Πεταλίδι - Πρώτο βραβείο

1

Η βρύση του Ψεύτη

2


ΓΥΜΝΑΣΙΟ– ΛΥΚΕΙΟ ΠΕΤΑΛΙ∆ΙΟΥ

Εργασία για τη συµµετοχή του Γυµνασίου και Λυκείου Πεταλιδίου στον Πανελ-

λήνιο Μαθητικό ∆ιαγωνισµό για τον Ιστορικό Νίκο Σβορώνο που οργανώνει η ∆ιεύ-

θυνσης ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης του Νοµού Λευκάδας.

« Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΤΟΥ ΠΕΤΑΛΙ∆ΙΟΥ»

Συµµετέχοντες Εκπαιδευτικοί:

Γρουσουζάκου ∆ήµητρα ΠΕ02, ∆ιευθύντρια Γυµνασίου Πεταλιδίου.

∆ηµητρακοπούλου Βασιλική ΠΕ04, Φυσικός Λυκείου Πεταλιδίου.

Συµµετέχοντες Μαθητές:

Καραγγελής Αργύρης, Γ΄ Γυµνασίου

Μελιτσιώτης Νικόλαος, Γ΄Γυµνασίου

Μπρέγιαννη ∆ανάη, Α΄Λυκείου

Σύµκο Ιωάννης, Α΄Λυκείου

Πολίτη Ελένη, Α΄Λυκείου

3


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΠΡΟΛΟΓΟΣ………………………………………………………….. 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1Ο

ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΕΤΑΛΙ∆ΙΟΥ……………………………………………..4

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ο

ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΑΝΙΑΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΤΑΛΙ∆Ι……………………6


ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΕΒΟΚΑΤΕΒΑΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΤΑΛΙ∆Ι…………13


ΣΥΜΒΙΩΣΗ ΜΑΝΙΑΤΩΝ – ΑΝΕΒΟΚΑΤΕΒΑΤΩΝ………………..16

ΕΠΙΛΟΓΟΣ…………………………………………………………….18

Πεταλίδι

4

ΑΙΠΕΙΑ-ΑΡΧΑΙΑ ΚΟΡΩΝΗ-ΠΕΤΑΛΙ∆Ι

«επτά δε οι δώσω ευ ναιόµενα πτολίεθρα Καρδαµύλην ενόπην τε και ιρήν ποιήεσαν φηράς τε

ζαθέας ηδ’ανθειαν βαθύλειµον καλήν τε αίπειαν και πήδασον αµπελλόεσαν» . ..Όµηρος

« Η Κορώνη είναι πόλη ευρισκόµενη στα δεξιά του Παµίσου...Το παλιό όνοµα της πόλης

είναι Αίπεια...» Παυσανίας.

«Η µεραρχία πήρε θέση στην παραλία του Πεταλιδίου, ένα αρχαίο χωριό που, στην τοποθε-

σία του βρίσκει κανείς πια µόνο καλύβες από κλαριά οι οποίες κατοικούνται από κεραµοποιούς που

κατασκευάζουν κεραµίδια. Απέχουµε τέσσερις λεύγες από κάθε κατοικία.»...Γάλλος της στρατιάς

του Μαιζόν σε επιστολή του (µε ηµεροµηνία 24 Σεπτεµβρίου 1828)

«Τον Μάϊο µήνα, έφτασαν και τα στρατεύµατα τα γαλλικά, µε στρατηγό το Μαιζόν και µε

όλην την ύλην την πολεµικήν… και το στράτευµα όλο το είχε βγαλµένο εις το Πεταλίδι έξω εις την

ξηράν.» … γράφει ο Κολοκοτρώνης, στα αποµνηµονεύµατά του .

«Εις τον ορµόν του Πεταλιδίου, έλαβε η Ελλάς νέαν περί του µέλλοντος εγγύησιν.»... δήλωνε ο κυ-

βερνήτης Ιωάννης Καποδίστριας.

Το Πεταλίδι στην πορεία του χρόνου και της ιστορίας...

5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Πεταλίδι, όρµος φυσικός, πανέµορφος, πραγµατικό πέταλο, εξ ου και το όνοµά του. Εδώ, στα

ανατολικά παράλια της πολυθρύλητης Πυλίας, µπορεί κανείς να χαρεί παραλίες ποικιλόµορφες, απερί-

γραπτου κάλλους, µπορεί να γευτεί σπάνιες εκφάνσεις της φύσης. Όρµος που στα νερά του καθρεφτί-

στηκαν από τα προϊστορικά χρόνια µέχρι σήµερα, πόλεις τρεις: η οµηρική Αίπεια η «προικώα», η αρ-

χαία Κορώνη των επαναπατρισθέντων Μεσσηνίων µε τη βοήθεια των Βοιωτών, το σηµερινό Πεταλίδι,

τόπος αντίδωρο στους αγωνιστές του ΄21 για τους αγώνες και τις θυσίες τους, τόπος ιερός που ρίζωσε η

λευτεριά του Νεοελληνικού κράτους. Σε τούτες τις ακρογιαλιές προσέγγιζαν ή άνοιγαν πανιά των Α-

χαιών τα καράβια. Σε τούτες τις αµµουδιές βρήκαν απάγκιο οι Γάλλοι απελευθερωτές του Μαιζόν, το

1928»

Κάπως έτσι περιέγραφε ο ∆ήµαρχος του πρώην ∆ήµου Πεταλιδίου κ. Ηλίας Κουστοδηµητρό-

πουλος σε έναν τουριστικό οδηγό την περιοχή, µια περιγραφή που αποτυπώνει µε τον καλύτερο και

τον πιο χαρακτηριστικό τρόπο την ιστορική πορεία της περιοχής µας µέσα από το χρόνο.

6

Στην παρούσα εργασία επιλέξαµε να µελετήσουµε –αφού πρώτα κάνουµε µια αναδροµή στην

ιστορία της περιοχής –τη σύνθεση του πληθυσµού του Πεταλιδίου, αρχίζοντας από τα νεότερα χρόνια,

όταν το Πεταλίδι αρχίζει να κατοικείται ξανά, ύστερα από µια µακρά περίοδο ερήµωσης.

Για τη συλλογή πληροφοριών ανατρέξαµε στην αντίστοιχη βιβλιογραφία, παράλληλα όµως

αναζητήσαµε στοιχεία από τα µητρώα αρένων και τα δηµοτολόγια της περιοχής, καθώς επίσης ήλθαµε

σε επαφή και µε τις οικογένειες που κατοικούν στο Πεταλίδι και µας έδωσαν στοιχεία από το προσω-

πικό τους αρχείο. Χρησιµοποιήσαµε επίσης µαρτυρίες κατοίκων µεγάλης ηλικίας, οι οποίοι για πολλά

από τα γεγονότα που θα αναφέρουµε υπήρξαν αυτόπτες ή αυτήκοοι µάρτυρες.

Γειτονιά από το Παλιό

Πεταλίδι

7


ΙΣΤΟΡΙΑ ΠΕΤΑΛΙ∆ΙΟΥ

Η ιστορία του Πεταλιδίου ανάγεται ήδη στην οµηρική εποχή. Ο περιηγητής Παυσανίας που

επισκέφτηκε την περιοχή το 150 µ.Χ ταυτίζει την ωραία Αίπεια που αναφέρεται στον Όµηρο ως µια

απ’ τις πόλεις που ο Αγαµέµνονας έδωσε προίκα στον Αχιλλέα για να παντρευτεί την κόρη του, µε το

σηµερινό Πεταλίδι. Αυτή λοιπόν η “ωραία Αίπεια” είναι σύµφωνα µε τον Παυσανία το σηµερινό Πε-

ταλίδι το οποίο στους κλασικούς χρόνους το συναντάµε µε το όνοµα Κορώνη. Συγκεκριµένα ο Παυ-

σανίας αναφέρει ότι η Κορώνη ιδρύεται τον 4ο π.Χ. αιώνα, όταν οι Θηβαίοι κατεβαίνοντας νότια

ίδρυσαν, το 469 π.Χ., την αρχαία Μεσσήνη και λίγα χρόνια αργότερα την Κορώνη µε οικιστή το Θη-

βαίο Επιµελίδη από την Κορώνεια της Βοιωτίας. Αρχικά την ονόµασε Κορώνεια, αλλά οι ντόπιοι δεν

µπορούσαν να συνηθίσουν το νέο όνοµα και το παράφρασαν σε Κορώνη, το οποίο και επικράτησε.

