ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ 1940 - 2000Μεταπολεmicroική ΛογοτεχνίαΗ ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας γράφεται και σβήνεται σαν ένα παλίmicroψηστο Και καθώς ξεγράφεται ξαναγράφεται από τους κληρονόmicroους της παράδοσης τους συνοmicroι-λητές του εισαγόmicroενου παραδείγmicroατος τους αναθεωρητές που πατούν στο laquoεδώraquo και στο laquoέξωraquo ξανακερδίζοντας την εντοπιότητα διά της ξενικής επίδρασης τους ελάχι-στους microοναχικούς ιππείς της προσωπικής φωνής υπεράνω εθνών και κρατών Πού τελοσπάντων ανήκουmicroε λογοτεχνικά ακούγεται συχνά χωρίς η συγκεκριmicroένη φωνή να ακούγεται πάντοτε αγωνιώσα Γιατί συνήθως το ερώτηmicroα εγείρεται σχεδόν ρητορικά κατά την παραmicroονή microεγάλων διεθνών εκθέσεων βιβλίου ή σε συναντήσεις microε γείτονες βαλκάνιους microε τους οποίους βρεθήκαmicroε εγγύτερα λόγω της πρόσφατης διάλυσης των κοmicromicroουνιστικών καθεστώτων Αmicroηχανία και πάλι αmicroηχανία είναι η συνήθης αντίδρασή microας Ίσως πολλαπλασιάζεται από την αντιmicroετώπιση που microας επιφυλάσσουν οι εταίροι microας αν και ανήκουmicroε στην Ενωmicroένη Ευρώπη προτιmicroούν να microας laquoπετούνraquo στο άκρο της Νοτιοανατολικής Ευρώπης κάτι σαν δεύτερης ταχύτητας χώρα Ξένοι ως προς τους λογοτεχνικούς συmicromicroάχους microας και όταν κοιτάmicroε προς δυσmicroάς και όταν κοιτάmicroε προς ανατολάς ενδοσκοπούmicroε ως οmicroφαλοσκόποι οι ελάχιστες εξαιρέσεις συντηρούν και επιβεβαιώνουν περισσότερο τον καβαφικό και τον καζαντζακικό microύθο Ωστόσο ο Κ Καβάφης παραmicroένει αmicroετάφραστος στα εκτός ελληνικής γλώσσας συmicroφρα-ζόmicroενα ενώ ο Νίκος Καζαντζάκης παραmicroένει προσκολληmicroένος στον δήθεν πρωτογονι-σmicroό της ελληνικής φυλής Όmicroως microας ζητήθηκε να αποτυπώσουmicroε πενήντα χρόνια νεοελληνικής λογοτεχνικής παραγωγής από το 1950 έως το 2000 Μέχρι και τη microεταπολίτευση η microία πολιτική κρίση διαδέχεται την άλλη η δηmicroοκρατία περνά από σαράντα κύmicroατα αστάθειας και ανωmicroαλίας καθώς το microετεmicroφυλιακό κράτος ξεκαθαρίζει τους λογαριασmicroούς του microε την Αριστερά εmicroπεδώνοντας τη βία ως πρακτική Τα ελάχιστα διαλείmicromicroατα τα οποία δεν σκιάζονται από τη νοθεία του εκλογικού αποτελέσmicroατος δεν στέκονται ικανά να οδη-γήσουν τη χώρα στην οmicroαλότητα Οι φυλακές θα αργήσουν να microην είναι απειλή για τους αντιφρονούντες η microετανάστευση ωστόσο επιλέγεται ως microία κάποια οδυνηρή λύση

κυρίως προς τη Γερmicroανία των microεταπολεmicroικών ενοχών ένεκα ναζισmicroού και Ολοκαυτώ-microατος που φόρτωσε microία ολόκληρη ήπειρο microε το αίσθηmicroα της ντροπής Η Αθήνα της ανθρώπινης κλίmicroακας θα microεταmicroορφωθεί microε την προϊούσα αστικοποίηση λόγω συσσώ-ρευσης πληθυσmicroού από την οικονοmicroικά ερηmicroωmicroένη επαρχία στο άχρωmicroο και πλέον ακατοίκητο άστυ της κάθετης οικοδόmicroησης και της microολυσmicroένης ατmicroόσφαιρας Έτσι είναι αναmicroενόmicroενο ότι microία οmicroάδα microεταπολεmicroικών ποιητών κατευθείαν αναδύεται από την εmicroπλοκή της στον πόλεmicroο της Αλβανίας και τη συmicromicroετοχή της στην Αντίσταση Ενώ η προηγηθείσα γενιά του 30 αποπειράται να ξεφύγει από το microεσοπολεmicroικό νανου-ριστικό σπλιν του θανάτου η πρώτη και δεύτερη microετά τον πόλεmicroο ποιητική γενιά επι-στρέφει εκεί που κόπηκε το νήmicroα του Καρυωτάκη και του Φιλύρα κυρίως του πρώτου ο απόηχος του αυτοκτόνου της Πρεβέζης αφοmicroοιώθηκε ως ο λικνίζων καρυωτακισmicroός microεταφερόmicroενος σε microία γόνδολα στα στάσιmicroα ύδατα του συνειδησιακού κενού Σύmicroβολα και συmicroβολισmicroοί microετά τον ροmicroαντισmicroό και microετά τον συmicroβολισmicroό ίστανται ως ανεmicroοδείχτες του microεταπολεmicroικού ποιητικού ανέmicroου microε κάποια κατεύθυνση στον ειρω-νικό και ειρωνεύοντα λόγο του Καβάφη Ο υπερρεαλισmicroός επανακάmicroπτει σε υψηλή τάση γλωσσικού ρεύmicroατος αν και υποχωρεί συν τω χρόνω microπροστά σε microία πιο ήπια ανάmicroνησή του Συmicroπερασmicroατικά τρία ήταν τα κύρια ρεύmicroατα που ακολούθησαν οι ποιητές του Μεταπο-λέmicroου microέχρι την έλευση της γενιάς του rsquo70 ή laquoτης αmicroφισβήτησηςraquo και του lsquo80 ή laquoτου ιδιωτικού οράmicroατοςraquo ndash οι όροι χρησιmicroοποιούνται καταχρηστικώς προς συνεννόηση του έντονου πολιτικού και κοινωνικού στόχου της laquoυπαρξιακήςraquo θεώρησης και του υπερρεαλιστικού οράmicroατος Τον όρο laquomicroεταπολεmicroικοί ποιητέςraquo καθιέρωσε η laquoΑνθολογία microεταπολεmicroικών ποιητώνraquo (1957) των Ντίνου Γεωργούση και Κ Γεννατά microε εισαγωγή του Αλέξανδρου Αργυρίου Ήδη όmicroως από τη δεκαετία του rsquo40 οι ποιητές της διεκδίκησης microε πολιτική και κοι-νωνική στόχευση έχουν δείξει τα πρώτα δείγmicroατα γραφής Ο Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005) χωρίς να αποmicroακρύνεται από την εγγενή microελαγχολία των microεσοπολεmicroικών και τη σεφερική (ελιοτική) αφηγηmicroατικότητα εστιάζει στον ψυχισmicroό του ψυχολογικά ηττηmicroένου ανθρώπου της υπό διαmicroόρφωση microεγαλούπολης εγκλωβισmicroένου από δαι-microόνια προσωπικά και δηmicroόσια Τα ποιητικά laquoΕποχέςraquo (1945-1951) laquoΣυνέχειαraquo (1954-1962) laquoΟ στόχοςraquo (1970) laquoΤο περιθώριο rsquo68-lsquo69raquo (1979) το laquoΥΓraquo (1983) καθώς και

Ο ποιητής της γενιάς του lsquo40 Μανόλης Αναγνωστάκης εστι-

κυρίως προς τη Γερmicroανία των microεταπολεmicroικών ενοχών ένεκα ναζισmicroού και Ολοκαυτώ-microατος που φόρτωσε microία ολόκληρη ήπειρο microε το αίσθηmicroα της ντροπής Η Αθήνα της ανθρώπινης κλίmicroακας θα microεταmicroορφωθεί microε την προϊούσα αστικοποίηση λόγω συσσώ-ρευσης πληθυσmicroού από την οικονοmicroικά ερηmicroωmicroένη επαρχία στο άχρωmicroο και πλέον ακατοίκητο άστυ της κάθετης οικοδόmicroησης και της microολυσmicroένης ατmicroόσφαιρας Έτσι είναι αναmicroενόmicroενο ότι microία οmicroάδα microεταπολεmicroικών ποιητών κατευθείαν αναδύεται από την εmicroπλοκή της στον πόλεmicroο της Αλβανίας και τη συmicromicroετοχή της στην Αντίσταση Ενώ η προηγηθείσα γενιά του 30 αποπειράται να ξεφύγει από το microεσοπολεmicroικό νανου-ριστικό σπλιν του θανάτου η πρώτη και δεύτερη microετά τον πόλεmicroο ποιητική γενιά επι-στρέφει εκεί που κόπηκε το νήmicroα του Καρυωτάκη και του Φιλύρα κυρίως του πρώτου ο απόηχος του αυτοκτόνου της Πρεβέζης αφοmicroοιώθηκε ως ο λικνίζων καρυωτακισmicroός microεταφερόmicroενος σε microία γόνδολα στα στάσιmicroα ύδατα του συνειδησιακού κενού Σύmicroβολα και συmicroβολισmicroοί microετά τον ροmicroαντισmicroό και microετά τον συmicroβολισmicroό ίστανται ως ανεmicroοδείχτες του microεταπολεmicroικού ποιητικού ανέmicroου microε κάποια κατεύθυνση στον ειρω-νικό και ειρωνεύοντα λόγο του Καβάφη Ο υπερρεαλισmicroός επανακάmicroπτει σε υψηλή τάση γλωσσικού ρεύmicroατος αν και υποχωρεί συν τω χρόνω microπροστά σε microία πιο ήπια ανάmicroνησή του Συmicroπερασmicroατικά τρία ήταν τα κύρια ρεύmicroατα που ακολούθησαν οι ποιητές του Μεταπο-λέmicroου microέχρι την έλευση της γενιάς του rsquo70 ή laquoτης αmicroφισβήτησηςraquo και του lsquo80 ή laquoτου ιδιωτικού οράmicroατοςraquo ndash οι όροι χρησιmicroοποιούνται καταχρηστικώς προς συνεννόηση του έντονου πολιτικού και κοινωνικού στόχου της laquoυπαρξιακήςraquo θεώρησης και του υπερρεαλιστικού οράmicroατος Τον όρο laquomicroεταπολεmicroικοί ποιητέςraquo καθιέρωσε η laquoΑνθολογία microεταπολεmicroικών ποιητώνraquo (1957) των Ντίνου Γεωργούση και Κ Γεννατά microε εισαγωγή του Αλέξανδρου Αργυρίου Ήδη όmicroως από τη δεκαετία του rsquo40 οι ποιητές της διεκδίκησης microε πολιτική και κοι-νωνική στόχευση έχουν δείξει τα πρώτα δείγmicroατα γραφής Ο Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005) χωρίς να αποmicroακρύνεται από την εγγενή microελαγχολία των microεσοπολεmicroικών και τη σεφερική (ελιοτική) αφηγηmicroατικότητα εστιάζει στον ψυχισmicroό του ψυχολογικά ηττηmicroένου ανθρώπου της υπό διαmicroόρφωση microεγαλούπολης εγκλωβισmicroένου από δαι-microόνια προσωπικά και δηmicroόσια Τα ποιητικά laquoΕποχέςraquo (1945-1951) laquoΣυνέχειαraquo (1954-1962) laquoΟ στόχοςraquo (1970) laquoΤο περιθώριο rsquo68-lsquo69raquo (1979) το laquoΥΓraquo (1983) καθώς και

Ο ποιητής της γενιάς του lsquo40 Μανόλης Αναγνωστάκης εστι-

το αυτοβιογραφικό laquoκωmicroικοτραγικόraquo αφήγηmicroα laquoΟ ποιητής Μανούσος Φάσσηςraquo (1987) συνθέτουν την εργογραφία του Οι σελίδες κριτικής του και η έκδοση του περιοδικού laquoΚριτικήraquo (1959-1961) αποτυπώνουν τις λογοτεχνικές του εmicromicroονές και την πρόθεση ξεκαθαρίσmicroατος του πολιτικού τοπίου Ο Άρης Αλεξάνδρου (φιλολογικό ψευδώνυmicroο του Άρη Βασιλειάδη 1922-1978) πήρε ίσες ndashπλην οδυνηρέςndash αποστάσεις από την Αριστερά και τη Δεξιά ακολουθώντας τον microοναχικό δρόmicroο του ανώνυmicroου ανυπεράσπιστου πολίτη Τα laquoΠοιήmicroατα 1941-1971raquo (1972) laquoπεριγράφουνraquo microε την αmicroεσότητα της θερmicroής χειρονοmicroίας την εmicroπλοκή του στην Κατοχή και στον Εmicroφύλιο ωστόσο τις συνθετικές του ικανότητες δείχνει στο microοναδικό του microυθιστόρηmicroα laquoΤο κιβώτιοraquo (1974) Ένας τρόπος να αναγνωσθεί είναι σαν ένα εσωτερικό πρόβληmicroα στους κόλπους των αριστερών ανταρτών microεταξύ laquoδογ-microατικώνraquo και laquoανανεωτικώνraquo Ο αόρατος κύριος ανακριτής ο οφθαλmicroός του καφκικού παντεπότη υποχρεώνει τον αποστολέα να οδηγηθεί στη διττή διάλυση ψυχική και γλωσσική Στους τρεις τόmicroους των laquoΠοιηmicroάτωνraquo (1998) έχει συγκεντρώσει το σύνολο του ποιητι-κού έργου ο Τίτος Πατρίκιος (γενν 1928) Αν και όπως παραδέχεται ο ίδιος έχει επη-ρεαστεί από τον Γιάννη Ρίτσο δεν τον θυmicroίζει στα πρώτα λυρικά και στους microονολόγους της laquoΤέταρτης Διάστασηςraquo Ο ύστερος και ύστατος microικροποιητικός microικρόκοσmicroος του δασκάλου του εmicroποτισmicroένος από την ενδιάθετη στοχαστικότητά του δηmicroιουργούν ένα αποτέλεσmicroα που τελεσφορεί υπό τη σκιά microιας κάποιας πικρής διάψευσης οραmicroάτων και οραmicroατισmicroών όχι κατrsquo ανάγκη πολιτικών και ιδεολογικώνΟ Γιώργης Σαραντής (1919-1978) καρυωτακίζει microε ελιοτικό τόνο όmicroως το laquoΛαύριοraquo η laquoΠολιτεία χωρίς όνοmicroαraquo (1954) η συλλογή laquoΠοιος ήτανε ο Αλέξανδροςraquo (1970) laquoδεν είναι η ποίηση κλειστός τόπος για ονειροπόληση είναι το άλλο νόηmicroα των πραγmicroά-τωνraquo η διάλυση του σύγχρονου κόσmicroου microε τη microατιά ενός ποιητή σε διαρκή άmicroυνα laquoοι κριτικοί είναι εναντίον σου οι δηmicroοσιογράφοι είναι εναντίον σου οι αθώοι είναι εναντίον σου οι σύντροφοι είναι εναντίον σου οι εχθροί είναι εναντίον σου οι ποδοσφαιριστές είναι εναντίον σου οι ακροκαθαριστές είναι εναντίον σου οι σταρ είναι εναντίον σου αυτό είναι το τέλοςraquo Ο Κώστας Κουλουφάκος (1924-1994) αρχισυντάκτης του περιοδικού laquoΕπιθεώρηση Τέχνηςraquo (1954-1967) αν και έγραψε ποιήmicroατα και έδωσε βήmicroα σε νέους ποιητές microέσω

Ο Τίτος Πατρίκιος βαθιά επηρε-ασmicroένος από τον Γιάννη Ρίτσο

Ο ποιητής Γιάννης Ρίτσος εmicroβληmicroατική φυσιογνωmicroία της

του εκδοτικού οίκου laquoΔιογένηςraquo καταξιώθηκε στη συνείδηση των συγγραφέων και των αναγνωστών του ως ο κριτικός της Αριστεράς χωρίς δογmicroατισmicroούς laquoΑναρχίζωνraquo ο λόγος του Μιχάλη Κατσαρού (1919-1998) αναγνωρίσιmicroος και επώνυ-microος από τη συλλογή laquoΚατά Σαδδουκαίωνraquo (1953) προτού αντιmicroετωπιστεί ως γραφική φιγούρα του κέντρου των Αθηνών βοηθούντων των δηmicroοσιογράφων είχε υπογράψει την laquoΜπαλάντα για τους ποιητές που πέθαναν νέοιraquo (1958) Τις επόmicroενες δεκαετίες προτείνει λύσεις που κρατούν από την παρανοϊκοκριτική του Νταλί και τον λετρισmicroό όχι υπό την επίδραση των αναγνώσεων αλλά περισσότερο από ιδιοσυγκρασία Στον λυρισmicroό περασmicroένο microέσα από το στρατευmicroένο ποιητικό αίτηmicroα υποτάσσεται στις πρώτες ποιητικές του απόπειρες ο Τάσος Λειβαδίτης (1918-1990) ο οποίος έδωσε σελίδες κριτικής στηρίζοντας πρωτοεmicroφανιζόmicroενους και νεότερους οmicroότεχνούς του Όταν κατέπεσαν τα φτερά του ηρωικού πετάγmicroατος microε συνείδηση ότι είχε φθάσει η ώρα της οπισθοχώρησης της microαταίωσης και της διάψευσης διατυπώνει την αγωνία του microπροστά στον θάνατο κυρίως σε τόνο ελεγειακό όπως στις laquoΒιολέτες για microια εποχήraquo (1985) Συγγενικές είναι οι περιπτώσεις του Μηνά Δηmicroάκη (1919-1989) του Άρη Δικταίου (1919-1980) και του Γιώργου Γεραλή (1917-1996) το διακύβευmicroα της laquoύπαρξηςraquo ανα-τρέχει στον Ρίλκε και στους φιλοσόφους του υπαρξισmicroού ή στους microετασυmicroβολιστές microε microουσικότητα όmicroως Ο laquoΕλπήνωρraquo του σύγχρονου οδυσσεϊκού ταξιδιού Τάκης Σινόπουλος (1917-1981) τρα-γωδεί τον ερειπιώνα του microετεmicroφυλιακού τοπίου όπως στον laquoΝεκρόδειπνοraquo (1972) ή στο laquoΧρονικόraquo (1975) Αφηγηmicroατική δεξιότητα και ακρίβεια στην εύρεση της κατάλ-ληλης λέξης οδηγεί το ποίηmicroα προς την έξοδό του όχι microε εύκολα ευρήmicroατα χάριν εντυπωσιασmicroού laquoΗ Ελλάδα ταξιδεύει χρόνια microέσα στην Ελλάδα ακολουθώντας το χυmicroένο αίmicroα το σπαταληmicroένο Αίmicroα σταλαmicroατιές κυλάνε στάζουν στους νεκρούς οι σκοτωmicroένοι αλλάζουν θέση δεν ξυπνάνε Μόνο το χέρι τους υψώνεται και δείχνει τη microεριά που περπατάνε οι δολοφόνοι Η Ελλάδα ταξιδεύει χρόνια ανάmicroεσα σε δολοφόνουςraquoΗ ιδιοτυπία του Νίκου Καρούζου (1924-1990) ιδίως του ύστερου και του ύστατου έργου του δεν αντιγράφεται γιατί τον αντιγραφέα του γκρεmicroίζει Παπατσωνικός στην τεχνική του και θρησκευτικός microε γήινη αγωνία που εκπλήσσει τους πιστούς του δόγ-

Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης microεταϋπερ-

microατος της Ορθοδοξίας τις δύο πρώτες δεκαετίες της προσφοράς του Μεταπολιτευτικά αυτοδιαλύεται microέσα στην microποεmicroαρία της βιογραφίας του αποσυνθέτοντας τη γλώσσα ως το στάδιο της νηπιακής ηχολαλιάςΑπό τον πυρήνα του περιοδικού laquoΤετράδιοraquo (1945-1947) ξεπηδούν οι (microετα)ϋπερρεαλιστές ποιητές της πρώτης microεταπολεmicroικής γενιάς οι παλιοί συνεργάτες των laquoΝέων Γραmicromicroάτωνraquo όπως οι Παπατσώνης Εγγονόπουλος Ελύτης Σεφέρης συνερ-γάζονται microε τους νεότερους Μάτση Ανδρέου-Χατζηλαζάρου Νάνο Βαλαωρίτη Ανδρέα Καmicroπά Αλέξανδρο Ξύδη Αλέξη Σολοmicroό Σύνθηmicroα του περιοδικού είναι laquoΑκολουθούmicroε την κατακόρυφη γραmicromicroή που είναι η ιστορία της ελληνικής τέχνης και την οριζόντια που είναι η τέχνη της εποχής microας Στο σηmicroείο τοmicroής θέλει να σταθεί το laquoΤετράδιοraquo Ο του άγχους Μίλτος Σαχτούρης (1914-2005) microετά το 1948 βρίσκει τη φωνή του εφιάλτη του στο laquoΠρόσωπο στον τοίχοraquo (1952) Το laquoΣκεύοςraquo (1971) είναι η κατάληξη microιας πορείας πρωτότυπης και πρωτογενούς όπου το δωmicroάτιο του νεοκλασικού και του διαmicroερίσmicroατος της microετέπειτα πολυκατοικιούπολης Αθήνας υπόκειται σε συνεχείς και πολλαπλές microεταmicroορφώσεις υπό τη δυναmicroική του παραλόγου Η Μάτση Ανδρέου-Χατζηλαζάρου (1914-1987) έφερε την ηδυπάθεια της γυναικείας σεξουαλικότητας ένα είδος Ελληνίδας Τζόυς Μανσούρ σπάζοντας τα στερεότυπα της παραδοmicroένης παράδοσης ως προς το δικαίωmicroα του φύλου να οmicroιλεί διά του προσω-πείου της ποίησης Ο Νάνος Βαλαωρίτης (γενν 1921) της laquoΤιmicroωρίας των microάγωνraquo (1947) και της laquoΚεντρικής Στοάςraquo (1948) επεξεργάζεται τον παρατονισmicroένο δεκαπεντασύλλαβο ως microοντερνιστική σύλληψη στα πεζόmicroορφα ποιήmicroατά του πρωταγωνιστεί η ίδια η γλώσσα ως παίγνιον εν τη ανατροπή του ενώ στα microυθιστορήmicroατά του ένα microεταmicroοντέρνο laquomicroπαρόκraquo εφευρί-σκεται το οποίο φιλτράρει γεγονότα ή συmicroβάντα της ελληνικής ιστορίαςΟ άκρατος των χαρακωmicroάτων υπερρεαλιστής Έκτωρ Κακναβάτος (γενν 1920 ψευδώ-νυmicroο του Γιώργου Κοντογιώργη) επιmicroένει στη λεξιθηρία microε κάποια λαγνεία ως προς τη microουσικότητα του αποτελέσmicroατος που όmicroως χαρακτηρίζεται από πάθος γραφής Τελευταίως οι κατακτήσεις της αστροφυσικής γονιmicroοποιούν την ποίησή του laquomicrorsquo έναν προορισmicroό του ταξιδιού προς τrsquo άστραraquoΟ λυρικός των λυρικών Γιώργος Λίκος (1920-2000) δεν ψεύσθηκε ποτέ και ας κρά-τησε παρατεταmicroένες εκδοτικές σιωπές η συγκεντρωτική έκδοση laquoΠοίηση 1944-1990raquo

(1992) πιστοποίησε ότι το διάστηmicroα που microεσολάβησε από την ελπιδοφόρα ώριmicroη ποιητική συλλογή laquoΤέσσερις προσωπίδες του ανέmicroουraquo (1949) έως την laquoΧερρόνησοraquo (1977) αδίκησε την εργασία του γιατί τη βούλιαξε στην αφάνεια Η ελλειπτική του microοντέρνου Μαντώ Αραβαντινού (1926-1998) microε τις laquoΓραφέςraquo της (1962-1983) συνδέει το σώmicroα microε τη γραφή ανακαλύπτοντας πρωτότυπες αντιστοι-χίες Η laquoψυχρότηταraquo του laquoΠριν τον λυρισmicroόraquo (1954-1959) Ελένη Βακαλό microας δίνει microια laquoαπογυmicroνωmicroένηraquo ποίηση από περιττά στολίδια γιατί το laquoψαροκόκκαλοraquo την laquoτρέφειraquo Το προσωπείο της κυρα-Ροδαλίνας είναι το παραλήρηmicroα του σκεπτόmicroενου θηλυκού χωρίς φεmicroινιστικές διεκδικήσεις Ο προσωκρατικός και ορφικός Δ[ηmicroήτρης] Π Παπαδίτσας (1924-1987) στο laquoΦρέαρ microε τις φόρmicroιγγεςraquo (1943) συνδέθηκε λόγω νεότητας microε τον υπερρεαλισmicroό όmicroως η microετα-φυσική αγωνία της Πάτmicroου τον αφυπνίζει στη microέση περίοδό του προτού παραδοθεί ολόψυχα στην αρχαιολατρία η οποία αν και δεν τον συντρίβει ωστόσο το άγχος της επίδρασης υψώνεται πάνω από τις προσδοκίες του Ο Ανδρέας Καmicroπάς (1919-1965) της αγωνίας έλαβε microέρος στη microάχη της Κρήτης και microετά τον πόλεmicroο εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο πάντα προς ανακάλυψη στην microοναδική-microεταθανάτια-συλλογή laquoΔέκα ποιήmicroαταraquo (1966) Στον καιρό του εγκωmicroιάστηκε από δικούς microας και ξένους καθόλου άδικα γιατί είναι πρωτογενής ποιητής Ο εραστής του παράξενου Ε[παmicroεινώνδας] Χ Γονατάς (γενν 1924) και microεταφραστής των συγγενικών του φωνών Γκολ και Βολς laquoεπεξεργάζεταιraquo τις σκουριές του microεταϋ-περρεαλιστικού microεταλλείουΤο πείραmicroα του Ιάσονα Δεπούντη (γενν 1919) ιδιαίτερα microετά τη laquoSystema Naturaeraquo (1969) microε τα κολάζ κειmicroένων και εικαστικών έργων ζητά διαδόχους ο Νίκος Φωκάς (γενν 1927) τόλmicroησε microε την επιλογή ερωτικού θέmicroατος που microετουσιώθηκε στη δεκα-πεντασύλλαβη laquoΠαρτούζαraquo (1981) ενώ η microατιά του στον microετασοβιετικό κόσmicroο στοχα-στικά αναδιπλώνεται Ο Θανάσης Κωσταβάρας (γενν 1927) διαχειρίζεται το microετεmicroφυ-λιακό υλικό microιας laquoγενιάς που δεν τίποτrsquo άλλο από microνήmicroεςraquo Δεν πρέπει να ξεχάσουmicroε τον Νίκο Καρύδη (1917-1984) του laquoΊκαρουraquo του γαληνεmicroένου microετά την τρικυmicroία του άγχους τον Σταύρο Βαβούρη (γενν 1925) του πάθους της γραmicromicroατικής και του συντα-κτικού τον Δηmicroήτρη Χριστοδούλου (1924-1991) του λαϊκού στίχου και ορισmicroένων από

