ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ...

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Α΄ΓΥΜΝΑΣΙΟΥ 2013-2014

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ

ΣΧ. ΕΤΟΣ: 2013 – 2014

ΜΑΘΗΜΑ: Σχολική και Κοινωνική Ζωή

ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κώστας Τσέλιος

ΤΑΞΗ: Α’ Γυμνασίου

ΟΜΑΔΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΟΜΑΔΑ

Γιώργος Μούσσιας Α’ Μέρος : Το άγχος και πώς να το αντιμετωπίσουμε

Φρειδερίκη Ρούντη Β’ Μέρος : Το άγχος στα παιδιά

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ «Το α γχος και πω ς να αντιμετωπι σουμε καλυ τερα τις προκλη σεις της ζωη ς …..»

Περίληψη

Βασικό κριτήριο για την επιλογή του θέματος υπήρξε ότι το Άγχος αποτελεί στοιχείο της

σύγχρονης έρευνας και αποτελεί το κύριο χαρακτηριστικό της κοινωνίας μας. Επίσης το βιώνει

είτε ο ανήλικος είτε ο ενήλικος μαθητής, μιας και οι συνθήκες της κοινωνίας ωθούν τον καθένα να

υπερβεί τα όρια σε καθημερινή βάση.

Στο πρώτο μέρος της εργασίας έγινε γενική μελέτη του θέματος με βάση τα παρακάτω

ερευνητικά ερωτήματα

Τί είναι στην πραγματικότητα το άγχος ;

Που οφείλεται το άγχος ;

Μορφές εκδήλωσης άγχους

Οι επιπτώσεις του άγχους στην υγεία των ανθρώπων

Το άγχος στους Έλληνες

Η χημεία του άγχους


Υπάρχουν διαφορετικά είδη άγχους ;

Υπάρχει θετικό και αρνητικό άγχος ;

Κατά πόσο μπορεί να επιδράσει εποικοδομητικά και κατά πόσο βλαπτικά ;

Πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε;

Στο δεύτερος μέρος η αναζήτηση επικεντρώθηκε στο άγχος των παιδιών με βάση τα παρακάτω

ερευνητικά ερωτήματα

Σύγχρονες προσεγγίσεις των διαταραχών άγχους στα παιδιά

Χαρακτηριστικά των διαταραχών άγχους στα παιδιά

Σημάδια και συχνές αιτίες άγχους στα παιδιά

Όξυνση παιδικού άγχους και στροφή σε e-φιλίες

Ο ρόλος της οικογένειας στη δημιουργία άγχους

Ο ρόλος του σχολείου στη δημιουργία άγχους

Η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους των παιδιών

Το άγχος των εξετάσεων

Η αντιμετώπισή του άγχους των εξετάσεων

Α’ ΜΕΡΟΣ Το α γχος και πω ς να το αντιμετωπι σουμε

Εισαγωγή

Μία έννοια που πολλοί συνάνθρωποί μας θα συμφωνούσαν ότι αποτελεί το κύριο

χαρακτηριστικό της σύγχρονης κοινωνίας. Μιας κοινωνίας που συνεχώς απαιτεί όλο και

περισσότερα από εμάς, ωθώντας μας να υπερβούμε τα όρια μας σε καθημερινή βάση. Τί είναι

όμως στην πραγματικότητα το άγχος ; Κατά πόσο μπορεί να επιδράσει εποικοδομητικά και κατά

πόσο βλαπτικά; Είναι τελικά επικίνδυνο για την ψυχική μας υγεία;

Ας εξετάσουμε λοιπόν την έννοια του άγχους, ώστε να είμαστε σε θέση να βγάλουμε κάποια

ασφαλή συμπεράσματα. Ετυμολογικά, η ρίζα του όρου «Άγχος» βρίσκεται στο αρχαιοελληνικό

ρήμα άγχω, το οποίο μπορεί να αποδοθεί ως πιέζω, πνίγω ή στραγγαλίζω, πράγμα που από μόνο

του μας προϊδεάζει για το ότι δεν πρόκειται για κάποιο ευχάριστο συναίσθημα, αντιθέτως

http://blogs.sch.gr/internet-safety/archives/549


μάλιστα ([Ι.1]). Στην ουσία το άγχος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που αποτελείται από

αόριστη ανησυχία ή ακόμα και φόβο, ο όποιος συνήθως δεν μπορεί να καθοριστεί πλήρως, διότι

απουσιάζει κάποιο ερέθισμα που να τον προκαλεί άμεσα. Παρόλο που ο λόγος του άγχους δεν

είναι πάντα φανερός, υπάρχουν κάποια κοινά συμπτώματα στους ανθρώπους που διακατέχονται

από αυτό, τα οποία μπορεί να περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων υπερένταση, δύσπνοια, ταχυκαρδία,

εφίδρωση, διάρροια και τάση για εμετό. Σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να επισημάνουμε πως ενώ

το άγχος φαίνεται άχρηστο με μια πρώτη ματιά, δεν είναι. Εντούτοις, σε κάποιες περιπτώσεις

μπορεί να είναι αναγκαίο, διότι μας προετοιμάζει τόσο ψυχικά όσο και σωματικά για την

αντιμετώπιση κάποιας πιθανής απειλής, εξασφαλίζοντας έτσι την επιβίωσή μας ([Ι.1]).

Τι είναι το άγχος

Άγχος λέμε (Μάνος, 1997) τη δυσάρεστη συναισθηματική

κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα τάσης, ανησυχίας, πίεσης,

φόβου ή ακόμη και τρόμου σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η

πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη. Είναι μια

κοινή αντίδραση που σε κάποιο βαθμό απαντάται στους

περισσότερους ανθρώπους με τη μορφή της υπερβολικής

αντίδρασης σε ήπια στρεσογόνα γεγονότα. Προβλήματα υγείας,

περίοδοι εξετάσεων, συναισθηματικές ανακατατάξεις κ.α. μας προκαλούν ανησυχία που μας

δυσκολεύει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή.

Θεωρείται ένα σύνθετο συναίσθημα που συναντάται αργότερα στην ανάπτυξη του ατόμου και

κάνει την εμφάνιση του χωρίς σαφή ή σημαντική για τη ζωή απειλή. Η κινητοποίηση του άγχους

περιλαμβάνει πολλές παραμέτρους που έχουν να κάνουν με τη συνολική ψυχική ζωή (συνειδητή

και μη), τη σχέση με τον εαυτό και με τους άλλους, το σύστημα αξιών, τον τρόπο ερμηνείας των

πραγμάτων, τις απαιτήσεις του κοινωνικού περιβάλλοντος και τη δυνατότητα ανταπόκρισης σε

αυτές, αλλά και με ποικίλους βιολογικούς παράγοντες. Το άγχος είναι, μέχρι ενός σημείου,

φυσιολογικό και χρήσιμο στοιχείο της ανθρώπινης προσωπικότητας. Με αυτό, οι σωματικές και

πνευματικές επιδόσεις αυξάνονται και ενδυναμώνονται (Barlow, 2000). Σε φυσιολογικό βαθμό

αποτελεί την ψυχολογική ετοιμότητα προς επαγρύπνηση και προετοιμασία του ατόμου για να

δράσει εφόσον μια κατάσταση απειλεί την ψυχοσωματική συγκρότησή του. Σε υπερβολικό

βαθμό, όμως, το άγχος αποτελεί νοσηρή εκδήλωση, χαρακτηριστική διαταραχή της προ-

σαρμοστικής ικανότητας του ανθρώπου (Μητρούση κ.α)..


Το άγχος δεν έχει συγκεκριμένο αντικείμενο (Μητρούση κ.α). Αναφέρεται σε αόριστη απειλή, σε

μελλοντικό και αναμενόμενο κίνδυνο τον οποίο το άτομο δεν γνωρίζει και συνεπώς η προ-

ετοιμασία του για δράση είναι αδύνατη.

Που οφείλεται

Το άγχος δεν αφορά μόνο τους άνεργους ή τους σκληρά εργαζόμενους

ή όσους τυχαίνει να περνάνε μια δύσκολη περίοδο στη ζωή τους. Μας

αφορά όλους ανεξαρτήτως ηλικίας (σε αντίθεση με τα προηγούμενα

χρόνια, τα ποσοστά άγχους, ακόμα και ανάμεσα σε παιδιά και εφήβους,

έχουν αυξηθεί σημαντικά), φύλου, επαγγέλματος και οικονομικής ή

κοινωνικής κατάστασης, αν και δείχνει μια αδυναμία στις γυναίκες. Κι αυτό επειδή πίσω από το

άγχος κρύβονται πολλές αιτίες που πολύ δύσκολα μπορεί να αποφύγει κανείς.

Έτσι το άγχος μπορεί να οφείλεται:

- Στην εργασιακή και οικονομική κατάσταση: Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό

Υγείας ως υγεία ορίζεται όχι μόνο η απουσία νόσου, αλλά και η κατάσταση της πλήρους

σωματικής, ψυχικής και κοινωνικής ευεξίας. Στο πλαίσιο αυτό η σχέση εργασία-ανεργία αποτελεί

βασικό κοινωνικό προσδιοριστή της υγείας. Οι άνεργοι παρουσιάζουν περισσότερο άγχος

(τριπλάσια ποσοστά σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό) που οδηγεί σε κατάθλιψη, νευρωτική

συμπεριφορά, λιγότερη διάρκεια και χαμηλή ποιότητα ύπνου, είναι περισσότερο θλιμμένοι και

δεν έχουν αυτοπεποίθηση και εμπιστοσύνη σε άλλους. Επίσης σαν συνέπεια των παραπάνω, οι

άνεργοι αναφέρουν μεγαλύτερο αριθμό προβλημάτων υγείας (π.χ. καρδιαγγειακά προβλήματα,

υψηλή πίεση, ζαλάδες κ.α.), επισκέπτονται πιο συχνά τον γιατρό τους και έχουν περισσότερες

εισαγωγές στο νοσοκομείο συγκριτικά με τους εργαζόμενους ([Ι.2]). Η αδυναμία η και δυσκολία

εξυπηρέτησης των οικονομικών υποχρεώσεων δημιουργούν αναπόφευκτα άγχος και κατάθλιψη

που οδηγούν συχνά σε κοινωνικό αποκλεισμό, σε συνθήκες ανέχειας, απομάκρυνσης από

κοινωνικά δίκτυα, αύξηση του κινδύνου ασθενειών και απώλειες ζωών.

- Στο οικογενειακό μας περιβάλλον: Ο τρόπος που έχει μεγαλώσει κάποιος και οι εμπειρίες

από το άμεσο περιβάλλον είναι μια από τις συχνότερες πηγές άγχους. Αν οι γονείς είχαν

υπερβολικές απαιτήσεις ή αν οι ίδιοι ήταν αγχώδες, είναι πολύ πιθανό να μετέδιδαν άγχος και

στα παιδιά, που ίσως τα συνοδεύει μέχρι και πολύ αργότερα από το τέλος της παιδικής ηλικίας.


Επίσης, αν οι γονείς ανήκαν στην κατηγορία αυτή που αγαπούν την κινδυνολογία (π.χ. «μην

μιλάς σε αγνώστους γιατί μπορεί να σου κάνουν κακό», «πρόσεχε μήπως ρίξουν τίποτα στο ποτό

σου» κ.λ.π.), τόσο περισσότερο αυξάνονται οι πιθανότητες να μην ξεφύγουν και τα παιδιά από

τον κλοιό του άγχους.

Το άγχος, που προαναφέρθηκε, από την εργασιακή και οικονομική κατάσταση μεταφέρεται

αναπόφευκτα σε όλη την οικογένεια και έχει σαν αποτέλεσμα τον επηρεασμό και των υπολοίπων

μελών.

- Σε τυχόν αποτυχίες: Οι πιθανές αποτυχίες είτε σε σχολικές εξετάσεις, είτε στην προσωπική

ζωή είναι επίσης μια από τις πιθανότερες αιτίες που γεμίζουν κάποιον με άγχος.

- Σε έλλειψη αυτοπεποίθησης. Όταν αμφιβάλλει κάποιος για τις δυνατότητές του και τα

επίπεδα της αυτοπεποίθησής του ολοένα πέφτουν, το πιο πιθανό είναι να αρχίσει να αγχώνεται

ακόμα και για τα πιο ασήμαντα πράγματα.

- Σε φόβο ή φοβία: Όταν π.χ. σκέπτεται κάποιος ότι μπορεί να κινδυνεύει αυτός ή οι δικοί του

άνθρωποι από κάποια αρρώστια, από ατύχημα κ.ά., ακόμα κι αν ο φόβος δεν έχει λογική βάση,

μπορεί να προκαλέσει έντονο άγχος το οποίο μπορεί να είναι πολύ δύσκολο να το χειριστεί.

Επίσης οι τυχόν φοβίες (υψοφοβία, αγοραφοβία κ.λ.π.) είναι μια μόνιμη πηγή άγχους η οποία

είναι σχεδόν αδύνατο να ελεγχτεί χωρίς βοήθεια.

- Σε διλήμματα πάσης φύσεως: Όταν πρέπει κάποιος να πάρει μια απόφαση, ειδικά όταν αυτή

είναι σημαντική και ακόμα περισσότερο όταν διχάζεται για το τι πρέπει να κάνει, το μόνο σίγουρο

μέχρι τελικά να καταλήξει κάπου είναι ότι το άγχος θα τον συντροφεύει καθημερινά.

- Στον κοινωνικό περίγυρο: Όταν οι επιθυμίες συγκρούονται με τις κοινωνικές επιταγές,

υπάρχει έντονη πίεση καθώς αισθανόμαστε πως μας επιβάλλεται να κάνουμε κάτι διαφορετικό

από αυτό που θέλουμε. Αν η ιδιοσυγκρασία μας δεν μας επιτρέπει να αψηφήσουμε αυτές τις

επιταγές, τότε η «σύγκρουση» αυτή μεταξύ των «πρέπει» και των «θέλω», μάς οδηγεί με

μαθηματική ακρίβεια στη «συμβίωση» με το άγχος.

Άλλες αιτίες που μπορεί να μας προκαλέσουν άγχος είναι κάποιο πρόβλημα υγείας δικό μας ή

κοντινού μας ανθρώπου, οι διαπροσωπικές σχέσεις, ο αποχωρισμός μας από κάποιον ή ο θάνατος

αγαπημένου προσώπου, μια μετακόμιση (που, όσο απίστευτο κι αν φαίνεται, θεωρείται από τις

πιο στρεσογόνες καταστάσεις), οι καθημερινοί ρυθμοί και η έλλειψη χρόνου για πιο χαλαρωτικές


δραστηριότητες, η διαμονή ή η εργασία σε μη ήρεμο περιβάλλον, η εργασιακή ανασφάλεια, η

κοινωνική απομόνωση, η απόρριψη, η έλλειψη ενδιαφερόντων, οι συγκρούσεις με άτομα του

οικογενειακού ή κοινωνικού περιβάλλοντος, ακόμα και η κακή διατροφή και η λήψη κάποιων

φαρμακευτικών σκευασμάτων.

