«Δυο γειτονικοί λαοί, ο ελληνικός και ο τουρκικός συμβιώνουν και επηρεάζουν ο ένας τον άλλο μετά τα χρόνια της Άλωσης. Αλληλεπιδράσεις στον τομέα της αρχιτεκτονικής, εμφανείς στα μνημεία της Βασιλεύουσας και σύγκριση τους με τις αρχιτεκτονικές δομές των σημερινών κτιρίων της Κωνσταντινούπολης.

Η Ερευνητική εργασία «Δυο γειτονικοί λαοί, ο ελληνικός και ο τουρκικός συμβιώνουν και επηρεάζουν ο ένας τον άλλο μετά τα χρόνια της Άλωσης. Αλληλεπιδράσεις στον τομέα της αρχιτεκτονικής, εμφανείς στα μνημεία της Βασιλεύουσας και σύγκριση τους με τις αρχιτεκτονικές δομές των σημερινών κτιρίων της Κωνσταντινούπολης»

στοχεύει στην κριτική προσέγγιση του ζητήματος της αρχιτεκτονικής μεγαλοπρέπειας της βασιλικής εκκλησίας της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη, με παράλληλη ανάδειξη και των άλλων σημαντικών αρχιτεκτονικών κατασκευών της Βασιλεύουσας, κάνοντας επίσης μια αναδρομή στο υπέροχο εκείνο τμήμα της χιλιόχρονης Βυζαντινής ιστορίας.

1. ΕΚΦΡΑΣΗ - ΕΚΘΕΣΗΠεδία σύνδεσης με το αναλυτικό πρόγραμμα της Έκφρασης – έκθεσης α) Θέματα σχετικά με την Βυζαντινή Ιστορία β) Αγία Σοφία2. ΙΣΤΟΡΙΑΑ΄, Β΄, Γ΄ Λυκείου

Ολομέλεια των ομάδων: Οι ομάδες συναντώνται σε ολομέλειες, για να παρουσιάσουν την πορεία της εξέλιξης του δικού τους υπό-θέματος και να παρακολουθήσουν την πορεία εξέλιξης των άλλων υποθεμάτων. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με διεισδυτικές συζητήσεις και αλληλοενημερώσεις προκειμένου οι διαφορετικές διαστάσεις του θέματος και των υποθεμάτων να αποκτήσουν εσωτερική συνοχή. Οι μαθητές παρακολουθούν προσεκτικά, κρατούν σημειώσεις και ζητούν διευκρινήσεις, όπου απαιτείται, για να προχωρήσουν στη σύνθεση του δικού τους υποθέματος, ενσωματώνοντας δημιουργικά στοιχεία από τα υποθέματα των άλλων. Ακολουθεί προκαταρκτική παρουσίαση των εργασιών στην ολομέλεια των ομάδων, προκειμένου να λάβουν τις πρώτες ανατροφοδοτήσεις και να ετοιμάσουν την τελική παρουσίασή τους στο τέλος του τετραμήνου.

Αξιολόγηση

Στη συγκεκριμένη ερευνητική εργασία ακολουθείται το διερευνητικό και βιωματικό μοντέλο της αναζήτησης, της κριτικής ανάλυσης, της συνθετικής επεξεργασίας, της ανάληψης πρωτοβουλίας, της αξιολόγησης και της αξιοποίησης της γνώσης.Η αξιολόγηση των μαθητών θα πρέπει να έχει διττό χαρακτήρα: α) να εκπληρώνονται οι  διδακτικοί στόχοι μέσα από τις εργασίες τους και β) να ενθαρρύνει την εφαρμογή μαθησιακών διαδικασιών της βιωματικής συμμετοχής, της διερευνητικής προσέγγισης, της ομαδικής εργασίας, της κριτικής αποτίμησης και της διεπιστημονικής σύνδεσης.Παραδοτέα προς αξιολόγηση των μαθητών/τριών: Η αξιολόγηση θα στηρίζεται στην ομαδική εργασία των μαθητών, τόσο κατά τη διάρκεια του προγράμματος, όσο και κατά την παρουσίαση της εργασίας. Συγκεκριμένα η κάθε ομάδα θα τηρεί φάκελο (έντυπο και ηλεκτρονικό) ο οποίος θα περιλαμβάνει τη συμβολή της κάθε ομάδας στις δραστηριότητες,  στις επιμέρους έρευνες, στην κριτική ερμηνεία των αποτελεσμάτων, στα τεχνήματα κ.λ.π. Στον ομαδικό βαθμό θα συνυπολογίζεται και αυτός από την παρουσίαση της ερευνητικής εργασίας.

ΔΙΕΞΑΓΩΓΗ ΤΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣΕισαγωγικός προβληματισμός:Το περιβάλλον εκκίνησης του σχεδίου αποσκοπεί στη διέγερση του ενδιαφέροντος των μαθητών έτσι ώστε να αναπτυχθεί η πρωτοβουλία τους. Η αναζήτηση και καταγραφή της αρχιτεκτονικής τελειότητας της Αγίας Σοφίας σε συνδυασμό με τα άλλα μεγαλοπρεπή κτίσματα της ίδιας περιόδου, θα τους διαμορφώσει μια ολοκληρωμένη άποψη και θέση για την πραγματικότητα στα ελληνικά και βυζαντινά δεδομένα και θα τους επιτρέψει μια πιο σοβαρή συσχέτιση της αρχιτεκτονικής με τη θρησκευτική λατρεία, παράγοντες δηλαδή που τελικά καθόρισαν αυτό που εμείς θαυμάζουμε σήμερα.Ακολουθεί ο χωρισμός των μαθητών σε τέσσερις ομάδες.  Η κάθε ομάδα αναλαμβάνει να επεξεργαστεί ένα από τα τέσσερα υπό-θέματα με συγγενείς διαστάσεις.

Περιγραφή Μεθοδολογίας – Διαδικασίας αναλυτικάΥΠΟ-ΘΕΜΑ 1 ο (Αγία Σοφία)Οι μαθητές της πρώτης ομάδας αναλαμβάνουν να μελετήσουν το πρώτο υπόθεμα σε βάθος διερευνώντας τα παρακάτω ερωτήματα/στόχοι. Συγκεκριμένα η ομάδα, αναλαμβάνει δραστηριότητες, πραγματοποιεί έρευνα και προσεγγίζει περιγραφικά, ερευνητικά και κριτικά το δικό της υπόθεμα που είναι η Αγία Σοφία . Παράλληλα δημιουργεί ένα φάκελο εργασίας.

Διερευνητικά ερωτήματα – στόχοιΕρώτημα 1 ο Η ιστορία του Ναού της Αγίας ΣοφίαςΔραστηριότητα:Έρευνα σε λεξικά και στο διαδίκτυο για συλλογή πληροφοριών.

Κείμενο:

Η Ιστορία του Ναού της Αγίας Σοφίας.

Η Αγία Σοφία είναι το πρώτο κτίσμα που χτυπάει στα μάτια του επισκέπτη, καθώς εισέρχεται από την Προποντίδα. Το ξεχωριστό αυτό σημείο είχαν επιλέξει για να χτίσουν τους ναούς τους, αιώνες πριν από τους Βυζαντινούς, οι ειδωλολάτρες.

Ο πρώτος ναός της Αγίας Σοφίας θεμελιώθηκε από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο το 330 μΧ. όταν ονόμασε τη μετέπειτα Κωνσταντινούπολη πρωτεύουσα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Η ανέγερση του ναού ολοκληρώθηκε από τον γιο του Κωνστάντιο και τα εγκαίνια έγιναν το 346.

Κατά την εποχή του Αρκαδίου, το 404, η πρώτη Αγιά Σοφία πυρπολείται και θα κτισθεί εκ νέου από τον Θεοδόσιο Β'. Θα πυρποληθεί όμως και πάλι το 532, κατά τη Στάση του Νίκα. Έτσι, ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός Α' αποφασίζει να κατασκευάσει την εκκλησία από την αρχή, στον ίδιο χώρο, αλλά πολύ πιο επιβλητική, για να δεσπόζει στη Βασιλεύουσα. Τα θεμέλια αυτού του μεγαλοπρεπή ναού θα μπουν στις 23 Φεβρουαρίου του 532, με σχέδια που εκπόνησαν οι αρχιτέκτονες Ανθέμιος Τραλλιανός και Ισίδωρος ο Μιλήσιος.

Για την ολοκλήρωση του κολοσσιαίου έργου δούλεψαν αδιάκοπα επί έξι χρόνια 10.000 τεχνίτες, ενώ ξοδεύτηκαν 320.000 λίρες (περίπου 120.000.000 ευρώ). Από κάθε σημείο όπου υπήρχε Ελληνισμός, έγινε προσφορά: Τα πράσινα μάρμαρα από τη Μάνη και την Κάρυστο, τα τριανταφυλλιά από τη Φρυγία και τα κόκκινα από την Αίγυπτο. Από τον υπόλοιπο κόσμο προσφέρθηκαν τα πολύτιμα πετράδια, ο χρυσός, το ασήμι και το ελεφαντόδοντο, για τη διακόσμηση του εσωτερικού.

Τα εγκαίνια έγιναν στις 27 Δεκεμβρίου του 537 από τον Ιουστινιανό, ο οποίος βλέποντας την υπεροχή της Αγίας Σοφίας έναντι του ξακουστού ναού του Σολομώντα, αναφωνεί: «Δόξα των Θεώ το καταξιωσάντι με τελέσαι τοιούτον έργον. Νενίκηκά σε Σολομών».

Για χίλια και πλέον χρόνια (537-1453), η Αγία Σοφία θα αποτελέσει το κέντρο της ορθοδοξίας και του ελληνισμού. Εκεί, ο λαός θα γιορτάσει τους θριάμβους, θα θρηνήσει τις συμφορές και θα αποθεώσει τους νέους αυτοκράτορες.

Η τελευταία λειτουργία τελέστηκε στις 29 Μαΐου του 1453. Ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Παλαιολόγος ΙΑ' Δραγάτης, αφού προσευχήθηκε μαζί με το λαό και ζήτησε συγνώμη για λάθη που πιθανόν έκανε, έφυγε για τα τείχη, όπου έπεσε μαχόμενος. Μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, η Αγία Σοφία έγινε τζαμί και με την επανάσταση του Κεμάλ Ατατούρκ μετατράπηκε σε μουσείο.

Ερώτημα 2 ο Η Αγία Σοφία Κατασκευή - ΑρχιτεκτονικήΔραστηριότητα:Έρευνα σε λεξικά και στο διαδίκτυο για συλλογή πληροφοριών.Κείμενο:

Ι. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ « Ιστορία των Τεχνών Έργα και Δημιουργοί

Ο αρχιτεκτονικός τύπος της «Βασιλικής»• Ο συγκεκριμένος αρχιτεκτονικός τύπος αποτελούνταν από ένα επίμηκες κτίριο, με μια μεγάλη εσωτερική αίθουσα η οποία χωρίζονταν συνήθως με κιονοστοιχίες κατά μήκος του μεγάλου άξονα σε περισσότερα μακρόστενα τμήματα κεντρικό τμήμα ήταν κατά κανόνα ψηλότερο από τα πλάγια και το φως έμπαινε από τους υπερυψωμένους τοίχους. Στο τέλος του κεντρικού μακρόστενου χώρου υπήρχε ένα υπερυψωμένο σημείο, η έδρα ή εξέδρα, εκεί οπού στη χριστιανική εποχή πήρε τη θέση του το Ιερό, το οποίο ήταν προσανατολισμένο στην ανατολή. Οι πλευρικές τοξοστοιχίες ή κιονοστοιχίες διαχωρίζουν τα εσωτερικά κλίτη τονίζοντας με έμφαση το κεντρικό. Η είσοδος βρίσκεται ακριβώς απέναντι από το ιερό. Έτσι ο χώρος της βασιλικής διαχωρίζεται βασικά σε έναν κεντρικό μακρόστενο χώρο όπου οι πιστοί παρακολουθούν την λειτουργία και στο ιερό και την Aγία Τράπεζα όπου τελετουργούν οι ιερωμένοι. Υπάρχει ένας ακόμα χώρος, ο νάρθηκας, ο προθάλαμος δηλαδή της εκκλησίας και το αίθριο. Ανάμεσά τους υπήρχε η κεντρική είσοδος που συχνά σχημάτιζε τρίβολο.

Τα περίκεντρα κτίρια• Στην Βυζαντινή αρχιτεκτονική παράλληλα με την Βασιλική χρησιμοποιήθηκε και ο τύπος του περίκεντρου κτιρίου που προερχόταν από τα κυκλικά κτίρια με τις θολωτές στέγες. Ένα δείγμα αποτελεί η Ροτόντα της Θεσσαλονίκης το 4ου αιώνα μ.Χ. Το σχήμα της ροτόντας είναι κυκλικό και μέσα στο πάχος των τοίχων εγγράφονται οκτώ κόγχες.

Ο ναός της Αγίας Σοφίας• Αποτελεί το πιο φημισμένο αρχιτεκτονικό έργο της εποχής του Ιουστινιανού (532-537). Ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις και ο Ισίδωρος από την Μίλητο, φυσικοί επιστήμονες, μαθηματικοί και μηχανικοί, διακεκριμένοι στην εποχή τους, μετατράπηκαν σε αρχιτέκτονες-δημιουργούς της Αγίας Σοφίας. Ο εσωτερικός χώρος της εκκλησίας αποτελούσε έναν συνδυασμό βασιλικής και περίκεντρου κτιρίου, ενώ η κατασκευή της στηριζόταν στις γνώσεις των θολωτών κατασκευών. Με την

υπερύψωση του ημισφαιρικού τρούλου στο μέσον της μακρόστενης κάτοψης της βασιλικής, αυξανόταν ο εσωτερικός όγκος του κτιρίου.

• Η εκκλησία της Αγίας Σοφίας είναι μια τρίκλιτη βασιλική με δυο νάρθηκες και τρούλο. Καταλαμβάνει ένα παραλληλόγραμμο διαστάσεων 71x77 μ. και το κεντρικό κλίτος έχει μήκος 67 μ. και 32.5 πλάτος. Το ιερό βρίσκεται στην ανατολική κόγχη και η είσοδος στην δυτική. Ο τρούλος με τα σαράντα παράθυρα, στηρίζεται πάνω σε τέσσερα τόξα που ξεκινούν από τέσσερις ογκώδεις τετράγωνες κολόνες, τους πεσσούς, οι οποίοι βρίσκονται στις γωνίες ενός τετραγώνου. Επιπλέον σημεία στήριξης του τρούλου, αποτελούν τα τέσσερα λοφία, τα σφαιρικά δηλαδή τρίγωνα, τα οποία σχηματίζονται στο κοίλο τμήμα ανάμεσα στα τόξα. Τα τέσσερα ψηλότερα σημεία των τόξων και των λοφίων δημιουργούν μια στεφάνη, πάνω στην οποία ακουμπά ο τρούλος. Το ύψος του τρούλου από το έδαφος έως την κορυφή είναι 55μ. και η διάμετρος 31μ.