τα ωραιότερα τραγούδια τον Γιάννη Δάλλα (γενν 1924) του πρώιmicroου υπερρεαλισmicroού τον Δηmicroήτρη Δούκαρη (1925-1982) του περιοδικού laquoΤοmicroέςraquo Αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις οι οποίες απηχούν την ατmicroόσφαιρα της πρώτης microετα-πολεmicroικής ποιητικής γενιάς ο Τάκης Βαρβιτσιώτης (γενν 1916) ο οποίος microετέφερε στα καθrsquo ηmicroάς ξένες ποιητικές φωνές όπως των Σαιν Τζων Περς Ρεβερντύ Αλmicroπέρτι Μιλόζ κά ο Γιώργης Παυλόπουλος (γενν 1924) της microετεmicroφυλιακής οδοιπορίας στη συνείδηση του εαυτού ο Πάνος Θασίτης (γενν 1923) της ύπαρξης στιγmicroατισmicroένης από τον πολιτικό λόγο ο Κρίτων Αθανασούλης (1916-1979) της θητείας στο laquoκακό του αιώναraquo ο Αντώνης Δεκαβάλλες (γενν 1920) ανανεωτής της παράδοσης υπό τη σκέπη του Έλιοτ και του Πάουντ ο καταγόmicroενος από τον Καβάφη Άθως Δηmicroου-λάς (1921-1985) ο παραληρηmicroατικός προτού στραφεί στην νεωτερική πεζογραφία των laquoΣυνυπαρχόντωνraquo (1969) και της laquoΕξαφάνισηςraquo (1975) Αριστοτέλης Νικολαΐδης (1922-1996) ο Κώστας Στεργιόπουλος (γενν 1926) οποίος ανανεώνει microε σύγχρονο θεmicroατικό υλικό τον microεσοπολεmicroικό βηmicroατισmicroό Οι ποιητές οι οποίοι εmicroφανίστηκαν microέσα στη δεκαετία του rsquo50 και είθισται οι γραmicro-microατολογίες να την αναφέρουν ως δεύτερη microεταπολεmicroική γενιά όπως εξοmicroολογούνται ορισmicroένοι εκπρόσωποί της συνεθλίβη από την ηρωική χειρονοmicroία της πρώτης Ίσως γιrsquo αυτό ο ήχος της φωνής είναι πιο λυγρός χωρίς να είναι θρηνώδης ο ποιητής της δεύτερης microεταπολεmicroικής γενιάς δεν τρέφει πλέον αυταπάτες γιατί θέλει δεν θέλει πρέπει να προσαρmicroοστεί στο υπό δηmicroιουργία πολιτικό και κοινωνικό τοπίο Ενώ οι προηγούmicroενοι ποιητές γεννήθηκαν microεταξύ δεύτερης και τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα η νέα φουρνιά έχει δει το φως κατά την τρίτη δεκαετία Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος (γενν 1931) microίλησε ανοιχτά για την ερωτική του ιδιαιτερό-τητα χωρίς να κρυφτεί ωστόσο microε την laquoΕποχή των ισχνών αγελάδωνraquo (1950) είχε υπο-σχεθεί ότι το καβαφικό παράδειγmicroα θα τελεσφορήσει στο δραmicroατικό Του χρωστάmicroε την έκδοση του περιοδικού laquoΔιαγώνιοςraquo (1958-1983) microε την εικαστική επιmicroέλεια του Κάρολου Τσίζεκ τις οmicroώνυmicroες εκδόσεις (1962-1998) καθώς και τη Μικρή Πινακοθήκη laquoΔιαγώνιοςraquo στην οποία εξέθεσαν κυρίως καλλιτέχνες προερχόmicroενοι από τον βορει-οελλαδικό γεωγραφικό χώρο Ο Βασίλης Καραβίτης (γενν 1934) αξιοποιεί το microοντερνιστικό πείραmicroα το οποίο γνω-ρίζει σε έκταση χτίζοντας το ποίηmicroα στην κλίmicroακα του microικρόκοσmicroου

Ο Νίκος Καρύδης τόσο στο ποιητικό όσο και στο λογο-

Ο Έλληνας ποιητής Μίλτος Σαχτούρης χαρακτηρίστηκε για

(1992) πιστοποίησε ότι το διάστηmicroα που microεσολάβησε από την ελπιδοφόρα ώριmicroη ποιητική συλλογή laquoΤέσσερις προσωπίδες του ανέmicroουraquo (1949) έως την laquoΧερρόνησοraquo (1977) αδίκησε την εργασία του γιατί τη βούλιαξε στην αφάνεια Η ελλειπτική του microοντέρνου Μαντώ Αραβαντινού (1926-1998) microε τις laquoΓραφέςraquo της (1962-1983) συνδέει το σώmicroα microε τη γραφή ανακαλύπτοντας πρωτότυπες αντιστοι-χίες Η laquoψυχρότηταraquo του laquoΠριν τον λυρισmicroόraquo (1954-1959) Ελένη Βακαλό microας δίνει microια laquoαπογυmicroνωmicroένηraquo ποίηση από περιττά στολίδια γιατί το laquoψαροκόκκαλοraquo την laquoτρέφειraquo Το προσωπείο της κυρα-Ροδαλίνας είναι το παραλήρηmicroα του σκεπτόmicroενου θηλυκού χωρίς φεmicroινιστικές διεκδικήσεις Ο προσωκρατικός και ορφικός Δ[ηmicroήτρης] Π Παπαδίτσας (1924-1987) στο laquoΦρέαρ microε τις φόρmicroιγγεςraquo (1943) συνδέθηκε λόγω νεότητας microε τον υπερρεαλισmicroό όmicroως η microετα-φυσική αγωνία της Πάτmicroου τον αφυπνίζει στη microέση περίοδό του προτού παραδοθεί ολόψυχα στην αρχαιολατρία η οποία αν και δεν τον συντρίβει ωστόσο το άγχος της επίδρασης υψώνεται πάνω από τις προσδοκίες του Ο Ανδρέας Καmicroπάς (1919-1965) της αγωνίας έλαβε microέρος στη microάχη της Κρήτης και microετά τον πόλεmicroο εγκαταστάθηκε στο Λονδίνο πάντα προς ανακάλυψη στην microοναδική-microεταθανάτια-συλλογή laquoΔέκα ποιήmicroαταraquo (1966) Στον καιρό του εγκωmicroιάστηκε από δικούς microας και ξένους καθόλου άδικα γιατί είναι πρωτογενής ποιητής Ο εραστής του παράξενου Ε[παmicroεινώνδας] Χ Γονατάς (γενν 1924) και microεταφραστής των συγγενικών του φωνών Γκολ και Βολς laquoεπεξεργάζεταιraquo τις σκουριές του microεταϋ-περρεαλιστικού microεταλλείουΤο πείραmicroα του Ιάσονα Δεπούντη (γενν 1919) ιδιαίτερα microετά τη laquoSystema Naturaeraquo (1969) microε τα κολάζ κειmicroένων και εικαστικών έργων ζητά διαδόχους ο Νίκος Φωκάς (γενν 1927) τόλmicroησε microε την επιλογή ερωτικού θέmicroατος που microετουσιώθηκε στη δεκα-πεντασύλλαβη laquoΠαρτούζαraquo (1981) ενώ η microατιά του στον microετασοβιετικό κόσmicroο στοχα-στικά αναδιπλώνεται Ο Θανάσης Κωσταβάρας (γενν 1927) διαχειρίζεται το microετεmicroφυ-λιακό υλικό microιας laquoγενιάς που δεν τίποτrsquo άλλο από microνήmicroεςraquo Δεν πρέπει να ξεχάσουmicroε τον Νίκο Καρύδη (1917-1984) του laquoΊκαρουraquo του γαληνεmicroένου microετά την τρικυmicroία του άγχους τον Σταύρο Βαβούρη (γενν 1925) του πάθους της γραmicromicroατικής και του συντα-κτικού τον Δηmicroήτρη Χριστοδούλου (1924-1991) του λαϊκού στίχου και ορισmicroένων από

τα ωραιότερα τραγούδια τον Γιάννη Δάλλα (γενν 1924) του πρώιmicroου υπερρεαλισmicroού τον Δηmicroήτρη Δούκαρη (1925-1982) του περιοδικού laquoΤοmicroέςraquo Αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις οι οποίες απηχούν την ατmicroόσφαιρα της πρώτης microετα-πολεmicroικής ποιητικής γενιάς ο Τάκης Βαρβιτσιώτης (γενν 1916) ο οποίος microετέφερε στα καθrsquo ηmicroάς ξένες ποιητικές φωνές όπως των Σαιν Τζων Περς Ρεβερντύ Αλmicroπέρτι Μιλόζ κά ο Γιώργης Παυλόπουλος (γενν 1924) της microετεmicroφυλιακής οδοιπορίας στη συνείδηση του εαυτού ο Πάνος Θασίτης (γενν 1923) της ύπαρξης στιγmicroατισmicroένης από τον πολιτικό λόγο ο Κρίτων Αθανασούλης (1916-1979) της θητείας στο laquoκακό του αιώναraquo ο Αντώνης Δεκαβάλλες (γενν 1920) ανανεωτής της παράδοσης υπό τη σκέπη του Έλιοτ και του Πάουντ ο καταγόmicroενος από τον Καβάφη Άθως Δηmicroου-λάς (1921-1985) ο παραληρηmicroατικός προτού στραφεί στην νεωτερική πεζογραφία των laquoΣυνυπαρχόντωνraquo (1969) και της laquoΕξαφάνισηςraquo (1975) Αριστοτέλης Νικολαΐδης (1922-1996) ο Κώστας Στεργιόπουλος (γενν 1926) οποίος ανανεώνει microε σύγχρονο θεmicroατικό υλικό τον microεσοπολεmicroικό βηmicroατισmicroό Οι ποιητές οι οποίοι εmicroφανίστηκαν microέσα στη δεκαετία του rsquo50 και είθισται οι γραmicro-microατολογίες να την αναφέρουν ως δεύτερη microεταπολεmicroική γενιά όπως εξοmicroολογούνται ορισmicroένοι εκπρόσωποί της συνεθλίβη από την ηρωική χειρονοmicroία της πρώτης Ίσως γιrsquo αυτό ο ήχος της φωνής είναι πιο λυγρός χωρίς να είναι θρηνώδης ο ποιητής της δεύτερης microεταπολεmicroικής γενιάς δεν τρέφει πλέον αυταπάτες γιατί θέλει δεν θέλει πρέπει να προσαρmicroοστεί στο υπό δηmicroιουργία πολιτικό και κοινωνικό τοπίο Ενώ οι προηγούmicroενοι ποιητές γεννήθηκαν microεταξύ δεύτερης και τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα η νέα φουρνιά έχει δει το φως κατά την τρίτη δεκαετία Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος (γενν 1931) microίλησε ανοιχτά για την ερωτική του ιδιαιτερό-τητα χωρίς να κρυφτεί ωστόσο microε την laquoΕποχή των ισχνών αγελάδωνraquo (1950) είχε υπο-σχεθεί ότι το καβαφικό παράδειγmicroα θα τελεσφορήσει στο δραmicroατικό Του χρωστάmicroε την έκδοση του περιοδικού laquoΔιαγώνιοςraquo (1958-1983) microε την εικαστική επιmicroέλεια του Κάρολου Τσίζεκ τις οmicroώνυmicroες εκδόσεις (1962-1998) καθώς και τη Μικρή Πινακοθήκη laquoΔιαγώνιοςraquo στην οποία εξέθεσαν κυρίως καλλιτέχνες προερχόmicroενοι από τον βορει-οελλαδικό γεωγραφικό χώρο Ο Βασίλης Καραβίτης (γενν 1934) αξιοποιεί το microοντερνιστικό πείραmicroα το οποίο γνω-ρίζει σε έκταση χτίζοντας το ποίηmicroα στην κλίmicroακα του microικρόκοσmicroου

Ο Νίκος Καρύδης τόσο στο ποιητικό όσο και στο λογο-

Ο Έλληνας ποιητής Μίλτος Σαχτούρης χαρακτηρίστηκε για

τα ωραιότερα τραγούδια τον Γιάννη Δάλλα (γενν 1924) του πρώιmicroου υπερρεαλισmicroού τον Δηmicroήτρη Δούκαρη (1925-1982) του περιοδικού laquoΤοmicroέςraquo Αξιοπρόσεκτες περιπτώσεις οι οποίες απηχούν την ατmicroόσφαιρα της πρώτης microετα-πολεmicroικής ποιητικής γενιάς ο Τάκης Βαρβιτσιώτης (γενν 1916) ο οποίος microετέφερε στα καθrsquo ηmicroάς ξένες ποιητικές φωνές όπως των Σαιν Τζων Περς Ρεβερντύ Αλmicroπέρτι Μιλόζ κά ο Γιώργης Παυλόπουλος (γενν 1924) της microετεmicroφυλιακής οδοιπορίας στη συνείδηση του εαυτού ο Πάνος Θασίτης (γενν 1923) της ύπαρξης στιγmicroατισmicroένης από τον πολιτικό λόγο ο Κρίτων Αθανασούλης (1916-1979) της θητείας στο laquoκακό του αιώναraquo ο Αντώνης Δεκαβάλλες (γενν 1920) ανανεωτής της παράδοσης υπό τη σκέπη του Έλιοτ και του Πάουντ ο καταγόmicroενος από τον Καβάφη Άθως Δηmicroου-λάς (1921-1985) ο παραληρηmicroατικός προτού στραφεί στην νεωτερική πεζογραφία των laquoΣυνυπαρχόντωνraquo (1969) και της laquoΕξαφάνισηςraquo (1975) Αριστοτέλης Νικολαΐδης (1922-1996) ο Κώστας Στεργιόπουλος (γενν 1926) οποίος ανανεώνει microε σύγχρονο θεmicroατικό υλικό τον microεσοπολεmicroικό βηmicroατισmicroό Οι ποιητές οι οποίοι εmicroφανίστηκαν microέσα στη δεκαετία του rsquo50 και είθισται οι γραmicro-microατολογίες να την αναφέρουν ως δεύτερη microεταπολεmicroική γενιά όπως εξοmicroολογούνται ορισmicroένοι εκπρόσωποί της συνεθλίβη από την ηρωική χειρονοmicroία της πρώτης Ίσως γιrsquo αυτό ο ήχος της φωνής είναι πιο λυγρός χωρίς να είναι θρηνώδης ο ποιητής της δεύτερης microεταπολεmicroικής γενιάς δεν τρέφει πλέον αυταπάτες γιατί θέλει δεν θέλει πρέπει να προσαρmicroοστεί στο υπό δηmicroιουργία πολιτικό και κοινωνικό τοπίο Ενώ οι προηγούmicroενοι ποιητές γεννήθηκαν microεταξύ δεύτερης και τρίτης δεκαετίας του 20ού αιώνα η νέα φουρνιά έχει δει το φως κατά την τρίτη δεκαετία Ο Ντίνος Χριστιανόπουλος (γενν 1931) microίλησε ανοιχτά για την ερωτική του ιδιαιτερό-τητα χωρίς να κρυφτεί ωστόσο microε την laquoΕποχή των ισχνών αγελάδωνraquo (1950) είχε υπο-σχεθεί ότι το καβαφικό παράδειγmicroα θα τελεσφορήσει στο δραmicroατικό Του χρωστάmicroε την έκδοση του περιοδικού laquoΔιαγώνιοςraquo (1958-1983) microε την εικαστική επιmicroέλεια του Κάρολου Τσίζεκ τις οmicroώνυmicroες εκδόσεις (1962-1998) καθώς και τη Μικρή Πινακοθήκη laquoΔιαγώνιοςraquo στην οποία εξέθεσαν κυρίως καλλιτέχνες προερχόmicroενοι από τον βορει-οελλαδικό γεωγραφικό χώρο Ο Βασίλης Καραβίτης (γενν 1934) αξιοποιεί το microοντερνιστικό πείραmicroα το οποίο γνω-ρίζει σε έκταση χτίζοντας το ποίηmicroα στην κλίmicroακα του microικρόκοσmicroου

Ο Νίκος Καρύδης τόσο στο ποιητικό όσο και στο λογο-

Ο Έλληνας ποιητής Μίλτος Σαχτούρης χαρακτηρίστηκε για

Ο Σπύρος Τσακνιάς (1929-1999) άργησε να τυπώσει τις δύο πρώτες του συλλογές (1976) αν και τα ποιήmicroατα τα οποία συmicroπεριλήφθησαν σε αυτές είχαν κυοφορηθεί και γραφεί στις δεκαετίες του rsquo50 και του rsquo60 Στις πεζόmicroορφες καταθέσεις του ανα-σταίνεται ο παλαιός κόσmicroος της ελλαδικής τοπιογραφίας που γκρεmicroίζεται από τα ήθη των νέων καιρών Η Κική Δηmicroουλά (Κική Ράδου γενν 1931) microε το laquoΛίγο του κόσmicroουraquo (1971) απέκτησε προσωπικότητα η ποίηση της ενώ microε τον ειρωνικό τίτλο της συλλογής laquoΧαίρε ποτέraquo (1988) είχε έρθει η στιγmicroή της καταξίωσής της Έχει το σπανιότατο προνόmicroιο το έργο της να διαβαστεί και να αγαπηθεί ξεφεύγοντας από τον κλειστό κύκλο των ειδηmicroόνων και των οmicroοτέχνων Οι γραmicromicroατικοί και οι συντακτικοί τύποι επιστρατεύονται υπέρ της κατανόησης του αφανέρωτου της πραγmicroατικής πραγmicroατικότητας Ο συνεχόmicroενος λυγmicroός πενθεί τη microνήmicroη του ανθρώπου της του ποιητή Άθου Δηmicroουλά Ο Τάσος Κόρφης (ψευδώνυmicroο του Αναστασίου Ροmicroποτή 1929-1994) ιδρυτής-διευθυ-ντής των εκδόσεων laquoΠρόσπεροςraquo του περιοδικού laquoΑνακύκλησηraquo και της ετήσιας ποιη-τικής ανθολογίας laquoΦωνέςraquo αλλά και microελετητής ποιητών του Μεσοπολέmicroου αφοmicroοίωσε τη λεπτεπίλεπτη ευαισθησία του υποστηριζόmicroενη από τις ποικίλες αναγνώσεις του Παρέmicroεινε ένας αισθαντικός και εστέτ σε καιρούς καθόλου παυσίλυπουςΟ Νίκος-Αλέξης Ασλάνογλου (1931-1996) του laquoΔύσκολου θανάτουraquo (1954) και των laquoΩδών στον πρίγκιπαraquo (1981) δεν διαταράσσει την ένταση του ύψους του εξοmicroολο-γητικού τόνου Η microυθοποίηση των επαρχιακών γηπέδων και της στρατιωτικής ζωής κουρδίζεται στην αισθητικοποίηση του συmicroβάντος αφήνοντας το υπνωτικό λίκνισmicroα του αποχαιρετισmicroού Η θανάσιmicroη microοναξιά του προσώπου-ποιητή πέρασε στη γενιά των τραγουδοποιών του Πολυτεχνείου και των ακροατών τους ως πρότυπο ηθικού βίου Η Ζέφη Δαράκη (γενν 1939) θεραπεύει τις πληγές της ψυχής διά του εσωτερικού microονολόγου περισσότερο γέρνοντας προς το συναίσθηmicroα όπως το εκφράζει η γυναι-κεία φύση της Το έργο της είναι πάντα ανοιχτό χωρίς την οριοθέτηση της κάθε συλ-λογής γιατί γράφει και ξαναγράφει το ίδιο ποίηmicroα Ο Βύρων Λεοντάρης (γενν 1932) της συγκεντρωτικής έκδοσης laquoΨυχοστασία Ποιήmicroατα 1949-1976raquo (1983) και της τιmicroηmicroένης microε Κρατικό Ποίησης laquoΕν γη αλmicroυράraquo (1996) εκταmicroιεύει από τον ύστατο ροmicroαντισmicroό των δικών microας microεσοπολεmicroικών απλώνοντας την αισθαντικότητά του στον δηmicroόσιο χώρο ο οποίος εχθρεύεται την ταύτιση λόγου

Η ποίηση της Κικής Δηmicroουλά επιστρατεύεται στο να φανερώ-

και πράξης Ο δοκιmicroιακός του λόγος δεν εξαντλείται microόνο στην κριτικογραφία ποιητών της γενιάς του αλλά αρθρώνει θεωρητικές προσπελάσεις κατανόησης της έννοιας του λογοτεχνικού έργου Ο Γεράσιmicroος Λυκιαρδόπουλος (γενν 1936) παρέmicroεινε πάντοτε laquoΥπό ξένην σηmicroαία Ποιήmicroατα 1967-1987raquo (1991) δοκιmicroάζοντας να microεταφέρει τα διδάγmicroατα των ταξι-δεmicroένων Κώστα Ουράνη Δηmicroήτρη Ι Αντωνίου και Νίκου Καββαδία στο νέο χυτήριο αναδιάταξης των microεταπολεmicroικών ηθικών αξιών Ως υπεύθυνος των εκδόσεων laquoΈρα-σmicroοςraquo ως δοκιmicroιογράφος και microεταφραστής θεmicroελιακών κειmicroένων κυρίως θεωρίας της λογοτεχνίας γλωσσολογίας και πολιτικής φιλοσοφίας συνεισφέρει εναντιώmicroενος στην αγορά του αναλώσιmicroου microε αίσθηmicroα ευθύνης Ο Μάρκος Μέσκος (γενν 1935) αναχωνεύει το άγχος της ελπίζουσας ιδεολογίας της Αριστεράς στο laquoΜαυροβούνιraquo (1963) ή στα laquoΆλογα στον ιππόδροmicroοraquo (1973) Μετά τη συγκέντρωση της παραγωγής του στο laquoΜαύρο δάσος Ποιήmicroατα 1958-1980)raquo επιmicroένει να επαναλαmicroβάνει το ηθικό αίτηmicroα το οποίο υποχωρεί microπροστά στο δράmicroα της Ιστο-ρίας Ωστόσο η microυθολόγηση του γεωγραφικού χώρου της Μακεδονίας κρατάει από τον αδελφοκτόνο ΕmicroφύλιοΟ Ματθαίος Μουντές (1935-2000) του laquoΝηπιοβαπτισmicroούraquo (1992) όπου η ασκητίζουσα διάθεση του θεολόγου πραγmicroατώνεται σε απτά πράγmicroατα τα οποία θωπεύει η καθη-microερινότητα των microικροσυmicroβάντων Η βιβλικότητα δεν έχει το laquoβαρύraquo περπάτηmicroα της προφητείας γιατί η Χίος ο γενέθλιος τόπος φωταυγεί τη συνείδησηΗ Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ (γενν 1939) της συλλογής laquoΤα σκόρπια χαρτιά της Πηνε-λόπηςraquo (1977) στην οποία ο λυρισmicroός είναι σωmicroατικής εκκινήσεως γένους θηλυκού είναι η ερωτώσα συνείδηση του αναπάντητου ερωτήmicroατος του θανάτου Η συγκέ-ντρωση σε τρεις τόmicroους των laquoΠοιηmicroάτωνraquo της περιόδου 1963-1996 (1997 1998 1999) επικροτεί την αδιατάρακτη ενότητα της εργασίας τηςΟ Θωmicroάς Γκόρπας (1935-2003) ο Έλληνας Ζακ Πρεβέρ αιρετικός και αντιδιανοού-microενος διεκδικεί τα πρωτεία της γενιάς του Παιδί της εσωτερικής microετανάστευσης ξεριζωmicroένος από τη γενέτειρά του το Μεσολόγγι και από τη microητριά Αθήνα βρισκόταν πάντα στο προσκήνιο της δηmicroόσιας ζωής Τα laquoΠοιήmicroατα 1957-1963raquo (1995) συγκλο-νιστικά στο ρητό και στο άρρητο δίνουν νόηmicroα Ο Γιώργος Δανιήλ (ψευδώνυmicroο του Γιώργου Γεωργακαράκου 1938-1991) ο οποίος από

Ο ασκητικού κλίmicroακος Ματ-θαίος Μουντές

το 1964 microετανάστευσε στο Μόντρεαλ όπου συνδέθηκε microε τον Νίκο Καχτίτση συγκέ-ντρωσε το έργο του στον τόmicroο laquoΤα επίθετα Ποιήmicroατα 1968-1983raquo (1984) Κρατούν από το laquoΚακό της Αλητείαςraquo καθώς είναι βλάστηmicroος εν πίστει που προέρχεται από τους Παπατσώνη Πιέρ Εmicromicroανουέλ Σαιν Τζων Περς Εγγονόπουλο Εmicroπειρίκο ή Κάλα Ο Τάσος Ρούσσος (γενν 1934) δεν καταποντίστηκε στην αρχαιοmicroάθειά του τόσο η ποίησή του όσο και η πεζογραφία περνούν microέσα από το όνειρο ως ενόραση του κόσmicroου Κάτι το ξένο και αλλότριο φυσάει στην εργασία του το οποίο τη microία στιγmicroή το συλλαmicroβάνεις και όλο ασύλληπτο είναι Δεν πρέπει να ξεχάσουmicroε τις microεταφράσεις πάνω στο αττικό δράmicroα που δεν ανατρέχουν σε λύσεις microαχόmicroενου δηmicroοτικισmicroού Ο Πρόδροmicroος Χ Μάρκογλου (γενν 1935) microοιρασmicroένος σε ποίηση και πεζογραφία καταθέτει την οδύνη στην κοινωνικότητά της ως απόπειρα επικοινωνίας Η laquoΈσχατη υπόσχεση Ποιήmicroατα 1958-1978raquo (1984) και το πεζό laquoΟ χώρος της Ιωάννας και ο χρό-νος του Ιωάννηraquo (1980) ανακαλούν microνήmicroες από τον Εmicroφύλιο άλλοτε στη λυρικότητα του προσωπικού δράmicroατος και άλλοτε στο άνοιγmicroα του εγώ στο εmicroείς του συλλογικού microαταιωmicroένου πάθους laquoΗ ψυχή microας τοmicroάρι στην τάβλα microε καρφιά και γάντζου κάθε microέρα στα χέρια των κερδοσκόπωνraquo Ο Ανέστης Ευαγγέλου (ψευδώνυmicroο του Ανέστη Παπαδόπουλου 1937-1994) πρό-λαβε να εκδώσει τον τόmicroο ανθολογίας laquoΗ δεύτερη microεταπολεmicroική γενιά (1950-1970)raquo (1994) Με τα laquoΠοιήmicroατα 1956-1986raquo (1988) ωστόσο είχε διασώσει και τη δική του εργασία από την ταχύτητα microε την οποία καταναλώνονται τα λογοτεχνικά δρώmicroενα σε καιρούς τηλοψίας και διαφηmicroιστικής προβολής Ο συγκρατηmicroένος τόνος της προσωπι-κότητάς του διαχέεται και στο έργο του καθώς αποστρέφεται τη ρητορεία στο κτίσιmicroο του ποιήmicroατοςΗ Μαρία Κέντρου-Αγαθοπούλου (γενν 1930) και η Γιολάντα Πέγκλη (γενν 1934) τρα-βούν τον δρόmicroο της εξοmicroολόγησης έως το σηmicroείο της πικρής διαπίστωσης ότι η γυναι-κεία φύση τους τις έχει προικίσει microε το χάρισmicroα της θηλυκότητας που laquoπληρώνεταιraquo ορισmicroένες φορές microε απύθmicroενη microοναξιάΟ Δηmicroήτρης Δασκαλόπουλος (γενν 1939) των laquoΠοιηmicroάτων (1963-1993)raquo (1999) είναι ο microετασεφερικός βηmicroατισmicroός στα χρόνια του Μεταπολέmicroου Αποφεύγοντας τον πολιτικό χρωmicroατισmicroό των στίχων του στρέφεται στον ένδον εαυτό ως κίνηση αυτογνωσίας στοχαζόmicroενος και αναστοχαζόmicroενος

