pdf

http://www.iom.int/documents/publication/en/migtrafeuro.pdf

http://www.iom.int/


http://www.un.org/esa/population/unpop.htm




136

STRAUBHAAR TH.: "Migration Policies and EU Enlargement", Intereconomics, July /August 2001, σ. 167-170

UNHCR: "World Refugee Overview - Refugees by Numbers, 2001 Edition", http://www.unhcr.ch/

UNHCR: "Η Ατζέντα του Ασύλου στην Ευρώπη: Συστάσεις της Ύπατης Αρμοστείας για τη Διάσκεψη Κορυφής του Τάμπερε", Ύπατη Αρμοστεία των ΗΕ για τους Πρόσφυγες, Οκτώβριος 1999, http://www.unhcr.ch/.

Zimmermann K. F.: "Research on Immigration and Integration in the Metropolis: Ethnic German Migration after 1989 - Balance and Perspectives", Vancouver Centre of Excellence, July 1999

ΟΜΙΛΙΑ της Άννας Διαμαντοπούλου, Επιτρόπου στον τομέα Απασχόληση και Κοινωνικές Υποθέσεις, στην Ευρωπαϊκή Διάσκεψη για την Καταπολέμηση του Ρατσισμού σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο, που οργανώθηκε από την Επιτροπή και έλαβε χώρα στις 24 & 25 Φεβρουαρίου 2000, http://www.europa.eu.int/comm/employment_social/fundamri/index_el.htm

Χρήσιμες συνδέσεις στο INTERNET

Ευρωπαϊκή Ένωση, http://www.europa.eu.int/

Ευρωπαϊκή Νομοθεσία, http://www.europa.eu.int/eur-lex/el/index.html

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, http://www.europarl.eu.int/home/default_el.htm

Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, http://ue.eu.int/el/summ.htm

Ευρωπαϊκή Επιτροπή, http://europa.eu.int/comm/index_el.htm

Δραστηριότητες Ευρωπαϊκής Ένωσης, http://www.europa.eu.int/scadplus/scad_el.htm

Συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, http://www.europa.eu.int/abc/treaties_el.htm

International Organization οf Migration, http://www.iom.int/index_flash.htm

United Nations High Commissioner for Refugees, http://www.unhcr.ch/cgi-

bin/texis/vtx/home

History of International Migration, http://www.let.leidenuniv.nl/history/migration/

UNESCO, http://www.unesco.org/

International Labour Office (ILO), http://www.ilo.org/

European Council on Refuggees and Exiles (ECRE), http://www.ecre.org/

United Nations, http://www.un.org/





http://www.europa.eu.int/eur-lex/el/index.html

http://www.europarl.eu.int/home/default_el.htm

http://ue.eu.int/el/summ.htm

http://europa.eu.int/comm/index_el.htm

http://www.europa.eu.int/scadplus/scad_el.htm


http://www.iom.int/index_flash.htm




http://www.unesco.org/

http://www.ilo.org/

http://www.ecre.org/

http://www.un.org/


137

ΠΠΑΑΡΡΑΑΡΡΤΤΗΗΜΜΑΑΤΤΑΑ

I. ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ - Χάρτης

II. ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ 1750 - 1914

III. ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ 1914 - 1945

IV. ΠΑΓΚΟΣΜΙΕΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ 1945 έως σήμερα

V. ΕΥΡΩΠΑΪΚΕΣ ΑΠΟΙΚΙΕΣ - Γενικά Στοιχεία

VI. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΤΙΚΕΣ ΡΟΕΣ ΣΕ ΧΩΡΕΣ ΤΟΥ ΟΟΣΑ 1990 - 1999

VII. ΗΛΙΚΙΑΚΗ & ΚΑΤΑ ΦΥΛΟ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΩΝ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ (πρόβλεψη για τα έτη 1995-2050)

VIII. ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΥΛΙΚΟ

IX. ΕΙΣΡΟΕΣ ΚΑΙ ΕΚΡΟΕΣ ΑΛΛΟΔΑΠΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΣΤΙΣ ΧΩΡΕΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ 1990 - 2000 (ανά εθνικότητα προέλευσης)

X. ΑΛΛΟΔΑΠΟΣ ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΝΩΣΗ (2000) - Χάρτης

XI. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ-ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ - Άδειες Εσόδου & Παραμονής

XII. ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ-ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ - Πρόσφυγες & Αιτούντες Άσυλο

XIII. ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΣ ΚΑΙ ΑΝΕΡΓΙΑ

XIV. ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΩΝ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΥΠΗΚΟΟΥΣ ΤΩΝ ΚΡΑΤΩΝ ΜΕΛΩΝ ΤΗΣ ΕΕ

XV. ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ ΣΤΑ ΚΡΑΤΗ ΜΕΛΗ ΤΗΣ ΕΕ - (πρώτες εκτιμήσεις)

XVI. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΩΝ ΠΡΑΞΕΩΝ - Μεταναστευτική Πολιτική, Πολιτική Ασύλου

XVII. ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟΣ ΧΑΡΤΗΣ ΤΗΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΗΣ ΕΝΩΣΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΧΩΡΗΣΗ ΤΩΝ ΥΠΟΨΗΦΙΩΝ ΧΩΡΩΝ

Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την παρουσίαση των ... ·...

Documents

Transcript of Η παρούσα εργασία έχει ως σκοπό την παρουσίαση των ... ·...