Σε γενικές γραμμές οι Ελληνες δεν γνωρίζουμε αρκετά πράγματα για τη μεγάλη χρονική περίοδο του Μεσαίωνα, η οποία ξεκίνησε τον 5ο μ.Χ. αιώνα και τελείωσε τον 15ο μ. Χ. αιώνα. Μετά την άλωση της Κωσταντινούπολης στις 29 Μαίου 1453 ημέρα Τρίτη (εξαιτίας αυτού του γεγονότος εμείς οι Ελληνες θεωρούμε την ημέρα Τρίτη "γρουζούζικη" (1453=1+4+5+3=13)  αντί της Παρασκευής των καθολικών, για το οποίο θα γράψουμε άλλη φορά) ακολούθησε η μακρά περίοδος της Τουρκοκρατίας. Οι περισσότεροι βυζαντινοί λόγοι κατέφυγαν στη Δ. Ευρώπη όπου και μεταλαμπάδευσαν τη βυζαντινή λογοτεχνία και φιλοσοφία. Αλλά αυτά θα τα δούμε μετά.

Παραθέτω σύντομη περιγραφή των κοινωνικών τάξεων του Μεσαίωνα (κοινωνική διαστρωμάτωση). Περιληπτικά αναφέρω τους παράγοντες που διαμόρφωσαν αυτή την κοινωνική διαστρωμάτωση με ιδιαίτερο βάρος στον αγροτικό τομέα, ο οποίος μετέπειτα ήταν καθοριστικός παράγοντας για τις κοινωνικές εξελίξεις στην Ευρώπη.

Α.   Μεσαίωνας, ΦεουδαρχίαΗ χρονική περίοδος του Μεσαίωνα διέπεται από την φεουδαρχία.Η ανάδυση του κοινωνικού, οικονομικού, και πολιτικού συστήματος της φεουδαρχίας στην Ευρώπη, είχε ως βάση την μερική διάλυση της μοναρχίας, την ύπαρξη  πολυάριθμων τοπικών αρχόντων, την παρουσία μεγάλης γαιοκτησίας, την εντατικοποίηση της παραγωγής και την αύξηση της δύναμης της «αρχοντειακής εκκλησίας» . Το φέουδο (γαιόκτημα) είναι η βάση στήριξης της προϋπάρχουσας του Μεσαίωνα χωροδεσποτείας.

Β.   Η κοινωνική διαστρωμάτωση του ΜεσαίωναΗ Εκκλησία με εφαλτήριο το θεσμό της «ειρήνης του Θεού»  εδραιώνει  μια τριγωνική οργάνωση  της κοινωνίας, η οποία γίνεται αποδεκτή διότι προέρχεται από τους εκπροσώπους του Θεού στη γη. Με διατάγματα των «συμβουλίων ειρήνης»  δημιουργούνται τρία κοινωνικά στρώματα : Η κατηγορία των Oratores (κλήρος), η κατηγορία των Bellatores (οι πολεμιστές) και η κατηγορία των Laboratores (οι αγρότες).  Παράλληλα με αυτό το διαχωρισμό οι κοινωνικές σχέσεις των ανθρώπων παραμένουν εκτός από κάθετες και οριζόντιες μέσα από τον θεσμό του «ομάζ». Αυτός ο «τριμερής και αιώνιος διαχωρισμός της κοινωνίας» αποτελεί τη βάση της φεουδαρχίας.