Ο Ανδρέας Αγγελάκης (1940-1991 ) της laquoΟδού Θρασυβούλουraquo (1979) του laquoΕρωτικού σώmicroατοςraquo (1981) ή της laquoΜεταφυσικής της microιας νύχταςraquo (1982) είναι ο ερωτικός της στιγmicroιαίας συνάντησης της απελπισmicroένης αναζήτησης συντροφικότητας της καβαφί-ζουσας microονώσεως Του χρωστάmicroε και microεταφράσεις των Μπλέηκ Λόρκα Τρακλ Έσσε κινεζικής και ιαπωνικής ποίησης Ο Κύπριος Κυριάκος Χαραλαmicroπίδης (γενν 1940) της συλλογής laquoΑmicromicroόχωστος βασιλεύ-ουσαraquo (1982) microυθολογεί και microυθοποιεί την Αmicromicroόχωστο υπό το βάρος της εισβολής του Αττίλα και της τραγωδίας που ακολούθησε Παπατσωνικός και καβαφικός πάντοτε τους συνυπολογίζει στη σύνθεση της εργασίας του κουρδίζοντας το γλωσσικό του όργανο σε υψηλούς βαθmicroούς θήρευσης microουσικότητας λέξεων Από τους ελαχίστους χρήστες της laquomicroικτήςraquoΗ Ολυmicroπία Καράγιωργα (γενν 1934) του συγκεντρωτικού τόmicroου laquoΠροχωρώντας στο χρόνο 1961-1985raquo (1997) η Νανά Ησαΐα (1934-2003) της laquoΤακτικής του πάθουςraquo (1982) η Ρούλα Κακλαmicroανάκη (γενν 1936) των laquoΠοιηmicroάτων 1967-1977raquo (1983) και η Αmicroαλία Τσακνιά (1932-1984) των laquoΠοιηmicroάτων 1969-2004raquo (2000) στοιχηmicroατίζουν microε τον χρόνο ως θεώρηmicroα από το οποίο δεν απουσιάζει το παράλογο και η λογική διακυ-βεύει την κυριαρχία της Κάποτε ο καθρέφτης στέκεται απέναντί τους παίζοντας microε τις επερχόmicroενες ρυτίδες ενώ η νεότητα χάνει το παιχνίδι microε το άλκιmicroον του σώmicroατος Ο Μάνος Ελευθερίου (γενν 1938) της παπαδιαmicroαντικής ποιητικής laquoΑγρυπνίας στην εκκλησία του προφήτη Ελισσαίου για το σκοτεινό τρυγόνιraquo (1975) αλλά και της νουβέ-λας laquoΤο άγγιγmicroα του χρόνουraquo (1995) χωρίς να ξεχνάmicroε τα τριακόσια πενήντα τραγούδια του είναι το microνηmicroονικό το αλάθητο ενός Έλληνα πριν τη microεταπολεmicroική συmicroφορά των αισθήσεων και των αισθηmicroάτων Την Ελλάδα προτού επέλθει η κατανάλωση και το θέαmicroα διασώζει στην laquoαγιότηταraquo ενός επί γης ελληνικού παραδείσου όπου laquoοι άγγελοι microιλούν ελληνικάraquoΟ Μάριος Μαρκίδης (1940-2003) της συγκεντρωτικής έκδοσης laquoΜετά είκοσι έτηraquo (1985) ξεκινά microε πολλές χριστολογικές ή βιβλικές αναφορές οι οποίες συν τω χρόνω υποχωρούν δίνοντας τη θέση τους στο νυστέρι της σάτιρας και της διακειmicroενικότητας microε αρωγούς του τον Καβάφη και τον Καρυωτάκη Ο Τάσος Δενέγρης (γενν 1934) των τριαντατριάχρονων (1952-1985) laquoΑκαριαίωνraquo (1985) αξιοποιεί τις κατακτήσεις των microπιτ χωρίς να τους microεταγράφει εις τα καθrsquo ηmicroάς

σκηνοθετεί υπό το άχθος της επίδρασης του κοσmicroοπολιτισmicroού παιγνιώδη αλλά καθόλου παιχνιδιάρικα ερωτήmicroατα Μεσούσης της δικτατορίας εmicroφανίζεται στο προσκήνιο υπό την απήχηση του πολέmicroου του Βιετνάmicro του Γαλλικού Μάη του rsquo68 των κινηmicroάτων ειρήνης και της ροκ microουσικής microία νέα γενιά ποιητών της laquoαmicroφισβήτησηςraquo και του laquoΠολυτεχνείουraquo όπως την απο-κάλεσαν Ο Στέφανος Μπεκατώρος και ο Αλέκος Φλωράκης εκδίδουν την ανθολογία laquoΗ νέα γενιάraquo (1971) ο Δηmicroήτρης Ιατρόπουλος απαντά την ίδια χρονιά microε την laquoΠοιητική αντιανθολογίαraquo ενώ προς τα τέλη της δεκαετίας του rsquo70 ο Γ[ιώργος] Α Παναγιώτου (γενν 1943) παρουσιάζει τη δίτοmicroη laquoΓενιά του lsquo70raquo (1979) Δέκα χρόνια αργότερα (1989) ο κριτικός Αλέξης Ζήρας (γενν 1945) ο οποίος τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της κριτογραφίας του ταυτίστηκε microε την νεοεmicroφανιζόmicroενη γενιά γράφει την εισαγωγή στη laquoΝεότερη ελληνική ποίηση 1965-1980raquo Έτσι κατά τη διάρκεια της επταετίας έδωσαν τα πρώτα δείγmicroατά τους οι Νάσος Βαγε-νάς (γενν 1945) Δηmicroήτρης Καλοκύρης (γενν 1948) Γιάννης Κοντός (1943) Μαρία Κυρτζάκη (γενν 1948) Μαρία Λαϊνά (γενν 1947) Γιώργος Μαρκόπουλος (γενν 1951) Τζένη Μαστοράκη (γενν 1949) Παυλίνα Παmicroπούδη (γενν 1948) Κώστας Γ Παπαγε-ωργίου (γενν 1945) Γιάννης Πατίλης (γενν 1947) Δηmicroήτρης Ποταmicroίτης (1940-2003) Λευτέρης Πούλιος (γενν 1944) Βασίλης Στεριάδης (1947-2003) Νατάσα Χατζηδάκι (γενν 1948) Δήmicroητρα Χριστοδούλου (γενν 1953) Ο Γιάννης Βαρβέρης (γενν 1955) και ο Μιχάλης Γκανάς (γενν 1944) εκδίδουν για πρώτη φορά το 1975 και το 1978 αντίστοιχα Έκτοτε αυτή η γενιά η οποία βρίσκεται στα λογοτεχνικά τεκταινόmicroενα περί τα σαρά-ντα χρόνια συγκέντρωσε στους κόλπους της και άλλους δηmicroιουργούς Ρούλα Αλαβέρα (γενν 1942) Γιώργο Βέη (γενν 1955) Αναστάση Βιστωνίτη (γενν 1952) Κώστα Γου-λιάmicroο (γενν 1955) Βερονίκη Δαλακούρα (γενν 1952) Αλέξανδρο Ίσαρη (γενν 1941) Γιώργο Κ Καραβασίλη (1949-2004) Διονύση Καρατζά (γενν 1950) Ηλία Κεφάλα (γενν 1951) Χριστόφορο Λιοντάκη (γενν 1945) Κώστα Μαυρουδή (γενν 1948) Μιχαήλ Μήτρα (γενν 1944) Γιώργο Μπασδέκη (γενν 1950) Χρήστο Μπράβο (1948-1987) Θανάση Θ Νιάρχο (γενν 1945) Αθηνά Παπαδάκη (γενν 1945) Μανόλη Πρατικάκη (γενν 1943) Ντίνο Σιώτη (γενν 1944) Μίmicroη Σουλιώτη (γενν 1949) Αλέξη Τραϊ-ανό (ψευδώνυmicroο του Αλέξανδρου Ζαβατάρη 1944-1980) Γιάννη Υφαντή (γενν 1949)

Ο κριτικός της λογοτεχνίας Αλέ-ξης Ζήρας εmicroφανίζεται στη νέα

Ο Δηmicroήτρης Καλοκύρης δίνει τα πρώτα δείγmicroατα λογοτεχνι-

Ο Ανδρέας Αγγελάκης (1940-1991 ) της laquoΟδού Θρασυβούλουraquo (1979) του laquoΕρωτικού σώmicroατοςraquo (1981) ή της laquoΜεταφυσικής της microιας νύχταςraquo (1982) είναι ο ερωτικός της στιγmicroιαίας συνάντησης της απελπισmicroένης αναζήτησης συντροφικότητας της καβαφί-ζουσας microονώσεως Του χρωστάmicroε και microεταφράσεις των Μπλέηκ Λόρκα Τρακλ Έσσε κινεζικής και ιαπωνικής ποίησης Ο Κύπριος Κυριάκος Χαραλαmicroπίδης (γενν 1940) της συλλογής laquoΑmicromicroόχωστος βασιλεύ-ουσαraquo (1982) microυθολογεί και microυθοποιεί την Αmicromicroόχωστο υπό το βάρος της εισβολής του Αττίλα και της τραγωδίας που ακολούθησε Παπατσωνικός και καβαφικός πάντοτε τους συνυπολογίζει στη σύνθεση της εργασίας του κουρδίζοντας το γλωσσικό του όργανο σε υψηλούς βαθmicroούς θήρευσης microουσικότητας λέξεων Από τους ελαχίστους χρήστες της laquomicroικτήςraquoΗ Ολυmicroπία Καράγιωργα (γενν 1934) του συγκεντρωτικού τόmicroου laquoΠροχωρώντας στο χρόνο 1961-1985raquo (1997) η Νανά Ησαΐα (1934-2003) της laquoΤακτικής του πάθουςraquo (1982) η Ρούλα Κακλαmicroανάκη (γενν 1936) των laquoΠοιηmicroάτων 1967-1977raquo (1983) και η Αmicroαλία Τσακνιά (1932-1984) των laquoΠοιηmicroάτων 1969-2004raquo (2000) στοιχηmicroατίζουν microε τον χρόνο ως θεώρηmicroα από το οποίο δεν απουσιάζει το παράλογο και η λογική διακυ-βεύει την κυριαρχία της Κάποτε ο καθρέφτης στέκεται απέναντί τους παίζοντας microε τις επερχόmicroενες ρυτίδες ενώ η νεότητα χάνει το παιχνίδι microε το άλκιmicroον του σώmicroατος Ο Μάνος Ελευθερίου (γενν 1938) της παπαδιαmicroαντικής ποιητικής laquoΑγρυπνίας στην εκκλησία του προφήτη Ελισσαίου για το σκοτεινό τρυγόνιraquo (1975) αλλά και της νουβέ-λας laquoΤο άγγιγmicroα του χρόνουraquo (1995) χωρίς να ξεχνάmicroε τα τριακόσια πενήντα τραγούδια του είναι το microνηmicroονικό το αλάθητο ενός Έλληνα πριν τη microεταπολεmicroική συmicroφορά των αισθήσεων και των αισθηmicroάτων Την Ελλάδα προτού επέλθει η κατανάλωση και το θέαmicroα διασώζει στην laquoαγιότηταraquo ενός επί γης ελληνικού παραδείσου όπου laquoοι άγγελοι microιλούν ελληνικάraquoΟ Μάριος Μαρκίδης (1940-2003) της συγκεντρωτικής έκδοσης laquoΜετά είκοσι έτηraquo (1985) ξεκινά microε πολλές χριστολογικές ή βιβλικές αναφορές οι οποίες συν τω χρόνω υποχωρούν δίνοντας τη θέση τους στο νυστέρι της σάτιρας και της διακειmicroενικότητας microε αρωγούς του τον Καβάφη και τον Καρυωτάκη Ο Τάσος Δενέγρης (γενν 1934) των τριαντατριάχρονων (1952-1985) laquoΑκαριαίωνraquo (1985) αξιοποιεί τις κατακτήσεις των microπιτ χωρίς να τους microεταγράφει εις τα καθrsquo ηmicroάς

σκηνοθετεί υπό το άχθος της επίδρασης του κοσmicroοπολιτισmicroού παιγνιώδη αλλά καθόλου παιχνιδιάρικα ερωτήmicroατα Μεσούσης της δικτατορίας εmicroφανίζεται στο προσκήνιο υπό την απήχηση του πολέmicroου του Βιετνάmicro του Γαλλικού Μάη του rsquo68 των κινηmicroάτων ειρήνης και της ροκ microουσικής microία νέα γενιά ποιητών της laquoαmicroφισβήτησηςraquo και του laquoΠολυτεχνείουraquo όπως την απο-κάλεσαν Ο Στέφανος Μπεκατώρος και ο Αλέκος Φλωράκης εκδίδουν την ανθολογία laquoΗ νέα γενιάraquo (1971) ο Δηmicroήτρης Ιατρόπουλος απαντά την ίδια χρονιά microε την laquoΠοιητική αντιανθολογίαraquo ενώ προς τα τέλη της δεκαετίας του rsquo70 ο Γ[ιώργος] Α Παναγιώτου (γενν 1943) παρουσιάζει τη δίτοmicroη laquoΓενιά του lsquo70raquo (1979) Δέκα χρόνια αργότερα (1989) ο κριτικός Αλέξης Ζήρας (γενν 1945) ο οποίος τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της κριτογραφίας του ταυτίστηκε microε την νεοεmicroφανιζόmicroενη γενιά γράφει την εισαγωγή στη laquoΝεότερη ελληνική ποίηση 1965-1980raquo Έτσι κατά τη διάρκεια της επταετίας έδωσαν τα πρώτα δείγmicroατά τους οι Νάσος Βαγε-νάς (γενν 1945) Δηmicroήτρης Καλοκύρης (γενν 1948) Γιάννης Κοντός (1943) Μαρία Κυρτζάκη (γενν 1948) Μαρία Λαϊνά (γενν 1947) Γιώργος Μαρκόπουλος (γενν 1951) Τζένη Μαστοράκη (γενν 1949) Παυλίνα Παmicroπούδη (γενν 1948) Κώστας Γ Παπαγε-ωργίου (γενν 1945) Γιάννης Πατίλης (γενν 1947) Δηmicroήτρης Ποταmicroίτης (1940-2003) Λευτέρης Πούλιος (γενν 1944) Βασίλης Στεριάδης (1947-2003) Νατάσα Χατζηδάκι (γενν 1948) Δήmicroητρα Χριστοδούλου (γενν 1953) Ο Γιάννης Βαρβέρης (γενν 1955) και ο Μιχάλης Γκανάς (γενν 1944) εκδίδουν για πρώτη φορά το 1975 και το 1978 αντίστοιχα Έκτοτε αυτή η γενιά η οποία βρίσκεται στα λογοτεχνικά τεκταινόmicroενα περί τα σαρά-ντα χρόνια συγκέντρωσε στους κόλπους της και άλλους δηmicroιουργούς Ρούλα Αλαβέρα (γενν 1942) Γιώργο Βέη (γενν 1955) Αναστάση Βιστωνίτη (γενν 1952) Κώστα Γου-λιάmicroο (γενν 1955) Βερονίκη Δαλακούρα (γενν 1952) Αλέξανδρο Ίσαρη (γενν 1941) Γιώργο Κ Καραβασίλη (1949-2004) Διονύση Καρατζά (γενν 1950) Ηλία Κεφάλα (γενν 1951) Χριστόφορο Λιοντάκη (γενν 1945) Κώστα Μαυρουδή (γενν 1948) Μιχαήλ Μήτρα (γενν 1944) Γιώργο Μπασδέκη (γενν 1950) Χρήστο Μπράβο (1948-1987) Θανάση Θ Νιάρχο (γενν 1945) Αθηνά Παπαδάκη (γενν 1945) Μανόλη Πρατικάκη (γενν 1943) Ντίνο Σιώτη (γενν 1944) Μίmicroη Σουλιώτη (γενν 1949) Αλέξη Τραϊ-ανό (ψευδώνυmicroο του Αλέξανδρου Ζαβατάρη 1944-1980) Γιάννη Υφαντή (γενν 1949)

Ο κριτικός της λογοτεχνίας Αλέ-ξης Ζήρας εmicroφανίζεται στη νέα

Ο Δηmicroήτρης Καλοκύρης δίνει τα πρώτα δείγmicroατα λογοτεχνι-

σκηνοθετεί υπό το άχθος της επίδρασης του κοσmicroοπολιτισmicroού παιγνιώδη αλλά καθόλου παιχνιδιάρικα ερωτήmicroατα Μεσούσης της δικτατορίας εmicroφανίζεται στο προσκήνιο υπό την απήχηση του πολέmicroου του Βιετνάmicro του Γαλλικού Μάη του rsquo68 των κινηmicroάτων ειρήνης και της ροκ microουσικής microία νέα γενιά ποιητών της laquoαmicroφισβήτησηςraquo και του laquoΠολυτεχνείουraquo όπως την απο-κάλεσαν Ο Στέφανος Μπεκατώρος και ο Αλέκος Φλωράκης εκδίδουν την ανθολογία laquoΗ νέα γενιάraquo (1971) ο Δηmicroήτρης Ιατρόπουλος απαντά την ίδια χρονιά microε την laquoΠοιητική αντιανθολογίαraquo ενώ προς τα τέλη της δεκαετίας του rsquo70 ο Γ[ιώργος] Α Παναγιώτου (γενν 1943) παρουσιάζει τη δίτοmicroη laquoΓενιά του lsquo70raquo (1979) Δέκα χρόνια αργότερα (1989) ο κριτικός Αλέξης Ζήρας (γενν 1945) ο οποίος τουλάχιστον τα πρώτα χρόνια της κριτογραφίας του ταυτίστηκε microε την νεοεmicroφανιζόmicroενη γενιά γράφει την εισαγωγή στη laquoΝεότερη ελληνική ποίηση 1965-1980raquo Έτσι κατά τη διάρκεια της επταετίας έδωσαν τα πρώτα δείγmicroατά τους οι Νάσος Βαγε-νάς (γενν 1945) Δηmicroήτρης Καλοκύρης (γενν 1948) Γιάννης Κοντός (1943) Μαρία Κυρτζάκη (γενν 1948) Μαρία Λαϊνά (γενν 1947) Γιώργος Μαρκόπουλος (γενν 1951) Τζένη Μαστοράκη (γενν 1949) Παυλίνα Παmicroπούδη (γενν 1948) Κώστας Γ Παπαγε-ωργίου (γενν 1945) Γιάννης Πατίλης (γενν 1947) Δηmicroήτρης Ποταmicroίτης (1940-2003) Λευτέρης Πούλιος (γενν 1944) Βασίλης Στεριάδης (1947-2003) Νατάσα Χατζηδάκι (γενν 1948) Δήmicroητρα Χριστοδούλου (γενν 1953) Ο Γιάννης Βαρβέρης (γενν 1955) και ο Μιχάλης Γκανάς (γενν 1944) εκδίδουν για πρώτη φορά το 1975 και το 1978 αντίστοιχα Έκτοτε αυτή η γενιά η οποία βρίσκεται στα λογοτεχνικά τεκταινόmicroενα περί τα σαρά-ντα χρόνια συγκέντρωσε στους κόλπους της και άλλους δηmicroιουργούς Ρούλα Αλαβέρα (γενν 1942) Γιώργο Βέη (γενν 1955) Αναστάση Βιστωνίτη (γενν 1952) Κώστα Γου-λιάmicroο (γενν 1955) Βερονίκη Δαλακούρα (γενν 1952) Αλέξανδρο Ίσαρη (γενν 1941) Γιώργο Κ Καραβασίλη (1949-2004) Διονύση Καρατζά (γενν 1950) Ηλία Κεφάλα (γενν 1951) Χριστόφορο Λιοντάκη (γενν 1945) Κώστα Μαυρουδή (γενν 1948) Μιχαήλ Μήτρα (γενν 1944) Γιώργο Μπασδέκη (γενν 1950) Χρήστο Μπράβο (1948-1987) Θανάση Θ Νιάρχο (γενν 1945) Αθηνά Παπαδάκη (γενν 1945) Μανόλη Πρατικάκη (γενν 1943) Ντίνο Σιώτη (γενν 1944) Μίmicroη Σουλιώτη (γενν 1949) Αλέξη Τραϊ-ανό (ψευδώνυmicroο του Αλέξανδρου Ζαβατάρη 1944-1980) Γιάννη Υφαντή (γενν 1949)

Ο κριτικός της λογοτεχνίας Αλέ-ξης Ζήρας εmicroφανίζεται στη νέα

Ο Δηmicroήτρης Καλοκύρης δίνει τα πρώτα δείγmicroατα λογοτεχνι-

Αντώνη Φωστιέρη (γενν 1953) Αργύρη Χιόνη (γενν 1943) Γιώργο Χουλιάρα (γενν 1951) Γιώργο Χρονά (γενν 1948)Η ελληνική κοινωνία ενώ δεν είχε αφοmicroοιώσει ακόmicroη την ηλεκτρονική εποχή χάραζε την ψηφιακή microε τα νέα microηχανήmicroατά της και τον νέο πολιτισmicroό της εικόνας Στα 1985 ο Πέτρος Ρεζής και ο Κώστας Λιόντης εκδίδουν τον τόmicroο laquoΓραφή 1980-1985raquo (1985) και επισηmicroαίνουν νεοεmicroφανιζόmicroενους ποιητές της γενιάς του rsquo80 ή του laquoιδιωτικού οράmicroα-τοςraquo όρο που καθιέρωσε ο Ηλίας Κεφάλας στο περιοδικό laquoΤοmicroέςraquo (1987) ακολούθησε από τον ίδιο η ανθολογία laquoΗ δεκαετία του 1980-Ιδιωτικό όραmicroαraquo (1989) Ο Αλέξης Ζήρας και ο Ευριπίδης Γαραντούδης το 1992 και το 1998 αντίστοιχα έδειξαν τις προ-τιmicroήσεις τους laquoΠοιητές της νεότερης γενιάςraquo και laquoΑνθολογία νεότερης ελληνικής ποί-ησης 1980-1997raquo Ορισmicroένοι εκπρόσωποί της Νίκος Γ Δαββέτας (γενν 1960) Χάρης Βλαβιανός (γενν 1957) Κωστής Γκιmicroοσούλης (γενν 1960) Σπύρος Λ Βρεττός (γενν 1960) Γιάννης Ζέρβας (γενν 1959) Διονύσης Καψάλης (γενν 1952) Παναγιώτης Κερασίδης (γενν 1955) Αλέξανδρος Κωνσταντίνου (γενν 1965) Ηλίας Λάγιος (1956-2005) Γιώργος Μπλάνας (γενν 1959) Παντελής Μπουκάλας (γενν 1957) Στρατής Πασχάλης (γενν 1958) Θάνος Σταθόπουλος (γενν 1963) Γιάννης Τζανετάκης (γενν 1956) Σωτήρης Τριβιζάς (γενν 1960) Ανδρέας Βεργιόπουλος (γενν 1957) Γιώργος Κακουλίδης (γενν 1956) Το rsquo90 microέσα από τις σελίδες των περιοδικών laquoΜανδραγόραςraquo και laquoΝα ένα microήλοraquo εmicroφα-νίζονται οι βενιαmicroίν του microεταπολεmicroικού ποιητικού τοπίου Ενήmicroεροι του νέου ήθους του διαδικτύου laquoκατασκευάζουνraquo ιστοσελίδες του microέλλοντός τους

Μεταπολεmicroική ΠεζογραφίαΗ έντονη πολιτικοποίηση που έφερε η αντιπαλότητα Δεξιάς και Αριστεράς είναι τα χαρακτηριστικά της microεταπολεmicroικής πεζογραφίας τουλάχιστον τις πρώτες δεκαετίες microε νωπές ακόmicroη τις microνήmicroες του Πολέmicroου της Κατοχής και του Εmicroφύλιου Η έκδοση της laquoΕπιθεώρησης Τέχνηςraquo τα Χριστούγεννα του 1945 συγκεντρώνει στις σελίδες της υπογραφές από τις οποίες οι περισσότερες είναι ενταγmicroένες στο κοmicromicroουνιστικό κίνηmicroα και αισθητικά υπηρετούν τη microαρξιστική κριτική Ο Δηmicroήτρης Χατζής (1913-1981) δηmicroοσιεύει διηγήmicroατα στο παραπάνω περιοδικό ενώ αρχικά δηmicroοσιεύει στο Βουκουρέστι όπου έχει καταφύγει microετά το αντάρτικο Ωστόσο

Ο ποιητής λογοτέχνης και ιδρυτικό microέλος της Εταιρείας

microε την επιστροφή του στην πατρίδα εκδίδει το laquoΔιπλό βιβλίοraquo (1976) microε κεντρικό θέmicroα τη ζωή των Ελλήνων microεταναστών στη Γερmicroανία Είχαν προηγηθεί οι συλλογές διηγηmicroάτων laquoΤο τέλος της microικράς microας πόληςraquo (1963) και laquoΑνυπεράσπιστοιraquo (1966) Το πρώτο διαδραmicroατίζεται χωρίς να αναφέρεται σαφώς στα Γιάννενα της πολυπολιτισmicroι-κότητας το δεύτερο έχει ως πρωταγωνιστή τον ανυπεράσπιστο άνθρωπο της σύγχρο-νης αστικής ή microικροαστικής ζωής Αν και γραmicromicroατολογικά ανήκει στη γενιά του rsquo30 ο Στρατής Τσίρκας (ψευδώνυmicroο του Γιάννη Χατζηαντρέα 1911-1980) εκδίδει στη δεκαετία του rsquo60 την συνθετική τριλογία του laquoΑκυβέρνητες Πολιτείεςraquo (1960-1965) Έως το 1957 έχει δώσει τρεις συλλογές διηγηmicroάτων και microία νουβέλα Η laquoΛέσχηraquo της Ιερουσαλήmicro η laquoΑριάγνηraquo του Καΐρου και η laquoΝυχτερίδαraquo της Αλεξάνδρειας εξιστορούν τα δύστηνα χρόνια του πολέmicroου και της Αντίστασης εντοπισmicroένα στη Μέση Ανατολή (1941-1944) Σε πρωτοπρόσωπη δευτεροπρόσωπη και τριτοπρόσωπη αφήγηση microε πολλά νεωτερικά στοιχεία και χωρίς να απολύει την αριστερή σκοποθεσία του αναπαριστά ζωντανεmicroένα και ζωντανά τη συγκεκριmicroένη εποχή χωρίς να επικροτεί τον κηρυγmicroατικό λόγο Με τη laquoΧαmicroένη Άνοιξηraquo (1976) ανασυνθέτει τη δύσκολη πολιτικά περίοδο της ανόδου της Ένωσης Κέντρου στην εξουσία και τα Ιουλιανά του 1965 που επακολούθησανΗ βιαιότητα και η στρατοπέδευση σε αντίπαλα ιδεολογικά στρατόπεδα των microισών Ελλή-νων πέρασαν στα microυθιστορήmicroατα laquoΠολιορκίαraquo (1953) του Αλέξανδρου Κοτζιά (1926-1992) laquoΤα δόντια της microυλόπετραςraquo (1953) του Νίκου Κάσδαγλη (γενν 1928) και laquoΧρο-νικό microιας σταυροφορίαςraquo (1954-1958) του Ρόδη Ρούφου-Κανακάρη (ψευδώνυmicroο του Ρόδη Προβελέγγιου 1924-1972) Σε αυτά η δεξιά παράταξη laquoαπαντάraquo στην Αριστερά αλλά το στοιχείο που τα χαρακτηρίζει είναι η λογοτεχνικότητα και όχι η πολιτική προ-παγάνδα Ο πρώτος αναπαριστά την ασφυκτική ατmicroόσφαιρα σε microία γειτονιά της Αθήνας του διχασmicroού που δεν την εγκαταλείπει στις επόmicroενες πεζογραφικές του καταθέσεις στην laquoΑπόπειραraquo (1964) και στην laquoΑντιποίηση αρχήςraquo (1979) ο microεταπολεmicroικός σκοτεινός κόσmicroος των παρακρατικών ζωντανεύει στα όρια του εφιάλτηΟι laquoΚεκαρmicroένοιraquo του δεύτερου αποτυπώνουν την εmicroπειρία των εξόριστων στην Μακρό-νησο και δοκιmicroάζουν τον ρεαλισmicroό έως την υπέρβασή τουΟ τρίτος microε τη laquoΧάλκινη εποχήraquo (1960) του κυπριακού αγώνα και microε το αλληγορικό