Μορφές εκδήλωσης του άγχους

Το άγχος είναι η δυσάρεστη συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα τάσης,

φόβου ή/ και τρόμου σαν απάντηση σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό

άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη. Αν και το άγχος αποτελεί μια κοινή αντίδραση των ατόμων

μπροστά σε στρεσογόνα γεγονότα, θεωρείται παθολογικό όταν δημιουργεί προβλήματα στην

καθημερινή λειτουργικότητα, στην επίτευξη των επιθυμητών στόχων και στη συναισθηματική

ηρεμία του ατόμου, οπότε και έχουμε κάποια αγχώδη διαταραχή.

Στη περίοδο έντονου άγχους, το άτομο νιώθει τέσσερα από τα παρακάτω συμπτώματα:

Αίσθημα παλμών, αίσθημα ότι η καρδιά πάει να σπάσει ή επιτάχυνση του καρδιακού

ρυθμού

Εφίδρωση

Τρεμούλα ή έντονος τρόμος

Αίσθημα κοντανασέματος (δύσπνοιας) ή πλακώματος στο στήθος

Αίσθημα πνιγμονής

Πόνος ή δυσφορία στο στήθος

Ναυτία ή επιγάστρια δυσφορία

Αίσθημα ζάλης, αστάθειας ή λιποθυμίας

Αποπραγματοποίηση (αισθήματα μη πραγματικότητας) ή αποπροσωποποίηση (αίσθηση

απομάκρυνσης/αποστασιοποίησης από τον εαυτό)

Φόβος απώλειας ελέγχου ή ότι τρελαίνεται

Φόβος ότι θα πεθάνει

Παραισθησίες (μουδιάσματα ή μυρμηγκιάσματα)

Ρίγη ή ξαφνικά αισθήματα ζέστης

Οι επιπτώσεις του άγχους στην υγεία των ανθρώπων


Το άγχος μπορεί να προστατέψει τον

οργανισμό του ανθρώπου και σε

μικρές δόσεις είναι υγιές. Είναι

φυσιολογικό, οι άνθρωποι να νοιώθουν

περισσότερο άγχος όταν

αντιμετωπίζουν μια δύσκολη

συναισθηματική κατάσταση ή όταν

απειλούνται σωματικά.

Όταν όμως το άγχος γίνεται συνήθεια

τότε υπάρχει πρόβλημα, τόσο

οργανικό όσο και ψυχολογικό. Για παράδειγμα, θέματα εργασίας ή καθημερινά οικογενειακά

προβλήματα μπορούν να αυξήσουν δραματικά το άγχος.

Δυστυχώς, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των γιατρών, το 60% με 90% των ασθενειών οφείλονται

στο άγχος.

Το άγχος προκαλεί δερματικά προβλήματα.

Η αρνητική επίδραση του άγχους στο δέρμα είναι ιδιαίτερα σημαντική, ειδικά όταν

διαταράσσεται η ισορροπία του λίπους της επιδερμίδας. Στην περίπτωση αυτή, τα λοιμώδη

βακτήρια είναι ελεύθερα να εισχωρήσουν στο δέρμα. Πολλοί επιστήμονες πιστεύουν πως το

άγχος προκαλεί σημαντικές δερματολογικές παθήσεις, όπως εκζέματα και ψωρίαση. Επίσης,

πολλά από τα εξανθήματα που εμφανίζονται στο δέρμα μας οφείλονται στο στρες.

Η ψυχολογική θεραπεία σε συνδυασμό με κατάλληλα φάρμακα βοηθούν στη μείωση των

δερματικών συμπτωμάτων, και συντελούν στην αντιμετώπιση του προβλήματος ([I.3]) .

Το άγχος προκαλεί παχυσαρκία.

Όσο περισσότερο οι ενήλικες στρεσάρονται, τόσο πιο εύκολα παίρνουν βάρος.

Η υπερκατανάλωση φαγητού συνήθως οφείλεται σε άγχος συναισθηματικής κυρίως φύσεως. Οι

άνθρωποι που νιώθουν συναισθηματική πίεση, συχνά βρίσκουν αδιέξοδο στο φαγητό, ως έναν

ασυνείδητο τρόπο εκτόνωσης που κατευνάζει παροδικά το άγχος. Το άγχος μπορεί να

προκαλέσει ένα έντονο αίσθημα πείνας, ακόμα κι αν είστε χορτάτοι.

Πρόσφατες έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα πως τόσο οι άνδρες όσο και οι γυναίκες είναι

επιρρεπείς σε διατροφικές ατασθαλίες. Όπως είναι φυσικό, αυτή η υπερκατανάλωση φαγητού


οδηγεί στην παχυσαρκία, εφόσον η άσκηση μειώνεται, ενώ οι προσπάθειες για εξαντλητικές

δίαιτες το μόνο που καταφέρνουν είναι να επιδεινώνουν την κατάσταση. Μην ξεχνάμε ότι

παχυσαρκία κρύβει πολλούς κινδύνους για την υγεία.

Η άσκηση είναι η πιο αποδοτική λύση για την μείωση του βάρους. Εκτός από την υιοθέτηση μιας

σωστής και υγιεινής διατροφής, η πρόληψη της παχυσαρκίας επιβάλλει την εύρεση και άλλων

εναλλακτικών τρόπων αποβολής του άγχους ([I.3]).

Το άγχος προκαλεί άσθμα.

Το άγχος μπορεί να προκαλέσει σημαντικές αλλαγές στην φυσική λειτουργία της αναπνοής του

ανθρώπου. Οι κρίσεις πανικού, ως αποτέλεσμα συσσωρευμένου στρες, συχνά δημιουργούν

δυσφορία και δυσκολία στην αναπνοή.

Σε όσους ήδη υποφέρουν από άσθμα, το άγχος μπορεί να επιδεινώσει την κατάσταση. Η

αναπνοή συνήθως γίνεται γρηγορότερη μετά από ένα έντονο αγχωτικό γεγονός.

Οι ασθενείς που αντιμετωπίζουν χρόνιο πρόβλημα άσθματος θα πρέπει να εστιάζουν σε

πρακτικές που τους βοηθούν να καταπολεμούν το άγχος, όπως ασκήσεις χαλάρωσης και ηρεμίας,

μια διατροφή πλούσια σε φρούτα και χωρίς καφεΐνη ([I.3]).

Το στρες μπορεί να προκαλέσει αυτοάνοσα νοσήματα.

Το στρες επηρεάζει αρνητικά την ισορροπία του ανοσοποιητικού συστήματος του ανθρώπινου

οργανισμού. Τα υγιή άτομα μπορούν να θεραπευθούν από σημαντικές λοιμώξεις, όπως είναι ο

πυρετός, χάρη στο ανοσοποιητικό σύστημα των κυττάρων τους. Αντίθετα, όσοι αντιμετωπίζουν

χρόνια προβλήματα άγχους έχουν εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα, ανίκανο να

καταπολεμήσει τις πιθανές λοιμώξεις που κατά καιρούς κάνουν την εμφάνισή τους.

Σε κάθε περίπτωση, είναι σημαντικό αυτά τα άτομα να αναζητούν τους παράγοντες εκείνους

που προκαλούν το άγχος και να τους καταπολεμούν δραστικά ([I.3]).

Το στρες μπορεί να προκαλέσει καρδιακές παθήσεις και υψηλή αρτηριακή πίεση.

Η άσκηση μπορεί να προσφέρει σημαντικά οφέλη στη λειτουργία της καρδιάς κάθε ανθρώπου,

αντίθετα με το στρες που μπορεί να δημιουργήσει σοβαρές καρδιακές επιπλοκές. Έρευνες έχουν

δείξει πως άνθρωποι που αντιμετωπίζουν προβλήματα στον χώρο της εργασίας τους ή έχουν

χάσει κάποιο αγαπημένο τους πρόσωπο έχουν περισσότερο άγχος και είναι πιο επιρρεπείς σε

τέτοιες παθήσεις. Το κάπνισμα, όπως είναι φυσικό, κάνει το πρόβλημα μεγαλύτερο.


Ένας άλλος κίνδυνος των καρδιακών παθήσεων είναι η υψηλή αρτηριακή πίεση, η οποία επίσης

μπορεί να προκληθεί από το έντονο στρες.

Η εξερεύνηση την προσωπικότητας μας, η μείωση της ανταγωνιστικότητας με τους άλλους, και

η αντιμετώπιση της ζωής με περισσότερη ηρεμία, συμβάλουν στην μείωση του άγχους ([I.3]).

Το στρες προκαλεί χρόνιους πόνους και ημικρανίες.

Οι πόνοι που συνήθως μπορεί να νιώσει κάποιος στην περιοχή της πλάτης, οι μυϊκοί πόνοι, αλλά

και οι συχνές δυσκαμψίες των συνδέσμων μπορεί να οφείλονται στο άγχος. Το στρες συνδέεται

άμεσα με τον πόνο, γι’ αυτό και οι σωματικοί πόνοι προειδοποιούν τον οργανισμό μας ότι τη

συγκεκριμένη χρονική στιγμή είμαστε αρκετά στρεσαρισμένοι. Έτσι, όταν το άγχος αυξάνεται ο

μυϊκός πόνος γίνεται εντονότερος.

Οι πονοκέφαλοι και οι ημικρανίες από την άλλη, είναι επίσης απόρροια του άγχους, καθώς

δημιουργείται μια χημική ανισορροπία, η οποία μεταβάλλει τη διαστολή των αιμοφόρων αγγείων.

Επομένως, στόχος είναι η αναζήτηση των παραγόντων εκείνων που προκαλούν το άγχος και η

σωστή διαχείρισή τους ([I.3]).

Το άγχος προκαλεί υπογονιμότητα στους άνδρες.

Όταν ένας άνδρας πλημμυρίζεται από άγχος, αυτόματα οι ορμόνες του στρες επηρεάζουν τα

επίπεδα της τεστοστερόνης του. Σύμφωνα με πρόσφατες μελέτες, οι άνδρες που αντιμετωπίζουν

προβλήματα στο γάμο τους ή στην κοινωνική τους ζωή, αντιμετωπίζουν και προβλήματα

υπογονιμότητας. ([I.3])

Το στρες «σκοτώνει» τη μνήμη

Το άγχος κάνει ξεχασιάρηδες και νέους ανθρώπους. Μπλοκάρει

συχνά το μυαλό τους, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχουν πρόβλημα με

το μνημονικό τους ακόμα και οι τριαντάρηδες, λένε οι ειδικοί. Ποια

είναι η πηγή του κακού όταν κάποιος ξεχνάει πού πάρκαρε, μόλις πριν

από λίγες ώρες, το αυτοκίνητό του; Όταν θυμάται στο παρά πέντε το

απογευματινό επαγγελματικό ραντεβού; Όταν συναντά στον δρόμο

τον παλιό του φίλο αλλά δεν μπορεί να θυμηθεί με τίποτα το όνομά του; Όταν την ώρα που έχει

μια σοβαρή συζήτηση δεν του «έρχεται» η κατάλληλη λέξη;

Η μνήμη προδίδει, όπως τονίζουν οι ειδικοί, ολοένα και περισσότερους ανθρώπους ακόμη και σε

νεαρή ηλικία. Η αιτία όμως δεν είναι παθολογική, αφού για όλα αυτά ευθύνονται το φορτωμένο


πρόγραμμα και το άγχος! «Είναι γεγονός πως ολοένα και νεώτεροι άνθρωποι παραπονιούνται ότι

αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην καθημερινότητά τους επειδή ξεχνούν από μικρά έως και

σημαντικά πράγματα, με αποτέλεσμα να πιστεύουν πως αντιμετωπίζουν πρόβλημα υγείας»,

([I.4] - Δρ. Μάγδα Τσολάκη).

Πρόβλημα συγκέντρωσης. «Στην πραγματικότητα όμως το ζητούμενο δεν είναι η μνήμη αλλά το

πρόβλημα συγκέντρωσης που αντιμετωπίζουν αρκετοί άνθρωποι, εξαιτίας του άγχους που

χαρακτηρίζει την καθημερινότητά μας- συχνά νιώθουμε πως δεν προλαβαίνουμε να φέρουμε εις

πέρας τις δραστηριότητές μας. Επιπλέον, είναι πιθανόν να παίζει ρόλο και το γεγονός πως

αρκετοί υποφέρουν από ήπια κατάθλιψη λόγω των πολλαπλών προβλημάτων που

αντιμετωπίζουν ή ακόμη και εξαιτίας συμπεριφορών που δεν είναι αναμενόμενες», ([I.4] - Δρ.

Μάγδα Τσολάκη). Το άγχος είναι πολύ κακός παράγοντας για τη νοητική λειτουργία σε κάθε

ηλικία. Το γεγονός πως το 80% των ασθενών που πάσχουν από άνοια έχουν περάσει πριν από

την εμφάνιση της νόσου ισχυρό ψυχολογικό στρες υπογραμμίζει τη σχέση που έχει το στρες με τη

λειτουργία του εγκεφάλου μας! Μπλοκάρει το μυαλό. Αυτό ωστόσο δεν σημαίνει πως όσοι

30άρηδες ξεχνούν πάσχουν από Αλτσχάιμερ: ακόμη και ένας καβγάς με τον διευθυντή, ένα

συζυγικό πρόβλημα ή οι συσσωρευμένοι απλήρωτοι λογαριασμοί μπορεί να «μπλοκάρουν» το

μυαλό. Οι ειδικοί τονίζουν πως όταν «οι άνθρωποι δεν λειτουργούν με χαρά και διάθεση, πέφτει η

απόδοσή τους. Γι αυτό και δεν πρέπει να ανησυχούν, εκτός και εάν κάποιο μέλος της οικογένειας

πάσχει από τη συγκεκριμένο νόσο». Άλλωστε, υπάρχει και... ιατρική εξήγηση: όταν κάποιος

νιώθει στρες ή έντονη στενοχώρια, το σώμα του παράγει κορτικοστεροειδή (χημικές ουσίες) που

μπλοκάρουν τους υποδοχείς του εγκεφάλου. Έτσι άλλωστε εξηγείται και το γεγονός πως ακόμη

και οι πιο... ξεχασιάρηδες θυμούνται τις εκκρεμότητες της επόμενης ημέρας την ώρα που

επιστρέφουν στο σπίτι, όταν τρώνε στο αγαπημένο τους εστιατόριο και γενικότερα όταν

χαλαρώνουν. «Αυτό συμβαίνει γιατί ο εγκέφαλος απελευθερώνεται από εκείνες τις ουσίες που

έχουν μπλοκάρει τους υποδοχείς και έχουν "παγώσει" τη μνήμη».