Β.1. Οι Oratores, οι ανθρωποι της προσευχής, οι κάτοχοι της παιδείας, ο λόγος του Θεού στη γη. Είναι τυπικά στο πρώτο επίπεδο των κοινωνικών κατηγοριών. Εχουν φοροαπαλλαγή και κοινωνική ασυλία έναντι της κοσμικής εξουσίας.  Η ύπαρξη αυτής της κοινωνικής κατηγορίας απαιτούσε ένα μεγάλο μέρος της αγροτικής παραγωγής για την συντήρησή του.Οι απλοί κληρικοί που ανήκαν σε χαμηλόβαθμες κλίμακες της ιεραρχίας ουσιαστικά δεν διακρίνονται από τους αγρότες.Οι φεουδάρχες εκχωρούσαν μεγάλα τμήματα της γαιοκτησίας των, με σκοπό την υποστήριξη του κλήρου αλλά και την άφεση αμαρτιών. Αυτές οι εκτενείς και πολυάριθμες δωρεές είχαν ως αποτέλεσμα την δημιουργία αιρετικών κινημάτων, την υπεραύξηση του πληθυσμού που εντασσόταν στους κόλπους της Εκκλησίας αλλά και την σοβαρή μείωση των γαιοκτησιών των φεουδαρχών με τις αντίστοιχες επιπτώσεις στην οικονομία.  Β.2. Οι Bellatores, «η πολεμική αριστοκρατία», η «αριστοκρατία του ξίφους», οι φεουδάρχες, αποτελούν το πραγματικό κυρίαρχο κοινωνικό στρώμα.  Εχουν στην ευθύνη τους την υπεράσπιση του πληθυσμού και τον απόλυτο έλεγχο της γής και των ανθρώπων. Και αυτοί είναι υποτελείς σε ανώτερο άρχοντα.  Οικειοποιούνται το αγροτικό πλεόνασμα, εκμεταλλεύονται την εργασία των πληβείων, επιβάλουν τέλη προστασίας στους εμπόρους και τους προσκυνητές, καθορίζουν τις τιμές και τις ποσότητες των προϊόντων, κόβουν νόμισμα και φορολογούν τους υποτελείς τους. Η κατοικία τους, ο φεουδαρχικός πύργος, είναι το κέντρο της χωροδεσποτείας με δικαστική, οικονομική και πολιτική εξουσία.

Εναλλάσουν την απασχόλησή τους με συμμετοχή σε πολέμους ή με περιόδους υπερκατανάλωσης αγαθών προς επίδειξη πλούτου. Θεωρούν απαξιωτική οποιαδήποτε εργασία. Οι απαιτήσεις τους για τον πόλεμο οδηγούν σε ανάπτυξη της μεταλλουργίας  και της βαλλιστικής αλλά και εξάπλωση της καλλιέργειας της βρώμης, τροφής των πολεμικών αλόγων.  Η τάση τους για πολυτελείς συνθήκες διαβίωσης οδηγούν στην εξέλιξη τομέων όπως η υφαντουργία και η αμπελουργία, την ανάπτυξη του εμπορίου και την μετεξέλιξη των τεχνιτών. Κόβουν νομίσματα και στηρίζουν τις συναλλαγές.  Και εδώ υπάρχει εσωτερική διαστρωμάτωση ανάλογη με τον οικογενειακό και ατομικό πλούτο.  Ο πλούσιος ιππότης της ανώτερης βαθμίδας πολεμούσε έφιππος σε πολεμικό άλογο με πλήρη οπλισμό. Λόγχη, ξίφος, ασπίδα, κράνος και επένδυση μεταλλική που κάλυπτε αρκετό από το σώμα του και είναι κάτοχος πύργου. Ο φτωχότερος ιππότης πολεμούσε έφιππος αλλά με ελαφρύτερο οπλισμό και η κατοικία του δεν συνιστούσε πύργο.  Ο ιππότης είναι κάτοχος της κοσμικής παιδείας και συμμετέχει στα παιχνίδια του αυλικού έρωτα (amour courtois). 

Η «αριστοκρατία του ξίφους» μπροστά στο φάσμα της απώλειας της γής εξαιτίας των δωρεών εξευμενισμού στον κλήρο αλλά και του κατακερματισμού των γαιοκτησιών μέσω του συστήματος της ισόποσης κληρονομικότητας στους αρσενικούς και θηλυκούς απογόνους της,  θεσμοθετεί το σύστημα της αρρενογονικής οικογένειας  και περιορίζει αρκετά τις δωρεές.

Στην πράξη οι δύο κοινωνικά πρώτες κατηγορίες ομαδοποιήθηκαν έναντι της πολυπληθής τρίτης κοινωνικής κατηγορίας, του πληθυσμού των Laboratores.

