«Εχαμογέλασε η αυγή κι η Πούλια πάει στη δύση»

: Ιστορία και μουσική των Θρακιωτών της Π.Ε. Ελλησπόντου

Γυμνάσιο Καπνοχωρίου Κοζάνης Τοπική Ιστορία Γ’ τάξης

Νάννου Κατερίνα - Φιλόλογος

Πάνιδο Ανατολικής Θράκης

  Το Πάνιο ή Πάνιδο ήταν παράλια κωμόπολη της ανατολικής Θράκης, 5 περίπου χιλιόμετρα νοτίως της Ραιδεστού (Τεκίρ Ντάγ) στη θάλασσα της Προποντίδας. Δυτικά και Β.Δ. του Πάνιδου εκτείνονται τα Β.Α. αντερείσματα του Ιερού Όρους (Τεκφύρ Ντάγ).

Παλιά κάρτ – ποστάλ από τη Ραιδεστό

Ιστορία - προέλευση του ονόματος

• Το Πάνιο ήταν αρχαία ελληνική πόλη και ιδρύθηκε πιθανώς τον 6ο π. Χ. αιώνα, όταν  πραγματοποιείται στη Θράκη η ελληνική αποικιακή επέκταση και κυριαρχία.

• Το όνομα Πάνιο αναφέρεται για πρώτη φορά κατά την περίοδο του 188-138 π.Χ. και ειδικότερα στους χρόνους των βασιλέων της Περγάμου Ευμένη Β' και Αττάλου Β', των Φιλαδέλφων. Ίσως το παλαιότερο όνομά του να ήταν Νέο Τείχος. Από την εποχή αυτή αναφέρεται ως μια σημαντική  πόλη της Θράκης κατά τη ρωμαϊκή και βυζαντινή περίοδο και ως μια ανθηρή κωμόπολη κατά την   Τουρκοκρατία.

Το Πάνιδο κατά το 19ο αιώνα Υπάγονταν στο βιλαέτι

Αδριανουπόλεως, στο σαντζάκι και καζά Ραιδεστού και

εκκλησιαστικά στη Μητρόπολη Ηρακλείας. Η ορθόδοξη κοινότητα Πάνιδου διοικούνταν από εξαμελή δημογεροντία που εκλεγόταν ανά

διετία τον  Αύγουστο. Από πλευράς οργανώσεων, υπήρχε το Σωματείο Φιλόπτωχου Αδελφότητας, ο Φιλεκπαιδευτικός Σύλλογος και το Αναγνωστήριο, τα οποία ιδρύθηκαν το 1871.

Επίσης από ένα μικρό αρχαιολογικό μουσείο είχαν δημιουργήσει ο Αρχιδιάκονος Ι. Αϊναλίδης  στον κήπο της εκκλησίας του Αγ. Θεοδώρου και ο διευθυντής του σχολείου Κ. Γεωργιάδης στο σχολείο,  όπου είχαν συγκεντρωθεί ευρήματα της αρχαίας, ρωμαϊκής και βυζαντινής εποχής.

Σύμφωνα με το Εθνολογικό Μουσείο Θράκης το 1905 στο Πάνιδο ζούσαν 2.000 κάτοικοι. Υπήρχε Δημοτικό σχολείο με 60 μαθητές και 2 δασκάλους, καθώς και Νηπιαγωγείο με 30 μαθητές. Οι κάτοικοί του ασχολούνταν με την αλιεία και τη γεωργία.

Στο Πάνιδο υπήρχαν 13 εκκλησίες , πολιούχος ήταν η Παναγία των Βλαχερνών και κατά το λαμπρό πανηγύρι στις 2 Ιουλίου, συγκεντρώνονταν μεγάλο πλήθος πιστών από τη Ραιδεστό και τα γύρω χωριά.

Σήμερα η εικόνα βρίσκεται στην ομώνυμη εκκλησία στον Τετράλοφο Κοζάνης.

