1

Διερεύνηση χλωριδικής σύνθεσης επιβαρυμένων

μεταλλευτικών και μεταλλουργικών περιοχών

της Λαυρεωτικής

Κονδύλη Αναστασία 310021Γεωπονική Βιοτεχνολογία

Εργαστήριο Συστηματικής ΒοτανικήςΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΔΡ. ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΤΡΙΓΚΑΣ - ΕΠΙΚ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ

Λαύριο: πόλη και λιμάνι της Αττικής, 60 χλμ. NA της

Αθήνας, πρωτεύουσα του δήμου Λαυρεωτικής Ένα από τα τρία αρχαιότερα μεταλλευτικά κέντρα του

κόσμου: Το εξαιρετικά πλούσιο σε μεταλλεύματα υπέδαφος της περιοχής έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην ιστορία της Αρχαίας Αθήνας Με ασήμι από τα ορυχεία του Λαυρίου φτιάχτηκαν οι 200

τριήρεις που έδωσαν τη νίκη στη ναυμαχία της Σαλαμίνας Τα μάρμαρα της Ακρόπολης πληρώθηκαν από άργυρο του

Λαυρίου Χώρος διαμόρφωσης της πρώτης γενιάς βιομηχανικών

εργατών, τεχνικών και εργοδηγών

Εισαγωγή

Το αρχαίο και το νεότερο μεταλλευτικό Λαύριο

3

Εισαγωγή

Μεταλλευτική & Μεταλλουργική δραστηριότητα Επιπτώσεις

Το 25% της αστικής περιοχής του Λαυρίου καλύπτεται από μεταλλουργικά απορρίμματα («σαβούρα»), τα οποία αποτελούν την κύρια πηγή ρύπανσης

Ο τοπικός πληθυσμός έρχεται σε άμεση επαφή με το ρυπασμένο αυτό υλικό

Τοξικά στοιχεία: μόλυβδος, κάδμιο, αρσενικό, αντιμόνιο κ.ά.

4

Βαρέα μέταλλα: Μεταλλικά στοιχεία με πυκνότητα μεγαλύτερη των 5 g/cm3

(υδράργυρος, μόλυβδος, κάδμιο, νικέλιο κ.ά.). Τοξικά σε υψηλές συγκεντρώσεις Αρσενικό (As) (μεταλλοειδές) και το φθόριο (F) (αμέταλλο) Πηγές ρύπανσης του περιβάλλοντος: τα ηφαίστεια, το μητρικό υλικό του

εδάφους, οι χημικές ουσίες που χρησιμοποιούνται στη γεωργία, τα καυσαέρια αυτοκινήτων, τα βιομηχανικά απόβλητα μεταλλουργείων, χυτηρίων κ.ά.

Επιπτώσεις στα φυτά: Μεταβολικές δυσλειτουργίες Επιβράδυνση της ανάπτυξης (ευαίσθητα είδη)

Επιπτώσεις στον άνθρωπο: Σημαντική υποβάθμιση της νοητικής κατάστασης και βλάβη της κεντρικής νευρικής λειτουργίας του ανθρώπινου οργανισμού, αλλοίωση αιματολογικής σύστασης, υποβάθμιση λειτουργίας ζωτικών οργάνων (πνεύμονες, νεφρά, συκώτι). Η μακροχρόνια έκθεση μπορεί να επιφέρει μυϊκή δυστροφία, σκλήρυνση κατά πλάκας, αλλεργίες και καρκινογενέσεις.

Εισαγωγή

ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ ΚΑΙ ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ

5

Εκτίμηση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος με βαρέα

μέταλλα σε παγκόσμιο επίπεδο: 22.000 τόνοι για το Cd, 939.000 τόνοι για το Cu, 783.000 τόνοι για το Pb και 1.350.000 τόνοι για τον Zn

Ρύπανση υδατοσυλλογής με Hg: Minamata (Ιαπωνία). Έκλυση βιομηχανικών αποβλήτων στη θάλασσα Τροφική αλυσίδα Άνθρωπος Μόνιμη αναπηρία & θάνατος

Στην Ελλάδα: Ο ποταμός Αξιός είναι σημαντικά ρυπασμένος από τα μέταλλα Fe,

Μn, Ζn, Pb και Cd. Δειγματοληπτική έρευνα της επιφάνειας του εδάφους σε Αθήνα και

Πειραιά έδειξε την ύπαρξη υψηλής συγκέντρωσης Ni, Cr, Co και πιθανότατα As.