Ο ρόλος του ύπνου. Ο καλός ύπνος παίζει επίσης σημαντικό ρόλο, όχι όμως επειδή ξεκουράζεται

το μυαλό, αλλά επειδή εργάζεται- και μάλιστα σκληρά! Και αυτό γιατί από τη στιγμή που οι

άνθρωποι κλείνουν τα μάτια τους η μνήμη μακράς διαρκείας (εκεί αποθηκεύονται πληροφορίες

για μερικές μέρες έως και για μία ολόκληρη ζωή) «κλειδώνει» σημαντικά γεγονότα, έντονα

συναισθήματα και... ασήμαντες λεπτομέρειες. Στο συμπέρασμα αυτό κατέληξαν ερευνητές του

Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, οι οποίοι ζήτησαν από 60 φοιτητές να απομνημονεύσουν 20 ζεύγη

λέξεων. Δώδεκα ώρες μετά τους έβαλαν να γράψουν ένα σχετικό τεστ. Όσοι φοιτητές είχαν


κοιμηθεί πήραν άριστα! Έπειτα από αυτό, κατέληξαν στο συμπέρασμα πως ο ύπνος παίζει

καθοριστικό ρόλο αφού εδραιώνει τις μνήμες στον εγκέφαλο και ταξινομεί τις εμπειρίες ([I.4]).

Θανάσιμες οι συνέπειες του άγχους και της κατάθλιψης

Σύμφωνα με νέα βρετανική επιστημονική έρευνα, το άγχος και η κατάθλιψη, ακόμα και σε

μέτριο βαθμό, αυξάνουν τις πιθανότητες του ατόμου να πεθάνει πρόωρα.

Η μελέτη ([I.5]), στην οποία συμμετείχε ο ελληνικής καταγωγής ερευνητής Εμμανουήλ

Σταματάκης του Τμήματος Επιδημιολογίας και Δημόσιας Υγείας του University College του

Λονδίνου, δείχνει ότι όσο μεγαλώνει η ψυχολογική φόρτιση, τόσο αυξάνεται και η πιθανότητα να

πεθάνει κανείς πιο νέος, με κύριο αίτιο καρδιαγγειακές νόσους.

Οι ερευνητές μελέτησαν σε βάθος δεκαετίας τις περιπτώσεις 68.000 ασθενών άνω των 35 ετών,

πολλοί από τους οποίους πέθαναν πρόωρα από διάφορες αιτίες, κυρίως όμως από καρδιά ή

καρκίνο.

Η έρευνα (μετα-ανάλυση δέκα προηγούμενων μελετών) έδειξε ότι το στρες αυξάνει τον κίνδυνο

πρόωρου θανάτου από οποιαδήποτε άλλη αιτία κατά 16% κατά μέσον όρο (ειδικά ο κίνδυνος

θανάτου από καρδιά είναι αυξημένος κατά 29%). Όταν τα ψυχολογικά προβλήματα είναι

σοβαρότερα από απλό στρες, τότε ο γενικότερος κίνδυνος αυξάνεται έως 67%, ενώ ειδικότερα ο

κίνδυνος θανάτου από καρκίνο εμφανίζεται αυξημένος κατά 9% .

Το άγχος και η κατάθλιψη μπορούν να επιδράσουν αρνητικά στο καρδιαγγειακό σύστημα με

διάφορους τρόπους, όπως αύξηση των ορμονών του στρες, πρόκληση χρόνιας φλεγμονής,

ανθυγιεινό στιλ ζωής, αδιαφορία για τα συμπτώματα από δυσλειτουργίες της καρδιάς

Έως τώρα, είχε από πολλές έρευνες επιβεβαιωθεί ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου μεταξύ όσων

έχουν σοβαρά ψυχικά προβλήματα, όμως η νέα αυτή μελέτη δείχνει με ακρίβεια το μέγεθος του

κινδύνου επισημαίνοντας ότι το ποσοστό δεν είναι αμελητέο ακόμα και για όσους έχουν λιγότερο

σοβαρό άγχος ή κατάθλιψη.

Οι Έλληνες έχουν το μεγαλύτερο άγχος που παρατηρήθηκε ποτέ σε χώρα

Σύμφωνα με την έρευνα της The Boston Consulting Group ([Ι.6]) που μέτρησε τα επίπεδα του

άγχους, της απαισιοδοξίας, της εργασιακής και οικονομικής ασφάλειας, οι 9 στους 10

ερωτηθέντες Έλληνες δήλωσαν ότι αισθάνονται άγχος για το μέλλον, σημειώνοντας το


μεγαλύτερο επίπεδο άγχους που παρατηρήθηκε ποτέ σε οποιαδήποτε χώρα που συμμετείχε στην

έρευνα, οποιαδήποτε χρονική στιγμή.

Η έρευνα είχε θέμα «Η Ψυχολογία των Καταναλωτών στην Ευρώπη της Οικονομικής Ύφεσης»

και πραγματοποιήθηκε σε 16 χώρες, τον Μάρτιο και Απρίλιο 2012, στην οποία συμμετείχαν

20.000 ερωτηθέντες, συμπεριλαμβανομένων και 780 Ελλήνων.

Η Χημεία του άγχους

ΕΡΕΥΝΑ: Το άγχος μας αρρωσταίνει;

Εντάξει, χρόνιο στρες και ασθένειες είναι αλληλένδετα ενώ

ξέρουμε πως η ψυχολογική πίεση αυξάνει τον κίνδυνο από το

να αρπάξουμε μια ενοχλητική γρίπη μέχρι το να πάθουμε

καρδιά (κούφια η ώρα). Αλλά πώς το ένα οδηγεί στο άλλο;

Νέα έρευνα ([Ι.7]) δείχνει ότι η ορμόνη κορτιζόλη παίζει

χρήσιμο ρόλο: Σε περιόδους υπέρ-άγχους, η ορμόνη

κυκλοφορεί σε μεγαλύτερες ποσότητες, παρέχοντας στο

σώμα απανωτές εκρήξεις ενέργειας. Βοηθά επίσης το

ανοσοποιητικό να καταπολεμήσει λοιμώξεις όπως η γρίπη και

κρατά τον πυρετό υπό έλεγχο.

Αφού όλα αυτά ακούγονται καλά, τότε πως μας αρρωσταίνει; Η απάντηση είναι στην

υπερδοσολογία. Σαν φάρμακο. Άμα φας ένα κουτί ασπιρίνες, μάλλον δεν θα νιώθεις πια

πονοκέφαλο. Αλλά θα έχεις ένα κάρο άλλα σοβαρότερα προβλήματα.

Κάπως έτσι, όταν τα επίπεδα της κορτιζόλης παραμένουν αυξημένα για καιρό, ο οργανισμός

μπορεί να γίνει λιγότερο ευαίσθητος σε αυτή την ορμόνη και να αναπτύξει αντίσταση.

Επιστήμονες του Carnegie Mellon έκαναν το εξής πείραμα: 276 υγιείς ενήλικες εκτέθηκαν σε ιούς

κρυολογήματος και μπήκαν σε καραντίνα παρακολούθησης για πέντε ημέρες. Τα άτομα που είχαν

πρόσφατα στρεσογόνες εμπειρίες, παρουσίαζαν αντίσταση στην κορτιζόλη, την ορμόνη του

στρες. Και είχαν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν κρυολόγημα. Σε δεύτερη φάση, οι

ερευνητές διαπίστωσαν ότι οι συμμετέχοντες που ήταν πιο ανθεκτικοί στην κορτιζόλη,

παρήγαγαν επίσης περισσότερες κυτοκίνες, συστατικό του ανοσοποιητικού που προάγει

φλεγμονές και αυξάνει τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων.

http://www.cmu.edu/index.shtml


Συμπέρασμα των επιστημόνων; Το χρόνιο στρες μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο της ασθένειας

εξαιτίας της αντίστασης που αναπτύσσουμε στην κορτιζόλη. Συμπέρασμα που βγάλαμε εμείς: Οι

μικρές περίοδοι άγχους φαίνεται πως μπορούν να αποτελούν παραγωγικές τονωτικές ενέσεις.

Αρκεί να μην κρατάνε πολύ. Μετά ακόμα και ο εαυτός σου δεν σε αντέχει!

Το παροδικό άγχος και το άγχος ως χαρακτηριστικό προσωπικότητας

Αν και η διάκριση ανάμεσα στο παροδικό άγχος και στο άγχος ως χαρακτηριστικό

προσωπικότητας ξεκίνησε να αναδύεται κατά τη δεκαετία του 1950, ο Spielberger (1966b) ήταν

αυτός που διαμόρφωσε τη θεωρία του παροδικού και μόνιμου άγχους. Σύμφωνα με τον

Spielberger, το παροδικό άγχος (state anxiety) αναφέρεται στην υπάρχουσα ή άμεση

συναισθηματική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από ανησυχία και ένταση. Το άγος ως χαρα-

κτηριστικό προσωπικότητας (trait anxiety) αναφέρεται στην προδιάθεση να αντιλαμβάνεται

κανείς συγκεκριμένες καταστάσεις ως απειλητικές και να αντιδρά σε αυτές με ποικίλα επίπεδα

παροδικού άγχους. Χρησιμοποιώντας τα λόγια του Spielberger (1966b), το παροδικό άγχος

χαρακτηρίζεται από υποκειμενικά, αντιληπτά συναισθήματα ανησυχίας και έντασης,

συνοδευόμενα ή συσχετιζόμενα με την ενεργοποίηση ή διέγερση του Αυτόνομου Νευρικού

Συστήματος. Το μόνιμο άγχος είναι μια αποκτημένη συμπεριφορική προδιάθεση που κάνει το

άτομο να αντιλαμβάνεται ένα σύνολο αντικειμενικά μη απειλητικών καταστάσεων ως

απειλητικές και να αντιδρά σε αυτές με άγχος δυσανάλογο στην ένταση σε σχέση με το μέγεθος

του αντικειμενικού κινδύνου (Μητρούση κ.α). Τα άτομα που χαρακτηρίζονται από υψηλό δομικό

άγχος είτε αντιλαμβάνονται περισσότερες καταστάσεις ως απειλητικές και αντιδρούν στις

απειλητικές καταστάσεις με υψηλότερα επίπεδα παροδικού άγχους κατάστασης είτε και τα δύο

ανωτέρω.

Η θεωρία του Spielberger (1972a) για το μόνιμο και παροδικό άγχος βασίζεται στις παρακάτω

υποθέσεις:

Τα εσωτερικά ή εξωτερικά ερεθίσματα για ένα άτομο που γίνονται αντιληπτά ως

απειλητικά προκαλούν αντιδράσεις παροδικού άγχους. Μέσω των αισθητηριακών και

γνωστικών μηχανισμών ανατροφοδότησης τα υψηλά επίπεδα παροδικού άγχους

βιώνονται ως δυσάρεστα.

Όσο μεγαλύτερη είναι η ένταση της απειλής που γίνεται αντιληπτή, τόσο πιο έντονη είναι

η αντίδραση παροδικού άγχους.


Όσο μεγαλύτερης διάρκειας είναι η απειλή που το άτομο βιώνει, τόσο πιο μόνιμη είναι η

αντίδραση παροδικού άγχους.

Σε σύγκριση με τα άτομα που συγκεντρώνουν χαμηλό επίπεδο μόνιμου άγχους, τα άτομα

με υψηλό επίπεδο μόνιμου άγχους, αντιλαμβάνονται περισσότερες καταστάσεις ως

απειλητικές, απαντούν με πιο έντονες αντιδράσεις παροδικού άγχους ή και τα δύο. Οι

καταστάσεις που ενέχουν τον κίνδυνο αποτυχίας ή απειλής της αυτοεκτίμησης είναι

περισσότερο πιθανό να αποτελέσουν πηγές απειλής απ' ότι είναι οι καταστάσεις που

μπορούν να απειλήσουν τη φυσική υγεία.

Τα υψηλά επίπεδα παροδικού άγχους εμπεριέχουν τέτοια ώθηση ώστε να εκ-δηλώνονται

στη συμπεριφορά ή να κινητοποιούν τους ψυχολογικούς μηχανισμούς που έχουν υπάρξει

ικανοί κατά το παρελθόν στη μείωση του παροδικού άγχους.

Η συχνή εμφάνιση στρεσογόνων καταστάσεων μπορεί να οδηγήσει το άτομο στην

ανάπτυξη συγκεκριμένων ψυχολογικών μηχανισμών άμυνας με στόχο τη μείωση του

παροδικού άγχους.

Βάσει της θεωρίας γίνεται ξεκάθαρο ότι έμφαση πρέπει να δοθεί στο ερέθισμα που προκαλεί

παροδικό άγχος, στις γνωστικές διαδικασίες που ερμηνεύουν το ερέθισμα ως απειλητικό και στις

συμπεριφορές που εκδηλώνονται σε απάντηση στην αντιλαμβανόμενη απειλή (Martens, R. & συν,

1990).

Διαχωρισμός ανάμεσα σε φυσιολογικό και παθολογικό άγχος

Θα πρέπει πρώτα θα πρέπει να αναρωτηθούμε πώς ξεχωρίζουμε το φόβο από το άγχος ([Ι.8]). Ο

φόβος είναι μία αντίδραση απέναντι σε έναν κίνδυνο εδώ και τώρα, αντιληπτό με τις αισθήσεις.

Το άγχος όμως είναι ποιοτικά διαφορετικό: δεν στηρίζεται στα αισθητήρια όργανα και στον

εγκέφαλο, αλλά στο νου, ο οποίος υπολογίζει το πότε θα έρθει ο κίνδυνος και με ποια μορφή.

Είναι πιο αόριστο δηλαδή. Φοβόμαστε, ας πούμε, τον κεραυνό που πέφτει αυτή τη στιγμή,

φοβόμαστε ένα σεισμό, φοβόμαστε ένα αυτοκίνητο που έρχεται καταπάνω μας, ενώ με το άγχος

φοβόμαστε κάτι που δεν είναι εδώ, αλλά το προβλέπουμε.

Τώρα, πώς διαφέρει το φυσιολογικό άγχος από το παθολογικό: όπως συμβαίνει με όλα τα

συναισθήματα, το κριτήριο εδώ δεν είναι ποιοτικό, αλλά ποσοτικό. Το ζήτημα είναι αν το άγχος

μας προκαλεί αυτό που εμείς οι ψυχίατροι λέμε «τα δύο δέλτα»: δυσλειτουργία και δυσφορία

σημαντικού κλινικού βαθμού.


Για υπερβολικό/παθολογικό άγχος ή αγχώδη διαταραχή μιλάμε όταν αυτό προκαλεί στο άτομο

σημαντικού βαθμού εσωτερική δυσφορία, η οποία δεν είναι στιγμιαία, αλλά αποτελεί μια μόνιμη

κατάσταση, ή δυσλειτουργία, καθηλώνοντάς το και εμποδίζοντάς το από το να λειτουργήσει στην

καθημερινή του ζωή. Αυτά βέβαια είναι θέμα εκτιμήσεων, γιατί δυστυχώς δεν έχουμε

εργαστηριακά τεστ για να βρούμε πού τελειώνει το φυσιολογικό άγχος και πού αρχίζει το

παθολογικό.