Στα πανηγύρια , αλλά και στους αρραβώνες, τους

γάμους και σε κάθε γιορτή γίνονταν

πολυήμερες διασκεδάσεις με την

συμμετοχή της τοπικής ορχήστρας που την

αποτελούσαν πέντε ή έξι εντόπιοι οργανοπαίχτες.

• Οι χοροί και τα τραγούδια ήταν συρτά, καρσιλαμάδες, ζεϊμπέκικα και χασάπικα επηρεασμένα από την Πόλη και την Μικρά Ασία.

• Πολλά τραγούδια ήταν γραμμένα για τον γάμο, αλλά και για την αγάπη, την ξενιτιά και για διάφορα γεγονότα που συνέβαιναν στην περιοχή.

Από την ειρηνική ζωή … στον πόλεμο

Οι Βαλκανικοί πόλεμοι του 1912-1913 και στη

συνέχεια ο Α΄ Παγκόσμιος πόλεμος σηματοδοτούν

την έναρξη των συστηματικών διωγμών

κατά του Ελληνισμού της Θράκης. Χωριά κάηκαν, ιερείς και γυναικόπαιδα κατακρεουργήθηκαν και πληθυσμοί ολόκληροι σώθηκαν μόνο με τη

φυγή.

Συστηματικά και μεθοδευμένα άρχισαν και οι καταστροφές των χωριών της

περιφέρειας Ραιδεστού. Όπως αναφέρουν οι πηγές μια από τις συμμορίες των ατάκτων Τούρκων στρατιωτών στις 2 Ιουλίου 1913 χτύπησε το χωριό Πάνιδο. Με το πρόσχημα ότι αναζητούσαν όπλα, είδη στρατιωτικά και κυβερνητικά που χάθηκαν, λεηλάτησαν όλα τα σπίτια του χωριού και μετέφεραν στη Ραιδεστό μισοπεθαμένο από τους ξυλοδαρμούς τον ιερέα Παπαχρήστο Οικονόμου.

Με την κήρυξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου ο

μισός σχεδόν πληθυσμός της περιοχής Ραιδεστού, όπως και οι κάτοικοι του Πάνιδου αναγκάζονται να εκπατριστούν για πρώτη φορά (Αύγουστος 1914),

είτε στην Ελλάδα, είτε στην ενδοχώρα της

Ανατολής.

Το «διάλειμμα» της διετίας 1918-1920

Με τη συνθήκη των Σεβρών (1920) η ανατολική Θράκη παραχωρήθηκε στην Ελλάδα. Σ’ όλη την περιοχή οργανώθηκε η ελληνική διοίκηση με βάση τις αρχές της δικαιοσύνης, της ισοπολιτείας και της συναδέλφωσης των διαφόρων εθνικών στοιχείων. Έτσι τη διετία 1918-1920 επέστρεψαν στις εστίες τους οι περισσότεροι από τους εκτοπισμένους στην Ανατολή και οι πρόσφυγες από την Ελλάδα.

Μικρασιατική καταστροφή - Εκκένωση της Ανατολικής Θράκης (1922-1923)

Ενώ είχε αρχίσει η προσπάθεια της επανεγκατάστασης ήρθε η κατάρρευση του μικρασιατικού μετώπου (Αύγουστος 1922) και

τα παρέσυρε όλα στην καταστροφή. Το χειρότερο για

τους Έλληνες της ανατ. Θράκης ήταν ότι υποχρεώνονταν να

εγκαταλείψουν ξανά τη γη των πατέρων τους μέσα σε 15 μέρες

(3-18 Οκτωβρίου 1922).

«Σε ποια πέτρα, σε ποιο χώμα να ριζώσεις τώρα πια, κι απ΄το θάνατο ακόμα, πιο πικρή

είσαι προσφυγιά» «Έρχεται μια τραγική

στιγμή στη ζωή του ανθρώπου, που το θεωρεί

τύχη να μπορέσει να παρατήσει το έχει του, την πατρίδα του, το παρελθόν του και να φύγει, να φύγει

λαχανιασμένος αποζητώντας αλλού τη

σιγουριά.»