Εισαγωγή

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΠΑΓΚΟΣΜΙΩΣ

6

Μελέτες σχετικά με την

περιεκτικότητα του εδάφους σε μόλυβδο, μέσα αλλά και περιφερειακά της πόλης του Λαυρίου, έδειξαν ασυνήθιστα υψηλά επίπεδα ρύπανσης, κυμαινόμενα στα 1.300-18.000 mg.kg-1. Οι συνήθεις συγκεντρώσεις σε εδάφη είναι 50-300 mg.kg-1.

Μελέτη που πραγματοποιήθηκε σε 514 παιδιά κατοίκους του Λαυρίου έδειξε υψηλά επίπεδα συγκέντρωσης μολύβδου και καδμίου στο αίμα.

Οι κύριες επιπτώσεις στην υγεία των παιδιών του Λαυρίου είναι η σωματική και η διανοητική αναπηρία. Οι επιδημιολογικές μελέτες συσχέτισαν αυτά τα προβλήματα υγείας με τις αυξημένες συγκεντρώσεις Pb στο αίμα.

Εισαγωγή

ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ

7

Η χρήση φυτών για την απομάκρυνση ρυπαντών από το περιβάλλον ή για

την μετατροπή τους σε μη τοξικές και ακίνδυνες μορφές Φυτοσταθεροποίηση (Phytostabilization): η χρήση φυτών για τη μείωση

των βιοδιαθέσιμων ρυπαντών στο περιβάλλον. Τα φυτά σταθεροποιούν τους ρύπους στα εδάφη, καθιστώντας τους αβλαβείς και μειώνοντας τον κίνδυνο περαιτέρω υποβάθμισης του περιβάλλοντος με την διαφυγή των ρύπων προς τους υπόγειους υδροφορείς ή με ατμοσφαιρική διάχυση

Πλεονεκτήματα: χαμηλό κόστος εγκατάστασης και λειτουργίας (καλλιεργητικές τεχνικές), ανακύκλωση μετάλλων (μέταλλα με αξία μεταπώλησης), μόνιμη αντιμετώπιση του προβλήματος, δεν διαταράσσει το ανάγλυφο της περιοχής, εφαρμογή σε περιοχές που δεν είναι δυνατή η μηχανική εκσκαφή

Μειονεκτήματα: χρονοβόρα – άμεση εξάρτηση από την εποχή, δε μπορεί να μειώσει 100% τη ρύπανση, απορρύπανση μόνο του επιφανειακού στρώματος του εδάφους, ανεπαρκή οικονομικά δεδομένα, η συγκομιζόμενη βιομάζα θα πρέπει να διατίθεται σε ειδικούς χώρους, οι οποίοι πρέπει να πληρούν τις προδιαγραφές της υγειονομικής ταφής (πρόσθετο κόστος)

Εισαγωγή

ΦΥΤΟΕΞΥΓΙΑΝΣΗ

8

Ορισμένα φυτικά είδη προσλαμβάνουν τα τοξικά μέταλλα από το

περιβάλλον και έχουν τη δυνατότητα να τα συσσωρεύουν στους ιστούς τους σε εξαιρετικά υψηλές συγκεντρώσεις, έως 100-1.000 φορές, σε σύγκριση με ευαίσθητα είδη όπου οι ίδιες συγκεντρώσεις προκαλούν τον κυτταρικό θάνατο

Διαθέτουν 3 σημαντικά φυσιολογικά χαρακτηριστικά: 1. Ισχυρή ικανότητα πρόσληψης των βαρέων μετάλλων, 2. Ταχεία μεταφορά των ιόντων των μετάλλων από τη ρίζα στο βλαστό και 3. Ισχυρή ικανότητα αποτοξίνωσης και αδρανοποίησης των μετάλλων στα φύλλα.