Το φυσιολογικό άγχος είναι επιβιωματικός μηχανισμός, επισημαίνει δηλαδή ποιος είναι ο

κίνδυνος και με ποιο τρόπο θα τον αντιμετωπίσουμε. Αντίθετα, όμως, στο παθολογικό άγχος τα

συστήματα συναγερμού εντόπισης και αντιμετώπισης της απειλής δυσλειτουργούν, καθώς

τίθενται σε λειτουργία πολύ συχνά, ακατάλληλα, υπέρμετρα και παρατεταμένα.

Θα πρέπει βέβαια να επισημάνουμε ότι παθολογική είναι και η κατάσταση όπου υπάρχει άγχος

λιγότερο του φυσιολογικού, γιατί τότε είναι και πάλι μικρή η επιτευγματικότητα – ένα άτομο που

δεν έχει καθόλου άγχος δεν μπορεί να κινητοποιηθεί και να τα καταφέρει στη ζωή.

Υπάρχει θετικό και αρνητικό άγχος ?

Το θετικό άγχος προσθέτει προσδοκία και διέγερση στη ζωή ([Ι.9]). Προθεσμίες, διαγωνισμοί,

αντιπαραθέσεις, ακόμα και απογοητεύσεις προσθέτουν βάθος και πλούτο στην ζωή μας.

Ο στόχος μας δεν είναι να περιορίσουμε το άγχος, αλλά να μάθουμε πως να το ελέγχουμε

και πως να το χρησιμοποιούμε ώστε να είναι αποτελεσματικό. Το ανεπαρκές άγχος λειτουργεί

κατευναστικά και μπορεί να μας αφήσει μια αίσθηση θλίψης. Όταν η φυσική μας άμυνα

δραστηριοποιείται σε μια δυσμενή κατάσταση επαναφέροντας, σε μικρό χρονικό διάστημα, την

ψυχική και σωματική ομοιόσταση του ατόμου, τότε ονομάζουμε τη συγκεκριμένη αντίδραση ως

“Προσαρμοστικό Μηχανισμό” ή “Δημιουργικό Άγχος” ([Ι.10]).

Από την άλλη, το υπερβολικό άγχος μπορεί να μας αφήσει “μπερδεμένους”. Κάθε φορά που τα

στρεσογόνα ερεθίσματα πλήττουν σημαντικά την υγεία μας, διαταράσσοντας τις σταθερές του

οργανισμού, με αμείωτο ρυθμό και ένταση, τότε λέμε ότι πάσχουμε από την ακραία μορφή του

άγχους, που σε αρκετές περιπτώσεις φθάνει στα όρια του τρόμου. Εξάλλου, έρευνες έχουν

αποδείξει πως πρόκειται για την κορυφαία ψυχική δυσλειτουργία του αιώνα ([Ι.10]). Εκείνο που

χρειάζεται να κάνουμε είναι να βρούμε το καταλληλότερο επίπεδο άγχους, το οποίο ατομικά θα

μας κινητοποιεί αλλά δεν θα μας καταβάλλει ([Ι.9]).

Πως μπορώ να εκτιμήσω ποιο είναι το καταλληλότερο επίπεδο άγχους για μένα


Δεν υπάρχει κανένα επίπεδο άγχους που να είναι κατάλληλο για όλους ([Ι.9]). Είμαστε όλοι

ξεχωριστά άτομα με μοναδικές ανάγκες. Έτσι, αυτό που μπορεί να είναι αγχωτικό για κάποιον,

κάποιον άλλον μπορεί να τον χαροποιεί. Και ακόμα και όταν συμφωνούμε ότι ένα γεγονός είναι

αγχωτικό, είναι πολύ πιθανόν να διαφέρουμε στις σωματικές και ψυχολογικές αντιδράσεις σε

αυτό.

Το άτομο που του αρέσει να ¨διαιτητεύει¨ φιλονικίες και κινείται από δουλειά σε δουλειά, θα

αγχωθεί σε μια δουλεία που είναι στατική. Σε αντιπαράθεση, το άτομο που αναπτύσσεται κάτω

από σταθερές συνθήκες, πολύ πιθανόν να αγχωθεί σε μια δουλειά όπου οι υποχρεώσεις ποικίλουν

πολύ. Επίσης, με το πέρασμα των χρόνων οι ανάγκες μας για το προσωπικό άγχος όπως και ο

βαθμός που το αντιμετωπίζουμε πριν αγχωθούμε, αλλάζει.

Είναι γνωστό ότι οι περισσότερες ασθένειες συνδέονται με το μη ανακουφισμένο άγχος . Αν

βιώνετε συμπτώματα άγχους, έχετε ξεπεράσει τα κατάλληλα για σας επίπεδα άγχους. Είναι

απαραίτητο να μειώσετε τα επίπεδα άγχους στην ζωή σας ή ακόμα και να βελτιώσετε την

ικανότητά σας να το ελέγχετε.

Τρόποι αντιμετώπισης του άγχους

Το ίδιο το άτομο μπορεί να βοηθήσει τον εαυτό του, μαθαίνοντας να χαλαρώνει και να κάνει

πράγματα που το ευχαριστούν. Μερικές προτάσεις αντιμετώπισης από τους επιστήμονες είναι

μελέτη του προβλήματος, αιτιών

οικογενειακή θαλπωρή

σχολική αρωγή

εργασία, σωστός επαγγελματικός προσανατολισμός

προγραμματισμός, οργάνωση

σωστές παρέες

σωστή εκμετάλλευση αξιοποίηση ελεύθερου χρόνου

διέξοδοι: άθληση, ψυχαγωγία...

επαφή με τη φύση

ολοκλήρωση προσωπικότητας

σωστή διατροφή

ψυχοφάρμακα, ψυχολογική υποστήριξη

Τι θεραπεία μπορεί να συστήσει ο γιατρός για τις αγχώδεις διαταραχές


Η θεραπεία μπορεί να είναι φαρμακευτική και

ψυχοθεραπευτική ([Ι.8]). Το πλεονέκτημα της

φαρμακευτικής θεραπείας είναι ότι επιδρά γρήγορα,

αλλά το μειονέκτημα είναι ότι, αν σταματήσει η

θεραπεία, το άτομο υποτροπιάζει. Το πλεονέκτημα

της ψυχοθεραπείας είναι ότι το άτομο υποτροπιάζει

πολύ λιγότερο από ότι με τα φάρμακα, αλλά το

μειονέκτημα είναι ότι αργεί να δράσει.

Με την ψυχοθεραπεία το άτομο μαθαίνει να

αντιμετωπίζει το ίδιο το πρόβλημά του. Παύει

κάποια στιγμή να εξαρτάται από τον

ψυχοθεραπευτή του, γιατί γίνεται το ίδιο πιο

δυνατό. Η ψυχοθεραπευτική μέθοδος με τις

περισσότερες τεκμηριωμένες ενδείξεις

αποτελεσματικότητας –με όρους τυχαιοποιημένων μελετών– στις αγχώδεις διαταραχές είναι η

γνωσιακή ψυχοθεραπεία.

Όσον αφορά τα υπάρχοντα φάρμακα για τις αγχώδεις διαταραχές, σήμερα χρησιμοποιούνται

κυρίως τα αντικαταθλιπτικά νέας γενιάς τα οποία είναι αποτελεσματικά, χωρίς όμως να έχουν τις

παρενέργειες που είχαν τα παλιότερα. Τα αντικαταθλιπτικά, αν και ο περισσότερος κόσμος δεν

το γνωρίζει, δεν υπάγονται στα εθιστικά φάρμακα, παρόλο που, για διάφορους λόγους, αν

κάποιος τα διακόψει απότομα μπορεί να έχει πρόβλημα αϋπνίας, νευρικότητας κλπ.

Πιο αποτελεσματικά για το άγχος είναι τα αγχολυτικά. Ωστόσο, αυτά δεν προορίζονται για

χρόνια χρήση, γιατί προκαλούν εθισμό και προτείνονται με ταυτόχρονη πραγματοποίηση

γνωσιακής ψυχοθεραπείας.

Οι επιστήμονες επιμένουν πάρα πολύ στο ότι πρέπει πρώτα να τεθεί η διάγνωση και μετά να

οριστεί η θεραπεία, γιατί, αν βάλεις σε θεραπεία κάποιον που έχει φυσιολογικό άγχος, θα

υπάρξουν παρενέργειες. Αν δώσεις φάρμακα ή κάνεις ψυχοθεραπεία στο φυσιολογικό άγχος,

κατά κάποιο τρόπο κάνεις το άτομο να μην έχει εμπιστοσύνη στον εαυτό του και να στηρίζεται

στους γιατρούς. Πάρα πολλά περιστατικά τα αποτρέπουν από συστηματική παρακολούθηση,

λέγοντάς τους «δεν έχεις παθολογικό άγχος».

Συμβουλές για το πώς να μένετε ήρεμοι και να μην αγχώνεστε σε δύσκολες καταστάσεις [Ι.11]


Όταν πρέπει να κάνετε πολλά πράγματα και δεν ξέρετε από που να ξεκινήσετε, κάντε μια

λίστα. Στη λίστα αυτή τοποθετήστε τις δουλειές που έχετε να κάνετε με σειρά

προτεραιότητας. Οργανώνοντας όλα όσα έχετε να κάνετε, βάζετε τον εαυτό σας σε μια

τάξη και δεν του επιτρέπετε να αγχωθεί. Μετά σκεφτείτε ένα χρονοδιάγραμμα, γράψτε

το κάτω και προσπαθήστε να το τηρήσετε.

Αν διαβάζετε π.χ. για ένα διαγώνισμα και ξαφνικά νιώσετε ένα κύμα πανικού να σας

διαπερνά από το κεφάλι μέχρι τα δάχτυλα των ποδιών κάντε ένα διάλειμμα. Αφήστε το

διάβασμα για 10-15 λεπτά και απασχοληθείτε με κάτι που σας αρέσει ή κοιμηθείτε για

λίγο.

Βρείτε κάποιο τρόπο να ξεσπάτε όταν νιώθετε υπερβολική πίεση. Βέβαια δεν εννοούμε

κάθε φορά που νιώθετε αγχωμένοι να σπάτε ένα από τα ωραία πιάτα της μαμάς.

Καλύτερη ιδέα είναι να κάνετε κάποιου είδους άθλημα ή να παίξετε λίγο πιάνο ή κιθάρα

(ή οτιδήποτε άλλο) εάν σας αρέσει η μουσική. Αν είστε των καλών τεχνών, πάρτε τα

πινέλα σας και ξεκινήστε ένα έργο τέχνης όταν νιώθετε άγχος!

Υπάρχουν διάφορες τεχνικές αναπνοής που βοηθούν την αυτοσυγκέντρωση και τη

διατήρηση ψυχικής ηρεμίας. Εάν πιστεύετε πως κάτι τέτοιο θα σας βοηθούσε, ψάξτε για

τα ειδικά βιβλία που ασχολούνται με τέτοιες μεθόδους.

Σωστός τρόπος αναπνοής - Η διαφραγματική αναπνοή

Η σωστή αναπνοή είναι μια ανάγκη και πρέπει συχνά να ασκούμαστε σ' αυτήν: Τοποθετείστε το

ένα χέρι στο στήθος και το άλλο στο στομάχι ([Ι.16]).

Εισπνεύστε από τη μύτη σας και αφήστε το στομάχι σας να φουσκώσει. Έτσι χρησιμοποιείτε

πλήρως τους πνεύμονές σας. Προσπαθήστε να διατηρείτε την κίνηση του στήθους σας σε ένα

μίνιμουμ, χωρίς να σφίγγεστε. Σε αυτό θα σας βοηθήσει η αίσθηση που σας δίνουν τα χέρια σας

πάνω στο στήθος και το στομάχι.

Απαλά και ήρεμα, εκπνεύστε από το στόμα σας.

Επαναλάβετε, κρατώντας ένα ρυθμό. Στόχος είναι να παίρνετε 8-12 αναπνοές (εισπνοές και

εκπνοές) ανά λεπτό.

Μερικές συμβουλές για να αντιμετωπίσετε πιο αποτελεσματικά το άγχος στη ζωή σας ([Ι.17]).


Ευελιξία: είναι σημαντικό να γνωρίζετε τι μπορεί να αλλάξει και τι όχι. Για το λόγο αυτό, θα

ήταν φρόνιμο να στρέψετε την προσοχή σας στα πράγματα που μπορείτε να ελέγξετε και να

αλλάξετε.

Άφθονο γέλιο: ένα από τα καλύτερα αγχολυτικά. Τα αστεία, τα ανέκδοτα, μια ευχάριστη ταινία

στην τηλεόραση, μια κωμωδία στον κινηματογράφο, τα κόμικς αποτελούν έξυπνα και ευχάριστα

διαλείμματα από τη σκληρή και απαιτητική πραγματικότητα.

Βαθιές και αργές εισπνοές: αποφασίστε να αφιερώσετε στον εαυτό σας μερικά λεπτά κάθε

μέρα και να υιοθετήσετε τη συνήθεια να παίρνετε βαθιές και αργές εισπνοές. Σώμα και πνεύμα

χαλαρώνουν πραγματικά.

Τα λάθη είναι ανθρώπινα: όλοι δικαιούμαστε να σφάλουμε. Κανείς δεν είναι τέλειος και όλοι

πρέπει να μαθαίνουμε από τα λάθη μας.

Αντιμετώπιση των προβλημάτων κατά προτεραιότητα. Μην προσπαθείτε να τα κάνετε

όλα μαζί. Είναι προτιμότερο να αντιμετωπίζετε τα προβλήματα ένα-ένα, όχι όλα μαζί και διά μιας.

Η συζήτηση βοηθά και δίνει λύσεις: το πρόβλημα γίνεται μικρότερο και ελαφρύτερο όταν το

μοιράζεστε με κάποιον άλλο. Ένας φίλος, ένας σύμβουλος, ένας καθηγητής, οι γονείς μπορεί και

αυτοί να αντιμετωπίζουν το ίδιο πρόβλημα, ή να το βίωσαν στο παρελθόν. Μην υποτιμάτε τη

συμβολή τους μπορεί να αποδειχθεί πολύτιμη.

Θλίψη και στενοχώρια: αντιδράσεις απόλυτα ανθρώπινες. Η αλλαγή συνεπάγεται συχνά

και την απώλεια όσων είχαμε στο παρελθόν. Τούτο ισχύει ακόμη και όταν η αλλαγή επιφέρει

βελτίωση των συνθηκών και της ποιότητας ζωής. Χρειάζεστε χρόνο για να προσαρμοστείτε

ομαλά στην καινούργια σας ζωή. Επιτρέψτε στον εαυτό σας να στεναχωριέται και εν μέρει να

νοσταλγεί όλα όσα δεν έχετε πια. Είναι και αυτός ένας τρόπος εκτόνωσης.