Μια άλλη παράδοση σχετικά µε την ονοµασία την οποία παραδίδει ο Παυσανίας είναι ότι η Κορώνη

πήρε το όνοµά της από µία χάλκινη κορώνα που βρήκαν όταν έσκαβαν οι νέοι Μεσσήνιοι κάτοικοι

για τα θεµέλια του τείχους. Σύµφωνα µε το µελετητή των Μεσσηνιακών του Παυσανία, Παπαχατζή,

ο χώρος της αρχαίας Κορώνης ταυτίζεται µε το σηµερινό Πεταλίδι.

Το µέχρι πότε διατηρήθηκε η αρχαία Κορώνη δεν µπορούµε να το γνωρίζουµε µε ακρίβεια. Τα

αρχαιολογικά ευρήµατα σταµατούν γύρω στον 6ο αιώνα. Αυτά υποδεικνύουν µία µεγάλη άνθηση της

περιοχής στα υστερορωµαϊκά χρόνια και χρονολογούνται γύρω στον 3ο - 4ο αι. µ.Χ. και λιγότερα τον

4ο – 6ο αι. µ.Χ., την παλαιοχριστιανική εποχή. Η αρχαιολογία δε µαρτυρεί ζωή στον οικισµό πέρα

από τον 6ο αι. µ.Χ..

Στη συνέχεια παραθέτουµε φωτογραφίες ευρηµάτων των Ρωµαϊκών χρόνων από το Πεταλίδι,

τα οποία σήµερα εκτίθενται στο αρχαιολογικό µουσείο της Καλαµάτας.

8

Αρχαιολογικά Ευρήµατα από την περιοχή του Πεταλιδίου

ΑκέφαλοΑκέφαλο µαρµάρινοµαρµάρινο άγαλµαάγαλµα ιµατιοφόρουιµατιοφόρου ανδρόςανδρός µεµε πολύπολύ προσεγµένηπροσεγµένη εργασίαεργασία . . ΜεΜε τοτο

αριστερόαριστερό τουτου χέριχέρι οο άνδραςάνδρας ακουµπάακουµπά σεσε κεφάλικεφάλι λιονταριούλιονταριού πουπου στέκεταιστέκεται δίπλαδίπλα τουτου..

ΜαρµάρινοΜαρµάρινο ιωνικόιωνικό ρωµαϊκόρωµαϊκό κιονόκρανοκιονόκρανο, , προερχόµενοπροερχόµενο απόαπό άγνωστοάγνωστο δηµόσιοδηµόσιο

κτήριοκτήριο τηςτης αρχαίαςαρχαίας πόληςπόλης, , καθώςκαθώς καικαι έναένα ωραίοωραίο κιονόκρανοκιονόκρανο, , διακοσµηµένοδιακοσµηµένο µεµε

λογχοειδήλογχοειδή φύλλαφύλλα καικαι έναένα τµήµατµήµα λεπτούλεπτού κιονίσκουκιονίσκου..

9

Αυτό βέβαια µπορεί να οφείλεται στην ελλιπή έρευνα και ελλιπείς ανασκαφές. Το όνοµα Κο-

ρώνη συναντάται ξανά από τον 9ο αι. σε κείµενα που εννοούν τη σηµερινή Κορώνη, την αρχαία Ασί-

νη. Σιγά-σιγά και σταδιακά από τον 6ο αι. και µετά αρχίζει η ερήµωση της αρχαίας Κορώνης και η

µετατόπιση του πληθυσµού νοτιότερα προς την Ασίνη και µετέπειτα Κορώνη, ένα ασφαλές φρούριο

στο οποίο θα ήταν οι κάτοικοι ασφαλισµένοι από τις Σλαβικές ή Σαρακηνές επιδροµές του 6ου αιώνα.

Με τον τρόπο αυτό µετέφεραν και επέβαλλαν στην Ασίνη το όνοµα Κορώνη, ενώ το όνοµα Ασίνη

άρχισε να πέφτει στη λήθη. Σύµφωνα µε επικρατέστερη άποψη η µετοίκηση και η ενίσχυση της ση-

µερινής Κορώνης ήταν αποτέλεσµα της εποικιστικής πολιτικής του Νικηφόρου του Α΄δηλαδή της

ενίσχυσης των περιοχών µε γηγενή πληθυσµό για να αντιµετωπίσει τον κίνδυνο των Σλαβικών επι-

δροµών. Έτσι η σηµερινή Κορώνη µε τη φυσική οχυρωµατική θέση έγινε πόλος συσπείρωσης της

ευρύτερης περιοχής και εποικίσθηκε µε σύµµεικτο πληθυσµό από την ευρύτερη περιοχή.

Έτσι εγκαταλείφθηκε σταδιακά το Πεταλίδι ως οικισµός. Το τοπωνύµιο Πεταλίδι, καθαρά

ελληνικής προέλευσης - την ετυµολογία του οποίου πρέπει να αναζητήσουµε στη µορφολογία του

εδάφους, καθώς η παραλία εκεί εκτείνεται σε σχήµα πετάλου και σχηµατίζει όρµο ασφαλή απ’ τους

ανέµους στον οποίο καταφεύγουν όσα πλοία βρεθούν στη δυτική του Μεσσηνιακού κόλπου παραλία

– αναφέρεται για πρώτη φορά το 1417 σ’ ένα Ενετικό κείµενο είσπραξης τελωνειακών δεσµών που

αφορούν τις εµπορικές συναλλαγές µε το Πριγκιπάτο της Αχαΐας, του οποίου υπήρξε τελωνειακός

σταθµός, χωρίς όµως στην περιοχή να υπάρχει οικισµός Στο χρονικό του Μοροζίνι µάλιστα το Πετα-

λίδι αναφέρεται ως ένα από τα σηµαντικότερα λιµάνια της Πυλίας. Το Πεταλίδι παρέµεινε στην τρο-

χιά του Φράγκικου Πριγκιπάτου της Αχαΐας για να περάσει σε εκείνη του Βυζαντινού ∆εσποτάτου

του Μιστρά. ∆εν γνωρίζουµε στοιχεία για την Ενετική του φάση πριν το κατακτήσουν οι Τούρκοι.

Με τη συνθήκη της Sapienza 1209 η περιοχή του σηµερινού Πεταλιδίου ορίζεται ως το λιµάνι

που ήταν το σύνορο ανάµεσα στην Ενετική επικράτεια της Κορώνης και του Φράγκικου Πριγκιπάτου

της Αχαΐας.

10

Σηµαντικός σταθµός για την ιστορία του Πεταλιδίου αποτελεί η απόβαση των γαλλικών στρα-

τευµάτων του Μαιζόν, το 1828, µε σκοπό την εκδίωξη του Ιµπραήµ από την Πελοπόννησο και την

εδραίωση της ελευθερίας της περιοχής.

Μετά από πρόταση µάλιστα του Καποδίστρια η ∆΄ Εθνοσυνέλευση µε ψήφισµά της αποφάσι-

σε την ίδρυση δύο µνηµείων, το ένα στο Ναυαρίνο εις ανάµνηση της ναυµαχίας και το άλλο στο Πε-

ταλίδι εις ανάµνηση της απόβασης των γαλλικών στρατευµάτων, ένα µνηµείο που τελικά δεν ανη-

γέρθη στο Πεταλίδι, εξαιτίας της αλαζονικής συµπεριφοράς που επέδειξε η Γαλλική Επιστηµονική

Αποστολή που ακολούθησε λίγους µήνες αργότερα από την απόβαση του γαλλικού στρατού. Η κω-

µόπολη του Πεταλιδίου ιδρύεται το 1834 µε βασιλικό διάταγµα, µε πρωτοβουλία του Νικόλαου-

Πιερράκου Μαυροµιχάλη για εγκατάσταση Μανιατών στο έρηµο τότε Πεταλίδι.

11


ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΜΑΝΙΑΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΤΑΛΙ∆Ι

Στο χώρο του ερηµωµένου Πεταλιδίου µετά την επανάσταση πραγµατοποιείται αποικία των

Μανιατών. Η εγκατάσταση αυτή αποφασίστηκε µε βασιλικό διάταγµα στις 10 Νοεµβρίου του 1834.

Τα στοιχεία για την ίδρυση και τη ζωή της αποικίας τα αντλούµε από το ανέκδοτο προσωπικό αρχείο

του στρατηγού Νικόλαου Πιερράκου σε συνδυασµό µε άλλες πληροφορίες αρχείων της εποχής. Ση-

µαντικός σταθµός στην ανάδειξη των στοιχείων αυτών αποτελεί η ανακοίνωση του ∆ικαίου Βαγια-

κάκου, διευθυντή του Κέντρου Σύνταξης Ιστορικού Λεξικού της Ακαδηµίας Αθηνών “ Το Πεταλίδι

αποικία Μανιατών” που δηµοσιεύτηκε στα πρακτικά του Α΄ συνεδρίου των µεσσηνιακών σπουδών

( Καλαµάτα 2 - 4 ∆εκεµβρίου του 1977).