Ο microεταπολεmicroικός Στρατής Τσίρ-κας αναπαριστά microέσα από το

πολιτικό microυθιστόρηmicroα laquoΓραικύλοιraquo στο οποίο microας microεταφέρει στους microιθριδατικούς πόλε-microους ολοκληρώνει την προσφορά του στη microεταπολεmicroική λογοτεχνία Ο Θ Δ Φρα-γκόπουλος (1923-1998) microε την laquoΤειχοmicroαχίαraquo του (1954) διαχειρίζεται και αυτός τον Εmicroφύλιο από την πλευρά των νικητώνΜοναχική περίπτωση η οποία καταγράφεται ως εξαίρεση χωρίς προηγούmicroενο ο Ρένος [Αποστολίδης] (1924-2004) ο οποίος επιmicroένει στην αναρχικότητα ή στον αναρχισmicroό ζωής και γραφής ωθώντας τον ιδιότυπο microοντερνισmicroό του έως τα άκρα της αποστολί-δειας microοναδικότητας Η συλλογή διηγηmicroάτων laquoΙστορίες από τις νότιες ακτέςraquo (1959) και το microυθιστόρηmicroα laquoΗ άλλη ιστορίαraquo (1972) δεν κατατάσσονται εύκολα στο είδος τους γιατί το εξωτικό και το εξωφρενικό διά του φανταστικού και του πραγmicroατικού ανατρέπονται διαρκώς από microια γλώσσα laquomicroικτήraquo που υπακούει στο νόηmicroα του ρυθmicroού των ονοmicroάτων και των πραγmicroάτων Την laquoΑνθολογία Ποίησης και Διηγήmicroατοςraquo που κλη-ρονόmicroησε από τον πατέρα του Ηρακλή microε την επικουρία των Στάντη και Ήρκου την πέρασε από αλλεπάλληλες επανεκδόσεις Από τους πιο πολυδιαβασmicroένους πεζογράφους και χωρίς να χάσει ποτέ την επαφή του microε νέους αναγνώστες ο Αντώνης Σαmicroαράκης (1919-2003) του laquoΛάθουςraquo (1965) microε την πλοκή του αστυνοmicroικού microυθιστορήmicroατος ανέδειξε τον παραλογισmicroό της κάθε microορφής εξουσίας Η ευρηmicroατικότητά του και η laquoδηmicroοσιογραφικήraquo του γλώσσα στις συλλογές διηγηmicroάτων laquoΖητείται ελπίςraquo (1954) laquoΣήmicroα κινδύνουraquo (1959) laquoΑρνούmicroαιraquo (1961) laquoΤο διαβατήριοraquo (1973) γεφυρώνουν το χάσmicroα microεταξύ συγγραφέα και κοινού κρατώντας ωστόσο κριτική στάση στα πολιτικά και κοινωνικά δρώmicroεναΤο παράλογο του Κάφκα και του Καmicroύ παλιννοστούν στο microυθιστόρηmicroα το laquoΦράγmicroαraquo (1960) του Σπύρου Πλασκοβίτη (ψευδώνυmicroο του Σπύρου Πλασκασοβίτη 1917-1920) ο κίνδυνος πραγmicroατικός ή φανταστικός ndashδεν ξεκαθαρίζεταιndash επικρέmicroεται υπεράνω των κεφαλών των κατοίκων microιας αγροτικής περιοχής Η συλλογή διηγηmicroάτων laquoΤο συρmicroατό-πλεγmicroαraquo (1974) αναφέρεται στην πρόσφατη δικτατορία κατά τη διάρκεια της οποίας ο συγγραφέας εξορίστηκε και φυλακίστηκεΟ Αντρέας Φραγκιάς (1921-2002) των τεσσάρων microυθιστορηmicroάτων laquoΆνθρωποι και σπί-τιαraquo (1955) laquoΗ καγκελόπορταraquo (1962) laquoΛοιmicroόςraquo (1972) και laquoΠλήθοςraquo (δίτοmicroο 1985 και 1986 αντίστοιχα) στα οποία οι κατατρεγmicroένοι του microετεmicroφυλιακού κράτους και παρα-κράτους οι εξόριστοι και το βουβό ανώνυmicroο πλήθος διεκδικούν το δικαίωmicroά τους Γιατί

Ο Θ Δ Φρογκιώπουλος microε την laquoΤειχοmicroαχίαraquo του χειρίστηκε το

Ο πολυδιαβασmicroένος Αντώνης Σαmicroαράκης εξαιρετικά ευαι-

η πολιτική όπως περνά στην πράξη της καθηmicroερινότητας δεν είναι το ύψιστο αγαθό υπέρ της ισονοmicroίας αλλά το καταραmicroένο απόθεmicroα το οποίο αδιαχείριστο παραmicroένει ως απειλή και σκιά φόβου Ο εφιάλτης της κατασκευασmicroένης εικονικής πραγmicroατικότητας οδηγεί στην αποδιοργάνωση και στον αποσυντονισmicroό των συνειδήσεων Ο Νίκος Μπακόλας (1927-1999) της laquoΜεγάλης πλατείαςraquo (1987) αξιοποιεί το αρχέτυπο του φοκνερικού Αmicroερικανικού Νότου και χωρίς να το οικειοποποιείται το microεταφέρει στα καθrsquo ηmicroάς Η Ιστορία είναι η microεγάλη ξένη η οποία laquoαποφασίζειraquo ελέω αυτών που microπορούν microόνο να την υποmicroένουν Με τον laquoΚήπο των πριγκίπωνraquo (1966) τη laquoΜυθο-λογίαraquo (1977) και την laquoΚαταπάτησηraquo (1990) έχουmicroε microια άτυπη τετραλογία όπου ο εσωτερικός microονόλογος ανασκάπτει το παρελθόν των ηρώων υπέρ της προσmicroονής του microέλλοντος Ο Κώστας Ταχτσής (1927-1988) αφού πρώτα δοκιmicroάστηκε στην ποίηση στράφηκε στην πεζογραφία αποmicroακρυνόmicroενος από την επικρατούσα θεmicroατογραφία λόγω περιρ-ρέουσας δίνοντας laquoένα εντελώς ιδιότυπο και συναρπαστικό στην πληθωρικότητά του microυθιστόρηmicroαraquo microε τίτλο laquoΤο τρίτο στεφάνιraquo (1962) το οποίο όταν εκδόθηκε πέρασε απαρατήρητο Μία microικροαστή και η πεθερά της αφηγούνται τα προπολεmicroικά περασmicroένα ξεχασmicroένα και αξέχαστα Η αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο και η ζωντανή οmicroιλούmicroενη γλώσσα αποmicroακρύνουν αισθητά το πάντα προς ανακάλυψη έργο από τα έως τότε κεκτη-microένα Καθόλου αmicroελητέες δεν είναι οι περιπτώσεις της Μαργαρίτας Λυmicroπεράκη (1919-2001) microε τον laquoΆλλο Αλέξανδροraquo (1950) του αδελφοκτόνου microίσους της Γαλάτειας Σαράντη (γενν 1920) του αυτοβιογραφικού laquoΤο παλιό microας σπίτιraquo (1956) της Εύας Βλάmicroη (1910-1976) του γαλαξιδιώτικου laquoΣκελετόβραχουraquo (1950) της Μιmicroίκας Κρανάκη (γενν 1922) του νεωτερικού laquoΤσίρκουraquo (1950) της Κωστούλας Μητροπούλου (1927-2004) οπωσ-δήποτε επηρεασmicroένης από το νέο γαλλικό microυθιστόρηmicroα της Τατιάνας Γκρίτση-Μιλλιέξ (1920-2005) η οποία στο ίδιο πνεύmicroα microε την προηγούmicroενη δίνει το πρωτοποριακό laquoΚαι ιδού ίππος χλωρόςraquo (1963) Η Μαρία Ιορδανίδου (1897-1989) άργησε να εκδώσει τη laquoΛωξάντραraquo (1962) η Αλκη Ζέη (γενν 1925) από το laquoΚαπλάνι της βιτρίναςraquo (1966) έως την laquoΑρραβωνιαστικιά του Αχιλλέαraquo (1987) ndashαναφορά στις εσωκοmicromicroατικές διαmicroάχες των Ελλήνων πολιτικών προ-σφύγων στην πρώην Σοβιετική Ένωσηndash δεν έπαψε να διαβάζεται ενώ η laquoΣυβαρίτισσαraquo

Λιλή Ζωγράφου (1922-1998) από το 1950 που εmicroφανίστηκε πάντοτε προκαλούσε microε τα επίκαιρα γραπτά τηςΑπό τη δεκαετία του rsquo60 microία νέα γενιά πεζογράφων δοκιmicroάζει να ανανεώσει την πεζο-γραφική θεmicroατογραφία Ο Βασίλης Βασιλικός (γενν 1933) της τριλογίας laquoΤο Φύλλο το Πηγάδι Τrsquo Αγγέλιασmicroαraquo (1961) και του πολυδιαβασmicroένου φανταστικού ντοκιmicroαντέρ laquoΖraquo microε θέmicroα την πολιτική δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη ΛαmicroπράκηΟ Θανάσης Βαλτινός (γενν 1932) microε το laquoΣυναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτηraquo (1972) την laquoΚάθοδο των εννιάraquo (1978) και την ύστερη αmicroφιλεγόmicroενη laquoΟρθοκωστάraquo (1994) τη microετανάστευση και τον Εmicroφύλιο επαναπραγmicroατεύεταιΟ Παντελής Καλιότσος (γενν 1925) του laquoΜεσαίου τοίχουraquo (1958) microε τις αλλεπάλληλες microεταmicroορφώσεις του καινοτοmicroεί ο Μάριος Χάκκας (1930-1972) του laquoΚοινόβιουraquo (1972) σε πρώτο πρόσωπο παραληρεί ο Νίκος Καχτίτσης (1926-1970) του laquoΕξώστηraquo (1964) και του laquoΉρωα της Γάνδηςraquo (1967) ο οποίος έζησε επί χρόνια στο Μόντρεαλ του Καναδά φέρνει το παράλογο και τον εσωτερικό microονόλογο σε θερmicroοκρασία microοναδικό-τητας ο Γιώργος Ιωάννου (1927-1985) microε τα αφηγήmicroατα laquoΓια ένα φιλότιmicroοraquo (1964) laquoΗ σαρκοφάγοςraquo (1966) και laquoΗ microόνη κληρονοmicroιάraquo (1974) ασκεί τον ρεαλισmicroό του λεπτού νήmicroατος ο Τόλης Καζαντζής (1938-1991) της laquoΚυράς-Λισάβετraquo (1975) και της laquoΠαρέλασηςraquo (1976) microνηmicroειώνει τα laquomicroικράraquo στιγmicroιότυπα της Θεσσαλονίκης ο Ηλίας Χ Παπαδηmicroητρακόπουλος (γενν 1930) της laquoΟδοντόκρεmicroας microε χλωροφύλληraquo (1973) και των laquoΘερmicroών θαλάσσιων λουτρώνraquo (1980) ανάγει τον σύντοmicroο εντυπωσιασmicroό έως την laquoαιωνιότηταraquo ο Χριστόφορος Μηλιώνης (γενν 1932) στα διηγήmicroατα laquoΚαλαmicroάς και Αχέρονταςraquo (1985) και στο microυθιστόρηmicroα laquoΔυτική συνοικίαraquo (1980) θεραπεύει την ηπειρώτικη ρίζα του microετά πόνου και νοσταλγίας Ο Μένης Κουmicroανταρέας (γενν 1931) microυθολογεί το άστυ των Αθηνών εκεί όπου συχνάζουν οι νέοι των σφαιριστηρίων και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών όπως στα laquoΜηχανάκιαraquo (1962) ή στο νέο άρωmicroα των νέων εποίκων δίκην microετανάστευσης όπως στον laquoΝώεraquo (2003) Την καθάρια χωρίς στολίδια γλώσσα του την είχε κατακτήσει ήδη microε τη laquoΒιοτεχνία υαλικώνraquo (1975) και την laquoΚυρία Κούλαraquo (1978) Ο Πέτρος Αmicroπατζόγλου (1931-2004) της laquoΓέννησης του σούπερmicroανraquo (1972) περιγράφει τον ανθρωπάκο της πόλης ο οποίος αποζητά την υπέρβαση αλλά τα φτερά του είναι φανταστικά και η διαφυγή του καθαρή ονειροφαντασία

Ο ποιητής και πεζογράφος Κώστας Ταχτσής εισήγαγε την

Η Άλκη Ζέη απευθυνόmicroενη κυρίως σε νεανικότερο ανα-

Λιλή Ζωγράφου (1922-1998) από το 1950 που εmicroφανίστηκε πάντοτε προκαλούσε microε τα επίκαιρα γραπτά τηςΑπό τη δεκαετία του rsquo60 microία νέα γενιά πεζογράφων δοκιmicroάζει να ανανεώσει την πεζο-γραφική θεmicroατογραφία Ο Βασίλης Βασιλικός (γενν 1933) της τριλογίας laquoΤο Φύλλο το Πηγάδι Τrsquo Αγγέλιασmicroαraquo (1961) και του πολυδιαβασmicroένου φανταστικού ντοκιmicroαντέρ laquoΖraquo microε θέmicroα την πολιτική δολοφονία του βουλευτή της Αριστεράς Γρηγόρη ΛαmicroπράκηΟ Θανάσης Βαλτινός (γενν 1932) microε το laquoΣυναξάρι του Ανδρέα Κορδοπάτηraquo (1972) την laquoΚάθοδο των εννιάraquo (1978) και την ύστερη αmicroφιλεγόmicroενη laquoΟρθοκωστάraquo (1994) τη microετανάστευση και τον Εmicroφύλιο επαναπραγmicroατεύεταιΟ Παντελής Καλιότσος (γενν 1925) του laquoΜεσαίου τοίχουraquo (1958) microε τις αλλεπάλληλες microεταmicroορφώσεις του καινοτοmicroεί ο Μάριος Χάκκας (1930-1972) του laquoΚοινόβιουraquo (1972) σε πρώτο πρόσωπο παραληρεί ο Νίκος Καχτίτσης (1926-1970) του laquoΕξώστηraquo (1964) και του laquoΉρωα της Γάνδηςraquo (1967) ο οποίος έζησε επί χρόνια στο Μόντρεαλ του Καναδά φέρνει το παράλογο και τον εσωτερικό microονόλογο σε θερmicroοκρασία microοναδικό-τητας ο Γιώργος Ιωάννου (1927-1985) microε τα αφηγήmicroατα laquoΓια ένα φιλότιmicroοraquo (1964) laquoΗ σαρκοφάγοςraquo (1966) και laquoΗ microόνη κληρονοmicroιάraquo (1974) ασκεί τον ρεαλισmicroό του λεπτού νήmicroατος ο Τόλης Καζαντζής (1938-1991) της laquoΚυράς-Λισάβετraquo (1975) και της laquoΠαρέλασηςraquo (1976) microνηmicroειώνει τα laquomicroικράraquo στιγmicroιότυπα της Θεσσαλονίκης ο Ηλίας Χ Παπαδηmicroητρακόπουλος (γενν 1930) της laquoΟδοντόκρεmicroας microε χλωροφύλληraquo (1973) και των laquoΘερmicroών θαλάσσιων λουτρώνraquo (1980) ανάγει τον σύντοmicroο εντυπωσιασmicroό έως την laquoαιωνιότηταraquo ο Χριστόφορος Μηλιώνης (γενν 1932) στα διηγήmicroατα laquoΚαλαmicroάς και Αχέρονταςraquo (1985) και στο microυθιστόρηmicroα laquoΔυτική συνοικίαraquo (1980) θεραπεύει την ηπειρώτικη ρίζα του microετά πόνου και νοσταλγίας Ο Μένης Κουmicroανταρέας (γενν 1931) microυθολογεί το άστυ των Αθηνών εκεί όπου συχνάζουν οι νέοι των σφαιριστηρίων και των ηλεκτρονικών παιχνιδιών όπως στα laquoΜηχανάκιαraquo (1962) ή στο νέο άρωmicroα των νέων εποίκων δίκην microετανάστευσης όπως στον laquoΝώεraquo (2003) Την καθάρια χωρίς στολίδια γλώσσα του την είχε κατακτήσει ήδη microε τη laquoΒιοτεχνία υαλικώνraquo (1975) και την laquoΚυρία Κούλαraquo (1978) Ο Πέτρος Αmicroπατζόγλου (1931-2004) της laquoΓέννησης του σούπερmicroανraquo (1972) περιγράφει τον ανθρωπάκο της πόλης ο οποίος αποζητά την υπέρβαση αλλά τα φτερά του είναι φανταστικά και η διαφυγή του καθαρή ονειροφαντασία

Ο ποιητής και πεζογράφος Κώστας Ταχτσής εισήγαγε την

Η Άλκη Ζέη απευθυνόmicroενη κυρίως σε νεανικότερο ανα-

Ο Γιώργος Χειmicroωνάς (1938-2000) παραβιάζει τους κανόνες της παραδοσιακής αφήγη-σης από το 1960 στον νεανικό laquoΠεισίστρατοraquo Εκτός τόπου και χρόνου κατεβαίνει τα σκαλοπάτια του ασυνειδήτου στην laquoΕκδροmicroήraquo (1964) στο laquoΜυθιστόρηmicroαraquo (1966) ή στον laquoΓιατρό Ινεότηraquo (1971) Τέσσερις θεατρικοί συγγραφείς ο Παύλος Μάτεσις (γενν 1929) ο Κώστας Μουρσελάς (γενν 1930) ο Γιώργος Σκούρτης (γενν 1940) και ο Γιώργος Μανιώτης (γενν 1951) στρέφονται στο microυθιστόρηmicroα Οι δύο πρώτοι microε το laquoΒαmicromicroένα κόκκινα microαλλιάraquo (1989) και τη laquoΜητέρα του σκύλουraquo (1990) αντίστοιχα ανατρέχουν στις πρώτες δεκαετίες της microεταπολεmicroικής αγωνίας υπό το φως της καθόλου εύκολης επιβίωσής τους microε ήρωες λαϊκούς της απρόβλεπτης συmicroπεριφοράς Ο κατάλογος των πεζογράφων είναι microακρύς Θα αρκεστούmicroε σε ορισmicroένες χαρακτη-ριστικές περιπτώσεις του Δηmicroήτρη Νόλλα (γενν 1940) της laquoΝεράιδας της Αθήναςraquo (1974) του Γιώργη Γιατροmicroανωλάκη (γενν 1940) του laquoΛειmicroωνάριουraquo (1974) και της laquoΑρραβωνιαστικιάςraquo (1979) του Φίλιππου Δ Δρακονταειδή (γενν 1940) των laquoΣχο-λίων σχετικά microε την περίστασηraquo (1978) της Μάρως Δούκα (γεν 1947) της laquoΑρχαίας σκουριάςraquo (1979) της Μαργαρίτας Καραπάνου (γενν 1946) του microυθιστορήmicroατος laquoΗ Κασσάνδρα και ο λύκοςraquo (1976) Ο laquoΚήπος microε τα αγάλmicroαταraquo (1975) της Νένης Ευθυ-microιάδη (γενν 1946) το laquoΆννα να ένα άλλοraquo της Μαρίας Μήτσορα (γενν 1946) τους laquoΣυmicroπαίχτεςraquo (1977) του Αντώνη Σουρούνη (γενν 1942) τον laquoΛούσιαraquo (1979) του Νίκου Χουλιαρά (γενν 1940) Στη δεκαετία του rsquo80 επισηmicroαίνονται ο Γιάννης Πάνου (1943-1998) του microυθιστορή-microατος laquoαπό το στόmicroα της παλιάς Remingtonraquo (1981) ο Αλέξης Πανσέληνος (γενν 1943) των laquoΙστοριών microε σκύλουςraquo (1982) και της laquoΜεγάλης ποmicroπήςraquo (1985) η Ρέα Γαλανάκη microετά τη στροφή της στην πεζογραφία microε τα laquoΟmicroόκεντρα διηγήmicroαταraquo (1986) και τον laquoΒίο του Ισmicroαήλ Φερίκ Πασάraquo (1989) η Ευγενία Φακίνου (γενν 1945) της laquoΑστραδενήraquo (1982) και του laquoΈβδοmicroου ρούχουraquo (1983) ο Διονύσης Χαριτόπουλος (γενν 1947) του laquoΤάγmicroατος πεζικούraquo (1981) ο Νίκος Βασιλειάδης (γενν 1982) του laquoΑγάθουraquo (1989) ο Τάσος Καλούτσας (γενν 1948) και ο Δηmicroήτρης Πετσετίδης (γενν 1940) microε τις συλλογές διηγηmicroάτων laquoΤο κελεπούρι και άλλα διηγήmicroαταraquo (1987) και laquoΔώδεκα στο δίφραγκοraquo (1986) Επίσης Η Ζυράννα Ζατέλη (γενν 1951) της laquoΠερσινής αρραβωνιαστικιάςraquo (1984)

η Έρση Σωτηροπούλου (γενν 1953) των laquoΔιακοπών χωρίς πτώmicroαraquo (1982) ο Τάκης Θεοδωρόπουλος (γενν 1954) του laquoΨιθύρου της Περσεφόνηςraquo (1985) η Μάρω Βαmicro-βουνάκη (γενν 1948) του laquoΧρονικού microιας microοιχείαςraquo (1981) η Σώτη Τριανταφύλλου (γενν 1957) του microυθιστορήmicroατος laquoΜέρες που έmicroοιαζαν microε microανταρίνιraquo (1988) ο Ευγέ-νιος Αρανίτσης (γενν 1955) της laquoΑφρικήςraquo (1988) ο Πέτρος Τατσόπουλος (γενν 1959) των laquoΑνηλίκωνraquo (1980) και του laquoΠαυσίπονουraquo (1982) ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος (γενν1959) των laquoΔιοδίωνraquo (1982) ο Άρης Σφακιανάκης (γενν 1958) microε τον laquoΤρόmicroο του κενούraquo (1990) Αλλά και ο Σωτήρης Δηmicroητρίου (γενν 1955) του laquoΝrsquo ακούω καλά τrsquo όνοmicroά σουraquo (1993) ο Τάσος Γουδέλης (γενν 1949 ) του laquoΎπνου του Άλφρεντraquo (1999) η Μαρία Ευστα-θιάδη (γενν 1949) των laquoΠαραβατώνraquo (1987) ο Αχιλλέας Κυριακίδης (γενν 1946) του laquoΠληθυντικού microονόλογουraquo (1984) ο Ανδρέας Μήτσου (γενν 1950) των laquoΑνίσχυρων ψευδών του Ορέστη Χαλκιόπουλουraquo (1995) ο Γιώργος Σκαmicroπαρδώνης (γενν 1953) των διηγηmicroάτων laquoΜάτι φώσφορο κουmicroάντο γερόraquo (1989) και laquoΠάλι κεντάει ο στρατηγόςraquo (1996) Συνεισφορά στην πεζογραφία της τελευταίας δεκαετίας έχουν οι υπογραφές του Μισέλ Φάις (γενν 1957) της laquoΑυτοβιογραφίας ενός βιβλίουraquo (1994) του Αλέξανδρου Μ Ασωνίτη (γενν 1959) του microυθιστορήmicroατος laquoΛάλον ύδωρraquo (2002) του Θεόδωρου Γρη-γοριάδη (γενν 1956) του laquoΧορευτή στον ελαιώναraquo (1996) της Αmicroάντας Μιχαλοπούλου (γενν 1966) του laquoΓιάντεraquo (1996) του Θωmicroά Σκάσση (γενν 1953) του laquoΕλληνικού σταυρόλεξουraquo (2000) του Φαίδωνα Ταmicroβακάκη (γενν 1960) των laquoΝαυαγών της Πασι-φάηςraquo (1997) του Απόστολου Δοξιάδη (γενν 1953) του laquoΘείου Πέτρου και της εικα-σίας του Γκόλντmicroπαχraquo (1992) του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη (γενν 1967) των laquoΤεσσάρων τοίχωνraquo (2000) του Νίκου Παναγιωτόπουλου (γενν 1963) του laquoΓονιδίου της αmicroφιβο-λίαςraquo (1999) του Δηmicroοσθένη Κούρτοβικ (γενν 1948) της laquoΝοσταλγίας των δράκωνraquo (2000) του Χρήστου Χρυσόπουλου (γενν 1968) του laquoΜανικιουρίσταraquo (2000) του Χρήστου Α Χωmicroενίδη (γενν 1968) του laquoΣοφού παιδιούraquo (1993) του Μιχάλη Μιχαη-λίδη (γενν 1969) της laquoΠισίνας των αναmicroνήσεωνraquo (1999)Όπως και οι Αγγέλα Καστρινάκη (γενν 1961) της laquoΦιλοξενούmicroενηςraquo (1990) Λευκή Μολφέση (1953-2005) Βασίλης Μπούτος (γενν 1950) των laquoΔακρύων της Βασίλισσαςraquo (2000) Γαλάτεια Ριζιώτη (γενν 1970) του laquoΡοζ της Ταϊλάνδηςraquo (1998) Λία Μεγάλου-

Ο θεατρικός συγγραφέας Κώστας Μουρσελάς στρεφό-

Η Ζυράννα Ζατέλη πλάθει microέσα στα microυθιστορήmicroατά της

η Έρση Σωτηροπούλου (γενν 1953) των laquoΔιακοπών χωρίς πτώmicroαraquo (1982) ο Τάκης Θεοδωρόπουλος (γενν 1954) του laquoΨιθύρου της Περσεφόνηςraquo (1985) η Μάρω Βαmicro-βουνάκη (γενν 1948) του laquoΧρονικού microιας microοιχείαςraquo (1981) η Σώτη Τριανταφύλλου (γενν 1957) του microυθιστορήmicroατος laquoΜέρες που έmicroοιαζαν microε microανταρίνιraquo (1988) ο Ευγέ-νιος Αρανίτσης (γενν 1955) της laquoΑφρικήςraquo (1988) ο Πέτρος Τατσόπουλος (γενν 1959) των laquoΑνηλίκωνraquo (1980) και του laquoΠαυσίπονουraquo (1982) ο Βαγγέλης Ραπτόπουλος (γενν1959) των laquoΔιοδίωνraquo (1982) ο Άρης Σφακιανάκης (γενν 1958) microε τον laquoΤρόmicroο του κενούraquo (1990) Αλλά και ο Σωτήρης Δηmicroητρίου (γενν 1955) του laquoΝrsquo ακούω καλά τrsquo όνοmicroά σουraquo (1993) ο Τάσος Γουδέλης (γενν 1949 ) του laquoΎπνου του Άλφρεντraquo (1999) η Μαρία Ευστα-θιάδη (γενν 1949) των laquoΠαραβατώνraquo (1987) ο Αχιλλέας Κυριακίδης (γενν 1946) του laquoΠληθυντικού microονόλογουraquo (1984) ο Ανδρέας Μήτσου (γενν 1950) των laquoΑνίσχυρων ψευδών του Ορέστη Χαλκιόπουλουraquo (1995) ο Γιώργος Σκαmicroπαρδώνης (γενν 1953) των διηγηmicroάτων laquoΜάτι φώσφορο κουmicroάντο γερόraquo (1989) και laquoΠάλι κεντάει ο στρατηγόςraquo (1996) Συνεισφορά στην πεζογραφία της τελευταίας δεκαετίας έχουν οι υπογραφές του Μισέλ Φάις (γενν 1957) της laquoΑυτοβιογραφίας ενός βιβλίουraquo (1994) του Αλέξανδρου Μ Ασωνίτη (γενν 1959) του microυθιστορήmicroατος laquoΛάλον ύδωρraquo (2002) του Θεόδωρου Γρη-γοριάδη (γενν 1956) του laquoΧορευτή στον ελαιώναraquo (1996) της Αmicroάντας Μιχαλοπούλου (γενν 1966) του laquoΓιάντεraquo (1996) του Θωmicroά Σκάσση (γενν 1953) του laquoΕλληνικού σταυρόλεξουraquo (2000) του Φαίδωνα Ταmicroβακάκη (γενν 1960) των laquoΝαυαγών της Πασι-φάηςraquo (1997) του Απόστολου Δοξιάδη (γενν 1953) του laquoΘείου Πέτρου και της εικα-σίας του Γκόλντmicroπαχraquo (1992) του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη (γενν 1967) των laquoΤεσσάρων τοίχωνraquo (2000) του Νίκου Παναγιωτόπουλου (γενν 1963) του laquoΓονιδίου της αmicroφιβο-λίαςraquo (1999) του Δηmicroοσθένη Κούρτοβικ (γενν 1948) της laquoΝοσταλγίας των δράκωνraquo (2000) του Χρήστου Χρυσόπουλου (γενν 1968) του laquoΜανικιουρίσταraquo (2000) του Χρήστου Α Χωmicroενίδη (γενν 1968) του laquoΣοφού παιδιούraquo (1993) του Μιχάλη Μιχαη-λίδη (γενν 1969) της laquoΠισίνας των αναmicroνήσεωνraquo (1999)Όπως και οι Αγγέλα Καστρινάκη (γενν 1961) της laquoΦιλοξενούmicroενηςraquo (1990) Λευκή Μολφέση (1953-2005) Βασίλης Μπούτος (γενν 1950) των laquoΔακρύων της Βασίλισσαςraquo (2000) Γαλάτεια Ριζιώτη (γενν 1970) του laquoΡοζ της Ταϊλάνδηςraquo (1998) Λία Μεγάλου-

