ΔΗΩ • �

� • ΔΗΩ

Κεντρικά γραφεία: Αριστοτέλους 38, 10433, Αθήνα, Τηλ: 210-8224384, φαξ: 210-8218117Περιφερειακά γραφεία: Μυτιλήνη, 22510-27779, Λάρισα, 2410-670922, Ηράκλειο, 2810-360100,

Κρύα Βρύση, 23820-63233, Σπάρτη, 27310-82153

www. dionet.gr, πληροφορίες: info@dionet.gr

ΔΗΩ • �

� • ΔΗΩ

ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΗΩ • ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΓΕΩΡΓΙΑΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ ΣΤΟΝ ΒΙΟΚΑΛΛΙΕΡΓΗΤΗ, ΤΟΝ ΓΕΩΠΟΝΟ, ΤΟΝ ΦΟΙΤΗΤΗ

Παραγγελίες: ΔΗΩ - ΤΜΗΜΑ ΕΚΔΟΣΕΩΝ και σε επιλεγμένα βιβλιοπωλεία, Αριστοτέλους 38, 104 33, Αθήνα

Τηλ.: 210-82.24.384, Φαξ: 210-88.48.164, e-mail: magazine@dionet.gr - Ιστοσελίδα: www.dionet.gr

• Βιολογική Γεωργία - Φυτική παραγωγήΝικόλαος Σιδηράς Αθήνα, 2005, σ. 295, 45 ευρώ, ISBN: 960-85961-3-0

• Οργανική λίπανση και αμειψισπορέςΝικόλαος ΣιδηράςΑθήνα, 1997, σ. 247, 30 ευρώ, ISBN: 960-85961-0-6

• Ενδογενείς παράγοντες και βιολογική γονιμότητα εδάφουςΝικόλαος Σιδηράς, Ματίνα Τσαλουμά, Ευαγγελία ΒαβουλίδουΑθήνα, 2002, σ. 38, 5 ευρώ

• Βιολογική καλλιέργεια του αμπελιού2ο Πανελλήνιο Συνέδριο Βιολογικής ΓεωργίαςΑθήνα, 1999, σ. 221, 20 ευρώ, ISBN: 260-85961-1-4

• Βιολογικές καλλιέργειες στο θερμοκήπιο. Εμπειρίες - ΠρακτικέςΚώστας ΣπαντιδάκηςΡέθυμνο, 2002, σ. 190, 17 ευρώ, ISBN: 960-87439-0-7

• Τα θανατηφόρα και δηλητηριώδη μανιτάρια της χώρας μαςΔρ. Βαγγέλης Α. ΜπούρμποςΑθήνα, 2007, σ. 400, 50 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-4-6

• Το όζον στην αντιμετώπιση των ασθενειών των φυτών Δρ. Βαγγέλης ΜπούρμποςΑθήνα, 2007, σ. 124, 30 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-5-3

• Η αλληλοπάθεια στην οικολογική φυτοπαθολογίαΔρ. Βαγγέλης ΜπούρμποςΑθήνα, 2008, σ. 580, 50 ευρώ, ISBN: 978-960-85961-6-0

• Η γεωργία και οι επιθετικοί της προσδιορισμοίΔρ. Βαγγέλης ΜπούρμποςΑθήνα, 2009, σ. 112, 30 ευρώ, ISBN: 978-960-99109-0-3

Τριμηνιαίο περιοδικό για την οικολογική γεωργίαΕναλλασσόμενη θεματολογίασ. 48, 6 ευρώ, ISSN: 1108-2380

Η βιολογική γεωργία εξακολουθεί την τελευταία εικοσαετία στην χώρα μας, την δυναμική αλλά παράλληλα μοναχική πορεία της, καθώς δυστυχώς δεν έχει καταφέρει να αποτελέσει συστατικό στοιχείο τόσο στην άσκηση της αγροτικής πολιτικής όσο και στο επίπεδο της εκπαίδευσης αλλά και της κατανάλωσης.

Δυστυχώς οι μηχανισμοί της συμβατικής γεωργίας μπορεί να είναι απαρ-χαιωμένοι, αλλά είναι ταυτόχρονα αρκετά ισχυροί ώστε να αποτελούν τροχοπέδη σε μια νέα αντίληψη, όπως είναι η βιολογική γεωργία.

Σε επίπεδο πολιτικής μπορεί τα τελευταία χρόνια να παρατηρούμε μια στροφή, δυστυχώς όμως μένει σε επίπεδο γενικών διακηρύξεων και δεν αποτυπώνεται σε συγκεκριμένο και πρακτικό Σχέδιο Δράσης για την ανά-πτυξη της βιολογικής γεωργίας στην χώρα μας.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρόγραμμα ενισχύσεων για την βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, που προκηρύσσεται αυτή την περίοδο, με καθυστέρηση 5 ολόκληρων ετών από την προηγούμενη που ήταν το 2006. Η ασυνέχεια του προγράμματος είναι τόσο μεγάλη χρονικά που δεν μπορεί να αποτελέσει ικανοποιητικό στοιχείο για την άσκηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας. Πολιτική που δυστυχώς, έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει, καθώς από το 2004 εκκρεμεί η εκπόνηση Εθνικού Προγράμματος για την Βιολογική Γεωργία, σχέδια που έχουν εκπονήσει εδώ και μεγάλο διάστημα τα περισσότερα κράτη μέλη της ΕΕ.

Στα πλαίσια αυτά οι φορείς της βιολογικής γεωργίας συνεχίζουν να επι-χειρούν την αλλαγή του σκηνικού. Το Διεθνές Συνέδριο για την Βιολογική γεωργία και τον Αγρο οικο τουρισμό, που οργανώνεται τον Σεπτέμβριο στην Ζάκυνθο, αποτελεί μια τέτοια περίπτωση, καθώς αποτελεί ένα γεγο-νός διεθνούς εμβέλειας που μπορεί να συντελέσει στην προώθηση της βιολογικής γεωργίας στην χώρα μας, δίνοντας όμως παράλληλα και μια ευρύτερη, μεσογειακή διάσταση.

Την ίδια στιγμή τα στοιχεία της ΕΕ για την αγορά των βιολογικών προϊό-ντων, δείχνουν την ραγδαία ανάπτυξη του κλάδου την τελευταία δεκαετία, μια ανάπτυξη που συνεχίζεται ακόμη και σήμερα, στην εποχή της έντονης οικονομικής κρίσης, βέβαια με πολύ μικρότερο ρυθμό , αλλά πάντα με θετι-κό πρόσημο. Σήμερα στην ΕΕ, στις χώρες με την μεγαλύτερη κατανάλωση βιολογικών προϊόντων, οι κατά κεφαλήν δαπάνες για βιολογικά προϊόντα φτάνουν στα 80-90 ευρώ κατ’ έτος, ενώ στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσό ανέρχεται στα 5,5 ευρώ/ανά άτομο/ετησίως. Και στις δύο όμως περιπτώ-σεις, κοινή είναι η διαπίστωση για τις τεράστιες δυνατότητες ανάπτυξης που υπάρχουν.

Για χώρες όπως η δική μας, που δεν μπορούν να ανταγωνιστούν με βάση την ποσότητα των αγροτικών προϊόντων, η βιολογική γεωργία αποτελεί την αιχμή του δόρατος και ουσιαστικά τον μονόδρομο για την αγροτική παραγωγή. Τόσο σε εξαγωγικό επίπεδο όσο και σε επίπεδο εσωτερικής αγοράς, με την δημιουργία τοπικών αγορών βιολογικών προϊόντων, με την εισαγωγή τους στα σχολεία και τα νοσοκομεία, με την σύνδεση με τον ήπιο εναλλακτικό τουρισμό.

Τεύχος 58Απρίλιος, Μάιος, Ιούνιος 2011

Τρίμηνη ~ΕκδοσηΙδιοκτησία: Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩΑριστοτέλους 38, 104 33 Αθήνατηλ. 210 82.24.384, fax 210 82.18.117e-mail: magazine@dionet.grwww.dionet.gr

Εκδότης - Υπεύθυνος σύμφωνα με το νόμοΜιχάλης Κουλουρούδης

ΔιευθυντήςΣπύρος Σγούρος

Δημόσιες σχέσειςΕλευθερία Γεωργιάδη

Σε αυτό το τεύχος συνεργάστηκαν:Αν. Βαρώτσος, Ε. Γεωργιάδη, Κ. Δρίτσας, Β.

Μπούρμπος, Κ. Κουρουνάκου, Σ. Σγούρος, Δ. Χαζλαρίδη

Καλλιτεχνική επιμέλεια και επιμέλεια παρα-γωγήςΙΔΕΟτυπο, Πραξιτέλους 15-19, 105 62 Αθήνατηλ. 210 33.03.991

Εκτύπωση - ΒιβλιοδεσίαΨΙΜΥΘΙτηλ. 210 34.68.317

Κωδικός ΕΛΤΑ: 4638

Συνδρομή για 4 τεύχη (ετήσια)εσωτερικού: 24 ευρώ • εξωτερικού: 32 ευρώΣυνδρομή Οργανισμών, εταιρειών, ιδρυμάτων κ.λπ.: 42 ευρώΣυνδρομή για 8 τεύχη (διετής)εσωτερικού: 42 ευρώ • εξωτερικού: 58 ευρώΣυνδρομή Οργανισμών, εταιρειών, ιδρυμάτων κ.λπ.: 84 ευρώ

Συνδρομή για πέντε έτη (20 τεύχη): 80 ευρώΥπεύθυνη συνδρομών: Μαρία Χουλιάρα

Το περιοδικό διατίθεται δωρεάν στους παραγωγούς, επιχειρηματίες που ελέγχονται και πιστοποιούνται από τον Οργανισμό ΔΗΩ.

Ταχυδρομικές επιταγέςΑριστοτέλους 38, 104 33 Αθήνα

* Οι διαφημίσεις εκφράζουν τον διαφημιζόμενο και δεν απηχούν κατ' ανάγκη τις απόψεις του περιοδικού. Η χρήση προϊόντων λίπανσης και φυτοπροστασίας στη βιο-λογική γεωργία θα πρέπει να γίνεται πάντα σύμφωνα με τις δια-τάξεις της εθνικής και κοινοτικής νομοθεσίας.

* Τα υλικά (χειρόγραφα, φιλμ, διαχωρισμοί κ.λπ.) που αποστέλλονται στο περιοδικό δεν επιστρέφονται.

6 Επικαιρότητα

12 Η γεωργική πολιτική μετά το 2013

14 Συνέντευξη Π. Κρόκου: Φυντάνια βιολογικής παραγωγής

16 Συνέδριο ΑΒΜ στη Ζάκυνθο

19 Ευρωπαϊκό Φόρουμ «Nyeleni» για τη διατροφική αυτάρκεια

23 Escherichia coli ορότυπος Ο157-Η7: το βακτήριο που σκοτώνει

27 Γεωργία και κλιματική αλλαγή

32 Μεταποίηση και εμπορία βιολογικών προϊόντων στην Ε.Ε.

38 Νέα της αγοράς

39 Πράσινες σελίδες

� • ΔΗΩ

Ecofestival 2011 4-6 Νοεμβρίου στο Τάε Κβο Ντο

Πανηγυρικά επιστρέφει τον Νοέμβριο η μεγαλύ-τερη πανελλήνια έκθεση βιολογικών προϊόντων και υπηρεσιών, το Ecofestival 2011. Με νέους συ-νεργάτες, νέο εκθεσιακό χώρο, νέες ιδέες, και πληθώρα νέων εκδηλώσεων, η έκθεση Ecofestival επιστρέφει στις 4-6 Νοεμβρίου 2011 και υπόσχεται τη δυναμικότερη βιολογική εκδήλωση!

Εδώ και 14 χρόνια, ο Οργανισμός Ελέγχου και Πιστοποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ, δι-οργανώνει την έκθεση Ecofestival για να ενδυ-ναμώσει την αγορά των βιολογικών προϊόντων, να δημιουργήσει επαγγελματικές ευκαιρίες στον κλάδο, να στηρίξει τους παραγωγούς και τους επιχειρηματίες διασφαλίζοντας την σωστή προβολή τους, αλλά και να προσφέρει έγκυρη και αξιόπιστη ενημέρωση στο ευρύ κοινό.

Σήμερα, η αγορά αντιμετωπίζει πιο πολύ από ποτέ την ανάγκη για σωστή προβολή, έξυπνες ευκαιρίες και ευρεία διάθεση των βιολογικών προϊόντων. Για το λόγο αυτό, ο Οργανισμός ΔΗΩ, σε συνεργασία με τους δυνατότερους παίκτες στην διοργάνωση εκθέσεων αλλά και στον χώρο των ΜΜΕ, οργανώ-νει και φέτος την Έκθεση Βιολογικών Προϊόντων και Υπηρεσιών Ecofestival 2011, την μεγαλύτερη έκθεση στον κλάδο, και την μόνη αποκλειστικά με πιστοποιημένα προϊόντα. Στην έκθεση λαμβάνουν μέρος παραγωγοί και επιχειρηματίες από διάφο-ρους τομείς:• Παραγωγή, μεταποίηση και εμπορία προϊόντων

βιολογικής γεωργίας και κτηνοτροφίας• Οικολογικά είδη προσωπικής υγιεινής και νοι-

κοκυριού • Βιολογικά λιπάσματα, εισροές, μηχανήματα,

κομποστοποίηση• Αγρο- & οικο-τουρισμός• Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας • Ανακύκλωση, περιβαλλοντική διαχείριση, οικο-

λογική δόμηση • Υπηρεσίες, οργανισμοί, ΜΚΟ• Τοπική αυτοδιοίκηση, εκπαιδευτικά ιδρύματα,

επιμελητήρια, συνεταιρισμοί• ΜΜΕ, εκδόσεις

Για περισσότερες πληροφορίες και κράτηση πε-ριπτέρων, απευθυνθείτε στον Οργανισμό ΔΗΩ (210-8224384).

Ο Οργανισμός ΔΗΩ επεκτείνει τις δραστηριότητές του στο ISO 22000 και στο ISO 9001

Ο Οργανισμός ΔΗΩ, με την πολυετή εμπειρία και ηγετική δραστηριότητα και παρουσία στο χώρο των Επιθεωρήσεων και της Πιστοποίησης Βιολο-γικών Προϊόντων, μετά και την επιτυχημένη δραστηριοποίηση του στην Πιστοποίηση Συστημάτων Διαχείρισης Ασφάλειας Τροφίμων, επέκτεινε πρόσφατα τις διαπιστευμένες από το ΕΣΥΔ δραστηριότητές του, με την προσθήκη νέων πεδίων πιστοποίησης για το Πρότυπο ISO 22000 – καλύ-πτοντας πλέον τις επιχειρήσεις της αλυσίδας τροφίμων, για Παρασκευή, Τυποποίηση, Διακίνηση, Αποθήκευση και Μεταφορά προϊόντων, μικρής και μακράς διάρκειας, ήτοι• Γαλακτοκομικά και Τυροκομικά προϊόντα • Αυγά • Φρούτα και Λα-χανικά • Ελαιόλαδο, έλαια, βρώσιμες ελιές • Οίνο, Ποτά και Αφεψή-ματα • Ζυμαρικά και Άλευρα • Μπισκότα και λοιπά Αρτοσκευάσματα • Κονσερβοποιημένα προϊόντα • Σνακ και προϊόντα ζάχαρης • Μέλι και μελισσοκομικά προϊόντα • Αρτύματα, Καρυκεύματα & Άλατα

Προχώρησε επίσης στην διαπίστευση του, για την Πιστοποίηση Συστημάτων Διαχείρισης Ποιότητας, σύμφωνα με το Πρότυπο ISO 9001:2008, στον κλάδο της βιομηχανίας τροφίμων. Το Πρότυπο ISO 9001, ουσιαστικά παρέχει τη δυνατό-τητα τόσο στην επιχείρηση που το εφαρ-μόζει, όσο και στο Φορέα Πιστοποίησης, να αξιολογούν συνεχώς την ικανότητα της επιχείρησης να ικανοποιεί (α) τις απαιτή-σεις που θέτουν οι πελάτες της, (β) τις εφαρμοστέες για το παραγόμενο προϊ-όν, νομικές και κανονιστικές απαιτήσεις, καθώς και (γ) τις απαιτήσεις που η ίδια η επιχείρηση θέτει.

Όπως δήλωσε ο Διευθυντής Πιστοποί-ησης Συστημάτων Διαχείρισης του Οργανισμού ΔΗΩ, κος Κώστας Μαυ-ρόπουλος, «η πιστοποίηση με ISO 9001 προσφέρει σαφή πλεονεκτήματα σε μια επιχείρηση, ως προς τον ανταγωνισμό, με όρους προστιθέμενης αξίας, καθώς παρέχει τη δυνατότητα αποτελεσματικής προσαρμογής της, στις συνεχώς διαμορ-φούμενες απαιτήσεις της αγοράς.

Κάθε επιχείρηση καλείται όχι μόνο να αποδεικνύει την ικανότητά της να ανταποκρίνεται πλήρως στις εκάστοτε απαιτήσεις, αλλά και να παρέχει για το σκοπό αυτό εχέγγυα κύρους, αξιοπιστίας και συνέπειας για αυτό. Τρία βασικά στοιχεία που ο Οργα-νισμός ΔΗΩ προσφέρει στις επιχειρήσεις επί σειρά ετών, τόσο στο χώρο της πιστοποίησης των Προϊόντων Βιολογικής Παραγωγής, αλλά και πιο πρόσφατα στο χώρο της Ασφάλειας Τροφίμων με το ISO 22000 όσο και τελευταία, των Συστημάτων Διαχείρισης Ποιότητας με το ISO».

ΔΗΩ • �

Ο Οργανισμός Ελέγχου και Πιστο-ποίησης Βιολογικών Προϊόντων ΔΗΩ σε συνεργασία με την Οργάνωση ΓΗ διοργάνωσε το «Πανηγύρι της Γης», μια διήμερη γιορτή με αφορμή την παγκόσμια ημέρα περιβάλλοντος, στο Πάρκο Περιβαλλοντικής Ευαισθητο-ποίησης «Αντώνης Τρίτσης», στις 4 και 5 Ιουνίου 2011. Το «Πανηγύρι της Γης» είχε σαν σκοπό την προώθηση των βιολογικών προϊόντων και την ευ-αισθητοποίηση των επισκεπτών σε ότι αφορά την προστασία του περιβάλλο-ντος με οικολογικούς τρόπους.

Στην γιορτή συμμετείχαν παραγωγοί και επιχειρήσεις βιολογικών προϊόντων, που αντιπροσωπεύουν, σε ποιοτικά και ποσοτικά μεγέθη, πολλές διαφορετικές κατηγορίες και προϊόντα, της διαρκώς αυξανόμενης ελληνικής παραγωγής και αγοράς βιολογικών γεωρ-γικών και κτηνοτροφικών προϊόντων στη χώρα μας, καθώς και του οικολογικού χώρου γενικά. Παράλληλα, μετείχαν και Μη Κερδοσκοπικοί Οργανισμοί που δρα-στηριοποιούνται στην προστασία του περιβάλλοντος και την ενημέρωση των πολιτών.Η γιορτή κινήθηκε γύρω από τρεις άξονες, καθώς περιλάμβανε:• Αγορά με Βιολογικά Προϊόντα • Παρουσίαση θεμάτων από περιβαλλοντικές ορ-γανώσεις• Οικολογικές πρακτικές για την καθημερινότητα

Στα πλαίσια της γιορτής διοργανώθηκε επίσης και μια σειρά παράλληλων εκδηλώσεων με ιδιαίτερο ενδιαφέρον: οικοπαιχνίδια, μουσική, εκπαιδευτικές φυτεύσεις από παιδιά υπό την επίβλεψη γεωπόνων, ξενάγηση σε βιολογικούς λαχανόκηπους, προβολές και ομιλίες διακεκριμένων επιστημόνων.

Πανηγύρι της Γης στο πάρκο Τρίτση

�0 • ΔΗΩ

Πρόγραμμα ενισχύσεων στη βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία

Με καθυστέρηση πέντε και πλέον ετών (!), καθώς η προη-γούμενη προκήρυξη είχε γίνει το 2006, αναμένεται να προ-κηρυχθεί σύντομα, μέσα στο καλοκαίρι, το νέο Πρόγραμμα για την Βιολογική Γεωργία και Κτηνοτροφία, στα πλαίσια των Αγροπεριβαλλοντικών Μέτρων (μέτρο 2.1.4) του προγράμμα-τος «Αλ. Μπαλτατζής» του Υπουργείου Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Επιβεβαιώνοντας την διαπίστωση ότι ενώ σε επίπεδο διακηρύξεων υπάρχει μια ευρύτερη θετική αναφορά στην βιολογική γεωργία, παραμένουμε απλά στις διακηρύξεις και δεν υπάρχει σε πρακτικό επίπεδο, λήψη συγκεκριμένων και πρακτικών μέτρων. Η ασυνέχεια του προγράμματος ενι-σχύσεων στην βιολογική γεωργία και κτηνοτροφία, είναι τόσο μεγάλη χρονικά που δεν μπορεί να αποτελέσει ικανοποιητικό στοιχείο για την άσκηση μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας.

Πολιτική που έτσι κι αλλιώς δεν υπάρχει, καθώς από το 2004 εκκρεμεί η εκπόνηση Εθνικού Προγράμματος για την Βιολο-γική Γεωργία, σχέδια που έχουν εκπονήσει εδώ και μεγάλο διάστημα τα περισσότερα κράτη μέλη, της ΕΕ.

Στην συγκεκριμένη προκήρυξη και σύμφωνα με τα γενικά στοιχεία που περιλαμβάνονται στο κείμενο που δημοσίευσε το ΥΑΑΤ για διαβούλευση, το ύψος των ενισχύσεων καθώς και οι προϋποθέσεις για την ένταξη των δικαιούχων, είναι:

Ύψος οικονομικής ενίσχυσης ανά καλλιέργεια

Σύνολο σε €/στρ/έτος

Καλλιέργεια Με περίοδο προσαρμογής

Χωρίς περίοδο προσαρμογής

Ελαιοκομία 75,6 41,5

Αμπελοειδή (εξαιρούνται οι αμπελώνες για επιτραπέζια χρήση)

90,0 90,0

Αραβόσιτος αρδευόμενος (για ζωοτροφή) (*)

60,0 60,0

Μηδική (αρδευόμενη) (*) 60,0 42,5

Βαμβάκι αρδευόμενο (*) 53,4 52,5

Σιτηρά, ρύζι, όσπρια, ηλίανθος & λοιπές αροτραίες καλλιέργειες

32,0 24,7

Κτηνοτροφικά φυτά & λοιπές καλλιέρ-γειες που δεν χρησιμοποιούνται για τη διατροφή του ανθρώπου

36,0 28,8

Αρωματικά φυτά 32,0 24,7

Κρόκος 90,0 90,0

Ύψος ενίσχυσης ανά ζώο

Είδος ζώου και

κατεύθυνση παραγωγής

Απώλεια εισοδήματος

σε €/ζώο/έτος

Δαπάνες Ενίσχυση σε €/ζώο/έτος

Με

περί

οδο

προσ

αρμο

γής

Χωρί

ς πε

ρίοδ

ο πρ

οσαρ

μογή

ς

Στήρ

ιξη

Με

περί

οδο

προσ

αρμο

γής

Χωρί

ς πε

ρίοδ

ο πρ

οσαρ

μογή

ς

Αίγες και πρόβατα

24,75 20,4 2,25 27 22,65

Βοοειδή με γαλακτοπα-ραγωγική κατεύθυνση

324 258 15 339 273

Βοοειδή με κρεοπαραγω-γική/διπλή κατεύθυνση

151 151 15 166 166

Δικαιούχοι

α. οι επαγγελματίες αγρότες, (ενήλικο φυσικό πρόσωπο το οποίο είναι εγγεγραμμένο στο Μητρώο Αγροτών και Αγρο-τικών Εκμεταλλεύσεων (ΜΑΑΕ) ως κατά κύριο επάγγελμα αγρότης.

