Γεγονότα πριν την ένωση ,σχέσεις

Χριστιανών – Μουσουλμάνων

Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου

Τα πρώτα χρόνια του Βενιζέλου

Συνθήκη της Χαλέπας

Μεγάλες Δυνάμεις

Κρητική Πολιτεία

Το Κίνημα στο Γουδί

Βαλκανικοί πόλεμοι 1912-1913

«Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ

ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΉ

ΤΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ

ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΕΑΠΟΛΗΣ ΛΑΣΙΘΙΟΥ

ΓΥΜΝΑΣΙΟ ΝΕΑΠΟΛΕΩΣ

ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΤΟΣ 2012-2013

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΩΝ ΘΕΜΑΤΩΝ

«Ο ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΣ ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ

ΚΑΙ Η ΣΥΜΒΟΛΉ ΤΟΥ

ΣΤΗΝ ΕΝΩΣΗ

ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ»

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ

1669-1913 ΗΤΟΙ 267 ΕΤΗ 7 ΜΗΝΕΣ 7 ΗΜΕΡΑΙ

ΕΝΩΣΗ ΚΡΗΤΗΣ- ΕΛΛΑΔΑΣ 1913

Ο 94χρονος Αναγνώστης Μάντακας και ο 81χρονος Χατζημιχάλης Γιάνναρης υψώνουν την ελληνική σημαία στο φρούριο του Φιρκά.

«Ήταν η πρώτη μέρα του Δεκέμβρη του 1913, μια ηλιόλουστη Κυριακή, όπως οι καρδιές των Κρητικών. Δύο γηραιοί επαναστάτες, σύμβολα των κρητικών αγώνων, ο 94χρονος Αναγνώστης Μάντακας και ο 81χρονος Χατζημιχάλης Γιάνναρης, από τους Λάκκους Χανίων και οι δύο, ύψωναν την ελληνική σημαία στον ιστό του φρουρίου του Φιρκά. . Ο Αναγνώστης Μάντακας (1819-1918) και ο Χατζημιχάλης Γιάνναρης(1831 ή κατά άλλες πηγές 1827-1916) πήραν τη σημαία, με συγκίνηση ανέβηκαν στον πυργίσκο και την ύψωσαν στον ιστό. Εκεί απ’ όπου την είχαν κατεβάσει βιαίως οι άνδρες των μεγάλων δυνάμεων το 1909, όταν και τότε οι Κρήτες προσπάθησαν να την υψώσουν ώστε να θεωρηθεί γεγονός τετελεσμένο η ένωση. Η ένωση με την Ελλάδα ήταν πλέον ιστορική πραγματικότητα. Αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος όλων των επαναστάσεων του 19ου αιώνα, γι αυτό χύθηκαν ποταμοί αίματος, γι αυτό θυσιάστηκαν χιλιάδες Κρητικοί. Οι Κρήτες επαναστάτες στα λάβαρα τους έγραφαν «Ένωσις ή θάνατος», δεν ζητούσαν μόνο την ελευθερία τους. Η οριστική αποκατάσταση του εθνικού θέματος για την Κρήτη ήλθε στα τέλη της άνοιξης του επόμενου χρόνου, του 1913, με τη συμφωνία του Λονδίνου, την οποία επικύρωσαν την ίδια χρονιά οι συμφωνίες του Βουκουρεστίου, τον Αύγουστο, και της Αθήνας, τον Νοέμβριο.» Α.Ανδρικάκης.

Γεγονότα πριν την Ένωση Κρήτης-Ελλάδας

Σχέσεις Χριστιανών - Μουσουλμάνων

Ήταν στα 1645, όταν οι Οθωμανοί εκστρατεύουν κατά της Κρήτης με αφορμή μια πειρατεία σε ένα πλοίο με προσκυνητές. Παρά την ηρωική αντίσταση του Χάνδακα (Ηρακλείου) ως το 1669, το νησί πέφτει ολοκληρωτικά στα χέρια των Οθωμανών το 1715. Τότε αρχίζει μια δύσκολη περίοδο για τους Χριστιανούς, οι οποίοι πιέζονται με κάθε τρόπο. Με φόνους, με κακοποιήσεις γυναικών, με απαιτήσεις χρημάτων και πολλά άλλα από τους Μουσουλμάνους προκειμένου να αλλαξοπιστήσουν. Ο Πουκεβίλ εκτιμά ότι 60.000 άλλαξαν θρήσκευμα κατά την πρώτη δεκαετία κατάκτησης του νησιού. Παρόλα αυτά πολλοί παραμένουν κρυπτοχριστιανοί και συναντούνται κρυφά για να τελέσουν τα χριστιανικά τους μυστήρια. Πολλοί από τους εξισλαμισμένους, τους εξωμότες χαρακτηρίζονται ως «μπουρμά», που σημαίνει «αυθάδης ,θρασύς», εξαιτίας του υπερβάλλοντα ζήλου του νεοφώτιστου, που φέρεται χειρότερα στους Χριστιανούς από ότι οι Τούρκοι.

Το 1821 ακολουθώντας το παράδειγμα της Ελλάδας ξεσηκώνεται και η Κρήτη αλλά παρά τις πρώτες επιτυχίες ο αγώνας καρκινοβατεί για τρία χρόνια ως την κατάπνιξη του με τη συνδρομή του Αιγύπτιου Βαλή Μοχάμετ Άλι. Οι αιτίες αποτυχίας του αγώνα οφείλονται στην απομόνωση του νησιού από την Ελλάδα και στο γεγονός ότι οι μισοί κάτοικοι ήταν μουσουλμάνοι που τάχθηκαν στο πλευρό του Σουλτάνου. Το νησί παραχωρείται στον Αιγύπτιο αντιβασιλέα Μοχάμετ Άλι έναντι 20 εκατομμυρίων γροσίων ως το 1841. Ακολούθησαν αντίποινα κατά των Κρητών με σφαγές και λοιπές βιαιοπραγίες. Το 1834 σύμφωνα με τον Άγγλο περιηγητή Pisly ο πληθυσμός ήταν 129.000 από τους οποίους οι 40.000 ήταν Τούρκοι. Το 1841 και το 1858 η Κρήτη επαναστάτησε και πάλι.

Κατά την περίοδο της Αιγυπτιοκρατίας η διοίκηση του νησιού ως το 1841,

δόθηκε στο Μουσταφά Πασά, που στοχεύοντας στην ειρήνευση του νησιού

επέφερε σημαντικές αλλαγές. Μερικές από αυτές είναι: η εισαγωγή της

ελληνικής γλώσσας σε δημόσια έγγραφα, ο διορισμός μεικτών συμβουλίων , η

αφαίρεση συλλογής φόρων από τους ντόπιους αγάδες ,η αναδιοργάνωση του

τιμαριωτικού συστήματος που οδηγεί στη βαθμιαία αφαίρεση των τιμαρίων

από τους παλαιούς τιμαριούχους . Το 1855 με σουλτανικό φιρμάνι επιβάλλεται ο σεβασμός σε όλες τις θρησκείες. Συμπερασματικά, η μουσουλμανική κοινότητα χάνει μέρος από την απόλυτη πρόσβασή της στην εξουσία και μέρος από τα αγαθά που έπαιρνε μέσα από τη φορολογία. Αυτά οδηγούν σε δύο φαινόμενα:

1. ένα μεγάλο μέρος Τουρκοκρητικών επιστρέφει στο χριστιανισμό Άλλωστε η μεγαλύτερη μάζα των μουσουλμάνων προερχόταν από χριστιανούς που είχαν εξισλαμισθεί και όχι Τούρκους εποίκους.

2. πολλοί Τουρκοκρητικοί συρρέουν στις πόλεις, με αποτέλεσμα το 82% του αγροτικού πληθυσμού να είναι χριστιανοί ενώ το 70% του αστικού πληθυσμού ήταν μουσουλμάνοι.

Έτσι με στατιστικές γύρω στο 1881 διαπιστώνεται μια συνεχώς αυξανόμενη χριστιανική πλειοψηφία που συνοδεύεται από συστηματική αγορά γης από τους χριστιανούς Η οικονομία στηριζόταν στη γεωργία, την κτηνοτροφία, τη βιοτεχνία και την οικοτεχνία. Καλλιεργούνται ελιές, αμπέλια, φρούτα και λαχανικά. Εξάγονται ελαιόλαδο και τα παράγωγά του, σταφίδα και κρασί. Οι μουσουλμάνοι ασχολούνταν αρχικά με το μονοπώλιο των κρητικών μαχαιριών, την κατασκευή στιβανιών και το εμπόριο οπωροκηπευτικών, ξύλων, ρολογιών και καπνού. Αντίθετα οι χριστιανοί με γεωργικές εργασίες. Σύμφωνα με τον Ισμαήλ Χακίμ Πασά «αν οι χριστιανοί συνέχιζαν με υπομονή θα κατέληγαν να αγοράσουν την Κρήτη από τους Τούρκους χωρίς επανάσταση». Όλες αυτές οι εξελίξεις συντελούν στην «κρητική ιδιαιτερότητα» μέσα στην Οθωμανική αυτοκρατορία. ‘Ένα νησί που κατοικείται από ένα πληθυσμό που είναι ριζωμένος στη γη του, είναι στην πλειονότητά του ομογενής όσον αφορά στη γλώσσα, στη θρησκεία (χριστιανική ορθόδοξη), και στη συνείδηση ότι ανήκει σε μια εθνική ομάδα, την ελληνική, που αποτελούσε κράτος. Από την άλλη πλευρά η Οθωμανική εξουσία βρισκόταν σε διαρκή κρίση, μη μπορώντας να χαράξει μια συνεπή πολιτική, με αποτέλεσμα να εναλλάσσονται στην εξουσία 37 Γενικοί Διοικητές μετά το Μουσταφά Πασά σε διάστημα 46 ετών, με 15μηνο μέσο όρο θητείας. Έτσι μπορεί να γίνει κατανοητό το πλήθος των αλλεπάλληλων εξεγέρσεων που ξεσπούν στην Κρήτη στη διάρκεια του 18ου αιώνα. Οι Κρητικοί ξεσηκώνονται με το σύνθημα «Ελευθερία-Θάνατος- Ένωση» με σημαντικότερη όλων των επαναστάσεων εκείνη του 1866-69.Ήταν η πλέον αιματηρή επανάσταση που όμως αν και συγκίνησε την ελληνική κοινή γνώμη δεν κατάφερε να αλλάξει το διεθνές διπλωματικό κλίμα που επιθυμούσε τη διατήρηση του status quo της Οθωμανικής αυτοκρατορίας.