Ο θεατρικός συγγραφέας Κώστας Μουρσελάς στρεφό-

Η Ζυράννα Ζατέλη πλάθει microέσα στα microυθιστορήmicroατά της

Σεφεριάδη (γενν 1945) Μαρία Ε Σκιαδαρέση (γενν 1956) Περικλής Σφυρίδης (γενν 1933) Δηmicroήτρης Σωτάκης (γενν 1973) Βασίλης Τσιαmicroπούσης (γενν 1953) Κοσmicroάς Χαρπαντίδης (γενν 1959) Χρήστος Χαρτοmicroατσίδης (γενν 1954) Τάσος Χατζητάτσης (γενν 1945) Βασίλης Αmicroανατίδης (γενν 1970) Αλέξανδρος Αδαmicroόπουλος (γενν 1953) Χρήστος Αστερίου (γενν 1971) Κώστας Ακρίβος (γενν 1958) Διαmicroαντής Αξιώτης (γενν 1942) Μιχάλης Φακίνος (γενν 1940) Αντώνιος Ρουσοχατζάκης (γενν 1968) Μάκης Πανώριος (γενν 1935) Πάνος Καρνέζης (γενν 1967) Αθηνά Κακούρη (γενν 1928) Τηλέmicroαχος Κώτσιας (γενν 1951) Γιώργος Β Κάτος (γενν 1943) Πανα-γιώτης Κουσαθανάς (γενν 1945) Στέφανος Δάνδολος (γενν 1970) Μανίνα Ζουmicroπου-λάκη (γενν 1960) Μαρία Ζαούση (1953-2005) Νάσος Θεοφίλου (1940-2004) Βασί-λης Ιωακείmicro (1953-2005) Εύα Καραϊτίδη (γενν 1955) Στέλλα Βογιατζόγλου (γενν 1950) Λένα Διβάνη (γενν 1955) Σπύρος Γ Καρυδάκης (γενν 1961) Γεράσιmicroος Δεν-δρινός (γενν 1955) Ξενοφών Μπρουντζάκης (γενν 1959)

Ο Ανδρέας Φραγκιάς συγγρα-φέας της laquoκαγκελόπορταςraquo και

ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ - ΓΛΥΠΤΙΚΗ

Μια τέχνη σε παρατεταmicroένη εφηβείαΣήmicroερα έχοντας την αναγκαία απόσταση του χρόνου microπορούmicroε να αποτιmicroήσουmicroε τα καλλιτεχνικά φαινόmicroενα στη microεταπολεmicroική Ελλάδα microε τη microεγαλύτερη δυνατή νηφαλι-ότητα Είδαmicroε πως στον πληθωρικό εικαστικά Μεσοπόλεmicroο πλάι στη διατεταγmicroένη αισιοδοξία της επίσηmicroης τέχνης το ύφος της εποχής χρωmicroατίζουν εξίσου και ποικίλοι laquoέγκλειστοιraquo δηλαδή εκείνοι οι δηmicroιουργοί που βιώνουν έναν πραγmicroατικό ή φαντα-σιακό καρυωτακικό αποκλεισmicroό Γιαννούλης Χαλεπάς Κωστής Παρθένης Γεώργιος Μπουζιάνης Φώτης Κόντογλου Σπύρος Παπαλουκάς αλλά και Ερασmicroία Μπερτσά Νίκος Εγγονόπουλος Γιάννης Τσαρούχης Διαmicroαντής Διαmicroαντόπουλος Σελέστ Πολυχρονιάδη είναι τα πιο γνωστά παραδείγmicroατα Και άλλοι θα microπορούσαν να αναφερθούν όπως ο Δηmicroήτρης Βιτσώρης αυτόχειρας το 1940 ο Γιώργος Βαλταδώρος (1897-1930) και ο Τζούλιο Καΐmicroη κυρίως γιατί εξέφραζαν όχι ένα πραγmicroατικό αλλά ένα τεχνητό περιθώ-ριο ndash άλλοθι της όποιας laquoεπίσηmicroηςraquo τέχνης Οι Έλληνες καλλιτέχνες microετέχουν στην Αντίσταση microε πιο άmicroεσο εκφραστικό microέσο την αφίσα χαραγmicroένη σε ξύλο ή λινόλεουmicro Βάσω Κατράκη Λουίζα Μαγγιώρου Γ Κεφαλληνός Αλ Κορογιαννάκης Δ Μεγαλίδης Σπ Μελεντζής (ο φωτογράφος του βουνού) Άννα Κινδύνη Βάλιας Σεmicroερτζίδης Ασα-ντούρ Μπαχαριάν κάΤο 1943 οργανώνεται από την κατοχική κυβέρνηση η Γrsquo επαγγελmicroατική καλλιτεχνική έκθεση στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ενώ στις δύο προηγούmicroενες εκδηλώσεις οι καλλι-τέχνες απείχαν αυτή τη φορά αποφάσισαν να συmicromicroετάσχουν microε έργα ανάλογου περι-εχοmicroένου Οι Κεφαλληνός Κορογιαννάκης και Τάσσος συνελήφθησαν προσωρινά ενώ το έργο τους κατασχέθηκε (Τώνη Σπητέρη 3 Αιώνες Νεοελληνικής Τέχνης 1660-1967 εκδ Πάπυρος 1979 τόmicroος Βrsquo σελ 189) Λίγο αργότερα οι ζωγράφοι Βάλιας Σεmicroερτζί-δης Αλ Φέρτης και Δ Γιολδάκης θα διακοσmicroήσουν το σχολείο στο οποίο θα συγκληθεί το Εθνικό Συmicroβούλιο της ΠΕΕΑ στους Κορυσχάδες Στον αντίποδα ο Σεφέρης προ-λογίζει έκθεση Ελλήνων ζωγράφων στο Κάιρο microε θέmicroα την αντίσταση (1943)Το 1944 και ενώ η Ευρώπη σταδιακά απελευθερώνεται η Ελλάδα προσβλέπει microέσα από την απελευθέρωσή της σε microια συνολικότερη αναγέννηση Με τον ν 1863 ιδρύ-

laquoΗ microαθήτριαraquo πίνακας του microεταπολεmicroικού ζωγράφου Δια-

εται το Καλλιτεχνικό Επαγγελmicroατικό Επιmicroελητήριο το οποίο φιλοδοξεί να οργανώ-σει συστηmicroατικότερα την εικαστική κοινότητα έναν χώρο πάντως που αξιωmicroατικά ενοικείται από microονάδες Το 1947 στο ιστορικό Άσυλον Τέχνης εκθέτουν τα microέλη της Φιλικής Εταιρείας microιας οmicroάδας που είχε ιδρύσει ο Κόντογλου από το 1924 και η οποία εξέδωσε τα 6 τεύχη του οmicroότιτλου περιοδικού Την ίδια χρονιά εισήλθε στην ΑΣΚΤ ο νεαρότερος καθηγητής της ο Γιάννης Μόραλης αναλαmicroβάνοντας το προκαταρκτικό τmicroήmicroα Ήταν microόλις 31 ετών Θα εγκαταλείψει τη Σχολή το 1983 έχοντας υπάρξει ο κρίκος ανάmicroεσα στη γενιά του rsquo30 και στους laquoανατροπείςraquo microαθητές του της γενιάς του rsquo60 Δηλαδή τους Βλ Κανιάρη Δανιήλ Βαλ Καλούτση Γ Χαΐνη Ν Κεσσανλή Κ Ξενάκη Χρ Καρά Κ Τσόκλη Δ Μυταρά Αλ Φασιανό Κ Ξενάκη Παύλο Χρύσα Ρωmicroανού Δηmicro Κοκκινίδη Πέπη Σβορώνου Π Ξαγοράρη Στ Λογοθέτη Βασ Σκυ-λάκο Αλ Ακριθάκη κά Από το 1945 επίσης θα έχει αναχωρήσει το περίφηmicroο πλοίο ΜΑΤΑΡΟΑ που έστειλε η γαλλική κυβέρνηση για να παραλάβει τους 150 νεαρούς Έλλη-νες καλλιτέχνες ή επιστήmicroονες τους λεγόmicroενους laquoαργοναύτεςraquo από τη Μερλιέ όπως τον Ιάννη Ξενάκη τον Κώστα Αξελό τον Κώστα Παπαϊωάννου τη Γιάννα Περσάκη τον Κ Κουλεντιανό τον Θ Τσίγκο τον Κ Ανδρέου για να τους οδηγήσει microακριά από την εmicroφύλια σφαγή Τον Απρίλιο του 1949 το ζεύγος Roger και Τατιάνας Milliex θα οργανώσει στο Γαλλικό Ινστιτούτο την έκθεση laquoHommage a La Greceraquo microε τα έργα που προσέφεραν γνωστοί και αντιφασίστες Γάλλοι καλλιτέχνες όπως ο Picabia ο Picasso ο Matisse ο Bourdelle ο Marquet κά Το 1948 εκθέτει επίσης στον Ρόmicroβο ο νεαρός Νίκος Νικολάου (1909-1986) η ελλειπτική και microελωδική γραφή του οποίου θέτει το ζήτηmicroα της laquoελληνικότηταςraquo microε έναν τρόπο προωθηmicroένο και προσωπικό Την επό-microενη χρονιά θα εκθέσει εδώ ο Διαmicroαντόπουλος για να σιωπήσει έκτοτε έως το 1975 Επίσης είναι χαρακτηριστικό ότι το 1948 η Ελλάδα δεν συmicromicroετέχει στην Biennale Βενετίας λόγω της εmicroφύλιας σύρραξης και στο ελληνικό περίπτερο εκθέτει τη συλ-λογή της η περίφηmicroη έκτοτε Peggy Guggenheim Έτσι τα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια κυλούν microε σπασmicroωδικές προσπάθειες αποχωρήσεις laquoεισβολέςraquo αλλά και microε επίσηmicroα γεγονότα που εγκαινιάζουν οι βασιλείς και παρίσταται microέγα πλήθος όπως συmicroβαίνει microε την Πανελλήνιο του 1948 Πάντως η περίοδος 1950-1 σφραγίζεται από επιτυχείς προσπάθειες για να εξαχθεί η εγχώρια τέχνη Στην Biennale Βενετίας στέλνονται οι Μπουζιάνης Γκίκας Απάρτης Τάσσος Ζαΐρης κά ενώ την ίδια χρονιά σε αφιέ-

ρωmicroα στο Λονδίνο για την ελληνική τέχνη παρουσιάζονται οι Παπαλουκάς Κόντογλου και Γκίκας Είχε προηγηθεί το 1946 στο Ελληνικό Σπίτι του Λονδίνου έκθεση των Γ Βακαλό Ν Γκίκα Δ Διαmicroαντόπουλου Φ Κόντογλου Σπ Παπαλουκά και Β Σεmicroερ-τζίδη Το 1951 ο Γιάννης Τσαρούχης θα εκθέσει πρώτα στη γκαλερί Art du Fauburg του Παρισιού και στη Redfern Gallery του Λονδίνου προσελκύοντας εκεί microετά από λίγα χρόνια τον microαθητή του Βαλέριο Καλούτση (1927) Λίγο αργότερα η έκθεση γυmicroνών νέων από τον Τσαρούχη και γυmicroνών κοριτσιών από τον Μόραλη στη Δrsquo Πανελλήνιο (Απρίλιος-Μάιος 1952) θα προκαλέσει την επέmicroβαση της αστυνοmicroίας Η κυβέρνηση Παπάγου δεν επιτρέπει σε κανέναν να προσβάλει τα laquoελληνοχριστιανικάraquo ιδεώδη τα οποία πάντως οmicroνύουν στην ιερότητα του σώmicroατος και στο κάλλος της γυmicroνότητάς του Παράλληλα στο microεταίχmicroιο των δύο δεκαετιών διαπιστώνεται η προσπάθεια microιας συλλογικής δράσης microέσω οmicroάδων που θα έχουν ένα κοινό ιδεολογικό στίγmicroα δράσης Έτσι το 1949 ο Αρmicroός που συγκεντρώνει τους προοδευτικούς και ενηmicroερωmicroένους αστούς της εποχής δηmicroιουργεί τους laquoπεφωτισmicroένουςraquo όπως θα λέγαmicroε εκπροσώπους της γενιάς του rsquo30 πρόεδρος ο Γκίκας και microέλη ο Τσαρούχης ο Κοσmicroάς Ξενάκης ο Μαυροΐδης ο Μόραλης η Λυmicroπεράκη ο Νικολάου ο Τέτσης Το 1950 η Οmicroάς Στάθmicroη πολυσυλλεκτική καλλιτεχνικά αλλά και microε σαφές ιδεολογικό πρόσηmicroο επιδιώκει να παρέmicroβει δυναmicroικά Μέλη της οι Μπουζιάνης Γουναρόπουλος Ζογγολόπουλος Σικε-λιώτης Παπαλουκάς Σπ Βασιλείου Α Σώχος Τ Ελευθεριάδης Ο Κανέλλης κά Είναι χαρακτηριστικό ότι τα περισσότερα microέλη αυτής της οmicroάδας συmicromicroετείχαν στο ΕΑΜ Τέλος την ίδια χρονιά ιδρύονται και οι Ακραίοι microην αντέχοντας να περιmicroένουν τη νέα δεκαετία Γύρω από τον νεαρό τότε διανοούmicroενο ζωγράφο Αλέκο Κοντόπουλο συσπειρώνονται οι Γαΐτης Λαmicroέρας και ο αγνοηmicroένος Γ Μαλτέζος Είναι χαρακτηρι-στικό πως και οι τέσσερις αυτοί δηmicroιουργοί πιστώνονται microε τις πρώτες πειραmicroατικές απόπειρες αφηρηmicroένης έκφρασης στην Ελλάδα Οι Γαΐτης-Μαλτέζος microπορούν microάλιστα να θεωρηθούν ως εκπρόσωποι της Informel ζωγραφικής την ίδια microάλιστα στιγmicroή που αυτή εmicroφανίζεται και στην υπόλοιπη Ευρώπη Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασmicroα από το microανιφέστο των Ακραίων που υπέγραψε ο Αλ Κοντόπουλος και δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο laquoΑιώνας microαςraquo τον Νοέmicroβριο του 1949 laquoΗ πιο microεγάλη αξία της σύγ-χρονης τέχνης είναι ακριβώς ότι απέδωσε εις την φαντασίαν την τόλmicroην που είχε απολέσει ή που είχε εξαντληθεί και η οποία δίχως άλλο είχε ολοκληρωτικά χαθεί

Ο Φώτης Κόντογλου microια από τις σηmicroαντικότερες microορφές

laquoΦηρά Σαντορίνηςraquo 1953 Ο ζωγράφος Γιάννης Γαΐτης ανή-

ρωmicroα στο Λονδίνο για την ελληνική τέχνη παρουσιάζονται οι Παπαλουκάς Κόντογλου και Γκίκας Είχε προηγηθεί το 1946 στο Ελληνικό Σπίτι του Λονδίνου έκθεση των Γ Βακαλό Ν Γκίκα Δ Διαmicroαντόπουλου Φ Κόντογλου Σπ Παπαλουκά και Β Σεmicroερ-τζίδη Το 1951 ο Γιάννης Τσαρούχης θα εκθέσει πρώτα στη γκαλερί Art du Fauburg του Παρισιού και στη Redfern Gallery του Λονδίνου προσελκύοντας εκεί microετά από λίγα χρόνια τον microαθητή του Βαλέριο Καλούτση (1927) Λίγο αργότερα η έκθεση γυmicroνών νέων από τον Τσαρούχη και γυmicroνών κοριτσιών από τον Μόραλη στη Δrsquo Πανελλήνιο (Απρίλιος-Μάιος 1952) θα προκαλέσει την επέmicroβαση της αστυνοmicroίας Η κυβέρνηση Παπάγου δεν επιτρέπει σε κανέναν να προσβάλει τα laquoελληνοχριστιανικάraquo ιδεώδη τα οποία πάντως οmicroνύουν στην ιερότητα του σώmicroατος και στο κάλλος της γυmicroνότητάς του Παράλληλα στο microεταίχmicroιο των δύο δεκαετιών διαπιστώνεται η προσπάθεια microιας συλλογικής δράσης microέσω οmicroάδων που θα έχουν ένα κοινό ιδεολογικό στίγmicroα δράσης Έτσι το 1949 ο Αρmicroός που συγκεντρώνει τους προοδευτικούς και ενηmicroερωmicroένους αστούς της εποχής δηmicroιουργεί τους laquoπεφωτισmicroένουςraquo όπως θα λέγαmicroε εκπροσώπους της γενιάς του rsquo30 πρόεδρος ο Γκίκας και microέλη ο Τσαρούχης ο Κοσmicroάς Ξενάκης ο Μαυροΐδης ο Μόραλης η Λυmicroπεράκη ο Νικολάου ο Τέτσης Το 1950 η Οmicroάς Στάθmicroη πολυσυλλεκτική καλλιτεχνικά αλλά και microε σαφές ιδεολογικό πρόσηmicroο επιδιώκει να παρέmicroβει δυναmicroικά Μέλη της οι Μπουζιάνης Γουναρόπουλος Ζογγολόπουλος Σικε-λιώτης Παπαλουκάς Σπ Βασιλείου Α Σώχος Τ Ελευθεριάδης Ο Κανέλλης κά Είναι χαρακτηριστικό ότι τα περισσότερα microέλη αυτής της οmicroάδας συmicromicroετείχαν στο ΕΑΜ Τέλος την ίδια χρονιά ιδρύονται και οι Ακραίοι microην αντέχοντας να περιmicroένουν τη νέα δεκαετία Γύρω από τον νεαρό τότε διανοούmicroενο ζωγράφο Αλέκο Κοντόπουλο συσπειρώνονται οι Γαΐτης Λαmicroέρας και ο αγνοηmicroένος Γ Μαλτέζος Είναι χαρακτηρι-στικό πως και οι τέσσερις αυτοί δηmicroιουργοί πιστώνονται microε τις πρώτες πειραmicroατικές απόπειρες αφηρηmicroένης έκφρασης στην Ελλάδα Οι Γαΐτης-Μαλτέζος microπορούν microάλιστα να θεωρηθούν ως εκπρόσωποι της Informel ζωγραφικής την ίδια microάλιστα στιγmicroή που αυτή εmicroφανίζεται και στην υπόλοιπη Ευρώπη Ιδού ένα χαρακτηριστικό απόσπασmicroα από το microανιφέστο των Ακραίων που υπέγραψε ο Αλ Κοντόπουλος και δηmicroοσιεύτηκε στο περιοδικό Ο laquoΑιώνας microαςraquo τον Νοέmicroβριο του 1949 laquoΗ πιο microεγάλη αξία της σύγ-χρονης τέχνης είναι ακριβώς ότι απέδωσε εις την φαντασίαν την τόλmicroην που είχε απολέσει ή που είχε εξαντληθεί και η οποία δίχως άλλο είχε ολοκληρωτικά χαθεί

Ο Φώτης Κόντογλου microια από τις σηmicroαντικότερες microορφές

laquoΦηρά Σαντορίνηςraquo 1953 Ο ζωγράφος Γιάννης Γαΐτης ανή-

microέσα στην κονφορmicroιστική ακαδηmicroαϊκή και επίσηmicroη τέχνηhellip Πρέπει νrsquo αρχίσουmicroε να βλέπουmicroε microέσα στους καλύτερους εκπροσώπους της σύγχρονης τέχνης microια ειλικρινή προσπάθεια να microας απελευθερώσουν από έναν κόσmicroο κλασικής microορφήςhellip και από έναν κόσmicroο χυδαία ρεαλιστικό που κατήντησε αφόρητοςhellipraquo Alea jacta est Ο κύβος microε microια κάποια καθυστέρηση έστω ερρίφθη επιτέλους Ο αφόρητος χυδαία ρεαλιστι-κός κόσmicroος προκαλούσε τους νέους καλλιτέχνες να τον υπερβούν πειραmicroατιζόmicroενοι και επιδιώκοντας να εκφράσουν πνευmicroατικές αξίες και καταστάσεις που δεν εξα-ντλούνται microε την αναπαράσταση Αυτές τις avant-garde προθέσεις θα υλοποιήσουν οι εκπρόσωποι της λεγόmicroενης γενιάς του rsquo60 Το 1951 ιδρύεται η δραστήρια οmicroάδα Τέχνη στη Θεσσαλονίκη (βλ Μάνου Στεφανίδη Ελληνοmicroουσείον τόmicro Βrsquo σελ 27)Συνοπτικά microιλώντας microπορούmicroε να πούmicroε πως η microεταπολεmicroική τέχνη καταρχάς microειώνει την απόστασή της από την Ευρώπη και επίσης υπερβαίνει τον ελληνοκεντρισmicroό ή τον microεγαλοϊδεαλισmicroό των παλαιότερων ερχόmicroενη πιο κοντά στους προβληmicroατισmicroούς ndashκοινωνικούς και αισθητικούςndash που ίσχυαν διεθνώς Το γεγονός αυτό επιτρέπει στους εκπροσώπους microιας νεότερης avant-garde να συmicroπορεύονται από πλευράς αναζητήσεων microε ότι ίσχυε grosso modo στα microεγάλα καλλιτεχνικά κέντρα της Δύσης Κατrsquo ουσίαν η χειραφέτηση των καλλιτεχνών αυτών περνούσε από microια υποχρεωτική microετοικεσία ή από ένα σπουδαστικό πέρασmicroα στη Ρώmicroη στο Παρίσι στο Βερολίνο στο Λονδίνο και βέβαια στη Νέα Υόρκη Τα καλλιτεχνικά ανοίγmicroατα όλο και πολλαπλασιάζονται εκφράζοντας τη δυναmicroική microιας κοινωνίας που θέλει να υπερβεί τα στερεότυπα του παρελθόντος υπέρ ενός microέλλοντος που δεν τη φοβίζει Στον τοmicroέα της κοινωνικής αφύπνισης γενικότερα οι άνθρωποι της τέχνης όπως είναι φυσικό διαδραmicroατίζουν βαρύνοντα λόγο και βοηθούν καθοριστικά στην υπέρβαση του microετεmicroφυλιακού κλίmicroα-τος και στη δηmicroιουργία ενός πρώτου εκσυγχρονιστικού ρεύmicroατος Θα υποστήριζα ότι πλέγmicroα ήττας δεν υπάρχει στον χώρο των εικαστικών τεχνών ούτε ανάλογη γενιά Η εικόνα microιας microαχόmicroενης διανόησης που κρατάει αποστάσεις και από την αυταρχική κοmicro-microατική ορθοδοξία και από την κριτική άποψη των microεγαλύτερων γενιών αναδύεται ανά-γλυφα microέσα από τη microαχητική Επιθεώρηση Τέχνης και τους νεαρούς τότε στυλοβάτες της (Κουλουφάκος Πατρίκιος Ραπτόπουλος Πετρής κά) Στον αντίποδα το περιο-δικό Πάλι που θα κυκλοφορεί από το 1964 έως το 1966 microε συνεργασίες του ποιητή ndashκαι εικαστικούndash Νάνου Βαλαωρίτη της Μαντώς Αραβαντινού του Αλέξη Ακριθάκη

laquoΞεχασmicroένη Φρουράraquo του Γιάννη Τσαρούχη 1957

του Μίνου Αργυράκη του Πιτ Κουτρουmicroπούση κά Το πνεύmicroα των microπήτνικς αναρχικό και ανατρεπτικό έρχεται να σοκάρει τόσο τη δεξιά όσο και την αριστερή συντήρηση του τόπου διδάσκοντας έmicroπρακτα τους πιο νέους (Κωστής Τριανταφύλλου Μιχαήλ Μήτρας Νατάσα Χατζηδάκη) πράγmicroατα και στάσεις που δεν διδάσκουν οι σχολές καλών τεχνών Κατά laquoσύmicroπτωσηraquo οι ίδιοι αυτοί νέοι αποτελούν και τον πυρήνα της Poesie Visuelle στην Ελλάδα (1980) Την περίοδο 1955-1967 έχουmicroε microια έκρηξη γεγονότων νέων γκαλερί διεθνών ανταλλαγών αλλά και αθρόας εξαγωγής φιλόδοξων καλλιτεχνών στην Εσπερία (Τάκις Κουνέλλης Σκλάβος Χρύσα Κανιάρης Καλούτσης Μολφέσης Κεσσανλής Ρωmicroανού κά) οι οποίοι παράλληλα microε τους Έλληνες της διασποράς στις ΗΠΑ (Στάmicroος Αντωνάκος Μάρος Σαmicroαράς Λεκάκης Χατζής κά) δηmicroιουργούν ένα εκρηκτικό microείγmicroα που πολιορκεί απrsquo έξω όλες τις εντόπιες ακαδηmicroαϊκές αντιστάσεις Εκπρόσωποι πλέον της γενιάς του rsquo30 όπως ο Γκίκας ο Ζογγολόπουλος ο Γιάννης Σπυρόπουλος ο Γ Γαΐτης ή ο Χρήστος Καπράλος διαπρέπουν έξω ακολουθώντας τις microετακυβιστικές τάσεις τον αφηρηmicroένο εξπρεσιονισmicroό τη νέα παραστατικότητα απαλ-λασσόmicroενοι από τη θεmicroατολογία της ελληνικότητας Το 1960 συmicromicroετέχοντας στην Biennale Βενετίας microε αφηρηmicroένη ζωγραφική ο Σπυρόπουλος θα αποσπάσει το βραβείο της UNESCO Λίγο πριν το 1958 ο Βλ Κανιάρης οργανώνει την πρώτη ατοmicroική έκθεση αφηρηmicroένης ζωγραφικής στην Ελλάδα στη γκαλερί Ζυγός και δέχεται οmicroοβροντία αρνη-τικής κριτικής εξ αριστερών ότι δηλαδή παρά το κοινωνικό του microήνυmicroα ndashόλη η έκθεση ήταν αφιερωmicroένη σε ένα πολύνεκρο εργατικό ατύχηmicroα που συνέβη στη Γαλλίαndash δεν ήταν αρκούντως κατανοητός (sic) Αντίθετα τον υποστηρίζουν microε άρθρα τους η Ελένη Βακαλό ο Αριστοmicroένης Προβελέγγιος κά (περισσότερα στο βιβλίο microου Βλάσης Κανιάρης Αναφορά-Επαναφορά 1958-1988 εκδ Titanium 1989) Την ίδια χρονιά στον Αρmicroό οργανώνεται οmicroαδική έκθεση στην οποία microετέχουν οι Νικολάου Μ Πράσινος Ν Γκίκας Γ Ζογγολόπουλος Κ Κουλεντιανός Κ Λουκόπουλος Γ Μαυροΐδης και η πανταχού παρούσα Λιλή Αρλιώτη αυτοδίδακτη ζωγράφος και σύζυγος γνωστού τραπε-ζίτη Προλογίζοντας την έκθεση αυτή ο Οδυσσέας Ελύτης γράφει laquoΟ Καιρός έφτασε φοβούmicroαι που θα χρειαστεί να προστατέψουmicroε τη microοντέρνα τέχνη από τους microοντέρ-νους καλλιτέχνες όπως άλλοτε την προστατεύαmicroε από τους συντηρητικούς και τους ποmicroπιέ Μιλώ για microια καινούργια Ακαδηmicroία που πάει να σχηmicroατιστεί και που πρέπει να χτυπηθεί από τη ρίζα τηςraquo Ήδη δηλαδή είχαmicroε microιαν υπερπαραγωγή laquomicroοντέρνωνraquo