Παν μέτρον άριστον. Μην προσπαθείτε να φορτωθείτε πολλά πράγματα ταυτοχρόνως. Πρέπει

να είστε ρεαλιστές: δεν μπορείτε να τα κάνετε όλα.

Άσκηση και καθαρός αέρας. Η άσκηση και μάλιστα στο ύπαιθρο βοηθούν τόσο το σώμα, όσο

και το πνεύμα.

Υγιεινή Διατροφή: Ακολουθείστε μια ισορροπημένη και υγιεινή διατροφή «προμηθεύοντας»

το σώμα σας με τα απαραίτητα θρεπτικά συστατικά.


Αθλοπαιδιές: το παιχνίδι είναι χαρά και βοηθά να χαλαρώσουν οι μύες. Τα παιδιά, οι φίλοι και

τα ζώα είναι πολύ καλοί σύντροφοι στη διασκέδαση.

Ένα καλό βιβλίο ή ένα ευχάριστο περιοδικό: φίλοι στις δύσκολες στιγμές. Ένα βιβλίο ή ένα

περιοδικό της αρεσκείας σας μπορεί να σάς βοηθήσει να ξεχάσετε για λίγο τα προβλήματα της

καθημερινότητας.

Ύπνος: Ο ύπνος είναι απαραίτητος για να ξεκουράζεται το σώμα μας και να μπορούμε να

αντιμετωπίζουμε πιο δυνατοί τις δύσκολες καταστάσεις.

Το αλφάβητο της χαλάρωσης (Τριβίλα, Σ., Chimienti, G., (2002))

Απαλλάξου από το σφίξιμο! Ανάσανε βαθιά.

Βάλε το ένα πόδι μπροστά από το άλλο και κάνε μια Βόλτα.

Γυμνάσου για 15 λεπτά.

Δραστηριοποιήσου προς κάποια αλλαγή.

Έμπα στο ψητό. Ποια είναι η αληθινή Εστία του άγχους για σένα.

Ζήτω! Ζήλος για αλλαγή.

Ηρέμησε. Παίξε σα να είσαι μαριονέτα χωρίς σκοινιά.

Θυμήσου 2 ευχάριστα γεγονότα του περασμένου καλοκαιριού.

Ικανοποίησε τα αισθητήρια σου όργανα με μουσική, φύση, αγκαλιά.

Καλωσόρισε ένα κύμα ηρεμίας με πέντε βαθιές αναπνοές.

Λύσε τους κόμπους που σε σφίγγουν - χαλάρωσε του μυς του αυχένα σου.

Μοιράσου με τους φίλους σου αυτά που σε προβληματίζουν.

Νίκησε τις αρνητικές σκέψεις με τον θετικό εσωτερικό διάλογο «Εγώ έχω τον έλεγχο».

Ξανασκέψου την κατάσταση και βρες τρεις πιθανές λύσεις.

Οραματίσου το μέλλον - με το πρόβλημα που σε πιέζει λυμένο.

Πήγαινε ταξίδι με τη φαντασία σου σε έναν τόπο ηρεμίας.

Ρύθμισε τα δυσάρεστα συναισθήματα που σε κυριεύουν - γράψε γι' αυτά.

Σκέψου θετικά: «Θα τα καταφέρω!»

Time out! Τραγούδησε ένα ενθαρρυντικό τραγούδι π.χ. «I will survive!»

Υποστήριξε τα δικαιώματά σου με αυτοϋποστηρικτικό τρόπο.

Φτιάξε ένα ησυχαστήριο με τη φαντασία σου - ένα καταφύγιο για σένα.


Χαλάρωσε με λίγο Χιούμορ! Δέκα γέλια την ημέρα κάνουν το γιατρό πιο πέρα.

Ψάξε εναλλακτικές και πρακτικές λύσεις.

Ωφελήσου! Ώρα για επανάσταση ενάντια στην αδράνεια.

Β’ ΜΕΡΟΣ ΤΟ ΑΓΧΟΣ ΣΤΑ ΠΑΙΔΙΑ

Εισαγωγή

Τα παιδιά, αναπόσπαστα μέλη της ‘εποχής του

άγχους’ (Νέστορος, 2002: 314), βιώνουν εμπειρίες

όπως αυξανόμενη επιτάχυνση των ρυθμών ζωής,

εγκληματικότητα, αβεβαιότητα, ανασφάλεια,

ασθένειες-μάστιγες κ.λπ. (Μαρίνος & Ανθόπουλος,

1999: 35-36) οι οποίες οδηγούν σε διάφορες

συναισθηματικές διαταραχές, όπως η κατάθλιψη, οι

φοβικές διαταραχές και οι αγχώδεις καταστάσεις-νευρώσεις (Τσοβίλη, 2003: 23).

Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς (Δ.Σ.Σ.) να

συμπεριληφθούν επίσημα, για πρώτη φορά, στην Έκθεση για τις Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες

που δημοσιεύτηκε το 1978 (Δερεδάκης & Θάνος 2010). Στην Έκθεση αυτή συμπεριλαμβάνεται η

ομάδα παιδιών με Δ.Σ.Σ., η οποία ταξινομήθηκε μαζί με εννέα άλλες ομάδες παιδιών με οπτικές και

ακουστικές αναπηρίες, σωματικές μειονεξίες, παιδιά με επιληψία, παιδιά με διαταραχές του

λόγου και της ομιλίας, και παιδιά με ειδικές ήπιες, μέτριες και σοβαρές μαθησιακές δυσκολίες.

(Higgins, 1997: 15) Η εξέλιξη αυτή αναδεικνύει τη σοβαρότητα των συναισθηματικών

διαταραχών στη εξέλιξη και την ανάπτυξη των παιδιών καθώς και στην επίδοσή τους στο

σχολείο.

Το άγχος αποτελεί ένα γνώριμο και οικείο συναίσθημα τόσο για τους ενήλικες όσο και για τα

παιδιά, το οποίο βιώνουν σε ορισμένες καταστάσεις με τη μορφή ανησυχίας ή φόβου. Το άγχος

είναι ένα λειτουργικό συναίσθημα που θέτει τον οργανισμό μας σε κατάσταση ετοιμότητας, όταν

καλείται να αντιμετωπίσει δύσκολες καταστάσεις της ζωής. Υπό αυτή την έννοια, το άγχος


αποτελεί ένα φυσιολογικό στοιχείο της αναπτυξιακής πορείας, που οδηγεί από την εξάρτηση

στην αυτονομία.

Σε πολλές περιπτώσεις, όμως, το άγχος ενδέχεται να αποτελεί ένδειξη διαταραχής, όταν είναι

υπερβολικό σε ένταση, δυσανάλογο σε σχέση με το ερέθισμα που το προκαλεί και επίμονο στο

χρόνο. Στην περίπτωση αυτή, το άγχος χάνει τη φυσιολογική λειτουργικότητά του και

μετατρέπεται σε στοιχείο που παρεμποδίζει την ομαλή προσαρμογή του ατόμου. Αντί να

προετοιμάζει τον οργανισμό για την αντιμετώπιση της δύσκολης κατάστασης, τον προτρέπει

στην αποφυγή της. Το αποτέλεσμα της συνεχούς αποφυγής των αγχογόνων καταστάσεων είναι η

κορύφωση και η γενίκευση του άγχους ακόμα και όταν απουσιάζουν τα ερεθίσματα που το

προκαλούν (Κακούρος & Μανιαδάκη, 2005: 166).

Το άγχος αποτελεί την ψυχολογική διάσταση της φοβίας (Herbet, 1994: 95) και είναι ένα πολύ

σύνθετο φαινόμενο, που εκδηλώνεται σε διάφορα επίπεδα, όπως το συναισθηματικό, το

συμπεριφορικό και το φυσιολογικό. Είναι κάτι το υποκειμενικό και εμπειρικό, κάτι που ο

άνθρωπος αισθάνεται. Με το άγχος ασχολήθηκαν επιστήμονες διάφορων απόψεων και

ειδικοτήτων, φιλόσοφοι, ψυχαναλυτές, φαινομενολόγοι και ψυχολόγοι. Η ποικιλία των

προσεγγίσεων είχε αποτέλεσμα διαφορετικούς κάθε φορά ορισμούς του φαινομένου (Cemen,

1989: 10).

Γενικότερα, ως άγχος ορίζεται το έντονα δυσάρεστο συναίσθημα που αφορά έναν αόριστο

κίνδυνο που επίκειται. Αποτελεί κοινή αντίδραση, που παρατηρείται στη συντριπτική

πλειονότητα των ανθρώπων με τη μορφή της υπερβολικής αντίδρασης σε σχετικά ήπια

στρεσογόνα ερεθίσματα. Θεωρείται παθολογικό, όταν δημιουργεί προβλήματα στην καθημερινή

λειτουργικότητα και στη συναισθηματική ηρεμία του ατόμου. Τότε έχουμε τη δυσάρεστη

συναισθηματική κατάσταση που περιλαμβάνει αισθήματα τάσης φόβου ή και τρόμου ως

απαντήσεις σε κίνδυνο του οποίου η πηγή είναι σε μεγάλο βαθμό άγνωστη ή μη αναγνωρίσιμη

(Χριστογιώργος & Σταύρου, 2001: 75).

Το παθολογικό άγχος, ενώ αποτελεί το πιο συχνό σύμπτωμα στην ψυχιατρική των ενηλίκων,

συναντάται πολύ λιγότερο στην Παιδοψυχιατριακή. Αυτό οφείλεται στο ότι το παιδί

αντικειμενοποιεί πολύ ευκολότερα ένα τέτοιο βίωμά του και το εκδηλώνει ως ένα συγκεκριμένο

φόβο (Ιεροδιακόνου, 1988: 204).

Το άγχος δυστυχώς, γίνεται όλο και πιο κοινό πρόβλημα στις παιδικές ηλικίες. Η κοινωνία όπου

ζουν και μεγαλώνουν τα σημερινά παιδιά, είναι ιδιαίτερα απαιτητική και ανταγωνιστική. Αλλά


δεν είναι μόνο αυτό. Οι περισσότεροι γονείς βιώνουν και οι ίδιοι έντονο άγχος εξαιτίας των

καθημερινών προβλημάτων που έχουν να αντιμετωπίσουν. Επομένως, πώς είναι δυνατόν όλα

αυτά να αφήνουν ανεπηρέαστα τα παιδιά;

Όπως οι ενήλικες, έτσι και τα παιδιά αντιδρούν διαφορετικά στο άγχος ανάλογα με την ηλικία

τους, την προσωπικότητά τους και τις δεξιότητες αντιμετώπισης που έχουν αναπτύξει. Τα

μικρότερα παιδιά που βιώνουν κάποιο άγχος μπορεί να μην είναι σε θέση να περιγράψουν

πλήρως τα συναισθήματά τους. Αντίθετα, τα μεγαλύτερα παιδιά μπορεί να ξέρουν ακριβώς τι τα

ενοχλεί και γιατί, αλλά αυτό δεν αποτελεί εγγύηση ότι θα μοιραστούν αυτές τις ανησυχίες με τους

γονείς τους.

Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι παιδικές φοβίες και το άγχος αλλάζουν ή εξαφανίζονται

καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν. Για παράδειγμα, ένα νήπιο που βιώνει το άγχος του αποχωρισμού

από τη μητέρα, στο δημοτικό μπορεί να γίνει πολύ πιο ανεξάρτητο και να αποβάλει πλήρως το

άγχος του. Ένα παιδί δευτέρας δημοτικού που φοβάται τα φαντάσματα, μπορεί μεγαλώνοντας να

λατρεύει τις ιστορίες φαντασμάτων.

Μόλις οι γονείς αντιληφθούν την πηγή του άγχους, και αν πρόκειται για κάτι προσωρινό ή κάτι

πιο βαθύ, μπορούν να βρουν τρόπους για να βοηθήσουν το παιδί τους να διαχειριστεί το άγχος

του.

Σύγχρονες θεωρητικές προσεγγίσεις των διαταραχών άγχους

Τα σύγχρονα μοντέλα περιγραφής των διαταραχών του άγχους δίνουν συνήθως ιδιαίτερη

έμφαση στην αλληλεπίδραση των βιολογικών με τους περιβαλλοντικούς παράγοντες.

Τα παιδιά των οποίων οι γονείς παρουσιάζουν αγχώδη διαταραχή έχουν εφτά φορές

περισσότερες πιθανότητες να παρουσιάσουν την ίδια διαταραχή σε σχέση με άλλα παιδιά.

Επίσης, τα παιδιά που έχουν συγγενείς πρώτου βαθμού με αγχώδεις διαταραχές έχουν αυξημένες

πιθανότητες να παρουσιάσουν παρόμοια προβλήματα σε σχέση με άλλα παιδιά (Δερεδάκης &

Θάνος 2010).

Για το ρόλο της κληρονομικότητας στην εμφάνιση διαταραχών άγχους ενδείξεις προκύπτουν

και από έρευνες με διδύμους. Στις περιπτώσεις των μονοζυγωτικών διδύμων οι αγχώδεις

διαταραχές εμφανίζονται σε μεγαλύτερα ποσοστά και στα δύο αδέρφια σε σχέση με τους

διζυγωτικούς διδύμους. Στην περίπτωση, όμως, που στους διζυγωτικούς διδύμους γίνεται


διάγνωση αγχώδους διαταραχής, ο τύπος της αγχώδους διαταραχής δεν είναι ίδιος. Αυτό

σημαίνει ότι πιθανό να μην κληρονομείται η ίδια η αγχώδης διαταραχή, αλλά η προδιάθεση για

την εκδήλωση άγχους σε κάποιο άτομο και ότι οι περιβαλλοντικές αντιδράσεις είναι αυτές οι

οποίες τελικά θα καθορίσουν τη μορφή με την οποία θα εκδηλωθεί η αγχώδης διαταραχή. Αυτή η

προδιάθεση για την εκδήλωση άγχους φαίνεται ότι είναι εμφανής από τη βρεφική ηλικία με τη

μορφή ενός ιδιαίτερου στοιχείου της προσωπικότητας, το οποίο οι ειδικοί ονομάζουν

‘ανασταλτική συμπεριφορά’. Η ανασταλτική συμπεριφορά περιγράφεται ως η έμφυτη τάση

ορισμένων ανθρώπων να αποφεύγουν να έρθουν αντιμέτωποι με καινούριες καταστάσεις. Τα

βρέφη τα οποία αντιδρούν με υπερβολική κινητική δραστηριότητα και δείχνουν να ενοχλούνται

κατά την παρουσίαση καινούριων ερεθισμάτων στην ηλικία των τεσσάρων μηνών έχουν

μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν φοβίες κατά τη νηπιακή ηλικία και αγχώδεις διαταραχές

αργότερα (Κακούρος & Μανιαδάκη, 2005: 184-185).