β. κάτοχοι αγροτικής εκμετάλλευσης, (ενήλικο φυσικό ή νομικό πρόσωπο το οποίο είναι εγγεγραμμένο στο ΜΑΑΕ, με την ιδιότητα αυτή πληρούν τις παρακάτω προϋποθέσεις:

αα. Είναι φυσικά πρόσωπα που λαμβάνουν από την απασχόλησή τους σε αγροτική δραστηριότητα το 35% τουλάχιστον του συνολικού τους ετήσιου εισοδήμα-τος, με εξαίρεση τους απασχολούμενους σε αγροτική δραστηριότητα σε νησιά με πληθυσμό μέχρι 100.000 κατοίκους για τους οποίους απαιτείται τουλάχιστον το 25% του συνολικού τους ετήσιου εισοδήματος.

ββ. Είναι νομικά πρόσωπα που λαμβάνουν από την απα-σχόλησή τους σε αγροτική δραστηριότητα το 50% τουλάχιστον του συνολικού τους ετήσιου εισοδήματός τους και τα οποία έχουν νομική προσωπικότητα, όπως η έννοια αυτή ορίζεται στο εμπορικό δίκαιο.

γ. Δικαιούχοι με δικαίωμα παράτασης, δύνανται να επεκτεί-

ΔΗΩ • ��

νουν την περίοδο δέσμευσης για δύο το πολύ έτη και είναι :• Όσοι υπέγραψαν σύμβαση για τη δράση μέχρι και την

31.12.2006 στο πλαίσιο εφαρμογής του άξονα 3 του Εγ-γράφου Προγραμματισμού Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΠΑΑ) 2000-2006,

• δεν έχει λήξει η περίοδος δέσμευσής τους και τηρούν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις μέχρι και την καταλη-κτική ημερομηνία υποβολής των αιτήσεων ενίσχυσης, της πρόσκλησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος της δράσης, στο πλαίσιο της παρούσας απόφασης.

Kριτήρια επιλεξιμότητας

Γενικά κριτήρια επιλογής Βαθμοί

Επαγγελματίας αγρότης 50

Νέος γεωργός με επιχειρηματικό σχέδιο μέτρο 1.1.2 του Π.Α.Α 2007-2013

30

Επαγγελματίας αγρότης με αγροτικό εισόδημα μεγαλύτερο ή ίσο του 50% του συνολικού ετήσιου εισοδήματος

20

Έκταση σε περιοχή NATURA 2000 μεγαλύτερη του 50% της συνολι-κής υπό ένταξη έκτασης

20

Έκταση σε περιοχή NATURA 2000 από 10 έως και 50% της συνολι-κής υπό ένταξη έκτασης

10

Μόνιμος κάτοικος του Δήμου που βρίσκεται η έδρα της εκμετάλ-λευσης

10

Ειδικά κριτήρια ένταξης φυτικής παραγωγής Βαθμοί

Παραγωγός βιολογικών προϊόντων 30

Παραγωγός βιολογικών ζωοτροφών 10

Ενταγμένος στο πρόγραμμα βιολογικής κτηνοτροφίας 5

Παραγωγός προϊόντων ΠΟΠ, ΠΓΕ (μέρος ή σύνολο παραγωγής) 10

Μέγεθος υπό ένταξη εκμετάλλευσης:

• Έκταση 20 – 40 στρ

• Έκταση > 40 στρ

10

15

Εκμετάλλευση σε νησί με πληθυσμό μικρότερο των 3100 κατοίκων 10

Ειδικά κριτήρια ένταξης ζωϊκής παραγωγής Βαθμοί

Κτηνοτροφικές εκμεταλλεύσεις με ιδιοπαραγόμενες βιολογικές ζωοτροφές

4 βαθμοί ανά 10 στρ. καλλιεργούμενης

έκτασης για παραγω-γή ζωοτροφών

Ύπαρξη αποδεικτικού για τη νόμιμη κατοχή του βο-σκοτόπου για όλη τη διάρκεια της δέσμευσης (5 έτη)

10

Ενταγμένος στη δράση «Διατήρηση απειλούμενων αυτόχθονων φυλών αγροτικών ζώων»

5

Μέγεθος υπό ένταξη εκμετάλλευσης (1): Το προς ένταξη ζωικό κεφάλαιο είναι μεγαλύτερο των 100 ΜΜΖ.Το προς ένταξη ζωικό κεφάλαιο είναι μεγαλύτερο των 50 ΜΜΖ και μικρότερο ή ίσο των 100 ΜΜΖ

10

5

Παραγωγός προϊόντων ΠΟΠ/ ΠΓΕ (μέρος ή σύνολο παραγωγής)

10

Η εκμετάλλευση βρίσκεται σε νησί με πληθυσμό μικρότερο των 3100 κατοίκων

10

Από το κείμενο διαβούλευσης που έχει δώσει στην δημοσιό-τητα το ΥΑΑΤ, διαπιστώνουμε μια σειρά αρνητικών στοιχείων, τα σημαντικότερα των οποίων είναι:

α. οι σημαντικά μειωμένες πιστώσεις συνολικά για την βιολογι-κή γεωργία και κτηνοτροφία, καθώς και οι μειωμένες τιμές ενίσχυσης για όλες τις καλλιέργειες και τα είδη ζώων.

β. η εξαίρεση καλλιεργειών όπως είναι τα οπωροκηπευτικά. Ειδικά δε σε κάποιες καλλιέργειες, όπως π.χ. μήλα, αχλάδια, ροδάκινα, εσπεριδοειδή, μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κάποιος ότι για διάφορους λόγους (έλλειψη τεχνογνωσίας, τεχνικές δυσκολίες, αυξημένο κόστος κλπ) δεν υπάρχει σημαντική ανάπτυξη της βιολογικής τους καλλιέργειας στην χώρα μας, με αποτέλεσμα ένα μεγάλο ποσοστό αυτών των προϊόντων να διακινείται από άλλες χώρες στην ελληνική αγορά. Η εξαίρεση τους από το πρόγραμμα ενισχύσεων είναι λοιπόν ακατανόητη, καθώς θα έπρεπε να υπάρχει πρόβλεψη που θα υποβοηθήσει την ένταξη τους στην βι-ολογική γεωργία.

γ. η εξαίρεση των χοιρινών, των πουλερικών και της μελισσο-κομίας από το πρόγραμμα της βιολογικής κτηνοτροφίας. Στα μεν χοιρινά υπάρχει η δικαιολογία ότι στην προηγούμενη προκήρυξη, η ενίσχυση ήταν (λόγω ορθογραφικού λάθους που ουδέποτε διορθώθηκε) σε πραγματικά πολύ μεγάλα επίπεδα, όμως δεν μπορούμε να περνάμε από ένα ακραία μεγάλο νούμερο στην πλήρη εξαίρεση του κλάδου, μια τιμή προσαρμοσμένη στην σημερινή πραγματικότητα θα ήταν το αναμενόμενο, καθώς συνολικά στο χοίρειο κρέας, περίπου το 50% είναι από άλλες χώρες. Τα πουλερικά (για κρέας ή αυγοπαραγωγής) καθώς και η μελισσοκομία σταθερά και χωρίς επαρκή αιτιολογία, εξαιρούνται της δυνατότητας ενισχύσεων.

δ. παρά τις μικρές βελτιώσεις, το γραφειοκρατικό μέρος που απαι-τείται για την ένταξη στο πρόγραμ-μα των ενισχύσεων, παραμένει τεράστιο, σε πολλές περιπτώσεις χωρίς ουσία.

Αν και στα πλαίσια της διαβούλευ-σης είναι πιθανόν να γίνουν κάποιες αλλαγές, δεν ελπίζουμε ότι θα υπάρ-ξει τροποποίηση των βασικών όρων της προκήρυξης, αλλά έστω και σε εφαρμοστικό επίπεδο, μπορούν να γίνουν αλλαγές που θα βοηθήσουν στην καλύτερη εφαρμογή του.

Για περισσότερες πληροφορίες μπορείτε επίσης να απευθύνεστε στα κεντρικά και Περιφερειακά Γρα-φεία του Οργανισμού ΔΗΩ καθώς και στους αντιπροσώπους του σε όλους τους νομούς της χώρας.

�� • ΔΗΩ

Αειφορία: το μέλλον της κτηνοτροφίας

Οι Ευρωπαίοι υπουργοί γεωργίας συναντήθηκαν ανεπίσημα στο Debrecen της Ουγγαρίας για να συζητήσουν κατά πόσον τα συστήματα αειφόρου κτηνοτροφίας θα πρέπει να αποτελούν βασικό άξονα της μεταρρύθμισης της ΚΑΠ. Τα βιολογικά συστήματα κτηνοτροφίας απο-τελούν τη μόνη λύση στα προβλήματα της ευρωπαϊκής κτηνοτροφίας, που στηρίζεται σε εισαγωγές ζωοτροφών από όλο τον κόσμο.

Τα συμβατικά συστήματα εντατικής κτηνοτροφίας έχουν σημαντικό αρνητικό αντίκτυπο στο περιβάλλον, αλλά και στην οικονομία, τόσο της Ευρώπης όσο και των αναπτυσσόμενων χωρών, λόγω του παγκό-σμιου εμπορίου ζωοτροφών. Η νέα ΚΑΠ θα πρέπει να συμβάλλει στην αειφορία της ευρωπαϊκής κτηνοτροφίας, θεσπίζοντας νέους κανόνες εμπορίου και περιβαλλοντικές ρυθμίσεις. Η αειφόρος κτηνοτροφία προστατεύει το περιβάλλον, αξιοποιεί σωστά τους φυσικούς πόρους, και διασφαλίζει την ευημερία των ζώων. Η βιολογική κτηνοτροφία επι-

φέρει σημαντικά οφέλη για το περιβάλλον, την οικονομία και την κοι-νωνία, και θα πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα της νέας ΚΑΠ.

Για περισσότερες πλη-ροφορίες: www.ifoam-eu.org

Θρίαμβος των βιολογικών ελαιολάδων στην «Ελαιοτεχνία»

Στα πλαίσια της έκθεσης Ελαιοτεχνία, διοργανώ-θηκαν για 4η χρονιά οι δύο διαγωνισμοί ΚΟΤΙΝΟΣ 2011. Στους διαγωνισμούς μετείχαν δεκάδες ελαι-όλαδα, και διακρίθηκαν ιδιαίτερα οι συμμετοχές βιολογικών ελαιολάδων.Στα βραβεία ελαφριάς έντασης φρουτώδους, έπαινο ελαφράς έλαβε το Olivi βιολογικό, από το Κτήμα Νικολακοπούλου.Στα βραβεία έντονης έντασης φρουτώδους είχαμε

Αλεξανδρούπολη: δημοτικός βιολογικός

λαχανόκηποςΤη δημιουργία δημοτικού βιολογικού λαχανό-κηπου, έκτασης 19,5 στρ., όπου θα απασχο-λούνται περίπου 250 συνταξιούχοι, ψήφισε το δημοτικό συμβούλιο της Αλεξανδρούπολης, εγκρίνοντας την πρόταση του δημάρχου, κ. Λαμπάκη.

Οι ηλικιωμένοι αγρότες θα προέρχονται από τα ΚΑΠΗ του δήμου μετά από κλήρωση, και θα συνδυάζουν το τερπνόν μετά του ωφελίμου, καθώς θα απασχολούνται δημιουργικά, θα ασκούνται στον λαχανόκηπο, αλλά και θα προ-μηθεύονται δωρεάν βιολογικά λαχανικά.

Ο δήμος θα διαθέσει την ιδιόκτητη έκταση, τα μηχανήματα, τους σπόρους και την τεχνική υποστήριξη. Αξιοσημείωτο ότι το 10% της παραγωγής θα διατίθεται στο Κοινωνικό Πα-ντοπωλείο για τους απόρους που σχεδιάζει ο δήμος.

Ανησυχία για τα βιολογικά στην Κρήτη

Χωρίς βιολογικά προϊόντα κινδυνεύει να μείνει η αγορά για τρία χρόνια, σύμφωνα με την Ομοσπονδία Αγροτικών Συλλόγων νομού Ηρακλείου αν δεν «ανοίξει» ξανά το κοινοτικό πρόγραμμα για να συμπε-ριλάβει και τους παλιούς καλλιεργητές. Οι βιοκαλλιεργητές εισπράττουν κάθε χρόνο ένα ποσό προκειμένου να συνεχίσουν να καλλιεργούν βιολογικά. Εάν αυτό το ποσό «κοπεί», σύμφωνα με τον πρόεδρο της ΟΑΣΝΗ, κ. Τζωρτζάκη, «Αν δεν εξακολουθήσουν να παίρνουν αυτό το ποσό, θα το εγκαταλείψουν. Μέχρι όμως να γίνουν βιολογικά τα προϊόντα των νεοεισερχόμενων στο πρόγραμμα θα περάσουν τα τρία χρόνια του μεταβατικού σταδίου. Κατά συνέπεια η αγορά δεν θα έχει

κρητικά βιολογικά προϊόντα επί τρία χρόνια». Το Υπουργείο Αγροτικής

Ανάπτυξης και Τροφίμων έχει δεσμευθεί να με-λετήσει το θέμα, όμως αυτή τη στιγμή η πολιτική ηγεσία ίσως να διστάζει να απαντήσει θετικά, για

οικονομικούς λόγους.

ΔΗΩ • ��

Βιολογικά στις ΗΠΑ: Program Handbook 2011

Στην προσπάθειά του να κάνει πιο κατανοητό το πρότυπο USDA NOP που αφορά την πιστοποίηση των βιολογικών προϊόντων, το Υπουργείο Γεωργίας των Η.Π.Α. εξέδωσε το Program Handbook (εγχειρίδιο προγράμματος). To Program Handbook, αφορά τόσο τους πιστοποιητικούς οργανισμούς που παρέχουν τις σχετικές υπηρεσίες πιστοποίησης, όσο και τις επιχειρή-σεις που πιστοποιούνται σύμφωνα με το πρότυπο αυτό. Το εγχειρίδιο εκδίδεται 4 φορές τον χρόνο.

Στόχος του Program Handbook είναι να βο-ηθήσει τους καλλιεργη-τές και τις επιχειρήσεις βιολογικών προϊόντων, καθώς επίσης και τους πιστοποιητικούς οργανι-σμούς, να τηρούν σωστά τους κανονισμούς του αμερικανικού προτύπου για τα βιολογικά προϊό-ντα (ΝΟΡ). Το εγχειρί-διο περιέχει τρία είδη

εγγράφων:1) καθοδήγηση, με ερμηνείες των προδιαγραφών και

των κανονισμών του ΝΟΡ2) οδηγίες για πιστοποιημένους επιχειρηματίες και πι-

στοποιητικούς οργανισμούς, με σωστή πληροφόρηση για τις βέλτιστες πρακτικές πιστοποίησης, διεθνούς δραστηριότητας, και συμμόρφωσης με το πρότυπο

3) υπομνήματα πολιτικής, με την επίσημη πληροφόρηση για συγκεκριμένες απαιτήσεις του κανονισμού.

Το πλήρες κείμενο του εγχειριδίου: http://www.ams.usda.gov/AMSv1.0

Δημοσιεύση καταλόγου βιοκαλλιεργητών

Δημοσιεύθηκε ο εκτελεστικός κανονισμός ΕΕ 426/2011 της επιτροπής, που τροποποιεί τον ΕΚ 834/2007 του Συμβουλίου για τη βιολογική παραγωγή και τον ΕΚ 889/2008 για τους κανόνες εφαρμογής, όσον αφορά την δημοσίευση πληροφοριών. Συγκεκριμένα, ο νέος κανονισμός αναφέρει:

Άρθρο 92α - Δημοσίευση πληροφοριών: Τα κράτη μέλη θέτουν στη διάθεση του κοινού, με τον κατάλληλο τρόπο, συμπεριλαμβανομένης δημοσίευσης στο Διαδίκτυο, τους επικαιροποιημένους καταλόγους που αναφέρονται στο άρθρο 28 παράγραφος 5 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/ 2007, οι οποίοι περιλαμβάνουν επικαιροποιημένα αποδεικτικά στοιχεία για κάθε επιχειρηματία, όπως προ-βλέπεται στο άρθρο 29 παράγραφος 1 του εν λόγω κανονισμού, χρησιμοποιώντας το υπόδειγμα του παραρτήματος XII του παρόντος κανονισμού. Τα κράτη μέλη τηρούν τις απαιτήσεις για την προστασία δεδομένων προ-σωπικού χαρακτήρα που προβλέπονται στην οδηγία 95/46/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου (ΕΕ L 281 της 23/11/1995, σ.31). Το άρθρο θα εφαρμόζεται από 01/01/2013.

Το πλήρες κείμενο του κανονισμού: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:113:0001:0002:EL:PDF

Διευκρινίσεις για τον κοινοτικό λογότυπο

Δημοσιεύθηκε ο εκτελεστικός κανονισμός ΕΕ 344/2011 της Επι-τροπής, της 8ης Απριλίου 2011, για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007 του Συμβουλίου για την βιολογική παραγωγή. Η τροποποίηση αφορά τα εξής σημεία:

1. Άρθρο 57: Ο λογότυπος βιολογικής παραγωγής της ΕΕ χρησιμο-ποιείται μόνο εάν το σχετικό προϊόν παράγεται σύμφωνα με τις απαιτήσεις του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007, 1235/2008 και του παρόντος κανονισμού, από επιχειρηματίες που τη-ρούν τις απαιτήσεις που αναφέρονται στα άρθρα 27, 28, 29, 32 και 33 του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 834/2007.

2. Άρθρο 95: Όσον αφορά την επισήμανση βιολογικών προϊόντων που έχουν παραχθεί, συσκευαστεί και σημανθεί πριν από τις 31/07/2012, ειδικά για τους οίνους επιτρέπεται η διάθεση στην αγορά μέχρι την εξάντληση των αποθεμάτων.

3. Παράρτημα VII: Προστίθενται τα εκχυλίσματα δενδρολίβανου ως πρό-σθετο τροφίμων, μόνο εφόσον προέρχονται από βιολογική παραγωγή και για την εκχύλιση χρησιμοποιείται αποκλειστικά αιθανόλη.

Το πλήρες κείμενο του κανονισμού: http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=OJ:L:2011:096:0015:0016:EL:PDF

πολλές διακρίσεις: χρυσό έντονης έλαβε το Ειρήνη Πλωμαρίου, του Νικόλαου Καλαμποκά, αργυρό έντονης το Aegean Gold της Ραφτέλλη Πρωτούλλη Μαρία & ΣΙΑ ΕΕ, και χάλκινο έντονης το Γέρας, του Γρηγόρη Γλιγλή.Διπλή διάκριση κέρδισε το Όλβια, του Μιχάλη Τζωρτζη, με χρυσό έπαινο τόσο στην κατηγορία Περιέκτης όσο και στην κατηγορία Καινοτομία.

�� • ΔΗΩ

Βρυξέλλες, 23/06/2011 - Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο υιοθέτησε την Παρασκευή, ψήφισμα σχετικά με την Κοινή Αγροτική Πολιτική του 2020-2014, την λεγόμενη “Dess Report”, σύμφωνα με το όνομά του συντάκτη της, Albert Deß.

Το IFOAM EU Group εκφράζει την ικανοποίησή του για το γεγονός ότι το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έκανε μια σαφή δήλωση για μια επαρκή χρη-ματοδότηση του 2ου πυλώνα κατά την επόμενη δημοσιονομική περίοδο προγραμματισμού.

“ Ένας ισχυρός 2ος πυλώνας χρηματοδότησης, είναι υψίστης σημασίας για τη διαμόρφωση της γεωρ-γίας και των αγροτικών περιο-χών ώστε να αντιμετωπιστούν οι μελλοντικές προκλήσεις”, σχολιάζει ο κ. Marco Schlüter, Διευθυντής του IFOAM EU Group, σχετικά με την ψηφο-φορία. “Τα μέλη του Ευρωπα-ϊκού Κοινοβουλίου έχουν ήδη αποδείξει κατά τη συζήτηση ότι είναι ενήμεροι για την ανάγκη επαρκούς χρηματοδότησης του 2ου πυλώνα, προκειμέ-νου να αντιμετωπιστούν οι προκλήσεις στις αγροτικές περιοχές.

“Ενώ αντιλαμβανόμαστε και χαιρετίζουμε την σαφή προ-σήλωση των Ευρωβουλευτών σε μια επαρκή χρηματοδότηση του 2ου πυλώνα, ακόμα δεν παρατηρούμε την δέσμευσή τους για ένα μόνιμο κανάλι δα-πανών προς την κατεύθυνση ενός πιο βιώσιμου μοντέλου με την διαρκή τροφοδότηση και των δύο πυλώνων”, επικρίνει η κα. Antje Kölling, Πολιτική Συντονίστρια του IFOAM EU Group στις Βρυξέλλες.

Από τα πρακτικά του Ευρωκοι-νοβουλίου, οι ευρωβουλευτές φαίνεται να συμφωνούν γενικά

Νέος Ελληνας εκπρόσωπος στο Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM

Nέο εκπρόσωπο έχουν πλέον τα Ελληνικά μέλη του Ευρωπαϊκού Τμήματος της IFOAM, καθώς ολοκλη-ρώθηκε στις 18 Απριλίου η ηλεκτρονική ψηφοφορία. Μόνιμος εκπρόσωπος εξελέγη ο Κωσταντίνος Δρί-τσας, τεχνολόγος γεωπόνος, MSc, ενώ αναπλη-ρωματικός ο Σωτήρης Μπαμπούρης, τεχνολόγος γεωπόνος, MSc.

Ως Έλληνας εκπρόσωπος στο Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM, ο κ. Δρίτσας θα εκπροσωπεί την Ελλάδα στο συμβούλιο του οργάνου, σε διεθνείς συναντήσεις και συνέδρια. Η θέση θα επισημοποιηθεί στο Ευρωπα-ϊκό συνέδριο βιολογικής γεωργίας στην Ουγγαρία, τον Ιούνιο, οπότε και θα γίνει παρουσίαση του νέου εκπροσώπου από τον κ. Marco Schlutter, διευθυντή του Ευρωπαϊκού Τμήματος της IFOAM.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η συμμετοχή αυτή, αποσκο-πεί σε πολύ περισσότερα από μια επίσημη τυπική εκπροσώπηση. Με όραμα να επιτευχθεί καλύτερη συνεννόηση στο σύνολο του κλάδου, στόχος είναι η επικοινωνία τόσο με τα Ελληνικά μέλη όσο και με πιθανώς ενδιαφερόμενες εταιρείες βιολογικών πριν και μετά από κάθε διεθνή συνάντηση. Με τον τρόπο αυτό θα δίνεται η ευκαιρία αφενός πληροφόρησης αλλά και καλύτερης εκπροσώπησης της χώρας σε διεθνές επίπεδο.

Η γεωργική πολιτική μετά το 2013: πιο πράσινη, πιο δίκαιη, πιο ανταγωνιστική

του Κωνσταντίνου Δρίτσα

ότι προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή, η απώλεια της βιοποικιλότητας και η μετανάστευση προς τις πόλεις, απειλούν το μέλλον των συστημάτων δια-τροφής μας και την βιωσιμότητα των αγροτικών περιοχών γενικότερα.