• εσωτερικό του ναού κυριαρχεί η διάσταση του μήκους. Το μεσαίο κλίτος, πάνω από την διπλή βόρεια και νότια τοξοστοιχία, όπου βρίσκονται τα υπερώα, τα τύμπανα είναι κλειστά, διάτρητα όμως από πλήθος παραθύρων. Από αυτά το φως διαχέεται στο εσωτερικό του κεντρικού κλίτους. Το σύστημα στήριξης και μεταφοράς φορτίων από τον τρούλο, προς τα πλευρικά τοιχώματα δε γίνεται αντιληπτό από τον θεατή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να δημιουργείται η εντύπωση μιας οροφής σαν μια μεγάλη αγκαλιά που αιωρείται στο χώρο δίχως σημεία στήριξης. Τα τόξα, οι τοξοστοιχίες, τα ημισφαίρια, τα τετρατοσφαίρια και οι κόγχες καθώς αλληλοδιαδέχονται το ένα το άλλο, ‘μετατοπίζουν’ τα σημεία στήριξης προς τη γη.

• Όλες αυτές οι επινοήσεις, βοηθούν στην ‘εξαφάνιση’ της υλικής υπόστασης του κτιρίου και στη δημιουργία ενός χώρου όπου διαχέεται από παντού φως. Οι πολλαπλές οπτικές φυγές στο επίπεδο του παρατηρητή, οι ορθομαρμαρώσεις και οι αναλαμπές των χρωμάτων από τα πολύτιμα μάρμαρα των δαπέδων και των κιόνων τα καταστόλιστα κιονόκρανα που επιτρέπουν στο φως να παίζει πάνω στη διάτρητη επιφάνεια τους, καθώς και ο πλούσιος ψηφιδωτός διάκοσμος, συντελούν στη δημιουργία μιας ατμόσφαιρας εξαΰλωσης.

• Το κτίριο είναι κατασκευασμένο από τούβλα, με παχύ στρώμα συνδετικού υλικού και ζώνες ενίσχυσης από λίθους. Μόνο οι μεγάλοι πεσσοί είναι από πέτρα. Στο εσωτερικό η κατασκευή ενός ενιαίου και μοναδικού χώρου δηλώνει την υπεροχή του ενός αυτοκράτορα αλλά κυρίως του ενός και μοναδικού θεού. Ο συμβολισμός του ουρανού μεταφέρεται στην κατασκευή του τρούλου.

• Η εντυπωσιακή αυτή οργάνωση του εσωτερικού δε γίνεται άμεσα αντιληπτή από εξωτερικό. Η επιβλητική μορφή του κτιρίου δεσπόζει στο πανόραμα της πόλης. Οι διαδοχικοί όγκοι του κτιρίου , ενώνονται σε μια κλιμακωτή διάρθρωση μέχρι τον τεράστιο τρούλο που υψώνεται στο κέντρο του οικοδομήματος. Το παιχνίδι των όγκων στην εξωτερική όψη του ιερού με τη διαδοχή των τετρατοσφαιρίων προετοιμάσει τον επισκέπτη για την ανυπέρβλητη αίσθηση της ‘οικουμενικότητας’ που θα νιώθει όταν βρεθεί στο εσωτερικό του ναού.

Αρχιτεκτονικές λεπτομέρειες

Ο ναός είναι κτισμένος σε αρχιτεκτονικό ρυθμό βασιλικής με τρούλο. Ο κυρίως χώρος του κτίσματος έχει σχήμα περίπου κύβου. Τέσσερις τεράστιοι πεσσοί, (κτιστοί τετράγωνοι στύλοι), που απέχουν μεταξύ τους ο ένας από τον άλλο 30 μ., στηρίζουν τα τέσσερα μεγάλα τόξα πάνω στα οποία εδράζεται ο τρούλος, με διάμετρο 31 μέτρων. Ο τρούλος δίνει την εντύπωση ότι αιωρείται εξαιτίας των παραθύρων που βρίσκονται γύρω στη βάση του (ο σύγχρονος ιστορικός Προκόπιος λέει: ...δίνει την εντύπωση ότι είναι ένα κομμάτι ουρανού που κρέμεται στη γη...).

Γενικά ο ναός είναι ορθογώνιο οικοδόμημα μήκους 78,16 μ. και πλάτους 71,82 μ. κτισμένο στη ΝΔ. πλευρά του πρώτου λόφου της Πόλης με κατεύθυνση ΝΑ. Περιβάλλεται από δύο αυλές την βόρεια και την δυτική καλούμενη και αίθριο. Συνορεύει Ν με τα Πατριαρχικά κτίρια τα οποία συνδέονταν με το Αυγουσταίο, τη μεγάλη δηλαδή πλατεία που βρισκόταν το λαμπρό από πορφυρό μάρμαρο άγαλμα της Αυγούστας Ελένης.

Κάτοψη της Αγίας Σοφίας. Από δεξιά προς αριστερά: το αίθριο, ο έξω και έσω νάρθηκας, ως κάθετοι διάδρομοι, με την άνω ΝΔ. πύλη, όπου το Προπύλαιο του Νάρθηκα και δεξιά το αποδυτήριο και την κάτω ΒΑ. πύλη και ο κυρίως Ναός

Εσωτερικά ο Ναός διαιρείται από δύο κιονοστοιχίες εξαρτώμενες από τους πεσσούς σε τρία κλίτη. Ο όλος Ναός αποτελείται από τα εξής μέρη:

Το αίθριο : υπαίθρια μαρμαρόστρωτη και περίστυλη αυλή στο μέσον της οποίας ήταν η "κομψή φιάλη" η μαρμάρινη κρήνη που έφερε την ονομαστή καρκινική επιγραφή "ΝΙΨΟΝ ΑΝΟΜΗΜΑΤΑ ΜΗ ΜΟΝΑΝ ΟΨΙΝ". Στο αίθριο επίσης φέρονται κάποια ίχνη οικοδομήματος.

O έξω και o κυρίως νάρθηκας : Πέντε πύλες από το αίθριο οδηγούν στον έξω νάρθηκα και από αυτόν άλλες πέντε πύλες οδηγούν στον εσωτερικό νάρθηκα, από τις οποίες η μεσαία πύλη λέγεται και Μεγάλη ή Ωραία Πύλη. Από τον έσω νάρθηκα εννέα πύλες, τρεις ανά κλίτος οδηγούν στον κυρίως Ναό. Οι τρεις μεσαίες εξ αυτών καλούνται Βασιλικές πύλες επειδή εξ αυτών εισήρχετο ο Αυτοκράτορας στις επίσημες τελετές. Και οι δύο νάρθηκες καταλαμβάνουν περίπου το ίδιο πλάτος του Ναού με μικρό μήκος εισόδου ο καθένας.

Εκατέρωθεν του νάρθηκα διασώζονται προσαρτήματα μεγάλης ιστορικής σημασίας. Το προς Ν. εκαλείτο Προπύλαιο του Νάρθηκα ή Ωραία Πύλη που από τον 10ο αιώνα ήταν η κύρια είσοδος στον Ναό. Δεξιά αυτού του προπυλαίου ήταν το αποδυτήριον (μητατώριον) όπου ο Αυτοκράτορας κατά την είσοδό του άλλαζε το τζιτζάκιο και φορούσε το σαγίο. Πάνω από τον έσω νάρθηκα είναι ο γυναικωνίτης, εξ ου και το όνομα "νάρθηξ γυναικωνίτιδος" η είσοδος στον οποίο οδηγούσε άλλο προαύλιο της Β. πλευράς (στο σχέδιο κάτω πλευράς).

Ο κύριος Ναός : Η είσοδος στον κυρίως Ναό, όπως προαναφέρθηκε, ήταν οι τρεις Βασιλικές πύλες και οι έξι, ανά τρεις εκατέρωθεν, του έσω νάρθηκα. Ο κυρίως Ναός χωρίζεται σε τρία κλίτη (στοές θα λέγαμε σήμερα), των οποίων το μεσαίο είναι διπλάσιου πλάτους των εκατέρωθεν. Το εσωτερικό σχέδιο είναι απλούν. Τέσσερις πεσσοί, κτιστοί στύλοι, συνδέονται μεταξύ τους με υπερώα τόξα στα οποία και φέρονται επιθόλια τόξα συναποτελώντας έτσι μια περιμετρική βάση επί της οποίας και εδράζει ο τεράστιος θόλος. Η περιμετρική βάση φέρει πλήθος στυλιδίων υπό μορφή παραθύρων από τα οποία και ολόκληρος ο Ναός καταυγάσετε από το φως. Η όλη κατασκευή παρουσιάζει πράγματι την εντύπωση μια αρμονίας φωτός και αρχιτεκτονικής. Τα 100 αυτά παράθυρα, 40 επί της στεφάνης του θόλου και τα υπόλοιπα στα ημιθόλια ,τις κόγχες και τους τοίχους προσδίδουν την εικόνα της ανακρέμασης του θόλου από τον ουρανό, οι δε ακτίνες του Ήλιου που εισέρχονται στο χώρο δίνουν την εντύπωση να άγονται από τους ουρανούς. Γενικά τα τόξα, τα ημιθόλια και ο εκπληκτικός θόλος στηρίζονται στους τέσσερις πεσσούς οι λίθοι των οποίων φέρονται στερεωμένοι με χυτό μόλυβδο και σιδερένιους μοχλούς. Στη δε κατασκευή του θόλου έχουν χρησιμοποιηθεί ελαφρόπετρες από τη Ρόδο που φέρουν την επιγραφή "Μεγάλης Εκκλησίας του Κωνσταντίνου". Εξωτερικά και επί της κορυφής του θόλου φερόταν ο μέγας "ερυσίπτολις σταυρός" (=έρεισμα της πόλης), που έχει αντικατασταθεί με την ημισέληνο.

Μετά τη μετατροπή του ναού σε μουσουλμανικό τέμενος προστέθηκαν τέσσερις μιναρέδες

Ερώτημα 3 ο Η Αγία Σοφία : αρχιτεκτονικά γλυπτά και ψηφιδωτάΔραστηριότητα:Έρευνα σε λεξικά και στο διαδίκτυο για συλλογή πληροφοριών.Κείμενο:

Ι. ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΑ ΓΛΥΠΤΑ• Στη Αγία Σοφία μορφοποιούνται οι αισθητικές αρχές και αντιλήψεις που κυοφορούνταν κατά τη ρωμαϊκή και την παλαιοχριστιανική περίοδο. Ο εσωτερικός αρχιτεκτονικός χώρος του ναού δεν αποτελείται από συνεχείς και συμπαγείς τοίχους αλλά από διαφράγματα, δηλαδή από πλήρη και ‘διάκενα’. Από τη διαδοχική αλλαγή, εναλλαγή, μεταξύ τους δημιουργείται ένας ‘ρευστός’ εσωτερικός αρχιτεκτονικός χώρος από φώτα και σκιές. Αποτέλεσμα αυτού του ‘παιχνιδιού’ είναι να τονίζονται οι ζωγραφικές αξίες σε βάρος των πλαστικών αξιών. Έτσι, τα αρχιτεκτονικά γλυπτά

για να ανταποκριθούν στην εξαϋλωμένη διαμόρφωση του χώρου, αναγκάστηκαν να αντικατασταθούν από την τρισδιάστατη αντίληψη του ολόγλυφου και να πάρουν τον χαρακτήρα ενός επίπεδου πλέγματος από φώτα και σκιές. Τα πάντα τείνουν προς την ζωγραφικότητα.

• Αξιοπρόσεκτη είναι η ορθομαρμάρωση των τοίχων, δηλαδή η επένδυση τους με πολύχρωμες πλάκες και ποικίλα σχέδια αλλά και με ένθετη γεωμετρική διακόσμηση. το δάπεδο ήταν στρωμένο με πλάκες, επίσης πολύχρωμες, γυαλιστερές και συναρμολογημένες καλά.• Συμπερασματικά θα λέγαμε πως η διάρθρωση του εσωτερικού αρχιτεκτονικού χώρου, η λειτουργία των αρχιτεκτονικών γλυπτών, ο ψηφιδωτός διάκοσμος, όλα ‘συνεργάζονται’ στην υποβολή της ζωγραφικότητας και της οπτικότητας.

ΙΙ. Τα ψηφιδωτά

• Τα ψηφιδωτά τα επινόησαν οι λαοί της Μεσογείου. Τα χρησιμοποιούσαν στους ελληνιστικούς χρόνους για να διακοσμήσουν τα δάπεδα δημοσίων κτιρίων και ιερών. Τα ψηφιδωτά έχουν μεγάλη αντοχή στο χρόνο και έδιναν την εντύπωση μεγάλης λαμπρότητας. Για τα ψηφιδωτά χρησιμοποιούνταν χαλίκια λευκά για την απόδοση του θέματος και μαύρα για την απόδοση του βάθους του ‘κάμπου’. Εκτός από τις φυσικές ψηφίδες, υπήρχαν και οι τεχνικές. Αυτές κατασκευάζονταν από μάρμαρο, από πέτρες, από γυαλί χρωματιστό ή κεραμίδι. Για τα δάπεδα χρησιμοποιούσαν αρχικά βοτσαλάκια ,χαλίκια ή χρωματιστές πέτρες, ενώ για τους τοίχους κατασκευάζονταν ψηφίδες από χρωματιστή υαλωμάζα. Το σχήμα των ψηφιδωτών είναι συνήθως τετράγωνο ή ορθογώνιο. Για να συγκρατηθούν οι ψηφίδες βυθίζονται ως τη μέση ενός στρώματος από μαλακό ή υγρό κονίαμα.

• Το υψηλό κόστος των υλικών είναι ο πιο σημαντικός λόγος που η τέχνη απλώνεται σε ένα μικρό αριθμό μνημείων. Χορηγοί των ψηφιδωτών διακοσμήσεων είναι οι αυτοκράτορες, οι πατριάρχες της Κωνσταντινουπόλεως ή αξιωματούχοι ή ηγεμόνες έξω από τα σύνορα της βυζαντινής αυτοκρατορίας. • Στη δύση σπουδαία ψηφιδωτά υπάρχουν σε ναούς της Ρώμης και της Ραβέννας. Στην ανατολή τα ψηφιδωτά της Θεσσαλονίκης αποτελούν ένα σημαντικό σύνολο. Τέτοια βρίσκονται στη Ροτόντα, Μονή Οσίου Δαβίδ,

Αχειροποίητη, Άγιος Δημήτριος και η Αγία Σοφία από την Βυζαντινή περίοδο.Τα ψηφιδωτά στο Ναό της Αγίας Σοφίας στην Κωνσταντινούπολη.• Από την διακόσμηση έχει διασωθεί ένα μέρος μόνο. Η διακόσμηση έγινε σε διαφορετικές εποχές.

