ΣΑ ΑΡΥΟΝΣΗΘΑ ΣΖ ΘΑΣΟΡΗΑ

Θαηαβοιές

Σν αξρνληηθό Α. Βέξγνπια πνπ ζήκεξα ζηεγάδεη μελώλα

Η παξαηεηακέλε πεξίνδνο ηεο ηνπξθηθήο θαηάθηεζεο, άθεζε αλεμίηειε ηε ζθξαγίδα ηεο ζηελ πόιε. Αλάκεζα ζηα θιεξνδνηήκαηα εθείλεο ηεο επνρήο ζπγθαηαιέγνληαη θαη νη εληππσζηαθνί αξρνληηθνί νίθνη, πνιινί από ηνπο νπνίνπο ζώδνληαη έσο ζήκεξα, θνζκώληαο ηνλ ηζηνξηθό ππξήλα ηεο πόιεο. Σα θαζηνξηαλά αξρνληηθά απνηεινύζαλ θαη’ νπζίαλ θαηνηθίεο εύπνξσλ θαζηνξηαλώλ θαη ζπλήζσο θαινύληαλ κε ην όλνκα ησλ ηδηνθηεηώλ ηνπο. Αθεηεξία ηεο ύπαξμήο ηνπο πξέπεη λα ζεσξνύκε ηνλ 17ν αη., όηαλ ληόπηνη έκπνξνη παξνίθεζαλ ζηελ Πόιε, ηηο Παξαδνπλάβηεο Χώξεο θαη ηελ Κεληξηθή Δπξώπε θαη θαηάθεξαλ λα πινπηίζνπλ, ζηέιλνληαο ρξήκαηα πίζσ ζηελ

παηξίδα. Έηζη, κε ηα εκβάζκαηα ησλ μεληηεκέλσλ θηίζηεθαλ κηα ζεηξά από εληππσζηαθέο θαηνθίεο ζηνλ θσλζηαληηλνπνιίηηθν ξπζκό, ν νπνίνο απνηειεί ζπλέρεηα ησλ βπδαληηλώλ δόκσλ[1]. Ήδε από ην 1661, ν Δβιηγηά Σζειεκπή θαηα ηελ επίζθεςή ηνπ ζηελ πόιε πεξηγξαθεη όηη ζπλάληεζε αμηόινγα, πνιπώξνθα ζπίηηα παξόκνηα κε ηεο Κσλζηαληηλνύπνιεο[2], ζαθώο αλαθεξόκελνο ζηα αξρνληηθά ηεο πόιεο. Η αλνηθνδόκεζε ζπλερίζηεθε ηνλ 18ν θαη ηνλ 19ν αη. κε παξαιιαγέο ζηελ ηππνινγία, αιιά δηαηεξώληαο ζε γεληθέο γξακκέο ηελ εμσηεξηθή κνξθή θαη ηα πιηθά θαηαζθεπήο. Δδώ πξέπεη λα απνζαθεληζηεί όηη αλαθεξόκαζηε κόλν ζηα παξαδνζηαθά καθεδνλίηηθα αξρνληηθά θαη όρη ηα λενθιαζζηθά ή εθιεθηηθηζηηθά θηίζκαηα ησλ ηειώλ ηνπ 19νπ θαη ησλ αξρώλ ηνπ 20νπ αη. ύγρξνλεο γεληθέο κειέηεο γηα ηα αξρνληηθά ηεο πόιεο έρνπλ θάλεη νη Α. Οξιάλδνο[3], Γ. Πηθηώλεο[4], Π. Σζακίζεο[5], Ν. Μνπηζόπνπινο[6] [7], Ν. Γότθνο[8] θαη Π. Σζνιάθεο[9].

Μορθοιογηθά ταραθηερηζηηθά

Παιηό δηαβαηηθό αλάκεζα από γεηηνληθά αξρνληηθά. ήκεξα δελ ζώδεηαη θαλέλα

Δμσηεξηθά, ηα αξρνληηθά απνθηνύλ θξνπξηαθά ραξαθηεξηζηηθά θαη κηα ζρεηηθή εζσζηξέθεηα. Αλάινγα κε ηελ θιίζε ηνπ εδάθνπο νη όξνθνη θπκαίλνληαη απν έλαλ κέρξη ηξεηο, εθηνο ηνπ ηζνγεηνπ. ηα πνιπώξνθα θηίζκαηα ην ηζόγεην θαη ν πξώηνο όξνθνο είλαη ζπλήζσο έλαο ζπκπαγήο ιηζόθηηζηνο όγθνο κε κηθξά αλνίγκαηα, ελώ ν δεύηεξνο θαη ν ηξίηνο δηακνξθώλνληαη κε πεξηζζόηεξε ειεπζεξία. Δδώ, ηα παξάζπξα είλαη αξθεηά θαη κεγάια θαη θνζκνύληαη απν πνιύρξσκα παινζηάζηα, πξαγκαηηθά θνκςνηερλήκαηα. Δπίζεο, πξνεμέρνπλ θαηα θαλόλα ηα ιεγόκελα ζαρληζηά, ζύλεζεο ζηνηρείν ηεο καθεδνλίηηθεο αξρηηεθηνληθήο. Σα ζαρληζηά ζηεξίδνληαη ηηο πεξηζζόηεξεο θνξέο ζε μύιηλεο αληηξίδεο

(παγηάληεο θαη θνπξνύζηα) θαη ζπαληόηεξα είλαη ππόζηπια, όηαλ ην θηίξην έρεη έλαλ όξνθν. Μεξηθέο θνξέο δύν γεηηνληθά αξρνληηθά επηθνηλσλνύζαλ ζηνλ όξνθν κε κηα γέθπξα, ην δηαβαηηθό, αθήλνληαο από θάησ πξνζπειάζηκν ρώξν. Γηαβαηηθά ζήκεξα δελ ππάξρνπλ ζηελ πόιε, ζσδόηαλ κέρξη κεξηθέο δεθαεηίεο πξηλ. παληόηεξα, εκθαλίδεηαη θαη έλαο ειηαθόο ζηνλ όξνθν, δειαδή έλα ζηεγαζκέλν κπαιθόλη. Η ζηέγε είλαη μύιηλε θαη ηεηξάθιηλε, κε έληνλν γείζσκα, πξνεμέρνπζεο θακηλάδεο θαη πάληνηε κε θόθθηλα θεξακίδηα. Γεληθά, όιε ε αλσδνκή είλαη μπιόπεθηε κε ζθειεηό απν ηζαηκά θαη πιεξώζεηο από κπαγδαηί (πιεγκέλα θαιάκηα κε ιάζπε). Έηζη, δεκηνπξγείηαη κηα ηδαληθή αληηζεηζκηθή θαηαζθεπή κε ζπκπαγή βάζε θαη ειαθξό επηζηέγαζκα, έλα παξάδεηγκα πξνο κίκεζε ηεο παξαδνζηαθήο αξρηηεθηνληθήο.