Εν τούτοις, δεν φαίνεται να υπάρχει ακόμη η πο-λιτική βούληση να μετατοπιστούν σημαντικά οι δαπάνες της ΚΑΠ προς τις γεωργικές πρακτικές που αποφεύγουν την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων, βελτιώνουν την ανθεκτικότητα των συστη-

μάτων διατροφής μας στην κλιματι-κή αλλαγή, επιφέρουν σημαντικές βελτιώσεις στην μεταχείριση των ζώων και προάγουν την προστασία της βιοποικιλότητας.

Το IFOAM EU Group απαιτεί μια ριζική μεταρρύθμιση της ΚΑΠ. Οι τρέχουσες κυρίαρχες γεωργικές πρακτικές συνεχίζουν να προκαλούν περιβαλλοντικές βλάβες, που επιφέ-ρουν σημαντικό οικονομικό βάρος για την κοινωνία, ενώ οι αειφόρες γεωργικές πρακτικές δεν υποστη-ρίζονται επαρκώς.

Αυτή η κατάσταση στην αγορά θα πρέπει να τερματιστεί, δίνοντας το κατάλληλο πολιτικό πλαίσιο με στό-χο την αναδιάρθρωση των στόχων της ΚΑΠ.

Τα θέματα που συζητήθηκαν κα-τά την διάρκεια της συνεδρίασης του Κοινοβουλίου για την ψήφιση της “Dess Report” ήταν μεταξύ άλλων:

Η βιωσιμότητα του σχεδίου και η ενσωμάτωσή της στη νέα ΚΑΠ

Οι ευρωβουλευτές θέλουν να δι-ατηρήσουν τον γεωργικό προϋπο-λογισμό της ΕΕ αμετάβλητο μέχρι το 2020, έτσι ώστε οι αγρότες να

ΔΗΩ • �5

έχουν κίνητρα για να παρέχουν ασφάλεια στην παραγωγή και τον εφοδιασμό τροφίμων, στην προ-στασία του περιβάλλοντος, στη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην βελτίωση της ανταγω-νιστικότητας του γεωργικού τομέα της ΕΕ.

Απαντώντας στις φήμες για περικοπές των ενισχύ-σεων για την αγροτική ανάπτυξη, οι ευρωβουλευτές τόνισαν τη στήριξή τους για την επαρκή χρηματο-δότηση στον τομέα αυτό. “Η ψηφοφορία στέλνει ένα σαφές και ισχυρό μήνυμα προς τον Επίτροπο Αγροτικής Ανάπτυξης, κο. Dacian Ciolo, και ελπίζω ότι η Επιτροπή θα λάβει υπόψη αυτό που έχουμε θέσει στην έκθεση και να το ενσωματώσουν στην τελική νομοθετική πρόταση”, δήλωσε ο Albert Dess, ο οποίος συνέταξε και το ψήφισμα.

Κάνοντας την ΚΑΠ πιο πράσινη

Εάν η γεωργική πολιτική της ΕΕ είναι να παρέχει τόσο την ασφάλεια του εφοδιασμού τροφίμων υψηλής ποιότητας και να συμβάλλει στην προστα-σία του περιβάλλοντος και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αυτή θα πρέπει να χρηματοδοτοτείται επαρκώς, λένε οι βουλευτές, να δώσουμε στους γεωργούς κίνητρα για τη χρήση σύγχρονων, φιλι-κών προς το περιβάλλον τεχνικών.

Οι άμεσες πληρωμές στους αγρότες θα πρέπει να συνδέονται πιο άμεσα με το “πράσινα μέτρα» (χα-μηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, χαμηλή κατανάλωση ενέργειας).

Για τον λόγο αυτό θα πρέπει να συσταθεί ένα σύ-στημα κινήτρων σε επίπεδο ΕΕ, 100% χρηματο-δοτούμενο από την ΕΕ, για τη στήριξη γεωργών που θα προορίζεται για την στήριξη αποκλειστικά βιώσιμων μεθόδων παραγωγής.

Η βιολογική γεωργία ως ολοκληρωμένη προσέγ-γιση για την αντιμετώπιση των προκλήσεων της βιωσιμότητας, όντας η μόνη με ένα πανευρωπαϊκό σύστημα πιστοποίησης, προσφέρει ένα μοντέλο με στόχο ένα σύστημα βέλτιστων πρακτικών.

Η βιολογική γεωργία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή στο πλαίσιο όλων των μέτρων και αξόνων. Θα πρέπει να είναι το κορυφαίο μέτρο εκ των γεωργοπερι-βαλλοντικών μέτρων.

Δικαιότερη κατανομή της χρηματοδότησης της ΕΕ

Η χρηματοδότηση της γεωργίας θα πρέπει να κα-τανέμεται πιο δίκαια μεταξύ των κρατών μελών και μεταξύ διαφόρων κατηγοριών των αγροτών. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνει ότι κάθε χώρα της ΕΕ θα πρέπει στο μέλλον να λαμβάνει ένα ελά-χιστο ποσοστό του μέσου όρου της ΕΕ πληρωμής. Οι ευρωβουλευτές συμφωνούν με το ανώτατο όριο

για τις άμεσες ενισχύσεις ανά γεωργό, αλλά τονίζουν ότι οι νέοι κανόνες πρέπει να λάβουν υπόψη το μέγεθος, τα στοιχεία της απασχόλησης και τις περιβαλλοντικές επιδόσεις του κάθε αγρόκτημα.

Για να αποφευχθεί η κατάχρηση του δημοσίου χρήματος, οι άμεσες ενι-σχύσεις θα πρέπει να προορίζονται για τους «ενεργούς αγρότες», δηλαδή εκείνους που χρησιμοποιούν πραγματικά τη γη τους για την παραγωγή.

Σταθερότητα: Κερδοσκοπία, διαχείριση κρίσεων και διαπραγματευτική ισχύ των αγροτών

Η καταπολέμηση της κερδοσκοπίας στα γεωργικά προϊόντα και η ακραία αστάθεια των τιμών, απαιτούν μια λύση σε παγκόσμιο επίπεδο, λένε οι ευ-ρωβουλευτές, προκειμένου να εξασφαλιστεί μεγαλύτερη σταθερότητα για τους γεωργούς και ασφαλής εφοδιασμός με τρόφιμα για το ευρύ κοινό. Για την αντιμετώπιση φαινομένων κερδοσκοπίας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνει ένα παγκόσμιο σύστημα κοινοποίησης των αποθεμάτων στα βασικά γεωργικά προϊόντα.

Μετά από την ολοκλήρωση της ψηφοφορίας της “Dess Report”, καλούμε την Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ακολουθήσει το Κοινοβούλιο στη δέσμευσή του για τη δημιουργία μιας ισχυρής πολιτικής αγροτικής ανάπτυξης, για τη βελτίωση της βιωσιμότητας των αγροτικών οικονομιών και των κοινωνιών της υπαίθρου, καθώς και τη διατήρηση και αποκατάσταση της βιοποικιλότητας.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση θα πρέπει να καθορίσει και να αναπτύξει περαιτέρω, τα γεωργικά συστήματα και τα τρόφιμα με μια συνολική προσέγγιση προς την αειφορία. Στο πλαίσιο αυτό, η βιολογική γεωργία μπορεί να θεωρηθεί ως ένα προηγμένα πιστοποιημένο μοντέλο σε ευρωπαϊκό επίπεδο, το οποίο μπορεί να τηρήσει τη δέσμευση αυτή, σύμφωνα με το IFOAM EU Group. Καλούμε επίσης τους βουλευτές του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου να είναι πιο θαρραλέοι στον επόμενο γύρο της διαδικασίας λήψης αποφάσεων σχετικά με την ΚΑΠ σε Ευρωπαϊκό επίπεδο, σε μια προσπάθεια να καλυ-φθούν οι περιβαλλοντικές και κοινωνικές προκλήσεις του μέλλοντος.

Οι Ευρωπαίοι πολίτες απαιτούν τα δημόσια χρήματα που δαπανώνται να είναι για ένα βιώσιμο μέλλον!

Για περισσότερες πληροφορίες: Δρίτσας Κωνσταντίνος – Εκπρόσω-πος μελών της IFOAM EU στην Ελλάδα, Τηλ: 6945 292 375, Email:kostas.dritsas@gmail.com, Skype: kdritsas

�6 • ΔΗΩ

Ποια είναι η σχέση σας με τη βιολογική γεωργία;

Παράγω βιολογικά σπορόφυτα κηπευτικών (φυντάνια), τα οποία διαθέτω σε παραγωγούς στο νησί. Ιδιαίτερα με ενδιαφέρει η βιολογική παραγωγή σπορόφυτων από ντόπιους σπόρους, όπως είναι το μπουρνέλι ένα μικρό κατακόκκινο, ζουμερό και γλυκό ντοματάκι και το μοναδικό κλωσσάκι που μοιάζει σαν ένα μικρό πράσινο πεπόνι και στη γεύση θυμίζει αγγούρι.

Τι σας έστρεψε στην κατεύθυνση αυτή;

Στην καλλιέργεια αυτή στράφηκα γιατί, ενώ στη Σάμο οι βιοκαλλιέργειες αρχίζουν να βρίσκουν το δρόμο τους, δεν υπήρχε μέχρι σήμερα ένα φυτώ-ριο για βιολογικά σπορόφυτα. Την έλλειψη αυτή θέλησα να αναπληρώσω με τη δημιουργία ενός βιολογικού φυτωρίου, ώστε να τροφοδοτώ τους παραγωγούς του νησιού μας και όχι μόνο με βιολογικά σπορόφυτα.

Τα παιδιά έπαιξαν σημαντικό ρόλο στην απόφασή σας;

Θίξατε ένα λεπτό ζήτημα. Το γεγονός ότι κοντά στο φυτώριό μου βρίσκεται σχολείο με καθιστά ιδιαίτερα προσεκτικό. Η εργασία μου αυτή απαίτησε επίπονους αγώνες, ενώ η πιστοποίησή μου από την ΔΗΩ αποτελεί εγγύηση για την ασφάλεια των παιδιών και τον σεβασμό του περιβάλλοντος. Άλλω-

στε δέχομαι συνεχείς ελέγχους από τις αρμόδιες υπηρεσίες, οι οποίες αν ανιχνεύσουν το παραμικρό δείγμα φαρμάκων, άμεσα θα προχωρήσουν στην αφαίρεση της αδείας μου. Στο σημείο αυτό θα ήθελα να σας εκθέσω τον εξής προβληματισμό μου. Πώς μπορεί να επιτρέπεται η ανεξέλεκτη χρήση φυτοφαρμάκων από ερασιτέχνες καλλιεργη-τές, οι οποίοι αγνοώντας τον κίνδυνο εφαρμόζουν αλόγιστα ψεκασμούς με κάποιο ισχυρό δηλητήριο και σε κατοικημένες περιοχές, όπου τα παιδιά μας παίζουν αμέριμνα; Πρέπει όλοι μας να γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν «παίζουμε» με τα φυτοφάρμακα. Δεν έχουμε κανένα λόγο. Πρέπει να μας αρκεί η ποιότητα και πάνω απ΄ όλα η προστασία των παιδιών μας και του περιβάλλοντος που ζούμε.

Για ποιους λόγους θεωρείτε ότι η βιολογική γεωργία είναι καλύτερη;

Θεωρώ ότι η βιολογική γεωργία είναι καλύτερη, γιατί κύριο χαρακτηριστικό της είναι η απουσία χη-

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Φυντάνια βιολογικής παραγωγήςΣυνέντευξη του κ. Παναγιώτη Χ. Κρόκου,

Τεχνολόγου Γεωπόνου, βιοκαλλιεργητή σπορόφυτων κηπευτικών στο Βαθύ Σάμου

στην Κατερίνα Κουρουνάκου

Ο Παναγιώτης

Κρόκος,

δημιούργησε

ένα φυτώριο

βιολογικών

σπορόφυτων

στη Σάμο,

τροφοδοτώντας

τους παραγωγούς

του νησιού

και όχι μόνο

με βιολογικά

σπορόφυτα.

ΔΗΩ • �7

μικών λιπασμάτων, ζιζανιοκτόνων, φυτοφαρμάκων, ορμονών και άλλων εξίσου επικίνδυνων χημικών ουσιών σε όλα τα στάδια της παραγωγής. Επίσης οι πρακτικές της βιολογικής καλλιέργειας είναι τέτοιες που προστατεύουν το περιβάλλον, γιατί οι βιοκαλ-λιεργητές συνδυάζοντας την παράδοση με τη σύγχρονη γνώση, χρησιμοποιούν μόνο φυσικά λιπάσματα, ενισχύουν τη γονιμότητα του εδάφους εναλλάσσοντας τα είδη που καλλιεργούν και αντιμετωπί-ζουν με σεβασμό τη φύση.

Ποιες δυσκολίες αντιμετωπί-ζετε ως βιοκαλλιεργητής;

Οι δυσκολίες που αντιμετω-πίζω οφείλονται στο γεγονός ότι το φυτώριό μου είναι το μοναδικό στο Βαθύ της Σά-μου για παραγωγή βιολογικών σπορόφυτων. Όταν ξεκίνησα κάποιοι με κατέκριναν ότι χρη-σιμοποιώ συστήματα φυτοπροστασίας. Όμως τα φυντάνια μου δεν την χρειάζονται, γιατί αναπτύσ-σονται γρήγορα και τα μεταφέρω αμέσως για πώ-ληση. Επίσης δεν χρησιμοποιώ στο διάστημα αυτό πρακτικές συμβατικής γεωργίας όπως επιμένουν να ισχυρίζονται. Η βιολογική καλλιέργεια με δίδαξε

να χρησιμοποιώ μεθόδους που προστατεύουν άμεσα το έδαφος, την ατμόσφαιρα και τα αποθέματα νερού.

Ποιες είναι προκλήσεις και οι προοπτικές για την βιοκαλλιέργεια στη Σάμο;

Τολμώ να πω αισιόδοξες. Και αυτό το στηρίζω στο γε-γονός ότι οι Σαμιώτες αγαπάμε αυτό τον ευλογημένο τόπο που γεννηθήκαμε και ζούμε, και θέλουμε να τον παραδώσουμε ακόμα καλύτερο στα παιδιά μας. Υπάρχει έντονος προβληματισμός στο νησί σχετικά με την βιοκαλλιέργεια και γίνονται τα πρώτα βήματα. Όλοι αναζητούμε τις παλιές, αυθεντικές γεύσεις που χάθηκαν. Πρέπει όμως ο καθένας μας να προσφέρει τις γνώσεις του γι΄ αυτό το σκοπό. Ελπίζω να είναι μια καλή αρχή και το σεμινάριο που θα πραγματοποιηθεί στο Παλαιοχώρι Σάμου από 6-11 Ιουνίου 2011 με εξειδίκευση στη βιοκαλλιέργεια της ελιάς.

Τι σχέδια έχετε για το μέλλον;

Στα άμεσα σχέδιά μου είναι να προσφέρω στους παραγωγούς περισσότερες ντόπιες ποικιλίες. Οι νησιώτικες ποικιλίες οπωροκηπευτικών φυτών είναι προσαρμοσμένες στις εδαφοκλιματικές συνθήκες

κάθε νησιού. Έτσι μπορούν να αναπτύσσονται έχοντας καλή απόδοση, περιορισμένες ανάγκες σε νερό και θρεπτικά συστατικά, ενώ μπορούν να αμύνονται στους φυσικούς τους εχθρούς. Δηλαδή μπορούν να καλλι-εργούνται χωρίς να χρειάζονται χημικά λιπάσματα ή φυτοφάρμακα.

Πρέπει όλοι μας να γνωρίζουμε πολύ καλά

ότι δεν «παίζουμε» με τα φυτοφάρμακα.

Δεν έχουμε κανένα λόγο. Η βιολογική καλλιέργεια

με δίδαξε να χρησιμοποιώ μεθόδους που προστατεύουν άμεσα

το έδαφος, την ατμόσφαιρα

και τα αποθέματα νερού.

Μειώνουν τα φυτοφάρμακα την ευφυΐα των παιδιών;

Με βάση τρεις πρόσφατες επιστημονικές δημοσιεύσεις Environmental Health Perspectives, που δείχνουν ότι έκθεση των εγκύων σε οργανοφωσφορικά εντομοκτόνα μειώνει τους παιδικούς δείκτες ευφυΐας, ο ευρωβουλευτής Μ. Τρεμόπουλος ζήτησε με ερώτηση του στο ΕΕ περισσότερες πληροφορίες από την Επιτροπή.

Οι επιστήμονες εξέτασαν μεταβολίτες οργανοφωσφορικών εντομοκτόνων στα ούρα εγκύων γυναικών και μετά στα παιδιά που μεγάλωναν. Η ουσία dialkyl phosphate, για παράδειγμα, μπορεί να προέλθει ως αποτέλεσμα της διάσπασης πάνω από το 75% των οργανοφωσφορικών σκευασμάτων που χρησιμοποιούνται στη γεωργία. Η κα-τηγορία αυτή των εντομοκτόνων είναι γνωστή για τις νευροτοξικές της ιδιότητες. Η οικιακή χρήση του chlorpyrifos και του diazinon, δύο από τις πιο κοινές δραστικές ουσίες οργανοφωσφορικών εντομοκτόνων, έχει απαγορευτεί στις ΗΠΑ, κυρίως λόγω των επιπτώσεων στην υγεία των παιδιών.

Οι επιστήμονες θεωρούν ότι δεν υπάρχουν άλλοι τρόποι προστασίας για τους κα-ταναλωτές πέρα από το καλό πλύσιμο φρούτων και λαχανικών, την ελάτ-τωση της χρήσης φυτοφαρμάκων σε καλλιέργειες για δια-τροφή, και βέβαια την κατανάλωση προϊόντων από βιολογικές καλλιέργειες, που πα-ράγονται χωρίς χρήση φυτοφαρμάκων και τα οποία υπόκεινται στους καλύτε-ρους ελέγχους στην αγορά.

�� • ΔΗΩ

16-18 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ 2011

Συνέδριο ΑΒΜ στη Ζάκυνθο

Διαγωνισμός comicsΣτα πλαίσια του συνεδρίου διοργανώνεται διαγωνισμός κόμιξ για νέους και μεγάλους με τίτλο «Βιολογική Γεωργία και Αγρο-Οικο τουρισμός στη Μεσόγειο». Με την ολοκλήρωση του διαγωνισμού θα ακολουθήσει επιλογή των καλύτερων κόμικς τα οποία θα δη-μοσιευθούν σε ειδικό τόμο. ο διαγωνισμός υποστηρίζεται από το Fantasy Shop και τις εκδόσεις Φανταστικός Κόσμος.

Στο διαγωνισμό μπορούν να πάρουν μέρος: νέοι 12-17 χρονών (1η κατηγορία) ή μεγαλύτεροι νέοι 17 χρόνων και άνω (2η κατηγορία) που μιλάνε αγγλικά, τους αρέσει να σχεδιάζουν κόμιξ, στηρίζουν τη βιολογική γεωργία και πιστεύουν στην προστασία του περιβάλλοντος. Το κόμιξ πρέπει να έχει μέγεθος μέχρι δύο φύλλα Α4, και να είναι γραμμένο στα αγγλικά, και το θέμα του να είναι η βιολογική γεωργία ή/και ο αγρο-οικοτουρισμός. Το κόμιξ πρέπει να σταλεί ηλεκτρονικά στο abm.conference.2011 @ gmail.com ή ταχυδρομικά στη ΔΗΩ, Αριστοτέλους 38, Αθήνα, ΤΚ 10433, μέχρι 5 Σεπτεμβρίου 2011.

Στις 17 Σεπτεμβρίου 2011 θα πραγματοποιηθεί επίσης και η 6η Γενική Συνέλευση του Μεσογειακού Τμή-ματος της IFOAM –AgriBioMediterraneo. Επίσης στα πλαίσια του συνεδρίου στις 15 και 16 Σεπτεμβρίου θα πραγματοποιηθεί η τελική συνάντηση του προ-γράμματος BIOLMED. Το συνέδριο διοργανώνεται από τον Οργανισμό ΔΗΩ, τελεί υπό την αιγίδα του ΑΠΘ, υποστηρίζεται από το ΤΕΙ Ιονίων Νήσων, το WWF Ελλάς,το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου κ.ά., ενώ συμμετέχει η IFOAM και άλλοι ελληνικοί και διεθνείς φορείς οι οποίοι αναφέρονται αναλυτικά στην ιστοσελίδα του συνεδρίου.

Για περισσότερες πληροφορίες για το Συνέδριο και τη Γενική Συνέλευση του AgriBioMediterraneo επι-σκεφτείτε την ιστοσελίδα www.abmconference2011.org, ή τηλεφωνήστε στο 210-8224384.

To Διεθνές συνέδριο, του Μεσογειακού Τμήματος της IFOAM (AgriBioMedi-terraneo), διοργανώνεται από τον Οργανισμό ΔΗΩ, με τίτλο: «Βιολογική Γε-ωργία και Αγρο-Οικο-Τουρισμός στη Μεσόγειο», στις 16-18 Σεπτεμβρίου 2011 στη Ζάκυνθο.

Το πρόγραμμα του συνεδρίου συμπεριλαμβάνει την πρώτη μέρα, 16 Σεπτεμβρίου 2011 χαιρετισμούς και εισηγήσεις από διακεκριμένους ομιλητές όπως την κα Χ. Μινώτου, Πρόεδρο του AgriBioMediterraneo και Αντιπρόεδρο της ΔΗΩ, τον κ. Maurizio Davolio, Πρόεδρο του AITR for sustainable Tourism, τον κ. Markus Abenz, Διευθυντή της IFOAM, τον κ. Δη-μήτρη Καραβέλλα, Διευθυντής του WWF Ελλάς, τον κ. Δρόσο Κουτσούμπα, Πρόεδρο ΕΘΠΖ και Αναπληρωτή Καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου, τον κ. Ranko Tadic, Πρόεδρο του EcoLiburnia.

Τη δεύτερη ημέρα του συνεδρίου θα πραγματο-ποιηθούν εισηγήσεις και συναντήσεις εργασίας στις ακόλουθες θεματικές ενότητες:

1. Βιολογική Γεωργία 2. Αγρο-Οικοτουρισμός 3. Προστατευόμενες περιοχές- Βιοποικιλότητα 4. Πιστοποίηση (τροφίμων, no food, ΠΠ, CO2 αποτύ-

πωμα, βιοκουζίνα) 5. Περιβαλλοντική εκπαίδευση 6. Πράσινη οικονομία 7. Εμπορία

Παράλληλα με το συνέδριο επίσης οργανώνονται:

1. Διαγωνισμός κόμικς 2. Γευσιγνωσία βιολογικού ελαιολάδου 3. Προβολές ταινιών μικρού μήκους 4. Έκθεση Andrea. Bonetti για τη βιοποικιλότητα5. Παιχνίδι θησαυρού 6. Προβολή βιολογικών προϊόντων της Ζακύνθου 7. Εκδρομή

Η επίσημη γλώσσα του συνεδρίου είναι η Αγγλική.

ΔΗΩ • ��

Ενδεικτικοί τίτλοι παρουσιάσεων του Συνεδρίου

11. Aggeli, Maria. Art and Environment … in constant creative dialogue

12. Aguglia, L. Organic direct sales in Italy: an attempt to evaluate strengths and weaknesses

13. Akanb, W. B & Ilupeju, E.A.O. Use of germination bioassay to test maturity of common composts in Nigerian market

14. Akanb, W. B, V. I. O Togun & Kanbi, T. Economic analysis of four village level composting techniques in Nigeria.

15. Akanb, W. B1, V. I. O. Togun & Asafa R. F. The growth and rhizome yield of ginger (zingiber officinale) as influenced by propagule size and nitrogen levels

16. Akinwande. Determination of Trace and Heavy Metals in Wild Edible Mushroom Samples from Lautech organic farm, Ogbomoso, Nigeria

17. Argiropoulos, Ch., Tsiafouli, M., Sgardelis, S. & Pandis I. Το “Bio” or not to “Bio”.

18. Arvanit i , E.C., Zaglis, D.P., Papadakis, V.G., & Paraskeva, C.A. New techniques in olive mill wastewater treatment.