• Ο αρχικός διάκοσμος της ιουστινιάνειας ήταν ανεικονικός. Στα σφαιρικά τρίγωνα του τρούλου απεικονίζονταν από έναν Σεραφείμ, στον τρούλο παριστάνονταν σταυρός εντός στεφάνης και οι άλλες επιφάνειες κοσμούνται με φατικούς έλικες, γεωμετρικά σχήματα ή πλέγματα.• Η εικονομαχική κρίση προκάλεσε χάσμα στην άσκηση της τέχνης των εντοίχων ψηφιδωτών. Τα παλιότερα ψηφιδωτά στο ναό της Αγίας Σοφίας μετά την εικονομαχία χρονολογούνται το 867. Τέτοια είναι η Θεοτόκος Εν θρόνει, ο αυτοκράτορας Λέων Στ΄σε προσκύνηση ενώπιων του Χριστού (912), η Δέησης (1261).

ΥΠΟ-ΘΕΜΑ 2 ο (Επιρροή της Αγίας Σοφίας σε άλλα κτίσματα ) Οι μαθητές της δεύτερης ομάδας αναλαμβάνουν να μελετήσουν το δεύτερο υπόθεμα σε βάθος διερευνώντας τα παρακάτω ερωτήματα/στόχοι. Συγκεκριμένα η ομάδα, αναλαμβάνει δραστηριότητες, πραγματοποιεί έρευνα και προσεγγίζει περιγραφικά, ερευνητικά και κριτικά το δικό της υπόθεμα, που είναι η Επιρροή της Αγίας Σοφίας σε άλλα κτίσματα. Παράλληλα δημιουργεί ένα φάκελο εργασίας.

Ερώτημα 1 ο Επιρροή της Ιουστινιάνειας Αγίας Σοφίας στη ναοδομία σε Ανατολή και ΔύσηΔραστηριότητα Α:

Ενημερωτικά κείμενα:

Η Μεγάλη Εκκλησία του Ιουστινιανού θεωρείται το μέγιστο επίτευγμα της βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Εντούτοις, η άμεση αρχιτεκτονική επιρροή του καθεδρικού ναού της Κωνσταντινούπολης του 6ου αιώνα στους μεταγενέστερους βυζαντινούς ναούς δεν ήταν τόσο σημαντική όσο θα περίμενε κανείς. Το σύνθετο σχέδιο και το μεγαλείο της δεν επαναλήφθηκαν ποτέ. Αντίθετα, οι μεταγενέστερες βυζαντινές εκκλησίες χτίζονταν σε μέτρια κλίμακα, πράγμα που αντανακλά τόσο την έλλειψη πόρων μετά τον 6ο αιώνα όσο και την τάση για δημιουργία μικρότερων ενοριών. Ωστόσο, ένας θόλος που στηρίζεται σε τέσσερα υποστυλώματα –το κύριο στοιχείο στη σύνθεση της Αγίας Σοφίας– υιοθετήθηκε προσαρμοσμένος από τους οικοδόμους των μεταγενέστερων ναών (συχνά στο σταυροειδή εγγεγραμμένο τύπο).

Επιπλέον, η επιρροή της Αγίας Σοφίας είναι δυνατό να εντοπιστεί και σε συμβολικό επίπεδο· ήταν το κατεξοχήν σύμβολο της αυτοκρατορίας και της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινούπολης αποτέλεσε αντικείμενο θαυμασμού όχι μόνο μέσα στην αυτοκρατορία, αλλά και πέρα από τα σύνορά της (Δυτική Ευρώπη, Ρωσία), όπου διαδόθηκε η φήμη της και αποτέλεσε πηγή έμπνευσης και για τους Οθωμανούς αρχιτέκτονες. Οι αρχιτεκτονικές και οι συμβολικές επιρροές της Αγίας Σοφίας μπορούν να ανιχνευθούν παραδείγματος χάρη

στην Αγία Σοφία στο Κίεβο (11ος αιώνας), στη λογγοβαρδική Αγία Σοφία στο Μπενεβέντο (8ος αιώνας), στο ναό του Καρλομάγνου στο Άαχεν (8ος/9ος αιώνας) ή στην Παναγία του Πράτο του Τζουλιάνο ντε Σανγκάλο (ύστερος 15ος αιώνας, επηρεασμένος ίσως από τα σχέδια της κωνσταντινουπολίτικης Αγίας Σοφίας του Κυριακού της Αγκόνας).26 Εντούτοις η επιρροή του καθεδρικού ναού του Ιουστινιανού σε μεγαλύτερη κλίμακα είναι προφανέστερη στα μεγάλα οθωμανικά τζαμιά, όπως στο Σουλεϊμάνιγε τζαμί και στο Σουλταναχμέτ τζαμί στην Κωνσταντινούπολη.

Αλλά η Αγιά-Σοφία δεν είναι οπωσδήποτε η μόνη δημιουργία του χρυσού αιώνα της βυζαντινής τέχνης. Κατά την ίδια περίοδο με απαράμιλλο επιδεξιότητα έγινε χρήση κάθε τύπου αρχιτεκτονικής κατασκευής: η ελληνιστική βασιλική στη Ραβέννα του Αγίου Απολλιναρίου (545), οι τρουλωτές εκκλησίες του Αγίου Σεργίου και Βάκχου (537) στην Κωνσταντινούπολη, του Αγίου Βιταλίου (547) στη Ραβέννα, η τρουλωτή βασιλική της Αγίας Ειρήνης (532) στην Κωνσταντινούπολη, η μετά πέντε τρούλων σταυρωτή εκκλησία των Αγίων Αποστόλων (545), η οποία δυστυχώς καταστράφηκε ολοσχερώς από τούς Τούρκους το 1453. Παρατηρούμε σε πολλά κτίσματα το σχέδιο του ελληνικού σταυρού να γίνεται σύντομα ο κλασσικός τύπος των βυζαντινών εκκλησιών. Την ίδια εφευρετική δύναμη, την ίδια επιδεξιότητα στη λύση πολύπλοκων προβλημάτων και την ίδια ενεργητικότητα την συναντούμε και στα περίφημα υδραγωγεία της πρωτεύουσας του Ελληνικού κράτους τα οποία ικανοποιούσαν τις ανάγκες μέχρι και ενός εκατομμυρίου ανθρώπων. Δυστυχώς σε πολλά από τα μεγάλα έργα δεν απομένει τίποτε παρά μόνο η μνήμη τους. Η Αγία Σοφία γυμνώθηκε από τούς Λατίνους από κάθε πολύτιμο πού διέθετε, το 1204, ενώ το 1453 μετατράπηκε σε τζαμί και οι κατακτητές κάλυψαν όλες τις θαυμάσιες απεικονίσεις και τα ψηφιδωτά.

Το πλέον χαρακτηριστικό κτίσμα του 9ου αιώνος ήταν η "Νέα Εκκλησία", πού κτίστηκε στην Κωνσταντινούπολη από τον Βασίλειο Α΄ το Μακεδόνα. Σε αυτή την εκκλησία εισέρχονταν κανείς από ένα τεράστιο και μεγαλόπρεπο άρτιο, για να συναντήσει στο εσωτερικό της ένα ισοσκελές σταυρό εγγεγραμμένο σε τετράγωνο. Είχε πέντε τρούλους,από τούς οποίους ο ένας βρίσκονταν στο κέντρο και οι άλλοι στις τέσσαρες γωνίες του κτιρίου. Αυτός ο ρυθμός απέβη εξαιρετικά αγαπητός από τον 10ο αιώνα και μετά. Τον συναντούμε στο ναό της Παναγίας (κιλισσέ τζαμί), στον Παντοκράτορος στην Κωνσταντινούπολη, στο ναό της Θεοτόκου των Χαλκέων, στη Θεσσαλονίκη. Πρόσθετη λαμπρότητα επιτεύχθηκε με τη χρήση γυαλιστερών πήλινων αγγείων και διακοσμημένων κεραμιδιών. Αν κανείς σήμερα επιθυμεί να σχηματίσει μία ιδέα της μεγαλοπρέπειας του βυζαντινού ρυθμού κατά το 10ο μέχρι 12ο αιώνα, θα πρέπει να επισκεφτεί τον Άγιο Μάρκο στη Βενετία. Η βενετική βασιλική κτίσθηκε με πρότυπο την εκκλησία των Αγίων Αποστόλων της Κωνσταντινουπόλεως, είναι διακοσμημένη

με πολύχρωμα μάρμαρα, υπέροχα ψηφιδωτά ενώ στην ατμόσφαιρα κυριαρχεί το χρυσαφί και το ερυθροκύανο χρώμα. Οι Βενετοί θεωρούσαν τον Άγιο Μάρκο σαν τη δόξα των ναών της Χριστιανοσύνης.

Σύμφωνα με τον Charles Diehl, στον οποίο στηριζόμαστε στην περιγραφή μας, εκτός από τα θρησκευτικά μνημεία, η αρχιτεκτονική παρήγαγε τα δικά της αριστουργήματα στα οποία διέμεναν οι εκάστοτε αυτοκράτορες. Δυστυχώς δεν απόμεινε τίποτε από το δαιδαλώδες Μέγα Παλάτιον πού αποτελούνταν από δεκάδες διακοσμημένες οικοδομικές κατασκευές και δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από το Κρεμλίνο των τσάρων ή από τα παλάτια των σουλτάνων, αλλά ούτε απόμεινε τίποτε και από το ανάκτορο των Βλαχερνών στη βορειοδυτική πλευρά, ούτε από το παλάτι του Βουκολέοντος, η λαμπρότητά τους όμως επιβεβαιώνεται πλήρως από τις περιγραφές σύγχρονων συγγραφέων. Η ικανότητα των Ρωμιών αρχιτεκτόνων και μηχανικών του Μεσαίωνα βέβαια φαίνεται σε όλα τα μοναστήρια πού έχουν ακόμα διασωθεί και απλώνονται από την Κάτω Ιταλία μέχρι τον Εύξεινο Πόντο και από τη Μακεδονία μέχρι την Κύπρο. Η ομορφιά των μοναστηριών του Αγίου Όρους συγκρίνεται με εκείνη της Παναγίας Σουμελά στην Τραπεζούντα, ενώ η κατασκευή τους πάνω σε απόκρημνους βράχους όπως είναι στα Μετέωρα ή δίπλα σε γκρεμούς όπως είναι στην Πελοπόννησο ή μέσα στους βράχους όπως είναι στην Καππαδοκία μάς αφήνει άφωνους για την φαντασία και το ταλέντο και την καλαισθησία των μηχανικών και των εργατών της μακρινής εκείνης εποχής.

H "Νέα Εκκλησία" έχει από καιρό καταστραφεί. Δεν απομένει τίποτε από τά ψηφιδωτά της, στα οποία ο ακριβής τύπος του νέου συστήματος διακοσμήσεως φαίνεται ότι για πρώτη φορά έχει φθάσει στην πλήρη του έκφραση. Αλλά έχουν διασωθεί ψηφιδωτά έξω από την Πρωτεύουσα, όπως στην μονή του Οσίου Λουκά στη Βοιωτία και στην εκκλησία της Μονής Δαφνίου έξω από την Αθήνα, πού χρονολογούνται στον 11ο αιώνα. Oι αρχιτέκτονες του 11ου αι. δημιούργησαν ένα νέο σύστημα στήριξης του τρούλου. Πρόκειται για το οκταγωνικό σύστημα, με το οποίο έγινε δυνατό να καλυφθεί ο ναός µέ τον τρούλο σε όλο του το πλάτος και ο ενιαίος χώρος να απλώνεται μπροστά στα τρία μέρη του ιερού. Οι φορείς του τρούλου απωθήθηκαν στους γύρω τοίχους και έτσι αποκαταστάθηκε η ενότητα του χώρου και η μετάβαση από το οκτάγωνο στη χαμηλή κυκλική βάση του τρούλου έγινε με τέσσερα ημιχώνια. Το καθολικό της μονής του Οσίου Λουκά είναι ασφαλώς το τελειότερο κτίριο μίας σειράς εκκλησιών αυτού του τύπου, πού κατά σύμπτωση σώθηκαν στη Στερεά Ελλάδα και τα νησιά, ενώ η καταγωγή του τύπου πρέπει να είναι από τήν Κωνσταντινούπολη. Το Δαφνί, μικρότερο στις διαστάσεις, έχει την εξωτερική όψη περισσότερο σύμφωνη με την ελληνική αγάπη στις καθαρές γεωμετρικές φόρμες και στην άψογη τοιχοποιία με πλινθοπερίκλειστο σύστημα. Άσχετα με τον αρχιτεκτονικό τύπο, κοινά γνωρίσματα όλων των ναών της εποχής μεταξύ 9ου και 12ου αι. είναι οι σχετικά μικρές διαστάσεις, και η αρκετά διαδεδομένη τάση για ψηλότερα κτίρια, όπως βλέπουμε π.χ. στην Παναγία Χαλκέων στη Θεσσαλονίκη, στο γκιουλ τζαμί και στο μπουντρούμ τζαμί στην Πόλη. Ακόμα, η πολυτέλεια της κατασκευής, πού συμβάδιζε με μία εκλεπτυσμένη αίσθηση των υλικών, προσέδιδε στους σχετικά περιορισμένους εσωτερικούς χώρους την όψη πολύτιμων κομψοτεχνημάτων, καθώς τα πολύχρωμα μάρμαρα κάλυπταν το πάτωμα, συχνά με ψιλοδουλεμένα ενθετικά μοτίβα, και επένδυαν τούς τοίχους, ενώ τις καμάρες και τούς θόλους στόλιζαν λαμπρά ψηφιδωτά και τα παράθυρα ζωγραφιστά υαλοστάσια (ναός Παντοκράτορος). Το τέμπλο όχι μόνο είχε ψιλοδουλεμένα γλυπτά αλλά στολιζόταν, όταν ήταν δυνατόν, με εικόνες από σμάλτο επάνω σε χρυσάφι.