Η ποιότητα των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των παιδιών και των γονέων φαίνεται να είναι ένας

σημαντικός παράγοντας για την εκδήλωση διαταραχών άγχους. Όταν οι σχέσεις των γονέων

χαρακτηρίζονται από ένταση και ανασφάλεια (οι γονείς αγωνιούν για το επόμενο βήμα τους, την

έκβαση των υποθέσεών τους, την υγεία τη δική τους και των παιδιών τους, και αντιδρούν με

συναισθηματικές υπερβολές σε ορισμένες δυσχέρειες ή κινδύνους), τότε φυσικό είναι μια τέτοια

ατμόσφαιρα να μεταδίδει μια εναγώνια αναμονή στα παιδιά, που έχουν την τάση να ταυτίζονται

με τους γονείς τους. Ακόμα, η συνεχής υπερπροστατευτική στάση των γονιών με φροντίδες για

πιθανούς κινδύνους που μπορούν να διατρέξουν τα παιδιά έχει άμεση επίπτωση σ’ αυτά. Τα

παιδιά γίνονται διστακτικά και ανασφαλή, και τους δημιουργείται μια υπερβολική εξάρτηση από

τους γονείς και ιδιαίτερα από τη μητέρα. Επίσης, οι αυστηρές αρχές και πεποιθήσεις των γονιών

καθώς και οι υπέρμετρες προσδοκίες από τα παιδιά τους δημιουργεί άγχος στα παιδιά, ιδιαίτερα

στις περιπτώσεις που δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν σ’ αυτές (Ιεροδιακόνου, 1988: 204-205).

Ότι παρέχεται με υπερβολή έχει πάντα επιπτώσεις. Η αλόγιστη διατροφή οδηγεί σε παχυσαρκία.

Η παχυσαρκία έχει συνέπειες, ακόμη και τραγικές, στην αρμονική εξέλιξη του παιδιού. Γίνεται

κομπλεξικό, μοναχικό, κλειστό και εσωστρεφές, με μειωμένη κινητικότητα και επιδόσεις.

Προκαλείται διαταραχή στο φυσικό μεταβολισμό και παρεμπόδιση της ελεύθερης, συγκινησιακής

και συναισθηματικής εξέλιξής του (Μαρίνος & Ανθόπουλος, 1999: 147), (Δερεδάκης & Θάνος

2010).


Χαρακτηριστικά των διαταραχών άγχους στα παιδιά

Το παιδί βιώνει το άγχος σαν ένα δυσάρεστο συναίσθημα ενός

αόριστου, επικείμενου κινδύνου και το εκφράζει γενικά και

απροσδιόριστα: «Νιώθω μια ανησυχία μέσα μου», «Νομίζω ότι κάτι

τρομερό θα μου συμβεί». Κατέχεται από αβάσιμες ανησυχίες για τις

επόμενες μέρες, και, κυρίως, για την απόδοσή του στο σχολείο, στον

αθλητισμό και στα παιχνίδια. Είναι ευαίσθητο σε οποιαδήποτε

κριτική και αγωνιά μην ταπεινωθεί, ανυπομονώντας για ασήμαντα

γεγονότα, χωρίς αυτοπεποίθηση (Δερεδάκης & Θάνος 2010).

Το άγχος εκδηλώνεται με διάφορες σωματικές ενοχλήσεις, με

τρόπους συμπεριφοράς, με τρόπους σκέψης και με ποικίλες

ψυχολογικές διεργασίες. Για παράδειγμα, το παιδί που κάνει ποδήλατο και την τελευταία στιγμή

αντιλαμβάνεται πως θα τρακάρει με ένα αυτοκίνητο σφίγγεται, προσπαθεί να αλλάξει

κατεύθυνση, στρέφει την προσοχή του κυρίως στην πιθανή απειλή και σκέφτεται πώς θα

μπορέσει να αποφύγει τη σύγκρουση (Μπίμπου-Νάκου, 2004: 293).

Όσο αφορά τις σωματικές ενοχλήσεις, ο πονοκέφαλος (κεφαλαλγία) είναι το συνηθέστερο

σύμπτωμα στα αγχώδη παιδιά. Οφείλεται κυρίως σε σύσπαση των μυών του μετώπου και του

αυχένα. Συγχρόνως, το παιδί μπορεί να παραπονιέται για ‘ζάλη’, ένα αίσθημα, δηλαδή, αστάθειας,

που εκφράζεται με θόλωμα των ματιών και τάσεις λιποθυμίας. Επίσης, συμπτώματα όπως

στομαχόπονος, ναυτία και έμετος είναι περισσότερο συνηθισμένα στα αγχώδη παιδιά παρά

στους ενήλικες (Ιεροδιακόνου, 1991: 231). Ακόμα, στην κατηγορία των παιδιών αυτών συνήθως

παρατηρείται αύξηση των παλμών της καρδιάς και συνακόλουθα αύξηση της πίεσης του αίματος

καθώς και αύξηση του ρυθμού αναπνοής. Ακόμα, κατά την ενεργοποίηση του άγχους είναι

δυνατό να παρουσιαστούν μείωση της θερμοκρασίας του σώματος, έκκριση κρύου ιδρώτα,

διαστολή της κόρης των ματιών, αποδέσμευση σακχάρου στο συκώτι, διακοπή της πέψης,

στέγνωμα του στόματος και συχνουρία. (Cemen, 1989: 21).

Στα ενδιάμεσα διαστήματα των εξάρσεων του άγχους παρατηρείται μια αγωνιώδης αναμονή, η

οποία δημιουργεί έλλειψη προσαρμογής και συγκέντρωσης, παροδική αδυναμία της μνήμης,

ευερεθιστότητα και ‘νευρικότητα’. Το παιδί δεν μπορεί να μελετήσει και προτιμά να μην πάει στο

σχολείο. Νιώθει, γενικά, ψυχικά «σφιγμένο» ή «τεντωμένο» και δεν ευχαριστείται το παιχνίδι ή


και το αποφεύγει. Παράλληλα, έχει αγωνία πριν κοιμηθεί ή φοβάται να κοιμηθεί μόνο,

παρουσιάζει αϋπνίες και συχνά εφιάλτες.

Η διάχυτη, αγωνιώδης αναμονή κάνει το παιδί να ρωτά κάθε τόσο τους γονείς για ανύπαρκτους

κινδύνους ή δυσκολίες και να απασχολεί τη σκέψη του με πιθανούς τραυματισμούς, αρρώστιες ή

και το θάνατο. Τα μικρότερα παιδιά εκλογικεύουν το άγχος τους λέγοντας πως είναι δυνατό να

έρθουν κλέφτες, θηρία, τέρατα κ.λπ. Το αγχώδες παιδί κατέχεται από μια κινητική ανησυχία,

δύσκολα κάθεται σ’ ένα σημείο και με την παραμικρή αφορμή ξαφνιάζεται και σηκώνεται

(Ιεροδιακόνου, 1991: 230- 2321).

Στις συμπεριφορικές εκδηλώσεις του άγχους καταγράφονται το φάγωμα των νυχιών

(ονυχοφαγία), το βημάτισμα πάνω-κάτω και το τρεμούλιασμα της φωνής.

Άλλες συμπεριφορές τέτοιου είδους, πιθανότατα, μπορεί να είναι η ανήσυχη συμπεριφορά

(νευρικές κινήσεις του σώματος, των χεριών ή των ποδιών) (Δερεδάκης & Θάνος 2010).

Σημάδια άγχους στο παιδί

Αλλαγές στη συμπεριφορά και στη διάθεση είναι συχνές ενδείξεις ότι το παιδί μπορεί να

βιώνει άγχος και δυσφορία.

Το παιδί παραπονιέται για πονοκεφάλους και πόνους στο στομάχι.

Έχει προβλήματα ύπνου ή συγκέντρωσης.

Αλλαγές στη διάθεση και στη συμπεριφορά όπως κατσούφιασμα και ξεσπάσματα.

Αναπτύσσει νευρικές συνήθειες όπως το δάγκωμα των νυχιών.

Αρνείται να πάει στο σχολείο ή δημιουργεί προβλήματα στο σχολείο.

Συχνές αιτίες άγχους για τα παιδιά

Το άγχος στα παιδιά μπορεί να προκαλείται από εξωτερικά αίτια, όπως προβλήματα στο

σχολείο, αλλαγές στην οικογένεια ή πρόβλημα με κάποιον φίλο. Συναισθήματα άγχους όμως

μπορούν να προκαλούνται και από εσωτερικά αίτια, όπως από εσωτερική πίεση επειδή το παιδί

θέλει να τα πηγαίνει καλά στο σχολείο ή επειδή θέλει να γίνει αποδεκτό από τους συνομηλίκους

του ([Ι.12] ).

Μεγάλες αλλαγές στην οικογένεια. Μεγάλες αλλαγές που μπορεί να οδηγήσουν σε άγχος είναι

το διαζύγιο, η απώλεια προσώπου μέσα στην οικογένεια, η εργασιακή κατάσταση των γονέων, οι


οικονομικές δυσχέρειες ή ακόμα και ο ερχομός ενός παιδιού. Αυτές οι τεράστιες αλλαγές μπορούν

να φέρουν τα πάνω κάτω στο παιδί σας. Για παράδειγμα, η ανεργία και η οικονομική αδυναμία

των γονέων μπορεί να δημιουργήσει άγχος και αβεβαιότητα στο παιδί, ακόμα και η γέννηση ενός

μωρού μπορεί να το κάνει να αισθανθεί απειλή και ζήλια.

Υπερφορτωμένο πρόγραμμα. Αν το παιδί σας τρέχει από τη μια δραστηριότητα στην άλλη

χωρίς να παίρνει αναπνοή, μπορεί να νιώσει άγχος. Ιδιαίτερα αν είναι ο τύπος του παιδιού που

χρειάζεται κάποιο χρόνο ηρεμίας για τον εαυτό του.

Αυτο-επιβαλλόμενη πίεση. Μερικά παιδιά μπορεί να βιώσουν άγχος γιατί έχουν έντονη την

επιθυμία να τα πηγαίνουν καλά στο σχολείο ή γιατί θέλουν να ενταχθούν και να γίνουν αρεστά

στα άλλα παιδιά. Η εσωτερική πίεση που δημιουργείται από το ίδιο το παιδί, συμβαίνει συνήθως

όταν το παιδί φοβάται να κάνει λάθη ή μήπως αποτύχει σε κάτι.

Το άγχος που προκαλείται από το σχολικό περιβάλλον. Ο σχολικός εκφοβισμός και οι κλίκες

μπορεί να αποτελέσουν πηγή άγχους για το παιδί. Ακόμα και αν το παιδί δεν εκφοβίζεται το ίδιο,

η πίεση του να είναι αρεστό μπορεί να το αγχώσει.

Άσχημες ειδήσεις και γεγονότα. Οι ειδήσεις στην τηλεόραση για την οικονομική και κοινωνική

κρίση που βιώνει η χώρα μας ή η βία που προβάλλεται, μπορούν να προκαλέσουν άγχος και

ανησυχία στο παιδί ότι κάτι κακό μπορεί να συμβεί είτε στο ίδιο είτε στην οικογένειά του.

Ταινίες ή ιστορίες τρόμου. Συχνά τα παιδιά επηρεάζονται από τρομακτικές και βίαιες σκηνές

στις ταινίες και αυτό μπορεί να προκαλέσει κάποια αναστάτωση ή άγχος.

Όξυνση παιδικού άγχους και στροφή σε e-φιλίες

Τα παιδιά και οι έφηβοι είναι τα μεγάλα θύματα της οικονομικής κρίσης

που διέρχεται η χώρα. Η σταθερά επιδεινούμενη κατάσταση των

νοικοκυριών αυξάνει τα κρούσματα βίας, κυρίως στο σχολείο,

πολλαπλασιάζει το άγχος των νέων και τους οδηγεί στην

κοινωνικοποίηση μέσω ηλεκτρονικών υπολογιστών και Διαδικτύου ([Ι.13], [Ι.14]) .

Μέσα στην τελευταία τριετία αυξήθηκαν κατά 80% όσοι δήλωναν την οικονομική τους

κατάσταση δύσκολη και πολύ δύσκολη, ενώ έχουμε υποδιπλασιασμό (29% σε 14%) σε όσους

δηλώνουν την οικονομική τους κατάσταση άνετη ή και πολύ άνετη. Σήμερα τέσσερις στους πέντε

γονείς εξακολουθούν να επιλέγουν το δημόσιο σχολείο. Η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει και τις

http://blogs.sch.gr/internet-safety/archives/549


παροχές προς το παιδί, καθώς εφτά στους δέκα γονείς στα ασθενέστερα οικονομικά στρώματα

περιέκοψαν παροχές προς αυτό.

Κομπιούτερ

Στην εποχή του Μνημονίου ο υπολογιστής και το Διαδίκτυο έχουν εισέλθει οριστικά και με

εξαιρετικά αυξημένα ποσοστά χρόνου ενασχόλησης στη ζωή των παιδιών όλων των ηλικιών,

καθώς παρατηρείται υπερδιπλάσια ενασχόλησή τους σε σχέση με το 2008. Εφτά στα δέκα παιδιά

έχουν ηλεκτρονικές φιλίες. Αυτό έχει επακόλουθο να κάνει τα παιδιά ευάλωτα σε απειλές και

χρήση βίας μέσω υπολογιστή ή κινητού. Οι γονείς εξακολουθούν να αντιλαμβάνονται τις

περισσότερο ορατές από αυτές (π.χ. κλοπές, φθορές πραγμάτων και αντικειμένων), ενώ δεν

γνωρίζουν τις λανθάνουσες ή περισσότερο προσωπικές μορφές βίας (μέσω Διαδικτύου, τα

σεξουαλικά υπονοούμενα κ.λπ.).

Το σχολείο είναι ο κύριος τόπος εμπειριών βίας αυξητικά, με ποσοστό 58%, αλλά το υψηλό

ποσοστό ΔΞ/ΔΑ υποκρύπτει άγνοια, φόβο ή και άλλους λόγους. Το ΔΞ/ΔΑ εκτοξεύεται από το

12% το 2008 στο 19% το 2011. Ένα στα πέντε

παιδιά έχει ζητήσει να αλλάξει σχολείο κυρίως για

διαμάχες με συμμαθητές και εκπαιδευτικούς

(55%).

Η έρευνα

Οι λόγοι, που επικεντρώνονται κυρίως σε σχολικά

ζητήματα, αναδεικνύουν για ακόμη μία φορά τη

ρωγμή εμπιστοσύνης στο εκπαιδευτικό σύστημα

αλλά και στην ομαλή σχολική ζωή. Το άγχος των

παιδιών κυμαίνεται σε εξαιρετικά υψηλά επίπεδα.