19. Atudosiei, N. L., Nicolae, F., Nicolae, M., Marica, M., Florescu, G., Galan, C. The importance of communicating the reformed Common Agricultural Policy (CAP) to the farmers

10. Aza, C., Ramos, M., Labrador, J., Lacasta, C., Meco, R. & Reyes, J. Effect of crop management on the development of the flora arvense in organic cultivation of five species of grain legumes in Extremadura, Spain.

11. Bathedou, A., Gosselin, M., Katsalirou, E., Skotti, E., & Bouchagier, P. Effects of olive mill waste water application on the biochemical properties of a semiarid Mediterranean soil

12. Castelli Hotel. A green hotel case study – combining holidays’ relaxation with the betterment of all

13. Corfu, G. Leverage ecological products from Romanian horticulture.

14. Cotianu, R., Ciobanu, R., Constantinescu, D. The use of fertilizers in organic culture of vegetables.

15. Cotianu, R., Constantinescu, D . , & C i o b a n u , R . Ecological technologies’ r o l e i n m a i n t a i n i n g a n d d e v e l o p i n g s o i l microorganisms.

16. Davolo, M. Responsible t o u r i s m a n d t h e r u r a l world: the case of the Italian Association for Responsible Tourism

17. De la Cuadra, C., Ramos, M., & Sànchez-Giràldez, H. Sensorial evaluation of traditional and commercial tomato var ie t ies grown under organic cultivation management.

18. Dimitr iadi, E., & Kall ia-

Antoniou, A. Measures for growth field-ecotourism in the frame of European Policy for the maintenance of biodiversity

19. Dimitriou, A.P., Koutsidou, E., & Douma, C. Comparative study of organic and conventional agricultural practices on soil quality in olive groves.

20. Foti, V., Timpanaro, G., & Scuderi, A. Multifunctionality and Organic-farming in agri-social companies in Sicily.

21. Georgakakis, A. CerOrganic: Developing quality-certified training programs for Organic Agriculture

22. Gonzàlvez, V., Zreik, C., & Pajarόn, M. Organic oliviculture & olive oil making in Spain: State of arts

23. Guth, L., Szabό, L., & Molnàr, K. The wineregion of szekszàrd’s tourism position and developmental opportunities.

24. Halvatzaras, D. & Kabassi, K. Evaluating a Web-based Platform for Eco-Tourism

25. Iliopoulou, D., Douma, C., & Giourga, C. Motives and barriers to development of organic olive production

26. Kapodistrias, K.D., & Koutsis, M. Alternative forms of tourism and regional development in Greek Islands: Trends, Challenges and Prospects

27. Kasapi, P. Organic agriculture in Chalkidiki, with emphasis on the district of Metaggistsi

28. Khan, Ahmad. A sustainable approach toward maize production: effectiveness of farm yard manure and urea N

29. Kladis, C., Dikopoulos, P., & Minotou, Ch. The union of organic farmers of Zakynthos: A case study in the organic development in Greece

30. Koutsoubas, D., Gerovassileiou, V., Sini. M., Katselidis, K., & Sourbes, L. Marine biodiversity and sustainable development in marine protected areas.

31. Labrador, J., Gonzàlvez, V., & Pajarόn, M. Organic olive

�0 • ΔΗΩ

production innovations in Spain32. Lusic, D., Tadic, R., Micovic, V., Petrovic, T., & Vukic

Lusic, D. Organic beekeeping in the Mediterranean: A Croatian perspective.

33. Manojlovic, M. & Cabilovski, R. Soil Fertility: Organic vs. Conventional Farming Systems in Vojvodina, northern Serbia

34. Marantidou, A., & Michailidis, A. Visitors’ perception of thermal baths: An illustration of Aridaia in Central Macedonia.

35. Martinis, A., Havatzaras, D., & Kabassi, K. Promotion of Eco-tourism using the practice of Wikipedia: The case study of environmental and cultural paths in Zakynthos.

36. Martinis, A., Karris, G., Minotou, Ch., & Kapodistrias, P. Strofades islands, a unique ecosystem with cultural, ethical and environmental value.

37. Mateu, E. Relating organic farming with tourism and rural development to obtain social and economic benefits

38. Mavronas, A., Katsalirou, Ε., Skotti, E., & Bouchagier, P. Perceptions for organic agricultural products by consumers of three areas (Aegaleo, Daphni, Kifissia) in Athens, Greece

39. Mazaris, A.D., & Pantis, I.D. Tourism and leisure activities within the Natura 2000 sites. A gap for the potential development of Agro-Eco Tourism within protected sites.

40. Mazi, S., Karris, G., Martinis, A., Alexopoulos, A., & Kokkali, A. Determination of priorities for education for sustainable development in the islands of Paxi-Antipaxi

41. Michailidis, D. Agrotourism, a farmer’s profession - Legal framework

42. Migliorini, P. Development of organic farming in protected areas of Tuscany.

43. Pantazi, P., Chatziargyros, I. & Gerakis, A. Knowledge and attitudes of high school and college students of

Etoloakarnania towards organic farming44. Papailiakis, M. Perennial olive trees in Crete45. Piccioli, F. Eco-agritourism and organic agriculture as parts

of an integrate and sustainable rural development.46. Pirvulescu, M. The role of lignin and polyphenol

substances in plant growth and development.47. Poizaridis, K., & Martinis, A. The effect of organic farming in

birds of olive orchards: The case of Zakynthos island.48. Polychronaki, E.A., Giourga, C., & Loumou, A. Measuring

sustainability of organic farming systems49. Rilov, G. New approaches to olive fly organic control

methods50. Roussi, V. Gastronomy, organic farming and their role in

tourism industry today.51. Samaras, Y., Kokosi, I., Anastasiou, N., Bolis, Ch., Roussa,

Ch., & Eriotou, E. Control of Yersinia enterocolitica and E. coli in Cottage Cheese Using Thyme Oil

52. Scuderi, A., Pecorino, B., D’Amico, M., & Chinnici, G. State-of-the-art and perspectives for Italian organic-citrus fruits farming: economical and environmental aspects

53. Seremesic, S., Milosev, D., & Manojlovic, M. The assessment of organic farming systems in southern Pannonian basin.

54. Shad, K. K. & Kawsar, A. Organic and inorganic fertilizer applied alone and in combination affect wheat yield

55. Sotiropoulos, D. Carbon footprint: PAS 2050 and corporate social responsibility

56. Svoronou, E., Ecological footprint: A key concept for changing consumption patterns of children and adolescents

57. Timpanaro, G., Scuderi, A., & Foti, V. Technical-economical aspects of main organic sectors in Sicily.

58. Votsi, N.-E., P, Mazaris, A. D., & Pantis J. D. Identifying sites for Agro-Eco Tourism: a combined network of Biodiversity and Acoustic Value

ΔΗΩ • ��

Η Ευρώπη έχει υιοθετήσει ένα μη βιώσιμο επισιτιστικό σύστημα, που διέπεται από εταιρι-κά συμφέροντα, περιβαλλοντική υποβάθμιση, και κοινωνική και οικονομική ανισότητα. Οι διοργανωτές του διεθνούς Φόρουμ “Nyeleni” για την Διατροφική Αυτάρκεια στο Μάλι το 2007 [nyeleni.org], απευθύνουν έκκληση σε όσους αντιστέκονται και αγωνίζονται σε όλη την Ευρώπη για την οικοδόμηση της Διατροφι-κής Αυτάρκειας στην Ευρώπη, στις 16 - 21 Αυ-γούστου 2011 στο Krems της Αυστρίας.

Είναι καιρός να έρθουν στο προσκήνιο οι δυ-νάμεις της διατροφικής αντίστασης σε ολό-κληρη την Ευρώπη, για να οικοδομήσουμε ένα νέο τρόπο οργάνωσης του συστήματος των τροφίμων μας, με βάση την τοπικότητα της γεωργικής παραγωγής, την στήριξη των μικρών παραγωγών και τη διευκόλυνση της πρόσβασης σε γη για τους νέους αγρότες. Το φόρουμ θα πραγματεύεται, μεταξύ άλλων τα εξής θέματα:• Μοντέλα παραγωγής, αγροοικολογία, ενέρ-

γεια, κλίμα, ΓΤΟ, εξάρτηση από πρωτεΐνες, βιοποικιλότητα / σπόροι

• Αγορές, αλυσίδες τροφίμων και τροφικών δικτύων

• Όροι εργασίας / κοινωνικές πτυχές• Πρόσβαση σε γη και άλλους πόρους• Δημόσιες πολιτικές

Η Ελληνική αντιπροσωπεία θα είναι περίπου είκοσι άτομα. Αν σας ενδιαφέρει να συμ-μετάσχετε, επικοινωνήστε τηλεφωνικά στο 6977966532 ή ηλεκτρονικά στο vassilios@peliti.gr και info@biotechwatch.gr.

Περισσότερες πληροφορίες για το nyeleni: http://nyeleni2011.net

ΕΥΡΩΠΑΪΚΟ ΦΟΡΟΥΜ «NYELENI»

για τη διατροφική αυτάρκεια

Διακήρυξη «Nyeleni», Sélingué, Mali

Εμείς, περισσότεροι από 500 αντιπρόσωποι από περισσότερες από 80 χώρες, μέλει αγροτικών οργανώσεων / οικογενειακοί αγρότες, βιοτέχνες,

ψαράδες, αυτόχθονες πληθυσμοί, ακτήμονες, μετανάστες, κτηνοτρο-φικές νομάδες, μέλει δασικών κοινοτήτων, γυναίκες, νέοι, μέλει καταναλωτικών, περι-

βαλλοντικών και αστικών κινήσεων συγκεντρωθήκαμε στο χωριό Nyéléni στο Sélingué του Μάλι για την ενίσχυση ενός παγκόσμιου κινήματος για την Διατροφική Αυτάρκεια. Το κάνουμε αυτό, τούβλο προς τούβλο, δια-μένουμε σε παραδοσιακές καλύβες κατασκευασμένες με το χέρι στην τοπική παράδοση, και τρώμε τρόφιμα που παράγονται και προετοιμάζονται από την τοπική κοινότητα. Δίνουμε στη συλλογικότητα μας την ονομασία “Nyéléni” ως φόρο τιμής σε μία θρυλική αγρότισσα από το Μάλι, που καλλιεργούσε και έτρεφε των λαό της υποδειγματικά.

Οι περισσότεροι από μας είμαστε παραγωγοί τροφίμων και είμαστε έτοι-μοι, μπορούμε και θέλουμε να θρέψουμε όλους τους λαούς του κόσμου. Η διατήρηση της καλλιεργητικής μας κληρονομιάς είναι κρίσιμη για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αυτό είναι ιδιαίτερα έτσι στην περίπτωση των γυναικών και των ιθαγενών πληθυσμών που είναι ιστορικά δημιουργοί της γνώσης για τα τρόφιμα και τη γεωργία και είναι υποτιμημένο. Αλλά αυτή η κληρονομιά και η ικανότητα μας να παράγουμε υγιή, καλή και άφθονη τροφή απειλούνται και υπονομεύονται από το νεοφιλελευθερισμό και τον παγκόσμιο καπιταλισμό. Η τροφική κυριαρχία μας δίνει την ελπίδα και τη δύναμη για τη διατήρηση, την ανάκτηση και την αξιοποίηση των τροφίμων μας, που παράγουν γνώση και ικανότητα.

Η Διατροφική Αυτάρκεια είναι το δικαίωμα των λαών, σε υγιή και πολιτισμικά προσαρμοσμένα τρόφιμα, που παράγονται με φιλικές προς το περιβάλλον και βιώσιμες μεθόδους, καθώς και το δικαίωμά τους να καθορίζουν τη δική τους τροφή και τα συστήματα γεωργίας. Θέτει τις προσδοκίες και τις ανάγκες εκείνων που παράγουν, διανέμουν και καταναλώνουν τρόφιμα στο επίκεντρο των πολιτικών και των συστημάτων των τροφίμων και όχι στις απαιτήσεις των αγορών και των επιχειρήσεων. Υπερασπίζεται τα συμφέροντα και την ένταξη της επόμενης γενιάς. Προσφέρει μια στρα-τηγική αντίστασης και διάλυσις του παρόντος εταιρικού εμπορίου και του

�� • ΔΗΩ

καθεστώτος των τροφίμων, και δίνει τις κατευθύνσεις για τα συστήματα των τροφίμων, της γεωργία, της κτηνοτροφία και της αλιείας καθοριζό-μενα από τους τοπικούς παραγωγούς και καταναλωτές. Η πολιτική της Διατροφικής Αυτάρκειας θέτει σε προτεραιότητα τις τοπικές και εθνικές οικονομίες και αγορές, προωθεί την μικρή και οικογενειακής κλίμακας γεωργία, μικρής κλίμακας αλιεία, τους νομάδες κτηνοτρόφους, καθώς επίσης προωθεί την παραγωγή, διανομή και κατανάλωση των τροφίμων με βάση την περιβαλλοντική, κοινωνική και οικονομική βιωσιμότητα. Η πολιτική της Διατροφικής Αυτάρκειας προάγει τις διαφανείς συναλλαγές που εγγυώνται δίκαια εισοδήματα σε όλους τους λαούς, καθώς και τα δικαιώματα των καταναλωτών να ελέγχουν τα τρόφιμα και τη θρεπτικό-τητα τους.

Διασφαλίζουν ότι τα δικαιώματα για τη χρήση και τη διαχείριση της γης, των ευρύτερων περιοχών, του νερού, των σπόρων, της κτηνοτροφίας και της βιοποικιλότητας είναι στα χέρια εκείνων από εμάς που παράγουμε

τρόφιμα. Η πολιτική της Διατροφικής Αυτάρκειας συνεπάγεται νέες κοινωνικές σχέσεις χωρίς κατα-πίεση και ανισότητες μεταξύ ανδρών και γυναικών, των λαών, των φυλετικών ομάδων, κοινωνικών και οικονομικών τάξεων και γενεών.

Στο φόρουμ Nyéléni, μέσω των πολυάριθμων συ-ζητήσεων και των αλληλεπιδράσεων, βαθύνουμε την συλλογική μας κατανόηση της Διατροφικής Αυτάρκειας και κατανοούμε καλύτερα τις πραγ-ματικότητες των αγώνων των εθνικών και τοπικών κινημάτων μας για να διατηρήσουν την αυτονομία και την ανακτήσει της δυνάμεις μας. Τώρα κατανο-ούμε καλύτερα τα εργαλεία που χρειαζόμαστε για να ενισχύσουμε το κίνημά μας και να ενισχύσουμε το συλλογικό μας όραμα.

... όλοι οι λαοί, τα έθνη και τα κράτη να είναι σε θέση να κα-θορίσουν τα δικά τους τροφικά συστήματα και τις πολιτικές τους, που να προσφέρουν στον καθένας μας καλής ποιότη-τας, επαρκεί, οικονομικά, προσιτά, υγιεινά και πολιτισμικά κατάλληλα τρόφιμα,

... να υπάρχει η αναγνώριση και ο σεβασμός του ρόλου των γυναικών και των δικαιωμάτων τους στην παραγωγή τροφίμων, καθώς και η εκπροσώπηση των γυναικών σε όλα τα όργανα λήψης αποφάσεων,

... όλοι οι λαοί σε κάθε μία από τις χώρες μας να είναι σε θέση να ζουν με αξιοπρέπεια, να κερδίσουν τα προς το ζην από την εργασία τους και να έχουν τη δυνατότητα να παραμείνουν στα σπίτια τους, αν το επιθυμούν,

... η Διατροφική Αυτάρκεια να θεωρείται βασικό ανθρώπι-νο δικαίωμα, που αναγνωρίζεται και εφαρμόζεται από τις τοπικές κοινότητες, τους λαούς, τα κράτη και τους διεθνείς οργανισμούς,

... να είμαστε σε θέση να διατηρήσουμε και να αποκαταστή-

σουμε τις αγροτικές περιοχές, τους πληθυσμούς των ψαριών, των παραδοσιακών τοπίων και των παραδοσιακών κουζινών με βάση οικολογικά βιώσιμη διαχείριση της γης, του εδάφους, του νερού, της θάλασσας, των σπόρων, των ζώον και όλης της άλλης βιοποικιλότητας,

... εκτιμούμε, αναγνωρίζουμε και σεβόμαστε την ποικιλο-μορφία της παραδοσιακής γνώσης μας, των παραδοσιακών τροφών μας, των γλωσσών και των πολιτισμών μας, καθώς και τον τρόπο με τον οποίο οργανώνουμε και εκφράζουμε τους εαυτούς μας,

... υπάρχει πραγματική και αναπόσπαστη αγροτική μεταρρύθ-μιση που θα διασφαλίζει στους αγρότες πλήρη δικαιώματα στη γη, υπερασπίζεται και ανακτά τα εδάφη των αυτοχθόνων πληθυσμών, εξασφαλίζει την πρόσβαση και τον έλεγχο των αλιευτικών κοινοτήτων πάνω στις αλιευτικές ζώνες και οικοσυ-στήματα, τιμά την πρόσβαση και τον έλεγχο από κτηνοτροφικές κοινότητες πάνω στα ποιμενικά εδάφη και τις μεταναστευτικές διαδρομές, εξασφαλίζει αξιοπρεπείς θέσεις εργασίας με δίκαιες αμοιβές και τα εργασιακά δικαιώματα για όλους, και ένα μέλλον για τους νέους στην ύπαιθρο,

Αγωνιζόμαστε υπέρ ενός κόσμου όπου...

ΔΗΩ • ��

... εκεί όπου η αγροτική μεταρρύθμιση αναζωογονεί την αλλη-λεξάρτηση μεταξύ παραγωγών και καταναλωτών, διασφαλίζει την επιβίωση της κοινότητας, της κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης, της οικολογικής βιωσιμότητας, και το σεβασμός για την τοπική αυτονομία και τη διακυβέρνηση με ίσα δικαιώ-ματα για τις γυναίκες και τους άνδρες,

... η αγροτική μεταρρύθμιση εγγυάται τα δικαιώματα στην επικράτεια και στην αυτοδιάθεση των λαών μας,

... μοιράζουμε τα εδάφη μας ειρηνικά και δίκαια μεταξύ των λαών μας, αγρότες, αυτόχθονες πληθυσμοί, παράκτιων αλιέων, κτηνοτρόφων, ή άλλοι,

... στην περίπτωση φυσικών και ανθρωπογενών καταστροφών

και καταστάσεων ανάκτησης από συγκρούσεις , η πολιτική της Διατροφική Αυτάρκεια λειτουργεί ως μια μορφή «ασφάλισης», το οποίο ενισχύει τις τοπικές προσπάθειες ανάκαμψης και μετριάζει τις αρνητικές επιπτώσεις,

... θυμόμαστε ότι οι κοινότητες που επλήγησαν από καταστρο-φές δεν είναι μόνες τους, και η ισχυρή τοπική οργάνωση για την αλληλοβοήθεια είναι το κλειδί για την ανάκαμψη,

... υπερασπιζόμαστε τη δύναμη των ανθρώπων να παίρνουν αποφάσεις για την υλική , φυσική και πνευματική κληρονομιά τους,

... όλοι οι λαοί έχουν το δικαίωμα να υπερασπιστούν τα εδάφη τους από τις ενέργειες των πολυεθνικών εταιριών.

Αγωνιζόμαστε κατά

- Του ιμπεριαλισμού, του νεοφιλελευθερισμού, του νέο-αποι-κιοκρατισμού, της πατριαρχίας, και όλων των συστήματα που φτωχαίνουν τη ζωή, τους πόρους και τα οικοσυστήματα, καθώς και όλων των μέσων που προωθούν τα πιο πάνω, όπως τα διε-θνή χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου, πολυεθνικές εταιρίες, καθώς και κυβερνήσεων που είναι ανταγωνιστικές προς τους λαούς τους.

- Της πόντισης των τροφίμων σε τιμές κάτω του κόστους πα-ραγωγής στην παγκόσμια Οικονομία. Στην κυριαρχία των τροφίμων και των συστημάτων παραγωγής αυτής από τις επιχει-ρήσεις που θέτουν τα κέρδη τους πριν από τους ανθρώπους, την υγεία και το περιβάλλον. Των τεχνολογιών και πρακτικών που υπονομεύουν τις μελλοντικές παραγωγικές ικανότητες μας, καταστρέφουν το περιβάλλον και θέτουν την υγεία μας σε κίνδυνο. Αυτές περιλαμβάνουν διαγονιδιακές καλλιέργειες και ζώα, την τεχνολογία εξολοθρευτής (terminator), βιομη-χανικές υδατοκαλλιέργειες και καταστροφικών αλιευτικών πρακτικών, τη λεγόμενη Λευκή Επανάσταση των βιομηχανικών πρακτικών γαλακτοκομικών προϊόντων, τη λεγόμενη «παλιά» και «νέα » πράσινη επανάσταση, και των “Πράσινων Ερήμων»

των μονοκαλλιεργειών της βιομηχανίας των βίο-καυσίμων και άλλων φυτειών.

- Της ιδιωτικοποίησης και της εμπορευματοποίησης των τρο-φίμων, των βασικών δημόσιων υπηρεσιών, της γνώσης, της γης, του νερού, των σπόρων, των ζώων και της φυσικής μας κληρονομιάς.

- Της ανάπτυξη σχεδίων και μοντέλων εξορυκτικών βιομηχα-νιών που εκτοπίζουν τους ανθρώπους και καταστρέφουν το περιβάλλον και την φυσική κληρονομιά μας.

- Των πολέμων, των συγκρούσεων, των κατοχών, των οικονο-μικών αποκλεισμών, των λιμών, των αναγκαστικών εκτοπισμών των λαών και τη δήμευση των εδαφών τους, καθώς και όλων των δυνάμεων και κυβερνήσεων που προκαλούν και στηρίζουν αυτές τις ενέργειες.

- Των προγραμμάτων ανασυγκρότησης μετά από φυσικές κα-ταστροφές και συγκρούσεις που καταστρέφουν το περιβάλλον και τις δυνατότητές μας.

�� • ΔΗΩ

- Της ποινικοποίησης όλων εκείνων που αγωνίζονται για την προστασία και υπεράσπιση των δικαιωμάτων μας.

- Των ανθρωπιστικώνς βοηθειών που συγκαλύπτουν ντάμπινγκ, εισαγάγουν γενετικά τροποποιημένους οργανισμούς στο τοπικό περιβάλλον και τα συστήματα παραγωγής τροφίμων και δημιουργούν νέα πρότυπα αποικιοκρατία.

- Της διεθνοποίησης και παγκοσμιοποίησης των πατερναλιστι-κών και πατριαρχικών αξιών, που περιθωριοποιούν τις γυναί-κες, την γεωργική ποικιλομορφία, τους ιθαγενείς, ποιμαντικές και αλιευτικές κοινότητες σε όλο τον κόσμο.