Ιδρυτής λοιπόν της αποικίας των Μανιατών στο Πεταλίδι ήταν ο Νικόλαος Μαυροµιχάλης,

δευτερότοκος γιος του Πιέρρου Μαυροµιχάλη, πρώτος ξάδερφος του Πετρόµπεη Μαυροµιχάλη.

Γεννήθηκε το 1805 στην Αρεόπολη. Σε ηλικία µόλις 16 ετών, κατά την κήρυξη της επανάστασης ε-

ντάσσεται µαζί µε τον 18χρονο αδερφό του Κωνσταντίνο, στο υπό το Πετρόµπεη Μανιάτικο στρά-

τευµα το οποίο απελευθέρωσε την Καλαµάτα στις 23 Μαρτίου 1821. Στη συνέχεια ο Νικόλαος µετέ-

χει µαζί µε ένα σώµα 80 Μανιατών, στην πολιορκία του φρουρίου της Κορώνης, ενώ ο αδερφός του

στην πολιορκία του Νεοκάστρου, όπου και φονεύεται. Ήταν ο πρώτος νεκρός Έλληνας αξιωµατικός

της ελληνικής επανάστασης. Στη συνέχεια συναντάµε το Νικόλαο Μαυροµιχάλη να συµµετέχει στην

τελευταία φάση της πολιορκίας και της άλωσης της Τριπολιτσάς, στις 23 Σεπτεµβρίου 1821.

12

Νικόλαος Πιερράκος Μαυροµιχάλης, ιδρυ-

τής της αποικίας των Μανιατών

13

Ο Νικόλαος Μαυροµιχάλης συνέχισε να παίρνει µέρος ενεργά στα γεγονότα της επανάστασης,

µάλιστα για τη συµµετοχή αυτού και του σώµατος των Μανιατών που ηγείτο στις µάχες κατά του

Ιµπραήµ. Οι εφηµερίδες της εποχής έγραφαν « Οι Σπαρτιάται (Μανιάται) απεδείχθησαν και εις αυτήν

την περίπτωσιν άξιοι της προγονικής φήµης και των ελπίδων τας οποίους τρέφει περί αυτών η Ελλάς»,

επίσης « ιδού η Σπάρτη (Μάνη) εθριάµβευσε και πόλιν και εταπείνωσε την επαρµένην οφρύν του Ι-

µπραήµ. Η οικία του Μαυροµιχάλη έδειξε και αυτήν την φοράν την προς την πατρίδαν αγάπη

δι’έργων».

Το δεύτερο στάδιο της ζωής του ιδρυτή του Πεταλιδίου σχετίζεται µε την άφιξη του Καποδίστρια

στο Ναύπλιο. Τότε η οικογένεια του Πετρόµπεη εκδηλώθηκε εχθρικά εναντίον του Καποδίστρια, ε-

νώ η οικογένεια του Νικόλαου τάχθηκε φανερά υπέρ της πολιτικής του Καποδίστρια. Εξαιτίας αυτής

της αντιπαράθεσης εκδηλώθηκε µεγάλη διαµάχη ανάµεσα στις δύο αντίθετες πλευρές της οικογένει-

ας, που οδήγησε µέχρι και σε σοβαρούς τραυµατισµούς. Κατόπιν από µια επιφανειακή συµφιλίωση,

ύστερα µάλιστα από την παρέµβαση των δηµογερόντων της Ανατολικής και ∆υτικής Μάνης, το µί-

σος των δύο οικογενειών συνέχιζε να είναι απύθµενο. Η οικογένεια του Πιέρρου αποφάσισε έτσι να

εγκαταλείψει την Αρεόπολη και να εγκατασταθεί στη Μεσσηνία. Για το λόγο αυτό ο Πιέρρος µε την

αίτηση του ζήτησε από τον Καποδίστρια να µετοικίσει οικογενειακώς στη Μεσσηνία.

Στον παρακάτω χάρτη παραθέτουµε και σχηµατικά, την πορεία των Μανιατών από την Αρεό-

πολη στην απέναντι περιοχή του Πεταλιδίου.

14

Χάρτης µετακίνησης των Μανιατών από την Αρεόπολη στο Πεταλίδι.

ΠΕΤΑΛΙ∆Ι

ΑΡΕΟΠΟΛΗ

15

Ο Καποδίστριας ο οποίος απέβλεπε στην αµοιβή των αγωνιστών του 1821 αποφάσισε να δια-

νείµει στην οικογένεια του Μαυροµιχάλη 200 στρέµµατα στην περιοχή του Πεταλιδίου στην επαρχία

της Κορώνης. H ∆ηµογεροντία όµως της Κορώνης αντέδρασε έντονα φοβούµενη τις αντιδράσεις των

κατοίκων των γύρω χωριών και προφασίστηκε ότι δεν υπήρχαν ελεύθερα 200 στρέµµατα, καθώς αυ-

τή η περιοχή µετά βίας κάλυπτε τις ανάγκες σε καλλιεργήσιµη γη των κατοίκων 8 χωριών της περιο-

χής. Η αλήθεια βέβαια ήταν ότι στην περιοχή αυτή θα µπορούσαν να εγκατασταθούν 500 οικογένει-

ες, χωρίς να ενοχλήσουν τους γειτονικούς κατοίκους.

Ύστερα από τις αντιδράσεις της ∆ηµογεροντίας η οικογένεια του Πιέρρου εγκαταστάθηκε στη

Λογγά το 1831. Από το 1831 έως το 1835 µε συνεχείς επιστολές προς τον Όθωνα και τους Γραµµα-

τείς της Επικράτειας , ο Πιέρρος και ο Νικόλαος Μαυροµιχάλης δεν έπαψαν να απαιτούν την παρα-

χωρηθείσα από τον Καποδίστρια περιοχή του Πεταλιδίου. Εν τω µεταξύ και ύστερα από την δολοφο-

νία του Καποδίστρια το 1831, ο Πιερράκος παρέµεινε εκτός πολιτικής σκηνής, ασχολούµενος µε την

οργάνωση της αποικίας στο Πεταλίδι, προέβη µάλιστα στις 18 Νοέµβρη του 1831 σε µια σοβαρή δή-

λωση στη Γενική εφηµερίδα της Κυβερνήσεως µε την οποία αποκήρυξε το επώνυµο Μαυροµιχάλης

και καθιέρωσε το Πιερράκος. Το 1832 ο Νικόλαος Πιερράκος(πλέον) εγκαθίσταται στο Πεταλίδι, σε

πολυτελή πυργοειδή κατοικία και ασχολείται µε την οργάνωση της αποικίας.

Στο παρακάτω σκαρίφηµα φαίνεται η οικία του Νικόλαου Περριάκου στο Πεταλίδι, ερείπια της

οποίας υπήρχαν µέχρι πρόσφατα και βρίσκονταν κοντά στο δηµόσιο δρόµο Πεταλιδίου- Κορώνης,

εκεί που αργότερα χτίστηκε ο φούρνος της οικογένειας Γουρνά.

16

Σκαρίφηµα της πυργοειδούς κατοικίας

του Μαυροµιχάλη στο Πεταλίδι

17

Τελικά µε την άφιξη του Όθωνα το 1833 ενεργοποιείται η απόφαση του Καποδίστρια για την παρα-

χώρηση εθνικών γαιών στους αγωνιστές. Έτσι µε Βασιλικό ∆ιάταγµα στις 10 Νοεµβρίου 1834 εγκρί-

θηκε η ίδρυση της αποικίας. Το βάρος και η ευθύνη για την ίδρυση της αποικίας είχε ο Νικόλαος

Μαυροµιχάλης, όπως φαίνεται και από ένα έγγραφο του Έπαρχου της Μεθώνης προς αυτόν, στο ο-

ποίο τον ορίζει υπεύθυνο της οργάνωσης της αποικίας, αναφέροντας:

«να παραδεχθήτε µετά προθυµίας τον διορισµόν σας δια να φανήτε χρήσιµος και εις τον σκοπόν της

Κυβερνήσεως και εις την αποκατάστασιν των συµπατριωτών σας»

Το Β. ∆. µε τα 50 του άρθρα καθόριζε µε λεπτοµέρεια τα πάντα για την ίδρυση της αποικίας. Το

σχέδιο του Πεταλιδίου χαράκτηκε από τους Βαυαρούς Κόλµαν και Στράους.