Β.3. Οι Laboratores, οι τροφοδότες του κλήρου και της πολεμικής αριστοκρατίας, αυτοί που εργάζονται, αυτοί που είναι υπόδουλοι της εργασίας και της γης, οι πληβείοι, το κατώτερο κοινωνικό στρώμα. Κατά τη διάρκεια του Πρώϊμου Μεσαίωνα η εργασία στην αγροτική ύπαιθρο εκτελούνταν από δούλους και ελεύθερους χωρικούς. Μεγάλο τμήμα του πληθυσμού των ελεύθερων χωρικών ήταν κολωνοί. Οι κολωνοί είχαν δεσμά υποτέλειας με τους τοπικούς άρχοντες. Η μονοπυρηνική οικογένεια  αποτελούσε τη δομή της μεσαιωνικής αγροτικής οικογένειας. Σε περιπτώσεις όπου οι αγροτικές κοινότητες δεν ήταν υποτελείς σε άρχοντες τότε κυριαρχούν οι πολυκλαδικές οικογένειες. Και οι δύο εκφάνσεις της αγροτικής οικογένειας είχαν πολύ κλειστά στοιχεία και χαρακτηριστικά. Η δυνατότητα αγοράς γής, οι επιγαμίες μεταξύ δούλων και ελεύθερων χωρικών καθώς και η κατανόηση από τους άρχοντες του κόστους διατήρησης δούλων οδήγησαν σε μετασχηματισμό των πρωθύστερων τάξεων. Με την χωροδεσποτεία και την συγκέντρωση της εξουσίας από τους  μεγαλοκτηματιές άρχοντες υποχωρεί σταδιακά  η κοινωνική κατηγορία των ελεύθερων χωρικών, εξαιτίας των πολλών και δυσανάλογων υποχρεώσεών τους στους άρχοντες.   Οι ελεύθεροι χωρικοί υποβιβάζονται σταδιακά κοινωνικά και οικονομικά σε δουλοπάροικους.   Δεσμεύονται με σχέσεις υποτέλειας με τους φεουδάρχες εργαζόμενοι στη γη. Οι άρχοντες τους προστατεύουν και εκείνοι συμμετέχουν στους πολέμους και φορολογούνται. Η διάδοση της τριετούς εναλλαγής των καλλιεργειών (αγρανάπαυση) και οι νέες καλλεργητικές μέθοδοι σε συνδυασμό με την εκχέρσωση των δασών, δίνει την δυνατότητα της αύξησης της καλλιεργούμενης επιφάνειας της γης.  Η φορολογία και η προστασία που παρείχαν οι φεουδάρχες είχαν όρια - πλαίσια τους τοπικούς εθιμικούς διακανονισμούς. «Ισχυε το δίκαιο του υποστατικού.» Οι χρήσεις των ζώων και των εργαλείων στην αγροτική παραγωγή οδήγησε σε μία περαιτέρω διάκριση των χωρικών. Στους Laboureurs, δηλαδή στους αγρότες που χρησιμοποιούν εργαλεία και ζώα για την εκτέλεση των εργασιών τους και στους Manouvriers ή Brassiers, στους χειρωνάκτες ημερομίσθιους εργάτες.   Β.3.1 Η ενασχόληση των αρχόντων με τον πόλεμο, η πληθώρα γαιών και δουλοπαροίκων και οι μεγάλες αποστάσεις οδήγησαν στην δημιουργία ενός εποπτικού προσωπικού, τους ministeriales. Οι φεουδάρχες τους αμοίβαν με μερίδια από τα έσοδά τους πράγμα που τους εδραίωσε ως κινητήρια δύναμη της εκμετάλλευσης.   