Ξύιηλεο παγηάληεο ζηεξίδνπλ ην ζαρληζί ηνπ αξρνληηθνύ Χνύξηα

Γύν κεγάινη ειηαθνί ππάξρνπλ ζηελ πξόζνςε ηνπ αξρνληηθνύ Σζηαηζαπά

Σσποιογία τώρωλ

Οη ηύπνη ησλ θαζηνξηαλώλ αξρνληηθώλ, ζύκθσλα κε ηνλ Ν. Μνπηζόπνπιν.Ο πξώηνο πεξηιακβάλεη νξζνγώληα αξρνληηθά κε έλαλ

θαηά κήθνο ηνίρν, ν δεύηεξνο θηίξηα ζρήκαηνο Γ ή Π θαη ν ηξίηνο ηεηξάγσλα αξρνληηθά κε

ζηαπξόζρεκε ζάια θαη ηέζζεξηο νληάδεο ζηηο γσλίεο

Η δηάξζξσζε ηνπ ρώξνπ παξνπζηάδεη κηα εμειηθηηθή ηάζε ζηελ πάξνδν ησλ εηώλ, όπσο παξαηεξεί ν Ν. Μνπηζόπνπινο[10]. Σα παιαηόηεξα αξρνληηθά πνπ ζώδνληαη ζήκεξα, ησλ αξρώλ ηνπ 18νπ αη., έρνπλ νξζνγώληα θάηνςε κε έλαλ θαηα

κήθνο δηαρσξηζηηθό ηνίρν. Αξγόηεξα, δεκηνπξγείηαη ν ηύπνο ζρήκαηνο Π ή Γ θαη ηέινο ηνλ 19ν αη. επηθξαηεί ε ηεηξάγσλε θάηνςε κε έλαλ εγγεγξακέλν ζηαπξό θαη ηέζζεξηο νληάδεο ζηηο γσλίεο. Ο ηειεπηαίνο ηύπνο ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζηα κεηαβαηηθά θηίζκαηα ησλ ηειώλ ηνπ 19νπ αη. από ηα παξαδνζηαθά αξρνληηθά ζηα λενθιαζζηθά αζηηθά θηίξηα. Κάζεηα, ηα αξρνληηθά ρσξίδνληαη ζε ηζόγεην, κεζνπάησκα θαη όξνθν (ή νξόθνπο). ην ηζόγεην (ή ελαιιαθηηθά θαηώη) ζπλαληάκε ην καγεηξείν, ηα θειάξηα ηξνθίκσλ θαη θξαζηώλ θαη κεξηθέο θνξέο κηα εζσηεξηθή απιή. ηνλ εκηόξνθν ππάξρνπλ νη ρεηκεξηλνί νληάδεο (θαζηζηηθά) όπνπ δηεκέξεπε ε νηθνγέλεηα θαη άιινη βνεζεηηθνί ρώξνη, κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ην εξγαζηήξην γνύλαο, όηαλ ν ηδηνθηήηεο ήηαλ γνπλαξάο. ηνλ όξνθν, ην θιηκαθνζηάζην πάληνηε θαηέιεγε ζε έλαλ εληαίν ρώξν κέζσ ηνπ νπνίνπ επηθνηλσλνύζαλ ηα ππόινηπα θαινθαηξηλά δσκάηηα θαη ν δνμάηνο (επίζεκνο ρώξνο ππνδνρήο ζηηο γηνξηέο). Η έιιεηςε ρώξνπ θαη ε αλάγθε νξζνγσληζκνύ ησλ δσκαηίσλ επηιύεηαη κε ηελ πξνεμνρή ησλ ζαρληζηώλ, πνιιέο θνξέο αζύκεηξα κε ην ππόινηπν θηίξην. Αθόκε, όια ηα αξρνληηθά δηέζεηαλ θιεηζηέο κε ςεινύο καληξόηνηρνπο θαη πιαθνζηξσκέλεο απιέο. Η απιή ζπλήζσο πεξηειάκβαλε κπαμέδεο, θιεκαηαξηέο, ηνλ απόπαην θαη δηάθνξα βνεζεηηθά θηίζκαηα ή ππόζηεγα, ηα ραγηάηηα. ηα παξαιηαθά νηθόπεδα ε απιή έθηαλε κέρξη ην γηαιό θαη ηόηε ηε νλόκαδαλ αβγαηή[11]. Σα παξαιίκληα νηθόπεδα ζεσξνύληαλ πξνλνκηαθά, θαζώο ν ηδηνθηήηεο κπνξνύζε λα δέλεη ηε βάξθα ηνπ άκεζα ζην ηδησηηθό ηνπ γεθύξη (μύιηλε απνβάζξα). Έηζη, ε θαηάηκεζή ηνπο

γηλόηαλ κε ηέηνην ηξόπν ώζηε όζν ην δπλαηόλ πεξηζζόηεξα λα επηθνηλσλνύλ κε ηε ιίκλε.

Αμνλνκεηξηθό ζρέδην ηνπ αξρνληηθνύ Νεξάληδε-Ατβάδε, πνπ βνεζά ζηελ θαηαλόεζε

ηνπ δηαρσξηζκνύ ησλ ρώξσλ (ζρέδην Ν. Μνπηζόπνπινπ)

Τιηθά θαη δηάθοζκος Σα αξρνληηθά ρηίδνληαλ από ζηλάθηα καζηόξσλ, πνπ θαηάγνληαλ από πεξηνρέο ηεο Γπηηθήο Μαθεδνλίαο, ηεο Ηπείξνπ θαη ηεο λόηηαο Αιβαλίαο. Η ηνηρνπνηία απνηεινύληαλ από ηα βξάρηα ηεο πεξηνρήο θαη όηαλ δελ έθηαλε ηηο ζπκπιήξσλαλ κε ιηζάξηα πνπ έθεξλαλ από ηα γύξσ βνπλά. Αθόκε, ζώδνληαη κεξηθά αξρνληηθά, θηηζκέλα κε νπηόπιηλζνπο ζηνλ όξνθν. Ωο ζπλδεηηθό πιηθό ρξεζηκνπνηνύληαλ έλα κίγκα άκκνπ, κηθξώλ πεηξώλ, άζβεζηνπ θαη λεξνύ, ελώ ζπρλά ην πάρνο ηνπο έθηαλε ην 1,00 κ. Σα ιαζπόρηηζηα απηά ληνπβάξηα ηα έδελαλ θαηά δηαζηήκαηα 1,50 κ. θαζ’ ύςνο κε ραηίιηα (μύιηλα δσλάξηα) δξύηλα εμσηεξηθά θαη από θαζηαληά εζσηεξηθά. Σα κεζνρώξηα θαη νη εμσηεξηθνί ηνίρνη ηνπ ηειεπηαίνπ νξόθνπ γίλνληαλ από ηζαηκά πνπ επηζηξσλόηαλ κε ζηνπκπηζκέλν άρπξν θαη αζβέζηε. Αζβεζηνθνλίακα ρξεζηκνπνηνύζαλ κόλν ζηα εζσηεξηθά επηρξίζκαηα θαη ζηα αξκνινγήκαηα ηεο εμσηεξηθήο ηνηρνπνηίαο. ην εζσηεξηθό ησλ αξρνληηθώλ ζπλαληάκε πεξίηερλo δηάθνζκν κε μπιόγιππηα ηαβάληα, κνπζάληξεο (= εληνηρηζκέλεο ληνπιάπεο), ηδάθηα θαη πνιύρξσκνπο θεγγίηεο, κε βηηξώ παινζηάζηα.[12] Ιδηαίηεξε κλεία πξέπεη λα δσζεί ζηηο επηηνίρηεο δσγξαθηθέο παξαζηάζεηο, νη νπνίεο απνηεινύλ εμαίξεηα δείγκαηα ηεο ιατθήο κεηαβπδαληηλήο δσγξαθηθήο ηέρλεο. Οη ιατθνί δσγξάθνη ήηαλ θπξίσο αγηνγξάθνη από ηα Πηλδνρώξηα (Χηνλάδεο, Καπέζνβν, Ληλνηόπη, νπδελά, ακαξίλα, Βειηζίζηα) ή ηελ Καζηνξηά, πνπ πξνζάξκνζαλ ηηο