Τα φυσιολογικά αυτά χαρακτηριστικά φαίνεται ότι δεν οφείλονται σε γονίδια που εκφράζονται αποκλειστικά στα είδη αυτά, αλλά μάλλον σε υπερέκφραση γονιδίων που απαντώνται και σε ευαίσθητα φυτικά είδη

Εισαγωγή

ΦΥΤΑ ΥΠΕΡΣΥΣΣΩΡΕΥΤΕΣ ΒΑΡΕΩΝ ΜΕΤΑΛΛΩΝ

9

Η διερεύνηση της χλωριδικής σύνθεσης

ρυπασμένων περιοχών του δήμου της Λαυρεωτικής

Ο εντοπισμός ιθαγενών φυτικών ειδών που θα μπορούσαν δυνητικά να χρησιμοποιηθούν σε προγράμματα φυτοσταθεροποίησης

Σκοπός

10

Υλικά και Μέθοδοι

1. ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ – ΘΕΣΕΙΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ

Τοποθεσία Α: «Αγία Βαρβάρα», βρίσκεται στο κέντρο της πόλης του Λαυρίου, μεταλλευτικές δραστηριότητες. Η ορεογραφική διαμόρφωση του σημείου χαρακτηρίζεται ως πλαγιά λόφου με κλίση 10%, έκθεση ΒΔ και υψόμετρο περίπου 45m. Το κύριο γεωλογικό υπόστρωμα είναι ο σχιστόλιθος και η περιεκτικότητα σε πέτρες και χαλίκια είναι μικρότερη του ποσοστού 10%.

Τοποθεσία Β: «Λόφος Μιχάλη», βρίσκεται στην περιοχή του Σουνίου, χώρος εξόρυξης μετάλλων και απόθεσης των απορριμμάτων τους. Η ορεογραφική διαμόρφωση του σημείου χαρακτηρίζεται ως πλαγιά λόφου με κλίση 15%, βόρεια έκθεση και υψόμετρο περίπου 220m. Το κύριο γεωλογικό υπόστρωμα είναι ο μαρμαρυγιακός σχιστόλιθος και η περιεκτικότητα σε πέτρες και χαλίκια είναι 10% με κορήματα μαρμάρου

Τοποθεσία Μάρτυρα: πραγματοποιήθηκε στην ευρύτερη περιοχή της Αναβύσσου η οποία βρίσκεται σε απόσταση περίπου 10 χλμ. από το Λαύριο.

11

Συλλογή εδαφικών δειγμάτων: Έγινε από βάθος 0-20 cm Μεταχείριση εδαφικών δειγμάτων: Κοσκίνισμα και αεροξήρανση

σε θερμοκρασία δωματίου Προσδιορισμός κοκκομετρικής σύστασης εδαφών: Μέθοδος της

καθίζησης σε διάλυμα NaPO3 – NaCO3 (Calgon) Υπολογισμός pH: χρήση του πεχάμετρου CyberScan 500 Υπολογισμός οργανικής ουσίας: μέθοδο των Walkley-Black Υπολογισμός ολικών συγκεντρώσεων μετάλλων, μεταλλοειδών

και ανταλλάξιμων ιόντων: Οι συνολικές συγκεντρώσεις των στοιχείων As, Cd, Co, Cu, Fe, Mn, Ni, Pb, Sb, και Ζn προσδιορίστηκαν με aqua regia (μίγμα HCl:HNO3 σε αναλογία 4:1)

Υπολογισμός ανταλλάξιμων-βιοδιαθέσιμων συγκεντρώσεων μετάλλων και μεταλλοειδών: Τα ανταλλάξιμα ιόντα του εδάφους υπολογίσθηκαν με εκχύλιση νιτρικού ασβεστίου Ca(NO3)2 (0,1Μ)

Υλικά και Μέθοδοι

2. ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΝΑΛΥΣΕΙΣ

12

Συλλογή & Μεταχείριση φυτικών δειγμάτων: Στις

τοποθεσίες Α και Β οριοθετήθηκαν θέσεις δειγματοληψίας επιφάνειας 25m2. Σε κάθε θέση, έγινε η συλλογή όλων των φυτικών ειδών, τα οποία αποθηκεύονταν σε σακούλες ξεχωριστές για κάθε δείγμα και κάθε τοποθεσία.

Προσδιορισμός φυτικών ειδών: Χρησιμοποιήθηκαν κλείδες προσδιορισμού. Στην παρούσα μελέτη, έγινε χρήση των Flora Europaea Vol.1-5 και Flora Hellenica Vol.1-2. Η ονοματολογία των φυτικών taxa ακολουθεί τους Dimopoulos et al. (2013).