Β.3.2 Βαθμιαία και παράλληλα με τις εξελίξεις σε κλάδους όπως η υφαντουργία, ανθίζουν οι πόλεις και αναδεικνύονται σε εμπορικά κέντρα εξαιτίας των αναγκών των φεουδαρχών. Προάγγελος των εμπορικών συναλλαγών είναι οι εμποροπανήγυρεις, οι οποίες συνέβαλαν στις εμπορικές πρακτικές και τη χρήση των χρημάτων.  Οι πόλεις συγκεντρώνουν «μηχανικούς άνθρωπους» (homes mécaniques), τεχνιτες και εργάτες ολιγάριθμoυς  . Οι εξειδικευμένοι τεχνίτες συστήνουν τις συντεχνίες. Αναδεικνύονται οι έμποροι, ως ξεχωριστή αστική κοινωνική ομάδα η οποία γεννήθηκε από την βοηθητική κοινότητα του φεουδαρχικού πύργου. Αργά και σταθερά γεννιούνται οι αστοί με επικεφαλής τους πατρίκιους.  B.3.3.  Η αγροτική οικονομία περιέρχεται ουσιαστικά στον αστικό έλεγχο. Χωρικοί και πατρίκοι έχοντας εμπορικές συναλλαγές μεταξύ τους, εδραιώνουν την αστική τοκογλυφία ως δραστηριότητα. Β.3.4  Οι πιεστικές απαιτήσεις των χωροδεποτών προς τους αγρότες για υψηλότερη φορολογία και περισσότερες υπηρεσίες ξεκίνησαν μια σειρά αγροτικών επαναστάσεων με έναρξη στην Αγγλία. Το κέντρο των επαναστάσεων στον Ευρωπαϊκό χώρο ήταν το χωριό.  Γ.   Παράγοντες που επηρέασαν την κοινωνική διαμόρφωση του ΜεσαίωναΗ εδραίωση των φεουδαλικών κοινωνικών δομών στηρίχθηκε σε παράγοντες όπως  :   Διαμόρφωση τοπικών κέντρων εξουσίας (παλαιά αριστοκρατία) μετά την αποσύνθεση της μοναρχίας και την απουσία του κράτους – προστάτη.    Οι επιδημίες που αποδεκάτισαν το ανθρώπινο δυναμικό στις πόλεις και στην ύπαιθρο.    Οι κλιματολογικές διακυμάνσεις που επέφεραν καταστροφή στις σοδειές.   Η ανάγκη για σταθερότητα και ασφάλεια.   Η έντονη θρησκευτικότητα του πληθυσμού και η «εντολή του Θεού» δια στόματος κληρικών.   Η μη κάλυψη των βασικών αναγκών του πληθυσμού.    Η σταδιακή εξάλειψη της διαφοράς των δούλων με τους ελεύθερους χωρικούς.   Τα  τρία είδη της χωροδεσποτικής υποτέλειας και εκμετάλλευσης του φεουδαρχικού συστήματος :i) Το καθεστώς που στηριζόταν στην δουλεία. Δεν υπήρχε διάκριση μεταξύ ανθρώπων, ζώων και γης. Όλα ήταν ιδιοκτησία του φεουδάρχη.ii) Η γαιοκτητική χωροδεσποτεία η οποία βασιζόταν στην κατοχή γαιοκτημάτων. Η εκχώρηση γης γινόταν με αντίτιμο την φεουδαλική αγγαρεία.iii) Το σύστημα της χωροδεσποτικής εκμετάλλευσης, ένα σύστημα ληστρικό. Ο άρχοντας είχε πλήρη δικαιοδοτική εξουσία στους χωρικούς του.    Η παγίωση της κληρονομικότητας της γης.   Η ενίσχυση της μονοπυρηνικής οικογένειας μέσω νέου κατακερματισμού των κλήρων από την εκχώρηση