Έτσι ακριβώς όπως συνεργαζόμαστε με την τοπική κοινωνία στο Sélingué για την δημιουργία ενός χώρου συνάντησης για το Nyéléni, έτσι έχουμε δεσμευτεί για την οικοδόμηση ενός συλλογικού κινήματος για την Διατροφική Αυτάρκεια με τη δημιουργία συμμαχιών, αλληλοϋποστηρίζοντας τους αγώνες μας και με την παράταση της αλληλεγγύης, της δύναμης, και της δημιουργικότητας μας προς όλους τους λαούς σε όλο τον κόσμο που έχουν δεσμευτεί στην πολιτική της Διατροφικής Αυτάρκειας. Κάθε αγώνας, σε οποιοδήποτε μέρος του κόσμου για την Διατροφική Αυτάρκεια, είναι ο αγώνας μας.

Έχουμε φτάσει σε μια σειρά από συλλογικές δράσεις έτσι ώστε να μοιραστούμε το όραμά μας, της Διατροφικής Αυτάρκειας με όλους τους λαούς αυτού του κόσμου, οι οποίες αναλύονται στο έγγραφο σύνθεσης μας. Θα υλοποιήσουμε τις δράσεις αυτές στους αντίστοιχους δήμους και τις περιφέρειες μας, στις δικές μας κινήσεις και από κοινού σε πνεύμα αλληλεγγύης με άλλες κινήσεις. Εμείς θα μοιραστούμε το όραμά μας και την ημερήσια διάταξη δράσης για την πολιτική της Διατροφι-κής Αυτάρκειας με όλους όσους δεν είναι σε θέση να είναι μαζί μας εδώ στο Nyéléni ούτως ώστε το πνεύμα του Nyéléni να διαπερνά ολόκληρο τον κόσμο και να γίνεται μια ισχυρή δύναμη που κάνει την Διατροφική Αυτάρκεια πραγματικότητα για τους λαούς σε όλο τον κόσμο.

Τέλος, δίνουμε την άνευ όρων και ακλόνητη υποστήριξή μας

Τι μπορούμε να κάνουμε

γι’ αυτό...

προς τις κινήσεις των αγροτών του Μάλι και ROPPA στο αίτημα τους. Διατροφική Αυτάρκεια να γίνει πραγματικότητα στο Μάλι και κατ ‘επέκταση σε ολόκληρη την Αφρική.

Τώρα είναι η ώρα για την Διατροφική Αυτάρκεια!

ΔΗΩ • �5

Μια φορά κι έναν καιρό στην εντερική μικροχλωρίδα των ομοιόθερμων θηλαστικών και ιδιαίτερα του ανθρώπου «βασίλευε» ένας κατά Gram θετικός και ραδιοανθεκτικός αερόβιος βάκιλος, που το βάρος του δεν ξεπερνάει τα 110 fg (femtogrammmes) ( 0.000 000 000 000 110 γραμμάρια). Δέσποζε από πλευράς πληθυσμού σε σχέση με άλλους μικροοργανισμούς σε όλη την επιφάνεια του λεπτού και παχέος εντέρου και του απευθυσμένου. Η παρουσία του στον άνθρωπο συμπίπτει με τη γέννησή του και τον συνοδεύει σε όλη του τη ζωή.

Αυτό το βακτήριο ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά το 1885 από τον γερμανοαυστριακό παιδίατρο και βακτηριολόγο Théodore Escherich. Αυτός βάφτισε και το γένος, στο οποίο ανήκει ο βάκιλος αυτός το Escherichia. Πρόκειται για το βακτήριο Escherichia coli, που σήμερα κατατάσσεται στο βασίλειο των βακτηρίων, στο βραχίονα των πρωτεοβακτηρίων, στην τάξη των Γ πρωτεοβακτηρίων και στην οικογένεια των εντεροβακτηρίων. Ακούει και στο γενικό όνομα κολιβάκιλος και κολοβακτήριο.

Ο μόνιμος λοιπόν αυτός έποικος της εντερικής μικροχλωρίδας του ανθρώπου είχε και έχει μαζί του για πολλά χρόνια μια ιδιότυπη σχέση συμβίωσης. Διατρεφεται από την τροφή του στο έντερο χωρίς να προκαλεί καμιά ζημιά στον οργανισμό που τον φιλοξενεί. Αντίθετα διασπά την κυτταρίνη, προκαλεί ζύμωση της λακτόζης ακόμα και σε θερμοκρασία 44ο C και απορροφά βιταμίνες και ιδιαίτερα την Κ2 και άλλα θρεπτι-κά συστατικά, που διαφορετικά θα όδευαν στο απευθυσμένο και θα αποβάλλονταν. Μάλιστα, μαζί με άλλους ωφέλιμους μικροοργανισμούς, αποτελεί και ασπίδα στην επικυριαρχία των επικίνδυνων αναερόβιων βακτηρίων.

Escherichia coli ορότυπος Ο157-Η7

το βακτήριο που σκοτώνειτου Δρ. Βαγγέλη Α. Μπούρμπου

Γεωπόνου ερευνητή φυτοπαθολόγου-οικοτοξικολόγου

Η θέση του Ευρωπαϊκού Τμήματος της IFOAM για το E. Coli

Με δύο χωριστές δηλώσεις στις αρχές Ιουνίου, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM ξεκαθάρισε τη θέση του απέναντι στο κρίσιμο θέμα του E. Coli. Επισημαίνοντας ότι δεν είναι ακόμα ξεκάθαρη η αιτία του ξεσπάσματος που έπλη-ξε την Ευρώπη, το Ευρωπαϊκό Τμήμα της IFOAM τόνισε ότι το πρόβλημα δεν λύνεται με υποθέ-σεις και αβάσιμες κατηγορίες.

Οι αρχικές εκθέσεις που έριχναν την ευθύνη σε βιολογικά προϊό-ντα ήταν αβάσιμες, και το γεγο-νός αυτό πρέπει να λάβει πλήρη δημοσιότητα, ώστε να μην πληγεί περαιτέρω ο κλάδος της βιολο-γικής γεωργίας. Οι αρνητικές εντυπώσεις που δημιουργήθη-καν για τον κλάδο έχουν μεγάλο αντίκτυπο για τους παραγωγούς της περιοχής.

Το πρόβλημα δεν λύνεται με κατηγορίες εναντίον συγκεκρι-μένων συστημάτων αγροτικής πα-ραγωγής. Το μόνο που επιτυγχά-νεται με τον τρόπο αυτό είναι να απειλείται σοβαρά το εισόδημα των αγροτών στις αναφερόμε-νες περιοχές. Απαιτείται σωστή οργάνωση και συντονισμός σε επίπεδο ΕΕ. Είναι ιδιαίτερα ση-μαντικό να εντοπιστεί η αληθινή αιτία του προβλήματος, όσο το δυνατόν συντομότερα, και να ληφθούν τα κατάλληλα μέτρα ώστε να μην διακινδυνεύονται ανθρώπινες ζωές.

Το βακτήριο Escherichia coli στο ηλεκτρονικό μικροσκόπιο

�6 • ΔΗΩ

Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο διαπιστώθηκε - και είναι ερευνητέο – πως ορισμένα από τα στελέχη ή ορότυποι του βακτηρίου αυτού παρου-σιάζουν κάποια μολυσματική δράση. Έτσι το 1950 η παιδική διάρροια αποδόθηκε σε μολυσματικό στέλεχος του Escherichia coli.

Έκτοτε υπάρχουν πολλές αναφορές για την παρουσία διαφόρων παθογό-νων στελεχών ή οροτύπων του Escherichia coli ικανών να προκαλέσουν μια σειρά από σοβαρές αρρώστιες, όπως διάρροια, εντερογαστρίτιδα, μόλυνση του ουροποιητικού συστήματος, μηνιγγίτιδα, σηψαιμία, το αι-μολυτικό και ουραιμικό σύνδρομο και άλλες. Μάλιστα η «ασθένεια του χάμπουργκερ», καθώς και η ήπια διάρροια του ταξιδιώτη γνωστή και ως «Turista» αποδίδονται σήμερα σε παθογόνο στέλεχος του βακτηρίου. Όλα τα παθογόνα στελέχη ή ορότυποι του Escherichia coli διακρίνονται για τη μεγαλύτερη ανταγωνιστική δράση στον άνθρακα, στο σίδηρο και στην ενέργεια σε σχέση με τα μη παθογόνα, γι’ αυτό και πολύ γρήγορα επικυριαρχούν στο εντερικό σύστημα.

Πριν από 11 χρόνια στον Καναδά, σε ένα αγρόκτημα στο Οντάριο, οι πολλές βροχοπτώσεις έφεραν τα αποπλυσίματα της κοπριάς αγελάδων που περιείχαν τον πολύ μολυσματικό ορότυπο O157- H7 στο πόσιμο νερό στην πόλη Walkerton. Πάνω από 2300 αρρώστησαν και 7 πέθαναν.

Στις μέρες μας, η παρουσία του εντεροαιμοραγικού ορότυπου Ο157-Η7, γνωστού και με τα ονόματα EHEC (Entero-Hémorragique Escherichia Coli) και ECEH (Escherichia Coli Entero-Hémorragique) κινδυνεύει να προσθέσει ένα ακόμα κρίκο στην αλυσίδα των διατροφικών σκανδάλων.

Στη Γερμανία προσβλήθηκαν πάνω από 1000 άτομα από τα οποία 330 με εμφανή σοβαρή συμπτωματολογία. 14 έχουν αποβιώσει. Ανάλογα κρούσματα έχουν παρουσιαστεί και στη Σουηδία (36 άτομα από τα οποία 12 σοβαρά), στη Βρετανία (3), στη Δανία (11 από τα οποία 5 σοβαρά), στη Γαλλία και στην Ολλανδία. Η αιτία της παρουσίας του ορότυπου αυτού

αποτελεί επιστημονική διαμάχη μεταξύ Ισπανίας και Γερμανίας. Οι πρώτοι αρνούνται την παρουσία του ορότυπου στα εξαγόμενα στη Γερμανία βιολογικά αγγούρια. Η δεύτερη απειλεί με τη διεκδίκηση αποζημίωσης γιατί εργαστηριακές αναλύσεις κα-τέδειξαν την παρουσία του Ο157-Η7. Συνήθως τα παιδιά κάτω των 8 ετών, οι ενήλικες πάνω από τα 65 και τα εξασθενημένα άτομα προσβάλλονται σε μεγαλύτερο βαθμό. Τα θανατηφόρα κρούσματα μπορεί να κυμανθούν στο 5-10% των ασθενών. Στην τελευταία επιδημία στη Γερμανία αντίθετα το 87% των κρουσμάτων ήταν ενήλικες και το 70% των κρουσμάτων ήταν γυναίκες.

Η μολυσματική δράση του ορότυπου αυτού οφείλε-ται σε δύο βακτηριοσύνες (τοξίνες) που μοιάζουν με την Shiga τοξίνη (STX) που παράγεται από το παθογόνο βακτήριο Shigella dysenteriae. Οι το-ξίνες αυτές είναι η Shiga-like toxin 1 (SLT-1) και Shiga-like toxin 2 (SLT-2) και είναι γνωστές και με το όνομα βεροτοξίνες (verotoxins). Ο μηχανισμός δράσης των τοξινών αυτών είναι ανάλογος με την τοξίνη της ρετσινολαδιάς (Ricinus communis) τη ρικινίνη. Η γαλάζια υπομονάδα καθιστά διαπε-ρατή στο βακτήριο την κυτταρική μεμβράνη και η ερυθρή υποενότητα τροποποιεί τη λειτουργία του ριβοσώματος Σε γενικές γραμμές οι τοξίνες αυτές προκαλούν αναστολή της σύνθεσης των πρωτεϊνών σε επίπεδο κυττάρου. Σήμερα έχουν βρεθεί πάνω από 200 στελέχη και ορότυποι του βακτηρίου αυτού που παράγουν τις SLT.

Πίνακας των κυριότερων ομάδων των παθογόνων οροτύπων του Escherichia coli

Ομάδες παθογόνων οροτύπων Ασθένεια που προκαλούν

ECGEI (Escherichia Coli Gastro-Enterites Infantines) Η ομάδα περιλαμβάνει πάνω από 10 ορότυπους. Προκαλούν το σύνδρομο της παιδικής γαστροεντερίτιδας σε παιδιά κάτω των 2 ετών και ιδιαίτερα στα νεογέννητα ή πρόωρα γεννημένα. Ο μητρικός θηλασμός παρέχει κάποια προστασία.

ECET (Escherichia Coli entérotoxigéniques) Προκαλούν την οξεία υδαρή διάρροια με αφυδάτωση στα παιδιά κάτω των 3 ετών στις υπό ανάπτυξη χώρες και τη διάρροια του ταξιδιώτη τη γνωστή ως «Turista». Θεωρούνται υπεύθυνοι για τη θνησιμότητα των νεογέννητων σε βοοειδή, αιγοπρόβατα και χοίρους.

ECEI (Escherichia Coli EntéroInvasives) Είναι υπεύθυνοι του συνδρόμου της δυσεντερίας που εκδηλώνεται με υψηλό πυρετό, κοιλιακές κράμπες, ναυτία και υδαρή διάρροια.

ECEP (Escherichia Coli EntéroPathogènes) Οι κυριότεροι ορότυποι είναι οι O111 B4 και O119 B14. Προκαλούν γαστροεντερίτιδα σε παιδιά με ηλικία μικρότερη από 2 χρόνια. Δεν είναι παθογόνοι για τους ενήλικες.

ECEH (Escherichia Coli EntéroHémorragiques) ή EHEC (EnteroHeomoragiques Escherichia Coli)

Ο πιο συχνός είναι ο ορότυπος O157- H7. Προκαλεί αιμορραγική κολίτιδα που είναι περισ-σότερο γνωστή ως αιμολυτικό και ουραιμικό σύνδρομο.

ECEAgg (Escherichia Coli ΕntéroΑggrégatives ) Προκαλούν καθυστέρηση στην ανάπτυξη και έμμονη διάρροια στις υπό ανάπτυξη χώρες και στις έντονα βιομηχανοποιημένες.

ECAD (Escherichia Coli à Αdhésion Diffuse) Θεωρούνται υπεύθυνοι για ουρολοιμώξεις και κυστίτιδα και πυελονεφρίτιδα

ECPEI (Escherichia Coli Pathogènes Extra-Intestinales) Προκαλούν μηνιγγίτιδα, περιτονίτιδα, ουρολοιμώξεις και αποστήματα

ΔΗΩ • �7

και όχι να γενικευτούν για άλλη μια φορά οι επιθέσεις στα οικολογικά προϊόντα. Να τιμωρηθούν οι Ανδαλούσιοι καλλιεργητές της Malaga και Almerίa και οι ελέγχοντες οργανισμοί και όχι να διατυπώνεται γενικό ανάθεμα κατά της οικολογικής γεωργίας.

Γενικά οι αιμορραγικοί ορότυποι του Escherichia coli μπορούν να πολλα-πλασιαστούν σε θερμοκρασιακό εύρος από 7°C έως 50°C με άριστο τους 37°C. Μερικοί ορότυποι αναπτύσσονται σε όξινο περιβάλλον (pH 4,4), αλλά η πλειονότητα σε ουδέτερο μέχρι αλκαλικό. Με το ψήσιμο εφόσον όλη η τροφή έχει μία θερμοκρασία γύρω στους 70°C για 10 λεπτά όλοι οι ορότυποι καταστρέφονται.

Η κυριότερη πηγή του ορότυπου αυτού είναι το πεπτικό σύστημα των βοοειδών και κατά δεύτερο λόγο των αιγοπροβάτων και των χοίρων. Η μόλυνση του ανθρώπου γίνεται μέσω των προϊόντων που παράγονται από τα βοοειδή και ιδιαίτερα του ωμού κρέατος και του άβραστου γάλακτος και με την επαφή με τις κοπριές και οργανικά λύματα. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να μεταδοθεί με το βήχα ή την επαφή με άτομα ασθενή ή την παρουσία μολυσμένων τροφίμων στο τραπέζι. Κι ακόμα το βακτήριο αυτό είναι επίφυτο και κατά συνέπεια δεν μπορεί να εισέλθει στους φυτικούς ιστούς.

Βασική πηγή του ορότυπου μπορεί επίσης να είναι και τα μολυσμένα λαχανικά και δευτερευόντως οι καρποί που τρώγονται ωμά και χωρίς να ληφθούν τα στοιχειώδη μέτρα υγιεινής. Τα τρόφιμα αυτά μπορεί να είναι συμβατικής ή βιολογικής ή ολο-κληρωμένης παραγωγής και να προέρχονται από περιοχές όπου χρησιμοποιείται αχώνευτη κοπριά βοοειδών, οργανικά στερεά και υγρά απόβλητα βιολογικού καθαρισμού και σταβλικών εγκαταστά-σεων. Ακόμα είναι δυνατή η μόλυνση των λαχανι-κών και φρούτων που καλλιεργούνται σε εδάφη μολυσμένα εξαιτίας της απόπλυσης σταβλικών υγρών με έντονη βροχόπτωση.

Η μόλυνσή τους οφείλεται κατά κανόνα σε αμέλεια των παραγωγών, η οποία εκδηλώνεται σε εντο-νότερο βαθμό στους συμβατικούς και όχι στους οικολογικά και κοινωνικά ευαισθητοποιημένους βιοκαλλιεργητές. Εξάλλου στην οικολογική γεωρ-γία χρησιμοποιείται η κομποστοποιημένη κοπριά που είναι απαλλαγμένη εξαιτίας της θερμικής αερόβιας ζύμωσης από ανθρωποπαθογόνα βακτήρια και δεν επιτρέπεται η χρησιμοποίηση στερεών και υγρών αποβλήτων βιολογικού κα-θαρισμού. Έπειτα η συχνή χρησιμοποίηση του χαλκού με βακτηριοκτόνο δράση μειώνει την πιθανότητα παρουσίας των ανθρωποπαθογόνων βακτηρίων. Τέλος δεν πρέπει να λησμονείται το γεγονός πως στη φυλλόσφαιρα και καρπό-σφαιρα των εδώδιμων λαχανικών και φρούτων υπάρχει ισόρροπη ανάπτυξη των ανταγωνιστών μικροοργανισμών που μειώνουν το μολυσματικό δυναμικό των ανθρωποπαθογόνων βακτηρίων για τον πρόσθετο ότι βρίσκονται σε ένα αφιλό-ξενο γι’ αυτά περιβάλλον. Αντίθετα στη συμβατική γεωργία χρησιμοποιούνται με το «τσουβάλι» τα αντιβιοτικά, τα οποία ενισχύουν την μεταφορά των πλασμιδίων παθογένειας από είδος σε είδος και πολύ περισσότερο από στέλεχος σε στέλεχος και ορότυπο σε ορότυπο.

Είναι κατά συνέπεια συνετό να αναζητηθούν και να αποδοθούν οι ενδεχόμενες ευθύνες στους καλλιεργητές που δεν εφάρμοσαν τους αποτρεπτικούς για την ασθένεια κανονισμούς

Ριβοσωματικό διάγραμμα της τοξίνης Shiga-like toxin 2 (ερθρή και γαλάζια υπομονάδα)

Διάγραμμα μεταφοράς πλασμιδίου από βακτήριο σε βακτήριο

�� • ΔΗΩ

Ανάλογα με την περίπτωση τα συμπτώματα από ενδεχόμενη μόλυνση ξεκινούν με έντονο κοιλόπονο, διάρροια, ναυτία και εμετό και μετά από 1-2 μέρες παρατηρείται αιμορραγία . Η αιμορραγική κολίτιδα έχει μία περίοδο επώασης 3-8 και ενίοτε 14 μέρες. Το αιμολυτικό ουραιμικό σύνδρομο εκδηλώνεται συνήθως με διάρροια, η οποία συνοδεύεται από μικροαγγειοπαθή αιμολυτική αναιμία, θρομβοκυτταροπενία, αιμορραγικά ούρα και οξεία νεφρική ανεπάρκεια. Πολύ σπάνια το σύνδρομο αυτό μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό, νευρολογικά προβλήματα, χρόνια βλάβη των νεφρών και τελικά θάνατο, ακόμη και αρκετά χρόνια μετά την εκδήλωση της λοίμωξης.

Η αντιμετώπιση της ασθένειας ξεφεύγει από την επιστημονική αρμοδιότητα του γράφοντος. Η ιατρική επιστήμη έχει στη διάθεσή της τα απαραίτητα μέσα και εφόδια. Το βακτήριο αυτό είναι ευαίσθητο στα αντιβιοτικά με βάση τις β-λακταμίνες. Διαπιστώθηκε όμως πως ορισμένα στελέχη είναι ικανά να παράξουν χρωμοσωμική κεφαλοσπορινάση που μειώνει την ευαισθησία του βακτηρίου στις αμινοπενικιλλίνες. Παρήγορο είναι πως αυτή την περίοδο δοκιμάζεται το εμβόλιο Shigamabs που δεσμεύει τις τοξίνες SLT-1 και SLT-2.

Ωστόσο από γεωργικής πλευράς θα πρέπει να ληφθούν όλα εκείνα τα μέτρα για τον περιορισμό της παρουσίας του ορότυπου στα καταναλι-σκόμενα ωμά λαχανικά, φρούτα και κτηνοτροφικά προϊόντα. Προπα-ντός θα πρέπει να σταματήσει η χρήση οποιουδήποτε αντιβιοτικού στη γεωργία που θα μπορούσε να προκαλέσει τη μεταφορά πλασμιδίων,

καθώς και της νωπής κοπριάς και ανεξέλεγκτης μικροβιακής σύνθεσης οργανικών σκευασμάτων και λυμάτων. Σήμερα έχουν αναπτυχθεί οικολο-γικές μέθοδοι αντιμετώπισης των ασθενειών στα καλλιεργούμενα φυτά, οι οποίες περιορίζουν με εξαιρετική αποτελεσματικότητα και τα στελέχη και ορότυπους του Escherichia Coli. Αναφέρεται το οζονωμένο με γνωστή συγκέντρωση σε διαλυτό όζον και το ηλεκτρολυμένο όξινο ή ουδέτερο ή αλκαλικό νερό.

Από την άλλη μεριά το καταναλωτικό κοινό θα πρέ-πει να παίρνει μια σειρά από μέτρα στοιχειώδους υγιεινής προφύλαξης. Τα φρούτα και λαχανικά που τρώγονται νωπά θα πρέπει να πλένονται με επιμονή σε καθαρό νερό. Υπάρχουν συσκευές πα-ραγωγής οζονωμένου και ηλεκτρολυμένου νερού που βοηθούν στην προσπάθεια αυτή. Δεν πρέπει να καταναλώνεται το γάλα άβραστο και το κρέας να ψήνεται καλά. Καλό είναι αν δεν υπάρχει σιγουριά για αποτελεσματικό πλύσιμο να γίνεται αποφλοί-ωση όπου είναι δυνατή στα φρούτα και λαχανικά. Τα χέρια να πλένονται σχολαστικά πριν και μετά την επεξεργασία των τροφίμων που θεωρούνται ύποπτα για φιλοξενία του βακτηρίου.