θαηαβνιέο ηεο ζξεζθεπηηθήο ηέρλεο ζε λέν επίπεδν, κεηαηξέπνληάο ηε ζε θνζκηθή ώζηε λα θαιύςνπλ ηηο αλάγθεο ηεο αλεξρόκελεο αζηηθήο ηάμεο. Δκθαλείο είλαη νη μελόθεξηεο επηξξνέο ζηηο παξαζηάζεηο, από ηνλ κνπζνπικαληθό θπηηθό δηάθνζκν, ηα κνηίβα ηεο πεξζηθήο ηέρλεο θαη ην βηελλέδηθν ξνθνθό πνπ κεηξέπεηαη ζε αλαηνιίηηθν. Σα δσγξαθηθά ζέκαηα είλαη είηε επέιηθηα θπηηθά ζρέδηα πνπ αλαπηύζζνληαη ζε ισξίδεο θάησ από ηελ νξνθή, είηε εληππσζηαθέο ηνπηνγξαθηθέο παξαζηάζεηο, πνπ απεηθνλίδνπλ θπξίσο ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε (γίλεηαη εύθνια αληηιεπηό γηα πνηνύο ιόγνπο επηιέγεηαη ην ζπγθεθξηκέλν ηνπίν). Δπηιέγεηαη ε έληνλε ρξσκαηηθή θιίκαθα θαη ε απόδνζε ηνπ ρώξνπ γίλεηαη άιινηε παλνξακηθή εθ ησλ άλσ (ηππεύνπζα πξννπηηθή), άιινηε επηπεδόκνξθε θαη δπζδηάζαηαηε θαη άιινηε κηκήηαη ηελ αλαγελλεζηαθή πξννπηηθή κε δηαδνρή δηαθόξσλ επηπέδσλ[13]. Σέινο, είλαη εκθαλέο ην απζόξκεην πξνζσπηθό ζηπι ηνπ θαιιηηέρλε, πνπ πξνζπαζεί κε ζρεκαηνπνηεκέλεο κνξθέο αιιά ιπξηθό ηξόπν λα αθεγεζεί κηα ηζηνξία.

Μνλαδηθήο νκνξθηάο ηνηρνγξαθία πνπ απεηθνλίδεη ηελ Κσλζηαληηλνύπνιε ζην

Λανγξαθηθό Μνπζείν (αξρνληηθό Νεξάηδε-Ατβάδε)

Θιίκαθα, αλαιογίες θαη ποηόηεηες ηοσ τώροσ

Αλαδήηεζε γεσκεηξηθώλ αλαινγηώλ ζηελ όςε ηνπ αξρνληηθνύ Σζηαηζαπά (ζρέδην Ν. Μνπηζόπνπινπ)

Όπσο πξναλαθέξακε, ηα αξρνληόζπηηα ηεο Καζηνξηάο ήηαλ ζπλήζσο δηώξνθα, ζπαληόηεξα

ηξηώξνθα, ελώ όζεο θνξέο επηρεηξήζεθε ε θαηαζθεπή ελόο αθόκε νξόθνπ, θαηεδαθίζηεθε απν ηνπο νζσκαλνύο ιόγσ ηνπ όηη είρε νπηηθή επαθή κε ηνπο ηνύξθηθνπο καραιάδεο θαη ηδίσο ηα ραξέκηα. Οη πνιενδνκηθέο δηαηάμεηο ηεο επνρήο πξνέβιεπαλ πεξηνξηζκό ηνπ ύςνπο ζε 9 πήρεηο (5,76 κ.) γηα ηα ζπίηηα ησλ ππόδνπισλ θαη 12 (7,68 κ.) γηα ηα ηνύξθηθα ζπίηηα. πλήζσο, δελ ελδηέθεξε ην ύςνο ησλ θηηξίσλ αιιά ν ζαθήο δηαρσξηζκόο ησλ ειιεληθώλ από ηηο ηνύξθηθεο γεηηνληέο[14]. ε απηό επλννύζε βέβαηα θαη ην αλάγιπθν ηεο πόιεο, θαζώο κεηαμύ ηνπο παξεκβάινληαλ ε έληνλε εδαθηθή έμαξζε ηεο πεξηνρήο ηεο Μεηξόπνιεο κε πξνζαλαηνιηζκό βνξξά – λόηνπ. Οξηζκέλεο θνξέο εθαξκνδόηαλ ην ελ ζπλερεία ζύζηεκα δόκεζεο κε θνηλέο κεζνηνηρίεο, θπξίσο ζηελ πεξηνρή ηεο αγνξάο, αιιά ζπλήζσο ηα αξρνληηθά θηηδόηαλ ειεύζεξα ζην νηθόπεδν αθήλνληαο πεξηκεηξηθά ηνπο ηνλ απιόγπξν. Αθόκε, κεηά από πξνζεθηηθή κειέηε ησλ όςεσλ πξνθύπηνπλ θάπνηεο ζηαζεξέο αλαινγίεο πνπ επαλαιακβάλνληαη. Βέβαηα, δελ κπνξνύκε λα ηζρπξηζηνύκε όηη νη παξαδνζηαθνί νηθνδόκνη γλώξηδαλ ή εθάξκνδαλ νπνηαζδήπνηε κνξθήο γεσκεηξηθέο ραξάμεηο, όκσο νη αξκνληθέο αλαινγίεο ζηα αλνίγκαηα θαη ηηο θαζ’ ύςνο ππνδηαηξέζεηο[15] δελ κπνξεί λα πξνέθπςαλ ηπραία. Πηζαλώο, νη κάζηνξεο λα ρξεζηκνπνηνύζαλ ξάκκα (= ζρνηλί γηα ηελ επίηεπμε θαζεηόηεηαο) θαη θνπκπάζν (= δηαβήηεο), αιιά όπσο θαη λά ‘ ρεη ην πξάγκα ην ηειηθό ζύλνιν ραξαθηεξίδεηαη από αξκνλία ζηηο ραξάμεηο θαη ηειεηόηεηα ζηελ θαηαζθεπή[16]. Γεληθά, νη θαηαζθεπέο ζέβνληαλ ηελ αλζξώπηλε θιίκαθα θαη εληάζζνληαλ αξκνληθά ζηνλ νξγαληθά αλαπηπζζόκελν αζηηθό ηζηό θαη ην