Από το 10ο αι. μέχρι το 12ο αι. η Κωνσταντινούπολη φαινόταν σ' όλο τον πολιτισμένο κόσμο ότι ήταν μία πόλη θαυμάτων, και σύμφωνα με τον Βιλεαρδουίνο ήταν "η βασίλισσα των πόλεων". Στην ομιχλώδη Σκανδιναβία των Βίκινγκς, στη χώρα των παγωμένων ρωσικών ποταμιών, στα βενετικά χρηματιστήρια, στη χριστιανική Δύση και στη μουσουλμανική Ανατολή η φήμη της Πόλης ακτινοβολούσε όπως η λάμψη του χρυσού. Για κάθε δύσκολη κατασκευαστική εργασία ή για τον εμπλουτισμό μίας εκκλησίας με ψηφιδωτά ή με χρυσή διακόσμηση, Ρώσοι πρίγκιπες του Κιέβου, Βενετοί δόγηδες, ηγούμενοι του όρους Κασσίνο, έμποροι από την Αμάλφι κατέφευγαν στην πόλη του Βοσπόρου προς αναζήτηση αρχιτεκτόνων ή καλλιτεχνών. Μετά τον 11ο αιώνα οι διαδοχικές φάσεις στην πρόοδο της νέας τεχνοτροπίας εμφανίζονται σε μία σειρά άλλων ναών, όπως είναι η Αγία Σοφία του Κιέβου (με τα ψηφιδωτά πού παρουσιάζουν τη ζωή της βυζαντινής αυλής) η Νέα Μονή της Χίου, η Αγία Σοφία στη Θεσσαλονίκη, η κατεστραμμένη πλέον εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στη Νίκαια και άλλες. Αξίζει να σημειωθεί πόσα ακόμη οφείλουν όλα αυτά τα έργα στην αρχαία παράδοση. Μερικά, όπως εκείνα στο Δαφνί, σχεδόν είναι κλασσικά ως προς την αίσθηση για τη γραμμή, την ευαισθησία στις παραστάσεις και τη λεπτή πλαστικότητά τους και αποδεικνύουν ότι η επίδραση της αρχαιότητος, παρά την εξασθένησή της, εξακολουθούσε να υφίσταται ως ζωντανή δύναμη στην βυζαντινή τέχνη.

Η ανάκτηση της Κωνσταντινούπολης, το 1261, επέφερε μία γενική πνευματική άνθηση και μία τάση επιστροφής και αναβίωσης παλαιότερων μορφών πού εκδηλώθηκε στην αρχιτεκτονική με την επάνοδο σε ξεχασμένους τύπους. Ο οκταγωνικός τύπος αναβίωσε στην Αγία Σοφία στη Μονεμβασία και στους Αγίους Θεοδώρους στο Μιστρά και στην Παρηγορίτισσα στην Άρτα. Ο περίδρομος του σταυροειδούς με τρούλο επανήλθε, μόνο που τώρα ήταν χαμηλός: τον βρίσκουμε στην Πόλη, στη Μονή του Λιβός, καθώς και στις εκκλησίες της Θεσσαλονίκης: Άγιοι Απόστολοι, Αγία Αικατερίνη, Άγιος Νικόλαος Ορφανός κ.ά. Και ο κάπως σπάνιος τύπος του Βροντοχίου, της μητρόπολης και της Παντάνασσας στον Μιστρά, καθώς και του παρεκκλησίου της Καταπολιανής, όπου η βασιλική του ισογείου, συνδυασμένη με σταυροειδή με τρούλο στον όροφο, θυμίζει έντονα την Αγία Ειρήνη Κωνσταντινούπολης. Τον 14ο αιώνα, λόγω της δυσάρεστης θέσης της Αυτοκρατορίας τα δαπανηρά υλικά όπως είναι ο χρυσός, ο άργυρος, το ελεφαντοστό απουσιάζουν. Αντίθετα η τοιχογραφία διαδέχεται τα δαπανηρά ψηφιδωτά και έτσι αυτή την περίοδο ακμάζει η βυζαντινή ζωγραφική. Οι αρετές των καλλιτεχνών συναντώνται στις εκκλησίες του Μιστρά, της Σερβίας, της Μολδαβίας και της Βουλγαρίας, ενώ οι θαυμάσιες τοιχογραφίες των ρωσικών εκκλησιών του 14ου αιώνος αποδίδονται σέ ένα ζωγράφο γνωστό με το όνομα Θεοφάνης ο Έλληνας. Στην εποχή μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης και έως τον 19ο αι., σημαντικά κτίρια θρησκευτικά και δημόσια ανεγέρθηκαν προπάντων στα μοναστήρια, στο Άγιον Όρος, στα Μετέωρα κ.α., σύμφωνα με τις παραδόσεις, τις τεχνικές, αλλά και τις βασικές αντιλήψεις της

βυζαντινής αρχιτεκτονικής. Η Μακεδονική Ζωγραφική Σχολή κυριαρχούσε μέχρι τον 16ο αιώνα και διακόσμησε τις εκκλησίες του Βατοπεδίου και του Χιλανδαρίου, ενώ αργότερα η Κρητική Σχολή θριάμβευσε και διακόσμησε τη Μεγίστη Λαύρα, τη Μονή Διονυσίου κ.α. Οι δύο σχολές αντιπροσωπεύθηκαν από δύο μεγάλους ζωγράφους, τον Μαουήλ Πανσέληνο από τη Θεσσαλονίκη και το Θεοφάνη από την Κρήτη.

Διερευνητικά ερωτήματα – στόχοιΕρώτημα 2 ο Η ιστορία της Κωνσταντινούπολης μετά την άλωση και οι αρχιτεκτονικές επιρροέςΔραστηριότητα Α:

Ενημερωτικά κείμενα:1. Εισαγωγή

Η Κωνσταντινούπολη μέχρι το 18ο αιώνα έζησε υπό τη σκιά της κλασικής οθωμανικής αρχιτεκτονικής και η δημόσια εικόνα της πόλης επηρεάστηκε από το έργο του αρχιτέκτονα Μέγα (Κοτζά) Σινάν, ο οποίος ήταν χριστιανικής καταγωγής. Ο Σινάν κατασκεύασε το μεγαλύτερο αριθμό κτισμάτων σε όλη την ιστορία της αυτοκρατορίας, καθώς ήταν επικεφαλής του σώματος των αυτοκρατορικών αρχιτεκτόνων. Υπάρχουν επιρροές της οθωμανικής από τη βυζαντινή αρχιτεκτονική και κυρίως με τη μίμηση του τρούλου της Αγίας Σοφίας στην κάλυψη των μεγάλων τζαμιών. Υπάρχουν πολλά κοινά σημεία που θα μπορούσε να παρατηρήσει κανείς, όπως οι ομοιότητες στην τοιχοποιία και στις κορνίζες των στεγών. Επίσης, διάφορα στοιχεία των όψεων, που δίνουν ταυτόχρονα και λειτουργικό χαρακτήρα στην κάτοψη, όπως οι αρχιτεκτονικές προεξοχές, αποτελούν στοιχεία που εμφανίζονται στη μακρόχρονη βυζαντινή οικοδομική παράδοση. Αναμφίβολα, Τούρκοι μελετητές δέχονται ότι υπήρξε πρότυπο ο ναός της του Θεού Σοφίας για τους Οθωμανούς τεχνίτες κυρίως στο τζαμί του Βαγιαζήτ.

2. Από την Άλωση έως το 18ο αιώνα

Πριν από το Σινάν υπήρξε ένας αρχαιότερος Σινάν, ο επονομαζόμενος Ατίκ (παλαιός)· επρόκειτο για τον εξισλαμισμένο Χριστόδουλο (ή αλλιώς Σινάν Γιουσούφ μπιν Αμπντουλάχ), αρχιτέκτονα του παλαιού τεμένους του Μωάμεθ του Πορθητή. Ο τάφος του βρίσκεται πίσω από το σημερινό τζαμί του Φατίχ· στην επιτύμβια πλάκα του έτους 1471 αναφέρεται ότι φυλακίστηκε και θανατώθηκε από το σουλτάνο, όταν αυτός διαπίστωσε ότι ο αρχιτέκτονας δεν ανταποκρίθηκε στις προσδοκίες του, καθώς αυτός επιθυμούσε το κτίσμα που θα έφερε το όνομά του να ξεπεράσει τη μεγαλοπρέπεια του προτύπου.

Η πόλη που στέγαζε περίπου μισό εκατομμύριο κατοίκους κατά τα μέσα του 17ου αιώνα, με το προνόμιο να συγκαταλέγεται μεταξύ των μεγαλύτερων πόλεων στην Ευρώπη, αποτυπώθηκε από διάφορους περιηγητές, με προεξάρχοντα το S. Schweigger, με τη μορφή των ξύλινων κατασκευών της βαλκανικής αρχιτεκτονικής ή/και με μεικτές κατασκευές από λίθο και ξύλο. Τα μόνα κτήρια που είχαν λίθινη

μορφή ήταν τα τεμένη με τα κτήρια συνοδείας τους, το παλάτι του Τοπ Καπί και τα μέγαρα των υψηλόβαθμων αξιωματούχων, όπως το μέγαρο του Νταμάτ Ιμπραήμ πασά, το σημερινό Μουσείο Ισλαμικής Τέχνης στην πλατεία Σουλτάν Αχμέτ, του οποίου η κατασκευή ανάγεται στο 1524. Η αναφορά σε αυτό το αστικό μέγαρο είναι εσκεμμένη, διότι ελάχιστα δείγματα ιδιωτικής αρχιτεκτονικής σώζονται μέχρι τις μέρες μας. Τα περισσότερα παλαιά μη θρησκευτικά κτίσματα της Κωνσταντινούπολης κατασκευάστηκαν κατά το 18ο, 19ο και την πρώτη δεκαετία του 20ού αιώνα. Ακόμη, για τις ελληνορθόδοξες εκκλησίες δεν έχουμε εικόνα της μορφής τους πριν από το 1821, καθώς καταστράφηκαν με την έναρξη της Ελληνικής Επανάστασης· έτσι τα κτήρια διασώζουν τη μορφή που απέκτησαν μετά το 1830. Τα μοναδικά δείγματα ελληνορθόδοξης παλαιότερης αρχιτεκτονικής είναι τα λίθινα φαναριώτικα σπίτια –από τα οποία ελάχιστα δείγματα διασώζονται, προφανώς με άλλες χρήσεις σήμερα, στη νότια όχθη του Κεράτιου κόλπου– και ο ναός της Παναγίας Μουχλιώτισσας, το μοναδικό δείγμα βυζαντινής εκκλησίας που δε μετατράπηκε σε τέμενος χάρη στον προαναφερθέντα Χριστόδουλο, σύμφωνα με τον πατριάρχη Κωνστάντιο Α΄.

Ερώτημα 3 ο Βυζαντινά κτίσματα της Κωνσταντινούπολης.ΔραστηριότηταΚείμενο:

Μπλε Τζαμί

Το Μπλε Τζαμί ή Τζαμί του Σουλτάνου Αχμέτ, ή Αχμέτ Τζαμί, ή Αχμιντιέ Τζαμί είναι το ωραιότερο και μεγαλύτερο τζαμί στην Κωνσταντινούπολη, ξακουστό και για την αρμονία του. Θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα αριστουργήματα της Ισλαμικής αρχιτεκτονικής παγκοσμίως και αρχιτέκτονάς του υπήρξε ο Σεντεφχάρ Μεχμέτ Αγάς (Sedefhar Mehmet Ağa) μαθητής του Μιμάρ Σινάν.

Η βασική δομή του τζαμιού είναι περίπου κυβική, 53 επί 51 μέτρα. Όπως συμβαίνει με όλα τα τζαμιά, είναι έτσι προσανατολισμένο ώστε όταν οι πιστοί κάνουν την προσευχή τους να είναι στραμμένοι προς τη Μέκκα. Διακρίνεται σε τρία μέρη: την εξωτερική αυλή, την εσωτερική αυλή (προαύλιο) και το κυρίως οικοδόμημα.

Το Μπλε Τζαμί πήρε το όνομά του από τα μπλε πλακίδια Ιζνίκ που κοσμούν το εσωτερικό του. Αποτελεί ένα από τα διασημότερα θρησκευτικά κτίσματα του κόσμου. Το γαλήνιο τζαμί γίνεται μαγικό όταν φωταγωγείται τη νύχτα και γλάροι περιφέρονται γύρω από τους μιναρέδες. Το τέμενος χτίστηκε από τον αυτοκρατορικό

αρχιτέκτονα Μεχμέτ Αγά το 1609 με 1616. Τα υπερβολικά πολυτελή σχέδια προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις την εποχή εκείνη, ειδικά επειδή ένα τέμενος με έξι μιναρέδες θεωρήθηκε ιερόσυλη απόπειρα ανταγωνισμού της αρχιτεκτονικής της Μέκκας.

Τέμενος Σουλεϊμανιγιέ

Το πιο σημαντικό τέμενος της Κων/πολης έχει φόρο τιμής στον αρχιτέκτονά του, το μεγάλο Σινάν και είναι μνημείο αφιερωμένο στον ιδρυτή του, τον Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή. Χτίστηκε στον Κεράτιο πάνω από τα ερείπια του παλιού παλατιού Εσκί Σαράι το διάστημα 1550-57. Όπως και τα άλλα αυτοκρατορικά τεμένη της πόλης, το Τέμενος Σουλεϊμανιγιέ, δεν ήταν απλώς τόπος λατρείας, αλλά και "κιουλιέ", δηλ. φιλανθρωπικό ίδρυμα. Το τέμενος περιβάλλεται από το πρώην νοσοκομείο του, την κουζίνα, τις σχολές, το καραβανσεράι και τα λουτρά. Το συγκρότημα φρόντιζε για τη σίτιση χιλίων και πλέον απόρων της πόλης - μουσουλμάνων, χριστιανών και Εβραίων.

Οικουμενικό Πατριαρχείο

Ανεβαίνοντας τα σκαλιά του Πατριαρχείου που οδηγούν στην πλαϊνή θύρα θα διαπιστώσετε ότι η κύρια είσοδος είναι κλειστή. Αυτό έγινε σε ανάμνηση του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε', που απαγχονίστηκε εδώ ως προδότης το 1821, αφού παρότρυνε τους Έλληνες να αποκηρύξουν τον οθωμανικό ζυγό στην αρχή της επανάστασης για την απελευθέρωση. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην τουρκική και ελληνική κοινότητα εντάθηκε με την ελληνική κατοχή περιοχών της Τουρκίας κατά τη δεκαετία του 1920. Το 1955 έγιναν διάφορες ανθελληνικές εξεγέρσεις και στα μέσα της δεκαετίας του 1960 πολλοί Έλληνες κάτοικοι απελάθηκαν. Σήμερα, για την προστασία των κληρικών του Οικουμενικού Πατριαρχείο υπάρχει στην είσοδο ανιχνευτής μετάλλων. Στο κέντρο του Πατριαρχείου, βρίσκεται η βασιλική του Αγίου Γεωργίου που χρονολογείται από το 1720. Στην εκκλησία φιλοξενούνται όμως και πολύ παλαιότερα κειμήλια και έπιπλα. Ο θρόνος του Πατριάρχη λέγεται ότι είναι βυζαντινός.