ΔΗΩ • ��

Εισαγωγή

Όλοι μας, ενδεχομένως, έχουμε καταλάβει το μέ-γεθος της απειλής που η αλλαγή του κλίματος θέτει στην υγεία του πλανήτη μας. Η “υπερθέρμανση της γης είναι σαφής”, δηλώνει η τέταρτη, πιο πρόσφα-τη, έκθεση της διακυβερνητικής επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC) που παρουσιάσθηκε το Νοέμβριο του 2007, “είναι ήδη εμφανής από τις αυξήσεις στη μέση θερμοκρασία του ατμοσφαιρικό αέρα και στις θερμοκρασίες στους ωκεανούς, την τήξη του χιονιού και του πάγου, και την αυξανόμενη μέση στάθμη της θάλασσας” (IPCC 2007). Μια άνοδος δυο μέτρων της στάθμης της θάλασσας, παραδείγματος χάριν, θα πλημμύριζε εντελώς αμέτρητες παράκτιες κοινότητες σε όλο τον κόσμο. “Ακόμη και με μια μικρή άνοδο της στάθμης της θάλασσας, πρόκειται να καταστρέψουμε ολόκληρα έθνη και τους πολιτισμούς τους, που έχουν υπάρξει για χιλιάδες χρόνια” (Lovgren 2004). Οι θερμο-κρασίες σε όλο τον κόσμο, έχουν ήδη αυξηθεί κατά 0,76 βαθμούς Κελσίου από την αρχή του 19ου αιώνα, και η τρέχουσα τάση των θερμοκρασιών προβλέπει μια περαιτέρω αύξηση μεταξύ 1,8 και 4,0 βαθμών Κελσίου μέχρι το τέλος του 21ου αιώνα, εάν οι εκπομπές του CO2 και τα άλλα αέρια του θερμοκηπίου δεν περιοριστούν αμέσως και σοβαρά.

Κλιματική αλλαγή και το φαινόμενο του θερμοκηπίου

Η κλιματική αλλαγή επέρχεται λόγω της αύξησης της θερμοκρασίας του πλανήτη. Η αύξηση αυτή οφείλεται στο φαινόμενο του θερμοκηπίου.

Τι είναι όμως το φαινόμενο του θερ-μοκηπίου; Το φαινόμενο του θερμοκη-πίου είναι η αύξηση της θερμοκρασίας της γης, που δημιουργείται λόγω της υπερσυσσώρευσης κάποιων αερίων

στην ατμόσφαιρα και κυρίως του διοξειδίου του άνθρακα CO2. Όπως το γυαλί στο θερμοκήπιο, το οποίο επιτρέπει την μικρού μήκους ηλιακή ακτι-νοβολία να εισέλθει, ενώ αντίθετα δεν επιτρέπει να εξέλθει και εγκλωβίζει ένα μεγάλο μέρος της μεγάλου μήκους ακτινοβολίας, με αποτέλεσμα την αύξηση της θερμοκρασίας μέσα σε αυτό, έτσι και ορισμένα αέρια ενισχύουν το «κάλυμμα» που εγκλωβίζει τη θερμότητα του πλανήτη.

Ποια είναι όμως τα αέρια του θερμοκηπίου που δημιουργούν αυτό το κάλυμμα; Τα κυριότερα αέρια του θερμοκηπίου είναι το διοξείδιο του άνθρακα CO2, το μεθάνιο CH4, το υποξείδιο του αζώτου N2O, το όζον O3 και οι χλωροφαινάνθρακες. Το μεγαλύτερο ποσοστό (κατά 50% περίπου) καταλαμβάνει το διοξείδιο του άνθρακα, και κατά 25% περίπου το μεθάνιο. Προσοχή όμως, όλοι οι ρύποι δεν έχουν την ίδια σημασία και βαρύτητα. Για παράδειγμα, το άτομο μεθανίου είναι 30 φορές πιο ισχυρό στο να εγκλωβίζει την ακτινοβολία απ’ ότι το διοξείδιο του άνθρακα. Από τα βασικά αυτά αέρια μόνο οι χλωροφαινάνθρακες οφείλονται αποκλει-στικά στη βιομηχανική δραστηριότητα. Για όλα τα άλλα, οι εκπομπές τους, σε ένα πολύ μεγάλο ποσοστό (πάνω από 30%), οφείλονται στην άσκηση της γεωργίας και της κτηνοτροφίας (το μεθάνιο κατά

πώς η βιολογική γεωργία συμβάλλει στην επιβράδυνση του φαινομένου του θερμοκηπίου

γεωργία και κλιματική αλλαγήΔέσμευση - αποθήκευση του άνθρακα: η επόμενη επανάσταση της γεωργίας

του Ανδρέα Βαρώτσου Γεωπόνου - οικονομολόγου

�0 • ΔΗΩ

το κύριο μέρος του από την κτηνοτροφία και το υποξείδιο του αζώτου από τη χρήση αμμωνιακών και νιτρικών λιπασμάτων).

Η κλιματική αλλαγή είναι πραγματική, συμβαίνει σήμερα, όπως σχεδόν καθημερινά επισημαίνεται, και δυστυχώς πρόκειται να πάει πολύ χειρό-τερα. Πόσο χειρότερα; Αυτό εξαρτάται από εμάς. Όλοι έχουμε μια ηθική υποχρέωση να κάνουμε οτιδήποτε μπορούμε, ως ανθρώπινο είδος, ως κοινότητα, ως άτομα, για να αποτρέψουμε τα χειρότερα σενάρια από το να γίνουν πραγματικότητα για μας και τα παιδιά μας.

Υπάρχουν τρόποι που κάθε ένας από μας μπορεί να χρησιμοποιήσει, ώστε να μειωθεί ο αντίκτυπος και η σφοδρότητα της παγκόσμιας αύξησης της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου. Μπορούμε π.χ. να μειώσουμε την εξάρτησή μας από τα ορυκτά καύσιμα, να χρησιμοποιούμε το αυτοκίνητο λιγότερο, να ελέγχουμε την κατανάλωση ενέργειας στο σπίτι μας, να αντικαθιστούμε τις ενεργειακά ανεπαρκείς συσκευές και να χρησι-μοποιούμε όσο το δυνατόν περισσότερες καθαρές πηγές ενέργειας.

Με αυτούς τούς τρόπους μπορούμε να περιορίσουμε το ποσό του νέ-ου διοξειδίου του άνθρακα που απελευθερώνεται ως αποτέλεσμα των ανθρωπογενών δραστηριοτήτων. Αλλά τι θα γίνει με το διοξείδιο του άνθρακα που υπάρχει ήδη και αυτό που πρόκειται να εκπεμφθεί στο μέλλον, παραπάνω από αυτό που υπήρχε πριν από τον προηγούμενο αιώνα; “Και οι προηγούμενες και μελλοντικές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που οφείλονται σε ανθρωπογενείς δραστηριότητες, θα συνε-χίσουν να συμβάλλουν στην άνοδο θερμοκρασίας και της στάθμης της θάλασσας για μια τουλάχιστον χιλιετία, με βάση τα χρονοδιαγράμματα που απαιτούνται για την αφαίρεση αυτού του αερίου από την ατμόσφαιρα” (IPCC 2007).

Ένας από τους καλύτερους τρόπους να αφαιρεθεί το CO2 από την ατμόσφαιρα είναι να γίνει κάτι που αρκετοί από σας που διαβάζετε αυτό το άρθρο έχετε ήδη κάνει: να παράγετε και να καταναλώνετε βιολογικά προϊόντα.

Ο κύκλος του άνθρακα

Για να καταλάβουμε καλύτερα πως μπορεί να γί-νει αυτό, είναι σημαντικό να ρίξουμε αρχικά μια πιο προσεκτική ματιά στο στοιχείο C του CO2. Ο άνθρακας είναι το τέταρτο αφθονότερα απαντώ-μενο χημικό στοιχείο στον πλανήτη μετά από το υδρογόνο, το ήλιο, και το οξυγόνο. Αποτελεί το 18,6% της μάζας του σώματός μας, βρίσκεται σε κάθε οργανικό μόριο στο ανθρώπινο σώμα, και είναι η βάση της χημείας όλης της γνωστής ζωής. Ο κύκλος του άνθρακα αφορά τη ζωή του πλανήτη. Αφορά το έδαφος, το ζωικό και το φυτικό βασίλειο περιλαμβανομένου και του ανθρώπου. Ο άνθρακας ούτε δημιουργείται ούτε καταστρέφεται, απλώς ανακυκλώνεται. Δηλαδή κινείται «ρέει», μεταξύ ενός αριθμού δυναμικών «δεξαμενών» αποθήκευσης μέσα στα διάφορα γήινα οικοσυ-στήματα, που είναι: η ατμόσφαιρα, οι ωκεανοί, το έδαφος, η βλάστηση, και τα ορυκτά καύσιμα. Οι ποσότητες του άνθρακα που υπάρχουν σε κάθε μια από αυτές τις «δεξαμενές», όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήμα, είναι:

Σχήμα 1. Μια απλοποιημένη απεικόνιση του κύκλου του άνθρακα που εμφανίζει τις “οικο-δεξαμενές” και πως αυτές αλληλεπιδρούν με την ατμόσφαιρα. Οι αριθμοί δηλώνουν εκατ. τόνους άνθρακα. Οι αριθμοί στα βέλη δείχνουν τα ποσά του άνθρακα που «ρέουν» κάθε χρόνο μεταξύ των οικο-δεξαμενών. Οι ανισορροπίες που προκαλούνται από την ανθρώπινη δραστηριότητα φαίνονται από τη ροή του άνθρακα προς την ατμόσφαιρα, από τη χρήση (κάψι-μο) των ορυκτών καυσίμων (5,5 εκατ τον) και από το γεγονός ότι

περισσότερος άνθρακας φεύγει από το έδαφος από αυτόν που αποθηκεύεται (62 –60 εκατ. τον). Αυτές οι ανισορροπίες μερικώς μόνο αντισταθμίζονται από την αυξημένη απορρόφηση του άνθρα-κα από τους ωκεανούς. Το τελικό αποτέλεσμα είναι ότι συνολικά 219,5 εκατ. τόνοι μπαίνουν στην ατμόσφαιρα ενώ μόνο 215 εκατ. τον απομακρύνονται. Είναι επομένως εύκολο να παρατηρήσουμε γιατί το διοξείδιο του άνθρακα στην ατμόσφαιρα αυξάνεται.

ΔΗΩ • ��

Στην ατμόσφαιρα περίπου 750 εκατ. τόνοι, στη βλά-στηση 550 εκατ. τόν, στο έδαφος 1500 εκατ. τόν, στους ωκεανούς 36000 εκατ. τόν, και στα ορυκτά καύσιμα 5000 εκατ. τόν1.

Βλέπουμε λοιπόν ότι το μεγαλύτερο μέρος του διοξειδίου του άνθρακα είναι αποθηκευμένο στους ωκεανούς και ότι ένα μεγάλο μέρος του, πολύ μεγαλύτερο από ό,τι στη βλάστηση και στην ατμόσφαιρα (μεγαλύτερο και από το άθροισμα τους), είναι στο έδαφος!

Ο άνθρακας λοιπόν ανακυκλώνεται «ρέει» μεταξύ αυτών των “οικο -νησίδων, οικο-δεξαμενών”.

Τα φυτά αφαιρούν το διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα με τη διαδικασία της φωτοσύνθε-σης. Ο άνθρακας που παράγεται ως αποτέλεσμα αυτής της δραστηριότητας χρησιμοποιείται για την αύξηση και την εξέλιξη των κυττάρων, ενώ το οξυγόνο, ένα προϊόν αποβλήτων των φυτών, επιστρέφεται στην ατμόσφαιρα. Όταν τα φυτά πε-θαίνουν και αποσυντίθενται, απελευθερώνουν ένα μεγάλο μέρος του άνθρακα πίσω στην ατμόσφαιρα που επανασυνδέεται με το οξυγόνο υπό μορφή διοξειδίου του άνθρακα. Μια μικρότερη μερίδα του άνθρακα, μαζί με αυτόν που βρίσκεται μέσα στη ρίζα του φυτού, αποθηκεύεται στο έδαφος σε διάφορα στάδια σταθερότητας, τέτοιας στα-θερότητας, που εξαρτάται από τις δραστηριότητες μικροοργανισμών του εδάφους, που λειτουργούν για να τον δεσμεύσουν, είτε φυσικά είτε χημικά, μέσα σε προστατευτικούς δεσμούς στην οργανική ουσία του εδάφους.

Αυτή η δυνατότητα του εδάφους να κατακρατεί τον άνθρακα των φυτικών και ζωικών υπολειμμάτων μέσω της παραγωγής της οργανι-κής ουσίας και να απελευθερώνει λιγότερο άνθρακα στην ατμόσφαι-ρα από αυτόν που χρησιμοποί-ησαν αρχικά τα φυτά, καλείται δέσμευση, και είναι ένα από τα βασικά στοιχεία για οποιοδήποτε σχέδιο που ελπίζει να αντιμετωπί-σει την αλλαγή κλίματος.

Το διοξείδιο του άνθρακα λοιπόν είναι κρίσιμης σπουδαιότητας με δύο πολύ ευδιάκριτους τρόπους.

Πρώτα απ’ όλα, είναι η ουσία στην οποία τα φυτά “αναπνέουν” για να κάνουν τη φωτοσύνθεση. Χωρίς αυ-τό δεν θα υπήρχαν τα φυτά, χωρίς τα φυτά δεν θα υπήρχε οξυγόνο,

και χωρίς οξυγόνο δεν θα υπήρχαμε εμείς. Εμείς λοιπόν χρειαζόμαστε το διοξείδιο του άνθρακα. Πόσο όμως χρειαζόμαστε; Ένας καλός αριθμός θα ήταν, για παράδειγμα, 280 PPM (μέρη ανά εκατομμύριο), το οποίο ήταν στην ατμόσφαιρα στο τέλος του 19ου αιώνα. Τα 280 PPM περιλαμ-βάνονται στη φυσική σειρά του διοξειδίου του άνθρακα (180 PPM σε 300 PPM) που είχε υπάρξει κατά τη διάρκεια των προηγούμενων 650.000 ετών. Αντίθετα, το 2005, η ατμοσφαιρική συγκέντρωση του διοξειδίου του άνθρακα είχε φθάσει σε 379 PPM -αρκετά έξω από καθιερωμένη σειρά- και αυξανόταν, εκείνη την περίοδο, κατά μέσον όρο, με επί πλέον 1,9 PPM κάθε έτος.

Το δεύτερο σημείο κρίσιμης σπουδαιότητας σχετικά με το διοξείδιο του άνθρακα είναι ότι εάν αυτό δεν απομονώνεται από τούς φυτικούς ιστούς στο έδαφος, ή δεν διαλύεται και αποθηκεύεται μέσα στους ωκεανούς, (εκεί μπορεί να παραμείνει άθικτο μέχρι και 200 έτη), συσσωρεύεται στην ατμόσφαιρα. Κάποια συσσώρευση είναι βέβαια απαραίτητη για τη ζωή στη γη, επειδή το διοξείδιο του άνθρακα, μαζί με διάφορα άλλα αέρια, παγιδεύει ένα μέρος της θερμότητας του ήλιου που αντανακλάται από τη γήινη επιφάνεια. Χωρίς κάποια συσσώρευση του διοξειδίου του άνθρακα η μέση θερμοκρασία της γης θα ήταν περίπου -18 βαθμούς Κελσίου αντί 15 βαθμών Κελσίου, που είναι αυτήν την περίοδο. Όμως η πάρα πολλή συσσώρευση του διοξειδίου του άνθρακα παγιδεύει ένα υπερβολικό ποσό θερμότητας, θερμαίνοντας τα διάφορα γήινα οικοσυστήματα.

Υπάρχουν δύο βασικοί τρόποι με τους οποίους το διοξείδιο του άνθρα-κα απελευθερώνεται στην ατμόσφαιρα, και επομένως δύο διαφορετικά σημεία επέμβασης διαθέσιμα σε μας για να περιορίσουμε αυτή την απε-λευθέρωση.

�� • ΔΗΩ

Ο πρώτος, που προκαλεί πάνω από 70% των εκπομπών του CO2, προ-κύπτει από την καύση των ορυκτών καυσίμων. Πριν από 360 έως 280 εκατομμύρια έτη, κατά τη διάρκεια της λιθανθρακοφόρου περιόδου, οι απέραντες περιοχές του πράσινου οργανικού υλικού (της βλάστησης), αποθηκεύθηκαν κάτω από διαδοχικά στρώματα ιζήματος. Με την πάροδο του χρόνου, εκείνο το οργανικό υπόλειμμα, που αποτελείται κατά ένα μεγάλο μέρος από άνθρακα, υποβλήθηκε σε τεράστια ποσά πίεσης και θερμότητας από το συνεχές και εντεινόμενο βάρος της γης, και το βράχο, που το κάλυψε. Μέσω αυτών των διαδικασιών, δημιουργήθηκε το πετρέ-λαιο, και το φυσικό αέριο, δημιουργώντας τις τεράστιες αποθήκες του σταθερού άνθρακα που παρέμεινε κλειδωμένος, μέχρι την ανακάλυψή τους ως πηγή καυσίμου και ενέργειας κατά τη διάρκεια της βιομηχανικής επανάστασης, τον 19ου αιώνα. Το κάψιμο αυτών των διάφορων απολιθω-μένων ορυκτών καυσίμων κατά τη διάρκεια του τελευταίου ενάμισι αιώνα έχει απελευθερώσει αυτόν τον, στο παρελθόν, αποθηκευμένο άνθρακα, ως διοξείδιο του άνθρακα, στην ατμόσφαιρα, με αποτέλεσμα αυτό το αρχαίο λείψανο του παλαιοζωικού παρελθόντος, να μετασχηματίζεται σε μια μνημειακή σύγχρονη καταστροφή.

Ο δεύτερος είναι μια άλλη ανθρωπογενής τεχνολογική επανάσταση υπεύθυνη για τον όγκο των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα, που δεν οφείλεται στη χρήση των απολιθωμένων ορυκτών καυσίμων, η γεωργική δραστηριότητα, η καλλιέργεια δηλαδή του εδάφους και η κτηνοτροφία.

To CO2 που απελευθερώνεται από την καύση των ορυκτών καύσιμων είναι περίπου 5 δις τόνοι το χρόνο, ενώ από το έδαφος απελευθερώνονται 2 δις τόνοι το έτος παραπάνω από αυτό που απορροφάται, λόγω των πρακτικών καλλιέργειας όπως το όργωμα, η αποστράγγιση η αποδάσωση κ.α. Αυτή η ανισορροπία εν μέρει μειώνεται από την απορρόφηση του CO2 από τη μεγαλύτερη δεξαμενή, τους ωκεανούς. Το υπόλοιπο παραμένει στην ατμόσφαιρα και έχει σαν αποτέλεσμα την αύξηση της συγκέντρωσής του σε αυτήν. Στα τελευταία 650.000 χρόνια είχε διαμορφωθεί μια ισορροπία που έχει πλέον διαταραχθεί: Δηλαδή στα ώριμα φυσικά οικοσυστήματα η

απελευθέρωση του άνθρακα στην

ατμόσφαιρα λόγω της

οξείδωσης της οργανικής ουσίας του εδάφους, κυρίως λόγω της μικροβιακής δραστηριότητας, ισοσκελιζόταν από τη συσσώρευση του άνθρακα από τα φυτικά και ζωικά υπολείμματα.

Γεωργία και κλιματική αλλαγή

Η ανάπτυξη της γεωργίας πριν από περίπου 10.000 έτη, είχε σαν αποτέλεσμα το καθάρισμα και το κάψιμο των δασών για να καλύψει μια αυξανόμενη απαίτηση για καλλιεργούμενες εκτάσεις. Η έκθεση της οργανικής ουσίας στις ατμοσφαιρικές συνθή-κες (η οξείδωση-καύση της οργανικής ουσίας), η διάβρωση μέσω της αυξανόμενης χρήσης του αρότρου, προκάλεσε μια σημαντική μετατόπιση στην ισορροπία του κύκλου άνθρακα. Η έκθεση του FAO (Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας των Ηνω-μένων Εθνών) με τίτλο: η απομάκρυνση άνθρακα από τα εδάφη, επισημαίνει, “το άροτρο θεωρείται η αιτία της απώλειας του εδαφικού άνθρακα μέσω της καταστροφής των εδαφικών συσσωματωμάτων και της επιτάχυνσης της αποσύνθεσης με τη ανά-μιξη των υπολειμμάτων των φυτών, του οξυγόνου, και της μικροβιακής βιομάζας” (FAO 2004). Αυ-τές οι διαδικασίες επιτρέπουν την απελευθέρωση του άνθρακα που ειδάλλως θα είχε παραμείνει αποθηκευμένος μέσα στο έδαφος. Ο άνθρακας, που εκλύεται στην ατμόσφαιρα, είναι ελεύθερος πάλι να ενωθεί με το οξυγόνο και να σχηματίσει το διοξείδιο του άνθρακα. Έτσι σήμερα, η γεωργία παραμένει μια σημαντική πηγή εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου – κατά προσέγγιση 30% – και βεβαίως πολύ μεγαλύτερη, εάν συνυπολογίσουμε τη μεταφορά και αποθήκευση των τροφίμων (υπο-λογίζεται ότι τα τρόφιμα ταξιδεύουν πάνω από 1500 χιλιόμετρα κατά μέσον όρο μέχρι να φτάσουν στον καταναλωτή -food miles).

Αντιστρέφοντας τη διαδικασία, μετασχηματίζουμε τη γεωργία σε μια διαδικασία που έχει ένα θετικό, παρά αρνητικό, αντίκτυπο στην αλλαγή του κλίματος στη βάση μιας αληθινά βιώσιμης πρακτικής στη διαχείρι-ση του εδάφους και σε τεχνικές καλλιέργειας που ωφελούν όλους μας. Αυτός ο στόχος, για μια γε-ωργία που ανταποκρίνεται στην επιβράδυνση της αλλαγής κλίματος, αξιοποιεί τα διάφορα σημεία στα οποία οι γεωργικές πρακτικές επιδεινώνουν το ισοζύγιο του άνθρακα, και κατά τέτοιο τρόπο ώστε οι εισαγωγές του άνθρακα να αυξάνονται (εδαφική αποθήκευση), ενώ οι εξαγωγές (οι εκ-πομπές) να μειώνονται. Τα βασικά στοιχεία μιας

νέας βιώσιμης γεωργίας πρέπει να τονίσουν τις θετικές μεθόδους επέμβασης που ενισχύουν τις

διαδικασίες που υπάρχουν ήδη στη φύση. Πρέπει να δημιουργήσουμε βιώσιμες επιλογές και για

την αύξηση της οργανικής ουσίας του εδάφους. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο μειώνουμε τις εκπομπές, αλλά αυξάνουμε την ικανότητα του εδάφους για συγκράτηση του άνθρακα.

ΔΗΩ • ��

Βιολογική γεωργία και κλιματική αλλαγή

Η βιολογική γεωργία εξυπηρετεί τον παραπάνω στόχο, γιατί έχει πολλά στοιχεία που αντιστρέφουν τη διαδικασία (μειώνει τις εκπομπές του CO2 και αυξά-νει την αποθήκευση του άνθρακα), δεν χρησιμοποιεί φυτοφάρμακα και χημικά λιπάσματα που καταναλώ-νουν μεγάλες ποσότητες ενέργειας για την παραγω-γή και μεταφορά τους (οι βιομηχανίες λιπασμάτων είναι από τις πιο ενεργοβόρες βιομηχανίες στον πλανήτη), και η χρήση ορυκτών καυσίμων για τις διάφορες εργασίες είναι μειωμένη κατά τουλάχιστον 30%. Έτσι η βιολογική γεωργία παράγει τουλάχιστον «κλιματικά ουδέτερα» προϊόντα. Η χλωρή λίπανση ειδικά με φυτά που παράγουν άζωτο και η φυτική κάλυψη του εδάφους (πρακτικές που ακολουθεί η βιολογική γεωργία), δημιουργούν θετικό ισοζύγιο μεταξύ του άνθρακα που εισάγεται, έναντι αυτού που απελευθερώνεται. Περαιτέ-ρω μειώσεις των εκπομπών του CO2 μπορούν επίσης να πραγματοποιηθούν μέ-σω της υιοθέτησης των μειωμένων πρακτικών κατεργασίας του εδά-φους. Για τα επόμενα 50 χρόνια οι πρακτικές αυτές μπορούν να μει-ώσουν τα επίπεδα του διοξειδίου του άνθρακα κατά 50 ppm (από 384 σήμερα σε 334), πράγμα που σημαίνει την επάνοδο στα επίπεδα που υπήρχαν πριν 40 χρόνια! Η βιολογική γεωργία επομένως εκτός από μέθοδος πα-ραγωγής τροφίμων μπορεί να γίνει και «μέθοδος αποθήκευσης άνθρακα».