Υλικά και Μέθοδοι

3. ΣΥΛΛΟΓΗ ΚΑΙ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΦΥΤΙΚΩΝ ΕΙΔΩΝ ΣΤΙΣ ΘΕΣΕΙΣ ΔΕΙΓΜΑΤΟΛΗΨΙΑΣ

13

Μέχρι σήμερα δεν υπάρχει κάποια ολοκληρωμένη

καταγραφή των φυτικών ειδών που εξαπλώνονται στην περιοχή της Λαυρεωτικής. Κρίθηκε λοιπόν σκόπιμο, στα πλαίσια της παρούσας μελέτης να πραγματοποιηθεί μια καταγραφή όλων των διαθέσιμων δεδομένων που υπάρχουν για τη χλωρίδα της περιοχής.

Η διερεύνηση των φυτικών ειδών που είναι γνωστά από την περιοχή της Λαυρεωτικής πραγματοποιήθηκε με επισκόπηση της διαθέσιμης βιβλιογραφίας (κυρίως τα είδη που αναφέρονται από την περιοχή στη Flora Hellenica 1 & 2) και από δεδομένα που βρίσκονται καταχωρημένα στη Flora Hellenica DataBase.

Υλικά και Μέθοδοι

4. Βιβλιογραφική διερεύνηση χλωρίδας

14

Ο προσδιορισμός της κοκκομετρικής σύστασης, έδειξε ότι τα εδάφη

και στις δύο τοποθεσίες (Α, Β) κατατάσσονται στην κατηγορία των αμμοπηλωδών. Στην Τοποθεσία Α η κοκκομετρική σύσταση είναι 17% άργιλος, 18% ιλύς και 65% άμμος. Στην Τοποθεσία Β είναι 8% άργιλος, 21% ιλύς και 71% άμμος αντίστοιχα.

Στην τοποθεσία Α, η τιμή του pH ανέρχεται στο 7,2 και το ποσοστό της οργανικής ουσίας είναι 4,4%. Στην τοποθεσία Β, το pH υπολογίσθηκε στο 7,8 και το ποσοστό της οργανικής ουσίας στο 9,6%.

Η αντίδραση του εδάφους και των δύο θέσεων δειγματοληψίας χαρακτηρίζεται ως ελαφρώς αλκαλική και η περιεκτικότητα σε οργανική ουσία είναι σχετικά χαμηλή.

Συγκρίνοντας τις δύο περιοχές διαπιστώνεται ότι στην Β τα βαρέα μέταλλα είναι λιγότερο βιοδιαθέσιμα από ότι στην τοποθεσία Α γιατί έχει υψηλότερο pH και περισσότερη οργανική ουσία

Αποτελέσματα – Συζήτηση

1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΔΑΦΟΛΟΓΙΚΩΝ ΑΝΑΛΥΣΕΩΝ

15

Αποτελέσματα – Συζήτηση

Πίνακας 1. Τα αποτελέσματα των συγκεντρώσεων των βαρέων μετάλλων αναλυτικά για τις τοποθεσίες

Α, Β, ΜΑΡΤΥΡΑΣ. Σημείωση: n.d. = not determined = δεν προσδιορίστηκε

mg/kg

ΜΑΡΤΥΡΑΣ

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Α

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ Β Συνήθεις

συγκεντρώσεις σε εδάφη

Ολικές συγκεν-τρώσεις

Ανταλλάξιμα ιόντα

Ca(NO3)2

Ολικές συγκεν-τρώσεις

Ανταλλάξιμα ιόντα

Ca(NO3)2

Ολικές συγκεν-τρώσεις

Ανταλλάξιμα ιόντα

Ca(NO3)2

As 2,3 n.d. 3430,7 n.d. 497,1 n.d. 0,5-2,5

Cd n.d. n.d. 132,5 1,5 138,1 1,9 1,0-3,0

Co 8,2 n.d. 7,6 n.d. 13,1 n.d. 50

Cu 106,9 n.d. 724,9 0,8 168,5 n.d. 5-120

Mn 451,0 1,4 2948,2 0,5 1797,3 0,5 350-2000

Ni 52,8 n.d. 146,8 n.d. 200,8 n.d. 30-75

Pb 115,3 n.d. 25875,7 3,6 27046,8 3,7 50-300

Sb 0,6 n.d. 369,6 n.d. 279,4 n.d. 0,1-1,0

Zn 190,2 n.d. 16881,6 6,4 19200,2 6,1 150-300

16

Αναλυτικότερα, στην τοποθεσία Α της Αγίας Βαρβάρας όπου

βρίσκονται οι παλιές εγκαταστάσεις της μεταλλουργικής εταιρείας, οι τιμές που βρέθηκαν στα στοιχεία As, Cu, Mn, και Sb ήταν υψηλότερες σε σχέση με την τοποθεσία Β, ενώ οι αντίστοιχες τιμές των Co, Ni, Zn ήταν σημαντικά χαμηλότερες.