Τα τέσσερα στα πέντε παιδιά βιώνουν καταστάσεις

άγχους. Άγχος για τα μαθήματα, τις επιδόσεις τους,

το σχολείο, τις εξετάσεις, το διάβασμα, το φόρτο

εργασίας ([Ι.13], [Ι.14]) .

Τα παραπάνω αποτελούν μέρος της έρευνας με

θέμα «Παιδική και Νεανική Βία μέσα από τα Μάτια

των Γονέων ΙΙ», η οποία παρουσιάστηκε, στις


24/06, στο Αμφιθέατρο του Πολεμικού Μουσείου. Διενεργήθηκε με τη μέθοδο των τηλεφωνικών

συνεντεύξεων κατά το χρονικό διάστημα 18/5 έως 6/6/2011, στην Αττική, με αντιπροσωπευτικό

δείγμα 1.006 γονέων με παιδιά ηλικίας 10-17 ετών μέσα από 12.319 επικοινωνίες τυχαίας

δειγματοληψίας, και στην περιφέρεια με δείγμα 400 ατόμων.

Ψυχική υγεία

Η έρευνα κατέδειξε «φτωχοποίηση των νοικοκυριών, αυξημένη ερημοποίηση γονεϊκών

σχέσεων, έκθεση των παιδιών σε αθέατες όψεις βίας, εμμονή των γονέων με τον προσοντισμό και

την εκπαίδευση των παιδιών, έξαρση του σχολικού ανταγωνισμού με σημαντικές επιπτώσεις

στην ψυχολογική υγεία των παιδιών, έξαρση των διακρίσεων. Παρ” όλα αυτά, οι Έλληνες γονείς,

παρά τις όποιες δυσκολίες αντιμετωπίζουν, στη συντριπτική τους πλειονότητα εξακολουθούν να

δηλώνουν ότι έχουν πολύ ικανοποιητικές σχέσεις με το παιδί τους και εμφανίζονται

ικανοποιημένοι από τις επιδόσεις του παιδιού, καθώς κατά τα δύο τρίτα τις χαρακτηρίζουν

άριστες και πολύ καλές».

Ο ρόλος του σχολείου στη δημιουργία άγχους

Μια από τις βασικές εξωτερικές λειτουργίες του σχολείου,

σύμφωνα με τον Π. Μπουρντιέ, είναι η επιλογή, η οποία

πραγματοποιείται κυρίως μέσω της αξιολόγησης και ειδικότερα

της βαθμολόγησης των μαθητών (Πατερέκα, 1986: 79),

(Δερεδάκης & Θάνος 2010).

Η σχολική επιλογή (ανάλογα με την έκταση και την έντασή της

στις διάφορες εκπαιδευτικές βαθμίδες και τύπους σχολείου),

σύμφωνα με έρευνες σε πολλές χώρες, σχετίζεται με το σχολικό

άγχος (Καψάλης, 1998: 33).

Οι επικριτές της αξιολόγησης τονίζουν ότι η βαθμολογία, οι επιβραβεύσεις και οι ποινές που

συνεπάγεται δημιουργούν στους μαθητές άγχος, φοβίες και αρνητική αυτοεκτίμηση

(Ματσαγγούρας, 2002: 311-312). Ειδικότερα, οι εξετάσεις δημιουργούν στους μαθητές

ψυχολογική ένταση και φόβο αποτυχίας και προκαλούν άγχος, το οποίο καταστρέφει την

αυτοπεποίθηση του μαθητή και μειώνει ή ακόμη και εξαφανίζει τη χαρά που μπορεί να προκύπτει

από τη μάθηση.


Στην περίπτωση, μάλιστα, που η αξιολόγηση συνδέεται με την αποτυχία του μαθητή, έχει

σημαντικές συνέπειες στην ομαλή εξέλιξή του, καθώς αποτυχία σημαίνει μείωση, ματαίωση,

συμπλέγματα και γενικότερα αρνητικές καταστάσεις (Δημητρόπουλος, 2001: 21).

Με το άγχος της αποτυχίας οι μαθητές δημιουργούν ένα πρόσθετο άγχος στον εαυτό τους, το

οποίο είναι γνωστό ως άγχος της εξέτασης. Παρόλο που ο μαθητής έχει «διαβάσει» το μάθημά

του, κατά τη διάρκεια της εξέτασης είναι πιθανόν η σωστή απάντηση «να σταματάει στα χείλη

του» και να τη βρίσκει όταν ο χρόνος της εξέτασης έχει περάσει. Δηλαδή, το άγχος της αποτυχίας

δημιουργεί πρόσθετο άγχος (Παπαδόπουλος, 1993: 320).

Η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους των παιδιών

Η επιλογή της κατάλληλης μεθόδου για τη θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους

σχετίζεται με τη θεωρητική προσέγγιση που υιοθετεί ο ειδικός για την κατανόηση της

αιτιολογίας τους.

Η θεραπευτική αντιμετώπιση των διαταραχών άγχους η οποία βασίζεται στη θεωρία της

συμπεριφοράς χρησιμοποιεί διάφορες τεχνικές για τη συστηματική ιεράρχηση των φόβων και τη

σταδιακή παρακίνηση του ατόμου για την απευθείας αντιμετώπισή τους με την παρουσία ή μη

του θεραπευτή. Οι πιο διαδεδομένες από αυτές είναι οι τεχνικές της σταδιακής έκθεσης και της

συστηματικής απευαισθητοποίησης (Δερεδάκης & Θάνος 2010).

Ένα άλλο είδος θεραπευτικής παρέμβασης είναι η γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία, η οποία

στοχεύει στο να βοηθήσει το παιδί να κατανοήσει τους μηχανισμούς με τους οποίους οι

αντιλήψεις του (τρόπος σκέψης) συμβάλλουν στην εκδήλωση των συμπτωμάτων άγχους. Στη

συνέχεια βοηθά το παιδί να τροποποιήσει τις δυσλειτουργικές του αντιλήψεις με σκοπό τη

μείωση των συμπτωμάτων του. Αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται σε συνδυασμό με τις τεχνικές

θετικής ενίσχυσης, της έκθεσης σε αγχογόνο ερέθισμα και της χαλάρωσης (Κακούρος &

Μανιαδάκη, 2005: 189-191).

Από την πλευρά της ψυχαναλυτικής θεωρίας, το αγχώδες παιδί προσφέρεται για ψυχαναλυτική

ψυχοθεραπεία, καθώς η έλλειψη πολύπλοκων μηχανισμών άμυνας βοηθά την αξιοποίηση των

σχέσεων ασθενή-γιατρού και μια καλύτερη και συντομότερη έκβαση. Παράλληλα, όμως, είναι

απαραίτητη και η θεραπεία των γονέων ή όλης της οικογένειας. Προληπτικά θα πρέπει, ιδίως σε

ευάλωτα παιδιά, να γίνεται ψυχολογική προετοιμασία σε περιπτώσεις επικείμενης

αμυγδαλεκτομής, θανάτου ενός συγγενή κ.λπ.


Η φαρμακοθεραπεία είναι βοηθητική στην ανακούφιση των συμπτωμάτων, ιδίως στις κρίσεις,

αλλά μόνο συνδυαζόμενη με άλλες θεραπευτικές τεχνικές. Τα απλά ηρεμιστικά (αντιαγχώδη)

είναι τα φάρμακα εκλογής, ιδιαίτερα η υδροξυζίνη, η μεπροβαμάτη και οι βενζοδιαζεπίνες. Τα

βαρβιτουρικά είναι προτιμότερο να μη δίνονται, διότι στα παιδιά συχνά δημιουργούν μια

παράδοξη αντίδραση, δηλαδή ανησυχία και υπερκινητικότητα (Ιεροδιακόνου, 1991: 232),

(Δερεδάκης & Θάνος 2010).

Το άγχος των εξετάσεων

Η σκηνή από το κινηματογραφικό έργο «Ο κύκλος των χαμένων

ποιητών», όπου ο νεαρός μαθητής οδηγείται στην αυτοκτονία,

αδυνατώντας να δεχτεί την καταπίεση από το οικογενειακό και σχολικό

περιβάλλον του, δυστυχώς επαναλαμβάνεται. Αυτή τη φορά όμως η σκηνή

δεν γυρίζεται στο σελιλόιντ αλλά στην καθημερινή μας ζωή. Οι αυτοκτονίες

νεαρών παιδιών ηλικίας από 12 έως 18 ετών έχουν πάρει τα τελευταία

χρόνια ανησυχητικές διαστάσεις. Σύμφωνα με στοιχεία που προκύπτουν από έρευνα ([Ι.15]) των

εκπαιδευτικών Χρήστου Κάτσικα και Γιώργου Καββαδία, με θέμα «Η ελληνική εκπαίδευση στον

ορίζοντα του 2000», οι αυτοκτονίες αποτελούν την τρίτη κατά σειρά αιτία θανάτου νέων

ανθρώπων ηλικίας 14 έως 18 ετών. Μόνο για το 1994 οι έφηβοι ηλικίας από 12 έως και 18 ετών

που αποπειράθηκαν να αυτοκτονήσουν έφτασαν τους 1.032 και από αυτούς το 40% ήταν

ανάμεσα στις ηλικίες 16 και 19 ετών.

Όπως προκύπτει από την έρευνα, «οι αιτίες μπορούν να αναζητηθούν στη βάση της κοινωνικής

οργάνωσης, την οποία χαρακτηρίζει ένας ανταγωνισμός, συχνά απάνθρωπος, που αναπαράγεται

στο σχολείο, την οικογένεια αλλά και σε άλλες μορφές της κοινωνικής ζωής. Στο χώρο του

σχολείου οι καταθλιπτικές και μελαγχολικές συνθήκες που βιώνουν οι μαθητές είναι ιδιαίτερα

έντονες». Όπως σημειώνουν οι κ.κ. Κάτσικας και Καββαδίας «το σχολείο έχει χαρακτηριστεί ως ο

τόπος παραγωγής άγχους. Δικαιολογημένα, αφού μια σειρά από αγχώδεις εξετάσεις οδηγεί στη

βαθμολατρία και τη βαθμοθηρία».

Από την έρευνα συμπεραίνεται ότι το άγχος, η αποθάρρυνση και η απόρριψη μειώνουν την

αυτοεκτίμηση και φέρνουν στους έφηβους μια βαθιά απογοήτευση. Αποτέλεσμα, η αδυναμία του

εκπαιδευτικού συστήματος να μετατρέπεται σε στίγμα δήθεν προσωπικής ανικανότητας, που

σημαδεύει πολλές φορές ανεπανόρθωτα τον ψυχικό κόσμο των μαθητών.

http://ta-nea.dolnet.gr/data/D1997/D0619/1kn20a.jpg


Τα περισσότερα παιδιά, σε ποσοστό που ξεπερνά το 70%, οδηγούνται σ' αυτήν την πράξη,

επειδή νιώθουν να συνθλίβονται κάτω από την πίεση, την καταπίεση των προβλημάτων και την

διαπλοκή των αρνητικών επιδράσεων του σχολείου και της οικογένειας. Ο κ. Καββαδίας τονίζει

ότι οι περισσότεροι νέοι αναγκάζονται να επαναλαμβάνουν ένα μονότονο και πολλές φορές

αποξενωτικό σύνολο καθημερινών δραστηριοτήτων (σπίτι σχολείο φροντιστήριο σπίτι), με

αποτέλεσμα την αύξηση των ψυχολογικών τους προβλημάτων και την τάση για

αυτοκαταστροφή.

Υπολογίζεται ότι σε κάθε αυτοκτονία αντιστοιχούν τρεις έως δέκα απόπειρες. Ενώ η αναλογία

κοριτσιών προς τα αγόρια είναι 3 προς 1. Είναι αξιοσημείωτο ότι ανάμεσα στην τριακονταετία

1960-1990 το ποσοστό αυτοκτονιών εφήβων αυξήθηκε κατά 150%, καθώς και το ότι το

ποσοστό των νέων που επιχειρούν να αυτοκτονήσουν μειώνεται καθώς αυξάνει η ηλικία τους.

Συγκεκριμένα στις ηλικίες από 20 έως 22 φτάνει στο 17%.

Η αντιμετώπισή του άγχους των εξετάσεων

Έχεις άγχος; Είναι φυσιολογικό. Λίγο άγχος είναι ωφέλιμο, γιατί βοηθάει το άτομο να

συγκεντρωθεί πολύ καλά και να είναι σε εγρήγορση.

Μια καλή αρχή είναι λίγο καιρό πριν τις εξετάσεις να οργανώσεις το γραφείο και το χώρο

της μελέτης. Πρέπει να είναι έτσι φτιαγμένος ώστε να βοηθάει στη συγκέντρωση και στη

μελέτη.

Φτιάξε ένα Πρόγραμμα μελέτης.

Είναι σημαντικό να διαβάζεις με προγραμματισμό και οργάνωση, ώστε να έχεις τον

απαραίτητο χρόνο.

Όσο περισσότερες λεπτομέρειες περιέχει η ύλη, τόσο πιο πολλές επαναλήψεις είναι

απαραίτητες.

Να κάνεις μια κατανομή εργασίας δηλαδή να χωρίσεις την ύλη σε μικρότερες ενότητες

ώστε να μπορείς να τη χειριστείς καλλίτερα.

Να προετοιμάζεσαι για τις εξετάσεις πολύ πριν με ένα μακροπρόθεσμο πλάνο και να μη

στριμώχνεσαι στο τέλος.

Να σημειώνεις με μολύβι ή μαρκαδόρο υπογραμμίσεως τα πιο σημαντικά ή τα πιο

δύσκολα στην απομνημόνευση κομμάτια.


Κατά τη διάρκεια των εξετάσεων δε μπορείς να μάθεις καινούρια πράγματα αλλά απλώς

να κάνεις μια σύντομη ανασκόπηση των βασικών σημείων.

Λίγο πριν τις εξετάσεις

Να δώσεις βαρύτητα στα σημεία των μαθημάτων που έχεις αδυναμίες. Ένα λάθος που

συχνά κάνουν οι μαθητές, είναι να ξαναδιαβάζουν αυτά που ήδη γνωρίζουν επειδή τους

προσφέρουν επιβεβαίωση και ασφάλεια.

Το να ανταλλάσσεις πληροφορίες με τους φίλους σου σε βοηθάει να εντοπίσεις τις

ελλείψεις και τις αδυναμίες σου.

Είναι φυσικό κάποιες μέρες να μην έχεις όρεξη να διαβάσεις. Ακόμα και τότε είναι καλό

να ξεκινήσεις να διαβάζεις και η όρεξη θα έλθει κατά τη διάρκεια της μελέτης.

Αν οι σκέψεις σου τρέχουν κάπου αλλού, δεν μπορείς να συγκεντρωθείς δεν πρέπει να

αφεθείς. Με λίγη προσπάθεια μπορείς να τα καταφέρεις.