Η Μονή της Χώρας (Καριγιέ Τζαμί)

Η Μονή της Χώρας, γνωστή σήμερα ως Καριγιέ Τζαμί (τουρκ. Kariye Camii ή Kariye Müzesi), υπήρξε ελληνικό χριστιανικό μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που μετατράπηκε από τους Οθωμανούς σε τζαμί κατά το 16ο αιώνα. Από το 1958 λειτουργεί ως μουσείο. Η μονή χτίστηκε στη θέση της σημερινής συνοικίας Εντιρνέ κάπου, νότια του Κερατίου κόλπου και σε κοντινή απόσταση από τα Κεροδοσιών τείχη. Το μνημείο σήμερα είναι γνωστό με το όνομα Μουσείο Χώρας.

ΥΠΟ-ΘΕΜΑ 3 ο (Άλλα σημαντικά κτήρια στη Βασιλεύουσα)Οι μαθητές της τρίτης ομάδας αναλαμβάνουν να μελετήσουν το τρίτο υπό-θέμα σε βάθος διερευνώντας τα παρακάτω ερωτήματα/στόχοι. Συγκεκριμένα η ομάδα, χωρισμένη σε δύο υποομάδες, αναλαμβάνει δραστηριότητες, πραγματοποιεί έρευνα και προσεγγίζει περιγραφικά, ερευνητικά και κριτικά το δικό της υπό-θέμα Άλλα σημαντικά κτήρια στη Βασιλεύουσα. Παράλληλα δημιουργεί ένα φάκελο εργασίας.

Ερώτημα 1 ο Ιερά Θεολογική Σχολή της ΧάλκηςΔραστηριότητα Α΄Κείμενο

Ιερά Θεολογική Σχολή της ΧάλκηςΗ Ιερά Θεολογική  Σχολή της Χάλκης πριν κλειστεί από τις τούρκικες αρχές το 1971 ήταν η κύρια θεολογική σχολή του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης. Οι εγκαταστάσεις της σχολής βρίσκονται στο νησί Χάλκη, ένα από τα Πριγκιποννήσια.

Η σχολή στεγαζόταν αρχικά στη σταυροπηγιακή Μονή της Αγίας Τριάδας, στη Χάλκη, η οποία είχε ιδρυθεί από τον Πατριάρχη Φώτιο Α΄ της Κωνσταντινούπολης (858-861 και 878-886). Το 1844, ο Πατριάρχης Γερμανός Δ΄ κατά την πρώτη του πατριαρχεία (1842-1845), ίδρυσε το 1843 θεολογική Σχολή στις εγκαταστάσεις της μονής της Αγίας Τριάδας, την οποία και εγκαινίασε το αμέσως επόμενο έτος στις 13 Σεπτεμβρίου 1844. Όλα τα κτήρια εκτός από ένα παρεκκλήσι καταστράφηκαν στο μεγάλο σεισμό που συνέβη στη Κωνσταντινούπολη στις 28 Ιουνίου του 1894 με συνέπεια να διακοπεί η λειτουργία της. Μετά από εκτεταμένες επισκευές και αναστηλώσεις από τον αρχιτέκτονα Περικλή Φωτιάδη, διάρκειας 17 μηνών, η σχολή με νέο πλέον κτίριο εγκαινιάστηκε στις 1 Οκτωβρίου του 1896. Σημαντική ανακαίνιση έγινε στη δεκαετία του '50.

Πολλοί Ορθόδοξοι θεολόγοι, ιερείς, επίσκοποι και πατριάρχες φοίτησαν στην Ιερά Θεολογική Σχολή της Χάλκης, συμπεριλαμβανομένου και του Πατριάρχη Βαρθολομαίου. Οι φοιτητές στη Χάλκη περιλάμβαναν όχι μόνο γηγενείς Έλληνες, αλλά και Ορθόδοξους Χριστιανούς από όλο τον κόσμο, προσδίδοντας στη σχολή έναν διεθνή χαρακτήρα. Επίσης, πολλοί πατριάρχες, επίσκοποι και πρώην δάσκαλοι έχουν ταφεί σε ειδική περιοχή του κήπου.

Οι θεολογικές εγκαταστάσεις περιλαμβάνουν το Παρεκκλήσιο της Αγίας Τριάδας, κοιτώνες, αναρρωτήριο, γραφεία, και την πανεπιστημιακή βιβλιοθήκη η οποία κατέχει σημαντική ιστορική συλλογή βιβλίων, περιοδικών και χειρογράφων.

Το 1971 η σχολή έκλεισε εξαιτίας ενός τουρκικού νόμου που απαγόρευε τη λειτουργία ιδιωτικών πανεπιστημίων. Το 1998 η επιτροπή ιδιοκτητών της σχολής διατάχθηκε να διαλυθεί, αλλά διεθνής κριτική έπεισε την Άγκυρα να ακυρώσει τη διαταγή.

Η Χάλκη έχει λάβει διεθνή προσοχή τα τελευταία χρόνια. Τον Οκτώβριο του 1998, το Κογκρέσο των ΗΠΑ υποστήριξε την επαναλειτουργία της Χάλκης. Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναφέρει επίσης το ζήτημα στις διαπραγματεύσεις για την τουρκική προσχώρηση στην ΕΕ. Ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον επισκέφτηκε την Χάλκη στην επίσκεψή του στην Τουρκία το 1999 και ζήτησε από τον Τούρκο Πρόεδρο Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ να επιτρέψει την επαναλειτουργία της σχολής.

Τον Αύγουστο του 2011, ο Τούρκος Πρωθυπουργός Ερντογάν αποφάσισε με διάταγμα ότι τα ακίνητα και τα θρησκευτικά κτίρια του Οικουμενικού Πατριαρχείου της Κωνσταντινούπολης, τα οποία κατασχέθηκαν στο παρελθόν πρέπει να επιστραφούν προς το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινούπολης. Τον Σεπτέμβριο του 2011 ο Μητροπολίτης Προύσης Ελπιδοφόρος διορίστηκε Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Αγίας Τριάδος Χάλκης.

Τον Ιανουάριο του 2013, ανέφερε η τουρκική εφημερίδα Today's Zaman ότι το τουρκικό Συμβούλιο Θεμελιώσεων επέστρεψε 190 εκτάρια γης προς το θεμέλιο της Μονής της Αγίας Τριάδος. Το εν λόγω ίδρυμα είναι ο ιδιοκτήτης της Θεολογικής Σχολής της Χάλκης. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της γης βρίσκεται στο χώρο του σεμιναρίου.

Έτσι το Οικουμενικό Πατριαρχείο ελπίζει ότι οι υποσχέσεις από την τουρκική κυβέρνηση ότι θα επιτραπεί η επαναλειτουργία της Χάλκης θα τηρηθούν.

Ερώτημα 2 ο Μονή της ΧώραςΔραστηριότητα Α΄Κείμενο

Μονή της Χώρας

Η '''Μονή της Χώρας''', γνωστή σήμερα ως '''Καριγιέ Τζαμί''' (τουρκ. ''Kariye Camii'' ή ''Kariye Müzesi''), υπήρξε ελληνικό χριστιανικό μοναστήρι στην Κωνσταντινούπολη που μετατράπηκε από τους Οθωμανική αυτοκρατορία |Οθωμανούς σε τζαμί κατά το 16ο αιώνα. Από το 1958 λειτουργεί ως μουσείο. Η μονή χτίστηκε στη θέση της σημερινής συνοικίας Εντιρνέ Καπού, νότια του Κερατίου

κόλπου και σε κοντινή απόσταση από τα Θεοδοσιανά τείχη. Το μνημείο σήμερα είναι γνωστό με το όνομα '''Μουσείο Χώρας'''.

Ετυμολογία«Χωρίον» ή «Χώρα» έλεγαν οι Βυζαντινοί την έξω των χερσαίων τειχών πεδινή γη και η ονομασία της μονής οφείλεται μάλλον στην ύπαρξη παλαιότερου ναού έξω από τα τείχη του Κωνσταντίνου Α'. Όταν ο Θεοδόσιος Β΄ έχτισε τα νέα τείχη της Κωνσταντινούπολης, η μονή διατήρησε τον παραδοσιακό προσδιορισμό «εν τη Χώρα», παρά το γεγονός πως ανήκε στον περίβολο των οχυρώσεων.

Περιγραφή της μονής Πάνω από την μεγάλη θύρα από την οποία εισέρχονταν εκ του εσωτερικού νάρθηκα στο ναό, βρίσκεται η εικόνα του Θεοδώρου του Μετοχίτη, δια μωσαϊκού, που δείχνει τον Μετοχίτη να προσφέρει στον εν θρόνο καθισμένο Σωτήρα Χριστό το σχέδιο του ναού. Ο ναός είχε δύο νάρθηκες τους οποίους κοσμούσαν μωσαϊκά και τοιχογραφίες του Θεόδωρου Μετοχίτη. Τα μωσαϊκά του δεύτερου νάρθηκα είναι έξι ημικύκλια που απεικονίζουν τον Χριστό να θεραπεύει ποικίλες ασθένειες. Επίσης πάμπολλες εικόνες διακοσμούν τους τρούλους και τους τοίχους. Οι εικόνες είναι από τις ωραιότερες Βυζαντινές. Τα χρώματα είναι έντονα, οι αναλογίες των μελών αρμονικές και η έκφραση των προσώπων φυσική. Ο μεσαίος τρούλος έχει μία ρωγμή που τον διασχίζει. Στο εσωτερικό του ναού διασώζονται διάφορα μάρμαρα αρμονικής συναρμογής. Οι Οθωμανοί έχουν καλύψει μερικές επιφάνειες με ασβέστη.

Ιστορία Η πρώιμη ιστορία της μονής δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Η παράδοση που τη συνοδεύει τοποθετεί την ίδρυσή της τον 6ο αιώνα από τον άγιο Θεόδωρο, ενώ έχει αποδοθεί και στον Κρίσπο, γαμπρό του αυτοκράτορα Φωκά (7ος αι.). Σήμερα έχει αποδειχθεί πως ο ναός χτίστηκε το διάστημα 1077-81 από την πεθερά του Αλέξιου Α' Κομνηνού, τη Μαρία Δούκαινα, στη θέση παλαιότερων κτισμάτων που χρονολογούνται τον 6ο και 9ο αιώνα. Υπέστη σοβαρή φθορά, πιθανώς εξαιτίας σεισμού, και επισκευάστηκε το 1120 από τον Ισαάκιο Κομνηνό. Ο Θεόδωρος Μετοχίτης συνέβαλε στην ανακαίνισή της (1316-21) και ήταν υπεύθυνος για την προσθήκη του έξω -νάρθηκα, του νότιου παρεκκλησίου, καθώς και για το διάκοσμο του ναού που περιλάμβανε αξιόλογα ψηφιδωτά και τοιχογραφίες. Επιπλέον, κληροδότησε στη μονή σημαντική περιουσία, χτίζοντας παράλληλα νοσοκομείο και δωρίζοντας σε αυτή την αξιόλογη συλλογή βιβλίων του, με αποτέλεσμα να προσελκύσει αργότερα σημαντικούς λογίους. Η μονή μετατράπηκε σε οθωμανικό τέμενος με εντολή του μεγάλου βεζίρη του σουλτάνου Βαγιαζήτ Β΄ (1481-1512) και έγινε γνωστό ως Καριγιέ Τζαμί. Σημαντικό μέρος της διακόσμησης του ναού καταστράφηκε. Το 1948 τέθηκε σε εφαρμογή πρόγραμμα αναστήλωσης του μνημείου και από το 1958 λειτουργεί ως μουσειακός χώρος.

Τα κειμήλια της μονής Ο Συμεών Μεταφραστής μας αναφέρει διηγούμενος το μαρτύριο του Αγίου Βαβύλα, που αποκεφαλίστηκε στην Νικομήδεια το έτος 298 επί βασιλείας του Μαξιμιανού: «''ελθόντες δια νυκτός έβαλαν τα λείψανα των Αγίων μέσα εις έν μικρόν πλοίον, και τα επήγαν εις τήν Κωνσταντινούπολην ... τα ενταφίασαν έξω του τείχους της πόλεως κατά το βόριον μέρος, όπου είναι μοναστήριον, '''Χώρα''' ονομαζόμενον''». Στην μονή αυτή επίσης διέμεινε τα τελευταία του χρόνια ο πατρίκιος Θεόδωρος Μετοχίτης όπου

πέθανε και ετάφη τον Μάρτιο του 1332. Η μονή συλήθηκε και λεηλατήθηκε από τους Οθωμανούς κατά την Άλωση της Κωνσταντινουπόλεως.

Η επίσημη λιτανεία Στην Κωνσταντινούπολη των Βυζαντινών βασιλέων εκτελούντο δυο επίσημες λιτανείες. Η μία λιτανεία γινόταν γύρω στις 28 Ιουλίου με την έξοδο του σταυρού από τα ανάκτορα και περιφερόταν σε όλες τις εκκλησίες, αγυιές και οικίες μέχρι την ανακομιδή του στο παλάτι την 14η Αυγούστου. Η λιτανεία αυτή είχε σκοπό να φυλάξει ο Θεός τους πιστούς από τα ολέθρια νοσήματα. Η δεύτερη λιτανεία γινόταν με την περιφορά της Παναγίας της Οδηγήτριας, έργο του Ευαγγελιστή Λουκά, και την οποία στον καιρό της πολιορκίας την περιέφεραν στα τείχη για να εμψυχώνουν τους πολιορκημένους. Η εικόνα έμενε στο παλάτι καθόλη την διάρκεια της μεγάλης νηστείας του Πάσχα. Την Δευτέρα της Δικαινησίμου «''μετά το εν τέλει''», προέπεμπε αυτήν ο βασιλεύς, «''μέχρι και των Υψηλών εκτός''». Μετά την λιτανεία, η εικόνα καταθέτονταν στη σεβάσμια μονή της Χώρας εις κοινή απάντων προσκύνηση. Οι Οθωμανοί, κατά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, εισέβαλαν και στην Μονή της Χώρας, άρπαξαν την εικόνα της Οδηγήτρας και την κατατεμάχισαν.

Ερώτημα 3 ο Επταπύργιο (Κωνσταντινούπολη)Δραστηριότητα Κείμενο:

Επταπύργιο (Κωνσταντινούπολη)

Σχέδιο του Επταπύργιου το 1827.