Οι συγκεντρώσεις των βιοδιαθέσιμων ιόντων του εδάφους είχαν χαμηλές τιμές και σε πολλές περιπτώσεις βρίσκονταν κάτω από τα όρια προσδιορισμού του ICP.

Σε σχέση με τις ολικές συγκεντρώσεις, οι βιοδιαθέσιμες ήταν πολύ χαμηλότερες, οδηγώντας στο συμπέρασμα πως με την πάροδο του χρόνου έχει επέλθει μια ισορροπία μεταξύ των ιχνοστοιχείων του εδάφους και πως το υψηλότερο ποσοστό τους δεσμεύεται στα κολλοειδή της αργίλου

Αποτελέσματα - Συζήτηση

17

Σύμφωνα με τα στοιχεία που συγκεντρώθηκαν από την επισκόπηση της

σχετικής βιβλιογραφίας, δείγματα που βρίσκονται κατατεθειμένα σε Βοτανικά Μουσεία και δεδομένα από τη Flora Hellenica DataBase, η χλωρίδα της Λαυρεωτικής περιλαμβάνει 425 φυτικά taxa (είδη και υποείδη).

Η βοτανική έρευνα και των δύο τοποθεσιών της Λαυρεωτικής περιοχής έδειξε πως τα φυτικά είδη δεν παρουσιάζουν εμφανή συμπτώματα τοξικότητας από την επίδραση των υψηλών συγκεντρώσεων των βαρέων μετάλλων του εδάφους.

Αναγνωρίσθηκαν 100 φυτικά είδη τα οποία αντιστοιχούν σε 31 οικογένειες με επικρατέστερες τις: Asteraceae (18 είδη), Poaceae (17 είδη), Fabaceae (11 είδη), Caryophyllaceae (7 είδη) Cistaceae (6 είδη)

Αποτελέσματα –Συζήτηση

2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ

18

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΕΙΔΗ SITE Α SITE Β

Amaryllidaceae Allium sp. + +

Anacardiaceae Pistacia lentiscus L. + +

Apiaceae Daucus carota L. +

Daucus guttatus Sm. in Sibth. & Sm. subsp. guttatus +

Tordylium apulum L. +

Asteraceae Atractylis cancellata L +

Calendula arvensis L +

Centaurea laureotica Heldr. +

Centaurea raphanina ssp. mixta (DC.) Runemark + +

Glebionis coronaria (L.) Spach +

Crepis negleta subsp. graeca L. subsp. graeca +

Crupina crupinastrum (Moris) Vis. +

Filago gallica L. +

Filago sp. +

Helichrysum stoechas ssp. barrelieri (L.) Moench +

Leontodon tuberosus L. +

Phagnalon graecum + +

Reichardia picroides (L.) Roth +

Scolymus hispanicus L. +

Scorzonera crocifolia Sm. in Sibth & Sm + +

Tolpis sp +

Tragopogon sinuatus +

Urospermum picroides (L.) F.W. Schmidt +

Boraginaceae Alkanna tinctoria Tausch +

Anchusa arvensis (L.) M. Bieb. +

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΕΙΔΗ SITE Α SITE Β

Anchusa sp +

Echium italicum L. +

Brassicaceae Erysimum graecum Boiss. & Heldr. in Boiss. +

Erysimum sp +

Caryophyllaceae Cerastium sp +

Dianthus serratifolia +

Dianthus sp. + +

Paronychia macrosepala Boiss. + +

Silene colorata Poir. +

Silene sartorii Boiss. & Heldr. in Boiss. +

Silene sp. +

Cistaceae Cistus creticus L. +

Cistus salviifolius L. +

Cistaceae Fumaria arabica (L.) Spach +

Helianthemum hymetti um Boiss. & Heldr. in Boiss +

Helianthemum sp +

Tuberaria guttata (L.) Fourr. +

Dipsacaceae Knautia integrifolia (L.) Bertol. + +

Ericaceae Erica manipuliflora Salisb. + +

Euphorbiaceae Euphorbia peplus L. + +

Fabaceae Anthyllis vulneraria L. +

Astragalus sp +

Astragalus spruneri Boiss. +

Genista acanthoclada DC +

Hippocrepis ciliata Willd. +

Πίνακας 2. Τα αποτελέσματα των φυτικών ειδών τα οποία συλλέχθηκαν από τις τοποθεσίες Α και Β και αναγνωρίσθηκαν