Πάνω από 1 τόνος CO2 μπορεί να αφαιρεθεί από την ατμόσφαιρα και να αποθηκευθεί στο έδαφος κάθε χρόνο από την καλλιέργεια ενός στρέμμα-τος γης με βιολογικές μεθόδους, ενώ εάν η βιολογική καλλιέργεια εφαρμοσθεί σε όλο τον πλανήτη, τότε μπορεί να απορροφήσει το 40% του CO2 που συσσωρεύεται κάθε χρόνο στην ατμόσφαιρα! Έτσι εάν η βιολογική καλλιέργεια εφαρμοσθεί σε όλο τον πλανήτη για την παραγω-γή τροφίμων, τότε μπο-ρεί να απορροφήσει το CO2 που εκπέμπουν 1.5 δις αυτοκίνητα.

Έχει υπολογισθεί2 ότι αν η βιολογική γεωργία εφαρμοσθεί σε όλη την

καλλιεργούμενη έκταση των ΗΠΑ, τότε μπορεί να απορροφήσει το 25% του άνθρακα που εκπέμπεται από τα ορυκτά καύσιμα.

Άνθρακας, διοξείδιο του άνθρακα, και βιολογική γεωργία: αυτά τα τρία στοιχεία διαμορφώνουν έναν δεσμό ευκαιρίας για την επιβράδυνση των κλιματικών αλλαγών. Καλλιεργώντας βιολογικά που σημαίνει στροφή σε πρακτικές, μη κατεργασίας του εδάφους (ακαλλιέργειας), εντάσσοντας τις χλωρές λιπάνσεις στο ενδιάμεσο των καλλιεργειών και έχοντας πάντα το έδαφος καλυμμένο με βλάστηση, είναι μερικά από τα διαθέσιμα ερ-γαλεία καθώς κινούμαστε προς μια νέα κατεύθυνση που συνδυάζει την παραγωγή των τροφίμων και την προστασία του περιβάλλοντος.

Συμπεράσματα

Η γεωργία παίζει σημαντικό ρόλο στην κλιματική αλλαγή, την επηρεάζει σε σημαντικό βαθμό, επηρεάζεται από αυτή και μπορεί να επιβραδύνει την κλιματική αλλαγή.

Ιδιαίτερα με τη βιολογική γε-ωργία μπορούμε να αυξή-

σουμε αρκετά τη συσσώ-ρευση-αποθήκευση του άνθρακα στο έδαφος, καλλιεργώντας βιολο-γικά στα αγροκτήματά μας, ακόμα και στους κήπους μας. Με την αλλαγή των γεωργικών πρακτικών, μπορούμε

όλοι να διαδραματίσου-με έναν ρόλο σε αυτήν

την προσπάθεια (αυτή βέ-βαια η επιλογή δεν πρέπει να

μας κάνει να ξεχνάμε την άλλη κύρια αιτία της συσσώρευσης του

άνθρακα στην ατμόσφαιρα που είναι η χρήση των ορυκτών καυσίμων και να

μας αποσπάσει από το στόχο της απεξάρ-τηση μας από αυτά (FAO 2004).

Ας επικεντρωθούμε λοιπόν στους μηχανισμούς της φύσης για να αντιστρέψουμε τη διαδικα-

σία της συσσώρευσης του άνθρακα στην ατμόσφαιρα και να μη σκεφτόμαστε τη

δημιουργία φαραωνικών κατασκευών για την αποθήκευση του άνθρακα,

οι οποίες μπορεί να απελευθε-ρώσουν περισσότερο CO2

κατά την διάρκεια της κατα-σκευής και της λειτουργία τους, από αυτό που υπο-τίθεται θα δεσμεύσουν.

�� • ΔΗΩ

Οι μεταποιητές βιολογικών προϊόντων

Το 2007 υπήρχαν περίπου 33.800 πιστοποιημένοι μεταποιητές βιολογικών προϊόντων στην ΕΕ, από τους οποίους εκτιμάται ότι 1.000 περίπου βρίσκο-νται στην ΕΕ-12 (δεν υπάρχουν στοιχεία για όλα τα κράτη μέλη) και 32.800 στην ΕΕ-15. Στην ΕΕ-15 σχεδόν το ένα τέταρτο των παραγωγών βιολογικών προϊόντων είναι και μεταποιητές, ενώ στην ΕΕ-12 αυτό ισχύει μόνο για το 14% των μεταποιητών. Το γεγονός αυτό κατά κάποιο τρόπο αντανακλά την ιστορία της ανάπτυξης του κλάδου στα δύο αυτά τμήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης: στην ΕΕ-15 (οι πρώτες 15 χώρες που μετείχαν στην ΕΕ), ο κλάδος υπάρχει εδώ και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, και έχει ισχυρή παράδοση μεταποίησης στο ίδιο το αγρόκτημα (π.χ. τυροκομεία, κτλ.), ενώ στην ΕΕ-12 (οι τελευταίες 12 χώρες που εντάχθηκαν στην ΕΕ), η ανάπτυξη του τομέα είναι πιο πρόσφατη και δεν υπάρχει τέτοια παράδοση.

Χωρίς πληροφορίες για τον κύκλο εργασιών του κλάδου, είναι δύσκολο να σταθμιστεί η σημασία του τομέα της μεταποίησης στα δύο τμήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, η αναλογία του αριθμού των μεταποιητών επί του συνόλου των παραγωγών βιολογικών προϊόντων είναι κατά πο-λύ υψηλότερη στην ΕΕ-15 (0,21) σε σχέση με την ΕΕ-12 (0,04), ενώ το μέσο μέγεθος των γεωργικών εκμεταλλεύσεων στις δύο ομάδες δεν επιδεικνύει δραματικές διαφορές. Το γεγονός αυτό επιβε-βαιώνει ότι στην ΕΕ-12 ο τομέας της μεταποίησης υστερεί σε σχέση με την ανάπτυξη της βιολογικής γεωργίας, σε σύγκριση με την ΕΕ-15, όπως έχει επισημανθεί σε διάφορες δημοσιεύσεις (π.χ. Slabe, 2005, Hrabalová & Wollmuthová, 2008). Ωστόσο, ο αριθμός των μεταποιητών αυξάνεται δυναμικά σε ορισμένα Κράτη Μέλη, όπως είναι η Τσεχία (από 109 το 2003 σε 424 το 2008) και η Ουγγαρία (από 217 σε 433 την ίδια περίοδο). Για τα προϊόντα που χρειάζονται μεταποίηση (π.χ. βιολογικό γάλα) ο κίν-δυνος είναι υψηλότερος για τους παραγωγούς που πρέπει να πωλούν τα προϊόντα τους στη συμβατική αγορά, λόγω της έλλειψης μιας αποτελεσματικής εφοδιαστικής αλυσίδας βιολογικών προϊόντων. Για

να αντισταθμιστεί η μειωμένη δυναμικότητα της μεταποίησης, εξάγονται μεγαλύτερες ποσότητες πρώτων υλών σε άλλα Κράτη Μέλη της ΕΕ (στοιχεία της Στατιστικής Υπηρεσίας της Σλοβακίας για το 2007 για τη Σλοβακία, και της Szente για το 2008 για την Ουγγαρία). Στην ΕΕ-12, τα εισαγόμενα μεταποιημένα προϊόντα αντιπροσωπεύουν μεγάλο μέρος της εθνικής κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων (βλ. επίσης Γράφημα 3, που το επιβεβαιώνει αυτό για την Ουγγαρία, αλλά όχι για την Τσεχία).

Στην ΕΕ-15, ο αριθμός των πιστοποιημένων μεταποιητών έχει αυξηθεί από περίπου 17.800 το 2000 σε 32.800 το 2007, με μέσο ρυθμό ανάπτυξης 8,5% το χρόνο (βλ. Γράφημα 1). Σε απόλυτους αριθμούς, οι περισσότεροι μεταποιητές βρίσκονται στη Γερμανία (9.400), την Ιταλία (7.000) και τη Γαλλία (6.400) (βλ. Πίνακα 1). Εκτιμάται ότι ο αριθμός των πιστοποιημένων μεταποιητών θα ανέρχεται σε περίπου 34.800 για το 2008, παρουσιάζοντας αύξηση κατά 2.000 περίπου από το προηγούμενο έτος.

Γράφημα 1. Αριθμός πιστοποιημένων μεταποιητών βιολογικών προ-ϊόντων στην ΕΕ-15.

Πηγή: Στοιχεία Eurostat, με επεξεργασία από DG AGRI (ορισμένα δεδομένα αποτελούν υπολογισμούς της AGRI)

Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΒΙΟΛΟΓΙΚΟΥ ΤΟΜΕΑ ΤΗΣ Ε.Ε.

μεταποίηση και εμπορία βιολογικών προϊόντων Ευρωπαϊκή Επιτροπή: Γενική Διεύθυνση Γεωργίας και Αγροτικής Ανάπτυξης

Μετάφραση: Χαζλαρίδη ΔέσποιναΕπιμέλεια: Γεωργιάδη Ελευθερία

ΔΗΩ • �5

Πίνακας 1. Αριθμός πιστοποιημένων μεταποιητών βιολογικών προϊόντων για το 2007

Σύνολο Μεταποιητές % Παραγωγοί/ Μεταποιητές

% Εισαγωγείς/ Μεταποιητές

%

EU- 12 1.000 800 80,0 140 14,0 60 7,5

EU- 15 32.800 23.650 72,1 7.780 23,7 1.370 5,8

EU- 27 33.800 24.450 72,3 7.920 23,4 1.430 5,8

Πηγή: Στοιχεία Eurostat, με επεξεργασία από την DG AGRI (και εκτιμήσεις της DG AGRI όπου δεν υπάρχουν στοιχεία). Δεν υπάρχουν στοιχεία για: Λιθουανία, Πολωνία, Πορτογαλία, Ρουμανία και Σλοβενία.

Η λιανική πώληση των βιολογικών προϊόντων

Ο Πίνακας 2 παρέχει ενδείξεις για το μέγεθος της αγοράς βιολογικών προϊόντων στα περισσότερα Κράτη Μέλη της ΕΕ. Δεν είναι διαθέσιμα όλα τα στοιχεία για το σύνολο των ΕΕ-27. Ωστόσο, στην ΕΕ-15, ο κλάδος των βιολογικών αντιστοιχεί στο 1,9% των οικιακών δαπανών για τρόφιμα (με εξαίρεση το catering και την κατανάλωση σε εστιατόρια). Οι δαπάνες για βιολογικά τρόφιμα στην ΕΕ-15 έφτασαν τα € 14,4 εκατ. το 2006/2007, από τα οποία πάνω από το 80% ήταν σε τέσσερα Κράτη Μέλη μόνο: Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία και Μ. Βρετανία. Η αγορά βιολογικών προϊόντων είναι ευμεγέθης στην Αυστρία (σχεδόν 5% της συνολικής αγοράς τρο-φίμων), καθώς επίσης και στη Γερμανία, τη Δανία και το Λουξεμβούργο (αντιστοιχεί στο 3,7-3,8% του συνόλου). Στα Κράτη Μέλη της ΕΕ-12 για τα οποία υπάρχουν διαθέσιμα στοιχεία, φαίνεται ότι ο κλάδος των βιολογικών προϊόντων αντιστοιχεί σε χαμηλό ποσοστό της συνολικής

κατανάλωσης τροφίμων, κάτω από το 0,2% για τις περισσότερες χώρες, με μέγιστο το 0,5% στην Τσεχία. Σύμφωνα με εκτιμήσεις (IFOAM, 2008), η ΕΕ-12 αντιπροσωπεύει το 2% των συνολικών πωλήσεων βιολογικών τροφίμων σε επίπεδο ΕΕ. Αν και τα δεδομένα για την κατανάλωση βιολογι-κών προϊόντων δεν επαρκούν για τη σύγκριση της δυναμικής της παραγωγής και της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων στην ΕΕ-12, φαίνεται ότι η κατανάλωση αυξάνεται λιγότερο από ότι η παρα-γωγή. Αυτό μπορεί να επιφέρει δυσκολίες στους παραγωγούς, ως προς την πώληση των προϊόντων τους, θέτοντας σε κίνδυνο την βιωσιμότητα του τομέα συνολικά.

Πίνακας 2. Σημασία του τομέα των βιολογικών προϊόντων στην κατανάλωση τροφίμων (αγορές τροφίμων για οικιακή χρήση στην ΕΕ, 2006 ή 2007).

Δαπάνες για βιολογικά τρόφιμα (εκατ. €)

Ποσοστό επί συνολικών δαπανών για τρόφιμα (%)

Κατά κεφαλήν δαπάνες σε βιολογικά τρόφιμα (€)

Βέλγιο 2007 283 1,3 26,6

Βουλγαρία 2006 1 0,0 0,1

Τσεχία 2007 52 0,5 5,0

Δανία 2006 434 3,8 79,8

Γερμανία 2007 5.300 3,7 64,4

Ελλάδα 2006 60 0,2 5,4

Ισπανία 2007 200 0,2 4,5

Γαλλία 2007 2.069 1,4 32,4

Ιταλία 2007 1.387 1,0 21,4

Κύπρος 2006 2 0,1 1,9

Λουξεμβούργο 2006 41 3,7 86,4

Ουγγαρία 2006 20 0,2 2,0

Ολλανδία 2007 519 1,8 31,7

Αυστρία 2007 739 4,8 89,0

Πολωνία 2006 50 0,1 1,3

Πορτογαλία 2006 70 0,4 6,6

Ρουμανία 2006 2 0,0 0,1

Σλοβενία 2006 4 0,2 2,0

Φινλανδία 2006 65 0,6 12,3

Σουηδία 2006 379 2,2 41,7

Μ. Βρετανία 2007 2.835 2,7 41,9

ΕΕ- 15 14.381 1,9 35,9

Πηγές: Eurostat για οικιακές δαπάνες και γενικό πληθυσμό. IFOAM (2008) και ORA (2008) για την αγορά βιολογικών τροφίμων. Ιταλία: ACNielsen, Assobio και FederBio

�6 • ΔΗΩ

Η αυξανόμενη συνειδητοποίηση των καταναλωτών σχετικά με τα βιολογικά προϊόντα αποτελεί έναν από τους πιο σημαντικούς παράγοντες ανάπτυξης της αγοράς. Ωστόσο, ο πιο σημαντικός περιορι-σμός στην ανάπτυξη της αγοράς είναι η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών. Υπενθυμίζουμε ότι τα ανωτέρω στοιχεία δεν καλύπτουν το catering και την κατανάλωση σε εστιατόρια, δύο τομείς που γνωρίζουν ταχεία ανάπτυξη. Ο κλάδος του catering γίνεται όλο και πιο σημαντικός σε αρκετά Κράτη Μέλη, όπως η Ιταλία (η AssoBio εκτιμά ότι ο κλά-δος ανέρχεται σε €290 για το 2009), η Αυστρία, η Δανία, η Γαλλία (σύμφωνα με την Agence Bio, οι αγορές στον κλάδο του catering αυξήθηκαν από €44 εκατ. το 2008 σε €92 εκατ. το 2009), η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία. Αυτό οφείλε-ται εν μέρει στη δυναμική πολιτική των δημόσιων φορέων υπέρ του βιολογικού catering σε δημόσιες εκδηλώσεις στις χώρες αυτές.

Στοιχεία από διάφορες πηγές δείχνουν μια δυναμι-κή αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών τροφίμων στα Κράτη Μέλη της ΕΕ. Ωστόσο, είναι δύσκολο να σχηματιστεί η σωστή χρονολογική εικόνα, δε-δομένης της έλλειψης κατάλληλων στοιχείων στα Κράτη Μέλη και επομένως σε επίπεδο ΕΕ. Παρ’ όλα αυτά, στο Γράφημα 2 απεικονίζεται η εξέλιξη των λιανικών πωλήσεων βιολογικών τροφίμων στις τέσσερις μεγαλύτερες αγορές στην ΕΕ: Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Μ. Βρετανία. Στις αγορές αυτές, οι αυξήσεις είναι αρκετά εντυπωσιακές: μέση ετήσια ανάπτυξη 18,1% στη Γαλλία για την περίοδο 2005-2009, 14% στη Γερμανία για την πε-ρίοδο 2000-2008 (αυτή η μεγάλη αύξηση οφείλεται στην είσοδο όλων των μεγάλων καταστημάτων λιανικής στην αγορά, συμπεριλαμβανομένων των υπερκαταστημάτων), και 11,9% στη Μ. Βρετανία για την περίοδο 2000-2008. Η Ιταλία επιδεικνύει χαμηλότερη μέση αύξηση από τις υπόλοιπες τρεις μεγάλες αγορές, παραμένει όμως στο 8,7%. Άλ-λες εθνικές αγορές στην ΕΕ επίσης επιδεικνύουν αύξηση.

Το 2008, η οικονομική κρίση φαίνεται να έχει επι-πτώσεις μόνο στη Μ. Βρετανία, με μικρή αύξη-ση της αγοράς, ενώ η ανάπτυξη της αγοράς δεν πτοήθηκε στη Γαλλία, τη Γερμανία και την Ιταλία. Και το 2009 εμφανίζονται διαφορετικές εξελίξεις στη Μ. Βρετανία από ότι στις άλλες τρεις αγο-ρές: σύμφωνα με την Soil Association, η αγορά βιολογικών προϊόντων υποχώρησε κατά 13,9%. Στη Γερμανία, οι πωλήσεις βιολογικών τροφίμων παρέμειναν σταθερές (σύμφωνα με προκαταρκτικά στοιχεία), ενώ στην Γαλλία και την Ιταλία η αγορά συνέχισε να αναπτύσσεται. Τόσο στην Γερμανία όσο και στην Ιταλία, η ανάπτυξη ή σταθερότητα των πωλήσεων βιολογικών τροφίμων έρχεται σε αντίθεση με την εμφανή μείωση των συνολικών πωλήσεων τροφίμων.

Πολλά εμπειρικά στοιχεία και γενικευμένα σύνολα υποδεικνύουν ότι η αύξηση της ζήτησης των καταναλωτών για βιολογικά προϊόντα ξεπερνά την προσφορά του γεωργικού βιολογικού τομέα. Την περίοδο 2001-2007, οι βιολογικά καλλιεργούμενες εκτάσεις αυξήθηκαν κατά μέσο όρο κατά 6,5% στην ΕΕ-27. Στην βιολογική κτηνοτροφία η αύξηση 2001-2007 είναι μεγαλύτερη, αλλά εξακολουθεί να μην αρκεί: 6,1% για τα βοοειδή, 6,2% για τα πουλερικά, 7,8% για τα πρόβατα, ενώ η χοιροτροφία επιδεικνύει αύξηση 15,5%, πιθανότατα επειδή η ανάπτυξή της είναι πιο πρόσφατη. Διάφοροι παράγοντες εξηγούν γιατί ο βιολογικός κλάδος καθυστερεί να ανταποκριθεί στην ζήτηση της αγοράς: 1) σε πολλούς υπο-κλάδους τώρα οργανώνονται οι εφοδιαστικές αλυσίδες, 2) συγκεκριμένα χαρακτηριστικά του αγροτικού τομέα, όπως οι μακροχρόνιοι κύκλοι παραγωγής και οι αμειψισπορές, δυσχεραίνουν τις γρήγορες αντιδράσεις, 3) στη βιολογική γεωργία ο προγραμματισμός μεγάλης παραγωγής είναι δύσκολος λόγω των τεχνικών κινδύνων (καταπολέμηση εχθρών και ασθενειών, κλιματολογικές συνθήκες), που είναι μεγαλύτεροι από ότι στην συμβατική γεωργία.

Στα πλαίσια αυτά, δεν προκαλεί έκπληξη η ταχεία αυξητική τάση του εμπορίου μεταξύ Κρατών Μελών και τρίτων χωρών, αν και δεν υπάρχουν έγκυρα στατιστικά στοιχεία που να υποστηρίζουν αυτό το συμπέρασμα. Στην Γερμανία, αναφέρεται ότι από το 2006 υπάρχει έλλειμμα σε πουλε-ρικά, φρούτα και λαχανικά, πατάτες και σύνθετες ζωοτροφές, και από το 2007 σε γαλακτοκομικά προϊόντα (βούτυρο) και δημητριακά (Hamm, 2009). Στην Ιταλία, οι εισαγόμενες ποσότητες από τρίτες χώρες τριπλα-σιάστηκαν από το 2006 έως το 2008 (Sinab, 2009). Στη Γαλλία, σύμφωνα με το Agence Bio (2009), το 30% (σε αξία) των βιολογικών τροφίμων που καταναλώθηκαν το 2008 ήταν εισαγόμενα: το ένα τρίτο ήταν τροπικά

Γράφημα 2. Εξέλιξη των λιανικών πωλήσεων οργανικών τροφίμων στη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και το Ηνωμένο Βασίλειο (€ για FR, DE και IΤ και GBP για το UK).

Πηγές: Γαλλία: Agence Bio, Μ. Βρετανία: DEFRA και Soil Association (data include catering, which amounted to GBP16.5 mio in 2009), Γερ-μανία: εκθέσεις IFOAM (διάφορες χρονιές) και Hamm (2009), καθώς και organic-world.net για το 2008 στην Γερμανία. Ιταλία: AssoBio (με βάση δεδομένα των: ACNielsen, AssoBio and FederBio). Τα στοιχεία της Ιταλίας περιλαμβάνουν και μη τρόφιμα που πωλούνται σε βιολογικά καταστήματα (προσωπική υγιεινή και καλλυντικά).

ΔΗΩ • �7

προϊόντα, το δεύτερο τρίτο ήταν προϊόντα για τα οποία η Γαλλία δεν έχει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα (ιχθυοκαλλιέργεια, σόγια, μεσογειακά προϊόντα, κ.λπ.) και το τελευταίο τρίτο ήταν προϊόντα στα οποία η Γαλλία είναι ανταγωνιστική αλλά έχει προσωρινές ελλείψεις (δημητριακά, γάλα, κρέας, φρούτα και λαχανικά).

Στην πραγματικότητα, το ενδοκοινοτικό εμπόριο και οι εισαγωγές από τρίτες χώρες θα αντιπροσωπεύουν σημαντικό μέρος των βιολογικών προϊόντων που καταναλώνονται στα περισσότερα Κράτη Μέλη (βλ. Γράφημα 3). Η εξάρτηση από τις εισαγωγές (είτε από άλλα Κράτη Μέλη της ΕΕ είτε από τρίτες χώρες) είναι αρκετά υψηλή στην ΕΕ-12 (όπου υπάρχουν στοιχεία), και αφορά κυρίως μεταποιημένα προϊόντα. Η έλλειψη εγκαταστάσεων μεταποίησης συνεπάγεται ότι τα μεταποιημένα βιολογικά τρόφιμα που καταναλώνονται στην ΕΕ- 12 συχνά εισάγονται από Κράτη Μέλη της ΕΕ-15. Η αυξανόμενη σημασία της αγοράς βιολογικών προϊόντων αντανακλάται

στην πρόσφατη μεγάλη αύξηση των ευρωπαϊκών επιχειρήσεων που πιστοποιούνται ως εισαγωγείς βιολογικών προϊόντων από τρίτες χώρες, την οποία κατέγραψε η EUROSTAT. Στην ΕΕ-15, ο αριθμός αυτός αυξήθηκε από 1.300 το 2002 σε 2.340 το 2007, σημειώνοντας μέση ετήσια αύξηση 12,4%. Δυστυχώς, η απουσία συγκεκριμένων εμπορικών στατιστικών στοιχείων δεν επιτρέπει την λεπτομερή ανάλυση της εξέλιξης του διεθνούς εμπορίου της ΕΕ στα βιολογικά προϊόντα, ως προς σημαντικές χώρες προμηθευτών, βασικά προϊόντα, δυναμική της εξέλιξης των εισαγωγών, κλπ. Θα ήταν ιδιαίτερα χρήσιμο να παρακολουθείται το διεθνές εμπόριο ως προς τα σημαντικότερα προϊόντα και τις τρίτες χώρες.