Επανάσταση του 1866-69

Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου 9 Νοεμβρίου 1866

Οι Κρητικοί ξεσηκώνονται και πάλι το 1866 μετά την απορριπτική απάντηση της Πύλης απέναντι στα αιτήματα των χριστιανών σχετικά με την κατάργηση φόρων, τη βελτίωση της συγκοινωνίας, την εξασφάλιση της προσωπικής ελευθερίας, τη δημιουργία νοσοκομείων και σχολείων κ.ά. Οι χριστιανοί κηρύσσουν την Ένωση και οι μουσουλμάνοι κλείνονται στις πόλεις. «Αποκορύφωμα της νέας επανάστασης είναι το ολοκαύτωμα του Αρκαδίου το Νοέμβριο του 1866, η γιγαντομαχία του Λασιθίου στις 10 - 13 Μαΐου του 1867 με τον Κόρακα, καθώς και οι φονικές μάχες που σημειώνονται σε πολλά χωριά των Χανίων, του Ρεθύμνου και του Ηρακλείου. Το Νοέμβριο του 1866 ο Μουσταφά Ναϊλή Πασάς περικυκλώνει το

μοναστήρι της Ι.Μ. Αρκαδίου με μια δύναμη 15.000 Τουρκοαιγυπτίων και

Αλβανών και 30 κανόνια. Το διαμέτρημα μεγάλο. Η διαφορά δυνάμεων ασύγκριτη. Οι Κρήτες που είχαν καταφύγει στην Ι.Μ. Αρκαδίου ήσαν 964, από τους οποίους 259 ήσαν πολεμιστές και 705 γυναικόπαιδα. Όμως δε σκέφτονται να παραδοθούν. Προτιμούν τον τίμιο θάνατο από τον τούρκικο εξευτελισμό. Και όταν πια το Αρκάδι λυγίζει κάτω από το βάρος του εχθρού που ενισχύεται συνεχώς, και το τούρκικο ασκέρι έχει μπει στους εσωτερικούς χώρους του μοναστηριού, ο Κωστής Γιαμπουδάκης και ανατινάσσει την πυριτιδαποθήκη. Οι θόλοι της τινάζονται στον αέρα σκορπώντας το θάνατο σε πάνω από 2500 άτομα χωρίς διακρίσεις. Ο δραματικός επίλογος καταγράφει 864 χριστιανούς νεκρούς και 164 αιχμαλώτους.» Α .Κρασανάκης. Η Ελλάδα υποχρεώθηκε από τις Μ. Δυνάμεις να σταματήσει τον εφοδιασμό των εξεγερμένων και την υπόθαλψη σχηματισμό εθελοντικών ομάδων με αποτέλεσμα οι επαναστάτες να παραδοθούν ή να καταφύγουν στην Ελλάδα. . Όσο κράτησε ο ξεσηκωμός χιλιάδες σκοτώθηκαν και από τις δύο πλευρές, εκατοντάδες χωριά πυρπολήθηκαν και η παραγωγική βάση του νησιού υπέστη σοβαρό πλήγμα, ενώ περίπου 50.000 γυναικόπαιδα βρέθηκαν πρόσφυγες στην Ελλάδα. Ανάμεσά τους και ο μόλις δύο ετών Ελευθέριος Βενιζέλος.

Τα πρώτα χρόνια του Βενιζέλου

Το πατρικό σπίτι του Ελευθερίου Βενιζέλου στο χωριό Μουρνιές, στους πρόποδες των Λευκών Ορέων, λίγο έξω από τα Χανιά.

Ο Ελευθέριος

Βενιζέλος γεννήθηκε στις Μουρνιές Χανίων στις 11/23 Αυγούστου 1864 και

ήταν το πέμπτο παιδί του Κυριάκου Βενιζέλου και της Στυλιανής Πλουμιδάκη,

(οι γονείς του είχαν αποκτήσει εκτός από τον ίδιο, τον Αγαθοκλή που ήταν

σωματικά και πνευματικά ανάπηρος, την Κατίγκω, την Ευανθία , την Μαριγώ ,

και την Ελένη), όταν η Κρήτη ετοιμάζει τον μεγάλο ξεσηκωμό του 1866.Εν

μέσω αυτής της επαναστατικής θύελλας περνά τα πρώτα χρόνια της ζωής

του.

Ο πατέρας του, ένας εύπορος και μορφωμένος έμπορος συνδυάζει τον φλογερό πατριωτισμό με τον πραγματισμό και ρεαλισμό του επιχειρηματία. Συμμετέχει σε όλους τους αγώνες για την απελευθέρωση από τον τουρκικό ζυγό και την ένωση του νησιού με την Ελλάδα και για τη δράση του αυτή εξορίζεται τέσσερις φορές από τις Οθωμανικές αρχές. Η οικογένεια της μητέρας του είναι απλοϊκοί μα σκληροτράχηλοι βουνίσιοι από το Θέρισο Αυτό είναι το οικογενειακό και ιστορικό περιβάλλον στο οποίο μεγαλώνει ο Βενιζέλος και το οποίο επηρεάζει καθοριστικά την προσωπικότητά του .Δύο χρόνια μετά τη γέννησή του ξεσπά η μεγάλη

επανάσταση του 1866-69 και η οικογένεια του αυτοεξορίζεται γιατί ο πατέρας του Κυριάκος που διαφωνεί με την κήρυξη επανάστασης φοβάται μην θεωρηθεί συνεργός των επαναστατών. Έτσι περνά τα πρώτα παιδικά του χρόνια στα Κύθηρα όπου γνωρίζει τον στενότερο φίλο και μετέπειτα συνεργάτη του Κ. Φούμη. Το 1869 βρίσκει την οικογένεια στη Σύρο, μακριά από την Κρήτη, παρόλο που η εξέγερση έχει λήξει γιατί η Οθωμανική διοίκηση απαγορεύει τον επαναπατρισμό 9 εξόριστων Κρητικών μεταξύ των οποίων ήταν και ο Κ. Βενιζέλος. Τελικά επιστρέφουν στα τουρκοκρατούμενα Χανιά το 1872.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στα μαθητικά του χρόνια, στο Λύκειο Αντωνιάδου Το καλοκαίρι του 1877 .αφού έχει παρακολουθήσει τις τρεις τάξεις του Ελληνικού σχολείου και την πρώτη του τετραετούς τότε γυμνασίου,ο πατέρας του κρίνει ότι ο γιός του πρέπει να συνεχίσει τις σπουδές του στην Αθήνα. Ύστερα από επιτυχή συμμετοχή σε εξετάσεις γίνεται δεκτός στη Β' Γυμνασίου ιδιωτικού σχολείου της Αθήνας. Η ευφυΐα του, η γρήγορη αντίληψή του και η περιέργειά του τον βοηθούν όχι μόνο να αντεπεξέλθει χωρίς δυσκολία στο απαιτητικό πρόγραμμα του νέου του σχολείου αλλά και να αριστεύσει (πρώτος της τάξης και του σχολείου). Ιδιαίτερα εντυπωσιάζουν τους καθηγητές του οι εξαιρετικές του εκθέσεις ιδεών όπου εκεί διακρίνεται ήδη κάποιες από τις ρητορικές του ικανότητες που θα τον χαρακτηρίζουν ως πολιτικό. Την επόμενη σχολική χρονιά η έγνοια του πατέρα του, να του προσφέρει την καλύτερη δυνατή εκπαίδευση, τον φέρνει στην Ερμούπολη της Σύρου, για να εγγραφεί στο δημόσιο αρρένων που φημίζονταν για το εξαιρετικό του διδακτικό προσωπικό. Τον Ιούνιο του 1880 αποφοιτά με επαίνους όμως η διαγωγή του είναι κοσμία!