Μετά την οικογένεια του Πιερράκου ακολούθησαν και άλλες οικογένειες Μανιατών, κατάλογο

τον οποίο κατάρτησε ο ∆ιακαίος Βαγιακάκος το 1962, στον οποίον αναφέρεται η χρονολογία εγκα-

τάστασης των οικογενειών στο Πεταλίδι και το χωριό της Μάνης από το οποίο προέρχονται. Στον

κατάλογο αυτό διαπιστώνουµε ότι η εγκατάσταση των Μανιατών στο Πεταλίδι αρχίζει από το 1834

και συνεχίζεται µέχρι και το 1917. Είναι επίσης χαρακτηριστικό ότι οι Μανιάτες έποικοι προέρχονται

από όλα τα µέρη της Μάνης, Μέσα και έξω Μάνη, και αυτό φαίνεται και από τις χαρακτηριστικές

καταλήξεις των ονοµάτων τους, –ακης και –εας της Έξω Μάνης και –ακος της Μέσα Μάνης.

Την µετοίκιση των Μανιατών στο Πεταλίδι από διάφορες περιοχές της Μάνης και την κατα-

γραφή των οικογενειακών ονοµάτων στα δηµοτολόγια και στα µητρώα αρένων του Πεταλιδίου µελε-

τήσαµε και εµείς κατά την επίσκεψή µας στο ∆ήµο και καταγράψαµε µε τη σειρά µας τα ονόµατα,

την περιοχή της Μάνης από την οποία προήλθαν και τη χρονολογία την οποία ήλθαν στο Πεταλίδι.

Την ίδια διαδικασία ακολουθήσαµε για όλους τους κατοίκους του Πεταλιδίου, όχι µόνο τους Μανιά-

τες για να συνθέσουµε τελικά το παζλ του πληθυσµού της περιοχής.

18

Είναι χαρακτηριστικό γεγονός ότι οι εφηµερίδες της εποχής ασχολήθηκαν πολύ µε την ίδρυση

της αποικίας του Πεταλιδίου από τους Μανιάτες, γεγονός που προκάλεσε και το ενδιαφέρον του

Όθωνα και της Αµαλίας, οι οποίοι επισκέφτηκαν το Πεταλίδι το 1838. Από τα αποκόµµατα των εφη-

µερίδων της εποχής µπορούµε να παρακολουθήσουµε την εξέλιξη της αποικίας, η οποία ήταν γρήγο-

ρη και επιτυχής. Ήδη το 1836 έχουν εγκατασταθεί πάνω από 200 οικογένειες στο Πεταλίδι και πάνω

από 120 οικίες έχουν ανεγερθεί.

Ένα χρόνο µετά, το 1837 το Πεταλίδι ήταν µια κωµόπολη µε πολλές έτοιµες οικίες και άλλες να

θεµελιώνονται. Έχει ήδη χτιστεί η εκκλησία. Η πρώτη εκκλησία του Πεταλιδίου ήταν η Ζωοδόχος

Πηγή. Η οικοδόµησή της άρχισε αµέσως µε την ίδρυση της κωµόπολης από τους Μαυροµιχαλαίους,

οι οποίοι όταν ήρθαν στο Πεταλίδι αρχικά στρατοπέδευσαν σε εκείνη την περιοχή.

Σύµφωνα µε εφηµερίδα της εποχής, οι κάτοικοι έχουν εκχερσώσει τη γη και έχουν φυτέψει

πάνω από 150.000 δέντρα. Έχουν αναπτύξει εµπόριο και έχουν κάνει το Πεταλίδι λιµάνι στο οποίο

έρχονται µικρά και µεγάλα πλοία, πάνω από 50 το µήνα. Το 1866 σύµφωνα µε άλλη περιγραφή η νέα

πόλη έχει εκκλησία, αλληλοδιδακτικό σχολείο, ειρηνοδικείο, µια κρήνη, 25 εργαστήρια, αποθήκες

και λίγα πλοία. Το 1897 σε άλλη περιγραφή αναφέρονται οι περιοχές του Πεταλιδίου στις οποίες ε-

γκαταστάθηκαν οι Μανιάτες. Κυρίως στην παραλιακή ζώνη του Πεταλιδίου, στην περιοχή του Κά-

βου και στα Χαριάτικα. Απόδειξη των παραπάνω αποτελεί το ότι ακόµα και σήµερα οι Μανιάτες ε-

ξακολουθούν να είναι εγκαταστηµένοι στο παλιό Πεταλίδι, τις παραπάνω δηλαδή περιοχές, στις ο-

ποίες αρχικά εγκαταστάθηκαν.

19

Το ιστορικό κτήριο του Γυµνασίου Πεταλιδίου είναι επίσης παραχώρηση του ∆ηµητρίου ∆ι-

πλαράκου, µανιάτη µεγαλοκτηµατία, ο οποίος µε διαθήκη του το 1927 δώρισε τις εκτάσεις που σήµε-

ρα είναι χτισµένο το Γυµνάσιο, το Λύκειο, το Νηπιαγωγείο και το ∆ηµοτικό στη δηµοτική εκπαίδευ-

ση του Πεταλιδίου. Η οικοδόµηση του Γυµνασίου άρχισε το 1930 µε την εθελοντική εργασία των

κατοίκων του Πεταλιδίου και σήµερα αποτελεί ένα από τα πιο ωραία κτήρια της περιοχής, πέτρινο,

διατηρητέο που δεσπόζει στην κορυφή ενός λόφου µε θέα όλο τον µεσσηνιακό κόλπο.

Γυµνάσιο Πεταλιδίου Γυµνάσιο Πεταλιδίου

∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ ∆ΙΠΛΑΡΑΚΟΣ

20

Ένας από τους απογόνους των Μανιατών, ο κ. Πέτρος Ξαρχάκος 83 ετών σήµερα , µοιράστη-

κε µαζί µας τις δικές του αναµνήσεις από το παρελθόν. Συγκεκριµένα µας είπε ότι οι σχέσεις των

Μανιατών της αποικίας και της Μητρόπολης ήταν καλές και έντονες ακόµα και τα νεότερα χρόνια. Ο

ίδιος καταγόµενος από ναυτική οικογένεια έκανε µαζί µε τον πατέρα του πολλά ταξίδια απέναντι στη

Μάνη, αλλά και στα γύρω νησιά ( Ερηµόµυλο, Σίφνο, Κύθηρα) και εµπορευόταν σύκα, σταφίδες,

λάδι, σιτάρι που παρήγαγαν στο Πεταλίδι. Την ίδια δραστηριότητα ανέπτυσσαν και οι απέναντι Μα-

νιάτες, οι οποίοι έφερναν τα προϊόντα τους και τα πουλούσαν στο πανηγύρι του Σταυρού στο Πεταλί-

δι- ζώα (άλογα, χοιρινά), αφεψήµατα από τα βουνά της Μάνης κ.α.

Είναι χαρακτηριστικό ότι, αν και πολιούχος του Πεταλιδίου είναι ο Άγιος Νικόλαος, αφού

αρχικά ήταν ψαροχώρι, το πανηγύρι καθιερώθηκε να γίνεται του Σταυρού, δηλαδή στις 14 Σεπτεµ-

βρίου γιατί τότε ήταν η εποχή της συγκοµιδής και µπορούσαν να πουλήσουν τα προϊόντα τους.

Ο Άγιος Νικόλαος

21

Ο κ. Ξαρχάκος επιπλέον µας µίλησε για την οικονοµική ανάπτυξη του Πεταλιδίου στις αρχές

του αιώνα, η οποία οφειλόταν κυρίως στις εµπορικές δραστηριότητες των κατοίκων, µέχρι τον πόλε-

µο. Αναφέρονται µεγάλες οικογένειες εµπόρων όπως Μαργέλης, ο Μαρκόπουλος, ο Γρουσουζάκος,

ο Γιατράκος. Ιδιαίτερα στην κρήνη του Πεταλιδίου, τη λεγόµενη σήµερα βρύση του Ψεύτη, υπήρξε

το µεγάλο εµπορικό του Μαργέλη δίπλα στη θάλασσα. Ο Μαργέλης είχε κτίσει µέσα στην θάλασσα

την “περίφηµη σκάλα” του Μαργέλη πάνω στην οποία µε ένα βαγονέτο µεταφέρονταν τα προϊόντα

του εµπορίου στα πλοία που έδεναν στο µόλο του λιµανιού. Ο κ. Ξαρχάκος µας τόνισε ότι µέχρι το

1940 µεταφέρονταν 500 τόνοι από όλη τη γύρω περιοχή. Το Πεταλίδι ήταν το εµπορικό κέντρο της

ευρύτερης περιοχής. Το εµπόριο και η οικονοµική δραστηριότητα του Πεταλιδίου άρχισε να φθίνει

µε την αντικατάσταση του λιθόστρωτου δρόµου από τον κεντρικό δηµόσιο ( Καλαµάτα- Πεταλίδι-

Κορώνη), γύρω στο 1940, οπότε η εµπορική δραστηριότητα µεταφέρθηκε στη Μεσσήνη.