Γράφημα 3. Εκτιμήσεις της αναλογίας εσωτερικής παραγωγής και εισαγωγών στην κατανάλωση βιολογικών τροφίμων (%).

Πηγή: ORA, ECOZEPT, BioVista (2008), Γαλλία: Agence Bio (2009). Στο γράφημα αυτό, οι εισαγωγές περιλαμβάνουν εμπόριο εντός και εκτός ΕΕ. Οι εκτιμήσεις βασίζονται σε απόψεις εμπειρογνωμόνων και δείχνουν μόνο τάξη μεγέθους.

�� • ΔΗΩ

Πολλές εκθέσεις υποδεικνύουν ότι η ανάπτυξη της αγοράς βιολογικών προϊόντων τα τελευταία δέκα χρόνια έχει λάβει σημαντική ώθηση από την μεγαλύτερη διαθεσιμότητα των βιολογικών προϊό-ντων στις μεγάλες αλυσίδες λιανικής. Ακόμη και τα υπερκαταστήματα χαμηλών τιμών έχουν ανοίξει τα ράφια τους στα βιολογικά προϊόντα στη Γερμανία. Οι μη εξειδικευμένες αλυσίδες σουπερμάρκετ παίζουν σημαντικό ρόλο στην ήδη αναπτυγμένη αγορά βιολογικών προϊόντων στην βόρεια ΕΕ (Σουηδία, Δανία, Φινλανδία και Μ. Βρετανία), και σε μικρότερη έκταση και στην Γερμανία. Σε άλλα κράτη μέλη όπως είναι η Γαλλία και η Ολλανδία, αν και τα μη εξειδικευμένα σουπερμάρκετ έχουν

αναπτυχθεί πολύ, εξακολουθούν να αντιστοιχούν σε λιγότερο από το 50% της αγοράς βιολογικών τροφίμων, ενώ τα εξειδικευμένα βιολογικά κατα-στήματα διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο. Στην Ισπανία και την Ιταλία, τα εξειδικευμένα καταστήματα αντιστοιχούν στο υψηλότερο ποσοστό, ενώ οι μη εξειδικευμένες αλυσίδες σουπερμάρκετ εξακολουθούν να παραμένουν κάτω από το 30%. Στην ΕΕ- 12, όπου η ανάπτυξη της αγοράς βιολογικών τροφίμων είναι πιο πρόσφατη, είναι ενδιαφέρον να σημειωθεί ότι οι μη εξειδικευμένες αλυσίδες λιανικής αντιστοιχούν σε σημαντικό ποσοστό, με εξαίρεση την Πολωνία και την Μάλτα. Στα περισσότερα Κράτη Μέλη της ΕΕ- 12, οι μεγάλες αλυσίδες λιανικής κατέκτησαν γρήγορα το μεγα-λύτερο μέρος του λιανικού τομέα τροφίμων την δεκαετία του ‘90. Στα κράτη μέλη αυτά, δεδομένης της απουσίας καθιερωμένου εξειδικευμένου τομέα λιανικής πώλησης βιολογικών προϊόντων, οι μεγάλες αλυσίδες κυριάρχησαν στην λιανική πώληση βιολογικών προϊόντων. Επειδή συχνά

Γράφημα 4. Εκτιμήσεις για τη σημασία των μεγάλων καναλιών λιανικής πώλησης για την αγορά βιολογικών τροφίμων (%).

Πηγή: ORA, Ecozept, BioVista (2008). Ιταλία: στοιχεία του AssoBio. Δεν υπάρχουν στοιχεία για εξειδικευμένα καταστήματα για τη Σουηδία.

ΔΗΩ • ��

πρόκειται για πολυεθνικές, μπορεί να μην δίνουν έμφαση στην διακίνηση τοπικών προϊόντων. Εν πάση περιπτώσει, όπως φαίνεται στον Πίνακα 2, οι οικιακές δαπάνες για βιολογικά τρόφιμα ακόμα είναι πολύ χαμηλές στην ΕΕ- 12. Συνολικά, αν και το μερίδιο των μεγάλων μη εξειδικευμένων αλυ-σίδων λιανικής αυξάνεται, σε απόλυτους όρους προβλέπεται περεταίρω αύξηση του εξειδικευμένου τομέα λιανικής πώλησης βιολογικών προϊόντων (Vaclavik, 2009).

Τα φρούτα και τα λαχανικά αποτελούν την σημα-ντικότερη κατηγορία τροφίμων στις αγορές των καταναλωτών, με ποσοστό μεταξύ 15-36% επί των συνολικών πωλήσεων βιολογικών προϊόντων στις τέσσερις μεγαλύτερες αγορές της ΕΕ (Πίνακας 3). Τα γαλακτοκομικά προϊόντα είναι η δεύτερη πιο σημαντική κατηγορία με 16-24%. Τα προϊόντα κρέατος αντιπροσωπεύουν κατά προσέγγιση το 10% των καταναλωτικών δαπανών. Αν και το κρέας πουλερικών έχει σχετικά περιορισμένη σημασία (3% της οργανικής αγοράς στη Γαλλία και τη Μ. Βρετανία), τα αυγά αποτελούν αρκετά σημαντικό προϊόν, με ποσοστό 4-8% στις τέσσερις μεγαλύ-τερες αγορές της ΕΕ.

Η δυναμική ανάπτυξη της αγοράς οργανικών τροφί-μων τα τελευταία χρόνια έχει σημαντικό αντίκτυπο στον ίδιο τον κλάδο:

• Η συνολική ζήτηση ξεπερνά σαφώς την προ-σφορά. Το γεγονός αυτό διατηρεί υψηλότερες τις τιμές των βιολογικών προϊόντων, οι οποίες διασφαλίζουν την οικονομική αποδοτικότητα του κλάδου, δεδομένου ότι η παραγόμενη πο-σότητα είναι μικρότερη. Αυτό είναι ευνοϊκό για την ανάπτυξη του οργανικού τομέα.

Πίνακας 3. Σημαντικά βιολογικά προϊόντα στην αγορά (μερίδιο % των συνολικών πωλήσεων βιολογικών προϊόντων)

Γερμανία (2005) Γαλλία (2008) Μ. Βρετανία (2008) Ιταλία (2006)

Γαλακτοκομικά 17 16 24 21

Αυγά 5 7 4 8

Κόκκινο κρέας 111 6 6

Πουλερικά 111 3 3

Φρούτα και λαχανικά 36 17 25 15

Ποτά 14 5 11

Ψωμί2 13 13 4 3

Κατεψυγμένα προϊόντα 1 2 2

Ζυμαρικά3 2 5

Παιδικές τροφές 9 4

Πηγές: Γαλλία: Agence bio (2009); Γερμανία: Bien, Michels (2007); Μ. Βρετανία: Soil Association (2009), Ιταλία: ISMEA (2007)

(1) περιλαμβάνει λουκάνικα

(2) περιλαμβάνει αλεύρι για τη Γαλλία, υποκατάστατα στην Ιταλία και είδη αρτοποιείας στο Ηνωμένο Βασίλειο

(3) περιλαμβάνει ρύζι για την Ιταλία

• Στα πλαίσια της υψηλής ζήτησης και της αργά αναπτυσσόμενης προσφο-ράς στην ΕΕ, είναι πιθανό να διαδραματίσουν αυξανόμενα σημαντικό ρόλο οι εισαγωγές από τρίτες χώρες, ξεπερνώντας κατά πολύ τον σημερινό τους ρόλο στην παραγωγή τροπικών προϊόντων. Ωστόσο, αυτό δεν μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια, λόγω της απουσίας συγκε-κριμένων εμπορικών στατιστικών στοιχείων.

• Σημαντικό μέρος της αύξησης της ζήτησης προέρχεται από μεγάλα καταστήματα λιανικής πώλησης (συμπεριλαμβανομένων των υπερκα-ταστημάτων και των μεγάλων αλυσίδων) που έχουν επενδύσει αρκετά στον τομέα τα τελευταία χρόνια. Ωστόσο, οι πρακτικές διακίνησης και προμηθειών των μεγάλων καταστημάτων συχνά διαφέρουν από τα παραδοσιακά κανάλια διακίνησης λιανικής, και επομένως μπορεί να μειώσουν κατά πολύ τις τιμές των βιολογικών προϊόντων επηρεάζο-ντας αρνητικά την οικονομική αποδοτικότητα του τομέα. Οι μεγάλες αλυσίδες λιανικής έχουν μεγαλύτερη δύναμη λόγω του οικονομικού τους μεγέθους, και συχνά είναι πολύ πιο αξιόπιστες όσον αφορά το παγκόσμιο εμπόριο.

�0 • ΔΗΩ

Επιμέλεια: Ελευθερία Γεωργιάδη

ΚΤΗΜΑ ΝΕΡΑΝΤΖΗ - βιολογικοί αμπελωνες

Το οινοποιείο βρίσκεται στην εύφορη κοιλάδα των Σερρών, που δια-σχίζεται από τον ποταμό Στρυμώνα και περιβάλλεται από πέντε βουνά. Εδώ η ιστορία του οίνου και των διονυσια-κών λατρειών χάνεται στον χρόνο.

Η αρχαϊκή Θράκη έδωσε εξαιρετικούς καρπούς στους αιώνες, οίνους ποιοτικούς, συμπόσια, διονυσιακές λατρείες, μουσικές και εξαστιακές στιγμές. Επιθυμία των Βι-ολογικών Αμπελώνων Νεραντζή είναι να συνεχίσουν αυτήν την παράδοση και να την προσφέρουν στον σύγχρονο κόσμο. Οι αμπελώνες καλλιεργούνται με βιολογικό τρόπο, όπως έκαναν οι παλιοί αμπελουρ-γοί, χωρίς λιπάσματα και εντομοκτόνα.

Στο μικροκλίμα του λόφου όπου βρίσκο-νται οι αμπελώνες επικρατεί η οικολογική ισορροπία, με σύμμαχο τον αέρα της θά-λασσας και την επίδραση του κλίματος των γύρω βουνών.

Στις ποικιλίες που χρησιμοποιούνται στην οινοποίηση ξεχωρίζει η Ασπρούδα Σερρών, μια τοπική λευκή ποικιλία με ευχάριστο χυμό και ευγενικά αρώματα, και η ποικιλία Κονιάρος, μια αρχαία ελ-ληνική ποικιλία που διέσωσε το Κτήμα Νεραντζή, και δίνει εξαιρετικά προϊόντα με μεγάλη δυνατότητα παλαίωσης.

Στοιχεία επικοινωνίας: Κτήμα Νεραντζή, 15°χλμ. Σερρών – Δρά-μας, Πεντάπολη. Τηλ. 2321024387.

Σεμινάριο για τη βιοκαλλιέργεια φρούτων και κηπευτικώνΜετά από την επιτυχημένη εμπειρία τριών χρόνων το Περιφερειακό Γραφείο Αιγαίου του Οργανισμού ΔΗΩ διοργανώνει για τέταρτη χρονιά, από τις 22 έως τις 28 Αυγούστου 2011, το σεμινάριο «Ζω και Καλλιεργώ Βιολογικά», με εξειδίκευση στη Βιοκαλλιέργεια Φρούτων και Κηπευτικών, στο αγρόκτημα «Χλιαρά» στην Ερεσό της Λέσβου. Το αγρόκτημα, έχει έκταση 3 στρέμματα και περιέχει 249 φρουτόδενδρα, 150 μέτρα κληματαριά μεεπιτραπέζιες ποικιλίες καθώς και κηπευτικά εποχής. Οκτώ άτομα θα μάθουν από τους καλύτερους εκπαιδευτές ό,τι χρειάζεται να γνωρίζουν για τη Βιοκαλλιέργεια Φρούτων και Κηπευτικών σ’ ένα από τα ομορφότερα μέρη του Αιγαίου. Τα σεμινάρια περιλαμβάνουν πρακτική και θεωρητική εκπαίδευση και τα μαθήματα θα γίνονται στο ίδιο το αγρό-κτημα, από ειδικούς εκπαιδευτές, υπό την επίβλεψη του Περιφερειακού Διευθυντή Αιγαίου του Οργανισμού ΔΗΩ, κου Δημ. Γραμματή.Για περισσότερες πληροφορίες επικοινωνήστε με το Περιφερειακό Γραφείο Αιγαίου του Οργανισμού ΔΗΩ- dio_aegean@dionet.gr , d.grammatis@dionet.gr και

- 22510 27779 , 6936-904296 (Δευτέρα-Τετάρτη 08:00-16:00 & Τρίτη, Πέμπτη, Παρασκευή 08: 00-14:00 και 18:00- 20:00).

ΔΗΩ • ��

ΠέμπτηΝεάπολη: ώρες 8.00 - 14.00 δίπλα στο Δημαρχείο Νεάπολης,

Βενιζέλου.

ΠαρασκευήΕύοσμος: ώρες 8.00 - 14.00 Ν. Καζαντζάκη, δίπλα στον Ι.Ν.

Αγ. Κυρίλλων και Μεθοδίου.

Σάββατο Καλαμαριά: ώρες 8.00 - 14.00 στο πρώην στρατόπεδο

Κόδρα

ΝΟΜΟΣ ΑΧΑΪΑΣΤρίτη - Πάτρα: ώρες 16.00 -20.00 οδός Διαγόρα, μπροστά από το γήπεδο της Παναχαϊκής.

ΝΟΜΟΣ ΛΑΡΙΣΑΣΠέμπτη - Φάρσαλα: ώρες 8.00 -14.00 Σκεπαστή Αγορά στην είσοδο της πόλης.

Παρασκευή - Νεάπολη Λάρισας: ώρες 8.00 -14.00 Σκεπαστή Αγορά.

ΝΟΜΟΣ ΜΑΓΝΗΣΙΑΣΤρίτη - Βόλος: ώρες 8.00 -14.00 Απέναντι από τη Νέα Ψαραγορά.

ΝΟΜΟΣ ΤΡΙΚΑΛΩΝΤετάρτη - Τρίκαλα: ώρες 8.00 -14.00 Πλησίον ΟΤΕ.

ΝΟΜΟΣ ΗΡΑΚΛΕΙΟΥΔευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή - Ηράκλειο: ώρες 11.00 -15.00 Πάρκο Γεωργιάδη.

Αγορές βιοκαλλιεργητών

ΑΘΗΝΑΔευτέραΚηφισιά: Τέρμα Χαριλάου Τρικούπη (απέναντι από το

Νεκροταφείο)N. Σμύρνη: παράδρομος Λ. Συγγρού έξω από το Ιωσηφόγλειο

ΙδρυμαΧαϊδάρι: Οπισθεν νέου δημαρχείου

ΤρίτηΝέο Ηράκλειο: Ελ. Βενιζέλου (Γήπεδο Τυφώνα)Κορυδαλλός: Πλ. Ελευθερίας Παλαιο Ψυχικό: Πλ. Αρσακείου (τένις)

ΤετάρτηΓλυφάδα: Πλ. ΞενοφώντοςΗλιούπολη: Μαρίνου Αντύπα (απέναντι από το ΙΚΑ)Πειραιάς Πλ. Καλαβρύτων (Πηγάδα)

ΠέμπτηΓέρακας: στα μέσα της Λ. Εθνικής ΑντιστάσεωςΠ. Φάληρο: Ελεύθερο π’αρκινγκ σταδίου Τάε Κβο ΝτοΠετρούπολη: Μπουμπουλίνας και ΔωδεκανήσουΘρακομακεδόνες: Πλατεία Αλμπανέλα

Παρασκευή Χολαργός: Σύρου (δίπλα στο Δημαρχείο)Καισαριανή: Αλσος (πίσω από το γήπεδο Νήαρ Ηστ)Κολωνάκι: Πλ. ΔεξαμενήςΝέα Ιωνία, Ελευθερόπολις: οδός ΦιλελλήνωνAγ, Βαρβάρα: πεζόδρομος Κουντουριώτη και Ελ. Βενιζέλου

Σάββατο Βούλα: ώρες 9.00-14.00 Ξενοφώντος και ΛυκούργουΚάτω Πατήσια: ώρες 9.00 - 14.00 Πάτμου και Καραβία

(Κατάληψη)Κυψέλη: ώρες 9.00 - 14.00 Δημοτική Αγορά ΚυψέληςΙλιον: ώρες 9.00 - 14.00 Λ. Δημοκρατίας (δίπλα στο Carre-

four)

Οι αγορές της Αθήνας ακολουθούν το θερινό ωράριο, 16:30-19:30, εκτός και εάν αναγράφεται διαφορετικά.

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΤρίτηΠεραία: ώρες 14.00 -18.00 Φιλλελήνων & Ανθέων,

ΤετάρτηΚαλαμαριά: ώρες 8.00 -14.00 Εκκλησία Αγ. Παντελεήμονα,

Ο Σύλλογος Βιοκαλλιεργητών Αγορών Αττικής καλεί τους πιστοποιημένους παραγωγούς από τη ΔΗΩ,

οι οποίοι φέρουν και τα αντίστοιχα πιστοποιητικά προϊόντος, να πλαισιώσουν τις βιολογικές λαϊκές αγορές

που διοργανώνονται στην Αθήνα και σε δήμους της Αττικής. Για περισσότερες πληροφορίες στο τηλ. του Συλλόγου 6945.263929 ή στη νέα ιστοσελίδα του Συλλόγου

www.bioagores.org

�� • ΔΗΩ

AΘΗΝΑ - ΠΕΙΡΑΙΑΣ

ΑΘΗΝΑ - κέντρο: ΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑΣ Αν. Mεταξά 13-15, Εξάρχεια, τηλ: 210-3847766

ΑΧΑΡΝΑΙ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΜΑΘΙΟΥΔΑΚΗΛ. Δημοκρατίας 264, τηλ.: 210 2388266

ΠΕΙΡΑΙΑΣ: ΕΥΟΙ ΕΥΑΝΑριστοτέλους 9, τηλ.: 210 4297073

ΠΕΡΙΣΤΕΡΙ: ΘΕΟΧΑΡΙΔΟΥ Ε.-ΜΑΝΔΡΩΝΗ Θ. ΟΕ.Πίνδου 11, τηλ.: 210 5713988

ΓΛΥΦΑΔΑ: ΒΙΟΜΑΡΚΕΤ ΚΑΜΠΟΣ Α.Ε.ÁñôÝìéäïò 9, τηλ: 210-8985304

ΧΑΛΑΝΔΡΙ: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΑ ΖΥΜΩΤΑ ΤΟΥ ΑΡΓΥΡΗΗρακλείτου 10, τηλ.: 210 6082919

Τα ελεγχόμενα από τη ΔΗΩ καταστήματα

... στην περιφέρεια

Πώληση βιολογικών σπορόφυτων λαχανικών. Μπούρτζι Χαλκίδας. Τηλ: 22210 53434 6937273425

Πώληση βιολογικών σπορόφυτων Ιωάννης Βλάχος 2ο χλμ. Παλαγιάς – Αλεξανδρούπολης. Τηλ: 6932394021

Σταφύλια βιολογικής γεωργίας πωλούνται για κρασί. Ποικιλίες Syrah, Grenache rouge, garmin (κόκκινα) Τηλ: 6945724395 Παιανία Αττικής.

αγγελίες

ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Α. Τούμπα: ΠΕΡΙ ΦΥΣΕΩΣ ΚΑΙ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣΕπιδαύρου 9, τηλ: 2310- 328513

Κ. Τούμπα: ΟΙ ΘΗΣΑΥΡΟΙ ΤΗΣ ΦΥΣΗΣΝαυπλίου 27, τηλ: 2310- 933176

Καλαμαριά: GREEN HOUSEΠόντου 91, τηλ: 2310-443794, 756581

Κέντρο: ΒΟΤΑΝΙÊáóôñéôóßïõ 5, τηλ: 2310-270628

Πανόραμα: ΒΙΩΡΑΜΑΙασονίδου 4, τηλ: 2310-332003

Περαία: GREEN HOUSEΙωνίας 9Α, τηλ: 23920-21271

Ωραιόκαστρο: ΒΙΟΓΟΝΟΣ

Μακ. Αγώνα & Ζακύνθου 5, τηλ,: 2310 692211

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΒΙΟ-ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΗÁßíïõ 98, τηλ: 25510-29716

ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥΠΟΛΗ: ΒΙΟΑΓΟΡΑÑüäïõ 13, τηλ: 25510-34904

ΒΟΛΟΣ: ΒΙΟΜΑΓΝΗΣΙΑÁíèßìïõ ÃáæÞ 19Á, τηλ: 24210-38890

ΗΡΑΚΛΕΙΟ: ΤΟ ΡΟΔΙ

Ðáíåðéóôçìßïõ 69, Αγάκου Μετόχι Ηρακλείου, τηλ: 2810-543440

ΙΩΑΝΝΙΝΑ:: ΑΡΤΟΠΟΙΕΙΟ ΤΟ ΠΕΤΡΙΝΟ

Ðë. Ã. Óôáýñïõ, τηλ: 26510 78127

ΚΕΡΚΥΡΑ: ΟΙΚΟΖΩΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Π.E.1. Ι. Θεοτόκη 104, τηλ: 26610-492942. Δελβινιώτη 6-8, τηλ: 26610-49294

ΚΟΜΟΤΗΝΗ: ΒΙΟΠΑΡΑΔΟΣΗΚούλογλου 2-4, τηλ: 25310-71888

ΛΑΡΙΣΑ: ΤΟ ΡΟΔΙ

Çñþùí Ðïëõôå÷íåßïõ 69, τηλ: 2410-672102

ΛΑΡΙΣΑ: SELLANA

Áåñïäñïìßïõ 61Â, τηλ: 2410-233902

ΜΥΚΟΝΟΣ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΓΩΝΙΑ

Áãéïò ÔáîéÜñ÷çò, τηλ: 22890-23838

ΠΑΤΡΑ: ΑΓΡΙΛΙ

Ãïýíáñç 142, τηλ: 2610-339066

ΡΕΘΥΜΝΟ: ΒΙΟΤΟΠΟΣËåìïíéÜ 4, τηλ: 28310-51779

ΤΡΙΠΟΛΗ: OLIVIN O.E.OHE 42, τηλ: 2710-227424

ΧΑΝΙΑ: ΚΤΗΜΑ ΔΑΣΚΑΛΑΚΗΚυδωνίας 144, τηλ: 28210-36009

ΧΑΝΙΑ: ΓΑΙΑ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΣ Π.Ε.1. Δημητρακάκη 2, τηλ: 28210-287832. Πάροδος Κ. Καραμανλή 86, τηλ: 28210-36446

ΧΑΝΙΑ: ΒΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΓΟΡΑΑκρωτηρίου 80, τηλ. 28210 69727

Σε προηγούμενα τεύχη, εκ πα-ραδρομής δεν δημοσιεύθηκε το κατάστημα ΕΥΟΙ-ΕΥΑΝ στον κατά-λογο των πιστοποιημένων καταστη-μάτων

ΔΗΩ • ��

�� • ΔΗΩ