θπζηθό πεξηβάιινλ, ζε αληίζεζε κε ηηο ζύγρξνλεο πνιπώξνθεο νηθνδνκέο. Ο εληππσζηαζκόο πξνθύπηεη όρη κέζσ ηεο επηβνιήο ηνπ κεγέζνπο, αιιά κέζσ ηεο πνηθηιίαο ζηελ όςε (αξηζκόο θαη ζέζε αλνηγκάησλ, ζαρληζηά, κπαιθόληα, μεπεηαρηά, θηνλνζηνηρίεο) θαη ηεο επηινγήο ησλ πιηθώλ ή ησλ ρξσκάησλ. Ο ρώξνο πξνζέθεξε έλα αίζζεκα αλζξσπηάο κε ηνλ πινύζην ειηαζκό θαη αεξηζκό από ηα πνιιά παξάζπξα, κε ηηο επράξηζηεο ζπλζήθεο ζεξκνθξαζίαο όιν ηνλ ρξόλν πνπ παξείραλ νη παξαδνζηαθέο κέζνδνη ζηνλ ζρεδηαζκό θαη ηελ θαηαζθεπή, κε ηνπο πκηππαίζξηνπο ρώξνπο θαη ηνλ θπηεκέλν απινγπξν πνπ έδηλαλ δσηηθό ρώξν ζηνπο ελνίθνπο. Σοποζεζίες Η Καζηνξηά ηελ πεξίνδν ηεο Σνπξθνθξαηίαο ήηαλ ρσξηζκέλε ζε ηξία εζλνηηθά κηιέηηα: ην ειιεληθό, ην ηνύξθηθν θαη ην εβξατθό. ε θαζέλα απν απηά αλνηθνδνκήζεθαλ εληππσζηαθνί αξρνληηθνί νίθνη απν δηάθνξεο εζληθόηεηαο ηδηνθηήηεο. Βέβαηα, ζήκεξα ζώδνληαη κόλν αξρνληηθά από ην ειιεληθό ηκήκα ζηηο πεξηνρέο ηνπ Νηνιηζό θαη ηνπ Απόδαξη, θαη κόιηο ειάρηζηα από ην ηνύξθηθν ηκήκα. Από ηα πξώηκα δείγκαηα ηνπ 17νπ αη. πνπ αλαθέξεη ν Δβιηγηά Σζειεκπή δπζηπρώο δελ ζώδεηαη θαλέλα θαη νύηε γλσξίδνπκε ηηο ζέζεηο ηνπο. Σα παιαηόηεξα ζσδόκελα αλάγνληαη ζηηο αξρέο θαη ηα κέζα ηνπ 18νπ αη., απηά ηνπ Γξάζθα, ηνπ Μπαζάξα, ηνπ Ναληδή, ηνπ Σζηαηζαπά θαη ηνπ Μαληδνύξα. Από ηνλ 18ν αη. θαη ηνλ 19ν αη. έρνπκε αξθεηά παξαδείγκαηα ζηνπο παξαδνζηαθνύο ππξήλεο ηνπ Νηνιηζό θαη ηνπ Απόδαξη (παιηέο

ζπλνηθίεο Καξύδε, Γξαγσηά, Αγ. Λνπθά θαη Αγ. Παληειεήκνλα), πνιιά από ηα νπνία έρνπλ απνθαηαζηαζεί. Πξνζδηνξίδνληαο ηηο ζέζεηο ησλ αξρνληηθώλ θαηά ηελ Σνπξθνθξαηία ζα ιέγακε όηη ζπγθεληξώλνληαλ θπξίσο ζε ηξηα ζεκεία: ζηα βνξεία θαη ηα λόηηα παξαιίκληα νκαιά εδάθε ηνπ Απόδαξη θαη ηνπ Νηνιηζό πνπ πξναλαθέξζεθαλ θαη ζηελ πεξηνρή ηεο θεληξηθήο πύιεο, όπνπ ήηαλ ην δηνηθεηηθό θέληξν θαη πνιιά ηνύξθηθα θνλάθηα επηθαλώλ Σνύξθσλ. ην εβξατθό θαη ηα ππόινηπα ηκήκαηα ππήξραλ ειάρηζηα ηέηνηα θηίξηα, δηεζπαξκέλα. Ολοκαζίες Σα αξρνληηθά θηίξηα πξνζδηνξίδνληαλ κε ην όλνκα ηνπ ηδηνθηήηε ηνπο θαη πνιιέο θνξέο κεηνλνκάδνληαλ, όηαλ απηόο άιιαδε. Έηζη, πνιιά από ηα νλόκαηα πνπ είλαη γλσζηά ζηηο κέξεο καο δελ ρξεζηκνπνηνύληαλ ζε παιαηόηεξεο επνρέο. Αθόκα είλαη εμαηξεηηθά δύζθνιε ε απνζαθήληζε ηεο έλλνηαο αξρνληηθό. Γειαδή δελ είλαη απνιύησο μεθάζαξε ε δηάθξηζε κεηαμύ αξρνληηθνύ θαη ιατθήο παξαδνζηαθήο νηθίαο. ίγνπξα πξέπεη λα ζπλάδεη κε ηελ δηαηήξεζε αμηόινγσλ παξαδνζηαθώλ αξρηηεθηνληθώλ ζηνηρείσλ, όπσο θαη κε ην κέγεζνο ηνπ θηηξίνπ. Παξ΄όια απηά πνιιά πνπ πιεξνύζαλ απηνύο ηνπο όξνπο θαηεδαθίζηεθαλ θαη ράζεθαλ δηα παληόο. Γελ έρεη γίλεη πνηέ ν επαθξηβήο θαη κεζνδηθόο δηαρσξηζκόο ησλ θηηζκάησλ πνπ ζεσξνύληαη αξρνληηθά κε άιια αζηηθά θηίξηα θνηλώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο ίδηαο επνρήο. Πνιιά απν απηά πνπ έρνπλ ραξαθηεξηζηεί επίζεκα σο αξρνληηθά ζηε ζπλέρεηα απνραξαθηεξίζηεθαλ.