19

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΕΙΔΗ SITE Α SITE Β

Fabaceae Hymenocarpus circinnatus (L.) Savi +

Medicago ciliaris ( L.) Krock. +

Medicago sp +

Onobrychis ebenoides Boiss. & Spruner in Boiss +

Trifolium stellatum L. +

Trigonella sp +

Geraniaceae Erodium cicutarium (L.) L'Her. in Aiton +

Gentianaceae Centaurium erythraea Rafn + +

Iridaceae Crocus sp +

Lamiaceae Ballota acetabulosa L. +

Satureja thymbra L. +

Teucrium capitatum L. +

Thymbra capitata (L.) Cav. +

Liliaceae Gagea graeca (L.) Irmisch +

Muscari commutatum Guss. +

Linaceae Linum strictum L. + +

Myrsinaceae Anagallis arvensis L. +

Papaveraceae Papaver rhoeas L. +

Papaver sp

Pinaceae Pinus halepensis Miller + +

Plantaginaceae Plantago afra L. +

Plantago albicans L. +

Plantago bellardii All. + +

Plantago weldenii Rchb. +

Plumbaginaceae Limonium sinuatum (L.) Mill +

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ ΕΙΔΗ SITE Α SITE Β

Poaceae Aegilops neglecta Bertol. +

Aegilops sp +

Aira elegantissima Schur + +

Avena barbata Pott ex Link +

Avena sterilis L. +

Brachypodium retusum (Pers.) P. Beauv + +

Bromus madritensis L. + +

Bromus sp +

Dactylis glomerata L. + +

Dasypyrum villosum (L.) P. Candargy +

Lagurus ovatus L. +

Phleum graecum Boiss. ex Heldr. +

Phleum sp +

Poa sp. +

Trachynia distachya (L.) Link +

Vulpia ciliata Dumort. +

Vulpia sp +

Polygalaceae Polygala venulosa Sm. in Sibth. & Sm. +

Primulaceae Asterolinon linum stellatum (L.) Duby in A.DC. +

Resedaceae Reseda alba L. +

Rubiaceae Asperula rigidula Halácsy +

Valantia hispida L. +

Santalaceae Thesium bergeri Zucc. +

Thymelaeaceae Thymelaca tartonraira (L.) All. +

Xanthorroeaceae Asphodelus ramosus L. + +

Πίνακας 2. Τα αποτελέσματα των φυτικών ειδών τα οποία συλλέχθηκαν από τις τοποθεσίες Α και Β και αναγνωρίσθηκαν

20

Για τα φυτικά είδη, τα οποία συλλέχθηκαν στην περιοχή

μελέτης (Πίνακας 2), πραγματοποιήθηκε βιβλιογραφική επισκόπηση σε διεθνή επιστημονικά περιοδικά.

Σκοπός: Εντοπισμός φυτικών ειδών, τα οποία έχουν την ικανότητα να συσσωρεύουν βαρέα μέταλλα

Βρέθηκαν δεδομένα μόνο για 10 από τα 100 φυτά 3 φυτικά είδη ξεχώρισαν για την ικανότητα τους να

συσσωρεύουν συνδυασμό βαρέων μετάλλων: Anthyllis vulneraria Cistus salviifolius Pinus halepensis

Αποτελέσματα – Συζήτηση

ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΟΥΝ ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ

21

Anthyllis vulneraria L.Εντοπίστηκε στην τοποθεσία Α. Έχει αναλυθεί και γνωστοποιηθεί η ικανότητά του να συγκεντρώνει ταυτόχρονα υψηλές ποσότητες Zn, Pb και Cd τόσο στους βλαστούς όσο και στις ρίζες. Επίσης, ο συντελεστής μεταφοράς είναι μικρότερος της μονάδας, αρκετά θετικό χαρακτηριστικό στην προοπτική της χρησιμοποίησής του στη τεχνολογία της φυτοσταθεροποίησης. Cistus salviifolius L.Εντοπίστηκε στην τοποθεσία Β. Η ικανότητα πρόσληψης μετάλλων και μεταλλοειδών στις ρίζες του φυτού διαφοροποιείται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά του εδάφους και το είδος του ρυπαντή που υπάρχει στο μικροπεριβάλλον του ριζικού συστήματος. Συγκεκριμένα, το φυτό είναι ικανό να απορροφήσει και να συγκεντρώσει As, Pb, Cu, Mn και Ζn σε ρίζα και υπέργειο τμήμα σε συγκεκριμένες περιβαλλοντικές συνθήκες, χωρίς όμως να μπορεί να θεωρηθεί υπερσυσσωρευτής.

Αποτελέσματα – Συζήτηση

ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΟΥΝ ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ

22

Pinus halepensis MillerΕντοπίστηκε και στις δύο θέσεις δειγματοληψίας (Α και Β). Έχει παρατηρηθεί πως συγκεντρώνει βαρέα μέταλλα περισσότερο στις ρίζες παρά στους βλαστούς. Συγκριτικά με τα υπόλοιπα βαρέα μέταλλα, ο ψευδάργυρος είναι το στοιχείο εκείνο που συγκεντρώνεται σε μεγαλύτερα ποσά στις ρίζες, ενώ το φυτό παρουσιάζει ιδιαίτερη ευαισθησία στην έκθεση νικελίου. Έρευνες αποδεικνύουν πως σημαντικές ποσότητες μετάλλων και μεταλλοειδών όπως Cd, Cu και Pb ακινητοποιούνται στον κορμό του δέντρου, ενώ φύλλα που συλλέχθηκαν μετά την φυλλόπτωση έδειξαν υψηλές συγκεντρώσεις As, Cd, Pb και Zn. Αυτό έχει ως συνέπεια οι ρυπαντές να επιστρέφουν στο έδαφος δημιουργώντας προβλήματα στη μέθοδο της φυτοσταθεροποίησης καθώς θα πρέπει τα φύλλα να συλλέγονται μετά την πτώση τους έτσι ώστε να μην μολύνουν εκ νέου το έδαφος. Τέλος, το πλύσιμο της πευκοβελόνας μειώνει τις συγκεντρώσεις Pb, Zn, Cu και Cd γεγονός που επιβεβαιώνει την εναέρια εναπόθεση βαρέων μετάλλων.

Αποτελέσματα – Συζήτηση

ΦΥΤΑ ΤΗΣ ΒΟΤΑΝΙΚΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΤΑ ΟΠΟΙΑ ΣΥΣΣΩΡΕΥΟΥΝ ΒΑΡΕΑ ΜΕΤΑΛΛΑ

23

Οι χαμηλές συγκεντρώσεις των βιοδιαθέσιμων ιόντων του εδάφους,

οδηγούν στο συμπέρασμα πως με την πάροδο του χρόνου έχει επέλθει μια ισορροπία μεταξύ των ιχνοστοιχείων του εδάφους και πως το υψηλότερο ποσοστό τους δεσμεύεται στα κολλοειδή της αργίλου.

Τα ιθαγενή φυτικά είδη που εντοπίστηκαν δεν παρουσιάζουν συμπτώματα τοξικότητας λόγω της ύπαρξης υψηλών συγκεντρώσεων βαρέων μετάλλων. Έτσι, αποδεικνύεται το γεγονός πως έχουν υποστεί μακροχρόνια φυσική επιλογή και έχουν επικρατήσει ανάμεσα σε είδη περισσότερο ευαίσθητα στη ρύπανση των μετάλλων.

Τέλος, ένα μικρό ποσοστό (1%) των φυτών που συλλέχθηκαν απορροφούν βαρέα μέταλλα σε υψηλές ποσότητες. Συνεπώς, είναι αναγκαία η περαιτέρω διερεύνηση των φυτικών ειδών της Λαυρεωτικής για τη χρήση τους σε προγράμματα φυτοεξυγίανσης της περιοχής. Η τεχνολογία της φυτοσταθεροποίησης μπορεί να συμβάλλει στην απορρύπανση των επιβαρυμένων εδαφών με την επιλογή των κατάλληλων φυτικών ειδών.

Συμπεράσματα

24

Σας ευχαριστώ για την

προσοχή σας!