Ο Βενιζέλος έμπορος

Ο Βενιζέλος είναι πια δεκαέξι ετών όταν ολοκληρώνει τις γυμνασιακές τις σπουδές. Ζητά από τον πατέρα του την άδεια να συνεχίσει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όμως αυτός θέλει το γιό του επιχειρηματία, πλάι του στην εμπορική του επιχείρηση, γιατί έτσι πίστευε ότι θα εξασφάλιζε μία άνετη ζωή. Αν και ασκούσε το επάγγελμα όχι από επιλογή, όλοι όσοι τον έβλεπαν εν δράσει τον χαρακτήριζαν γεννημένο έμπορο. Ήταν πάντοτε κεφάτος, ευπροσήγορος και έτοιμος να εξυπηρετήσει κάθε πελάτη και ίσως να ωφελήθηκε χρόνια αργότερα, όταν αποφάσισε να πολιτευτεί, αφού εξασκήθηκε στις διαδικασίες της διαπραγμάτευσης, της προσωπικής επαφής και της γνωριμίας με τους μετέπειτα ψηφοφόρους του. Μερικοί βιογράφοι του ωστόσο χαρακτηρίζουν τον Βενιζέλο αυτής την περιόδου ως «αϊτό στο κλουβί». Ο πατέρας του αλλάζει επιτέλους τη στάση του το Σεπτέμβριο του 1882. Καθοριστική υπήρξε μία κουβέντα με τον πρόξενο της Ελλάδος στα Χανιά και προσωπικό του φίλο, τον Γεώργιο Ζυγομαλά, ο οποίος γνωρίζοντας τα πνευματικά και ηγετικά προσόντα του Λευτέρη υπογράμμισε το γεγονός ότι έπρεπε να μορφωθεί, να αποκτήσει προσόντα για να αναλάβει ηγετική θέση στην κοινότητά του.

Ο Βενιζέλος στη Νομική ο θάνατος του πατέρα του

Έχοντας την πολυπόθητη συγκατάθεση του πατέρα του, ο Βενιζέλος αναχωρεί αμέσως για την Αθήνα όπου και εγγράφεται στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών τον Οκτώβριο του 1882. Πριν τελειώσει το δεύτερο έτος ο πατέρας του αρρωσταίνει βαριά και

πεθαίνει λίγες μέρες μόνο μετά την εσπευσμένη επιστροφή του γιού του στις

Μουρνιές. Το γεγονός αυτός έχει δραματικές συνέπειες στη ζωή του

Βενιζέλου. Στα δεκαεννέα του βρίσκεται αρχηγός της οικογένειάς του,

υπεύθυνος για την χήρα μητέρα του και την ανύπαντρη αδερφή του. Δεν του

μένει άλλη επιλογή από το να επιστρέψει στην Κρήτη και να αναλάβει το

κατάστημα του πατέρα του. Ωστόσο δεν εγκαταλείπει τις σπουδές του,

ανανεώνει κάθε χρόνο την εγγραφή του, παρακολουθεί όσες φορές μπορεί τα

μαθήματα, όταν οι υποχρεώσεις της επιχείρησής του τον φέρνουν στην

Αθήνα, ενώ και οι φίλοι του τον βοηθούν στέλνοντάς του συγγράμματα και

σημειώσεις. Αφιερώνει όλο τον ελεύθερο του χρόνο στην μελέτη των

μαθημάτων του. Στις 15 Ιανουαρίου 1887 καταφέρνει να αποφοιτήσει από τη

Νομική με βαθμό “λίαν καλώς". Ο λόγος που δεν αποφοίτησε με "άριστα"

πρέπει μάλλον αν αποδοθεί στη διαφωνία του περί την ερμηνεία ενός νόμου

με τον καθηγητή του κατά τη διάρκεια της εξέτασης. Ο Πρύτανης

Ξανθοπουλίδης θεώρησε ότι ανταποκρίθηκε άριστα στην εξέταση ενώ ο

καθηγητής Πέτρος Παπαρηγόπουλος θα πει αργότερα για τον Βενιζέλο

σχετικά με την αποφοίτησή του: ”Εκ Κρήτης ανατέλλει σήμερον επιστημονικός

αστήρ πρώτου μεγέθους για τον ελληνισμό”. Τον Μάρτιο του 1887 ο Βενιζέλος

γυρίζει στα Χανιά για να ακολουθήσει την καριέρα του δικηγόρου.

Οργανικός Νόμος του 1868

Συνθήκη της Χαλέπας

Μετά την επανάσταση του 1866-69 η Οθωμανική αυτοκρατορία εξαγγέλλει ένα ειδικό διοικητικό νόμο γνωστό ως Οργανικό Νόμο που προβλέπει τη συμμετοχή των χριστιανών στο διοικητικό μηχανισμό και στα δικαστήρια, ισότιμη χρήση της ελληνικής και τουρκικής γλώσσας στη διοίκηση, ίδρυση Γενικής Συνέλευσης με μεικτή σύνθεση για τη νομοθέτηση τοπικών ζητημάτων μετά από την επικύρωσή τους από την Πύλη. Καθώς περνούσαν τα χρόνια αν και ο Νόμος δεν εφαρμοζόταν η λειτουργία της Συνέλευσης ανέδειξε τη δυναμικότητα του χριστιανικού στοιχείου ως φορέα προόδου μιας και πολλά μέλη της είχαν σπουδάσει στην Ελλάδα. Ο νεοτουρκικός πόλεμος 1877-78 με την ήττα που επιφέρει στην Τουρκία υποχρεώνει την Υψηλή Πύλη να υπογράψει τη Σύμβαση της Χαλέπας τον Οκτώβρη του 1878 που ορίζει σημαντικές μεταρρυθμίσεις:

1. Ορίζει πενταετή θητεία Γενικού Διοικητή που θα μπορούσε να ήταν και χριστιανός.

2. Ιδρύει τοπική χωροφυλακή. 3. Τα διοικητικά και δικαστικά έγγραφα θα συντάσσονται και στις δύο

γλώσσες ενώ στη Γενική Συνέλευση που η πλειοψηφία είναι χριστιανική [49 χριστιανοί -31 μουσουλμάνοι] , επίσημη γλώσσα είναι η ελληνική.

Ο Βενιζέλος ανοίγει το δικηγορικό του γραφείο στα Χανιά το 1887.Συνδυάζοντας την προσωπική του ευφυΐα με την άριστη νομική του κατάρτιση, στα 25 του είναι πια ένας από τους πιο σημαντικούς δικηγόρους της πόλης του ενώ στο πελατολόγιό του περιλαμβάνονται τόσο Χριστιανοί όσο και Μουσουλμάνοι κάτι που ήταν σπάνιο για την εποχή του. Ο Βενιζέλος ακολουθούσε τα σύγχρονα ρεύματα της ευρωπαϊκής νομικής επιστήμης, πίστευε ότι η δικηγορία πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία και να προσαρμόζεται στις ανάγκες της που συνεχώς αλλάζουν. Για τον Βενιζέλο ο

νόμος και το δίκαιο είναι ο τρόπος να προστατευτεί ο πολίτης από τις αυθαιρεσίες του κράτους Ήδη από τους πρώτους μήνες της δικηγορίας του και όπως οι

περισσότεροι άνδρες της εποχής του με πολιτικές φιλοδοξίες ,άρχισε να

δημοσιογραφεί. Την ευκαιρία του να αποδείξει τα προσόντα του και σε αυτό

το πεδίο, του προσφέρει ο γαμπρός του Κωνσταντίνος Μητσοτάκης,

εκπρόσωπος της επαρχίας Κυδωνίων στην Κρητική Συνέλευση και εκδότης

της εφημερίδας “Λευκά Όρη”. Στην αρθρογραφία του διακρίνονται οι

στόχοι της πολιτικής του Βενιζέλου: α) απελευθέρωση της Κρήτης και η

ένωση με την Ελλάδα αλλά και β) η κοινωνική μεταβολή, η αλλαγή των

παραδοσιακών κοινωνικών δομών της Κρήτης και ο εκσυγχρονισμός

της. Η δημοσιογραφία βοηθά τον Βενιζέλο να γίνει γνωστός τόσο στην

ιδιαίτερη πατρίδα του αλλά και στην Ελλάδα, έρχεται σε επαφή με Έλληνες

αλλά και ξένους πολιτικούς και δημοσιογράφους ενώ βρίσκεται στο επίκεντρο

των πολιτικών εξελίξεων

Δύο πολιτικές μερίδες δημιουργούνται στην Κρήτη, οι Φιλελεύθεροι ή Ξυπόλητοι και οι Συντηρητικοί ή Καραβανάδες που εκπροσωπούσαν τους «νοικοκυραίους», πρώην συνεργάτες των Τούρκων καθώς και μερίδα του ανώτερου κλήρου. Σε εκλογές του 1889 που γίνονται με καθολική μυστική ψηφοφορία για πρώτη φορά η φιλελεύθερη μερίδα εκλέγει 40 πληρεξούσιους, μεταξύ των οποίων είναι και ο Ελευθέριος Βενιζέλος. Την ηγετική του προσωπικότητα φαίνεται να αναγνωρίζει ο Τζόζεφ Τσάμπερλεν (Βρετανός πολιτικός) όταν τον επισκέπτεται ο φοιτητής Ελ .Βενιζέλος προκειμένου να του εκθέσει τους λόγους που οι Κρητικοί επιμένουν στο αίτημά τους για ένωση με την Ελλάδα. Ο Βενιζέλος, θαυμαστής του Τρικούπη και οπαδός της συγκρατημένης του εξωτερικής πολιτικής, πολιτεύεται με σύνεση χωρίς να εξάπτει τα πάθη των ψηφοφόρων του. Όπως και αργότερα δεν υποκύπτει στο λαϊκισμό, κρίνει ότι το σωστό για την Κρήτη είναι να αναπτυχθεί οικονομικά, να ωριμάσει πολιτικά και περιμένοντας την κατάλληλη στιγμή, να πετύχει την πολυπόθητη ένωση. Το κόμμα του κερδίζει τις εκλογές, όμως το αγεφύρωτο χάσμα με το κόμμα των Συντηρητικών επισκιάζει την πολιτική ζωή. Κατά τη σύντομη του θητεία στην Κρητική συνέλευση ο Βενιζέλος συνδυάζει την μαχητικότητα με την σύνεση, την σοβαρότητα και την μετριοπάθεια όταν το απαιτούν οι περιστάσεις. Τα πλούσια πνευματικά του χαρίσματα και η ταχύτητα της σκέψης του τον έκανε να διακρίνει το ουσιώδες από το επουσιώδες και ανέλυσε καίρια τα δεδομένα προσφέροντας πολλαπλές εναλλακτικές λύσεις κάθε φορά στο κόμμα του. Τα πολιτικά πάθη μεταξύ των δύο χριστιανικών κομμάτων οδηγούν στην κρίση, την” Κρομμυδοεπανάσταση” του 1889. Αν και διαφωνούσε σφόδρα με οποιαδήποτε επαναστατική ενέργεια

προσπάθησε να έρθει σε επαφή με τους επαναστάτες πριν είναι αργά. Ο

Σουλτάνος διατάσσει την βίαιη καταστολή της εξέγερσης. Μετά από τρεις

μήνες διωγμών και σφαγών ο Βενιζέλος και πολλοί φίλοι του διαφεύγουν στην

Αθήνα μέχρι το τέλος των εχθροπραξιών. Εκεί έρχεται σε επαφή με

παράγοντες της πολιτικής και της δημοσιογραφίας με σκοπό να επηρεάσει

την ελλαδική ηγεσία με τη δική του μετριοπαθή προσέγγιση στο κρητικό

ζήτημα. (βήμα- βήμα λύση με εμπλοκή της Ελλάδος, των Κρητικών και των

Μεγάλων Δυνάμεων.)

Ο γάμος του Βενιζέλου και ο θάνατος της γυναίκας του

Η εξέγερση του 1889 σηματοδοτεί και την απομάκρυνση του Βενιζέλου από την ενεργό πολιτική. Αφιερώνεται και πάλι στην δικηγορία αλλά και σε προσωπικό επίπεδο η ζωή του αλλάζει. Το 1890 παντρεύεται τον μεγάλο έρωτα της ζωής του, την Μαρία Ελευθερίου-Κοτελούζου, που είχε γνωρίσει τρία χρόνια πριν στα Χανιά.

Η Μαρία είναι “η πρώτη γυναίκα της ζωής του, η γυναίκα που αγάπησε πραγματικά και, ίσως ,αποκλειστικά”. Ακολουθεί μία ευτυχισμένη αλλά σύντομη περίοδος. Το ζευγάρι εγκαθίσταται στο οικογενειακό σπίτι στη Χαλέπα. Αποκτούν το 1893 το πρώτο τους παιδί, τον Κυριάκο. Το 1894 γεννιέται ο Σοφοκλής, από επιπλοκές στον τοκετό όμως πεθαίνει η Μαρία. Για τον Βενιζέλο ο θάνατος της μονάκριβης συζύγου του ίσως είναι το τραγικότερο συμβάν της ζωής του που τον άλλαξε για πάντα και που δεν ξεπέρασε ποτέ Βυθίζεται στο πένθος και στην κατάθλιψη.

Ο Βενιζέλος επιστρέφει στη δουλειά του το φθινόπωρο του 1894 και στην πολιτική αρθρογραφία βρίσκει κάποια παρηγοριά. Δεν κατέρχεται όμως στις εκλογές του 1895, η ανατροφή των παιδιών του κι η εργασία του απορροφούν όλη του την ενέργεια, χωρίς όμως να παύει να παρακολουθεί τις πολιτικές εξελίξεις στην πατρίδα του. Για όλους, ο Βενιζέλος έμοιαζε να έχει αποσυρθεί οριστικά από την πολιτική.

Μεγάλες Δυνάμεις

-αυτονομία Κρήτης- Πρίγκιπας Γεώργιος

Ο κρητικός λαός κατά το διάστημα 1890 έως 1895 βρίσκεται σε

δεινή κατάσταση καθώς πρέπει να αντιμετωπίσει τη βαριά φορολογία, την

καταπίεση, τις βιαιοπραγίες και τις δολοφονίες από μέρος των Τούρκων. Το

νησί βρίσκεται και πάλι σε επαναστατικό αναβρασμό. Το 1895 ξεκινά μια νέα

επανάσταση, η λεγόμενη Μεταπολιτευτική, με επικεφαλής τον Μανούσο

Κούνδουρο, που ζητούσε χριστιανό Διοικητή και επαναφορά των προνομίων

της Χαλέπας σε βελτιωμένη μορφή. Ο Κούνδουρος γνωρίζοντας τις

διπλωματικές επιδιώξεις των Μεγάλων Ευρωπαϊκών Δυνάμεων θεωρούσε

σαν πρώτο βήμα τη μερική αυτονομία της Κρήτης υπό χριστιανό Διοικητή . Για

πρώτη φορά μια εξέγερση δεν ξεκινούσε με πάγιο αίτημα της «Ένωσης» αλλά

έθετε μεταρρυθμιστικούς στόχους. Με παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων

και πριν γενικευτούν οι συγκρούσεις δόθηκε γενική αμνηστία και

παραχωρήθηκε νέος Οργανικός Νόμος που ανάμεσα σε άλλα προέβλεπε το

διορισμό χριστιανού Διοικητή υπό την έγκριση των Μ .Δυνάμεων. Όμως οι

αδιάλλακτοι μουσουλμάνοι σε συνεργασία με σκληροπυρηνικούς κύκλους της

οθωμανικής κυβέρνησης δημιούργησαν ένα κλίμα τρομοκρατίας που

επιδεινώθηκε ραγδαία από τις μαζικές σφαγές του χριστιανικού πληθυσμού

των πόλεων και τις πυρπολήσεις χριστιανικών συνοικιών καθώς και τις

μεμονωμένες δολοφονίες χριστιανών παραγόντων. Στις 23 και 24 Ιανουαρίου

του 1897 οι Τούρκοι βάζουν φωτιά στα Χανιά και σφάζουν τους χριστιανούς.

Τότε εκατό περίπου επαναστάτες συγκεντρώθηκαν στο Ακρωτήρι

αποφασισμένοι να διεκδικήσουν με κάθε μέσο την Ένωση της Κρήτης με

την Ελλάδα.

Το ψήφισμα των επαναστατών στις 25 Ιανουαρίου στο

Ακρωτήρι κήρυσσε την κατάλυση της τουρκικής κατοχής και καλούσε τον

Έλληνα βασιλιά να καταλάβει το νησί. Τις επόμενες μέρες έφτασαν στο

Ακρωτήρι και άλλοι ένοπλοι, υψώνουν την ελληνική σημαία και οργανώνουν

επαναστατικό στρατόπεδο. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος που απείχε από την

πολιτική κατάσταση του νησιού, αν και περνούσε μια περίοδο πένθους

εξαιτίας του θανάτου της γυναίκας του στη γέννα, ενώθηκε με τους

επαναστάτες. Οι λόγοι της επιλογής του Ακρωτηρίου ήταν ότι βρισκόταν κοντά

στα Χανιά και ότι οι κατέχοντες τη θέση αυτή μπορούσαν να

παρακολουθούν .Οι Μεγάλες Δυνάμεις ((Ιταλία, Γαλλία, Αυστρία, Γερμανία,

Αγγλία και Ρωσία) δεν αποδέχονται το αίτημα των επαναστατών και

αποφασίζουν τη διεθνή κατοχή των πόλεων Χανίων, Ρεθύμνου και

Ηρακλείου. Εγκαθίστανται στα Χανιά οι Ιταλοί, στο Ρέθυμνο οι Ρώσοι, στο

Ηράκλειο οι Άγγλοι και στο Λασίθι οι Γάλλοι. Η νέα αυτή εξέλιξη οδήγησε το

βασιλιά Γεώργιο Α΄ και την κυβέρνηση Δεληγιάννη της Ελλάδας να επέμβουν

άμεσα στέλνοντας στρατό στην Κρήτη.

Εκστρατευτικό σώμα 1500 ανδρών μ’ επικεφαλής τον συνταγματάρχη

Τιμολέοντα Βάσσο, αποβιβάστηκε την 3η Φεβρουαρίου 1897 στο Κολυμπάρι.

Ο Βάσσος ανακοινώνει την εντολή που έχει να καταλάβει το νησί στο όνομα

του βασιλιά των Ελλήνων, ενώ οι Μεγάλες Δυνάμεις τον ειδοποιούν να μην

πλησιάσει τα Χανιά σε ακτίνα μικρότερη των έξι χιλιομέτρων.

Στις 9 Φεβρουαρίου 1897 ο Ιταλός Κανεβάρο, επικεφαλής των

ναυάρχων, άρχισε το βομβαρδισμό του επαναστατικού στρατοπέδου. Οι

οβίδες δεν έχουν στόχο μόνο τους επαναστάτες Κρητικούς, αλλά και την

Ελληνική σημαία που κυματίζει στο Ακρωτήρι. Δύο φορές η σημαία πέφτει

κάτω χτυπημένη από τις οβίδες των Μεγάλων Δυνάμεων, και ο επαναστάτης

Σπύρος Καγιαλεδάκης ή Καγιαλές, την σηκώνει όρθια με κίνδυνο της ζωής

του. Όταν οι ναύαρχοι με τα κιάλια είδαν την ελληνική σημαία να κυματίζει

περήφανα με έναν άνθρωπο να την στηρίζει, άναυδοι με την παλικαριά του

Κρητικού διέταξαν να σταματήσει ο βομβαρδισμός.

Το στρατόπεδο των επαναστατημένων Κρητικών δονείται από

ζητωκραυγές και πανηγυρισμούς. Στο ελληνικό θωρηκτό "'Υδρα" ψέλνεται ο

εθνικός ύμνος. Ζητωκραυγές και χειροκροτήματα ακούγονται πλέον όχι μόνο

από τα ελληνικά, αλλά και από τα ιταλικά και γαλλικά πλοία! Ο Ιταλός

επικεφαλής του στόλου των Μεγάλων Δυνάμεων, υποναύαρχος Κανεβάρο,

γράφει στα απομνημονεύματά του: «Η ανύψωση της σημαίας με αυτόν τον

τόσο ηρωικό τρόπο, αποτέλεσε μια στιγμή της ζωής μου που δεν θα

λησμονήσω ποτέ».

Η ηρωική πράξη του Σπύρου

Καγιαλέ – Καγιαλεδάκη, εκείνη ακριβώς την ημέρα, νίκησε -στην κυριολεξία-

την ευρωπαϊκή διπλωματία. Όχι μόνο γιατί προκάλεσε την άμεση παύση του

βομβαρδισμού του Ακρωτηρίου, αλλά και την υποβολή, από τους ναυάρχους,

ευνοϊκών εισηγήσεων προς τις κυβερνήσεις τους. Το αποτέλεσμα ήταν μετά

από λίγους μήνες να κερδίσει η Κρήτη την αυτονομία της από την Οθωμανική

Αυτοκρατορία (1898), που προηγήθηκε της Ένωσής της με την Ελλάδα (1

Δεκεμβρίου 1913)

Η Κρητική Πολιτεία (1896 – 1913) ήταν το επίσημο όνομα με το

οποίο αναγνωρίστηκε η Κρήτη ως αυτόνομο κράτος, μετά την κρητική

επανάσταση του 1896 και την απόσχισή της από την Οθωμανική

Αυτοκρατορία όπου και τέθηκε υπό την προστασία των Μεγάλων Δυνάμεων,

του Ηνωμένου Βασιλείου,της Γαλλίας,της Ιταλίας και της Ρωσίας.

Προπαρασκευή της αυτονόμησης της Κρήτης υπήρξε η ιστορική Σύμβαση

της Χαλέπας.Η Κρητική Πολιτεία αποτέλεσε το μεταβατικό στάδιο πριν την

ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα το 1913 .

Ο Βενιζέλος ,προτού ακόμα γίνει επώνυμος εντυπωσιάζει τους

συνομιλητές του όπως τον Γάλλο ριζοσπάστη πολιτικό και δημοσιογράφο

George Clemenceau που όταν ρωτήθηκε τι του έκανε εντύπωση στην Κρήτη

απάντησε ότι « τη μεγαλύτερη εντύπωση μου έκανε ένας μικρός δικηγόρος

των Χανίων, που ξέχασα το όνομά του, μα που μοιάζει κάπως με Βενεζουέλα»

.

Κρητική Πολιτεία

Ο πρίγκηπας Γεώργιος ορίστηκε

Ύπατος Αρμοστής Κρήτης με τριετή θητεία. Στις 9 Δεκεμβρίου 1898 έφθασε

στη Σούδα με τη ρωσική ναυαρχίδα συνοδευόμενη και από πλοία των άλλων

Δυνάμεων, Η υποδοχή που του επιφυλάχθηκε ήταν αποθεωτική. Στη

συνέχεια 12 χριστιανοί και 4 μουσουλμάνοι εκπονούν το σχέδιο του κρητικού

συντάγματος και προκηρύσσονται οι πρώτες εκλογές που αναδεικνύουν 138

χριστιανούς και 50 μουσουλμάνους. Σε λίγες μέρες ορκίστηκε η πρώτη

κυβέρνηση με Υπουργό Δικαιοσύνης τον Ελευθέριο Βενιζέλο.

Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν συντηρητικό και έδινε υπερεξουσίες στο Γεώργιο που μπορούσαν να οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά. Κυρίως όμως οι τοπικοί παράγοντες που πολέμησαν για την ελευθερία παραγκωνίζονταν από Αθηναίους συμβούλους που αγνοούσαν την κρητική πραγματικότητα και την ψυχολογία των Κρητών. Υπήρχαν αρκετές αντιδράσεις κάθε φορά που ο ανώτατος κυβερνήτης επέβαλλε περιορισμούς στις ανθρώπινες ελευθερίες ή άλλαζε τις μεθόδους διοίκησης. Η σημαντικότερη διαφωνία του Γεωργίου με το Βενιζέλο ήταν η διάσταση απόψεων όσον αφορά το επίμαχο ζήτημα της Ένωσης. Ο Γεώργιος θεωρούσε ότι θα λυνόταν το θέμα με συνεχή υπομνήματα στις Μ. Δυνάμεις ενώ ο Βενιζέλος θεωρούσε ως λύση τις βαθμιαίες κατακτήσεις. Όπως π.χ. την αντικατάσταση των ξένων στρατευμάτων από Έλληνες αξιωματικούς. Ο Βενιζέλος είχε ξεκαθαρίσει το εξής: «Ως ένας εκ των τριακοσίων χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου!».

Πανηγυρικός λόγος του Ε. Βενιζέλου (25/3/1905): «... Ευθύς εξ αρχής

ονόμασαν τον Πρίγκιπα αντιπρόσωπον της Εθνικής Ιδέας εν Κρήτη. Κατά του

τίτλου τούτου διεμαρτυρήθην και διαμαρτύρομαι. Η Κρήτη δεν έχει ανάγκην

αντιπροσώπων της Εθνικής Ιδέας. Τίτλοι αυτής είναι οι αγώνες της.

Εδέχθημεν τον Ύπατον Αρμοστήν μόνον ως κομίζοντα τον αρραβώνα

της ενώσεως της Κρήτης μετά της Ελλάδος…... Καθ' έκαστον ταξίδιον του

Πρίγκιπος επιστεύετο ότι θα γίνη η ένωσις. Παρήλθον ήδη έξ έτη. Ήτο φυσικόν

ο Κρητικός Λαός να προσφύγη άπαξ έτι εις τα όπλα, όπως καταστήση

εναργεστέραν την ανάγκην της εθνικής του αποκαταστάσεως. Υπάρχουν οι

φρονούντες ότι το κίνημα τούτο είναι άκαιρον. Δεν έχει, άραγε, αναγνωρισθή

ότι η μόνη λύσις του Κρητικού Ζητήματος είναι η ένωσις της Κρήτης μετά του

Βασιλείου της Ελλάδος; Την ένωσιν, λέγουν, θα την κάμη μόνον όταν θελήση ο

υιός του βασιλέως της Ελλάδος! Διαμαρτύρομαι και κατά της αντιλήψεως

αυτής. Δεν δυνάμεθα να αναθέσωμεν το εθνικόν μας μέλλον εις μίαν

οικογένειαν...».

Η κρίση μεταξύ τους κορυφώνεται με την απόλυση του Βενιζέλου

από τη θέση του υπουργού και την απαγόρευση της κυκλοφορίας της

εφημερίδας «Κήρυξ» των Χανίων που εξέδιδε . Γύρω του συνασπίστηκαν

όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από την πολιτική του Πρίγκιπα και ο Βενιζέλος μαζί

με το Κ. Φούμη και τον Κ. Μάνο αποτέλεσαν την τριανδρία που ζητούσαν την

αλλαγή του Συντάγματος.

Επαναστάτες του Θερίσου (1905) Στις 10 Μαρτίου 1905 κηρύσσουν την επανάσταση στο Θέρισο. Μοιράζουν προκηρύξεις στα Χανιά που κηρύττουν την κατάργηση της αρμοστείας και στέλνουν μηνύματα σε όλη το νησί έτσι ώστε ολόκληρη η κρητική ύπαιθρος βρίσκεται σε αναβρασμό. Ο Βενιζέλος, που ήταν ο φυσικός αρχηγός του νέου αυτού επαναστατικού κινήματος, ανέλαβε να ενημερώσει το λαό και τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων, για τους λόγους και τους σκοπούς της επανάστασης. Η επανάσταση δεν κράτησε πολύ, η υποστήριξη όμως στον Βενιζέλο ήταν τόσο ισχυρή ώστε ο Πρίγκιπας Γεώργιος αναγκάστηκε να υποβάλλει παραίτηση. Το κίνημα έληξε στις 2 Ιουλίου 1905 ύστερα από πολλές διαπραγματεύσεις με τις Μ. Δυνάμεις που επιτρέπει στο βασιλιά της Ελλάδας να προτείνει εκείνος στις Μ. Δυνάμεις τον ύπατο αρμοστή.

Ο Βενιζέλος φορώντας τα παραδοσιακά κρητικά στιβάνια, στην επανάσταση του Θέρισου, 1905. Το νησί είχε καταστεί μια ιδιότυπη ελληνική επαρχία. Ο πρίγκιπας

Γεώργιος υποβάλλει την παραίτησή του στις 12 Σεπτεμβρίου 1906 και

αναχωρεί από την Κρήτη. Ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Α' υπέδειξε ως

νέο Ύπατο Αρμοστή τον Αλέξανδρο Ζαΐμη . Οι Μεγάλες Δυνάμεις απέσυραν

τις στρατιωτικές δυνάμεις τους από την Κρήτη.

Οι ογκώδεις λαϊκές συγκεντρώσεις στο πεδίο του Άρεως στα Χανιά, που κηρύσσουν την ανεξαρτησία, κινούνται από τον Βενιζέλο, ο οποίος επί της αρμοστείας Ζαΐμη διετέλεσε πρόεδρος της Κρητικής Βουλής και το 1908 η Κρητική Συνέλευση τον διόρισε υπουργό Εξωτερικών και Δικαιοσύνης στην πενταμελή επιτροπή. Αργότερα γίνεται πρωθυπουργός της Κρήτης, όταν το 1910 η κρητική συνέλευση τον εξέλεξε ως πρόεδρό της και πρωθυπουργό της Κρητικής Πολιτείας. Το Κρητικό Ζήτημα είχε πλέον εισέλθει στη φάση της οριστικής του επίλυσης. Ο Αλ. Ζαΐμης ήταν πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας και με την εμπειρία του βοήθησε στην βελτίωση της οικονομίας, της υγείας και της παιδείας. Σημαντική είναι η οργάνωση της Πολιτοφυλακής της Κρήτης που επέδειξε τη δύναμη της στους Βαλκανικούς πολέμους 1912-13. Οι Μ. Δυνάμεις είναι πλέον περιττές στο νησί και η επίσημη πολιτική πράξη χειραφέτησης της Κρήτης ήταν ένα ευχαριστήριο Ψήφισμα της Κρητικής Βουλής στις 21 Μαΐου 1908. Το Κρητικό Ζήτημα ήταν πλέον αποκλειστική αρμοδιότητα του νησιού. Με το Ψήφισμα της 24ης Σεπτεμβρίου 1908 η Κυβέρνηση κηρύσσει την ανεξαρτησία του νησιού και την Ένωσή του με την Ελλάδα γεγονός που όμως δεν αποδέχθηκε ανοιχτά η ελληνική Κυβέρνηση για να μην προκαλέσει την Πύλη.

Το Ψήφισμα της 24ης Σεπτεμβρίου 1908:«Η Κυβέρνησις της Κρήτης,

διερμηνεύουσα το αναλλοίωτον φρόνημα του Κρητικού Λαού, κηρύσσει την

ανεξαρτησίαν της Κρήτης και την ένωσιν αυτής μετά της Ελλάδος, όπως μετ'

αυτής αποτελεση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον.

Παρακαλεί την A.M. τον Βασιλέα ν' αναλάβη την διακυβέρνησιν της νήσου.

Δηλοί ότι μέχρι τούτου θέλει συνεχίσει να κυβερνά την νήσον εν ονόματι της

A.M. του Βασιλέως των Ελλήνων, κατά τους νόμους του Ελληνικού Βασιλείου.

Εντέλλεται εις τας Αρχάς της νήσου, όπως, συμφώνως τω Ψηφίσματι τούτω,

εξακολουθήσωσι ν' ασκώσι τα καθήκοντα της υπηρεσίας των».

Οι Μ. Δυνάμεις αποδέχονται σιωπηρά το γεγονός παρά τις διαμαρτυρίες των Τούρκων αλλά απαιτούν την υποστολή της ελληνικής σημαίας από το φρούριο του Φιρκά . Η Κυβέρνηση της Κρήτης παραιτείται, αρνείται την υποστολή (κανένας Κρητικός δεν δέχθηκε να την κατεβάσει) και οι Μ. Δυνάμεις αποβιβάζουν ένα άγημα που αποκόπτει τον ιστό. Το κόμμα του Ελ .Βενιζέλου σχηματίζει κυβέρνηση στις 17 Μαΐου 1910 που παραμένει στην εξουσία λιγότερο από τέσσερις μήνες και έτσι ανοίγει μία νέα περίοδος, που κύριος διαχειριστής του Κρητικού Ζητήματος είναι ο Ελ. Βενιζέλος, ο οποίος είχε οριστικά επιβληθεί ως η κορυφαία πολιτική προσωπικότητα στην Κρήτη.

Το κίνημα στο Γουδί

Οι αιτίες που οδήγησαν στο Γουδί: Τα τέλη του 19ου αι. και τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, βρίσκουν την Ελλάδα με συσσωρευμένα προβλήματα. Έχει προηγηθεί η ταπεινωτική ήττα στον πόλεμο του 1897, το Κρητικό ζήτημα βρίσκεται σε τέλμα, ενώ και οι εξελίξεις στο Μακεδονικό κάθε άλλο παρά ικανοποιητικές κρίνονται. Στο εσωτερικό η χρεοκοπία του 1893, ο Διεθνής Οικονομικός Έλεγχος και η κρίση της σταφίδας συμπληρώνουν το σκηνικό της κρίσης και της παρακμής που κυριαρχούσε στη χώρα. Σε αυτά θα πρέπει να προστεθούν η ανικανότητα των πολιτικών αλλά και του Βασιλιά να αντιμετωπίσουν τα προβλήματα και να προσφέρουν όραμα, η εκτεταμένη διαφθορά, η συναλλαγή και η ευνοιοκρατία που προκαλούν και επιτείνουν την έντονη δυσαρέσκεια της κοινωνίας η οποία διοχετεύεται στα παλιά κόμματα, στο Στέμμα και την Αυλή. Ιδιαίτερα στις τάξεις του στρατού υπήρχε έντονη δυσαρέσκεια για την κατάληψη επιτελικών θέσεων από τους πρίγκιπες και της γενικής διοίκησης από τον Διάδοχο, καθώς και για τη σκανδαλώδη ευνοιοκρατία και τον νεποτισμό. . Το κίνημα στο Γουδί: Η άθλια πολιτική κατάσταση στη χώρα οδήγησε κορυφαίους στρατιωτικούς να εξεγερθούν τη νύκτα της 14ης προς 15η Αυγούστου 1909. Στις 15 Αυγούστου 1909 εκδηλώνεται στρατιωτικό κίνημα από τον Σύνδεσμο με ηγέτη τον Ν. Ζορμπά με επίκεντρο το στρατόπεδο στο Γουδί. Τα αιτήματα του κινήματος ήταν τα εξής:

1. αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων 2. απομάκρυνση από το στράτευμα των πριγκίπων 3. μεταρρυθμίσεις στη διοίκηση του κράτους, την οικονομία, τη δικαιοσύνη

και την εκπαίδευση. Στην ουσία ζητούσε την απομάκρυνση της βασιλικής οικογένειας από το στρατό. Οι στρατιωτικοί δεν έθεσαν πολιτειακό ζήτημα ενώ δεν σκόπευαν να μετατρέψουν το κίνημά τους σε δικτατορία.

Η άφιξη του Βενιζέλου στην Αθήνα: Ο Βενιζέλος με μία σειρά άρθρων του

στην Κρήτη είχε εκφράσει την υποστήριξή του στο κίνημα. Ωστόσο αρνείται

την πρωθυπουργία που του προσφέρει Σύνδεσμος αλλά τελικά δέχεται να

μεταβεί στην Αθήνα το Δεκέμβριο του 1909 ως πολιτικός του σύμβουλος.Αυτή η εξέλιξη δημιουργεί ανάμικτα συναισθήματα στους Κρητικούς γιατί κάποιοι φοβούνται ότι απομακρύνεται η λύση του Κρητικού Ζητήματος αφού θα απουσιάσει ο άνδρας, που ήταν ικανός να σώζει τις εθνικές υποθέσεις γνωρίζοντας το παιχνίδι της διπλωματίας, ενώ κάποιοι άλλοι πιστεύουν ότι μέσα από τη νέα του θέση θα επιταχύνει τη λύση του με μεγαλύτερη ασφάλεια. Στις επαφές του στην Αθήνα πείθει τόσο τους Στρατιωτικούς όσο και αρκετούς πολιτικούς ότι δεν πρέπει να τεθεί θέμα αλλαγής πολιτεύματος, άρα και η επόμενη Βουλή να είναι Αναθεωρητική και όχι Συντακτική. Στο μεταξύ προκηρύχτηκαν εκλογές. Ο Βενιζέλος δε δείχνει ιδιαίτερη προθυμία να θέσει υποψηφιότητα, άλλωστε είναι πρωθυπουργός της Κρητικής Πολιτείας, αλλά οι φίλοι του πρότειναν την υποψηφιότητά του. Οι εκλογές έγιναν στις 8 Αυγούστου 1910, και ενώ βρισκόταν στην Ελβετία, με την ομάδα του εκλέχτηκαν βουλευτές και ίδρυσαν το "Κόμμα Φιλελευθέρων".

Στις 5 Σεπτεμβρίου 1910 ο Βενιζέλος εκφώνησε τον ιστορικό του λόγο στη συγκέντρωση της πλατείας Συντάγματος υποστηρίζοντας και ενώπιον των υποστηρικτών του την αναγκαιότητα της αναθεωρητικής βουλής.

Απόσπασμα από την πρώτη ομιλία του Ελ. Βενιζέλου στην Αθήνα (Πλατεία Συντάγματος,5 Σεπτεμβρίου 1910

Βενιζέλος: Οι εκλογές εκλήθησαν προς συγκρότησιν διπλής Αναθεωρητικής Βουλής

Λαός: Συντακτική θέλουμε, Συντακτική!

Βενιζέλος: Επαναλαμβάνω: διπλής Αναθεωρητικής Βουλής!

Λαός: Συντακτική…

Βενιζέλος: Είπα! Αναθεωρητικής.

Λαός:…(σιγή)

Από την ώρα εκείνη τον ανακήρυξε κυβερνήτη, όχι η φωνή του λαού, αλλά η σιωπή.

Το έργο της κυβέρνησης Βενιζέλου και η Αναθεώρηση του συντάγμα τος

του 1911:

Πλούσιο και πολύπλευρο είναι το έργο της κυβέρνησης Βενιζέλου με το οποίο

αντιμετώπισε χρονίζοντα προβλήματα της χώρας, προετοίμασε την Ελλάδα

στρατιωτικά και διπλωματικά για τους επερχόμενους βαλκανικούς πολέμους

και την άλλαξε βαθιά με την συνταγματική αναθεώρηση του 1911 που ήτα και

ο πυρήνας της πολιτικής του.

Η συνταγματική Αναθεώρηση:O εκσυγχρονισμός του Βενιζέλου, όσον αφορά στον πολιτικό βίο της Ελλάδας του 1910, περιελάμβανε τις ακόλουθες συνταγματικές μεταρρυθμίσεις:

• Μείωση της απαιτούμενης ηλικίας των εκλόγιμων ως βουλευτών από το 30ό στο 25ο έτος.

• Αποκλεισμό των «εν ενεργεία» στρατιωτικών από το βουλευτικό αξίωμα.

• Καθιέρωση του «ασυμβίβαστου» της ιδιότητας του βουλευτή προς ορισμένες ιδιωτικές θέσεις προνομιούχων εταιρειών ή επιχειρήσεων.

• Καθιέρωση της μονιμότητας των δημοσίων υπαλλήλων. • Ανάθεση του ελέγχου του κύρους των βουλευτικών εκλογών σε ειδικό

δικαστήριο (εκλογοδικείο), αποτελούμενο από τακτικούς δικαστές μέχρι το 1911 την αρμοδιότητα αυτή είχε η Βουλή των Ελλήνων.

• Καλύτερη κατοχύρωση της «δικαστικής ανεξαρτησίας» με την καθιέρωση της μονιμότητας των δικαστών. Γι’ αυτό τον σκοπό, ανατέθηκε η αρμοδιότητα τοποθετήσεων, μεταθέσεων και προαγωγής των δικαστικών σε «Ανώτατο Δικαστικό Συμβούλιο».

• Βελτιωμένη προστασία ορισμένων ατομικών δικαιωμάτων (ιδίως της «προσωπικής ελευθερίας» και του «ασύλου της κατοικίας»).

• Καθιέρωση της υποχρεωτικής και δωρεάν στοιχειώδους εκπαίδευσης

Καθιέρωσε μέτρα προστασίας των εργαζομένων, βελτίωσης των συνθηκών εργασίας στα εργοστάσια, τεμάχισε τεράστιες εκτάσεις στη Θεσσαλία μοιράζοντας αυτές σε 4.000 οικογένειες, βελτίωσε την απονομή δικαιοσύνης, και αναμόρφωσε το φορολογικό σύστημα. Ίδρυσε το υπουργείο Εμπορίου και Βιομηχανίας, Γεωργίας, Συγκοινωνιών και Πρόνοιας. Το 1914 καθιερώνεται η καθολική υποχρεωτική στρατιωτική θητεία και εν καιρώ ειρήνης

Στρατιωτική πολιτική:. Ζήτησε τη συνδρομή της Γαλλίας και της Αγγλίας για

να αναλάβουν την εκπαίδευση του ελληνικού στρατού, παρόλο που το παλάτι

προέβαλε αντιρρήσεις λόγω της φιλογερμανικής του στάσης. Αναδιοργάνωσε

το Βασιλικό Ναυτικό και προέβη σε αγορά σύγχρονου οπλισμού για τις

ένοπλες δυνάμεις.

Εξωτερική πολιτική: Η πολιτική του Βενιζέλου καθορίζεται από την

πεποίθησή του ότι σύντομα η Οθωμανική Αυτοκρατορία θα κατέρρεε και άρα

θα προέκυπτε η ανάγκη διαμοιρασμού των εδαφών της. Προς τούτο η Ελλάδα

θα έπρεπε να ήταν έτοιμη να διεκδικήσει την ικανοποίηση των νόμιμων

εθνικών της δικαίων. Απέφυγε τις βεβιασμένες κινήσεις κατά της Τουρκίας

μέχρι η χώρα να προετοιμαστεί πλήρως σε στρατιωτικό επίπεδο. Παράλληλα

ακολούθησε πολιτική συμμαχιών με τα άλλα βαλκανικά κράτη. Τον Νοέμβριο

του 1911 και τον Απρίλιο του 1912 επιχειρήθηκε η συμμετοχή των Κρητών

αντιπροσώπων στη Βουλή των Ελλήνων, προκαλώντας την αντίδραση των

Μ. Δυνάμεων, βάζοντας το Βενιζέλο σε δύσκολη θέση γιατί δεν μπορούσαν

να αντιληφθούν τους μακρόπνοους σχεδιασμούς και τους λεπτούς

διπλωματικούς χειρισμούς του.

Εκπαιδευτική πολιτική: Τον απασχόλησε το γλωσσικό ζήτημα και η εκπαιδευτική πολιτική του Βενιζέλου την περίοδο αυτή στοχεύει στο να εντάξει το εκπαιδευτικό σύστημα στους μηχανισμούς που εξασφαλίζουν οικονομική ανάπτυξη και πρόοδο. Διοχέτευσε μεγάλο αριθμό μαθητών σε επαγγελματικές και τεχνικές σχολές και αποσυμφόρησε τα κλασικά γυμνάσια, σε μια εποχή που η Ελλάδα έπασχε από «υπερπληθυσμό» σε πτυχιούχους Ανωτάτων Σχολών και απόφοιτους κλασικών γυμνασίων, ενώ υπήρχαν σοβαρές ελλείψεις σε μορφωμένα επαγγελματικά και τεχνικά στελέχη. Διέκρινε καθαρά την ανάγκη να επανδρωθεί η αγροτική οικονομία του τόπου με μορφωμένους προοδευτικούς αγρότες. Διέκρινε την έλλειψη τεχνικών για την αξιοποίηση των εθνικών πόρων και την επιτακτική ανάγκη να επανδρωθεί η νεαρή εθνική οικονομία με ειδικευμένους εργάτες. Ενίσχυσε εκπαιδευτικά ευπαθείς κοινωνικές ομάδες, όπως ήταν τα κορίτσια, τα άτομα με πνευματική καθυστέρηση, τα ξενόφωνα παιδιά, οι αναλφάβητοι και δημιούργησε μαθητικά συσσίτια. Διαρρύθμισε ιερατικές σχολές, Ίδρυσε πειραματικές σχολές στα πανεπιστήμια Αθηνών και Θεσσαλονίκης και διδασκαλείο οικοκυρικής εκπαίδευσης. Ιδιαίτερη σημασία έδωσε στη σωματική αγωγή των νέων και τη διδασκαλία της υγιεινής στα σχολεία. Όλη η διάρκεια της πολιτικής παρουσίας του Βενιζέλου χαρακτηρίζεται από εκπαιδευτικό οργασμό, που εκδηλώθηκε και με την ανέγερση εκατοντάδων σχολικών κτιρίων

Βαλκανικοί πόλεμοι

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος συνέβαλε καθοριστικά στους νικηφόρους απελευθερωτικούς πολέμους του 1912-13 με τους οποίους η Ελλάδα διπλασίασε τα εδάφη της και τον πληθυσμό της. Εργάστηκε συστηματικά, τόσο στο εσωτερικό όσο και στο εξωτερικό πεδίο για την προετοιμασία της χώρας να διεκδικήσει τα δίκαιά της, ακολουθώντας αταλάντευτα το σχέδιό του, αδιαφορώντας για τις ενστάσεις και αντιρρήσεις εχθρών και φίλων. Πρώτο του μέλημα ήταν να κρατήσει την ελληνική κοινωνία ενωμένη.Έτσι,αν και προώθησε πολλούς έμπιστους του αξιωματικούς σε καίριες θέσεις στο στράτευμα, δεν δίστασε να αξιοποιήσει και τους αντιπάλους και γενικά κράτησε απέναντι τους γενναιόδωρη στάση. Γι’ αυτό ανακάλεσε στην υπηρεσία, από τη διαθεσιμότητα που τον είχε θέσει ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος, τον διάδοχο Κωνσταντίνο και του ανάθεσε την αρχιστρατηγία, παρά τις σφοδρές αντιδράσεις του Συνδέσμου . Ο Κωνσταντίνος και οι δύο γιοι του κατά τη διάρκεια των πολέμων 1912-1913 θα βρεθούν στην πρώτη γραμμή του μετώπου.Ταυτόχρονα λαμβάνει μέτρα προστασίας των λαικών στρωμάτων ,ενισχύοντας την κοινωνική συνοχή και την ενότητα του ελληνικού λαού. .

Παράλληλα με την ενίσχυση του εσωτερικού μετώπου ο Βενιζέλος έστρεψε το ενδιαφέρον του στην εξωτερική πολιτική και στην αναζήτηση συμμάχων. Η Ελλάδα βρισκόταν απομονωμένη και με κακές σχέσεις με τους περισσότερους από τους γείτονες της: τους Βούλγαρους, τους Ρουμάνους και τους Τούρκους. Την κατάσταση επιδείνωσε η ισχυροποίηση της Βουλγαρίας σε στρατιωτικό επίπεδο η οποία είχε βλέψεις σε όλη την Μακεδονία. Η Ελλάδα ωστόσο δεν είχε άλλη επιλογή από το να βγει από αυτή την απομόνωση και να συνεργαστεί ιδιαίτερα με τους Σλαὐους γείτονές της.

Λίγο πριν την έναρξη του Α' Βαλκανικού Πολέμου καταφέρνει να δημιουργηθεί αμυντική συμμαχία μεταξύ των χωρών : της Βουλγαρίας, της Σερβίας και το Μαυροβούνιο. Έτσι η Ελλάδα παραμονές του πολέμου είναι μέρος μιας ισχυρής συμμαχίας των Βαλκανικών λαών έτοιμη να διεκδικήσει τα

εθνικά της δίκαια. Η πολιτική Βενιζέλου της “βαλκανικής συννενόησης” απέδιδε καρπούς.

Τον Οκτώβριο του

1912 η Βαλκανική Συμμαχία κήρυττε τον πόλεμο κατά της Οθωμανικής

Αυτοκρατορίας. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος παρακολουθούσε εκ του σύνεγγυς

την εξέλιξη των επιχειρήσεων και ως υπεύθυνος κυβερνήτης καθόριζε τους

στρατηγικούς στόχους.Η πολιτική αυτή απέδειξε πόσο σωστή ήταν όταν

έπεισε το Γενικό Επιτελείο και τον Κωνσταντίνο να στρἐψουν το μεγάλο όγκο

του ελληνικού στρατού από το Μοναστήρι που ήταν ο αρχικός σχεδιασμός

προς τη Θεσσαλονίκη και να την απελευθερώσουν έγκαιρα πριν προλάβουν

τα μπουν τα βουλγαρικά στρατεύματα αλλά και όταν αρνήθηκε να υπογράψει

ανακωχή με την Τουρκία όπως οι υπόλοιποι εμπόλεμοι.

Η συνθήκη ειρήνης που υπογράφτηκε στο Λονδίνο το Μάιο του 1913 δεν έλυνε αρκετά ικανοποιητικά το ζήτημα της διανομής των εδαφών μεταξύ των νικητών. Ιδιαίτερα η Βουλγαρία διεκδικούσε εδάφη στη Μακεδονία που κατείχε ο ελληνικός και ο σερβικός στρατός. Έτσι η συμμαχία του Α΄ Πολέμου που βασίζονταν στο κοινό μίσος κατά των Τούρκων έπαψε να υπάρχει. Ο Βενιζέλος διεξήγαγε μυστικές διαπραγματεύσεις με τη Σερβία γα τη σύναψη συμμαχίας πράγμα και το οποίο έγινε στις παραμονές του Β’ Πολέμου. Για τον ρεαλιστή Βενιζέλο αυτό που είχε σημασία ήταν να μην έμενε η Ελλάδα μόνη της στον επερχόμενο πόλεμο με την Βουλγαρία, παρά οι όποιες αρνητικές εδαφικές διευθετήσεις, που μπορούσαν να αναθεωρηθούν αργότερα.Τη νίκη στα πεδία των μαχών κατά το Β΄Βαλκανικό Πόλεμο συμπλήρωσαν οι σωστοί χειρισμοί του Βενιζέλου κατά τη διάρκεια των δαπραγματεύσεων ειρήνης. Έπεισε τον βασιλιά πια Κωνσταντίνο να παραμερίσει τις εξωπραγματικές του εδαφικές διεκδικήσεις του και πέτυχε να κατοχυρωθεί η περιοχή της Δράμας-Καβάλας στην Ελλάδα παρά τις αντιρρήσεις της Βρετανίας της Αυστροουγγαρίας και της Ρωσίας. Στις 28 Ιουλίου / 10 Αυγούστου του 1913 υπογράφηκε η συνθήκη του Βουκουρεστίου. Η Ελλάδα, μετά από δύο σκληρούς πολέμους είχε διπλασιαστεί. Η Μακεδονία μέχρι την Καβάλα, η Ήπειρος, τα νησιά του ανατολικού Αιγαίου και η Κρήτη είχαν ενσωματωθεί στο ελληνικό βασίλειο. Ήταν ένας θρίαμβος της πολιτικής του Βενιζέλου. Ο Βενιζέλος γνωστοποίησε αυθημερόν με τηλεγράφημα στον βασιλιά την υπογραφή της συνθήκης.

Η απάντηση του Κωνσταντίνου ήταν η εξής: "Ευχαριστώ υμάς επί τη αναγγελία της υπογραφής της ειρήνης. Ο Θεός πλουσιοπαρόχως ηυλόγησε τας προσπαθείας ημών. Εν ονόματι του έθνους και εμού εκφράζω υμίν τας βασιλικάς μου ευχαριστίας. Νέα και ένδοξος εποχή διανοίγεται ενώπιον ημών. Εις πίστωσιν δε της ευγνωμοσύνης και της προς υμάς υπολήψεώς μου απονέμω υμίν τον Μεγαλόσταυρον του βασιλικού μου Τάγματος του Σωτήρος. Η πατρίς σάς είναι ευγνώμων".

Και η απάντηση του Βενιζέλου: "Βαθύτατα συγκεκινημένος από το

τηλεγράφημα της Υμετέρας Μεγαλειότητος, παρακαλώ αυτήν ευλαβώς να

δεχθή την έκφρασιν της αναλλοιώτου μου ευγνωμοσύνης διά την επιεική

εκτίμησιν των υπηρεσιών μου. Με το ευτυχές τέρμα και του δευτέρου πολέμου

υπό τον μέγαν στρατηλάτην βασιλέα, όστις διά του ξίφους του εμεγάλωσε την

Ελλάδα, η φιλτάτη πατρίς καταλαμβάνει την ανήκουσαν αυτή θέσιν εν τω

κόσμω και με σταθερόν βήμα θέλει χωρήσει εις ευρύτατον μέλλον,

ασφαλίζουσα το μεγαλείον και την ευημερίαν αυτής".

Ακολουθεί η τελική Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1913 αφαιρέθηκαν από το φρούριο της Σούδας οι σημαίες των Μ. Δυνάμεων και της Τουρκίας

Στη θέση που άλλοτε κυμάτιζε η τουρκική σημαία, στήθηκε μαρμάρινη επιγραφή που έγραφε:

ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ

1669-1913

ΗΤΟΙ 267 ΕΤΗ 7 ΜΗΝΕΣ 7 ΗΜΕΡΑΙ ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ.

Εικόνα 1 Άφιξη Βενιζέλου στην Κρήτη μετά την Ένωση

Η ευρύτερη αποδοχή στο πρόσωπό του εξαιτίας της μοναδικότητας της προσωπικότητάς του γίνεται εύκολα αντιληπτή αν διαβάσουμε μερικά απ’ όσα γράφει στα «Απομνημονεύματά» του ο Πρίγκιπας Νικόλαος στις 9 Σεπτεμβρίου 1910 μετά την ομιλία του Βενιζέλου της 5ης Σεπτεμβρίου. «… Έτσι δεν έχει μιλήσει ακόμα κανείς από τους πολιτευόμενούς μας. …Βαδίζει κατ’ ευθείαν προς το σκοπό του, χωρίς να ζητήσει να θαμβώσει τους ακροατές του με ρητορικές εξψεις και κούφια λόγια.» 2

Μέσα από τις μεγάλες επιτυχίες της βενιζελικής πολιτικής και

διπλωματίας, χωρίς να παραβλέπονται τα προβλήματα της «αμφιλεγόμενης» περιόδου, ο Βενιζέλος στόχευσε στην οικοδόμηση σύγχρονου εθνικού κράτους και μαζί σύγχρονης εκπαίδευσης.

Διορατικός, ευφυής και ευέλικτος, δυναμικός, τολμηρός και ελεύθερος,

ρεαλιστής, ειρηνιστής και επαναστάτης, επιβλητικός, ακτινοβόλος και χαρισματικός, χωρίς αυτό να σημαίνει και αλάνθαστος, αισιόδοξος, με ιδιαίτερη αυτοπεποίθηση που κάποιες φορές ίσως τον οδήγησε σε λάθος μονοπάτια, ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει καταξιωθεί στην κοινωνική συνείδηση των Ελλήνων, οι οποίοι τον θεωρούν ένα από τους σημαντικότερους Έλληνες του 20ου αιώνα.

Σημειώσεις - Βιβλιογραφία

1. Ιστορία της Νεοτέρας Ελλάδας Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΥ σελ. 858

2. Ιστορία της Νεοτέρας Ελλάδας Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΥ σελ. 893

3. Ιστορία της Νεοτέρας Ελλάδας Δ. ΚΟΚΚΙΝΟΥ σελ. 902

4. Ελ. Βενιζέλου ΠΟΛΙΤΙΚΑΙ ΥΠΟΘΗΚΑΙ σελ. 363

5. Ελ. Βενιζέλου ΠΟΛΙΤΙΚΑΙ ΥΠΟΘΗΚΑΙ σελ. 368

6. ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΕΘΝΟΥΣ

Εκδοτική Αθηνών, Τόμος ΙΕ σελ. 316

7 Ελ. Βενιζέλου ΠΟΛΙΤΙΚΑΙ ΥΠΟΘΗΚΑΙ σελ. 372

8 ΑΝΩΤΑΤΟΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟΝ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΝ

Πρακτικά Συνεδριάσεων 5-24 Οκτωβρίου 1931 ΑΘΗΝΑΙ

9 Ελ. Βενιζέλου ΠΟΛΙΤΙΚΑΙ ΥΠΟΘΗΚΑΙ σελ. 374

10. Ελ.Βενιζέλος .Από την Τουρκοκρατούμενη Κρήτη στον Εθνικό

Διχασμό, Τόμος Α΄ ΣΥΛΛΟΓΙΚΟ ΕΡΓΟ.

11 Στα χρόνια του Βενιζέλου... Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών και Μελετών "Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος" Χανιά- Αθήνα 2010 12 Νεότερη Κρητική Ιστορία Α. Γ. Κρασανάκης

.