Αθόκε, γηα κεξηθά θηίζκαηα επηθξάηεζε θαηαρξεζηηθά ε νλνκαζία αξρνληηθό, πεξηζζόηεξν εμαηηίαο ηεο θνηλσληθήο αλαγλώξηζεο πνπ απνιάκβαλε ε νηθνγέλεηα πνπ δνύζε ζε απηό. Ξαλαηνλίδνπκε όηη αλαθεξόκαζηε κόλν ζηα παξαδνζηαθά θαη όρη ηα θηίξηα δπηηθόηξνπεο ηερλνηξνπίαο ζηελ πόιε. ηελ πξνζπάζεηά καο λα δηεξεπλεζεί ην παξαπάλσ ζέκα θαηαιήμακε ζηνλ παξαθάησ θαηάινγν, δερόκελνη επηξξνέο από ηελ εξγαζία ησλ Γότθνπ, ίζηνπ θαη Σζνύξηζνπια[17]: Νηοιηζό

Σν αξρνληηθό Μπαζάξα

Μπαζάρα: βξίζθεηαη ζηελ νδό Βπδαληίνπ θαη ζεσξείηαη έλα από ηα παιαηόηεξα αξρνληηθά ησλ κέζσλ ηνπ 18νπ αη. Κηίζηεθε από ηνλ γνπλέκπνξν Μ. Μπαζάξα πνπ ήξζε από ηελ Πόιε θαη παξέκεηλε ζηελ νηθνγέλεηα πνιιέο γεληέο. Δίλαη δηώξνθν κε κεζνπάησκα, αιιά αξρηθά πεξηιάκβαλε αθόκε έλαλ όξνθν πνπ θαηεδαθίζηεθε ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αη. Σππνινγηθά, αλήθεη ζηελ πξώτκε κνξθή κε έλαλ θαηα κήθνο ηνίρν, πνπ δηαρσξίδεη δηκεξώο ην νξζνγώλην θηίζκα. Αθόκε, ζώδνληαη ηδηαίηεξα ζηνηρεία όπσο ν ειηαθόο θαη ηα ηνμνηά αλόηγκαηα

ηνπ ηζνγείνπ. Σν 1976 πεξηήιζε ζηε δηθαηνδνζία ηνπ θξάηνπο θαη έγηλαλ θάπνηεο εξγαζίεο ζπληήξεζεο ζηελ ζηέγε. ήκεξα ζώδεηαη ζε πνιύ θαθή θαηάζηαζε θαη έρεη πξνηαζεί γηα ηε δεκηνπξγία ελόο Μνπζείνπ Γνύλαο ζηελ πόιε[18].

Σν αξρνληηθό Ναληδή

Ναληδή (θπξ Γηαλλάθε): απν ηα θαιύηεξα δηαηεξεκέλα αξρνληηθά, βξίζθεηαη νκνίσο ζηελ νδό Βπδαληίνπ. Η θαηαζθεπή ηνπ αλάγεηαη ζηα κέζα ηνπ 18νπ αη. θαη αξγόηεξα ήηαλ αθόκε γλσζηό σο ζπίηη ηνπ θπξ Γηαλλάθε. Δίλαη δηώξνθν θαη έρεη θάπσο πεξίεξγν ζρήκα θάηνςεο, πνπ νθείιεηαη ζην νηθόπεδν. Έρεη πξνεμέρνληα ζαρληζηά, θηνλνζηνηρία ζηνλ εζσηεξηθό απιόγπξν, σξαίεο δηαθνζκεηηθέο ηνηρνγξαθίεο ζην εζσηεξηθό θαη θάπσο θακππινκέλν γείζν ζηέγεο. Κάπνηα πεξίνδν ηνπ 20νπ αη. θηινμέλεζε κνπζείν[19]. Δκκαλοσήι: αλήθε ζηνπο αδεξθνύο Δκκαλνπήι, γλσζηώλ εζλνκαξηύξσλ, πνπ ζαλαηώζεθαλ καδί κε

ηνλ Ρήγα Φεξξαίν. Σν ζπλαληάκε νκνίσο ζηελ νδό Βπδαληίνπ, όπνπ ζρεκαηίδεη έλαλ ππξήλα καδί κεηα δύν πξνεγνύκελα αξρνληηθά. Αλήθεη ζηνλ πξώηκν ηύπν, είλαη ηξηώξνθν θαη έρεη εζσηεξηθή απιή, όπσο ηνπ Ναληδή. Σν ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθό ηνπ είλαη ηα πνιύ εληππσζηαθά ηξηγσληθά ζαρληζηά πνπ πξνβάινπλ πάλσ από ην ζνθάθη. ήκεξα, είλαη αλαζηεισκέλν θαη ζηεγάδεη ην Δλδπκαηνινγηθό Μνπζείν ηεο πόιεο.

Σν θηόζθη ηεο ζάιαο ζην Λανγξαθηθό Μνπζείν

Νεράληδε-Αϊβάδε: είλαη θαη απηό ηνπ 18νπ αη. θαη βξίζθεηαη ζηελ νδό Καπεηάλ Λάδνπ. Δίλαη δηώξνθν κε κεζνπάησκα, ζρήκαηνο Π θαη είλαη θηηζκέλν ελ ζεηξά κε ηα γεηηνληθά νηθήκαηα. ηνιίδεηαη κε κνλαδηθέο δσγξαθηθέο παξαζηάζεηο θαη μπιόγιππηα ηαβάληα. Σελ δεθαεηία ηνπ 1970 πεξηήιζε ζηνλ Γήκν θαη κεηέπεηηα ζηνλ κνπζηθνθηινινγηθό ζύιινγν Αξκνλία, ελώ ζηεγάδεη απν ην 1975 ην Λανγξαθηθό Μνπζείν[20]. Ωροιογόποσιοσ: είλαη δηώξνθν, έρεη ζρήκα Γ θαη βξίζθεηαη ζηελ νδό Περεώλ, θνληά ζηε πιαηεία ηνπ Νηνιηζό. Γέρηεθε πνιιέο κεηαγελέζηεξεο

αιινηώζεηο ζηελ όςε κε λενθιαζζηθά πξεινύδηα, όπσο ςεπδνθίνλεο θαη πιαίζηα από ηα παξάζπξα από ηξαβερηά επηρξίζκαηα.

Σν αξρνληηθό θνύηαξε

θούηαρε: θηίζηεθε πξνο ηα ηέιε ηνπ 18νπ αη. θαη εληνπίδεηαη ζηελ λόηηα παξαιία ηεο πόιεο, ζηελ νδό Οξεζηηάδνο. Αλήθεη ζηελ δεύηεξε ηππνινγηθή κνξθή θαη είλαη ζρήκαηνο Π. Έρεη πεξηέιζεη ζηελ ηδηνθηεζία ηνπ ΔΟΣ θαη δηαηεξείηαη ζε θαιή θαηάζηαζε ζήκεξα. Μπαηρίλοσ: αλήθεη ζηνλ ηξίην ηύπν θαη θηίζηεθε ηνλ 19ν αη. απν ηνλ Μ. Μπαηξίλν. Έρεη ηξεηο νξόθνπο θαη κεζνπάησκα, ελώ βξίζθεηαη ζηε δηαζηάπξσζε ησλ νδώλ Περεώλ θαη Καπεηάλ Λάδνπ. Βεργοσιάδηθα: έηζη έρεη επηθξαηήζεη ε νλνκαζία δύν δίδπκσλ αξρνληηθώλ ηεο νδνύ Ατδήηξαο (Αγίνπ Κνζκά). Κηίζηεθαλ ζηα κέζα ηνπ 19νπ αη. απν ηνλ αξρηκάζηνξα Α. Βέξγνπια θαη είλαη ηξηώξνθα, ελώ απνηεινύλ έλα από ηα πξώηα δείγκαηα ηνπ ηξίηνπ ηύπνπ αξρνληηθώλ, κε ζηαπξόζρεκα ζάια θαη ηέζζεξηο νληάδεο ζηηο γσλίεο. ήκεξα, έρνπλ απνθαηαζηαζεί ππνδεηγκαηηθά θαη θηινμελνύλ έλαλ

μελώλα θαη ηελ ρνιή Οξγαλνπνηΐαο ηνπ Γήκνπ αληίζηνηρα. Μεηούζε: εληνπίδεηαη ζηελ νδό Καπεηάλ Λάδνπ, θνληά ζηα αξρνληηθά Μπαηξίλνπ θαη Νεξάληδε-Ατβάδε. Δίλαη δηώξνθν, αλήθεη ζηνλ ηξίην ηύπν θαη θηίζηεθε ζηα κέζα ηνπ 19νπ αη.