«Η σκάλα του Μαργέλη»

22

Είναι επίσης γεγονός ότι οι Μανιάτες ερχόµενοι στο Πεταλίδι διατήρησαν πολλά από τα

έθιµα και τις συνήθειες του τόπου τους, όπως η µεγάλη επιθυµία των οικογενειών να αποκτούν αγόρι

το οποίο αποκαλούν «παιδί» ως συνεχιστή του οικογενειακού ονόµατος, η γέννηση µάλιστα αρσενι-

κού παιδιού θεωρούνταν υπέρµετρη χαρά και γιορταζόταν µε πυροβολισµούς. Χαρακτηριστικό στοι-

χείο των Μανιατών του Πεταλιδίου ήταν και η µεταξύ τους οµόνοια απέναντι στους ξένους, αλλά και

οι µεταξύ τους βεντέτες. Όπως θυµούνται οι παλαιότεροι κάτοικοι του Πεταλιδίου είτε και µέσα από

τις αφηγήσεις των προγόνων τους, το Πεταλίδι έγινε συχνά τόπος αντιπαράθεσης µεταξύ των µανιά-

τικων οικογενειών. Συγκεκριµένα αναφέρουν ότι η κεντρική πλατεία του Πεταλιδίου έγινε συχνά πε-

δίο σύγκρουσης των Μανιατών και απόδειξη αυτού ήταν οι τρύπες από τις σφαίρες που υπήρχαν στις

µουριές της πλατείας από τα πυρά που αντάλλασσαν οι οικογένειες µεταξύ τους.


23

Πολλοί κάτοικοι θυµούνται ακόµα Βεντέτες οικογενειών που είχαν αφήσει εποχή, τις οποίες

για ευνόητους λόγους δεν µπορούµε να αναφέρουµε στην εργασία µας, καθώς οι µνήµες είναι ακόµα

νωπές . Οι βεντέτες µεταξύ των οικογενειών άρχισαν να φθίνουν γύρω στο 1920, όταν άρχισαν να

αναµειγνύονται µε τους κατοίκους των γύρω χωριών, να κάνουν µεικτούς γάµους και να ξεφεύγουν

από το αυστηρό εθιµικό δίκαιο που κουβαλούσαν από τη Μάνη.

Επισκεπτόµενοι επίσης το Σύλλογο Γυναικών Πεταλιδίου για να συλλέξουµε και από τα µέλη

του πληροφορίες για την εργασία µας, διαπιστώσαµε ότι ο Σύλλογος διατηρεί στο βεστιάριό του µα-

νιάτικες παραδοσιακές φορεσιές µε τις οποίες εµφανίζεται σε φεστιβάλ παραδοσιακού χορού, εκπρο-

σωπώντας το Πεταλίδι, γεγονός που αποδεικνύει περίτρανα ότι η µανιάτικη παράδοση είναι ζωντανή

στην περιοχή του Πεταλιδίου και ότι στη συνείδηση των κατοίκων οι ρίζες της καταγωγής τους, τους

οδηγεί στην σληροτράχαλη Μάνη.

Η πρόεδρος του Συλλόγου µάλιστα η κ. Καρανικολοπούλου Χρυσούλα, µας έδωσε αρκετό

από το φωτογραφικό υλικό από τις εκδηλώσεις του Συλλόγου .

Στη συνέχεια παραθέτουµε φωτογραφίες από το χορευτικό τµήµα των παιδιών ντυµένα µε τις

µανιάτικες στολές, τις οποίες από ό,τι µας είπε η πρόεδρος είναι οι επίσηµες στολές της περιοχής, τις

οποίες ο Σύλλογος χρησιµοποιεί και σε επίσηµες εκδηλώσεις, όπως συνοδεία της Εικόνας σε λιτανεί-

ες ή τις δανείζουν στους µαθητές για τις µαθητικές παρελάσεις στις εθνικές εορτές. κ.α

Μας αποκάλυψε επίσης ότι η προηγούµενη από αυτή πρόεδρος του Συλλόγου, και ιδρύτρια

αυτού ,η κ. Μάγδα Μπεσµπέα ήταν από τη Μάνη και συγγενής της οικογένειας Μαυροµιχάλη. Από

το προσωπικό της αρχείο παραθέτουµε την παρακάτω φωτογραφία µε την τελευταία απόγονο µε το

όνοµα Μαυροµιχάλη στο Πεταλίδι.

24

Κατερίνα Πιερράκου Μαυροµιχάλη

Χορός µε µανιάτικη

φορεσιά

Συµµετοχή στην παρέλαση

µε µανιάτικη φορεσιά

Κατάθεση στεφάνων

από µαθητές σχολείου

25


∆ιατήρησαν επίσης πολλά από τα φαγητά τους, όπως τα τηγανοπίταρα, το λουκάνικο µε

πορτοκάλι και άλλα πολλά.

∆ιατήρησαν επιπλέον και πολλές λέξεις µανιάτικες και βέβαια τα ξακουστά µανιάτικα µοιρο-

λόγια. Μέχρι µάλιστα τη δεκαετία του 1970 υπήρχαν µοιρολογίστρες στο Πεταλίδι οι οποίες τόσο το

βράδυ που «παράστεκαν» το νεκρό, όσο και κατά τη διάρκεια της κηδείας µοιρολογούσαν το νεκρό.

Χαρακτηριστική είναι η φωτογραφία της ταφής του Μαυροµιχάλη -την οποία πήραµε από το φωτο-

γραφικό αρχείο του πρώην ∆ήµου Πεταλιδίου- τον οποίο µοιρολογούν µαυροντυµένες οι αδερφές

του, και την οποία παραθέτουµε αµέσως πιο κάτω.

Ο ∆ικαίος Βαγιακάκος µάλιστα σε έρευνα του τόσο στη Μάνη, όσο και στο Πεταλίδι κατέγρα-

ψε το ίδιο µοιρολόι:

«Σαρανταπέντε σερνικοί

Στο Πεταλίδι, στο Σταυρί

εκάµασι γεροντική

και εβγάλασι ένα βγαρτό

τον Παναγιώτη τον κουφό…»

Είναι επίσης γεγονός ότι ακόµα και σήµερα συναντάµε κοινά ονόµατα οικογενειών τόσο στη Μάνη

όσο και στο Πεταλίδι. Χαρακτηριστικό είναι το επώνυµο Αλέπης, µε καταγωγή από την Αρεόπολη.

Απογόνους της οικογένειας σήµερα, συναντάµε τόσο στην Αρεόπολη όσο και στο Πεταλίδι.

26



ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΑΝΕΒΟΚΑΤΕΒΑΤΩΝ ΣΤΟ ΠΕΤΑΛΙ∆Ι

Το παζλ του πληθυσµού του ιστορικού Πεταλιδίου συµπληρώνεται από τους λεγόµενους

“Βλάχους” µιας οµάδας ανθρώπων που από τα βουνά της Αρκαδίας κατέκλυσαν το νοτιότερο µέρος

της χώρας, τη Μεσσηνία. Η καταγωγή τους ακόµα πιο µακρινή… περνώντας την ορεινή Πίνδο,

έφτασαν στους Θεσσαλικούς κάµπους, τη βοιωτία και κατηφόρισαν για τον εύφορο Μοριά. Η ιστορι-

κή τους καταγωγή…ακόµα πιο µακρινή…κράµα βαλκανικών λαών που κατά καιρούς έζησαν στο

βαλκανικό χώρο και κατέβηκαν στο νότο φτιάχνοντας τσοπανοχώρια, ακόµα και στο Ταίναρο.

