ΚεφάλαιοΚεφάλαιο 77

ΆρπεςΆρπες –– ΨαλτήριαΨαλτήρια

ΆρπεςΆρπεςΟργανολογικάΟργανολογικά χαρακτηριστικάχαρακτηριστικά

ΧορδέςΧορδές λοξέςλοξές ωςως προςπρος τοτο ηχείοηχείοΜήκοςΜήκος χορδώνχορδών άνισοάνισοΌλεςΌλες οιοι χορδέςχορδές ««ανοικτέςανοικτές»»ΠολύχορδαΠολύχορδα όργαναόργανα

ΆρπεςΆρπες ανοικτέςανοικτές καικαι άρπεςάρπες κλειστέςκλειστές ((μεμεπλαίσιοπλαίσιο))

ΆρπεςΆρπες -- ΙστορίαΙστορία

ΚυνηγετικόΚυνηγετικό τόξοτόξοΠολύχορδηΠολύχορδη άρπαάρπαΣουμέριοιΣουμέριοι (2500 (2500 ππ..ΧΧ.).)ΑίγυπτοςΑίγυπτοςΚυκλάδεςΚυκλάδεςΑρχαίαΑρχαία ΕλλάδαΕλλάδαΜάγαδιςΜάγαδις--σαμβύκησαμβύκη--πηκτίςπηκτίς--τρίγωνοντρίγωνον

Αιγυπτιακή άρπα

Σαμβύκη;

ΆρπεςΆρπες -- ΙστορίαΙστορία

ΜεσαίωναςΜεσαίωνας –– απεικονίσειςαπεικονίσεις τουτου ΔαβίδΔαβίδΑπόΑπό τοντον 1212οο αιαι. . μόνομόνο άρπεςάρπες μεμε πλαίσιοπλαίσιοΙρλανδικήΙρλανδική άρπαάρπα μεμε καμπυλωτήκαμπυλωτή κολώνακολώνα

ΑναγέννησηΑναγέννησηχορδέςχορδές εντέρινεςεντέρινες ήή μεταλλικέςμεταλλικές

ΔιατονικότηταΔιατονικότηταΗΗ ιστορίαιστορία τηςτης άρπαςάρπας είναιείναι οιοι προσπάθειεςπροσπάθειες νανααρθείαρθεί οο περιορισμόςπεριορισμός τηςτης διατονικότηταςδιατονικότητας

Βυζαντινή άρπα-11ος αι

Μεσαιωνική άρπα

Landino, Angelica Belta

Ιρλανδική άρπα

Sermisy, Puisanque amour

ΕισαγωγήΕισαγωγή στηνστην έντεχνηέντεχνη μουσικήμουσική

ΑπόπειρεςΑπόπειρες άρσηςάρσης τωντων περιορισμώνπεριορισμών τηςτηςδιατονικότηταςδιατονικότηταςΠροσωρινήΠροσωρινή βράχυνσηβράχυνση τηςτης χορδήςχορδής μεμε τοτοδάκτυλοδάκτυλο ((όπωςόπως σταστα λαούταλαούτα))ΜερικώςΜερικώς χρωματικόχρωματικό χόρδισμαχόρδισμαΧόρδισμαΧόρδισμα μεμε διαφορετικούςδιαφορετικούς τρόπουςτρόπους σεσεδιαφορετικέςδιαφορετικές περιοχέςπεριοχές τηςτης άρπαςάρπας

ΆρπεςΆρπες μεμε πολλέςπολλές σειρέςσειρές χορδώνχορδών

ΧρωματικήΧρωματική άρπαάρπα μεμε διπλήδιπλή σειράσειρά χορδώνχορδώνΠαράλληλεςΠαράλληλες χορδέςχορδέςΧιαστίΧιαστί τεμνόμενεςτεμνόμενες χορδέςχορδές

ΧρωματικήΧρωματική άρπαάρπα μεμε τριπλήτριπλή σειράσειρά χορδώνχορδών((οιοι χρωματικοίχρωματικοί φθόγγοιφθόγγοι στηστη μέσαμέσα σειράσειρά))ΠροκύπτουνΠροκύπτουν συμπαθητικέςσυμπαθητικές ταλαντώσειςταλαντώσεις