Σν αξρνληηθό Γειεδίλα

Γειεδίλα: απνηειείηαη από ηξεηο νξόθνπο, είλαη ηνπ ηξίηνπ ηύπνπ θαη βξίζθεηαη εγθαηεζηεκέλν αλάκεζα από ηα Βεξγνπιάδηθα θαη ην αξρνληηθό θνύηαξε, ζηελ νδό Δκ. Παππά. Έηζη, ζπγθξνηείηαη έλαο αθόκε κηθξόο ππξήλαο ζε αιιεπάιεια επίπεδα ηνπ εδάθνπο, πνπ δίλεη κνλαδηθέο εληππώζεηο. Γάθε: έλα αθόκε από ηα αξρνληηθά ηνπ 19νπ αη. κε ζηαπξόζρεκε ζθάια. Έρεη ηξεηο νξόθνπο θαη βξίζθεηαη ζηελ πιαηεία ηνπ Νηνιηζό. Ποσιηόποσιοσ: νκνηάδεη αξθεηά κε ην δηπιαλό αξρνληηθό Γάθε, θαζώο έρεη νκνίσο ηξεηο νξόθνπο θαη αλήθεη ζηνλ ηξίην ηύπν. Απνθαηαζηάζεθε πξόζθαηα ζηαγάδνληαο έλα ρώξν εζηίαζεο. Πξηλ ειάρηζην ρξνληθό δηάζηεκα ππέζηε ζνβαξέο δεκηέο από ππξθαγηά.

ηεθαλή: είλαη έλα ηξηώθνξν θηίζκα κε ζηαπξόζρεκε ζάια θαη βξίζθεηαη ζηελ νδό Βεληδέινπ. Κηίζηεθε ζηα κέζα ηνπ 19νπ αη. Παζτάιε: έρεη ηξεηο νξόθνπο, αιιά ζρεηηθά κηθξό κέγεζνο. Βξίζθεηαη ζηελ λόηηα παξαιία, δίπια ζην αξρνληηθό Παπαηέξπνπ. Γελ ζώδεηαη ζε θαιή θαηάζηαζε θαη έρεη δερηεί αιινηώζεηο.

Σν αξρνληηθό Παπαηέξπνπ

Παπαηέρποσ: είλαη έλα εληππσζηαθό θηίζκα ζηελ λόηηα παξαιία (νδόο κεγάινπ Αιεμάλδξνπ). Δδξάδεηαη πάλσ ζε βξαρώδεο ππόζηξσκα, είλαη ηξηώξνθν θαη αλήθεη ζηελ ηξίηε θαηεγνξία αξρνληηθώλ. Κηίζηεθε απν νζσκαλνύο ηδηνθηήηεο ηελ δεθαεηία ηνπ 1880 θαη είλαη έλα από ηα κνλαδηθά ζσδόκελα ζήκεξα από ην νζσκαληθό ηκήκα ηεο πόιεο. Πεξηήιζε ζηελ ηδηνθηεζία ηεο νηθνγέλεηαο Παπαηέξπνπ θαη απνθαηαζηάζεθε ην 1987. ήκεξα θηινμελεί ηηο εγθαηαζηάζεηο ηνπ Σερληθνύ Δπηκειεηήξηνπ Καζηνξηάο.

Σν αξρνληηθό Περεώλ πνπ ζηεγάδεη ην Μνπζείν Μαθεδνληθνύ Αγώλα

Πετεώλ: Καηαζθεπάζηεθε ζηα ηέιε ηνπ 19νπ αη. από ηνλ Φηιόιαν, γηό ηνπ πξσηεξγάηε ηνπ Μαθεδνληθνύ Αγώλα , Αλαζηάζηνπ Περεώλ. Δίλαη δηώξνθν κε ζηαπξόζρεκε ζάια, ελώ αξρηθά πεξηιάκβαλε αθόκε έλαλ όξνθν πνπ θαζαηξέζεθε. Βξίζθεηαη ζηελ πιαηεία ηνπ Νηνιηζό θαη απνθαηαζηάζεθε πξόζθαηα, ζηεγάδνληαο ην Μνπζείν Μαθεδνληθνύ Αγώλα. Αθνινπζεί απιή αλαθνξά ζε παξαδνζηαθέο νηθίεο, πνπ κάιινλ ζπκβαηηθά αλαθέξνληαη αθόκε σο αξρνληηθά, θαζώο δηαζέηνπλ πνιιά εθιατθεπκέλα ραξαθηεξηζηηθά. Δίλαη ζηελ πιεηνςεθία ηνπο δηώξνθα, κηθξά ζε κέγεζνο θαη έρνπλ δερηεί πνιιέο ζεκαληηθέο αιινηώζεηο, όπσο πξνζζήθεο θαη αζβέζησκα ηεο ιηζνδνκήο. Μεξηθά ζώδνληαη ζε

πνιύ θαιή θαηάζηαζε θαη θαηνηθνύληαη αθόκε, άιια όρη. Αρτοληηθά Γράζθα, Γρακκαηηθού, Βαιαιά, Παπαληίλα, Ρούκπα, Εάτοσ, Μπαζαθύροσ, Γόιγοσ, ούθοσ, Υαηδεζεοδώροσ, Υούρηα, Γθηκοσρηδίλα θ.α Απόδαρη

Σν κηθξό αξρνληηθό Μαληδνύξα δίπια ζε απηό ηνπ Σζηαηζαπά

Μαληδούρα (Κνύθαινπ): όπσο δείρλνπλ νη πεγέο κάιινλ είλαη από ηα παιαηόηεξα ζσδόκελα αξρνληηθά ηεο Καζηνξηάο. Πηζαλόηεξε ρξνλνινγία θαηαζθεπήο νη αξρέο ηνπ 18νπ αη. Βξίζθεηαη ζηνλ κπρό ηεο Γθξαληίηζαο ηνπ Απόδαξη, ζηελ νδό Σζηαηζαπά. Αλαθνξέο έρνπλ γίλεη γηα δσγξαθηθέο παξαζηάζεηο θαη μπιόγιππηα ζην εζσηεξηθό ηνπ[21]. Σζηαηζαπά (Μόξαιε): είλαη έλα από ηα ςειόηεξα αξρνληηθά, θαζώο δηαζέηεη ηξεηο νξόθνπο θαη κεζνπάησκα. Αλήθεη ζην πξώην ηύπν αξρνληηθώλ θαη είλαη ην κνλαδηθό κε ζαθή ρξνλνιόγεζε ην

1754, όπσο δειώλεη έλα εγράξαθην αγθσλάξη. Αξρηθά αλήθε ζηελ νηθνγέλεηα Μόξαιε θαη κεηέπεηηα ζε απηή ηνπ Γ. Σζηαηζαπά. ήκεξα ιακβάλνπλ ρώξα εδώ εξγαζίεο ζπληήξεζεο.