Ο βασικός τους βιοπορισµός…η τσοπάνικη ζωή. Αυτοί οι βοσκοί ορµώµενοι από την Αρκα-

δία κατέκτησαν ως παραχειµάζοντες, ειρηνικά τη Μεσσηνία…, γνωστοί ως ανεβοκατεβάτες όνοµα

που τους έδωσε ο λαός από το ανέβασµά τους την άνοιξη µε τα κοπάδια στην Αρκαδία και το χειµώ-

να το κατέβασµα στα χειµάδια της Μεσσηνίας. Χαρακτηριστικό σηµείο είναι ότι η κάθοδος των βο-

σκών από την ορεινή Αρκαδία έγινε µε ειρηνικό τρόπο καθώς και ιστορικά οι Αρκάδες είχαν πάντα

καλές σχέσεις µε τους Μεσσήνιους, καθώς και οι Μεσσήνιοι από τα αρχαία χρόνια, όταν τη Μεσση-

νία λυµαίνονταν οι επιδροµές εχθρικών φυλών έβρισκαν καταφύγιο στη χώρα των Αρκάδων. Οι ανε-

βακατεβάτες αυτοί νοίκιαζαν τα κτήµατα των ντόπιων ως βοσκοτόπια για τα κοπάδια τους, γεγονός

που αποτελούσε και για τα ίδια τα χωράφια φυσικό τρόπο καλλιέργειας, χωρίς τη χρήση φυτοφάρµά-

κων, που σήµερα αποτελούν δυστυχώς βασικό τρόπο καθαρισµού των χωραφιών από τα χορτάρια.

Συνήθως κατηφόριζαν τέλος Οκτώβρη µετά τη γιορτή του Αη-∆ηµήτρη και ξανάφευγαν µετά

του Αγίου Κωνσταντίνου. Το κατέβασµά τους έπαιρνε τη µορφή γλεντιού και τραγουδιού, αποχαιρε-

τώντας αυτούς που άφηναν πίσω, συνήθως γέρους και µικρά παιδιά. Οι σχέσεις µε τους ντόπιους

ήταν καλές. Έκαναν γνωριµίες-κουµπαριές και είχαν κάθε είδους κοινωνικής σχέσης µε του ντόπι-

ους.

27


Έτσι σιγά-σιγά αυτές οι σχέσεις ήταν η αρχή της µόνιµης εγκατάστασής τους στη Μεσσηνία

και ιδιαίτερα όταν δηµιουργούσαν συµπεθεριά µε τους ντόπιους. Έτσι έγινε µία διασταύρωση µε

τους ντόπιους και γεννήθηκε πληθυσµός εύρωστος, έτσι ώστε η Μεσσηνία να παρουσιάσει οικονοµι-

κή πληθυσµιακή και πολιτιστική ανάπτυξη και δηµιουργήθηκε µία πυκνοκατοικηµένη Μεσσηνία. Το

κράµα αυτό των πληθυσµών αποτέλεσε τους ντόπιους κατοίκους της Μεσσηνίας. Οι πληθυσµοί αυ-

τοί της Μεσσηνίας αντιµετώπισαν εχθρικά πολλές φορές την εγκατάσταση ξένων, όπως Σλαβοβλά-

χων, Αθίγγανων και Αρβανιτών οι οποίοι ήρθαν σε αντιπαράθεση µε τους ντόπιους τόσο όσον αφορά

τον τρόπο ζωής τους, όσο και εξαιτίας των αλληλοσυγκρουόµενων συµφερόντων τους.

Με τον τρόπο αυτό έγινε ο διαχωρισµός ανάµεσα στους ντόπιους και στους “Βλάχους”, ένας

διαχωρισµός που δήλωνε όχι µόνο φυλή αλλά κυρίως κοινωνική τάξη και συµπεριφορά. Έτσι ο Βλά-

χος δήλωνε τον άξεστο, τον απολίτιστο, αυτόν που δεν χειρίζεται σωστά τη γλώσσα. Μία διάκριση

που εξακολουθεί να υφίσταται-έστω και στα πλαίσια της µεταφοράς-ακόµα και σήµερα.

Αρχικά οι Αρκάδες-ορµώµενοι από τα χωριά της Αρκαδίας, όπως την ιστορική Αλωνίσταινα-

χωριό καταγωγής του Θεόδωρου Κολοκοτρώνη, το Αρκουδόρεµα κ.α - κατοίκησαν τα χωριά γύρω

από το Πεταλίδι (Μπαλή, Μπούµπουκα, Τρύπες, Πολυστάρι, Καστάνια, Πανιπέρι, Καλοχώρι, Γαµ-

βριά,

28


Κακόρρεµα). Χρησιµοποίησαν ως γρέκια αυτά τα χωριά στα οποία ξεχειµώνιαζαν και στη συνέχεια

όταν ο βαρύς χειµώνας αποχωρούσε, επέστρεφαν στα χωριά και στα βοσκοτόπια της Αρκαδίας. Πολ-

λοί από αυτούς ήδη πριν και µετά τα χρόνια της επανάστασης εγκαταστάθηκαν µόνιµα στα χωριά

αυτά και σε συνδυασµό µε τους ντόπιους κατοίκους αποτέλεσαν ένα εύρωστο πληθυσµό της περιο-

χής. Ονόµατα οικογενειών που κατέβηκαν και εγκαταστάθηκαν µόνιµα στα χωριά γύρω από το Πε-

ταλίδι είναι: ∆ηµόπουλος, Αθανασόπουλος, Μπρέγιαννης, Πανταζόπουλος και άλλα πολλά. Είναι

χαρακτηριστικές οι ιστορίες που κρύβει κάθε οικογένεια και που αποτελεί σηµαντική πληροφορία

για τον τρόπο µε τον οποίο αυτή έφυγε από τα ορεινά χωριά της Αρκαδίας και κατέβηκε στην εύφο-

ρη Μεσσηνία.

Παραθέτουµε παρακάτω µία από τις πολλές ιστορίες που στην έρευνά µας, µας εµπιστεύτη-

καν οι κάτοικοι του Πεταλιδίου.

…Η ιστορία της οικογένειας του Γεωργίου ∆ηµητρίου Μπρέγιαννη, ανάγεται στην εποχή της

τουρκοκρατίας. ∆εν µπορούµε να ξέρουµε ακριβώς ηµεροµηνίες, δεν υπήρξαν αρχεία και αν υπήρ-

ξαν κάηκαν στην επανάσταση του 1821. Κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας( σύµφωνα µε τα λεγό-

µενα των απογόνων), στο ∆υράχι Αρκαδίας, λίγο πιο πέρα από τον οικισµό, ζούσε η οικογένεια Μυ-

λωνόπουλου (το αρχικό όνοµα της οικογένειας το οποίο υπάρχει ακόµα σε περιοχές όπως Νερόµυλο

Μεσσηνίας και άλλα). Η οικογένεια Μυλωνόπουλου είχε εννιά παιδιά εκ των οποίων το µικρότερο

ήταν ανάπηρο. Όταν ο µεγάλος γιος της οικογένειας αποφάσισε να παντρευτεί έπρεπε να «πληρώσει

την πρώτη νύχτα στον πασά», δηλαδή, η νύφη την πρώτη βραδιά του γάµου θα έπρεπε να κοιµηθεί

µε τον πασά του τόπου. Αυτό δεν το δέχτηκε η οικογένεια Μυλωνόπουλου και έτσι αποφάσισαν να

φύγουν όλα τα αδέρφια από τον τόπο, και τη βραδιά που ο πασάς θα περίµενε τη νύφη, θα παραλάµ-

βανε τον ανάπηρο αδερφό. Τα υπόλοιπα αδέρφια διέφυγαν σε αντίθεση µε τον ανάπηρο αδερφό, τον

οποίο αφού ο πασάς βασάνισε, στη συνέχεια τον κρέµασε από ένα κυπαρίσσι, το οποίο απ’ ότι λέγε-

ται υπάρχει ακόµα µε κοµµένη κορφή.

29


Τα αδέρφια σκορπίστηκαν αλλά έπρεπε να αλλάξουν όνοµα. Επειδή τον µεγάλο αδερφό τον

έλεγαν «Γιάννη» και την εποχή εκείνη το «ρε» το έλεγαν «µπρε», επικράτησε το «Μπρέγιαννη». Το

παρακλάδι που πήγε στο Άργος κράτησε την κατάληξη –ος, γι’ αυτό και λεγόταν «Μπρέγιαννος».