Άποψη του Γεντί Κουλέ σήμερα.

Εσωτερικό κάστρου.

Το Επταπύργιο της Κωνσταντινούπολης, τουρκικά Γεντί Κουλέ ή Γεντή Κουλέ (Yedikule) είναι ένα κάστρο ενσωματωμένο στα τείχη της Κωνσταντινούπολης, στο νοτιοδυτικό τους τμήμα παρά την Χρυσή Πύλη (Χρυσεία Πύλη), που φέρεται να θεμελιώθηκε από τον Αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ζήνωνα. Παραμελημένο όμως στη συνέχεια σχεδόν κατέρρευσε, οπότε και οικοδομήθηκε εκ νέου από τον Αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή και τους μετέπειτα Αυτοκράτορες Βασίλειο Β΄, Κωνσταντίνο Η΄ και Μανουήλ Α΄ Κομνηνό, επί της ηγεμονίας του οποίου και ολοκληρώθηκε. Το αρχικό του όνομα ήταν "στρογγύλο", αργότερα "Κυκλόβιο", Καστέλιο και τελικά "Πενταπύργιο" επειδή είχε λάβει σχήμα πενταγώνου φέροντας ένα πύργο σε κάθε γωνία.

Ιστορία 

Κατά την Άλωση της Πόλης από του Λατίνους το 1204 το Πενταπύργιο καταστράφηκε οπότε και ανοικοδομήθηκε το 1350 επί αυτοκράτορα Ιωάννη Στ΄ του Καντακουζηνού. Λίγα χρόνια πριν την άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Οθωμανούς προστέθηκαν εκατέρωθεν της εισόδου του δύο ακόμη πύργοι οπότε και επεκράτησε από τότε το όνομα "Επταπύργιο" (κάστρο), και για τους Τούρκους Γεντικουλέ Χισαρί.

Όταν ο Μωάμεθ Β΄ ο Πορθητής κατέλαβε την Πόλη αμέσως επισκεύασε το κάστρο αυτό επιφέροντας κάποιες τροποποιήσεις προκειμένου να εξυπηρετεί περισσότερο τις ανάγκες του στρατού του, στρατιωτικό θησαυροφυλάκιο, ενώ ένα μέρος του αποτελούσε πυριτιδαποθήκες. Ως θησαυροφυλάκιο παρέμενε για τρεις περίπου αιώνες. Στη συνέχεια μετατράπηκε σε φυλακή, ιδίως για σημαίνοντες κρατουμένους αλλά και ως τόπος μυστικών εκτελέσεων. Έτσι μεταξύ άλλων στο Γεντί Κουλέ φυλακίσθηκε και εκτελέστηκε από τους Γενίτσαρους το 1622 ο νεαρός Σουλτάνος Οσμάν Β' ενώ πριν απ αυτόν είχε φυλακισθεί το 1618 ο Σουλτάνος Μουσταφάς Α΄ και το 1648 ο Ιμπραήμ Α'. Επίσης σ αυτό, είχε φυλακισθεί και ο τελευταίος αυτοκράτορας της Τραπεζούντας, ο Δαυίδ Μέγας Κομνηνός, και το 1714 ο Ηγεμόνας της Βλαχίας Κωνσταντίνος Βραγκοβάνος μαζί με τα τέσσερα

παιδιά του όπου στις 15 Αυγούστου του ίδιου έτους ακολούθησε ο απαγχονισμός τους. Σε ένα από τους επτά πύργους γινόταν μυστικά αποκεφαλισμοί ανεπιθύμητων προσώπων που είχαν καταδικαστεί σε θάνατο, των οποίων τα κεφάλια στη συνέχεια ρίχνονταν σε φρεάτιο, το λεγόμενο "φρέαρ του αίματος", το άνοιγμα του οποίου ήταν στο μέσον του δαπέδου.

Στο Επταπύργιο είχαν κρατηθεί επίσης και πολλοί διπλωμάτες κυρίως της Γαλλίας όπως ο Πρέσβης Λεμπρέν που παρέμεινε τρία χρόνια έγκλειστος σ αυτό, ως και ο Φραγκίσκος Πουκεβίλ, την περίοδο που ο Μέγας Ναπολέων είχε κάνει απόβαση στην Αίγυπτο. Τελευταίος εγκλεισμός κρατουμένου στις φυλακές αυτές ήταν το 1837. Το 1851 λειτούργησε σ αυτό ζωολογικός κήπος "κήπος των λεόντων" αποτελώντας παράρτημα του "Τοπ Καπί" και τελικά το 1895 μετατράπηκε σε μουσείο.

Αργότερα το κάστρο παραμελήθηκε και πάλι χρησιμοποιούμενο ευκαιριακά ως αποθήκη στρατιωτικού υλικού. Σήμερα ένα τμήμα του διατηρείται καλώς που αποτελεί και τουριστικό ενδιαφέρον την αξιοποίηση του οποίου έχει αναλάβει ιδιωτική εταιρεία. Ανάλογα με τα γεγονότα που έχουν λάβει χώρα στο Γεντί Κουλέ οι Τούρκοι έχουν δώσει ιδιαίτερο όνομα σε καθένα από τους επτά πύργους, τα ονόματα των οποίων και είναι:

1. O Πύργος του Οσμάν2. Ο Πύργος του στρατού3. Ο Πύργος του Αχμέτ4. Ο Πύργος του Θησαυροφυλακίου5. Ο Πύργος των φυλακών (ή μπουντρούμι)6. Ο Κορυφαίος Πύργος (επίσης φυλακή) και7. Ο Πύργος των Γενιτσάρων ή Πύργος Σημαίας.

Ερώτημα 4 ο Θεοδοσιανά ΤείχηΔραστηριότητα Κείμενο:

Ως Θεοδοσιανά τείχη της Κωνσταντινούπολης είναι γνωστά τα χερσαία τείχη με τα οποία ο Θεοδόσιος Β' τείχισε την πρωτεύουσα της Ανατολικής Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας. Η κατασκευή τους ξεκίνησε το 408 υπό την επίβλεψη του έπαρχου των πραιτορίων της Ανατολής Ανθέμιου, ενώ μετά από ένα σεισμό επισκευάστηκαν και απέκτησαν την τελική τους μορφή το 447. Η ισχυρή διπλή σειρά τειχών

προστάτευσε την πόλη και κατά συνέπεια την Αυτοκρατορία σε πολλές πολιορκίες διαμέσου των αιώνων, οδηγώντας στην προσωνυμία τους ως «θεοφύλακτα». Η μόνη φορά που παραβιάστηκαν από εχθρό ήταν το 1453, όταν οι Οθωμανοί, με τη χρήση ισχυρού πυροβολικού, τα διέσπασαν και κατέλαβαν την πόλη, καταλύοντας έτσι και τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία.

Μορφολογία 

Από την εποχή που ο επώνυμος Μεγαρέας ιδρυτής της πόλης του Βυζαντίου, ο Βύζαντας, έφτασε στη περιοχή το 667 π.Χ., διέκρινε τη στρατηγική σημασία της τοποθεσίας, καθώς και την ευκολία που παρείχε στην άμυνα, καθώς περικυκλωνόταν από τη θάλασσα σε τρεις πλευρές. Συγκεκριμένα βρεχόταν από τον Κεράτιο κόλπο από το βορρά, από το Βόσπορο στα ανατολικά και από τη Θάλασσα του Μαρμαρά στο νότο ενώ επικοινωνεί με τη ξηρά από τα δυτικά προς τη θρακική πεδιάδα. Προς την πλευρά της Θράκης λοιπόν χτίστηκε το πρώτο τείχος της πόλης. Τα τείχη του Βυζαντίου ήταν σαφώς μικρότερα των επόμενων που θα κτιστούν για την Κωνσταντινούπολη, καθώς και η ίδια η Βασιλεύουσα ήταν πολύ μεγαλύτερη. Τα τείχη επεκτάθηκαν πρώτα από τον Ρωμαίο Σεπτίμιο Σεβήρο και ύστερα από τον Κωνσταντίνο τον Μέγα και τελικά πήραν την τελική τους μορφή επί Θεοδοσίου.

Τα τείχη 

Τα αρχικά τείχη είχαν μέγεθος 6 χιλιομέτρων. Η οχυρωματική γραμμή που έχτισε ο Θεοδόσιος Β', 1.500 μέτρα δυτικά του Κωνσταντίνειου τείχους, ένωσε την τειχισμένη περίμετρο της περιοχής των Βλαχερνών, από το βορρά, κάθετα προς το νότο με το άκρο των θαλάσσιων τειχών που βρισκόταν στη πλευρά της Προποντίδας.

Τα χερσαία τείχη 

Χάρτης της Κωνσταντινούπολης του 1422.Τα χερσαία τείχη είχαν μήκος 5.570 μέτρων και είχαν χτιστεί με σύνθετο τρόπο ως μια διπλή οχυρωματική γραμμή. Δηλαδή οι εισβολείς συναντούσαν πρώτα μια αμυντική τάφρο και ύστερα το έξω τείχος, γνωστό και ως μικρόν τείχος, ενώ εάν

περνάγανε το πρώτο συναντούσαν το μεγαλύτερο έσω τείχος, γνωστό και ως μέγα τείχος ή κυρίως τείχος. Η τάφρος είχε βάθος 10 μέτρα και πλάτος 21 μέτρα και απείχε από το έξω τείχος 15 με 17 μέτρα. Το έξω τείχος προστέθηκε στις επισκευές του 447, και είχε πάχος 2,5 μέτρα και ύψος 7 μέτρα χωρίς επάλξεις και 8 με 8,5 μέτρα με τις επάλξεις. Κάθε 50 μέτρα υψωνόντουσαν τετράγωνοι πύργοι ύψους περίπου 10 μέτρων ο καθένας και ήταν συνολικά 96 πύργοι. Ανάμεσα στο έξω τείχος και το έσω τείχος υπήρχε ένας περίβολος πλάτους 15 με 20 μέτρων. Το έσω τείχος είχε πάχος 5 μέτρα και ύψος 10 μέτρα χωρίς τις επάλξεις ενώ με τις επάλξεις έφτανε τα 13 μέτρα. Ανά 60 με 70 μέτρα ορθωνόντουσαν τετράγωνοι ή οκτάγωνοι πύργοι που έφταναν τα 19 μέτρα, συνολικά είχε 96 πύργους όπως το έξω τείχος, ενώ ανάμεσα σε δυο πύργους του έσω τείχους παρεμβάλλονταν ένας του έξω τείχους. Κατά μήκος του χερσαίου τείχους υπήρχαν 10 πύλες, εναλλάξ μια πολιτική και μια στρατιωτική, ενώ υπήρχε και μια επίσημη για την είσοδο του αυτοκράτορα. Αυτή η πύλη ήταν η λεγόμενη Χρυσή Πύλη, η πιο περίλαμπρη από όλες, στο σημείο όπου αργότερα χτίστηκε το οχυρό Επταπύργιο(τουρκ. Γιεντί Κουλέ). Οι υπόλοιπες πολιτικές πύλες ήταν οι πύλες του Αγίου Ρωμανού, του Ρηγίου ή Ρουσίου, της Σηλυβρίας (ή Ζωοδόχου Πηγής ή Μελαντιάδος), του Χαρισίου ή Πολυανδρίου, που μένανε ανοικτές όλο το πρωί μέχρι το μεσημέρι. Οι στρατιωτικές πύλες οδηγούσαν μόνο στον περίβολο μεταξύ των τειχών, και ήταν αριθμημένες, από νότο προς βορρά: η Πύλη του Πρώτου ή αλλιώς Πύλη του Χριστού, η Πύλη του Δευτέρου, η Πύλη του Τρίτου, η Πύλη του Τέταρτου και η Πύλη του Πέμπτου. Επίσης υπήρχαν κάποιες μικρότερες πύλες γνωστές ως πυλίδες που χρησίμευαν στους στρατιώτες, για να ανεβοκατεβαίνουν στα τείχη, στους αγγελιαφόρους ή τους μυστικούς καλεσμένους ή επισκέπτες του αυτοκράτορα και στους μοναχούς που τις χρησιμοποιούσαν για να πηγαινοέρχονται στα μοναστήρια. Μια από αυτές τις πυλίδες ήταν και η γνωστή, για το τραγικό της ρόλο στην άλωση της Πόλης το 1453, Κερκόπορτα ή όπως λεγόταν αλλιώς Ξυλόκερκος πόρτα.

Τα παράκτια τείχη Τα τείχη στην θάλασσα ήταν μικρότερα αλλά ήταν χτισμένα ακριβώς δίπλα στη θάλασσα ώστε να μην μπορεί να αποβιβαστεί ο εχθρός εάν δοκίμαζε επίθεση από τη θάλασσα. Τα τείχη ήταν μονά σε όλο τους το μήκος, με εξαίρεση τη συνοικία του Πετρίου στον Κεράτιο. Τα τείχη είχαν πάχος 3 με 4 μέτρα ενώ το ύψος τους είχαν 10 μέτρα στον Κεράτιο κόλπο και 13 με 15 μέτρα στη Θάλασσα του Μαρμαρά. Και στα παράκτια τείχη υπήρχαν πύργοι, ύψους περίπου 13 με 15 μέτρων, αλλά ορθωνόντουσαν σε ακαθόριστα διαστήματα πάνω στα τείχη. Οι πύλες του παράκτιου τείχους ήταν μικρότερες του χερσαίου τείχους και λειτουργούσαν κυρίως ως εμπορικές για τους εμπόρους και για εφοδιασμό για τα στρατεύματα μέσω της θαλάσσιας οδού. Για την ασφάλεια του Κερατίου κόλπου οι Βυζαντινοί έκλειναν το στόμιο του κόλπου με μια βαριά σιδερένια αλυσίδα που εκτεινόταν μέχρι τη συνοικία του Γαλατά.

Ερώτημα 5 ο Πραιτόριο της Κωνσταντινούπολης Δραστηριότητα Κείμενο:

Το Πραιτόριο της Κωνσταντινούπολης, γνωστό και σαν Πραιτόριο το Μέγα[1] υπήρξε δημόσιο κτίριο στην βυζαντινή Κωνσταντινούπολη. Το Πραιτόριο ήταν η έδρα του Πραίτορα [2] , του έπαρχου του Πραιτορίου[3], του Λογοθέτη που ήταν βοηθός του έπαρχου, και οι κρατικές φυλακές, [3] στις οποίες κρατήθηκαν αντικυβερνητικοί, εικονομάχοι και Άραβες αιχμάλωτοι. Βρίσκονταν κοντά στον ιππόδρομο και σε σημείο ψηλότερα του λιμανιού των Σοφίων, το σημερινό Κάτεργα λιμανί. Στους βυζαντινούς χρόνους το όνομα «πραιτόριο» έγινε συνώνυμο της φυλακής.