Ελαιογραφία (1956) microε αφαι-ρετικές τάσεις του ζωγράφου

που θεωρούσαν την ελευθερία ύφους της avant-garde ευκολία όπως συmicroβαίνει και σήmicroερα Το κλίmicroα της εποχής εκφράζουν ωραία νοmicroίζω οι Εmicroπειρίκος Εγγονόπουλος Τσαρούχης microε τον εκλεκτισmicroό τους και αυτή την γοητευτική συναρmicroογή Ανατολής και Δύσης που εκβάλλει σε microιαν νέα σύνθεση (πρβλ την laquoΟδό των Φιλελλήνωνraquo του Εmicroπειρίκου και την laquoΞεχασmicroένη φρουράraquo του Τσαρούχη 1957) Και για το περίφηmicroο ζήτηmicroα του ελληνοκεντρικού για το οποίο κατηγορείται συλλήβδην όλη η γενιά του rsquo30 η φράση του Ρίτσου στο πρόγραmicromicroα των laquoΤρωάδωνraquo που ανέβασε ο Τσαρούχης το 1977 είναι περιεκτική καθώς microιλά για laquoβιωmicroένη ελληνική ενότηταraquoΟ Γιάννης Τσαρούχης προετοιmicroάζει τη microεγάλη σύνθεση laquoΞεχασmicroένη Φρουράraquo (211 x 142 micro) από τις αρχές του rsquo50 Αρχική αφετηρία του microια φωτογραφία των Ελλή-νων στρατιωτών στην Αίγυπτο ηmicroίγυmicroνων λόγω της ζέστης που καταλήγει σε microικρή τέmicroπερα (1951)Το 1953 ο ζωγράφος θα ταξιδέψει στην Αλεξάνδρεια ως σκηνογράφος της ταινίας laquoΚυριακάτικο Ξύπνηmicroαraquo του Μ Κακογιάννη Αυτή η ιδέα του τελειοποιείται Το 1995 προχωρεί στην εκτέλεση της σύλληψης οργανώνοντας σε αβαθή χώρο τρεις ανδρικές microορφές (δύο γυmicroνές και microία ντυmicroένη microε κοντό παντελόνι και microπαλένα ναυτικού) Δύο ανάγλυφοι πεσσοί διαιρούν την εικόνα σε σχέσεις χρυσής τοmicroής ενώ στο κέντρο ένα τραπεζάκι καφενείου στολίζεται microε ανθοδοχείο από περίβληmicroα όλmicroου Αριστερά και δεξιά δύο καθρέφτες τονίζουν τον πολλαπλασιαζόmicroενο α λα Velasquez θεατρικό χώρο ενώ οι γαιώδεις αποχρώσεις και τα έντονα κοντράστα των λαϊκών microορφών παραπέ-microπουν στον Caravaggio Το φως ενός λαmicroπτήρα που δεν φαίνεται απογυmicroνώνει microετα-φυσικά τη σκηνή καθώς υποδηλώνει Θεοφάνεια Ο Τσαρούχης ενώνοντας αρχαιότητα και Βυζάντιο κατάφερε να φτιάξει laquoκούρουςraquo εκ του φυσικού όπως ήταν η φιλοδοξία του και microάλιστα laquoεπrsquo ελπίδι αναστάσεωςraquoΤο 1958 συmicromicroετέχει microε ανάλογα έργα στις Biennale Βενετίας microε τον Γιάννη Μόραλη Στο αγγλικό περίπτερο εκθέτει τις ρεαλιστικές του εmicromicroονές ο Lucian Freud χωρίς να τρυπήσει το δέρmicroα του αγέρωχου microοντερνισmicroού της εποχής του Η δικαίωση για τον ίδιο θα έρθει 30 χρόνια microετά Η σύmicroπτωση όmicroως θεmicroατολογίας και άποψης microε τους δύο Έλληνες ζωγράφους είναι παραπάνω από εντυπωσιακή Την ίδια χρονιά ο Ιόλας microαταιώνει από καπρίτσιο την έκθεση Τσαρούχη στη Νέα Υόρκη αντικαθιστώντας την από τον Γκίκα και λύνοντας οριστικά τη συνεργασία του microε τον καλλιτέχνη (Ειρήνη

Γλυπτό του καλλιτέχνη Τάκι εκπροσώπου της laquoτηλε-γλυπτι-

Φλώρου Γ Τσαρούχης Η ζωγραφική και η εποχή του Νέα Σύνορα-Λιβάνη 1999 σελ 145) Το 1960 θα εκθέσουν ατοmicroικά στη γκαλερί Tartaruga της Ρώmicroης ο Βλ Κανιά-ρης και ο Γ Κουνέλλης ενώ στη Redfern Gallery του Λονδίνου ο Β Καλούτσης Το 1960 ο Τάκις (1925) παρουσιάζει την ιστορική έκθεσή του laquoLrsquo Impossibleraquo εκτοξεύ-οντας ανθρώπους στο διάστηmicroα λίγο πριν από την πτήση του Gagarin στην γκαλερί της Ελληνίδας Iris Clert στο Παρίσι όπου ο ίδιος έχει εγκατασταθεί από το 1954 Το 1959 παρουσίασε στον ίδιο χώρο τα πρώτα τηλεmicroαγνητικά γλυπτά του καθιστάmicroενος πρωταγωνιστής της mobile art και της τηλε-γλυπτικής Το 1960 αρχίζει η συνεργασία του microε τον Ιόλα και εκθέτει στη Νέα Υόρκη επηρεαζόmicroενος βαθύτατα από την Beat Generation δηλαδή τον Άλαν Γκίνσmicroπεργκ τον Γουίλιαmicro Μπάροουζ κά Το 1961 συνα-ντά τον Κάλας και τον Duchamp ο οποίος τον ανακηρύσσει laquoχαρούmicroενο συνεχιστήraquo των microαγνητικών πεδίων των Soupault και Breton Το 1968 γίνεται microέλος του κέντρου οπτικών ερευνών του ΜΙΤ ndash θα τον ακολουθήσει ο Π Ξαγοράρης και από τη δεκαετία του rsquo70 προτείνει laquomicroουσικά γλυπτάraquo ερωτική γλυπτική ενώ το 1985 τιmicroάται microε το Ά βραβείο της Biennale Παρισίων και το 1988 microε το Εθνικό Βραβείο Γλυπτικής Γαλλίας Ο F Guattari αναφέρεται πολύ τιmicroητικά για το έργο του στο περιοδικό laquoArt Magazine 1raquo 1993 Το 1995 εκπροσωπεί την Ελλάδα στην Biennale Βενετίας το 1960 ο εξπρε-σιονιστής ζωγράφος Nonda (Επ Παπαδόπουλος 1922) που βρίσκεται στο Παρίσι από το 1947 οργανώνει την πρώτη ελεύθερη έκθεσή του κάτω από την Pont Neuf σαν microια ελευθεριακή καλλιτεχνική χειρονοmicroία εκτός γκαλερί Ήδη η ελληνική παροικία εκεί αριθmicroεί αρκετές εκατοντάδες καλλιτεχνών

Μια εmicroβληmicroατική εκδήλωσηΤη δεκαετία του 1960 η αφηρηmicroένη έκφραση στην Ελλάδα σταδιακά κυριαρχεί καθι-στάmicroενη ένα είδος microοντέρνας ακαδηmicroίας Οι πιο χαρακτηριστικοί εκπρόσωποί της πλην των αναφερθέντων είναι ο Τάκης Μάρθας ο Νίκος Σαχίνης ο Ηλίας Δεκουλάκος η Ελένη Ζέρβα ο Γ Σβορώνος ο Χρ Λεφάκης ο Πάρις Πρέκας ο Θ Στεφόπουλος ο Κοσmicroάς Ξενάκης ο Κ Ηλιάδης ο Κ Πασχάλης η Βέρα Χουτζούmicroη η Ελένη Ζογγολο-πούλου και βέβαια ο Γιάννης Χαΐνης (1930) ιδρυτής της Οmicroάδας Α (1961-67) η οποία δραστηριοποιήθηκε ενεργά ως προς τη συνειδητοποίηση του ευρέος κοινού Το 1962 διοργανώνεται στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης στο Παρίσι οmicroαδική έκθεση ζωγράφων

laquoΗλεκτρονικός υπολογιστήςraquo ζωγραφικό σχέδιο που φιλοτέ-

γλυπτών και χαρακτών της ελληνικής παροικίας στον Σηκουάνα Το 1963 στη Στέγη Γραmicromicroάτων και Τεχνών εκθέτουν οι laquoξενιτεmicroένοιraquo Βλ Κανιάρης Δ Κοντός Παύλος και Τσόκλης Είναι η εποχή κατά την οποία ο Κουνέλλης καθίσταται εmicroβληmicroατική microορφή της Arte Povera στην Ιταλία microαζί microε τον Zorio τον Fabro και τον Manzoni Το γεγονός-τοmicroή πάντως συmicroβαίνει το 1964 Είναι η χρονιά που στην Biennale Βενετίας κυριαρχεί η Pop Art ενώ το microεγάλο βραβείο αποσπά ο Robert Rauschenberg Ως αντίδραση στην αmicroερικανική laquoεισβολήraquo ο Γάλλος κριτικός Pierre Restany οργανώνει στο θέατρο La Fenice εκτός των άλλων και έκθεση microε τίτλο laquoΠροτάσεις για microια νέα ελληνική γλυπτικήraquo microε τους Κεσσανλή Δανιήλ και Κανιάρη Ας σηmicroειωθεί ότι την Ελλάδα εκπρο-σωπεί επίσηmicroα ο Σπύρος Βασιλείου Η έκθεση αυτή microε τον ντανταϊστικό-αυτοσχέδιο χαρακτήρα της κλέβει την παράσταση λειτουργώντας ως η πρώτη τακτική νίκη ενα-ντίον του ακαδηmicroαϊσmicroού και microάλιστα σε ξένο έδαφος Το έργο τέχνης microπορεί πια να είναι ότι επιθυmicroεί ο δηmicroιουργός του κυριολεκτικά εκτός του πλαισίου της παράδοσης και των κατεστηmicroένων συνταγών της Ένα χαρτόκουτο ένα ρούχο ράκη ή σκουπίδια microπορούν να επανασηmicroασιολογηθούν και να επαναπροταθούν Οι Nouveaux Reacutealistes η οmicroάδα που ίδρυσε ο Restany στο Παρίσι και που ήθελε να αντιmicroετωπίσει την Pop art microε εννοιολογικά όπλα είχε και το δυναmicroικό ελληνικό της παράρτηmicroαΤην επόmicroενη χρονιά θα πεθάνει στο Παρίσι ο εκρηκτικός Θανάσης Τσίγκος αρχιτέ-κτονας microιας χειρονοmicroιακής ζωγραφικής πλούσιας σε συmicroφραζόmicroενα (πρωτοπαρουσιά-στηκε το 1955 στη γκαλερί Κλεmicroπέρ) Το 1965 ο Δηmicroήτρης Κοντός (1931-1996) από τους αδικηmicroένους της γενιάς του αλλά και από τους λίγους που έζησαν laquoκατά τέχνηνraquo παρουσιάζει 35 διαδραστικούς κύβους κατάγραφους από αφηρηmicroένα σχέδια-γραφές ή νεφελώmicroατα ως ένα laquoπαιχνίδι για microεγάλα παιδιάraquo Ήδη οι ιδέες του κινήmicroατος Fluxus βρίσκουν στην Ελλάδα κάποιο γόνιmicroο έδαφος Ο Κεσσανλής (1930-2004) πρωτοπα-ρουσιάστηκε microαζί microε τον Πάνο Σαραφιανό στον χώρο της ΑΔΕΛ του Μάνου Παυλίδη το 1955 Γρήγορα απογαλακτίστηκε από τους δασκάλους του Μόραλη και Νικολάου και αναζήτησε την τύχη του στην Ιταλία παρουσιάζοντας microια πληθωρική εξπρεσιονίζουσα ζωγραφική την οποία ο Julio Carlo Argan θα προλογίσει ως laquoτον βυζαντινισmicroό ενός βαρβάρουraquo Αργότερα στο Παρίσι θα διαπρέψει στη Mec Art συνδυάζοντας microε ευφυΐα το τελάρο τη φωτογραφία και το hellip θέατρο σκιών (Φαντασmicroαγορίες της ταυτότητας Αναmicroορφώσεις 1965 και εξής) Στην αξιοποίηση της τεχνολογίας στρέφεται και ο

Εξπρεσιονιστικό και γεωmicroετρικά αφαιρετικό έργο του Δ Κοντού

Ιάσων Μολφέσης (1924) συγκροτώντας ένα έργο πρωτότυπο και στοχαστικό το οποίο στα όρια γλυπτικής και ζωγραφικής διεκδικεί microε συνέπεια τον δηmicroόσιο χώρο (έργα του έχουν στηθεί σε πλατείες και σε αστικά συγκροτήmicroατα στο Παρίσι και στην Τουλούζη) Άρθρο για τη δουλειά του δηmicroοσίευσε ο Κώστας Αξελός στο περιοδικό laquoLeonardoraquo (Απρίλιος 1968) Στη Γαλλία θα καταφύγει microετά την έκθεσή του στο Κεντρικόν το 1954 και ο Γιάννης Γαΐτης (1923-1984) ο οποίος microετά την informel του περίοδο θα καταλήξει σε έναν pop σχολιασmicroό της καθηmicroερινότητας microε τα περίφηmicroα laquoανθρωπάκιαraquo του τον τυποποιηmicroένο δηλαδή microαζάνθρωπο της εποχής Σε microια ίδια διάθεση αλλά microε εντελώς διαφορετική ατmicroόσφαιρα κινήθηκε ο λυρικά παραmicroυθένιος Αλέκος Φασιανός (1935) ενώ ο Δηmicroήτρης Μυταράς (1934) υποστήριξε δυναmicroικά microια ζωγραφική microε έντονες κοινωνικές αναφορές όπως εξάλλου και ο Δηmicroήτρης Κοκκινίδης (1929) ή ο Δηmicroήτρης Περδικίδης ο οποίος έζησε στη Μαδρίτη (1932-1990) Σε ένα πειραmicroατικό πεδίο microε έντονες πολιτικοκοινωνικές ή οικολογικές ανησυχίες κινήθηκαν ο Στάθης Λογοθέτης (1925-1997) και ο γλύπτης Θόδωρος Παπαδηmicroητρίου (1931) ενώ η Ναυσικά Πάστρα (1923) του Fritz Wotruba της Βιέννης αποτελούν microαζί microε τον Γιάννη Αβραmicroίδη (1922) τους microαθητές ενός γλυπτικού κονστρουκτιβισmicroού στη χώρα microαςΤο 1965 ο Τώνης Σπητέρης οργανώνει στον λόφο του Φιλοπάππου τη διεθνή έκθεση laquoΠαναθήναια της Γλυπτικήςraquo στην οποία παρουσιάζονται έργα των Rodin Maillol Bourdelle Moore Hepworth Giacometti Harp Cargallo κάΌλος αυτός ο αναβρασmicroός της microαταιωmicroένης άνοιξης του rsquo60 ήταν microοιραίο να ανακοπεί από την επιβολή της δικτατορίας η οποία νοmicroιmicroοποιώντας το kitsch στην πολιτική και πολιτιστική ζωή κατέστησε ανενεργές ή ύποπτες όλες τις πειραmicroατικές προσπάθειες Το 1968 στην Biennale Βενετίας αποστέλλονται οι Χρ Λεφάκης Αχ Απέργης και Κ Γραmicromicroατόπουλος το 1970 οι Γιώργος Ιωάννου Ελένη Ζέρβα Γιάννης Παρmicroακέλης και Γιάννης Παπαδάκης το 1972 οι Αλ Φασιανός Δηmicro Μυταράς Θυmicro Πανουργιάς και Μαν Πηλαδάκης Το 1972 επίσης στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Αθήνας η οmicroάδα Νέοι Ρεα-λιστές αποτελούmicroενη από τους Κυρ Κατζουράκη Γιαν Ψυχοπαίδη Χρ Μπότσογλου Κλεοπάτρα Δίγκα και Γιαν Βαλαβανίδη εκθέτει microια σειρά πολιτικοποιηmicroένων έργων που χλευάζουν έmicromicroεσα το καθεστώς Η έκθεση θα microεταφερθεί στον Κοχλία του Κώστα Λαχά στη Θεσσαλονίκη Είχε προηγηθεί βέβαια η περίφηmicroη παρουσίαση του Βλάση Κανιάρη στη Νέα Γκαλερί της οδού Σκουφά microε τους γύψους και τα γαρίφαλα το 1969

laquoΔιασκεδάστεraquo microεικτή τεχνική σε microεταλλικό δικτυωτό φιλο-

laquoΠοιητικήraquo ατmicroόσφαιρα microε έντονα χρώmicroατα στο έργο

Επίσης ο Ηλίας Δεκουλάκος το 1973 στη γκαλερί Hilton και στις Ν Μόρφες εξέθεσε τα microεγάλα φωτορεαλιστικά γυmicroνά του που σατίριζαν τα σύmicroβολα της στρατοκρατίας (Την έκθεση αποκαθήλωσε η λογοκρισία) Το 1970 ο Γιώργος Τούγιας (1922-1993) εκθέτει τον πίνακα laquoLrsquo Obstacleraquo όπου το εmicroπόδιο είναι ένα τανκ στην αίθουσα Τέχνης της Θεσσαλονίκης Το 1968 περιοδεύει στη Δυτική Γερmicroανία η έκθεση laquoGriechenland Avantgarderaquo microε τους Καλούτση Δανιήλ Κεσσανλή Παύλο κά Το 1971 ο Ακριθάκης (1939-1994) εκθέτει στη γκαλερί Ιόλας της Γενεύης ενώ την ίδια χρονιά ιδρύεται στην Αθήνα ο πρωτοποριακός χώρος Δεσmicroός από την Έπη Πρωτονοταρίου και τον Μάνο Παυλίδη Μαζί microε τον Φραντζή Φραντζισκάκη τη Μαριλένα Λιακοπούλου τον Σταύρο Ζουmicroπουλάκη αποτελούν τις αιχmicroές του εκθεσιακού δόρατος και ο microαικήνας και ως διεθνής dealer τέχνης Την πρώτη έκθεση του Δεσmicroού οργανώνει ο φιλέλληνας Άγγλος τεχνοκριτικός Charles Spencer εκθέτοντας τους Νίκη Καναγκίνη Δ Κοντό Χρ Καρά Δ Μυταρά και Γ Τούγια Το 1977 microε τη microεταπολίτευση η γκαλερί microεταφέρε-ται από τη λεωφόρο Συγγρού στην οδό Ακαδηmicroίας αναπτύσσοντας microια πολυεπίπεδη παρέmicroβαση και συγκροτώντας κατrsquo ουσίαν τον βασικό πυρήνα της ελληνικής πρωτοπο-ρίας Η λειτουργία της Εθνικής Πινακοθήκης η οποία κτιριακά ολοκληρώνεται το 1974 ενισχύει θεσmicroικά την προσπάθεια καθώς εκθέτει ανεξίθρησκα τους κλασικούς microαζί microε τους νεωτεριστές Εδώ φιλοξενούνται microεγάλες εκθέσεις όπως οι laquoΙmicroπρεσιονιστέςraquo ο laquoΓερmicroανικός Εξπρεσιονισmicroός-Συλλογή Μπούχαϊmicroraquo laquoΟ Πικάσο και η Μεσόγειοςraquo ενώ τη δεκαετία του 1990 θα παρουσιαστεί η microνηmicroειώδης έκθεση laquoΑπό τον Greco στον Ceacutezanneraquo και κατόπιν ένα πανόραmicroα της κρητικής σχολής αγιογραφίας Παράλληλα microε την Πινακοθήκη λειτούργησε και η Γλυπτοθήκη microε έργα των Βρούτου Χαλεπά Φιλιππότη Αντ Σώχου Τόmicroπρου Απάρτη Κ Δηmicroητριάδη Μ Λεκάκη Λουκόπουλου Ζογγολόπουλου Απάρτη κά Ο χώρος το 1994 microετατράπηκε σε αποθήκη καθώς η πολιτική της ΕΠΜΑΣ (Εθνική Πινακοθήκη και Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου) έκτοτε περιστράφη σε microεγάλες εισαγόmicroενες εκδηλώσεις χρησιmicroοποιώντας γιrsquo αυτόν τον σκοπό τους χώρους του ιδρύmicroατος και όχι στην συστηmicroατική παρουσίαση των συλλογών της ώστε να διαmicroορφωθούν τόσο οι όροι όσο και τα όρια microιας εθνικής σχολής Το 197980 ο Βλάσης Κανιάρης επιστρέφοντας από τη Γερmicroανία οργανώνει στο πρώην παγοποιείο Φιξ στην οδό Κλωναρίδου microε τη συνεργασία της γκαλερί Jean Bernier ένα λαϊκό πολυθέαmicroα microε τίτλο laquoHeacutelas Heacutellas Ο Ζωγράφος και το Μοντέλο τουraquo γνωστό και ως

Μπρούτζινο γεωmicroετρικό γλυ-πτό (1977) του Κλέαρχου Λια-

Λευτέρης Κανακάκης Σύνθεση λάδι 1973

laquoΤο Ουρητήριο της Ιστορίαςraquo Σε εκείνον τον βιοmicroηχανικό χώρο ο καλλιτέχνης άπλωσε ένα σύνθετο θέαmicroα microε φιγούρες αντικείmicroενα απλωmicroένα ρούχα σκάλες και πρωτίστως έναν τεράστιο τοίχο ndashαφιέρωmicroα στους τοίχους της Αθήνας από το 1940ndash στον οποίο σαν παλίmicroψηστο της ιστορίας microπορούσαν να γραφούν τα πάντα συνθήmicroατα γαλά-ζια ή κόκκινα ποδοσφαιρικές οmicroάδες βωmicroολοχίες Πρόκειται για ένα νεωτερικό έργο στο οποίο χρησιmicroοποιείται ως microορφοπλαστικό υλικό η πρόσφατη κοινωνικοπολιτική ιστορία του τόπου Τα παλιά ρούχα τα χρησιmicroοποιηmicroένα αντικείmicroενα ο βεβαρηmicroένος χώρος τα ράκη microιας εποχής microετασχηmicroατίζονται σε αισθητικά laquoφαινόmicroεναraquo στα realia εκείνα που πιστοποιούν τις διαφορές και τις συγκλίσεις της τέχνης και της ζωής (Μ Στεφανίδης Ελληνοmicroουσείον τόmicro Βrsquo όπ αν σελ 345) Τα microανεκίνα του Κανιάρη ουρούν συmicroβολικά αυτόν τον τοίχο της Μνήmicroης δραπετεύουν από υποθετικές φυλα-κές ζωγραφίζουν (παρrsquo όλα αυτά) παρατηρούν απέχουν Αυτό το περιβάλλον microαζί microε την laquoΞεχασmicroένη Φρουράraquo του Τσαρούχη και το laquoΕπιτύmicroβιοraquo του Μόραλη (1958) στην ΕΠΜΑΣ είναι κατά τη γνώmicroη microου τα τρία σηmicroαντικότερα έργα που φιλοτεχνήθη-καν microεταπολεmicroικά στην Ελλάδα (Δεδοmicroένου ότι τα έργα των Τάκι Κουνέλλη Σαmicroαρά φιλοτεχνήθηκαν εκτός Ελλάδας)Το 1979 ο Κουνέλλης παραλαmicroβάνοντας το (πέmicroπτο) βραβείο Pascali δηλώνει laquoΤο κάθε πράγmicroα έχει τις ρίζες του σε ένα άλλοraquo Διασταλτικά κάτι τέτοιο ισχύει και σε όλη την εντόπια καλλιτεχνική έκφραση Από το 1987 έως το 1997 χρονιά που η Θεσ-σαλονίκη ήταν πολιτιστική πρωτεύουσα αρχίζει microια εκθεσιακή αποκατάσταση microέσω microεγάλων αναδροmicroικών για τους εκπροσώπους της γενιάς του rsquo60 Η αρχή γίνεται microε τον Κεσσανλή και την αναδροmicroική του στην Πινακοθήκη Πιερίδη ο οποίος έχει επιστρέψει από το Παρίσι και έχει εκλεγεί καθηγητής στην ΑΣΚΤ Αργότερα οι δύο πρυτανικές του θητείες θα αποτελέσουν χρυσή περίοδο για τη Σχολή καθώς ανανεώνεται από πλευράς έmicroψυχου υλικού και microεταφέρεται στις νεότευκτες εγκαταστάσεις στην οδό Πειραιώς 265 Εδώ θα λειτουργήσει και το laquoΕργοστάσιοraquo ο επιβλητικός εκθεσιακός χώρος της ΑΣΚΤ ο οποίος θα φιλοξενήσει ως εναρκτήρια εκδήλωση τη συλλογή του Ιδρύmicroατος ΔΕΣΤΕ υπό τον τίτλο laquoEverything Interesting is newraquo (1995) Το 1982 η Ελλάδα είναι η τιmicroώmicroενη χώρα στα Europalia των Βρυξελλών εκδήλωση προς την οποία ανταποκρίνε-ται microε αθρόα εξαγωγή περίπου 80 καλλιτεχνών Και microόνο το γεγονός αυτό αποδεικνύει τον παρωχηmicroένο τρόπο και τον παραγοντισmicroό microε τους οποίους διοικούνται από το

ΥΠΠΟ τα εικαστικά microας πράγmicroατα Η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ έναν χρόνο πριν τη βρίσκει ελάχιστα προετοιmicroασmicroένη για τις πολιτιστικές της υποχρεώσεις Η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισmicroού του νεοεκλεγέντος ΠΑΣΟΚ θα ταυτιστεί για ένα διάστηmicroα microε τον ανανεωτικό ευρωκεντρισmicroό του σοσιαλιστή υπουργού Πολιτισmicroού της Γαλλίας Jacques Lang για να βυθιστεί αργότερα στον απροκάλυπτο λαϊκισmicroό πολύ-φερνων εκδηλώσεων που εξαντλούνταν στα πυροτεχνήmicroατα χωρίς να αφήνουν στον τόπο αναγκαίες υποδοmicroέςΜια σύγκριση των πολιτιστικών πρωτευουσών Αθήνας 1985 και Θεσσαλονίκης 1997 καθώς και του κόστους microπορεί να καταδείξει τα κέρδη και τις ζηmicroίες των παραπάνω πολιτικών Στη δεκαετία του 1980 και στις αρχές του 1990 microέσα από microια σειρά ασυ-ντόνιστων microεν σηmicroαντικών δε οmicroαδικών εκθέσεων επανατίθεται το ζήτηmicroα ενός ιθαγε-νούς microοντερνισmicroού και microιας αντιφολκλόρ εντοπιότητας Χωρίς αξιολόγηση αναφέρω τις εκθέσεις laquoΕικόνες που Αναδύονταιraquo laquoHyper-προϊόνraquo laquoΤόπος-Τοmicroέςraquo laquoΠερί Πάτρηςraquo laquoNo manrsquos landraquo laquoΜεταίχmicroιονraquo κά Σε αυτές παρουσιάστηκαν έργα των Νίκου Μπάικα Διοχάντης Λουmicroίδη Γιώργου Λαζόγκα Λήδας Παπακωνσταντίνου Θανάση Τότσικα Δηmicro Αληθεινού Κ Βαρώτσου Αγγ Παπαδηmicroητρίου Νίκου Χαραλαmicroπίδη Μαρίας Λοϊ-ζίδου Αγγ Σκούρτη Δηmicro Ντοκατζή Αιmicroιλίας Παπαφιλίππου Μίλτου Μανέτα Γ Χαρ-βαλιά Κ Γραmicromicroένου Π Χαραλάmicroπους Ν Τρανού Νίκου Αλεξίου Γιώργο Ξένο Χάρη Κοντοσφύρη αλλά και του πρόωρα χαmicroένου Χρίστου Τσίβελου που πρωτοεmicroφανίστηκε το 1984 στο φεστιβάλ του Σπολέτο Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισmicroού την περίοδο 1989-91 δηmicroιουργεί νέα συνταρακτικά δεδοmicroένα που ανατρέπουν τις παρα-δοσιακές σχέσεις κέντρων-περιφερειών αλλά και την ασφάλεια των laquoτοπικών σχολώνraquo Ανοιχτά σύνορα ελεύθερη διακίνηση πληθυσmicroών και ιδεών χτίζουν τα δεδοmicroένα του νέου κόσmicroου Το 1988 εκπροσωπούν την Ελλάδα στην Biennale Βενετίας οι Κεσσανλής και Κανιάρης microε κοmicroισάριο τον καθηγητή Εmicromicro Μαυροmicroάτη το 1990 οι γλύπτες Γ Λάπ-πας και Γιάννης Μπουτέας microε κοmicroισάριο τον Μάνο Στεφανίδη το 1993 ο Γιώργος Ζογ-γολόπουλος microε επίτροπο την Έφη Ανδρεάδη και το 1995 ο Τάκις microε επίτροπο τη Μαρία Μαραγκού Το 1997 διευθυντής της Biennale Βενετίας διορίζεται ο Germano Celant θεωρητικός της Arte Povera και υποστηρικτής του έργου του Κουνέλλη Το 1999 κατά την τελευταία Biennale του αιώνα την οποία διευθύνει ο πρώην αριστεριστής Harald Szeemann ο Αλέξανδρος Ψυχούλης (1966) αποσπά το νεότευκτο βραβείο Benese Ο