φεουδαλικών γαιών.   Η διάδοση του χρήματος στην αγροτική ύπαιθρο   Η ανάδυση της αγοράς της γης.   Οι νέες καλλιέργειες όπως βρώμη και άλευρα υψηλής ποιότητας, οι οποίες βελτίωσαν τις διατροφικές συνήθειες και την υγεία.   Η εξάπλωση της καλλιέργειας των σιτηρών και δημητριακών.   Οι βελτιώσεις στο αγροτικό εξοπλισμό όπως το άροτρο.   Η πληθώρα των μύλων (ανεμόμυλων και νερόμυλων).   Η συστηματική εκτροφή βοοειδών και αλόγων.   Η σταδιακή απαλλαγή των χωρικών από τις παραδοσιακές αγγαρείες.   Η υψηλότερη παραγωγικότητα της αγροτικής εργασίας, η οποία οδήγησε στην επέκταση της καλλιεργήσιμης γης εκχερσώνοντας δάση.   Η άνθιση των εμπορικών δραστηριοτήτων.

 Μετά την όσμωση των δύο κοινωνιών στην Ευρώπη, αυτή των βαρβαρικών εισβολέων και αυτή των αυτοχθόνων ο μεσαιωνικός κόσμος αποζητά τη σταθερότητα και την ασφάλεια.  Βάση αυτών των αιτημάτων αποτελεί η χωροδεσποτική γη και η ικανοποίηση των βιωτικών αναγκών του πληθυσμού. Το μέσο όμως, δηλαδή η προστασία των ατόμων, στηριζόταν σε  δεσμούς αίματος που  δεν ήταν αρκετοί πια. Η μοναρχία αποσυντίθεται και η καθημερινότητα είναι άθροισμα επιμέρους νέων νοοτροπιών. Το φεουδαλικό καθεστώτος συντίθεται με σχέσεις προσωπικής υποτέλειας (κάθετης και οριζόντιας) και με τη φωνή της Εκκλησίας ταξινομεί σε κατηγορίες την Ευρωπαϊκή κοινωνία και οικονομία.  Η σταθεροποίηση αυτή οδηγεί στο αστικό φαινόμενο και το ξεκίνημα μιας νέας εποχής, της Αναγέννησης.

  Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α

1.   Κώστας Γαγανάκης, Κοινωνική και Οικονομική Ιστορία της Ευρώπης, εκδόσεις Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο, Πάτρα, 1999, σελ. 3322.   Douglass C. North, Δομή και μεταβολές στην Οικονομική Ιστορία, σειρά Επιστημονική Βιβλιοθήκη, μτφρ. Ακριβή Αλεξιάδη, επιστ. Επιμέλεια Θέμις Μινόγλου, εκδόσεις Κριτική, Αθήνα, 2000, σελ. 333 (=Structure and Change in Economic History).3.   Marc Bloch, Η Φεουδαλική Κοινωνία, μτφρ. Μπάμπης Λυκούδης, εκδόσεις ΚΑΛΒΟΣ, Αθήνα, 1987, σελ. 658.4.   Georges Duby, Μεσαιωνική Δύση: Κοινωνία και Ιδεολογία, σειρά Θεωρία και Μελέτες της Ιστορίας 10, μτφρ. Οντέτ Βαρων και Ρίκα Μπενβενίστε, εκδόσεις Ε.Μ.Ν.Ε. ΜΝΗΜΩΝ, Αθήνα, 1988, σελ. 125.5.   Werner Rösener, Οι αγρότες στην Ευρώπη, σειρά Η Διαμόρφωση της Ευρώπης, μτφρ. Ιωάννης Δημητρούκας, επιμέλεια Μαρία Αποστολοπούλου, εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα,  Αθήνα 1999, σελ. 418 (=Die Bauern in der Europäischen Geschicthe).6.   David Nicholas, Η εξέλιξη του Μεσαιωνικού Κόσμου, Κοινωνία, Διακυβέρνηση και σκέψη στην Ευρώπη 312-1500, μτφρ. Μαριάννα Τζιάντζη, εκδόσεις ΜΙΕΤ, Αθήνα 32005, σελ. 763 (=The Evolution of the Medieval World Society, Government and Thought in Europe, 312-1500).7.   Le Goff Jacques, Ο Πολιτισμός της Μεσαιωνικής Δύσης, εκδ. Βάνιας, μτφρ. Ρίκα Μπενβενίστε, Θεσσαλονίκη 1993, σελ. 639 (=La Civilisation de l’ Occident Médiéval, 1984).

ΔΙΑΔΙΚΤΥΑΚΟΙ ΤΟΠΟΙ

•   http://sfrang.com/historia/selida300.html•   http://images.google.gr

Διαβάστε περισσότερα απο την πηγή της αντιγραφής: ΜΕΣΑΙΩΝΑΣ http://www.aktorama.gr/index.php/topic,72.0.html?PHPSESSID=0adec92090b29f31ef25a734a3505f8b#ixzz3oxGHQ1UP