Ιστορική αναδρομή 

Από δύο επιγράμματα που σώζονται μαθαίνουμε ότι επί Ιουστινιανού του Θρακός επισκευάστηκε και διακοσμήθηκε το Πραιτόριο. Επί Ιουστινιανού και στην Στάση του Νίκα πυρπολήθηκε από τον λαό. Μαθαίνουμε επίσης από πολλούς βυζαντινούς συγγραφείς ότι έγινε δεσμωτήριο. Στις φυλακές αυτές κρατήθηκε το 644 ο Πάπας Μαρτίνος Α΄ που έγινε αργότερα Άγιος μαζί με άλλους ομόφρονες του. Όταν στα τέλη του έβδομου αιώνα ο Ιουστινιανός Β' διώχτηκε από τον θρόνο, διέταξε τον Πατρίκιο Λεόντιο να αναλάβει την στρατηγεία της Ελλάδος. Αυτός προσποιήθηκε ότι εγκαταλείπει την πόλη, επέστρεψε όμως τη νύχτα και μπήκε στο Πραιτόριο αποφυλακίζοντας και οπλίζοντας τους εκεί δέσμιους στρατιώτες. Το 764 περίπου, επί αυτοκράτορα Λέοντα του Πορφυρογέννητου, φυλακίστηκαν εδώ ορισμένοι Πατρίκιοι που κατηγορήθηκαν ότι προσκυνούσαν τις εικόνες, ενώ το 765 φυλακίστηκαν εδώ η γυναίκα και τα παιδιά του Ελπίδιου, επειδή αυτός κατηγορήθηκε για ανταρσία.

Ερώτημα 6 ο Βασιλική Κινστέρνα, υδραγωγείο της ΒασιλεύουσαςΚείμενο:

H Βασιλική Κινστέρνα ή Κιστέρνα, γνωστή πλέον ως Γερεμπατάν Σαράι (τουρκ. Yerebatan Saray=υπόγειο παλάτι) ή Γερεμπατάν Σαρνιτζί (τουρκ. Yerebatan Sarnıcı=υπόγεια δεξαμενή) είναι η μεγαλύτερη υπόγεια δεξαμενή νερού που κατασκευάστηκε στην Κωνσταντινούπολη, διαστάσεων περίπου 141 × 66.5 μ. στην κάτοψη και χωρητικότητας 78.000 m3. Βρίσκεται στον πρώτο λόφο της πόλης, περίπου 150 μέτρα νοτιοδυτικά της Αγίας Σοφίας, στην περιοχή Σουλτάναχμέτ επί του ιστορικού κέντρου.

Ονομάστηκε έτσι λόγω της θέσης της, κάτω από τη Βασιλική Στοά που βρισκόταν δυτικά του Αυγουσταίου. Η Στοά χτίστηκε πιθανώς από τον Μεγάλο Κωνσταντίνο αλλά καταστράφηκε περίπου το 475. Η κινστέρνα διαμορφώθηκε ως έχει σήμερα, όταν ξαναχτίστηκε γύρω στο 542 μ. Χ. από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό Α', μετά την περίοδο της στάσης του Νίκα, για την

ύδρευση της Κωνσταντινούπολης σε ολόκληρη τη βυζαντινή περίοδο και για να προμηθεύει νερό στο παρακείμενο Μέγα Παλάτιον, όπου είχε την έδρα του ο βυζαντινός αυτοκράτορας.

Ήταν ένα από τα σημαντικότερα δημόσια έργα του Ιουστινιανού και εξαίρετο δείγμα βυζαντινής μηχανικής. Ο Έλληνας ιστορικός Προκόπιο ςτης Καισαρείας παραδίδει μια λεπτομερή περιγραφή της κινστέρνας στο έργο του "Περί των κτισμάτων", σημειώνοντας πως φρέσκο νερό μεταφερόταν σε αυτή με τη βοήθεια αγωγού, ενώ εκεί αποθηκευόταν επίσης μια ποσότητα νερού, το οποίο συνήθως αφθονούσε σε άλλες εποχές εκτός του καλοκαιριού.

Μετά την κατάκτηση της πόλης από τους Οθωμανούς, φαίνεται πως χάθηκε η γνώση για την κινστέρνα, η οποία όμως ανακαλύφθηκε αργότερα από τον Pierre Gilles (ή Petrus Gyllius, 1490 - 1555) κατά την περιήγησή του στην Κωνσταντινούπολη στα μέσα του 16ου αιώνα. O Gilles περιγράφει πως οι κάτοικοι δεν είχαν γνώση της ύπαρξης της δεξαμενής, παρά το γεγονός πως αντλούσαν νερό και έπιαναν ψάρια ρίχνοντας κουβάδες στα υπόγεια των σπιτιών τους.

Μετά την Άλωση της Κωνσταντινούπολης, το νερό της Βασιλικής Κινστέρνας χρησιμοποιούνταν για την άρδευση των κήπων στο Παλάτι του Τοπ Καπί (Topkapi Sarayi). Από τον 18ο και μέχρι τα μέσα του 20ου αιώνα, πραγματοποιήθηκαν έργα αναστήλωσης για τη διατήρηση της κινστέρνας, η οποία μετά από ανακαίνιση, που ξεκίνησε το 1985, είναι από το 1987 ανοιχτή στο ευρύ κοινό και συνιστά ένα από τους σπουδαιότερους και παλαιότερους δημόσιους χώρους. Στο χώρο της με την εξαιρετική ακουστική δίνονται μουσικά κοντσέρτα.

Αρχιτεκτονική 

Κίονας της Βασιλικής Κινστέρνας με παραστάσεις

Λεπτομέρεια της βάσης του ανωτέρω κίονα με την κεφαλή της Μέδουσας

Η κινστέρνα είχε αρχικά 336 μαρμάρινους κίονες ύψους 8 μέτρων, τοποθετημένους σε 12 σειρές με 28 κίονες η καθεμία, σε απόσταση 4 μέτρων η μία από την άλλη. Ωστόσο 60 από αυτούς, στη νοτιοδυτική πλευρά, εντοιχίστηκαν και δεν είναι πλέον ορατοί. Στους κίονες εδράζονται σταυροθόλια φτιαγμένα από οπτοπλίνθους. Αυτό το είδος ελαφριάς θολοδομίας εξελίχθηκε και εντοπίζεται επίσης σε άλλα δημόσια κτίρια και εκκλησίες, όπως στους τρούλους και τα ημιθόλια της Αγίας Σοφίας και τους πτυχωτούς τρούλους του ναού των Αγίων Σέργιου και Βάκχου.

Μεγάλο μέρος της δεξαμενής είναι κατασκευασμένο από ερείπια παλαιότερων κτιρίων, πιθανότατα γιατί επρόκειτο για υπόγειο, μη ορατό κτίσμα, αν και ορισμένα στοιχεία του αρχιτεκτονικού διακόσμου είναι αξιοσημείωτα. Δύο κίονες, που στηρίζονται σε αρχαίες ελληνικές βάσεις και βρίσκονται στη βορειοδυτική πλευρά της κινστέρνας, υποβαστάζονται

από ογκόλιθους, όπου έχουν σκαλιστεί δύο ογκώδη γοργόνεια, με ανάγλυφες κεφαλές Μέδουσας, ένα από αυτά τοποθετημένο ανάποδα και το άλλο στο πλάι. Οι κίονες ίσως προέρχονται από κάποιο νυμφαίο και οι δύο κεφαλές τοποθετήθηκαν πιθανώς από τον Ιουστινιανό[5]. Στο κέντρο της κινστέρνας ξεχωρίζει επίσης κίονας που φέρει ανάγλυφο σταγονοειδές μοτίβο, το οποίο εμφανίζει ομοιότητα με άλλους μνημειακούς κίονες, που αποτελούσαν μέρος της θριαμβικής αψίδας του 4ου αιώνα από το Φόρο του Θεοδοσίου.

ΥΠΟ-ΘΕΜΑ 4 ο   ( Μνημεία – Αξιοθέατα της Πόλης: Οι όψεις των δυο πολιτισμών)Οι μαθητές της τέταρτης ομάδας αναλαμβάνουν να μελετήσουν το τέταρτο υπόθεμα σε βάθος διερευνώντας τα παρακάτω ερωτήματα/στόχοι. Συγκεκριμένα η ομάδα, χωρισμένη σε δύο υποομάδες, αναλαμβάνει δραστηριότητες, πραγματοποιεί έρευνα και προσεγγίζει περιγραφικά, ερευνητικά και κριτικά το δικό της υπόθεμα Μνημεία – Αξιοθέατα της Πόλης: Οι όψεις των δυο πολιτισμών. Παράλληλα δημιουργεί ένα φάκελο εργασίας.

Πύργος GalataΟ πύργος αυτός έχει ύψος 62 μέτρα και κωνική κορυφή. Χτίστηκε το 1348 από τους Γενοβέζους. Κατά την Οθωμανική περίοδο χρησιμοποιήθηκε ως παρατηρητήριο. Σήμερα στους δύο τελευταίους ορόφους του βρίσκεται ένα εστιατόριο και ένα νυχτερινό κέντρο. Η θέα από εδώ είναι εκθαμβωτική προς ολόκληρη την πόλη και τα Πριγκιποννήσια.

ΣουλταναχμέτΤα δύο κυριότερα μνημεία της Κωνσταντινούπολης αντικρίζουν το ένα το άλλο στην περιοχή κήπων που είναι γνωστή ως Πλατεία Σουλτάναχμετ. Αυτό το τμήμα της πόλης πήρε το όνομά του από το σουλτάνο Αχμέτ Α' που έχτισε το Μπλε Τζαμί. Απέναντι βρίσκεται η Αγία Σοφία, εξαιρετικό δείγμα πρώιμης βυζαντινής αρχιτεκτονικής και μία από τις πιο ωραίες εκκλησίες του κόσμου ακόμα και σήμερα. Ο παραλληλόγραμμος χώρος δίπλα στο Μπλε Τζαμί επισημαίνει τη θέση του Ιπποδρόμου, ένα στάδιο για αρματοδρομίες που χτίστηκε από τους Ρωμαίους το 200 μ. Χ.

Αγία ΣοφίαΟ ναό της "Αγίας του Θεού Σοφίας" συγκαταλέγεται στα μεγαλύτερα αρχιτεκτονικά επιτεύγματα του κόσμου. Αποτελεί μνημείο της εξέλιξης της βυζαντινής πρωτεύουσας του 6ου αιώνα μ.Χ. και άσκησε σημαντικότατη επιρροή στην αρχιτεκτονική των αιώνων που ακολούθησαν. Το τεράστιο κτίσμα κατασκευάστηκε στη θέση δύο παλαιότερων εκκλησιών και εγκαινιάστηκε από τον αυτοκράτορα Ιουστινιανό το 537. Τον 15ο αιώνα οι Οθωμανοί το μετέτρεψαν σε τέμενος - οι μιναρέδες, οι τάφοι και οι κρήνες είναι αυτής της περιόδου. Για να στηριχτεί το ογκώδες κτίριο, το εξωτερικό έχει επανειλημμένως ενισχυθεί με αντερείσματα, έτσι το αρχικό του σχήμα έχει ολοκληρωθεί. Το εσωτερικό της Αγία Σοφίας, σχεδιασμένο έτσι ώστε να καθρεφτίζει επί γης τα ουράνια, προκαλεί δέος. Σημεία που

παρουσιάζουν καλλιτεχνικό ενδιαφέρον είναι τα παραστατικά ψηφιδωτά - απομεινάρια της διακόσμησης που κάποτε κάλυπτε τα υπερώα, αλλά σήμερα έχουν σχεδόν εξαφανιστεί. Αυτά τα εξαιρετικά βυζαντινά έργα τέχνης χρονολογούνται από τον 9ο αιώνα ή και αργότερα, μετά την εικονοκλαστική περίοδο. Μερικά από τα περίτεχνα ψηφιδωτά, ειδικά αυτά που κοσμούν το νάρθηκα και τη γειτονική αίθουσα των Πολεμιστών, είναι μέρος του αυθεντικού διακόσμου του ναού από τον 6ο αιώνα.

Μπλε ΤζαμίΤο Μπλε Τζαμί πήρε το όνομά του από τα μπλε πλακίδια Ιζνίκ που κοσμούν το εσωτερικό του. Αποτελεί ένα από τα διασημότερα θρησκευτικά κτίσματα του κόσμου. Το γαλήνιο τζαμί γίνεται μαγικό όταν φωταγωγείται τη νύχτα και γλάροι περιφέρονται γύρω από τους μιναρέδες. Το τέμενος χτίστηκε από τον αυτοκρατορικό αρχιτέκτονα Μεχμέτ Αγά το 1609 με 1616. Τα υπερβολικά πολυτελή σχέδια προκάλεσαν σφοδρές αντιδράσεις την εποχή εκείνη, ειδικά επειδή ένα τέμενος με έξι μιναρέδες θεωρήθηκε ιερόσυλη απόπειρα ανταγωνισμού της αρχιτεκτονικής της Μέκκας.

ΙππόδρομοςΕλάχιστα στοιχεία απομένουν από το γιγάντιο στάδιο στης καρδιά της βυζαντινής Κωνσταντινούπολης. Θεμελιώθηκε από τον αυτοκράτορα Σεπτίμιο Σεβήρο τον 3ο αιώνα μ. Χ. κατά την ανοικοδόμηση της πόλης. Ο αυτοκράτορας Κων/νος επεξέτεινε τον Ιππόδρομο και συνέδεσε το "κάθισμα", το αυτοκρατορικό θεωρείο, με το γειτονικό Μέγα Παλάτιο. Λέγεται ότι το στάδιο είχε χωρητικότητα 100,000 ατόμων. Σήμερα αποτελεί τον επιμήκη δημόσιο κήπο Ατ Μεϊντανί. Ο Κων/νος διακόσμησε την "σπίνα", τον κεντρικό διάδρομο του σταδίου, με οβελίσκους και κίονες από την Αρχαία Αίγυπτο και την Ελλάδα, προσδίδοντας μια αίσθηση ιστορικότητας στη νέα του πρωτεύουσα. Εκεί που βρίσκεται σήμερα το γραφείο τουριστικών πληροφοριών, βρισκόταν παλιά μια στήλη όπου βρίσκονταν τα τέσσερα χάλκινα άλογα, τα οποία κλάπηκαν κατά τη διάρκεια της Τέταρτης Σταυροφορίας και μεταφέρθηκαν στον 'Αγιο Μάρκο της Βενετίας. Παραμένουν όμως ο Αιγυπτιακός οβελίσκος που βρισκόταν στο Λούξορ, η Στήλη των Όφεων από τους Δελφούς και η Στήλη του Κων/νου του Πορφυρογέννητου ή Χάλκινη Στήλη.