ΔΙΔΩ ΣΩΤΗΡΙΟΥ “Οι νεκροί περιμένουν”

Τον Οκτώβριο του 1922 έφθασαν οι Πανιδιώτες στην

Ελλάδα και αποβιβάστηκαν στα λιμάνια του  Πειραιά

και της Θεσσαλονίκης, όπου παρέμειναν αρκετές ημέρες σε

συνθήκες εξαθλίωσης

Ο μεγαλύτερος όγκος των Πανιδιωτών, το 80% περίπου, μεταφέρθηκε στο Νομό Κοζάνης και ειδικά σε μια ημιορεινή περιοχή, που περιβάλλεται από τις δυτικές προσβάσεις του Βερμίου και τις ανατολικές της οροσειράς του Σκοπού (Γκιόζ Τεπέ) κοντά στην λίμνη του Σαρή Γκιόλ. Την περιοχή αυτή, (γνωστή ως Μπουτζάκια), αποτελούσαν χωριά, τα οποία κατοικούνταν από Κονιάρους Τούρκους, που αργότερα (1923-24) αναχώρησαν για την Τουρκία σε εφαρμογή των όρων της συμφωνίας μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας για την ανταλλαγή των πληθυσμών.

Τα Μπουτζάκια 1) Ισκιουπλέρ (Κοιλάδα)      2) Σαϊνλέρ (Αμυγδαλιά)       3) Κιοσελέρ (Κίσσα και αργότερα Θυμαριά)      4) Σοφουλάρ (Καπνοχώρι)       5) Τσομπανλή (Βοσκοχώρι)      6) Ισακλάρ (΄Αγ. Χαράλαμπος)       7) Ντόρταλη (Τετράλοφος)       8) Μόρανλη (Ρυάκιον)       9) Τοπ Τσιλάρ (Άγ. Δημήτριος)

(τα τουρκικά ονόματα των χωριών άλλαξαν σε ελληνικά το 1926).

Η επιλογή του χώρου της νέας τους εγκατάστασης στην περιοχή Κοζάνης

υπήρξε για τους Πανιδιώτες από κάθε άποψη

απογοητευτική. Ναυτικοί οι περισσότεροι,

εγκαταστάθηκαν ως γεωργοί σε μια ημιορεινή

περιοχή, πολύ μακριά από τη θάλασσα, ενώ άλλοι

πρόσφυγες πού προέρχονταν από

μεσόγειες περιοχές της Θράκης, του Πόντου και της Μ. Ασίας εγκαταστάθηκαν

σε παραθαλάσσιες περιοχές.

• Πραγματοποιήθηκε από τις υπηρεσίες του Εποικισμού μια προσωρινή διανομή της γης. Στεγάστηκαν αμέσως στα άδεια σπίτια Τούρκων και αρκετοί συστεγάστηκαν με τουρκικές οικογένειες, που δεν είχαν ακόμα εγκαταλείψει την Ελλάδα.

• Η κατάσταση όλων των τούρκικων σπιτιών ήταν απελπιστική. Οι Τούρκοι που κατοικούσαν στην περιοχή αυτή διακρίνονταν από οπισθοδρομικότητα και κανένα ίχνος πολιτισμού δεν υπήρχε. Το κράτος χορήγησε αρροτριώντα ζώα, γεωργικά εργαλεία, σπόρους, τετράτροχα για τις μεταφορές και άλλα εφόδια.

Σχολεία και εκκλησίες δεν υπήρχαν. Με πρωτοβουλία των ιερέων και την προσωπική εργασία των κατοίκων, τζαμιά και αχυρώνες μετατράπηκαν σε εκκλησίες και σχολεία και με την προοδευτική τοποθέτηση ιερέων και δασκάλων άρχισαν να λειτουργούν υποτυπωδώς. Πόσιμο νερό δεν υπήρχε. Σχεδόν τα περισσότερα χωριά προμηθεύονταν νερό από πηγάδια που βρίσκονταν σε μεγάλη απόσταση.