Διπλή άρπα

Διπλή άρπα

Δίπλή άρπα(σταυρωτή)

Τριπλή άρπα

Τριπλή άρπα

ΜηχανισμοίΜηχανισμοί αλλαγήςαλλαγής τονικούτονικού ύψουςύψους

ΧειροκίνηταΧειροκίνητα άγκιστραάγκιστραΔυσκινησίαΔυσκινησία στοστο παίξιμοπαίξιμο

ΜηχανικόςΜηχανικός πεντάλπεντάλ μονήςμονής θέσηςθέσης ((αρχέςαρχές1818ουου αιαι.) .) –– 55--7 7 πεντάλπεντάλΜετακινούσεΜετακινούσε τιςτις χορδέςχορδές απόαπό τηντην παράλληληπαράλληληθέσηθέση τουςτους

ΜηχανισμόςΜηχανισμός ErardErard

ΠεντάλΠεντάλ μονήςμονής θέσηςθέσης μεμε φουρκέταφουρκέτα (1792)(1792)ΠεντάλΠεντάλ διπλήςδιπλής θέσηςθέσης (1810)(1810)ΚάθεΚάθε χορδήχορδή μπορείμπορεί νανα δώσειδώσει τρειςτρεις νότεςνότεςΑρχικόΑρχικό χόρδισμαχόρδισμα σεσε ντοντο ύφεσηύφεση μείζοναμείζοναΜεΜε κάθεκάθε πεντάλπεντάλ, , ανεβαίνουνανεβαίνουν μισόμισό τόνοτόνο όλεςόλες οιοι χορδέςχορδέςτηςτης ίδιαςίδιας νόταςνότας

ΗΗ άρπαάρπα μπορείμπορεί νανα παίξειπαίξει σεσε όλεςόλες τιςτις τονικότητεςτονικότητες. . ΑρχίζειΑρχίζει ηη ευρείαευρεία χρήσηχρήση τηςτης στηνστην ορχήστραορχήστρα, , πουπουπλουτίζεταιπλουτίζεται απόαπό τοτο πλούσιοπλούσιο ηχόχρωμάηχόχρωμά τηςτης

ΜηχανισμόςΜηχανισμός ErardErardΑρχικήΑρχική τονικότητατονικότητα ντοντο ύφεσηύφεσηΜεΜε πρώτοπρώτο πεντάλπεντάλ στηνστην πρώτηπρώτη θέσηθέση, , όλαόλα τατα φαφαύφεσηύφεση γίνονταιγίνονται φαφα, , κικι έτσιέτσι έχουμεέχουμε χορδισμαχορδισμα σεσεσολσολ ύφεσηύφεση μείζοναμείζοναΜεΜε τοτο δεύτεροδεύτερο πεντάλπεντάλ στηνστην πρώτηπρώτη θέσηθέση, , όλαόλα ταταντοντο ύφεσηύφεση γίνονταιγίνονται ντοντο, , κικι έτσιέτσι προκύπτειπροκύπτει ρερεύφεσηύφεση μείζοναμείζονα, , κκ..οο..κκ..ΠάντωςΠάντως, , σεσε κάθεκάθε τονικότητατονικότητα, , τοτο χόρδισμαχόρδισμαπαραμένειπαραμένει διατονικόδιατονικό –– δενδεν έχουμεέχουμε χρωματικήχρωματικήάρπαάρπαΤαΤα πεντάλπεντάλ μπορούνμπορούν νανα χρησιμοποιηθούνχρησιμοποιηθούν καικαιανακατεμέναανακατεμένα, , παράγονταςπαράγοντας διάφορουςδιάφορουςσυνδυασμούςσυνδυασμούς