Σν απνθαηεζηεκέλν πιένλ αξρνληηθό απνπληδή

αποσληδή: είλαη έλα ηξηώξνθν θηίζκα ζηελ νδό Χξηζηνπνύινπ, απέλαληη από ηνλ Αγ. Λνπθά. Δίλαη αξθεηά παιηό θηίζκα ηνπ 18νπ αη. θαη αλήθεη ζηελ πξώηε ηππνινγηθή κνξθή. Σνλ ηειεπηαίν θαηξό γίλνληαη εξγαζίεο απνθαηάζηαζεο ώζηε λα ζηεγάζεη ηκήκαηα ηεο κειινληηθήο Αξρηηεθηνληθήο ρνιήο ζηελ πόιε. Υρηζηόποσιοσ:βξίζθεηαη ζε έδαθνο κε αξθεηή θιίζε ζηελ νδό Βηηζίνπ. Θεσξείηαη ζύκθσλα κε παξαδόζεηο όηη είλαη ν ηόπνο γέλλεζεο ηνπ κεγάινπ ιόγηνπ ηεο Καζηνξηάο, Αζαλάζηνπ Χξηζηόπνπινπ. Αλ απηό ηζρύεη ηόηε ε θαηαζθεπή ηνπ κάιινλ αλάγεηαη ζηα κέζα ηνπ 18νπ αη. Δίλαη ηνπ Α ηύπνπ θαη δελ ζώδεηαη ζε θαιή θαηάζηαζε.

Μάιθοσ (αρίλε): είλαη ηξηώξνθν, αιια ζήκεξα ην δάπεδν ηνπ ηζνγείνπ είλαη θάησ από ηε ζηάζκε ηνπ δξόκνπ. Βξίζθεηαη ζηε νδό Χξηζηνπνύινπ θαη αλήθεη ζηνλ πξώην ηύπν αξρνληηθώλ. ην εζσηεξηθό ηνπ ππάξρνπλ σξαίεο ηνηρνγξαθίεο θαη θεηκήιεηα, ελώ ζην απιόγπξό ηνπ ζώδεηαη έλα βπδαληηλό ινπηξό, ην κνλαδηθό ζηελ πόιε[22].

Σν αξρνληηθό Σδώηδα

Σδώηδα: είλαη έλα από ηα πξώηα θηίξηα ηνπ 19νπ αη. πνπ θηίζηεθαλ βάζεη ηνπ λένπ ηεηξάγσλνπ ηύπνπ κε ηε ζηαπξόζρεκε ζάια. Βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε Λεσθόξν Νίθεο (Βόξεηα Παξαιία) θαη ηελ νδό Χξηζηνπνύινπ. Η όςε ηνπ είλαη εληειώο θαηαθεξκαηηζκέλε από ηα πνιιά παξάζπξα, ελώ έρεη θαη έλα εκηππαίζξην πξόζησν κε δύν θίνλεο. Έδώ πξννξίδεηαη ε ζηέγαζε ησλ Γεληθώλ αξρείσλ ηνπ Κξάηνπο θαη γηα ηνλ ιόγν απηό απνθαζίζηαηαη. Μασροβίηε: ην αξρνληηθό βξίζθεηαη ζηελ νδό Χξηζηνπνύινπ θαη είλαη ηξηώξνθν. Δίλαη ηνπ ηξίηνπ

ηύπνπ θαη δηαηεξείηαη ζε θαιή θαηάζηαζε, πεξηθπθισκέλν από ζύγρξνλα θηίζκαηα. Θαηεζηρακκέλα αρτοληηθά

Η κνλαδηθή απεηθόληζε ησλ θνλαθηώλ Αξάκ θαη αρίλ.

Λεπηνκέξεηα από θσηνγξαθία ηνπ 1903

Πνιιά παξαδνζηαθά αξρνληηθά εμαθαλίζηεθαλ ζηελ πάξνδν ησλ εηώλ, είηε επεηδή αλήθαλ ζε Σνύξθνπο θαη ππξπνιήζεθαλ κεηά ηελ απειεπζέξσζε (γεγόλόο πνπ δηθαηνινγείηαη σο έλα βαζκό), είηε θαηέξξεπζαλ ιόγσ ηεο αδηαθνξίαο από κέξνπο ηεο πνιηηείαο, είηε δέρζεθαλ εκπξεζκνύο. Από ηα πξώηα γλσζηα αξρνληηθά πνπ θαηεδαθίζηεθαλ είλαη απηό ηνπ Παλαγηόδωροσ, πνπ βξηζθόηαλ ζηελ ζέζε ηνπ ζεκεξηλνύ 2νπ Γεκνηηθνύ ρνιείνπ θαη θαηεδαθίζηεθε γηα ηελ αλέγεξζε ηεο Διιεληθήο ρνιήο. Δηδηθή κελεία πξέπεη λα γίλεη γηα ηα ηνύξθηθα θνλάθηα πνπ αθνινπζνύζαλ ηα παξαδνζηαθά καθεδνλίηηθα πξόηππα θαη θαηαζηάθεθαλ από έιιελεο

ζηξαηηώηεο ηνλ πξώην θαηξό κεηά ηελ απειεπζέξσζε ην 1912. Γλσζηά ζε εκάο από ηηο πεγέο είλαη απηά ηνπ Αράκ Μπέε (ην κεγαιύηεξν θηίζκα ηεο πόιεο εθείλε ηελ επνρή πνπ ζηέγαδε ην δηνηθεηήξην), ηα δίδπκα θνλάθηα ηνπ ατίλ Μπέε, ηνπ Εοσιθεθηάρ Μπέε ζηε ζέζε ηεο ζεκεξηλήο Ννκαξρίαο, ηνπ Γαούη Μπέε, ηνπ Μοσκηάδ Μπέε, αιιά θαη λενθιαζζηθά θηίζκαηα όπσο ηα θνλάθηα ηνπ Μαιίθ Μπέε. ρεηηθέο αλαθνξέο ζηηο εθεκεξίδεο ηεο επνρήο[23] θαη ζε κειέηεο ηνπ Π. Σζνιάθε[24]. Δπίζεο, ζηελ πεξίδν ηνπ Μεζνπνιέκνπ ράζεθαλ ηα αξρνληηθά Βαζδέθα ζην Νηνιηζό, Βόηζα θαη Γηάληζοσ ζην Απόδαξη. Μεηά ην 1950 θαηαζηξάθεθε ην εληππσζηαθό αξρνληηθό ηνπ Υακ Μηρθάδο ζηελ εβξατθή ζπλνηθία, ην αξρνληηθό πάια θαη απηό ηνπ Μπεηιή, πνπ ζηέγαδε ην παιηό Οξθαλνηξνθείν ηεο πόιεο. Σέινο, ηα ηειεπηαία ρξόληα παξαηεξείηαη κηα έμαξζε όζνλ αλαθνξά ηνπο εκπξεζκνύο θαη ηελ πξνζπάζεηα απνραξαθηεξηζκνύ πνιιώλ αξρνληηθώλ, ώζηε λα θαηεδαθηζηνύλ. Πξόζθαηα, θαηαζηξάθεθαλ γηα δηάθνξνπο ιόγνπο ηα αξρνληηθά Σζακίζε, Παπία, ηώκθοσ θαη Σδηάηηα. ηελ πεξίπησζε ηνπ εβξατθνύ αξρνληηθνύ οκαιηά έγηλαλ θαηαθαλείο νη ιόγνη εκπξεζκνύ ηνπ, θαζώο είρε πξνεγεζεί αθαίξεζε ησλ ηνηρνγξαθηώλ από αξραηνθάπεινπο.