Γιάννης Κουνέλης Χωρίς τίτλο 1988 Λαmicroαρίνα microολύβι

ΥΠΠΟ τα εικαστικά microας πράγmicroατα Η είσοδος της Ελλάδας στην ΕΟΚ έναν χρόνο πριν τη βρίσκει ελάχιστα προετοιmicroασmicroένη για τις πολιτιστικές της υποχρεώσεις Η Μελίνα Μερκούρη ως υπουργός Πολιτισmicroού του νεοεκλεγέντος ΠΑΣΟΚ θα ταυτιστεί για ένα διάστηmicroα microε τον ανανεωτικό ευρωκεντρισmicroό του σοσιαλιστή υπουργού Πολιτισmicroού της Γαλλίας Jacques Lang για να βυθιστεί αργότερα στον απροκάλυπτο λαϊκισmicroό πολύ-φερνων εκδηλώσεων που εξαντλούνταν στα πυροτεχνήmicroατα χωρίς να αφήνουν στον τόπο αναγκαίες υποδοmicroέςΜια σύγκριση των πολιτιστικών πρωτευουσών Αθήνας 1985 και Θεσσαλονίκης 1997 καθώς και του κόστους microπορεί να καταδείξει τα κέρδη και τις ζηmicroίες των παραπάνω πολιτικών Στη δεκαετία του 1980 και στις αρχές του 1990 microέσα από microια σειρά ασυ-ντόνιστων microεν σηmicroαντικών δε οmicroαδικών εκθέσεων επανατίθεται το ζήτηmicroα ενός ιθαγε-νούς microοντερνισmicroού και microιας αντιφολκλόρ εντοπιότητας Χωρίς αξιολόγηση αναφέρω τις εκθέσεις laquoΕικόνες που Αναδύονταιraquo laquoHyper-προϊόνraquo laquoΤόπος-Τοmicroέςraquo laquoΠερί Πάτρηςraquo laquoNo manrsquos landraquo laquoΜεταίχmicroιονraquo κά Σε αυτές παρουσιάστηκαν έργα των Νίκου Μπάικα Διοχάντης Λουmicroίδη Γιώργου Λαζόγκα Λήδας Παπακωνσταντίνου Θανάση Τότσικα Δηmicro Αληθεινού Κ Βαρώτσου Αγγ Παπαδηmicroητρίου Νίκου Χαραλαmicroπίδη Μαρίας Λοϊ-ζίδου Αγγ Σκούρτη Δηmicro Ντοκατζή Αιmicroιλίας Παπαφιλίππου Μίλτου Μανέτα Γ Χαρ-βαλιά Κ Γραmicromicroένου Π Χαραλάmicroπους Ν Τρανού Νίκου Αλεξίου Γιώργο Ξένο Χάρη Κοντοσφύρη αλλά και του πρόωρα χαmicroένου Χρίστου Τσίβελου που πρωτοεmicroφανίστηκε το 1984 στο φεστιβάλ του Σπολέτο Η κατάρρευση του υπαρκτού σοσιαλισmicroού την περίοδο 1989-91 δηmicroιουργεί νέα συνταρακτικά δεδοmicroένα που ανατρέπουν τις παρα-δοσιακές σχέσεις κέντρων-περιφερειών αλλά και την ασφάλεια των laquoτοπικών σχολώνraquo Ανοιχτά σύνορα ελεύθερη διακίνηση πληθυσmicroών και ιδεών χτίζουν τα δεδοmicroένα του νέου κόσmicroου Το 1988 εκπροσωπούν την Ελλάδα στην Biennale Βενετίας οι Κεσσανλής και Κανιάρης microε κοmicroισάριο τον καθηγητή Εmicromicro Μαυροmicroάτη το 1990 οι γλύπτες Γ Λάπ-πας και Γιάννης Μπουτέας microε κοmicroισάριο τον Μάνο Στεφανίδη το 1993 ο Γιώργος Ζογ-γολόπουλος microε επίτροπο την Έφη Ανδρεάδη και το 1995 ο Τάκις microε επίτροπο τη Μαρία Μαραγκού Το 1997 διευθυντής της Biennale Βενετίας διορίζεται ο Germano Celant θεωρητικός της Arte Povera και υποστηρικτής του έργου του Κουνέλλη Το 1999 κατά την τελευταία Biennale του αιώνα την οποία διευθύνει ο πρώην αριστεριστής Harald Szeemann ο Αλέξανδρος Ψυχούλης (1966) αποσπά το νεότευκτο βραβείο Benese Ο

Γιάννης Κουνέλης Χωρίς τίτλο 1988 Λαmicroαρίνα microολύβι

νέος αιώνας ξεκινά microε έναν καλό οιωνό για την εντόπια έκφραση και τις διεθνείς της φιλοδοξίεςQuo vadis σήmicroερα ω τέχνη microας Κοινωνιολογία και ανθρωπολογία προστρέχουν σε βοή-θεια της ιστορίας της τέχνης Και πάλι όmicroως οι ερmicroηνευτικές αδυναmicroίες ψηλαφητές Στην εποχή της Internet Art (Julian Stallbrass Tate Publishing 2003) η χειροποίητη εικόνα αλλά κυρίως το δηmicroόσιο έργο γλυπτικής διέρχονται κρίση τόσο εδώ όσο και παγκόσmicroια Ο ένας προσφερόmicroενος δρόmicroος είναι η άκρατη microηχανοποίηση της εικόνας και ο άλλος ο υπαινικτικός microυστικισmicroός εκείνου του έργου τέχνης που και κρύπτει και σηmicroαίνει χρησιmicroοποιώντας την τεχνολογία ως microέσο και όχι ως σκοπό Και η ηλε-κτρονική εικονογραφία παρά τις δυνατότητες εντυπωσιασmicroού που διαθέτει επίσης βρίσκεται εκτεθειmicroένη καθώς τα σύmicroβολά της εκπίπτουν καθηmicroερινά ενώ τα ζωγρα-φικά αντέχουν (Νιλ Πόστmicroαν Τεχνοπώλιο microεταφρ Κάτια Μεταξά εκδ Καστανιώτη 1999) Ο Mumford κάπου εδώ συναντά τον Freud και τον πολιτισmicroό της δυστυχίας του Δηλαδή έναν κόσmicroο microορφών και εννοιών που σαν τον φαραώ Θαmicroούς στον laquoΦαίδροraquo δεν ξέχασε αλλά συνειδητά απεmicroπόλησε τις ανθρωπιστικές του βάσεις Εξωτερική άποψη του εκθεσι-

ακού χώρου laquoΕργοστάσιοraquo της

ΜΟΥΣΙΚΗ 1940 - 2000Η κληρονοmicroιά των λογίωνΗ microουσική ιστορία της νεότερης Ελλάδας αρχίζει microε τους Επτανήσιους συνθέτες και την Επτανησιακή Σχολή πνευmicroατικός πατέρας της οποίας θεωρείται ο Νικόλας Μάντζαρος Το καθεστώς της σχετικής ελευθερίας των νησιών του Ιονίου και η επαφή microε τη Δύση βοήθησαν να καλλιεργηθεί εκεί microαζί microε τα γράmicromicroατα και η microου-σική και να δηmicroιουργηθεί microια λόγια παράδοση Η νέα ελληνική microουσική ως Εθνική Σχολή γεννήθηκε προς τα τέλη του 19ου αιώνα και είναι καρπός της κοινωνικής και πνευmicroατικής αναγέννησης αυτής της περιόδου Οι συνθέτες που έθεσαν τις βάσεις της Εθνικής Μουσικής Σχολής είναι ο Γεώργιος Λαmicroπελέτ ο Διονύσιος Λαυράγκας ο Mανώλης Kαλοmicroοίρης ο Mάριος Bάρβογλης και ο Aιmicroίλιος Pιάδης Επηρεασmicroένοι από το πρότυπο των διαφόρων εθνικών σχολών (Pωσική Tσεχική Iσπανική κλπ) και από το πνευmicroατικό περιβάλλον της εποχής (Παλαmicroάς Σικελιανός Δηmicroοτικιστές Nουmicroάς Ελεύθερη σκηνή του Xρηστοmicroάνου) αναζητούν κατάλληλες βάσεις για να στηρίξουν το έργο τους Αλλά τις microόνες τέτοιες γνήσιες ελληνικές βάσεις αποτελούσαν τότε η βυζαντινή microουσική παράδοση και το δηmicroοτικό τραγούδι που όmicroως για ιστορικούς λόγους παρέmicroεναν ως microουσική τροπική και microονόφωνη και εποmicroένως δεν προσέφεραν microια ανάλογη microε εκείνη των Ευρωπαίων συναδέλφων τους αφετηρία Αυτό το γεγονός υποχρέωσε τους Έλληνες συνθέτες να στραφούν προς τη microουσική της Δύσης Τόσο αυτοί όσο και πολλοί διάδοχοί τους βρέθηκαν αντιmicroέτωποι microε ένα εξαιρετικά ιδιότυπο ζήτηmicroα δηλαδή microια λόγια (την εκκλησιαστική) αλλά και microια λαϊκή microουσική παράδοση που τη διακρίνει ένα microοναδικό χαρακτηριστικό έναντι όλων των άλλων της Ευρώπης είναι η νεότερη και ταυτόχρονα η αρχαιότερη Η νεότερη γιατί λίγα microόνο χρόνια τη χώριζαν από την εθνική αποκατάσταση και η αρχαιότερη γιατί οι πριν από τη δουλεία ελληνικοί πολιτισmicroοί είχαν γεννήσει και αναπτύξει την ίδια την τέχνη της microουσικής Επιπλέον το κλασικό ευρωπαϊκό microουσικό σύστηmicroα είναι καταρχήν ξένο (ασύmicroβατο) προς την τροπική φύση της ελληνικής microουσικής Ένα εντελώς ιδιάζον πρόβληmicroα που οι περισσότεροι λόγιοι microουσικοί από τον Λαmicroπελέτ microέχρι τον Kαλοmicroοίρη το αντιmicroε-τώπισαν από τη σκοπιά του Ευρωπαίου και microόνο ο Σκαλκώτας φαίνεται πως έφτασε

Ο Μανώλης Καλοmicroοίρης (1883-1962) περιλαmicroβάνεται

σε microια τραγική εσωτερική σύγκρουσηΣτον τοmicroέα της λόγιας δηmicroιουργίας ο πόλεmicroος του rsquo40 βρίσκει αφενός microια παλαι-ότερη γενιά microουσικών που δεν έχει δώσει ουσιαστικά microια λύση (παρά την αξιό-λογη προσφορά της) στο πρόβληmicroα που η ίδια έθεσε δηλαδή στο πολυσυζητηmicroένο παλαιότερα ζήτηmicroα της laquoελληνικής ψυχήςraquo στη microουσική αφετέρου microια νεότερη γενιά που δίχως να εγκαταλείπει την ιδέα αυτή επαναπροσανατολίζεται (microαζί microε όλο τον πνευmicroατικό κόσmicroο ύστερα από την κατάρρευση της Μεγάλης Ιδέας) προς τις νέες πολιτικοκοινωνικές συντεταγmicroένες Η διάθεση για έναν προσδιορισmicroό της laquoελληνικής ταυτότηταςraquo είναι ζωντανή αλλά το πεδίο της αναζήτησης των αρχών ευρύνεται όχι microόνο σηmicroαντικά αλλά θα microπορούσε να πει κανείς και επαναστατικά Άλλη θα ήταν ίσως η εξέλιξη και η θέση της ελληνικής λόγιας microουσικής χωρίς τον πρόωρο θάνατο δύο κορυφαίων δηmicroιουργών που το έργο τους συνδέθηκε microε τη διεθνή πρωτοπορία του Νίκου Σκαλκώτα (1904-1949) και του Γιάννη Χρήστου (1925-1970)Τόσο στην Ελλάδα όσο και στην Ευρώπη του 20ού αιώνα οι συνθέτες αναζητούν microια νέα microουσική γλώσσα και microια νέα αισθητική Οι πειραmicroατισmicroοί πάντως και η πρωτο-πορία από το 1950 στρέφονται microε ιδιαίτερο ενδιαφέρον προς το ηχόχρωmicroα εις βάρος της microελωδίας που θεωρείται ότι αποτελεί στοιχείο laquoπαραδοσιακόraquoΈντονη κινητικότητα παρουσιάζεται στη δεκαετία του 1960 Το Εργαστήρι Σύγχρο-νης Μουσικής και το Αθηναϊκό Τεχνολογικό Ινστιτούτο παρουσιάζουν στο ελληνικό κοινό πρωτοποριακούς συνθέτες Ιάννη Ξενάκη Ανέστη Λογοθέτη Νίκο Μαmicroαγκάκη Θόδωρο Αντωνίου Γιάννη Ιωαννίδη Γιώργο Τσουγιόπουλο Στέφανο Γαζουλέα Ο θάνατος του Μανώλη Καλοmicroοίρη το 1962 κλείνει ουσιαστικά και τον κύκλο που ο ίδιος θεωρούσε laquoΕθνική Σχολήraquo Το 1965 ιδρύεται ο Ελληνικός Σύνδεσmicroος Σύγχρο-νης Μουσικής (ΕΣΣΥΜ) που ανέπτυξε πλούσια δράση (microεταξύ άλλων οι περίφηmicroες 5 Εβδοmicroάδες Σύγχρονης Ελληνικής Μουσικής ndash1966 1967 1968 1971 1976ndash και οι Παγκόσmicroιες Μουσικές Ηmicroέρες ndash 1979) Ακόmicroα (1964-67) η υψηλού επιπέδου Πειρα-microατική Ορχήστρα Αθηνών του Μάνου Χατζιδάκι που παρουσίασε πρώτες εκτελέσεις νέων ελληνικών έργων σε 20 συναυλίεςΗ προσφορά του Μάνου Χατζιδάκι σε αυτό που ονοmicroάστηκε laquomicroουσική άνοιξη του lsquo60raquo είναι ίσως περισσότερο γνωστή στην ευρύτερη κοινή αντίληψη της σηmicroερινής εποχής κατά ένα microέρος της microόνο εκείνο που αφορά στο τραγούδι Ωστόσο πρέπει να

Ο Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) κύριος εκπρόσωπος

Ο Μάνος Χατζιδάκις σηmicroαντι-κότατη microορφή της ελληνικής

τονιστεί ότι microέχρι το 1969 ο Μάνος Χατζιδάκις είχε συmicroβάλει αποτελεσmicroατικά στην έκδοση του microεγαλύτερου microέρους των έργων του Νίκου Σκαλκώτα που είχαν διασωθεί και ότι microε δική του πρωτοβουλία και microε τη βοήθεια του αρχιmicroουσικού και δασκάλου Γιώργου Χατζηνίκου και της διευθύντριας του Αγγλικού Φεστιβάλ Μπαχ Λίνας Λαλά-ντη παρουσιάστηκαν 19 από τα σηmicroαντικότερα έργα του microεγάλου και αγνοηmicroένου συνθέτη Και αν ο Σκαλκώτας δεν πρόλαβε να ζήσει το ελπιδοφόρο αυτό κλίmicroα νεό-τεροι συνθέτες ndashόπως ο Γιάννης Α Παπαϊωάννου ο Δηmicroήτρης Δραγατάκης ο Γιώργος Σισιλιάνος ο Γιάννης Ξενάκης (από το 1954 στην κορυφή της διεθνούς πρωτοπορίας) ο Ανέστης Λογοθέτης και οι νεότεροι Μιχάλης Αδάmicroης Αργύρης Κουνάδης Δηmicroήτρης Τερζάκης Θόδωρος Αντωνίου Γιώργος Απέργης και άλλοι που η καταξίωσή τους θα έρθει στον κατάλληλο χρόνοndash δέχτηκαν την ευεργετική επίδρασή του και προσέφεραν πολλά microε τα έργα τους και τότε και αργότερα

Το τραγούδιΗ παλαιότερη εποχήΕίναι γνωστό ότι η πρώτη επαφή του κοινού των αστικών κέντρων της Ελλάδας (κυρίως όmicroως της Αθήνας) microε τα επιτεύγmicroατα της ευρωπαϊκής microουσικής τέχνης και συγκεκριmicroένα microε το ιταλικό microελόδραmicroα έγινε όταν (προς το τέλος της τρίτης δεκα-ετίας του 19ου αιώνα) ένας επιχειρηmicroατίας του θεάmicroατος που καλούσε ιταλικούς ακροβατικούς θιάσους δοκίmicroασε να παρουσιάσει (διά των θιάσων αυτών) και microερικές σκηνές από ιταλικές όπερεςΑς σηmicroειωθεί ότι τις πρώτες αστικές κοινωνίες του ελληνικού κράτους αποτελούσαν στην πλειοψηφία τους άνθρωποι που γεννήθηκαν και microεγάλωσαν στα βουνά ώστε κάθε άλλο παρά εύκολο φαινόταν αmicroέσως microετά την απελευθέρωσή τους από τον τουρκικό ζυγό να αποβάλουν τις παλιές συνήθειες και να δεχτούν τη νέα ζωή του ευρωπαϊκού πολιτισmicroού Ο όρος laquoελληνικό τραγούδιraquo την εποχή εκείνη περιγράφει microια ολότελα διαφορετική έννοια από εκείνη που γνωρίζουmicroε σήmicroερα Ας σηmicroειωθεί ακόmicroα ότι την αυγή του 20ού αιώνα δεν είχαν περάσει ούτε εκατό χρόνια από την ίδρυση του ελληνικού κράτους που επιπλέον δεν είχε ακόmicroα λάβει τη σηmicroερινή του έκταση Η ελληνική κοινωνία δεν είχε ακόmicroα προσανατολιστεί όσο αργότερα προς τις αρχές και τους όρους ζωής των δυτικών γειτόνων της Το έτος 1900 είχαν περάσει

Ο microουσικοσυνθέτης Νίκος Χατζηαποστόλου συνέθεσε

microόνο 36 χρόνια από τον θάνατο του στρατηγού Mακρυγιάννη και microόλις 27 από τον θάνατο του Νικολάου Mάντζαρου Ο αντίλαλος της επανάστασης δεν είχε ακόmicroα σβή-σει ενώ πολλοί απόγονοι των αγωνιστών του lsquo21 ήταν ακόmicroα στα βουνά Την εποχή αυτή έχουν ήδη διαmicroορφωθεί δίπλα στο κατά παράδοσιν δηmicroοτικό τρία ακόmicroη είδη τραγουδιού που διεκδικούν άλλο λιγότερο και άλλο περισσότερο δικαιώmicroατα στην έκφραση του πνεύmicroατος της κοινωνίας της εποχής Το πρώτο είναι ένα είδος αστι-κού λαϊκού τραγουδιού αγνώστων συνθετών που αντλεί από τη microουσική παράδοση microεταπλάθει παλαιότερες microορφές και θέmicroατα και τα προσαρmicroόζει στις νέες συνθήκες ζωής Το δεύτερο είναι το είδος εκείνο που δηmicroιουργήθηκε από επώνυmicroους και ανώ-νυmicroους τεχνίτες και που στηρίχτηκε στη δυτική κυρίως microουσική την επτανησιακή και αθηναϊκή καντάδα Η καντάδα είναι ο microουσικός αντίποδας των τροπικών microελωδιών του παραδοσιακού λαϊκού τραγουδιού Σε αυτές τις δύο βάσεις στηρίχτηκε και ανα-πτύχθηκε η νέα ελληνική λαϊκή microουσική Η microία microε προέλευση την ιταλική microελωδία και η άλλη το βυζαντινό microέλος Οι καντάδες ως λαϊκό είδος απετέλεσαν microια αληθινή διέξοδο της λαϊκής ψυχής Τόσο οι microελωδίες όσο και οι αρmicroονίες φανερώνουν πολλές φορές την προσπάθεια για τη δηmicroιουργία ενός ξεχωριστού microουσικού κλίmicroατος microέσα στο οποίο άλλωστε γεννήθηκαν και αναπτύχθηκαν Ο Tίmicroος Mωραϊτίνης στον οποίο οφείλονται οι στίχοι και η microουσική αρκετών καντάδων όταν κάποτε ρωτήθηκε απά-ντησε πως προσάρmicroοζε όπως microπορούσε στους στίχους του τη microουσική γνωστών του δηmicroοτικών τραγουδιών Ένα τρίτο είδος περιλαmicroβάνει τραγούδια των λογίων microουσι-κών (microεmicroονωmicroένες συνθέσεις ή microέρη από διάφορα έργα όπως τα microελοδράmicroατα) τα οποία η κοινή χρήση συχνά καθιέρωνε ως λαϊκά ή ακόmicroα και ως laquoδηmicroοτικάraquo όπως για παράδειγmicroα το τραγούδι laquoΟ γέρο Δήmicroος πέθανεraquo από το microελόδραmicroα laquoMάρκος Mπότσα-ρηςraquo του Παύλου KαρέρΤη microεγαλύτερη όmicroως και αποτελεσmicroατικότερη επίδραση στη διάδοση και στην καθι-έρωση της δυτικής microουσικής στη συνείδηση του microεγάλου κοινού και ιδίως στις λαϊκές τάξεις πέτυχε το ελαφρύ microουσικό θέατρο οι ετήσιες Αθηναϊκές Επιθεωρήσεις στα χρόνια της microεγάλης ακmicroής τους (1894-1922) Η Επιθεώρηση ήταν ο microόνος εκπρόσω-πος της ξένης microουσικής που επιχείρησε (στα πλαίσια φυσικά των αναγκών και των δυνατοτήτων της) να microετατρέψει και να προσαρmicroόσει (είτε στα σοβαρά είτε σατιρί-ζοντάς τα) τα δυτικά πρότυπά της Όπως έγινε και microε την επτανησιακή καντάδα που

από καθαρά ιταλικό τραγούδι όταν microεταφυτεύτηκε στο αθηναϊκό άστυ microετατράπηκε σε ένα νέο είδος λαϊκού τραγουδιού έτσι και η microουσική της επιθεώρησης εκφράζο-ντας το πνεύmicroα της κοινωνίας της εποχής πέρασε σχετικά γρήγορα (microε το τέλος του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου) από τις αντιγραφές της ξένης microουσικής σε microια περίοδο που η πρωτότυπη σύνθεση αρχίζει σιγά-σιγά να εκτιmicroάται ως πλεονέκτηmicroα Τα πρότυπα παραmicroένουν ξένα γράφονται όmicroως από microια γενιά microουσικών που θα λάmicroψει από τα microέσα της δεκαετίας του 1920 Γρηγόρης Kωνσταντινίδης Aγγελος Mαρτίνος Γιώργος Bιτάλης Γιάννης Kυπαρίσσης Mίmicroης Kατριβάνος Xρήστος Xαιρόπουλος Kώστας Γιαν-νίδης Επιπλέον microια νέα εξέλιξη έρχεται να microεταβάλει δραmicroατικά τους microέχρι τότε ισχύοντες όρους παραγωγής και διάδοσης των τραγουδιών ο φωνογραφικός δίσκος Η θεατρική παράσταση χάνει το προνόmicroιο που είχε στον τοmicroέα αυτόν Από το 1925 περίπου microέχρι και τις παραmicroονές του Βrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου η Επιθεώρηση διατηρεί σε γενικές γραmicromicroές τη δύναmicroή της στην παραγωγή νέων τραγουδιών αλλά το κοινό δεν έχει ανάγκη (όπως άλλοτε) να πηγαίνει και να ξαναπηγαίνει στο θέατρο για να ακούει τα τραγούδια της προτίmicroησής του Ο δίσκος ανταποκρίνεται καλύτερα σε αυτό Σε λίγο microάλιστα τα ελαφρά τραγούδια της δισκογραφίας (που ας σηmicroειωθεί ότι στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου αποτελούσαν microόνο το ένα δέκατο της όλης παραγωγής) θα laquoχειραφετηθούνraquo και δεν θα έχουν πια ανάγκη τη θεατρική σκηνή προκειmicroένου να σταδιοδροmicroήσουν Άλλωστε οι επιφανείς δηmicroιουργοί τους όπως ο Γιώργος Mουζά-κης ο Mιχάλης Σουγιούλ ο Mενέλαος Θεοφανίδης κά εκτός από την Επιθεώρηση διαπρέπουν και στη δισκογραφία στο ραδιόφωνο και στον κινηmicroατογράφο

Η νεότερη περίοδοςΣτην περίοδο από το 1924 (οπότε αρχίζει στη Ελλάδα η παραγωγή δίσκων) microέχρι τις παραmicroονές του πολέmicroου του 1940 σηmicroειώνονται σηmicroαντικές εξελίξεις στον χώρο του τραγουδιού (ιδιαίτερα του λαϊκού) Η microικρασιατική τραγωδία έφερε στην Ελλάδα 1500000 Έλληνες της Mικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης Αν και το microεγαλύ-τερο microέρος των προσφύγων εγκαταστάθηκε στην ύπαιθρο οι 150000 που ήρθαν στην Αθήνα ήταν αριθmicroός ικανός να επηρεάσει τη σύνθεση των κατοίκων microιας πόλης που τότε είχε microόνο 300000 κατοίκους Τα δύο είδη του λαϊκού τραγουδιού εκείνο της Σmicroύρνης και το ρεmicroπέτικο όπως αυτό καταγράφηκε στη δισκογραφία από τους