Στη Μεσσηνία ένα µικρό παρακλάδι κράτησε το όνοµα «Μυλωνόπουλος», και οι υπόλοιποι το

«Μπρέγιαννης». Πρώτη µόνιµη διαµονή των Μπρεγιανναίων ήταν ο συνοικισµός στου Μπούµπουκα

υπάρχουν ακόµα τα ερείπια του συνοικισµού, της εκκλησίας του χωριού και η πηγή που έπαιρναν

νερό). Σιγά- σιγά ο ∆ηµήτριος Μπρέγιαννης/ Πάτσος, κατέβηκε στην περιοχή του Πεταλιδίου και

απέκτησε περιουσία…

Η παραπάνω ιστορία είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγµα του τρόπου µε τον οποίο δικαιο-

λογείται η διασπορά ονοµάτων και οικογενειών σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας.

Όταν επανιδρύθηκε το Πεταλίδι το 1834 από τους Μανιάτες πολλοί από αυτούς τους Ανε-

βοκαταβάτες κατέβηκαν από τα γύρω χωριά και κατοίκησαν το Πεταλίδι. Η διαδικασία της καθόδου

των Αρκάδων από τα χωριά στο Πεταλίδι ολοκληρώθηκε τη δεκαετία του 1960.

Είναι γεγονός ότι κάποια από αυτά τα χωριά είναι πλέον ακατοίκητα, ερηµωµένα και οι κάτοι-

κοί τους όλοι έχουν εγκατασταθεί στο Πεταλίδι, όπως του Μπούµπουκα, του Μπαλή, το Πολυστάρι,

τα Καστάνια. Παραθέτουµε τον παρακάτω πίνακα, στον οποίο φαίνεται παραδειγµατικά η σταδιακή

ερήµωση των Καστανίων και του Πολυσταρίου.

30


Από τον παραπάνω πίνακα συµπεραίνουµε ότι ο πληθυσµός σε αυτά τα χωριά από το 1700 έως

και τη δεκαετία του 1940 παρουσιάζει µια αυξητική τάση, αποτέλεσµα της καθόδου και της εγκατά-

στασης σε αυτά τα χωριά των Αρκάδων, ενώ από το 1950 και µετά αρχίζει η σταδιακή εγκατάλειψη

των χωριών αυτών και η εγκατάσταση του πληθυσµού στο Πεταλίδι, το οποίο αποτελεί το κεφαλο-

χώρι και το κέντρο της οικονοµικής ανάπτυξης της περιοχής. Σήµερα το Πολυστάρι είναι εντελώς

ακατοίκητο, ενώ στα Καστάνια µένουν µόνιµα 3 κάτοικοι ως οι τελευταίοι των Μοϊκανών µιας επο-

χής που ανεπιστρεπτί έχει περάσει. Στα χωριά βέβαια αυτά οι κάτοικοι διατηρούν ακόµα τις περιου-

σίες τους και τα κτήµατά τους. Τα τελευταία χρόνια µάλιστα µε την τάση που παρατηρείται για ανά-

πτυξη της λαογραφίας και την ανάδειξη της παράδοσης κάθε τόπου τα χωριά αυτά έχουν ξανά ζω-

ντανέψει. Χαρακτηριστικό παράδειγµα είναι τα Καστάνια, τα οποία διατηρούν ένα πολύ δραστήριο

πολιτιστικό σύλλογο, µε την προεδρία της κ. Σοφίας Ζέρβα, µε την πρωτοβουλία της οποίας έχει µε-

τατραπεί το παλιό κοινοτικό γραφείο σε ένα αξιόλογο λαογραφικό µουσείο, το οποίο συγκεντρώνει

πολλά εκθέµατα της ζωής του χωριού πριν αυτό ερηµώσει.

ΕΤΗ

1700

1835

1844

1861

1879

1889

1896

1907

ΚΑΣΤΑΝΙΑ

43

27

52

65

76

102

134

152

ΠΟΛΥΣΤΑΡΙ

40

59

97

96

134

123

138

128

ΕΤΗ

1920

1928

1940

1951

1961

1971

1981

1991

ΚΑΣΤΑΝΙΑ

169

176

198

168

136

51

46

43

ΠΟΛΥΣΤΑΡΙ

84

124

108

106

100

46

33

-

31



ΣΥΜΒΙΩΣΗ ΜΑΝΙΑΤΩΝ - ΑΝΕΒΟΚΑΤΕΒΑΤΩΝ

Όταν το Πεταλίδι ιδρύθηκε από τους Μανιάτες αποτέλεσε πόλο έλξης και των Βλάχων που

είχαν ήδη κατοικήσει τα γύρω χωριά από το Πεταλίδι, οι οποίοι άρχισαν δειλά δειλά να κατεβαίνουν

σε αυτό και να εγκαθίστανται εκεί µόνιµα. Πολλά µάλιστα από τα γύρω χωριά ερηµώθηκαν και ο πλη-

θυσµός τους σύσσωµος εγκαταστάθηκε στο Πεταλίδι. Τέτοια χωριά ήταν του Μπούµπουκα, του Μπα-

λί, το Πολυστάρι, τα Καστάνια, οι Τρύπες, του Γαµβριά κ.α

Κάποιοι από αυτούς είχαν και πριν τη µόνιµή τους εγκατάσταση στο Πεταλίδι δοσοληψίες µε

την περιοχή, καθώς χρησιµοποιούσαν χωράφια της περιοχής ως βοσκοτόπια. Είναι λοιπόν λογικό να

υποθέσουµε ότι οι ντόπιοι των γύρω χωριών δε θα είδαν απόλυτα θετικά την εγκατάσταση των Μανια-

τών στο Πεταλίδι γιατί κάτι τέτοιο θα εµπόδιζε τη δική τους εξάπλωση σε αυτό. Από την άλλη µεριά

οι Μανιάτες κουβαλώντας µαζί τους την καχυποψία της εγκατάστασης σε έναν ξένο τόπο, αντιµετώπι-

σαν εχθρικά τους χωριάτες της γύρω περιοχής και τους θεώρησαν ανταγωνιστές τους στο µοίρασµα

των κλήρων. Κατηγορούσαν µάλιστα συχνά τους Βλάχους ότι κατέστρεφαν τις καλλιεργήσιµες εκτά-

σεις µε τη βοσκή των ζώων τους.

Πολλοί από τους Μανιάτες είχαν αποκτήσει τη γη τους µε παραχωρητήρια από τον Όθωνα,

καθώς στο Πεταλίδι µέχρι τότε δεν υπήρχε ιδιοκτησιακό καθεστώς, και οι καλλιεργήσιµες περιοχές

θεωρούνταν Εθνικές Γαίες από το κράτος, γεγονός για το οποίο αντιδρούσαν οι κάτοικοι των γύρω

περιοχών που µέχρι τότε νέµονταν ως βοσκοτόπια αυτές τις περιοχές. Η αντιπαλότητα αυτή υπήρξε

αρχικά βασικό σηµείο αντιπαράθεσης των δύο πληθυσµών.

32


∆ιαφοροποιητικά χαρακτηριστικά- τα οποία λειτούργησαν και ως αφορµές για κόντρες- ανά-

µεσα στους δύο διαφορετικούς πληθυσµούς µπορούσε κανείς να εντοπίσει επιπλέον στην εµφάνιση,

στην οµιλία, στον τρόπο ντυσίµατος και στη συµπεριφορά. Οι Μανιάτες , άνθρωποι κλειστοί, µε αυ-

στηρό εθιµικό δίκαιο, φειδωλοί στις διασκεδάσεις και στην κοινωνική ζωή, διέφεραν από τους Βλά-

χους που ήταν άνθρωποι του γλεντιού, είχαν συνηθίσει την ανέµελη και ελεύθερη ζωή των βουνών,

εκµεταλλεύονταν κάθε ευκαιρία για ξεφάντωµα και τα πανηγύρια ήταν αναπόσπαστο µέρος της ζωής

τους. Ένα βασικό έθιµο των Βλάχων που διατηρήθηκε αρκετά χρόνια µετά την επανάσταση και το ο-

ποίο τους έφερε συχνά σε κόντρα µε τους Μανιάτες ήταν το έθιµο της ζωοκλοπής, καθώς για τους

πρώτους ήταν θέµα τιµής να κλέψουν ένα ζώο από τον ιδιοκτήτη του και να το µεταπουλήσουν αλλού.

Ο ζωοκλέφτης µάλιστα είχε µεγάλο κύρος ανάµεσα στους οµοφύλους του. Η ζωοκλοπή µάστιζε όλη

την περιοχή της Μεσσηνίας και εξαλείφθηκε µόνο από τις αντιστασιακές οργανώσεις της κατοχής.