Παλάτι ΤοπκαπίΜεταξύ 1459 και 1465, λίγο μετά την άλωση της Κωνσταντινούπολης, ο Μωάμεθ ο Β' έχτισε το Παλάτι Τοπ Καπί ως κύρια κατοικία του. Επρόκειτο για μια σειρά από περίπτερα γύρω από τέσσερις μεγάλες αυλές - ήταν οι πέτρινες εκδοχές των σκηνών στις οποίες κατοικούσαν αρχικά οι Οθωμανοί νομάδες. Το παλάτι χρησιμοποιούνταν ως κυβερνητικό κέντρο και είχε μια σχολή στην οποία εκπαιδεύονταν οι στρατιώτες και οι δημόσιοι υπάλληλοι. Το 16ο αιώνα, όμως, η κυβέρνηση μεταφέρθηκε στην Υψηλή Πύλη. Ο σουλτάνος Αβδούλ Μετζίτ Α΄ εγκατέλειψε το Τοπ Καπί το 1853 και εγκαταστάθηκε στο Παλάτι Ντολμαμπαχτσέ. Το 1924 άνοιξε για το κοινό ως μουσείο. Κατά τα 470 χρόνια της κυριαρχίας τους, οι Οθωμανοί σουλτάνοι συγκέντρωσαν μία εξαιρετική συλλογή θησαυρών. Μετά την ίδρυση της Τουρκικής δημοκρατίας το 1923 εθνικοποιήθηκε και μεγάλο μέρος της εκτίθεται στο παλάτι Τοπκαπί. Εκτός από τα δώρα διπλωματών και τα αντικείμενα που ήταν παραγγελίες στους τεχνίτες, πολλά από τα εκθέματα έφτασαν στο παλάτι ως λάφυρα από στρατιωτικές εκστρατείες. Από όλες τις εκθέσεις του παλατιού, η πιο εντυπωσιακή είναι αυτή του Θησαυροφυλακίου, καθώς λάμπει ολόκληρη από χιλιάδες πολύτιμους και ημιπολύτιμους λίθους. Ανάμεσα στα εκθέματα ξεχωρίζει το στιλέτο Τοπκαπί

(1741), το 86 καρατίων Διαμάντι του Κουταλά και ο χρυσοποίκιλτος θρόνος Μπαϊράμ. Επίσης, αξίζει να επισκεφθείτε το χαρέμι το οποίο αποτελεί ένα πραγματικό λαβύρινθο.

Μουσείο ΚαλλιγραφίαςΕκτός από πανέμορφα χειρόγραφα, υπάρχουν και δείγματα καλλιγραφίας σε πέτρα και γυαλί. Υπάρχει επίσης μια έκθεση με τα εργαλεία που χρησιμοποιούνταν στην καλλιγραφία. Ένα από τα κελιά του μεντρεσέ σήμερα περιέχει κέρινα ομοιώματα ενός δασκάλου καλλιγραφίας με τους μαθητές του.

Μουσείο Χαλιών και ΚιλιμιώνΤο μουσείο αυτό βρίσκεται στην περιοχή Honkar Kasri, βόρεια του τεμένους στο σύμπλεγμα του Σουλταναχμέντ. Πριν γίνει μουσείο, ο χώρος χρησιμοποιείτο από το Σουλτάνο πριν μπει στο τέμενος για προσευχή.

Αρχαιολογικό ΜουσείοΑυτή η συλλογή αρχαιοτήτων ξεκίνησε μόλις στα μέσα του 19ο αιώνα, αλλά σύντομα οι κυβερνήτες των επαρχιών έστειλαν αντικείμενα από κάθε γωνιά της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το κύριο κτίσμα ανεγέρθηκε υπό την επίβλεψη του Οσμάν Χαμντί Μπέη για να στεγάσει τα ευρήματά του. Αυτός ο πολυμαθής αρχαιολόγος και ζωγράφος ανακάλυψε τις εξαιρετικές σαρκοφάγους στη βασιλική νεκρόπολη της Σιδώνας στο σημερινό Λίβανο. Η συλλογή του μουσείου περιλαμβάνει εκθέματα 5000 και πλέον χρόνων, από αγαλματίδια της Μητέρας Θεάς της 3ης χιλιετίας π.Χ. μέχρι τουρκικά κεραμικά του 19ου αιώνα. Στο χώρο λειτουργεί επίσης παιδικό μουσείο.

Υψηλή ΠύληΟι ξένοι πρέσβεις στην Οθωμανική Τουρκία ήταν γνωστοί ως πρέσβεις της Υψηλής Πύλης, λόγω αυτής της μνημειώδους πύλης που κάποτε οδηγούσε στα γραφεία και στο παλάτι του Μεγάλου Βεζίρη. Ο θεσμός της Υψηλής Πύλης έπαιζε σημαντικό ρόλο στην οθωμανική κοινωνία, γιατί πολύ συχνά λειτουργούσε ως αποτελεσματικό αντίβαρο στα καπρίτσια των σουλτάνων. Η σημερινή ροκοκό πύλη χτίστηκε το 1840. Πλέον εξυπηρετεί τα γραφεία της δημοτικής αρχής της Κων/ πολης.

Τέμενος ΣουλεϊμανιγιέΤο πιο σημαντικό τέμενος της Κων/πολης αποτίνει φόρο τιμής στον αρχιτέκτονά του, το μεγάλο Σινάν και είναι μνημείο αφιερωμένο στον ιδρυτή του, τον Σουλεϊμάν το Μεγαλοπρεπή. Χτίστηκε στον Κεράτιο πάνω από τα ερείπια του παλιού παλατιού Εσκί Σαράι το διάστημα 1550-57. Όπως και τα άλλα αυτοκρατορικά τεμένη της πόλης, το Τέμενος Σουλεϊμανιγιέ, δεν ήταν απλώς τόπος λατρείας, αλλά και "κιουλιέ", δηλ. φιλανθρωπικό ίδρυμα. Το τέμενος περιβάλλεται από το πρώην νοσοκομείο του, την κουζίνα, τις σχολές, το καραβανσεράι και τα λουτρά. Το συγκρότημα φρόντιζε για τη σίτιση χιλίων και πλέον απόρων της πόλης - μουσουλμάνων, χριστιανών και Εβραίων.

Οικουμενικό ΠατριαρχείοΑνεβαίνοντας τα σκαλιά του Πατριαρχείου που οδηγούν στην πλαϊνή θύρα θα διαπιστώσετε ότι η κύρια είσοδος είναι κλειστή. Αυτό έγινε σε ανάμνηση του Πατριάρχη Γρηγορίου του Ε', που απαγχονίστηκε εδώ ως προδότης το 1821, αφού παρότρυνε τους Έλληνες να αποκηρύξουν τον οθωμανικό ζυγό στην αρχή της

επανάστασης για την απελευθέρωση. Ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην τουρκική και ελληνική κοινότητα εντάθηκε με την ελληνική κατοχή περιοχών της Τουρκίας κατά τη δεκαετία του 1920. Το 1955 έγιναν διάφορες ανθελληνικές εξεγέρσεις και στα μέσα της δεκαετίας του 1960 πολλοί Έλληνες κάτοικοι απελάθηκαν. Σήμερα, για την προστασία των κληρικών του Οικουμενικού Πατριαρχείο υπάρχει στην είσοδο ανιχνευτής μετάλλων. Στο κέντρο του Πατριαρχείου, βρίσκεται η βασιλική του Αγίου Γεωργίου που χρονολογείται από το 1720. Στην εκκλησία φιλοξενούνται όμως και πολύ παλαιότερα κειμήλια και έπιπλα. Ο θρόνος του Πατριάρχη λέγεται ότι είναι βυζαντινός.

Συνοικία του Πέρα - Σταυροδρόμι

Συνοικία στις παρυφές του Γαλατά, με έντονα κοσμοπολίτικο χαρακτήρα, καθώς υπήρξε η έδρα των περισσότερων ξένων πρεσβειών στην Κωνσταντινούπολη, αλλά και μεγάλο εμπορικό κέντρο σε όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα. Η παρουσία του ελληνορθόδοξου στοιχείου στο Πέρα ήταν έντονη και απαντάται ήδη από το 17ο αιώνα, με ισχυρή οργάνωση, όπως δηλώνει και το καταστατικό της ελληνορθόδοξης κοινότητας Σταυροδρομίου, που είναι το πρώτο του είδους στην Κωνσταντινούπολη.

Edirne Kapu - Εντιρνέ Καπού

Συνοικία μεταξύ του έκτου και του έβδομου λόφου της Κωνσταντινούπολης με σημαντικό ελληνορθόδοξο πληθυσμό, ο οποίος όμως ελαττώθηκε μετά το 1923 και μετά το 1955 εγκατέλειψε σταδιακά την περιοχή προς άλλες μεγαλύτερες και κεντρικότερες κοινότητες.

Φανάρι

Μετά τη μεταφορά της έδρας του Πατριαρχείου στο Φανάρι, η περιοχή μετατρέπεται σε κέντρο της ορθοδοξίας. Εκεί ιδρύθηκαν σημαντικά σχολεία όπως η Μεγάλη του Γένους Σχολή, το Ιωακείμειο Παρθεναγωγείο και το Μαράσλειο, χάρη στα οποία ο τόπος αυτός θεωρήθηκε το θρησκευτικό και πνευματικό κέντρο του Ελληνισμού της Κωνσταντινούπολης. Από το 18ο αιώνα κατασκευάστηκαν τα περίφημα λιθόκτιστα των Φαναριωτών. Η παρακμή της συνοικίας αυτής ξεκίνησε από τα μέσα του 19ου αιώνα. Από το 1923 έχασε τον ελληνικό του χαρακτήρα λόγω της εγκατάστασης πολλών Τούρκων προσφύγων.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ

Είναι απόλυτα εμφανές πως η αρχιτεκτονική δομή του Μπλε Τζαμιού ταυτίζεται και παρουσιάζει παρόμοια στοιχεία με το ναό της Αγίας Σοφίας. Το Μπλε Τζαμί επηρεάστηκε και δέχτηκε σπουδαίες και καταλυτικές επιδράσεις τόσο ως προς την εξωτερική όσο και ως προς την εσωτερική του μορφή. Η μεγαλοπρέπεια και το κύρος που διακατέχει την Αγία Σοφία αντανακλάται στην όψη του Μπλε Τζαμιού.

Παρατηρούμε την ομοιότητα στην ύπαρξη του τρούλου που δεσπόζει στην κορυφή των ναών και τα πολυάριθμα παράθυρα μέσα από τα οποία διέρχεται άπλετο φως και δημιουργεί μια μαγική εικόνα. Η Αγία Σοφία προσέφερε πληθώρα στοιχείων στην οικοδόμηση του Μπλε Τζαμιού ενώ από την άλλη, και η ίδια η Αγία Σοφία δέχτηκε επεμβάσεις ως προς την εξωτερική κατασκευή όταν οι Τούρκοι επιδιώκοντας να προβάλλουν στοιχεία του δικού τους πολιτισμού, προσάρτησαν στην Αγία Σοφία τους 4 μιναρέδες, ενώ το ίδιο διέθετε 6.

Συνοψίζοντας γίνεται αντιληπτό πως με το πέρας αιώνων οι δύο λαοί έχουν την ικανότητα να συμβιώνουν. Επιδρούν αμοιβαία ο ένας στην πολιτιστική κουλτούρα του άλλου και συνεισφέρουν ισότιμα στην εξέλιξη, την πνευματική ανάπτυξη και την αναγέννηση των δύο πολιτισμών.

Ενδεικτική βιβλιογραφία1. http://el.wikipedia.org/ wiki /Αγια-Σοφια-(Κωνσταντινουπολη)

2. www . ekpaideusi . com / KONSTANTINOUPOLI / agia . sofia . htlm .

3. www . agiasofia . com / greek / greek 9. htlm .

4. www . megarevma . net / AgiaSophia . html

5. www . pentapostagma . gr /2012/05/ blogpost _9254. html .

6. http://el.wikipedia.org/wiki/Μπλε-Τσαμι

7. http://el.wikipedia.org/wiki/Τέμενος-Σουλειμανιγιε

8. http://el.wikipedia.org/wiki/Οικουμενικο-Πατριαρχιο

9. http://el.wikipedia.org/wiki/Μονη-της-χωρας

10. www.istoriakaiekpaideysi.gr

11. www.constantinople.ehw.gr

12. http :// www . pamediakopes . gr / DestinationGuides / Instabul / instabul - sightseeing - guide - gr . asp

CONCLUSION

It is obvious that the architecture of the Blue Mosque is identical and comparable to the church of Ayia Sofia. The Blue Mosque was affected and received great and catalytic effects on both external and internal characteristics. The majesty and authority that pervades the Ayia Sophia is reflected on the face of the Blue Mosque.

We can observe the similarity in the existence of a dome that dominates the top of the temples and numerous windows where sunlight passes through and creates magical images. The Ayia Sofia has offered ample evidence in building the Blue Mosque and on the other side the Ayia Sofia received architectural structures when the Turks -seeking to highlight elements of their own culture-, built 4 minarets instead of 6 on the Blue Mosque.

In conclusion, it is obvious that during centuries both civilizations co-exist. Through these there are strong interactions on the two cultures of the nations. So there is an equal contribution to the spiritual growth the development and the regeneration of two cultures.

Υπεύθυνη Καθηγήτρια: Κατερίνα Αναστασίου, ΠΕ06

Μαθητές:Χριστοδούλου ΜαρίαΤσολακίδη ΧριστίναΤσόλα ΔώραΤζούτσα Νάνσυ

Χασιώτη ΔήμητραΧατζηπαναγιωτίδου ΔήμητραΤουλουμτζίδου ΙωάνναΧασιώτη ΑμαλίαΦιλιπποπούλου Μαρία

Ρούσεβ ΝτιμίταρΡούσεβ ΜιλένΣαϊτης ΚωνσταντίνοςΣουλούκου Κατερίνα

Ταμπάκου Λίλη

Τσίπη ΔήμητραΤσιόφα ΔέσποιναΦλώρου ΑναστασίαΣούρλα Μαρίνα

Τοπαλσάββας ΜάκηςΤοζόπουλος ΑθανάσιοςΣινάτικα ΕυαγγελίαΣκριάπα ΝίκηΤσιριμώνα Γλυκερία