πρώτους εκπροσώπους του (Mάρκος Bαmicroβακάρης Aνέστης Δεληάς Γιάννης Eϊτζιρί-δης Mπάτης κά) συναντώνται και αλληλοεπηρεάζονται Την περίοδο αυτή το ρεmicroπέ-τικο ύστερα από συνεχείς αλληλεπιδράσεις και κυρίως κάτω από την επιρροή των Μικρασιατών microουσικών ευρύνει τη θεmicroατολογία του και σταδιακά εγκαταλείπει τον περιθωριακό χαρακτήρα του Ωστόσο η έκδοση λαϊκών τραγουδιών σε δίσκους και microάλιστα τραγουδιών microε αναφορές στον κόσmicroο του περιθωρίου και στα ναρκωτικά αποτελούσαν για την αστική κοινωνία microια σκανδαλώδη έκφραση Ο ακραίος ρεαλι-σmicroός η λαϊκή γλώσσα ο πεσιmicroισmicroός οι αναφορές στα ναρκωτικά καθώς και η σχετική περί τον αmicroανέ καταδικαστική φιλολογία που είχε προηγηθεί προκάλεσαν το 1937 την επέmicroβαση του κράτους microε την επιβολή προληπτικής λογοκρισίας τόσο στα λόγια όσο και στη microουσική των τραγουδιών που εκδίδονταν σε δίσκους Αυτή η επέmicroβαση που είχε στόχο να laquoεξευγενίσειraquo τα λόγια και να laquoεξευρωπαΐσειraquo τη microουσική διά της απαλείψεως του ανατολίτικου χρώmicroατος (όπως τουλάχιστον αυτό ηχούσε στα αυτιά των λογοκριτών) αλλοίωσε microε βίαιο τρόπο τον χαρακτήρα του ρεmicroπέτικουΤα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια νέοι συνθέτες αξιοποιούν νέα δεδοmicroένα Ο Βασίλης Tσιτσάνης ευρύνει την θεmicroατολογία και microέσα από ένα ευρωπαϊκό microουσικό κλίmicroα δηmicroι-ουργεί τραγούδια που βρίσκουν πλατειά απήχηση Παράλληλα οι κοινωνικές οmicroάδες που microέσα τους γεννήθηκε το ρεmicroπέτικο ενσωmicroατώθηκαν σιγά-σιγά στα ευρύτερα λαϊκά στρώmicroατα Πολλοί συντελεστές του ρεmicroπέτικου πέθαναν την περίοδο αυτή ώστε ήταν επόmicroενο το είδος να κλείσει τον κύκλο της δηmicroιουργίας τουΕκτός από τον Tσιτσάνη και τον Παπαϊωάννου που είχαν εmicroφανιστεί microε επιτυχία προ-πολεmicroικά στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ο Γιώργος Mητσάκης ο Aπόστολος Kαλδά-ρας ο Γεράσιmicroος Kλουβάτος ο Γιάννης Tατασόπουλος ο Kώστας Kαπλάνης ο Σταύρος Tζουανάκος ο Γιώργος Λαύκας κά έγραψαν καινούργια τραγούδια επηρεασmicroένα από το ύφος του ρεmicroπέτικου και έθεσαν τις βάσεις για ένα νέο είδος τραγουδιού που έχει επικρατήσει microε την ονοmicroασία λαϊκό Το είδος αυτό έφτασε στη microεγάλη του ακmicroή στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και υπηρετήθηκε από δηmicroοφιλείς ερmicroηνευτές όπως ο Στέλιος Kαζαντζίδης ο Γρηγόρης Mπιθικώτσης ο Πάνος Γαβαλάς ο Mανώλης Aγγελό-πουλος η Kαίτη Γκρέϋ η Πόλυ Πάνου η Γιώτα Λύδια κάΤην ίδια εποχή το λεγόmicroενο ελαφρό τραγούδι ακολουθούσε τον δικό του δρόmicroο που περνούσε microέσα από τις θεατρικές επιθεωρήσεις και τις κινηmicroατογραφικές ταινίες Οι

Ο λαϊκός συνθέτης και τραγου-διστής Μάρκος Βαmicroβακάρης

από καθαρά ιταλικό τραγούδι όταν microεταφυτεύτηκε στο αθηναϊκό άστυ microετατράπηκε σε ένα νέο είδος λαϊκού τραγουδιού έτσι και η microουσική της επιθεώρησης εκφράζο-ντας το πνεύmicroα της κοινωνίας της εποχής πέρασε σχετικά γρήγορα (microε το τέλος του Αrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου) από τις αντιγραφές της ξένης microουσικής σε microια περίοδο που η πρωτότυπη σύνθεση αρχίζει σιγά-σιγά να εκτιmicroάται ως πλεονέκτηmicroα Τα πρότυπα παραmicroένουν ξένα γράφονται όmicroως από microια γενιά microουσικών που θα λάmicroψει από τα microέσα της δεκαετίας του 1920 Γρηγόρης Kωνσταντινίδης Aγγελος Mαρτίνος Γιώργος Bιτάλης Γιάννης Kυπαρίσσης Mίmicroης Kατριβάνος Xρήστος Xαιρόπουλος Kώστας Γιαν-νίδης Επιπλέον microια νέα εξέλιξη έρχεται να microεταβάλει δραmicroατικά τους microέχρι τότε ισχύοντες όρους παραγωγής και διάδοσης των τραγουδιών ο φωνογραφικός δίσκος Η θεατρική παράσταση χάνει το προνόmicroιο που είχε στον τοmicroέα αυτόν Από το 1925 περίπου microέχρι και τις παραmicroονές του Βrsquo Παγκοσmicroίου πολέmicroου η Επιθεώρηση διατηρεί σε γενικές γραmicromicroές τη δύναmicroή της στην παραγωγή νέων τραγουδιών αλλά το κοινό δεν έχει ανάγκη (όπως άλλοτε) να πηγαίνει και να ξαναπηγαίνει στο θέατρο για να ακούει τα τραγούδια της προτίmicroησής του Ο δίσκος ανταποκρίνεται καλύτερα σε αυτό Σε λίγο microάλιστα τα ελαφρά τραγούδια της δισκογραφίας (που ας σηmicroειωθεί ότι στην περίοδο του Μεσοπολέmicroου αποτελούσαν microόνο το ένα δέκατο της όλης παραγωγής) θα laquoχειραφετηθούνraquo και δεν θα έχουν πια ανάγκη τη θεατρική σκηνή προκειmicroένου να σταδιοδροmicroήσουν Άλλωστε οι επιφανείς δηmicroιουργοί τους όπως ο Γιώργος Mουζά-κης ο Mιχάλης Σουγιούλ ο Mενέλαος Θεοφανίδης κά εκτός από την Επιθεώρηση διαπρέπουν και στη δισκογραφία στο ραδιόφωνο και στον κινηmicroατογράφο

Η νεότερη περίοδοςΣτην περίοδο από το 1924 (οπότε αρχίζει στη Ελλάδα η παραγωγή δίσκων) microέχρι τις παραmicroονές του πολέmicroου του 1940 σηmicroειώνονται σηmicroαντικές εξελίξεις στον χώρο του τραγουδιού (ιδιαίτερα του λαϊκού) Η microικρασιατική τραγωδία έφερε στην Ελλάδα 1500000 Έλληνες της Mικράς Ασίας και της Ανατολικής Θράκης Αν και το microεγαλύ-τερο microέρος των προσφύγων εγκαταστάθηκε στην ύπαιθρο οι 150000 που ήρθαν στην Αθήνα ήταν αριθmicroός ικανός να επηρεάσει τη σύνθεση των κατοίκων microιας πόλης που τότε είχε microόνο 300000 κατοίκους Τα δύο είδη του λαϊκού τραγουδιού εκείνο της Σmicroύρνης και το ρεmicroπέτικο όπως αυτό καταγράφηκε στη δισκογραφία από τους

πρώτους εκπροσώπους του (Mάρκος Bαmicroβακάρης Aνέστης Δεληάς Γιάννης Eϊτζιρί-δης Mπάτης κά) συναντώνται και αλληλοεπηρεάζονται Την περίοδο αυτή το ρεmicroπέ-τικο ύστερα από συνεχείς αλληλεπιδράσεις και κυρίως κάτω από την επιρροή των Μικρασιατών microουσικών ευρύνει τη θεmicroατολογία του και σταδιακά εγκαταλείπει τον περιθωριακό χαρακτήρα του Ωστόσο η έκδοση λαϊκών τραγουδιών σε δίσκους και microάλιστα τραγουδιών microε αναφορές στον κόσmicroο του περιθωρίου και στα ναρκωτικά αποτελούσαν για την αστική κοινωνία microια σκανδαλώδη έκφραση Ο ακραίος ρεαλι-σmicroός η λαϊκή γλώσσα ο πεσιmicroισmicroός οι αναφορές στα ναρκωτικά καθώς και η σχετική περί τον αmicroανέ καταδικαστική φιλολογία που είχε προηγηθεί προκάλεσαν το 1937 την επέmicroβαση του κράτους microε την επιβολή προληπτικής λογοκρισίας τόσο στα λόγια όσο και στη microουσική των τραγουδιών που εκδίδονταν σε δίσκους Αυτή η επέmicroβαση που είχε στόχο να laquoεξευγενίσειraquo τα λόγια και να laquoεξευρωπαΐσειraquo τη microουσική διά της απαλείψεως του ανατολίτικου χρώmicroατος (όπως τουλάχιστον αυτό ηχούσε στα αυτιά των λογοκριτών) αλλοίωσε microε βίαιο τρόπο τον χαρακτήρα του ρεmicroπέτικουΤα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια νέοι συνθέτες αξιοποιούν νέα δεδοmicroένα Ο Βασίλης Tσιτσάνης ευρύνει την θεmicroατολογία και microέσα από ένα ευρωπαϊκό microουσικό κλίmicroα δηmicroι-ουργεί τραγούδια που βρίσκουν πλατειά απήχηση Παράλληλα οι κοινωνικές οmicroάδες που microέσα τους γεννήθηκε το ρεmicroπέτικο ενσωmicroατώθηκαν σιγά-σιγά στα ευρύτερα λαϊκά στρώmicroατα Πολλοί συντελεστές του ρεmicroπέτικου πέθαναν την περίοδο αυτή ώστε ήταν επόmicroενο το είδος να κλείσει τον κύκλο της δηmicroιουργίας τουΕκτός από τον Tσιτσάνη και τον Παπαϊωάννου που είχαν εmicroφανιστεί microε επιτυχία προ-πολεmicroικά στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ο Γιώργος Mητσάκης ο Aπόστολος Kαλδά-ρας ο Γεράσιmicroος Kλουβάτος ο Γιάννης Tατασόπουλος ο Kώστας Kαπλάνης ο Σταύρος Tζουανάκος ο Γιώργος Λαύκας κά έγραψαν καινούργια τραγούδια επηρεασmicroένα από το ύφος του ρεmicroπέτικου και έθεσαν τις βάσεις για ένα νέο είδος τραγουδιού που έχει επικρατήσει microε την ονοmicroασία λαϊκό Το είδος αυτό έφτασε στη microεγάλη του ακmicroή στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και υπηρετήθηκε από δηmicroοφιλείς ερmicroηνευτές όπως ο Στέλιος Kαζαντζίδης ο Γρηγόρης Mπιθικώτσης ο Πάνος Γαβαλάς ο Mανώλης Aγγελό-πουλος η Kαίτη Γκρέϋ η Πόλυ Πάνου η Γιώτα Λύδια κάΤην ίδια εποχή το λεγόmicroενο ελαφρό τραγούδι ακολουθούσε τον δικό του δρόmicroο που περνούσε microέσα από τις θεατρικές επιθεωρήσεις και τις κινηmicroατογραφικές ταινίες Οι

Ο λαϊκός συνθέτης και τραγου-διστής Μάρκος Βαmicroβακάρης

πρώτους εκπροσώπους του (Mάρκος Bαmicroβακάρης Aνέστης Δεληάς Γιάννης Eϊτζιρί-δης Mπάτης κά) συναντώνται και αλληλοεπηρεάζονται Την περίοδο αυτή το ρεmicroπέ-τικο ύστερα από συνεχείς αλληλεπιδράσεις και κυρίως κάτω από την επιρροή των Μικρασιατών microουσικών ευρύνει τη θεmicroατολογία του και σταδιακά εγκαταλείπει τον περιθωριακό χαρακτήρα του Ωστόσο η έκδοση λαϊκών τραγουδιών σε δίσκους και microάλιστα τραγουδιών microε αναφορές στον κόσmicroο του περιθωρίου και στα ναρκωτικά αποτελούσαν για την αστική κοινωνία microια σκανδαλώδη έκφραση Ο ακραίος ρεαλι-σmicroός η λαϊκή γλώσσα ο πεσιmicroισmicroός οι αναφορές στα ναρκωτικά καθώς και η σχετική περί τον αmicroανέ καταδικαστική φιλολογία που είχε προηγηθεί προκάλεσαν το 1937 την επέmicroβαση του κράτους microε την επιβολή προληπτικής λογοκρισίας τόσο στα λόγια όσο και στη microουσική των τραγουδιών που εκδίδονταν σε δίσκους Αυτή η επέmicroβαση που είχε στόχο να laquoεξευγενίσειraquo τα λόγια και να laquoεξευρωπαΐσειraquo τη microουσική διά της απαλείψεως του ανατολίτικου χρώmicroατος (όπως τουλάχιστον αυτό ηχούσε στα αυτιά των λογοκριτών) αλλοίωσε microε βίαιο τρόπο τον χαρακτήρα του ρεmicroπέτικουΤα πρώτα microεταπολεmicroικά χρόνια νέοι συνθέτες αξιοποιούν νέα δεδοmicroένα Ο Βασίλης Tσιτσάνης ευρύνει την θεmicroατολογία και microέσα από ένα ευρωπαϊκό microουσικό κλίmicroα δηmicroι-ουργεί τραγούδια που βρίσκουν πλατειά απήχηση Παράλληλα οι κοινωνικές οmicroάδες που microέσα τους γεννήθηκε το ρεmicroπέτικο ενσωmicroατώθηκαν σιγά-σιγά στα ευρύτερα λαϊκά στρώmicroατα Πολλοί συντελεστές του ρεmicroπέτικου πέθαναν την περίοδο αυτή ώστε ήταν επόmicroενο το είδος να κλείσει τον κύκλο της δηmicroιουργίας τουΕκτός από τον Tσιτσάνη και τον Παπαϊωάννου που είχαν εmicroφανιστεί microε επιτυχία προ-πολεmicroικά στα τέλη της δεκαετίας του 1940 ο Γιώργος Mητσάκης ο Aπόστολος Kαλδά-ρας ο Γεράσιmicroος Kλουβάτος ο Γιάννης Tατασόπουλος ο Kώστας Kαπλάνης ο Σταύρος Tζουανάκος ο Γιώργος Λαύκας κά έγραψαν καινούργια τραγούδια επηρεασmicroένα από το ύφος του ρεmicroπέτικου και έθεσαν τις βάσεις για ένα νέο είδος τραγουδιού που έχει επικρατήσει microε την ονοmicroασία λαϊκό Το είδος αυτό έφτασε στη microεγάλη του ακmicroή στα τέλη της δεκαετίας του 1950 και υπηρετήθηκε από δηmicroοφιλείς ερmicroηνευτές όπως ο Στέλιος Kαζαντζίδης ο Γρηγόρης Mπιθικώτσης ο Πάνος Γαβαλάς ο Mανώλης Aγγελό-πουλος η Kαίτη Γκρέϋ η Πόλυ Πάνου η Γιώτα Λύδια κάΤην ίδια εποχή το λεγόmicroενο ελαφρό τραγούδι ακολουθούσε τον δικό του δρόmicroο που περνούσε microέσα από τις θεατρικές επιθεωρήσεις και τις κινηmicroατογραφικές ταινίες Οι

Ο λαϊκός συνθέτης και τραγου-διστής Μάρκος Βαmicroβακάρης

σηmicroαντικότεροι εκπρόσωποί του (εκτός από τους παλαιότερους που ακόmicroα βρίσκο-νταν σε δράση) ήταν ο Γιώργος Mουζάκης ο Mιχάλης Σουγιούλ ο Tάκης Mωράκης ο Άκης Σmicroυρναίος ο Zακ Iακωβίδης ο Mενέλαος Θεοφανίδης ο Tάκης Mωράκης ο Kώστας Kαπνίσης ο Nίκυ Γιάκοβλεφ ο Γιάννης Bέλλας ο Γιώργος Mυρογιάννης κά Οι συνθέτες αυτοί εξέφραζαν microια ανέmicroελη αντίληψη ζωής των υπό δηmicroιουργία microεσο-αστικών στρωmicroάτων της ελληνικής κοινωνίας Είναι πάντως αξιοσηmicroείωτο ότι στη δεκαετία του 1950 παρατηρείται microια ανάmicroειξη των microουσικών ειδών χαρακτηριστικό δείγmicroα της οποίας αποτελεί το είδος που ονοmicroάστηκε αρχοντορεmicroπέτικο Αλλά και αντιστρόφως συνθέτες του λαϊκού τραγουδιού δέχτηκαν επιρροές από το ελληνικό ή το ξένο ελαφρό τραγούδι Η πιο χαρακτηριστική περίπτωση είναι του Mανώλη Xιώτη ο οποίος δεν δίστασε να γράψει λαϊκά τραγούδια σε ρυθmicroούς της ελαφράς λατινοα-microερικανικής microουσικής και να χρησιmicroοποιήσει στις ορχήστρες του ακόmicroη και χάλκινα πνευστάΕκείνος όmicroως ο λόγος που τάραξε τα νερά και κυριολεκτικά προκάλεσε σοκ ιδίως στην αστική συντηρητική κοινωνία της εποχής ήταν η περίφηmicroη διάλεξη του Μάνου Χατζιδάκι για το ρεmicroπέτικο Όχι microόνο για το περιεχόmicroενό της αλλά και για το γεγονός ότι διατυπώθηκε σε microια εποχή που κάτι παρόmicroοιο απαιτούσε θάρρος και γενναιότητα Η οmicroιλία για το ρεmicroπέτικο έγινε τον Ιανουάριο του 1949 και απευθυνόταν σε microια κοινή γνώmicroη όχι απλώς επιφυλακτική αλλά καταφανώς εχθρική και εντελώς απορ-ριπτική για το είδος αυτό του τραγουδιού και τους εκπροσώπους του Ένας λόγος ενός microουσικού που τότε δεν είχε ακόmicroα διακριθεί και καταξιωθεί microε τα έργα του και εποmicroένως είχε απέναντί του λιγότερα ευήκοα ώτα καθώς και θαυmicroαστός για τη γνώση την παρατηρητικότητα την ευστοχία και την αποκαλυπτικότητά του αν λογα-ριάσουmicroε ότι ο Χατζιδάκις την εποχή εκείνη ήταν microόλις 24 ετών Ας σηmicroειωθεί ότι ο laquoαιρετικόςraquo αυτός λόγος διατυπώνεται ενώ διαρκεί ο εmicroφύλιος πόλεmicroος και εν τω microέσω δύο αντιmicroαχόmicroενων παρατάξεων που και οι δύο σε επίπεδο ιθυνόντων ήταν αναφανδόν εναντίον του ρεmicroπέτικου Η Αριστερά επειδή αδυνατούσε να του βρει microια θέση εντός των σοσιαλιστικών της οραmicroάτων και η Δεξιά διότι δεν έβρισκε στο περιεχόmicroενό του κάτι που να microπορεί εύκολα να το συσχετίσει microε τους προαιώνιους εθνικούς και φυλετικούς θησαυρούς Την ώρα λοιπόν που όλοι ήταν πεπεισmicroένοι πως το ρεmicroπέτικο δεν ήταν παρά χυδαία έκφραση της ψυχικής και σωmicroατικής διαφθοράς

Ο Βασίλης Τσιτσάνης θεωρείται microία από τις κυρίαρχες microορφές

Ο λαϊκός τραγουδιστής Στέλιος Καζαντζίδης αποτύπωσε microε τη

του υποκόσmicroου ο Μάνος Χατζιδάκις καλούσε τους ακροατές του laquoνα κοιτάξουmicroε προσεκτικά την αξία του και νrsquo αγαπήσουmicroε την αλήθεια και τη δύναmicroη που περιέχει Αυτά τα τραγούδια είναι τόσο κοντινά σε microας που δεν έχουmicroε νοmicroίζω σήmicroερα τίποτα άλλο για να ισχυριστούmicroε το ίδιοraquo Σε άλλο σηmicroείο της οmicroιλίας αναφερόmicroενος στο ύφος παρατηρεί πως σε αυτό είναι εξαρχής εmicroφανής ο χαρακτήρας του συγκρατη-microένου που microόνο επειδή το ρεmicroπέτικο είναι γνήσια ελληνικό laquomicroπορεί και το κρατεί microε τόση συνέπεια [] Δεν υπάρχει πάθος Υπάρχει η ζωή microε την πιο πλατειά έννοια Όλα δίνονται λιτά απέριττα microε microια εσωτερική δύναmicroη που πολλές φορές συγκλονίζει Μήπως αυτό δεν είναι το κύριο και microεγάλο στοιχείο που χαρακτηρίζει την ελληνική φυλή Και ακόmicroα ολάκερο το λαmicroπρό microεγαλείο της αρχαίας τραγωδίας και όλων των αρχαίων microνηmicroείων δεν βασίζεται πάνω στην καθαρότητα στη λιτή γραmicromicroή και προ παντός στο απέραντο αυτό sostenuto που προϋποθέτει δύναmicroη συνείδηση και πραγ-microατικό περιεχόmicroενοraquo Λόγια πρωτοφανέρωτα όσο και προκλητικά ιδιαιτέρως microάλιστα όταν έκανε επικίνδυνους για τον καθωσπρεπισmicroό της κοινωνίας της εποχής παραλ-ληλισmicroούς της microουσικής του τραγουδιού laquoΑρχόντισσαraquo του Τσιτσάνη λέγοντας πως laquo η microελωδική του γραmicromicroή αφάνταστη σε περιεκτικότητα και λιτότητα πλησιάζει τον ΜπαχraquoΟι κοινωνικοπολιτικοί συσχετισmicroοί microετά το τέλος του εmicroφυλίου πολέmicroου δηmicroιούρ-γησαν τις συνθήκες για την άνθηση ενός νέου microουσικού είδους το οποίο αργότερα ο Μίκης Θεοδωράκης ονόmicroασε laquoέντεχνο λαϊκό τραγούδιraquo Η δηmicroοσίευση στα 1960 του laquoΕπιτάφιουraquo και microάλιστα σε δύο διαφορετικές ερmicroηνευτικές και ενορχηστρωτικές εκδοχές (η microία του Μάνου Χατζιδάκι και η άλλη του Μίκη Θεοδωράκη) προκάλεσε microια microακρά δηmicroόσια συζήτηση (αλλά και διαmicroάχες) Η καλλιτεχνική αυτή πρόταση σηmicroατο-δοτούσε το τέλος microιας microακράς περιόδου εξέλιξης του τραγουδιού και την αρχή microιας άλλης Οι δύο κορυφαίοι συνθέτες έδειχναν έναν νέο τρόπο αφοmicroοίωσης των αξιών που εmicroπεριέχονται στην πραγmicroατική ελληνική τραγουδιστική παράδοση Έναν τρόπο που έγινε αmicroέσως αποδεκτός από το microεγαλύτερο microέρος της κοινωνίας Μιλούν σε πρώτο πρόσωπο στην κοινή αίσθηση και ο λόγος τους όπως και τα έργα τους ηχούν σαν κάτι το φυσικό το αυτονόητο το πλέον αναmicroενόmicroενο και που παρrsquo όλα αυτά microέχρι τότε δεν είχε εmicroφανιστείΗ δεκαετία του 1960 σφραγίστηκε από τον Θεοδωράκη τον Χατζιδάκι κι από τους

Ο Μίκης Θεοδωράκης ακολού-θησε τη στρατευmicroένη οδό της

νεότερους microουσικούς που τους ακολούθησαν επηρεασmicroένοι από το έργο τους αλλά και από το ιδιαιτέρως πολιτικοποιηmicroένο κλίmicroα της εποχής (Σταύρος Ξαρχάκος Χρή-στος Λεοντής Γιάννης Mαρκόπουλος Μάνος Λοΐζος και αρκετοί άλλοι) Πιο microοναχικό δρόmicroο ακολούθησε βέβαια ο Μάνος Xατζιδάκις που αρνήθηκε την πολιτική στράτευση και προσπάθησε να ανανεώσει τις φόρmicroες του ελληνικού τραγουδιού microε κορυφαία δηmicroιουργία το έργο laquoΟ Μεγάλος Ερωτικόςraquo (1972) ενώ ο Μίκης Θεοδωράκης είχε ήδη διατυπώσει (1964) τη δική του οραmicroατική πρόταση microε το laquoΆξιον Εστίraquo που αποτελεί microια εφαρmicroογή των πνευmicroατικών προσανατολισmicroών και των αντιλήψεων του που από νωρίτερα είχε εκφράσειΞεχωριστή είναι η περίπτωση του Διονύση Σαββόπουλου ο οποίος προσπάθησε να υπερβεί τη microόδα του Νέου Κύmicroατος που τον έκανε γνωστό και επιχείρησε να συνδυ-άσει ελληνικά microοτίβα microε την ξένη ροκ microουσικήΤη φυσική ροή των microουσικών πραγmicroάτων διέκοψε όπως ήταν φυσικό η δικτατορία του 1967 Η microουσική του Μίκη Θεοδωράκη απαγορεύτηκε ο Μάνος Xατζιδάκις έφυγε για την Αmicroερική ενώ άλλοι παράγοντες έβαλαν το λαϊκό τραγούδι σε έναν στρόβιλο από τον οποίο φαίνεται ότι δεν κατάφερε να βγει microέχρι σήmicroεραΤα γεγονότα που εξελίχθηκαν microε κάποια σαφήνεια αφορούν τον χώρο της ποπ-ροκ microουσικής Οι νεαροί Έλληνες ακροατές του αmicroερικάνικου ραδιοφωνικού σταθ-microού που εξέπεmicroπε από τη στρατιωτική βάση του Ελληνικού γοητεύτηκαν από τον έντονο ρυθmicroό και το κλίmicroα αmicroφισβήτησης των τραγουδιών αυτών ενώ ταυτόχρονα ανταποκρίθηκαν στα microουσικά ερεθίσmicroατα του βρετανικού συγκροτήmicroατος Mπητλς και όπως ήταν επόmicroενο δηmicroιουργήθηκαν τα πρώτα ελληνικά γκρουπ (Φόρmicroινγκς Aϊντολς Tσάρmicroς Oλύmicroπιανς κλπ)Μετά την πτώση της δικτατορίας υπήρξε microια εύλογη και κατακόρυφη αύξηση του ενδιαφέροντος για το laquoέντεχνοraquo και το πολιτικοποιηmicroένο τραγούδι η οποία όmicroως δεν είχε διάρκεια Πολύ περισσότερο laquoάντεξεraquo το ενδιαφέρον για την αναβίωση του ρεmicroπέτικου Δηmicroιουργήθηκαν δεκάδες laquoρεmicroπέτικες κοmicroπανίεςraquo από νέους microουσικούς σε όλη την Ελλάδα Έγιναν εκατοντάδες επανεκδόσεις των παλαιών εκτελέσεων των ρεmicroπέτικων ενώ σε όλη την Ελλάδα δηmicroιουργήθηκαν microικρά κέντρα διασκεδάσεως (που διατηρούνται microέχρι σήmicroερα) στα οποία παίζονται ρεmicroπέτικα από νεανικές κυρίως ορχήστρες

Ο Μάνος Λοΐζος σφράγισε microε την ευαισθησία της microουσικής

Στο microεταξύ microία όχι και τόσο επιτυχής (όσο άλλοτε) ανάmicroειξη στοιχείων του λεγό-microενου ελαφρού και του λαϊκού τραγουδιού οδήγησε σε ένα νέο είδος microουσικής που ονοmicroάστηκε laquoελαφρολαϊκήraquo και η οποία κυριαρχεί έως τις ηmicroέρες microας τόσο στη δισκογραφία όσο και στα κέντρα Μάλιστα από τα τέλη της δεκαετίας του 1980 και microετά η microουσική αυτή δανείστηκε τα ηλεκτρικά όργανα και τον ρυθmicroικό χαρακτήρα της ξένης ποπ microουσικής microε αποτέλεσmicroα πολλά σηmicroερινά τραγούδια να είναι δύσκολο να τα κατατάξει κανείς σε κάποιο συγκεκριmicroένο είδοςΣε αντίθεση ή και ως αντίδραση στην τάση και το φαινόmicroενο αυτό εmicroφανίστηκε από το 1978 περίπου microια προσπάθεια (Μανώλης Ρασούλης Νίκος Ξυδάκης κα) που είχε την πρόθεση να δηmicroιουργήσει ένα είδος τραγουδιού που είτε να αντλεί και να αξιοποιεί είτε απλώς να δανείζεται από τον microελωδικό κορmicroό του λαϊκού και του δηmicroοτικού τραγουδιού καθώς και από τη microουσική παράδοση της εγγύς Ανατολής Εκτός από αυτό άλλο χαρακτηριστικό του είδους αυτού είναι η ιδιαίτερη προσοχή και η φροντίδα στους στίχους και η επιδίωξη να υπηρετηθεί ένα γενικώς θεωρούmicroενο λεπτό και laquoκαλό γούστοraquo Τα τραγούδια αυτά microπορεί να ακούγονται ευχάριστα ή microε ενδιαφέρον από microεγάλες microερίδες ακροατών αλλά τις περισσότερες φορές δεν έχουν τη δύναmicroη που συναντά κανείς στο πραγmicroατικό λαϊκό και στο δηmicroοτικό τραγούδι

Ο τραγουδοποιός Διονύσης Σαββόπουλος καθιερώθηκε