Οι σχέσεις των δύο πληθυσµών άρχισαν σιγά σιγά να εξοµαλύνονται γύρω στο 1920. Τότε πε-

ρίπου άρχισαν και οι µεικτοί γάµοι ανάµεσα στους πληθυσµούς , γεγονός που αποτέλεσε σηµαντικό

βήµα στην ειρηνική συµβίωση των πληθυσµών. Αναφέρεται µάλιστα και το όνοµα ενός γιατρού, του

Μαρκόπουλου, ο οποίος έχαιρε της αποδοχής όλων των κατοίκων και αποτέλεσε πρόσωπο κλειδί στη

συµφιλίωση αυτή. Παρακάτω παραθέτουµε τη φωτογραφία του γιατρού, την οποία πήραµε από το φω-

τογραφικό αρχείο του ∆ήµου.

33


Από τότε αυτοί οι διαφορετικοί σε πολλά πληθυσµοί αποτέλεσαν µια συµπαγή οµάδα που

δούλεψαν για την άνοδο και ανάπτυξη της περιοχής. Είναι πάντως γεγονός ότι η διάκριση µεταξύ

Μανιατών και Βλάχων διατηρείται στην περιοχή ακόµα και σήµερα, ως απόηχος περισσότερο της

καταγωγής της κάθε οικογένειας, θυµίζοντας για λόγους περισσότερο παραδοσιακούς τη διάκριση

των δύο πληθυσµών που αποτελεί µέρος της τοπικής ιστορίας της περιοχής µας.

Ο Γιατρός Μαρκόπουλος

34


ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Εκατόν εβδοµήντα επτά χρόνια έχουν περάσει από την ίδρυση του Πεταλιδίου, της ιστορικής

αποικίας των Μανιατών. Το Πεταλίδι σήµερα αποτελεί ένα όµορφο παραλιακό µέρος, στολίδι του

µεσσηνιακού κόλπου, ζωντανό µνηµείο µιας µεγάλης ιστορικής πορείας µέσα στο χρόνο.

Πρώην Καποδιστριακός ∆ήµος µε εικοσιένα χωριά και νυν ∆ηµοτική Ενότητα του Καλλικρα-

τικού ∆ήµου Μεσσήνης αποτελεί κεφαλοχώρι της ευρύτερης περιοχής µε έντονη ζωή και δραστηριό-

τητα των σηµερινών κατοίκων του…

Ως συµπέρασµατα της συγκεκριµένης εργασίας

θα θέλαµε να επισηµάνουµε τα µεγάλα οφέλη που αποκοµίσαµε, καθώς ασχοληθήκαµε και µά-

θαµε την ιστορία του τόπου µας. Μια ιστορία η οποία αναδείχτηκε µέσα από το συνέδριο

που έγινε για το Πεταλίδι τον Αύγουστο του 2005 µε την πρωτοβουλία του ∆ήµαρχου Πετα-

λιδίου, κ. Ηλία Κουτσοδηµητρόπουλο, µια ιστορία που ανακαλύψαµε και εµείς οι ίδιοι µέσα

από την έρευνα µας, µέσα από τις προφορικές µαρτυρίες των κατοίκων του Πεταλιδίου, οι

οποίοι κρατούν ακόµα ζωντανή την παράδοση, την ιστορία και τις ρίζες τους.

Με αφορµή την έρευνά µας δώσαµε την ευκαιρία στις οικογένειες του Πεταλιδίου να ψάξουν

τις ρίζες τους και να αναζητήσουν οι ίδιες το γενεαλογικό τους δέντρο.

Μάθαµε επίσης πόσα πολλά στοιχεία µπορεί να κρύβει η προφορική παράδοση, η προφορική

µαρτυρία που αποτελεί σηµαντικό θεµατοφύλακα της παράδοσης και λειτουργεί συχνά ως

βασική πηγή ιστορίας.

35


∆ιαπιστώσαµε επίσης τον τρόπο µε τον οποίο κατανέµονται οι πληθυσµοί και γίνεται η διασπο-

ρά τους σε διάφορα µέρη της Ελλάδας. Έτσι άλλαξε η εικόνα που είχαµε στο µυαλό µας για

την αυτοχθονία των κατοίκων µιας περιοχής, την οποία θεωρούσαµε αυτονόητη και καταλά-

βαµε ότι οι µετακινήσεις των πληθυσµών και η εγκατάστασή τους σε ένα µέρος είναι αποτέ-

λεσµα κοινωνικών, πολιτικών, ιστορικών και άλλων παραγόντων. Έτσι για π.χ τον 6ο µ.Χ αι.

το Πεταλίδι εγκαταλείπεται και στην ουσία µετακοµίζει ο πληθυσµός του στη σηµερινή Κο-

ρώνη, ως αποτέλεσµα της εποικιστικής πολιτικής του Νικηφόρου του Α΄, ενώ πάλι για λό-

γους πολιτικούς, αλλά και κοινωνικούς το Πεταλίδι κατοικείται ξανά από τους Μανιάτες

πολλούς αιώνες µετά ως επιβράβευση αυτών για τη συµµετοχή τους στον αγώνα.

∆ιαπιστώσαµε επιπλέον ότι συγκατοίκηση διαφορετικών πληθυσµών δε γίνεται πάντα µε ειρη-

νικό τρόπο, ιδιαίτερα όταν υπάρχουν αλληλοσυγκρουόµενα συµφέροντα ή διαφορές στη νοο-

τροπία και την αντίληψη. Χρειάζεται ένας χρόνος προσαρµογής, ο οποίος θα αµβλύνει τις

διαφορές, η κοινωνία θα αυτορυθµιστεί µε τους δικούς της νόµους και τελικά θα επέλθει ι-

σορροπία µεταξύ των αντίρροπων δυνάµεων. Αποµένει βέβαια η καταγωγή να αποτελεί πλέ-

ον όχι διαφοροποιητικό χαρακτηριστικό, αλλά κειµήλιο της παράδοσης κάθε οικογένειας.

Τέλος πρέπει να προσθέσουµε ότι η εργασία αυτή µας έδωσε το έναυσµα να αναλάβουµε ένα

πολιτιστικό πρόγραµµα ανταλλαγής µε το Γυµνάσιο της Αρεόπολης στη Μάνη- από όπου

κατάγονται πολλοί από τους Μανιάτες στο Πεταλίδι - και να µελετήσουµε από κοινού τις

µετακινήσεις του πληθυσµού και τις ρίζες του. Για το λόγο αυτό ευχαριστούµε θερµά την

επιτροπή οργάνωσης του ∆ιαγωνισµού για την ευκαιρία που µας έδωσε να συµµετάσχουµε

σ΄ αυτόν…γιατί µόνο και µόνο από το ταξίδι…αποκοµίσαµε πολλά οφέλη…χρήσιµα για τη

συνέχιση αυτού του ταξιδιού!

36


BΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Οµηρική Αίπεια - Αρχαία Κορώνη- Πεταλίδι, Πρακτικά Επιστηµονικού Συνεδρίου

[5-7 Αυγούστου 2005]

2. Μετονοµασίες- Μετοικεσίες: Η περίπτωση της Βυζαντινής Κορώνης, Ηλίας Αναγνωστάκης.

3. Αρχαιολογικά Ευρήµατα από την Αρχαία Κορώνη, ∆ρ. Ξένια Αραπογιάννη.

4. Η πρώτη και δεύτερη Ενετοκρατία στην Πυλία, Αndea Nanetti.

5. Η απόβαση των Γάλλων του Maison στο Πεταλίδι, Πέτρος Πανταζόπουλος.

6. Το αρχείον του Νικόλαου Πιερράκου Μαυροµιχάλη, ∆ικαίος Βαγιακάκος.

7. Ανεβοκατεβάτες, οι παραχειµάζοντες βοσκοί της ΑρκαδίΣυας στη Μεσσηνία, Ν. Πασαγιώτης.

Αθήνα 2001

8. Πληθυσµιακές µεταβολές της επαρχίας Πυλίας από το 1835 έως το 1991, Γ.ενικά Αρχεία του

Κράτους.

9. Πληθυσµός και οικισµοί της Πελοποννήσου(13ος –18ος αι.), Βασίλης Παναγιωτόπολος.

Μελέτες Νεοελληνικής Ιστορίας

10. Προφορικές µαρτυρίες κατοίκων.

11. Φωτογραφικό αρχείο της ∆ηµοτικής Ενότητας Πεταλιδίου και του Συλλόγου Γυναικών

Πεταλιδίου.

12. Το δηµοτολόγιο και τα µητρώα Αρένων της ∆ηµοτικής Ενότητας Πεταλιδίου.

37


Πεταλίδι - Πρώτο βραβείο

Documents

Transcript of Πεταλίδι - Πρώτο βραβείο