Το 1930 πραγματοποιήθηκε η συστηματική και μόνιμη ύδρευση των κατοίκων αυτών των χωριών από το Βέρμιο (Ζωοδόχος Πηγή).

Τα πρώτα δύσκολα χρόνια … Η οικονομική κατάσταση στα 2-3

πρώτα χρόνια ήταν σχετικά ικανοποιητική, γιατί ο καπνός που κυρίως καλλιεργούνταν αγοράζονταν σε σχετικά καλές τιμές. Αντίθετα η καλλιέργεια δημητριακών και οσπρίων ήταν από την αρχή αποτυχημένη, γιατί τα εδάφη ήταν άγονα, άνυδρα και αργιλώδη.

Οπωροφόρα δένδρα και αμπέλια, εκτός από αμυγδαλιές δεν ευδοκιμούσαν. Η κτηνοτροφία τουλάχιστον στα χωριά της οροσειράς Σκοπού ήταν αδύνατο να επιζήσει, γιατί δεν υπήρχε στους περιορισμένους και φτωχούς τόπους βοσκής νερό.

• Από το 1925-26 περίπου παρουσιάστηκε μεγάλη κρίση στη διάθεση του καπνού, που αποτελούσε το κύριο προϊόν

από το οποίο ζούσαν.• Υπήρχαν και σοβαρά

προβλήματα υγείας , τα οποία οφείλονταν τόσο στην

ελονοσία που προέρχονταν από τα έλη της λίμνης του

Σαρη-Γκιόλ, όσο και από τον υποσιτισμό και την

ακαταλληλότητα του  πόσιμου νερού. Τα ποσοστά της

θνησιμότητας, κυρίως σε άτομα μικρής και μεγάλης

ηλικίας, ήταν υψηλά.

Από το χθες … στο σήμερα

Από τις αρχές της δεκαετίας του 1950 η κατάσταση βελτιώνεται αισθητά : Η νοσογόνα λίμνη του Σαρή-Γκιόλ αποξηράνθηκε και οι εκτάσεις της διανεμήθηκαν στους ακτήμονες. Η καλλιέργεια των   τεύτλων και της πατάτας στα γόνιμα και ποτιστικά χωράφια της λίμνης εξασφάλιζε ένα αρκετά ικανοποιητικό εισόδημα στους κατοίκους της περιοχής. Τέλος, η δημιουργία των ατμοηλεκτρικών εργοστασίων της ΔΕΗ τα επόμενα χρόνια πρόσφερε εργασία σε αρκετούς από τους κατοίκους.

Η μνήμη …

Όλοι οι πρόσφυγες όπου γης και όπου χρόνου έχουν την ίδια πατρίδα: τη μνήμη

τους

Πηγές• http://www.panido.gr (Σύλλογος Θρακιωτών και

Μικρασιατών Δήμου Ελλησπόντου Κοζάνης)• http://oldraidestos.blogspot.gr ( Μαυρίδης Δημήτρης,

φωτογραφικό υλικό)• http://pestinistoria.tumblr.com/ (ΑΘΑΝΑΣΙΟΥ ΚΙΖΛΑΡΗ,

Επιτ. Λυκειάρχη, Φιλολόγου )• http://database.emthrace.org/entities/view.cfm?areaid=1&

Artid=4d26753f-e0c3-c767-f563-597e793e3b39&NSPid=3 (Εθνολογικό Μουσείο Θράκης)

• Αποσπάσματα από το βιβλίο "ΤΟ ΑΡΧΑΙΟ ΠΑΝΙΟ ( ΠΑΝΙΔΟ) ΑΝΑΤ. ΘΡΑΚΗΣ« του Τριαντ. Δ. Παπαζώη

Υποστρατήγου ε.α