ην βάζνο ην αξρνληηθό ηνπ Χακ Μηξθάδν, έλα από ηα ειάρηζηα εβξατθά πνπ ππήξραλ ζηελ

πόιε

Σν αξρνληηθό νκαιηά πνπ θαηαζηξάθεθε ην 2004 από εκπξεζκό.

πεγέο εηθόλσλ: Ν. Μνπηζόπνπινο, Καζηνξηά, Σα αξρνληηθά, εθδ. Αξρηηεθηνληθήο, Αζήλα, 1962 Ν. Μνπηζόπνπινο, Καζηνξηά, Διιεληθή παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή, Μέιηζζα, Αζήλα, 1989 Ν. Γότθνο (επηκ.) - Ι. ίζηνπ - Γ. Σζνύξηζνπιαο, Καζηνξηαλά κλεκεία. Μαθεδνληθή θιεξνλνκηά, Χξσκνγξαθή, Αζήλα, 1995 Π. Σζνιάθεο, Η αξρηηεθηνληθή ηεο παιηάο Καζηνξηάο, Δπίθεληξν, Θεζ/λίθε, 2009 Π. Σζακίζεο, Η Καζηνξηά θαη ηα κλεκεία ηεο, ηύπνηο Αιεπξόπνπινπ, Αζήλαη , 1949 panoramio.com vergoulas.gr

[1] Ν. Μνπηζόπνπινο, Σα αξρνληηθά ηεο Καζηνξηάο, πεξ. Δπηά Ηκέξεο, εθ. Καζεκεξηλή (3.12.1995), ζ. 20 [2] Β. Γεκεηξηάδεο, Η Κεληξηθή θαη Γπηηθή Μαθεδνλία θαηα ηνλ Δβιηγηά Σζειεκπή, Δηαηξία Μαθεδνληθώλ πνπδώλ, Θεζ/ληθε, 1973, ζ. 169 [3] Α. Οξιάλδνο, Σα παιηά αξρνληόζπηηα ηεο Καζηνξηάο, Αξρείνλ ησλ Βπδαληηλώλ Μλεκείσλ ηεο Διιάδνο, η. Γ’, 1938, ζ. 196-210 [4] Γ. Πηθηώλεο (επηκ.), Αξρνληηθά ηεο Καζηνξηάο, Αζήλαη, 1948

[5] Π. Σζακίζεο, Η Καζηνξηά θαη ηα κλεκεία ηεο, ηύπνηο Αιεπξόπνπινπ, Αζήλαη , 1949, ζ. 189 -216 [6] Ν. Μνπηζόπνπινο, Καζηνξηά, Σα αξρνληηθά, εθδ. Αξρηηεθηνληθήο, Αζήλα, 1962 [7] Ν. Μνπηζόπνπινο, Καζηνξηά, Διιεληθή παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή, Μέιηζζα, Αζήλα, 1989 [8] Ν. Γότθνο (επηκ.) - Ι. ίζηνπ - Γ. Σζνύξηζνπιαο, Καζηνξηαλά κλεκεία. Μαθεδνληθή θιεξνλνκηά, Χξσκνγξαθή, Αζήλα, 1995 [9] Π. Σζνιάθεο, Η αξρηηεθηνληθή ηεο παιηάο Καζηνξηάο, Δπίθεληξν, Θεζ/λίθε, 2009, ζ. 96 - 102 [10] Ν. Μνπηζόπνπινο, Καζηνξηά, Σα αξρνληηθά, εθδ. Αξρηηεθηνληθήο, Αζήλα, 1962, ζ. [11] ν.π, ζ. 13-14 [12] ό.π. ζ. 11-12 [13] Σ. πεηέξεο, 3 Αηώλεο Νενειιεληθήο Σέρλεο (1660-1967), Πάππξνο, αζήλα, 1979, ζ. 139-143 [14] Π. Σζνιάθεο, Η αξρηηεθηνληθή ηεο παιηάο Καζηνξηάο, Δπίθεληξν, Θεζ/λίθε, 2009, ζ. 78

[15] Οη θαζ’ ύςνο ππνδηαηξέζεηο πξνθύπηνπλ από ηε ρξήζε ησλ μύιηλσλ δσλαξηώλ ζηε βάζε (ραηίιηα) θαη ηελ ελαιιαγή ησλ πιηθώλ ζηελ αλσδνκή. [16] Ν. Μνπηζόπνπινο, Καζηνξηά, Διιεληθή παξαδνζηαθή αξρηηεθηνληθή, Μέιηζζα, Αζήλα, 1989, ζ. 41, 42 [17] Ν. Γότθνο (επηκ.) - Ι. ίζηνπ - Γ. Σζνύξηζνπιαο, Καζηνξηαλά κλεκεία. Μαθεδνληθή θιεξνλνκηά, Χξσκνγξαθή, Αζήλα, 1995 [18] Κ. Θενραξίδνπ, Σν αξρνληηθό ηνπ Μπαζάξα ζηελ Καζηνξηά θαη ε εκπνξηθή δξαζηεξηόηεηα ηεο νηθνγέλεηαο ζην Α’ κηζό ηνπ 19νπ αη., Μαθεδνληθά 19 (1979), ΔΜ, Θεζ/λίθε,ζ.298-325 [19] Π. Σζακίζεο, Η Καζηνξηά θαη ηα κλεκεία ηεο, ηύπνηο Αιεπξόπνπινπ, Αζήλαη, 1949, ζ. 192-195 [20] Α. αρίλεο, Σν αξρνληηθό ηνπ Νεξάληδε-Ατβάδε, Καζηνξηά, 1977 [21] Π. Σζακίζεο, Η Καζηνξηά θαη ηα κλεκεία ηεο, ηύπνηο Αιεπξόπνπινπ, Αζήλαη, 1949, ζ. 201 [22] ν.π, ζ. 203 - 206 [23] Δθεκ. Γπηηθή Μαθεδνλία, θ.23(27.4.1930) - θ.51 (9.11.1930)

[24] Π. Σζνιάθεο, Οη ηνπξθαιβαλνί ζηελ Καζηνξηά θαη ηα θνλάθηα ησλ κπέεδσλ αρίλ θαη Αξάκ, Δπηζηεκνληθή Δπεηεξίδα Πνιπηερληθήο ρνιήο ΑΠΘ 17 (2001), εθδ. Σν Αίζξηνλ, Θεζ/λίθε, ζ. 113-140