Debussy, Arabesque

ΨαλτήριαΨαλτήριαΟργανολογικάΟργανολογικά χαρακτηριστικάχαρακτηριστικά

ΑνήκουνΑνήκουν θεωρητικάθεωρητικά σταστα απλάαπλά χορδόφωναχορδόφωναΤαυτίζονταιΤαυτίζονται μεμε τιςτις άρπεςάρπες, , μεμε τητη διαφοράδιαφοράότιότι: :

ΟιΟι χορδέςχορδές βαίνουνβαίνουνπαράλληλαπαράλληλα προςπρος τοτο ηχείοηχείο

ΨαλτήριαΨαλτήριαΟνομασίαΟνομασία απόαπό τουςτους ΨαλμούςΨαλμούς τουτου ΔαβίδΔαβίδΕυρήματαΕυρήματα απόαπό τοντον 77οο αιαι. . ππ..ΧΧ..ΠαίζονταιΠαίζονται μεμε τατα δάκτυλαδάκτυλα ((ψάλλονταιψάλλονται), ), μεμετεχνητάτεχνητά νύχιανύχια ((δακτυλήθρεςδακτυλήθρες) ) ήή μεμε σφυράκιασφυράκιαΕγκαταλείπεταιΕγκαταλείπεται μεμε τητη λήξηλήξη τουτου ΜεσαίωναΜεσαίωναΟυσιαστικάΟυσιαστικά δίνειδίνει τητη θέσηθέση τουτου σταστα χορδόφωναχορδόφωναπληκτροφόραπληκτροφόρα ((τσέμπαλοτσέμπαλο, , πιάνοπιάνο))ΣτηΣτη νεότερηνεότερη μουσικήμουσική χρησιμοποιείταιχρησιμοποιείται ωςως««φολκλορικήφολκλορική»» προσθήκηπροσθήκη

ΨαλτήριαΨαλτήρια

ΤρίπλευραΤρίπλευραΤετράπλευραΤετράπλευραΣτιςΣτις πηγέςπηγές καικαι τιςτις απεικονίσειςαπεικονίσεις συγχέονταισυγχέονταισυχνάσυχνά μεμε τιςτις άρπεςάρπεςΟνομασίαΟνομασία ««κανώνκανών»», , απόαπό τοντον ΠυθαγόρειοΠυθαγόρειοκανόνακανόναΕυρείαΕυρεία χρήσηχρήση στοστο ΒυζάντιοΒυζάντιοΑραβΑραβ. . QanunQanun, , νεοελλνεοελλ. . κανονάκικανονάκι

Βατοπεδίου (12ος αι.)

Σταυρονικήτα (13ος)

ΜεσαιωνικόΜεσαιωνικό ΨαλτήριοΨαλτήριο

ΔενΔεν έχειέχει δικόδικό τουτου ρεπερτόριορεπερτόριοΠροσαρμόζεταιΠροσαρμόζεται σεσε κάθεκάθε είδοςείδος ανάγκηςανάγκηςΠαίζεταιΠαίζεται μεμε δάκτυλαδάκτυλα ήή μεμε πλήκτραπλήκτραΝεότεραΝεότερα παρακλάδιαπαρακλάδιαΡωσικόΡωσικό GusliGusliΦινλανδικόΦινλανδικό KanteleKanteleΓερμανικόΓερμανικό ZitherZither

Anonymus, Hymn

ΣαντούριΣαντούρι

ΠαίζεταιΠαίζεται μεμε πλήκτραπλήκτρα ((σφυράκιασφυράκια))ΤραπεζοειδήςΤραπεζοειδής μορφήμορφήΓέφυρεςΓέφυρες πουπου χωρίζουνχωρίζουν τητη χορδήχορδή σεσε δύοδύο ήήτρίατρία τμήματατμήματα, , αυξάνονταςαυξάνοντας τηντην έκτασηέκτασηΟνομασίαΟνομασία περσικήπερσική, , παραφθοράπαραφθορά τηςτης λλ. . ««ψαλτήριψαλτήρι»»ΟυγγρικόΟυγγρικό CimbalomCimbalom

Da Bologna, Tanto soavemente

Πατινάδα του γάμου

Παράδειγμα Zither

Παράδειγμα Cimbalom