Στον προγραμματισμό πρέπει να προβλέπονται διαλείμματα.

Τα διαλείμματα καλά είναι να είναι απαλλαγμένα από τη διασκέδαση που προσφέρουν η

τηλεόραση, ο υπολογιστής, το ηλεκτρονικό παιγνίδι (μακριά από οθόνες).

Επικοινώνησε στα διαλείμματα με τους φίλους σου. Μέτρο στο τηλέφωνο και στα

κινητά. Ενημέρωσε τους φίλους σου για τις ώρες που θα επικοινωνείτε.

Ξόδευε λίγο χρόνο για γυμναστική (καθημερινά).

Φρόντισε να διατρέφεσαι σωστά, να ξεκουράζεσαι και να κοιμάσαι καλά.

Σκε ψου θετικα για τις εξετα σεις Μην το σκε φτεσαι

Έχω προσωπικου ς στο χους και θε λω να τους πετυ χω. Γι’ αυτο θε λω να διαβα σω.

Βαριε μαι να διαβα σω, το κα νω γιατι με πιε ζουν οι α λλοι.

Τα εμπο δια και οι δυσκολι ες των εξετα σεων ει ναι για με να προκλη σεις για να τις ξεπερνω .

Ει ναι πολυ δυ σκολα θα τα παρατη σω.

Για τα λα θη μου αναλαμβα νω τις ευθυ νες που μου αναλογου ν.. Χωρι ς να απελπι ζομαι οργανω νω καλυ τερα τη μελε τη μου.

Πρε πει να ει μαι τε λειος, γιατι αλλιω ς αλλοι μονο μου.

Θα κα νω ο τι καλυ τερο μπορω και ο λα θα πα νε Να δεις που δεν θα γρα ψω τι ποτα και δεν θα


καλα , θα πετυ χω… πετυ χω στις εξετα σεις.

Θα κα νω πολλε ς επαναλη ψεις για να εμπεδω σω την υ λη.

Δεν προχωρα ω με το δια βασμα, ε χω μει νει πολυ πι σω.

Οι συμμαθητε ς μου αντιμετωπι ζουν παρο μοια προβλη ματα.

Μο νο σε με να συμβαι νουν αυτα .

Εα ν αποτυ χω, οι α λλοι θα μου συμπαρασταθου ν.

Εα ν αποτυ χω, το τε ε χω αποτυ χει και στα μα τια των α λλων.

Θα βρεθου ν α λλες ευκαιρι ες για να πραγματοποιη σω τα ο νειρα μου.

Ει ναι η τελευται α μου ευκαιρι α, αν αποτυ χω τελει ωσαν ο λα.

Σκέψου ακόμη:

Πολλές φορές, όταν υπολογίσεις τους βαθμούς του και τις επιδόσεις σου όλη τη σχολική

χρονιά στα διάφορα τεστ, συνειδητοποιείς ότι δεν τα πάς και τόσο άσχημα όσο νόμιζες.

Οι εξετάσεις μπορεί να είναι καθοριστικές για την εισαγωγή σου στο Πανεπιστήμιο, αλλά

δεν αποτελούν απαραίτητη προϋπόθεση για μια ευτυχισμένη και δημιουργική ζωή.

Όσο πιο συχνά φαντάζεσαι τις εξετάσεις τόσο πιο πολύ εξοικειώνεσαι μαζί τους. Αυτό

που μπορείς να αντιμετωπίσεις στη φαντασία σου, μπορείς να το κάνεις και στην

πραγματικότητα.

Για να πετύχεις τους στόχους σου (να πετύχεις στις εξετάσεις) θα θυσιάσεις λίγο την

καλοπέρασή σου.

Πρακτικοί τρόποι αντιμετώπισης του έντονου φόβου τη στιγμή της εξέτασης:

«Εάν αρχίσω να τρέμω, να ιδρώνουν τα χέρια μου, να χτυπάει η καρδιά μου δυνατά... θα πάρω

βαθιές ανάσες και δεν θα χάσω την ψυχραιμία μου».

«Εάν δεν μπορέσω να απαντήσω σε μία ερώτηση, θα προσπαθήσω να συγκεντρωθώ

περισσότερο στην επόμενη χωρίς να σκέφτομαι την αποτυχία».

«Θα ξεκινήσω με ότι γνωρίζω καλά.. Ακούω καλά τις οδηγίες και δεν βιάζομαι να παραδώσω το

γραπτό μου».

«Θα μείνω ως το τέλος της γραπτής εξέτασης συγκεντρωμένος και δεν θα τα εγκαταλείψω, θα

παλέψω μέχρι το τέλος».


Βιβλιογραφία

Μάνος, Ν. ‘Βασικά στοιχεία Κλινικής Ψυχιατρικής’, Θεσσαλονίκη: University Studio Press, (1997)

Παλαιολόγου, Α. Μ . , ‘Προσανατολισμοί Κλινικής Ψυχολογίας’, Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα, (2001)

Νίκος Δερεδάκης, Θεόδωρος Θάνος, ‘Το άγχος και οι διαταραχές του στα παιδιά’, Επιστημονικό Βήμα, τ. 12,

(2010)

Σ. Μητρούση, Α. Τραυλός, Ε. Κούκια, Σ. Ζυγά, ‘Θεωρίες άγχους: Μία κριτική ανασκόπηση’, ΕΛΛΗΝΙΚΟ

ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΤΗΣ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ, ΤΟΜΟΣ 6 - ΤΕΥΧΟΣ Ι

Barlow, ‘Ψυχολογία και Παθολογική Συμπεριφορά: Μια σύνθετη Βιοψυχοκοινωνική Προσέγγιση’, Α' τόμος,

Αθήνα: Έλλην. (2000)

Martens, R., Vealey, R. S. & Burton, Competitive anxiety in sport. Champaign, IL: Human Kinetics, (1990).

Spielberger, C.D., Theory and research on anxiety. In C. D. Spielberger (Ed.), Anxiety and behavior (pp. 3-

20). New York: Academic Press, (1966b).

Spielberger, C.D., Anxiety as an emotional state. In C.D. Spielberger (Ed.), Anxiety: Current trends in theory

and research .Vol. 1, pp.23-49. New York: Academic Press., (1972a).

Τριβίλα, Σ., Chimienti, G., Ανακάλυψη, Αυτογνωσία, Αυτοκυριαρχία, Αυτοεκτίμηση: Συναισθηματική και

Κοινωνική επιδεξιότητα: Ένα εγχειρίδιο τεχνικών. Εκδόσεις Πατάκη: Αθήνα, (2002).

Νέστορος, Ι., Η ψυχοπαθολογία της σύγχρονης ζωής, στο Πολεμικός, Ν. - Καΐλα, Μ. & Καλαβάσης, Φ.

(επιμ.): Εκπαιδευτική, οικογενειακή και πολιτική ψυχοπαθολογία, τόμος δ': Διαστάσεις παθογένειας στο

κοινωνικοπολιτικό πλαίσιο, Ατραπός, Αθήνα, σελ. 314-336, (2002).

Μαρίνος, Γ. & Ανθόπουλος, Στ., Νευρώσεις: διάγνωση - θεραπεία, Ύπνωση - Υπνοθεραπεία. Μύθος και

πραγματικότητα. Θεραπευτικά μοντέλα, Νέα Σύνορα-Α.Α Λιβάνη, Αθήνα, (1999).

Τσοβίλη, Θεοδώρα, Δυσλεξία και άγχος: Μία σχέση ζωής; Το άγχος των δυσλεξικών εφήβων και ο ρόλος

της μητέρας και του φιλολόγου καθηγητή, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, (2003).

Higgins, R., Διαταραχές του συναισθήματος και της συμπεριφοράς: Γενικές παρατηρήσεις, στο Varma V.

(επιμ.): Τα δύσκολα παιδιά, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, 15-39, (1997).

Κακούρος, Ε. & Μανιαδάκη, Κ. , Ψυχοπαθολογία παιδιών και εφήβων, Αναπτυξιακή προσέγγιση, 4η εκδ.,

Τυποθήτω-Γ. Δαρδανός, Αθήνα, (2005).

Herbet, Μ. , Ψυχολογικά προβλήματα εφηβικής ηλικίας, β' έκδοση, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, (1994).

Cemen, P., Το άγχος για τα μαθηματικά, Παρουσία, Αθήνα, (1989).

Χριστογιώργος, Σ. & Σταύρου, Ε., Αγχώδεις διαταραχές, στο Τσιάντης Γ. (επιμ.): Εισαγωγή στην

παιδοψυχιατρική, Καστανιώτη, Αθήνα, σελ. 75-89, (2001).

Ιεροδιακόνου, Χ., Οι νευρώσεις των παιδιών και των εφήβων, στο Τσιάντης, Γ. (επιμ.): Σύγχρονα θέματα

παιδοψυχιατρικής, Καστανιώτη, Αθήνα, σελ. 203-234, (1988).

Μπίμπου-Νάκου, Ι., Το άγχος και η φοβία σε παιδιά, στο Καλαντζή-Αζίζι, Α. & Ζαφειροπούλου, Μ. (επιμ.):

Προσαρμογή στο σχολείο, Πρόληψη και αντιμετώπιση δυσκολιών, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα, σελ. 287-

328, (2004).

Ιεροδιακόνου, Χ. , Ψυχικά προβλήματα στα παιδιά, Μαστορίδης, Θεσσαλονίκη, (1991).


Πατερέκα, Χρ., Βασικές έννοιες των P. Bourdieu και J.-Cl. Passeron σε θέματα κοινωνιολογίας της

εκπαίδευσης, Αδελφοί Κυριακίδη, Θεσσαλονίκη, (1986).

Ματσαγγούρας, Ηλ., Στρατηγικές διδασκαλίας. Η κριτική σκέψη στη διδακτική πράξη, τόμος β', ε' έκδοση,

Gutenberg, Αθήνα, (2002).

Δημητρόπουλος, Ευστ., Εκπαιδευτική αξιολόγηση, Η αξιολόγηση του μαθητή, Θεωρία, πράξη, προβλήματα,

τόμος β', 6η έκδοση, Gutenberg, Αθήνα, (2001).

Παπαδόπουλος, Ν., Ψυχολογία: Εξελικτική, Προσωπικότητας - Ατομικών Διαφορών, Κοινωνική -

Ανθρώπινες Σχέσεις, Γενική Πειραματική, 3η έκδ., Αθήνα, (1993).

Ιστοσελίδες

[Ι.1] http://el.wikipedia.org/wiki/Ελεύθερο_λογισμικό

[Ι.2] http://www.swm.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=228&Itemid=0

[I.3] Ελευθερία Παπαδάκη, http://www.antigiransi.com/health10.html

[I.4] Μάρθα Καϊτανίδη, εφ. Τα Νέα, 29/12/2007

[Ι.5] http://www.pinnokio.gr/arthro/thanasimes-oi-synepeies-toy-agxoys-kai-ths-katathlipshs-symfwna-me-nea-ereyna

[Ι.6] http://www.iefimerida.gr/node/68658#ixzz2uhK1ALbn

[Ι.7] Πέρσα Νικηφόρου, http://www.doctv.gr/page.aspx?itemID=SPG2331

[Ι.8] Φαρμακευτικός Κόσμος, http://www.farmakeutikoskosmos.gr/articles-k/psyxologia/141

[Ι.9] e-cardio.gr, Η διαχείριση του άγχους

[Ι.10] Αμαξοπουλου Θ., Ανεβλαβη Σ, Αγχος – Στρες Νοσηλευτική Παρέμβαση,

http://eureka.lib.teithe.gr:8080/bitstream/handle/10184/5009/Amaksopoulou-Aneblabi-

Power%20point.pdf?sequence=2

[Ι.11] http://www.medlook.net/kids/stress.asp

[Ι.12] childparenting.about.com

[Ι.13] Απόσπασμα από άρθρο Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΙΟΥΣΗ @ enet.gr

[Ι.14] Έρευνα - 5o Δημοτικό Σχολείο Χολαργού

[Ι.15] Δήμητρα Σκούφου, εφ. Τα Νέα, 19/6/1997

[Ι.16] Ινστιτούτο Έρευνας και Θεραπείας της Συμπεριφοράς, http://www.ibrt.gr/ekpaideysi/2 sostos tropos anapnois.pdf

[Ι.17] Κέντρο Πληροφόρησης για θέματα Εθισμού και Ψυχικής Υγείας http://www.camh.net/About

Addiction Mental Health/Multilingual Resources/greek coping stress.pdf.

[Ι.18] Σ. Κουμαρόπουλος, Υπεύθυνος Συμβουλευτικού Σταθμού Νέων Δ΄ Αθήνας

http://www.ssneond.sch.gr/Keimena%20dimosieumena/fovosexams.htm

Αναρτήθηκε στην ενότητα project της ιστοσελίδας του σχολείου

http://gym-esp-kastor.kas.sch.gr/

http://el.wikipedia.org/wiki/Λογισμικό

http://www.swm.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=228&Itemid=0

http://www.antigiransi.com/health10.html

http://www.tanea.gr/Article.aspx?d=20071229&nid=7013787&sn=&spid=876

http://www.pinnokio.gr/arthro/thanasimes-oi-synepeies-toy-agxoys-kai-ths-katathlipshs-symfwna-me-nea-ereyna

http://www.iefimerida.gr/node/68658#ixzz2uhK1ALbn

http://eureka.lib.teithe.gr:8080/bitstream/handle/10184/5009/Amaksopoulou-Aneblabi-Power%20point.pdf?sequence=2

http://eureka.lib.teithe.gr:8080/bitstream/handle/10184/5009/Amaksopoulou-Aneblabi-Power%20point.pdf?sequence=2

http://www.medlook.net/kids/stress.asp

http://5dimcholarg.wordpress.com/2011/09/01/%ce%ad%cf%81%ce%b5%cf%85%ce%bd%ce%b1-%ce%ba%ce%b1%cf%84%ce%b1%ce%b4%ce%b5%ce%b9%ce%ba%ce%bd%cf%8d%ce%b5%ce%b9-%cf%8c%ce%be%cf%85%ce%bd%cf%83%ce%b7-%cf%80%ce

http://ta-nea.dolnet.gr/print.php?e=A&f=15865&m=N20&aa=1

http://www.ibrt.gr/ekpaideysi/2_sostos_tropos_anapnois.pdf

http://www.camh.net/About_Addiction_Mental_Health/Multilingual_Resources/greek_coping_stress.pdf

http://www.camh.net/About_Addiction_Mental_Health/Multilingual_Resources/greek_coping_stress.pdf

http://www.ssneond.sch.gr/Keimena%20dimosieumena/fovosexams.htm

http://gym-esp-kastor.kas.sch.gr/

ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ...

Documents

Transcript of ΕΣΠΕΡΙΝΟ ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΚΑΣΤΟΡΙΑΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ...