Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ο πρωθυπουργός που κατόρθωσε ναβάλει τάξη στα δημόσια οικονομικά της χώρας και να πραγματοποιήσειτη μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη φορολογική μεταρρύθμιση πουγνώρισε ποτέ η Ελλάδα. Αξίζει να σημειωθεί ότι για την πραγματοποίησητων μεγάλων μεταρρυθμίσεών του ο Βενιζέλος είχε προσφύγει αρκετέςφορές στην τεχνογνωσία και στην πείρα Ευρωπαίων εμπειρογνωμόνων.Με τη διαφορά ότι οι σύμβουλοι αυτοί έρχονταν στην Ελλάδα έπειτααπό πρόσκληση της κυβέρνησης των Φιλελευθέρων και όχι ως όργανα των ευρωπαϊκών κρατών.

Του ΝΙΚΟΛΑΟΥΕΜΜ. ΠΑΠΑΔΑΚΗ*

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος με τον πρωθυπουργό της Σερβίας Ν. Πάσιτςκατά την περίοδο των Βαλκανικών Πολέμων (1912 - 1913).

«XANIΩTIKA NEA», Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 201228

Στο κείμενο που ακολουθεί επιχειρείται να δοθεί σε γε-νικές γραμμές μια εικόνα της δημοσιονομικής και φο-ρολογικής ανόρθωσης της χώρας καθώς και τωνμεταρρυθμίσεων που επέφερε στους τομείς αυτούς ο με-

γάλος πολιτικός. Η σύγκριση με την ελληνική πραγματικότητα

των τελευταίων δεκαετιών είναι αναπόφευκτη και τα συμπερά-σματα ανήκουν στον αναγνώστη.

ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΡΑΛΥΣΙΑ ΣΤΗΝ ΑΝΟΡΘΩΣΗΤΩΝ ΔΗΜΟΣΙΩΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ

Οταν το 1910 ο Βενιζέλος έγινε πρωθυπουργός ο πλουσιό-τερος τραπεζίτης πλήρωνε ένα ελάχιστο ποσό ως ετήσιο φόρο(μόλις 350 δραχμές). Από την ανεξαρτησία της Ελλάδας οι ανώ-τερες τάξεις απολάμβαναν ένα καθεστώς πλήρους φορολογικήςασυλίας, το οποίο ούτε ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε τολμήσει ναθίξει· αντίθετα, είχε εφαρμόσει ένα φορολογικό σύστημα ιδιαί-τερα δυσβάσταχτο για τις μεσαίες και κατώτερες τάξεις, τοοποίο, σχεδόν κατ’ αποκλειστικότητα στηριζόταν στους έμμε-σους φόρους, οι οποίοι βάρυναν μέχρι1.400% τα είδη λαϊκής κατανάλωσης,ενώ ο φορολογικός συντελεστής για τιςεταιρείες περιοριζόταν στο 5%.

Τον Σεπτέμβριο του 1910, στον ιστο-ρικό του λόγο στην πλατεία Συντάγμα-τος, ο Βενιζέλος κατήγγειλε αυτό τοαπάνθρωπο σύστημα των έμμεσωνφόρων, που τσάκιζε τα λαϊκά στρώματακαι υποσχέθηκε την επιβολή άμεσηςφορολογίας. Ο φιλόδοξος αυτός στόχοςαπαιτούσε έναν στοιχειωδώς οργανω-μένο κρατικό μηχανισμό, ο οποίος δενυπήρχε ή, όπου υπήρχε, ήταν είτε ανα-ποτελεσματικός είτε διεφθαρμένος.

Μετά από 80 χρόνια ελεύθερου βίου,το Υπουργείο Οικονομικών αδυνα-τούσε ακόμα και τις έγγειες προσόδουςνα φορολογήσει, ενώ και οι λιγοστοί συνεπείς φορολογούμενοιέπεφταν, πολλές φορές, θύματα της αυθαιρεσίας των φορολο-γικών αρχών, οι οποίες δεν δίσταζαν να φορολογήσουν δύοφορές το ίδιο πρόσωπο. Το ίδιο το Δημόσιο δεν υφίστατο κα-νένα έλεγχο στις δαπάνες του, διότι το Ελεγκτικό Συνέδριο δεντηρούσε καν βιβλία. Η ασυδοσία αυτή γεννούσε ελλείμματα,αλλά και μεγάλες αυξήσεις, κυρίως, στους έμμεσους φόρους,ώστε να καλυφθούν τα ελλείμματα αυτά.

Η προσπάθεια για μια αποτελεσματική Διοίκηση, που θαασκούσε έλεγχο στο κράτος και στους φορολογούμενους, ξεκί-νησε από την αναδιοργάνωση του Γενικού Λογιστηρίου του

Κράτους και του Ελεγκτικού Συνεδρίου και επε-κτάθηκε στο έμψυχο δυναμικό του κράτους. Μέσασε σύντομο χρόνο προσελήφθη νέο εκπαιδευμένοπροσωπικό, δημιουργήθηκε σώμα ανεξάρτητωνφοροεισπρακτόρων που προσλήφθηκαν με διαγω-νισμό και καθιερώθηκε η ταχυδρομική ειδοποί-ηση των φορολογουμένων. Τα αποτελέσματαφάνηκαν αμέσως. Μόνο με τον νόμο περί ανανεώ-σεως των χρεών προς το Δημόσιο, τα μηνιαίαέσοδα του κρατικού ταμείου υπερτετραπλασιά-στηκαν (αυξήθηκαν από 35.000 σε 150.000 δραχ-μές). Παράλληλα, οργανώθηκε η δίωξη τουλαθρεμπορίου, που μέχρι τότε είχε ανατεθεί στοΠολεμικό Ναυτικό. Ιδρύθηκε σώμα τελωνειακήςΑστυνομίας και αγοράσθηκαν 18 σκάφη για τηνπάταξη του λαθρεμπορίου. Το υγιές εμπόριο κέρ-διζε από τον αθέμιτο ανταγωνισμό του λαθρεμπο-

Η πρώτη κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου το 1910 με μόλιςεπτά υπουργούς. Ο Κρητικός ηγέτης σχημάτιζε πάντα ολιγομελείςκυβερνήσεις. Ο αναγνώστης μπορεί να συγκρίνει με τις κυβερνήσειςτων τελευταίων δεκαετιών, που συνήθως περιλαμβάνουν πενήντα καιπλέον υπουργούς.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος έχει μόλις αναλάβει την πρωθυπουργία τηςχώρας. Η φωτογραφία είναι τραβηγμένη στο γραφείο του, στοΥπουργείο Στρατιωτικών (1910).

Με τον Εμμανουήλ Μπενάκη, ο οποίος χρημάτισε υπουργός ΕθνικήςΟικονομίας στην πρώτη κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου. Το1914 εκλέχθηκε δήμαρχος Αθηναίων, ενώ την περίοδο του ΕθνικούΔιχασμού βασανίστηκε απάνθρωπα από τους αντιβενιζελικούς. Γιατις μεγάλες του δωρεές το κράτος τον ανακήρυξε εθνικό ευεργέτη.

Ι Σ Τ Ο Ρ Ι Κ Ε Σ Α Ν Α Δ Ρ Ο Μ Ε Σ

Δύο μεγάλες μεταρρυθμίσεις

του Ελευθερίου ΒενιζέλουΗ δημοσιονομική

και φορολογικήαναμόρφωση

της χώρας

Η πολιτική τουέβγαζε από

το φορολογικόαπυρόβλητο

τους πλούσιουςκαι ανακούφιζετις φτωχότερες

τάξεις

ρίου και το Δημόσιο αύξησε σημαντικά τα έσοδά του. Οι ανώτερες τάξεις και η ανερχόμενη αστική τάξη άρχισαν

να πληρώνουν φόρους και παράλληλα να δυσφορούν. Η πολι-τική αυτή του Βενιζέλου, διαπίστωνε σε αγγλική εφημερίδα το1911 ο Αγγλος σοσιαλιστής Edward J. Dillon, διαπνεόταν απόένα αντιπλουτοκρατικό πνεύμα, που έβγαζε από το φορολογικόαπυρόβλητο τους πλούσιους και ανακούφιζε τις φτωχότερες τά-ξεις.

Τα δεδομένα αλλάζουν μετά τους Βαλκανικούς Πολέμουςτου 1912 - 13. Ο διπλασιασμός της ελληνικής επικράτειαςάνοιξε νέες αγορές για τα ελληνικά προϊόντα, η μικρή βιομη-χανία άρχισε να αναπτύσσεται, η ναυτιλία να ανταγωνίζεταιισχυρές ναυτικές δυνάμεις και ένα δυναμικό σώμα από εφοπλι-στές, εμπόρους, τραπεζίτες και πλούσιους Ελληνες της διασπο-ράς δίνουν μεγάλη ώθηση στην ανάπτυξη της οικονομίας. ΗΝέα Ελλάδα ήταν επιτέλους σε θέση να προσφέρει αρκετές θέ-σεις εργασίας και ο κρατικός προϋπολογισμός να υπολογίζεισε σημαντικά κέρδη τόσο από τους έμμεσους φόρους, όσο καιαπό τη σταδιακή επιβολή του φόρου εισοδήματος.

Είναι χαρακτηριστικό ότι την ίδια περίπου περίοδο στηΓαλλία και στη Μεγάλη Βρετανία, για να στηριχθεί το κοινω-νικό κράτος εισάγεται ο καθολικός φόρος εισοδήματος και στιςΗ.Π.Α., ο ομοσπονδιακός φόρος. Οι Γάλλοι Δημοκράτες, μετάαπό σφοδρές αντιδράσεις, κατόρθωσαν, μόλις στις παραμονέςτου Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, να επιβάλλουν την προοδευτικήφορολόγηση των μεγαλύτερων εισοδημάτων, με σκοπό να μει-ώσουν τις κοινωνικές ανισότητες και να ενισχύσουν τους οικο-νομικά αδύναμους. Αναμφισβήτητα, η ριζοσπαστικήκοινωνική νομοθεσία των προοδευτικών κυβερνήσεων, Γαλλίαςκαι Μεγάλης Βρετανίας, υπήρξε για τον Βενιζέλο ένα πρότυπογια τη διαμόρφωση ενός μεγάλης ολκής μεταρρυθμιστικού προ-γράμματος κοινωνικής παρέμβασης του κράτους στην Ελλάδα.

Ωστόσο, οι Βαλκανικοί Πόλεμοι έστρεψαν όλη την προσοχήτου κράτους στην πολεμική προσπάθεια του έθνους και, όπωςείναι φυσικό, είχαν ανασχετική επίδραση στο ανορθωτικό έργοτης κυβέρνησης των Φιλελευθέρων. Παρά ταύτα, η αυστηρήδημοσιονομική πολιτική επέτρεψε ώστε οι Βαλκανικοί Πόλε-μοι να μην έχουν δυσμενή επίδραση στα οικονομικά του κρά-τους. Η Ελλάδα κατόρθωσε να διπλασιάσει τα εδάφη της χωρίςνα αντιμετωπίσει οικονομική κρίση. Μολονότι η χώρα επιβα-ρύνθηκε με μεγάλες πολεμικές δαπάνες, ήταν σε καθεστώς επι-στράτευσης για τρία σχεδόν χρόνια, είχε τριπλασιάσει τονστόλο της, ήταν υποχρεωμένη να εξυπηρετεί πολεμικά δάνεια,πέτυχε ένα μικρό θαύμα: κατόρθωσε στον τακτικό προϋπολο-γισμό του 1914 να εμφανίσει πλεόνασμα.

Τα επόμενα χρόνια οι περιπέτειες του Εθνικού Διχασμού θασταθούν εμπόδιο, για ένα διάστημα, στο έργο της εξυγίανσηςτων οικονομικών του κράτους. Την περίοδο 1915 - 17 ο Βενιζέ-λος βρίσκεται εκτός εξουσίας, το κράτος είναι κομμένο στα δύο(βασιλική κυβέρνηση στην Αθήνα και βενιζελική στη Θεσσα-λονίκη) και οι μεταρρυθμίσεις αναστέλλονται από τις ανακτο-ρικές κυβερνήσεις. Το 1917, όταν ο Βενιζέλος επιστρέφει απότη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα και ενώνει τη χώρα, ο ΛογιστικόςΟργανισμός του Κράτους είχε πλήρως αποσυντεθεί. Μεγαλύ-τερη οξύτητα εμφάνιζε το σκέλος των δαπανών. Οι κατάΥπουργείο δαπάνες αναλαμβάνονταν από τον αρμόδιουπουργό, με απόλυτη άγνοια του συναδέλφου του επί των Οι-κονομικών, με αποτέλεσμα ούτε ορθή πρόβλεψη των δαπανών

ν α

μπορεί να γίνει ούτε η σταθερότητα του Προϋπολογισμού ναεξασφαλίζεται.

ΟΙ ΜΕΤΑΡΡΥΘΜΙΣΕΙΣ 1918 - 1920

Η θεραπεία αυτής της δημοσιονομικής αναρχίας ανατέθηκεσε έναν σπουδαίο κρατικό υπάλληλο και μετέπειτα διοικητήτης Τραπέζης της Ελλάδος, τον Γεώργιο Μαντζαβίνο. Με ει-σήγησή του ψηφίστηκαν δύο νομοσχέδια που καθιέρωναν τηνάσκηση προληπτικού ελέγχου στις δαπάνες. Εκτοτε, το κωμι-κοτραγικό φαινόμενο να χρεώνεται το Δημόσιο με τεράστιαποσά, χωρίς να έχει ιδέα ο υπεύθυνος υπουργός των Οικονομι-κών, σταμάτησε διά παντός.

Ετσι, οδηγηθήκαμε στη μεγάλη μεταρρύθμιση του 1918, μετην οποία ισχυροποιήθηκε ο ρόλος του υπουργού των Οικονο-μικών στον έλεγχο της Οικονομίας και κυρίως στην εκτέλεσητου Προϋπολογισμού. Το έργο αυτό αγκάλιασε ολόκληρο τοφάσμα της διαχειρίσεως της κρατικής μας οικονομίας και γιαπρώτη φορά στον ελεύθερο βίο του νεωτέρου ελληνικού κρά-τους, η Κρατική Λογιστική Υπηρεσία λειτούργησε σε απόδοσηκατά τρόπο εφάμιλλο με τα συστήματα των ευρωπαϊκών κρα-τών.

Για μια εμπόλεμη χώρα, όπως ήταν τότε η Ελλάδα (περίοδοςΑ’ Παγκοσμίου Πολέμου), η φορολογική αναμόρφωση ήτανκάτι παραπάνω από επιτακτική ανάγκη. Στον τομέα αυτό η κυ-βέρνηση Βενιζέλου πέτυχε μια αληθινή φορολογική επανά-σταση. Οι νέοι φορολογικοί νόμοι επιτέλους αποκαθιστούσαντη στοιχειώδη συνταγματική επιταγή για δικαιοσύνη μεταξύτων φορολογουμένων. Ως βάση της άμεσης φορολογίας ελήφθηη κατά το δυνατόν ουσιαστική εξακρίβωση της οικονομικής δυ-

νάμεως εκάστου φορολογουμένου, με εισαγωγή της φορολο-γίας επί της καθαρής προσόδου. Παράλληλα, ψηφίστηκαν οινέοι νόμοι του φόρου κληρονομιών και δωρεών και ο προωθη-μένος για την εποχή του φόρος της αυτόματης υπερτιμήσεωςτης ακίνητης ιδιοκτησίας.

Ο τολμηρότερος, όμως, από τους φόρους ήταν αυτός πουεπιβλήθηκε στα κέρδη του πολέμου. Ο Α’ Παγκόσμιος Πόλε-μος είχε ευνοήσει με μεγάλα κέρδη ναυτιλία, εμπόριο και βιο-μηχανία. Το κράτος απαίτησε από τους ευνοηθέντες νασυνεισφέρουν από τα έκτακτα πολεμικά κέρδη για τις ανάγκεςτης εμπόλεμης Ελλάδος, αλλά και του κοινωνικού έργου της κυ-βέρνησης των Φιλελευθέρων. Ετσι επιβλήθηκε αναδρομική φο-ρολογία σε επιχειρηματίες, εμπόρους, εφοπλιστές σε ποσοστό25% - 50% επί των κερδών τους.

Οι φορολογικές αυτές μεταρρυθμίσεις επέφεραν μεγάλη αύ-ξηση στα δημόσια έσοδα, π.χ. η απόδοση του άμεσου φόρουτριπλασιάσθηκε και, συγχρόνως, αμβλύνθηκε μια κοινωνικήαδικία, κατά την οποία η πληρωμή των φόρων δεν γινόταν σύμ-φωνα με τις οικονομικές δυνάμεις εκάστου πολίτη. Γεγονός πά-ντως είναι ότι αύξηση των εσόδων επέτρεψε στην κυβέρνησηΒενιζέλου το 1919 να προβεί σε σημαντικές κοινωνικές παρο-χές. Τότε καθιερώθηκε για πρώτη φορά το δώρο των Χριστου-γέννων και του Πάσχα.

Από αυτά τα επαναστατικά, αλλά και δίκαια, κοινωνικάμέτρα, επλήγησαν οι τάξεις των εφοπλιστών και εμπόρων, πολ-λοί από τους οποίους ήταν ένθερμοι πολιτικοί υποστηρικτέςτου Βενιζέλου. Αλλά ο Βενιζέλος δεν δίστασε να τους φορολο-γήσει, όπως και εκείνοι πρόθυμα δέχθηκαν τη θυσία, η οποίατους ζητήθηκε. Για πρώτη φορά, οι Ελληνες άρχιζαν ν’ απο-κτούν φορολογική συνείδηση.

Στο σημείο αυτό πρέπει να διευκρινιστεί ότι η φιλολαϊκή

«XANIΩTIKA NEA», Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 2012 29

Ο Εμμανουήλ Ρέπουλης υπήρξε υπουργόςΟικονομικών και Εσωτερικών στις κυβερνήσειςτου Ελευθερίου Βενιζέλου. Επίσης, διετέλεσεαντιπρόεδρος της κυβέρνησης και υπαρχηγόςτου κόμματος των Φιλελευθέρων.

Ο Αλέξανδρος Διομήδης έκανε λαμπρές οικονομικές σπουδές στη Γαλλία και στη Γερμανία.Διετέλεσε υπουργός Οικονομικών στις κυβερνήσεις του Ελευθερίου Βενιζέλου (1912 -1915) και υπήρξε ο πρώτος διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδας (1928 - 1931). Το 1949έγινε πρωθυπουργός.

Ο Ελευθέριος Βενιζέλος στο μακεδονικό μέτωπο κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου.

πολιτική του Βενιζέλου ουδέποτε υπέκυψε στον πειρασμό λαϊ-κίστικων, αλόγιστων και δημαγωγικών παροχών. Ο Κρητικόςπολιτικός δεν δανείστηκε και δεν φόρτωσε τη χώρα με χρέη γιανα κάνει καταναλωτικές δαπάνες ή για να αυξάνει τους μισθούςκαι τις συντάξεις των δημοσίων υπαλλήλων. Αντίθετα, εφάρ-μοσε πολιτική αυστηρής δημοσιονομικής πειθαρχίας και φρό-ντισε, παρά τις δύσκολες περιστάσεις της εποχής, να τηρεί, κατάτο δυνατόν, το ισοζύγιο μεταξύ εσόδων και εξόδων. Οι παροχέςτων κυβερνήσεων των Φιλελευθέρων ήταν πάντοτε σε συνάρ-τηση με τις αντοχές της οικονομίας.

Οι εκλογές του 1920 δεν στάθηκαν μόνο μοιραίες για τον Μι-κρασιατικό Ελληνισμό, αλλά και για τις μεγάλες αλλαγές πουείχε πραγματοποιήσει ο Βενιζέλος στο κράτος. Οι αντίπαλοί τουκατήργησαν όλες τις μεταρρυθμίσεις του από την εκπαίδευσημέχρι την προωθημένη για την εποχή εργατική νομοθεσία. Θύμαεπίσης των αντιβενιζελικών κυβερνήσεων ήταν και η εθνική οι-κονομία. Παρατηρήθηκαν και πάλι τα διαλυτικά φαινόμενα τουπαρελθόντος στα δημοσιονομικά και φορολογικά, ενώ ο θεσμόςτου Γενικού Λογιστηρίου εγκαταλείφθηκε στην τύχη του και πε-ριήλθε σε πλήρη παρακμή.

Η ΤΕΛΕΥΤΑΙΑ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ

Το 1928 ο Ελευθέριος Βενιζέλος επιστρέφει στην εξουσία καιαρχίζει νέα περίοδος δημιουργικής αναμόρφωσης των θεσμών.Ο Μαντζαβίνος γίνεται πάλι το δεξί του χέρι. Με εισήγησή τουψηφίζεται ο νόμος «Περί Οργανισμού της Γενικής ΔιευθύνσεωςΔημοσίου Λογιστικού». Η κεντρική γραμμή ήταν ο υπουργόςτων Οικονομικών να γίνει ο ελεγκτής και ρυθμιστής της δημο-σιονομικής και οικονομικής καταστάσεως της χώρας. Ο νομο-θέτης επεδίωξε ο Προϋπολογισμός του κράτους, ο οποίοςενσαρκώνει, κατά το Σύνταγμα, το ετήσιο οικονομικό κυβερνη-τικό πρόγραμμα, να καταστεί πραγματικός και όχι ένας απλόςπίνακας, μεταβαλλόμενος κατά την εκτέλεσή του. Για πρώτηφορά τότε, από της συστάσεώς του, το κράτος ήλεγχε και ρύθ-μιζε τα οικονομικά του και γνώριζε την πορεία της όλης οικο-νομίας του. Η ανορθωτική προσπάθεια επεκτάθηκεαποφασιστικά και στην αναδιοργάνωση της Ταμειακής Υπηρε-σίας του κράτους.

Από τα πρώτα μέτρα που ελήφθησαν ήταν η μίσθωση ευ-πρεπών οικημάτων στα οποία εγκαταστάθηκαν τα Ταμεία.Αυτά στεγάζονταν προηγουμένως σε άθλιες τρώγλες που προ-καλούσαν την περιφρόνηση και τον οίκτο του κοινού και τις δια-μαρτυρίες του Τύπου. Στη συνέχεια το Υπουργείο Οικονομικώνπροέβη στη μεθοδική κατανομή και συμπλήρωση των οργανι-κών θέσεων της Υπηρεσίας των Ταμείων με την πρόσληψη ικα-νού και καταλλήλου προσωπικού, με σκοπό να εξασφαλισθεί ηαπρόσκοπτη και αποδοτική λειτουργία τους.

Την ίδια περίοδο καθιερώθηκε το «Ατομικό Βιβλιάριο τουΦορολογουμένου», με το οποίο επιτεύχθηκε η συγκέντρωσηόλων των οφειλών του πολίτη σε δική του ατομική μερίδα καιγια κάθε καταβολή άμεση πίστωση αυτού. Προ της εφαρμογήςτου μέτρου αυτού επικρατούσε φαύλος κύκλος και ουδείς γνώ-ριζε τι οφείλει και τι πλήρωσε. Ούτε και αυτό ακόμα το Δημόσιοφυσικά…

Προ του 1928 αλλεπάλληλα κρούσματα καταχρήσεων τωνχρημάτων του Δημοσίου είχαν εμφανισθεί εκ μέρους διευθυντώντων Ταμείων. Τούτο οφειλόταν στην έλλειψη συστηματικού καιτακτικού ελέγχου, εκ μέρους της Διοικήσεως, των ταμειακώνδιαχειρίσεων. Η κυβέρνηση εξόπλισε το κράτος με τη νεοϊδρυ-θείσα υπηρεσία της «Γενικής Επιθεωρήσεως». Η Γενική Επιθε-ώρηση ενεργούσε κάθε χρόνο επανειλημμένες και αυστηρότατεςεπιθεωρήσεις των Δημοσίων Ταμείων και άλλων διαχειρίσεωνΟργανισμών Δημοσίου Δικαίου, με αποτέλεσμα οι καταχρήσειςνα μηδενισθούν.

Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι την περίοδο μετά το1920, η οποία συμπίπτει με τη Μικρασιατική Καταστροφή, τοκράτος είχε σχεδόν αποσυντεθεί και τα φαινόμενα διαφθοράςείχαν γιγαντωθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το οποίο δίνεικαι την εικόνα της εποχής, αποτελούν οι συντάξεις του Δημο-σίου. Το σύστημα της πληρωμής των συντάξεων μέχρι του 1928παρουσίαζε αξιοθρήνητη εικόνα. Ολόκληρες σπείρες είχαν ορ-γανωθεί, που πετύχαιναν να εισπράττουν δυο και τρεις φορέςτην ίδια σύνταξη, ελλείψει στοιχειώδους ελεγκτικού μηχανι-σμού. Η κυβέρνηση των Φιλελευθέρων εισήγαγε αμέσως νέο σύ-στημα στην καταχώριση των συνταξιούχων και νέο τρόποπληρωμής των συντάξεων και έτσι σταμάτησε αυτομάτως η κα-ταλήστευση του Δημοσίου.

Η τελευταία φάση της διακυβέρνησης της χώρας από τονΕλευθέριο Βενιζέλο συμπίπτει με την παγκόσμια οικονομικήκρίση. Οπως είναι αυτονόητο, η δημοσιονομική και φορολογικήπολιτική της κυβέρνησης επηρεάζεται απόλυτα από την κρίσηκαι κατά συνέπεια η αναφορά σ’ αυτή αποτελεί ένα μεγάλο κε-φάλαιο του οποίου η ανάπτυξη και θεματικά και χρονικά δενμπορεί να γίνει σ’ αυτό το κείμενο. Ομως, επειδή, με αφορμή τηνκρίση που διέρχεται τώρα η Ελλάδα, ορισμένοι ιστορικοί κά-νουν το λάθος να την συγκρίνουν με εκείνη του 1932, θα επιχει-ρήσουμε να δώσουμε τη διάστασή της σε επόμενο άρθρο.

Σημείωση: Το κείμενο βασίζεται σε σχετικό κεφάλαιο τηςβιογραφίας του Ελευθερίου Βενιζέλου, την οποία γράφει αυτήτην περίοδο ο κ. Νικόλαος Παπαδάκης.

*γενικού διευθυντή Εθνικού Ιδρύματος Ερευνών και Μελετών

«Ελευθέριος Κ. Βενιζέλος»

Ο πρωθυπουργόςΕλευθέριος Βενιζέλοςδιαβάζει τιςπρογραμματικέςδηλώσεις τηςκυβέρνησής του, 1928.

Ο πρωθυπουργός Ελευθέριος Βενιζέλος και μέλη του Υπουργικού Συμβουλίου την περίοδο 1928 - 1932 στην ελληνική Βουλή.

• Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε χαρακτηριστική πόζα έξω από τον Μητροπολιτικό Ναό των Αθηνών, την περίοδο 1928 - 1932.

«XANIΩTIKA NEA», Τρίτη 21 Φεβρουαρίου 201230