Β.Η ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΙΚΗ ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ 2.ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Μπακάλης Κώστας : history-logotexnia.blogspot.com

Εικόνες προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα της παραμονής τους στην Ελλάδα

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος

Οι πρώτες απογραφές των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα δεν αποδίδουν την πραγματικότητα. Ο αριθμός πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερος, αν υπολογίσουμε την υψηλή θνησιμότητα των πρώτων χρόνων λόγω των άθλιων συνθηκών διαβίωσης και των επιδημιών, το μειωμένο αριθμό των γεννήσεων και τη μετανάστευση πολλών προσφύγων σε άλλες χώρες. Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες. Οι αρρώστιες κατέβαλλαν τους πρόσφυγες που ήταν ταλαιπωρημένοι, πρόχειρα στεγασμένοι και υποσιτίζονταν. Ο τύφος, η γρίπη, η φυματίωση (κυρίως στις πόλεις) και η ελονοσία (κυρίως στην ύπαιθρο) τους θέριζαν. Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινωνίας των Εθνών, ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων πέθαναν μέσα σ' ένα χρόνο από την άφιξη τους στην Ελλάδα. Εκτός από τις αρρώστιες, οι πρόσφυγες ήταν και ψυχικά τραυματισμένοι από την απώλεια συγγενών και φίλων, της πατρογονικής γης και του ευρύτερου κοινωνικού χώρου όπου είχαν ζήσει.

Οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης κατά το πρώτο διάστημα

Αριθμόςπροσφύγων και λόγοι μείωσής του

Προβλήματαπροσφύγων

Στην αρχή το κράτος αντιμετώπισε με τα μέσα που διέθετε τις πρώτες στοιχειώδεις και πιεστικές ανάγκες των προσφύγων: διατροφή, προσωρινή στέγαση, ιατρική περίθαλψη. Κινητοποιήθηκαν επίσης ιδιώτες, ατομικά ή οργανωμένα. Αποφασιστική, ιδιαίτερα για την ιατρική περίθαλψη και την παροχή φαρμάκων, υπήρξε η δραστηριοποίηση στην Ελλάδα ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων. Διενεργήθηκαν έρανοι, οργανώθηκαν πρόχειρα συσσίτια και έγινε προσπάθεια για καθημερινή διανομή ψωμιού, παροχή ρουχισμού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης.

αντιμετώπιση των άμεσων αναγκών

Η ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Το κείμενο του σχολικού βιβλίου με πλαγιότιτλουςΠηγή: http://www.venetokleio.gr/Παναγιώτης Αθανασόπουλος

Με την άφιξη των προσφύγων, το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε το Υπουργείο Περιθάλψεως, που ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό. Στη συνέχεια το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922) ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για τη στέγαση των προσφύγων. Πλήθος ξεπρόβαλαν οι αυτοσχέδιες κατασκευές που χρησίμευαν ως προσωρινά καταλύματα (καλύβες, παράγκες, σκηνές) γύρω από τις πόλεις, σε πλατείες ή στα κενά οικόπεδα των πόλεων. Δεν έμεινε χώρος στεγασμένος που να μη χρησιμοποιήθηκε: σχολεία, εκκλησίες και τζαμιά, στρατώνες, θέατρα, δημόσια κτίρια, αποθήκες, υπόγεια. Επιτάχθηκαν τα άδεια σπίτια σε όλη την Επικράτεια. Καταλήφθηκαν ακόμη και κατοικούμενοι χώροι, οι ένοικοι των οποίων μοιράστηκαν την κατοικία τους με τους προσφυγές.

Η ΦΡΟΝΤΙΔΑ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΠΡΟΣΦΥΓΕΣ ΚΑΤΑ ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Το πρόβλημα της στέγασης

Η στάση των προσφύγων πριν και μετά τη Σύμβαση της Λοζάνης

Το πρώτο διάστημα, οι περισσότεροι πρόσφυγες ανέχονταν τις αντίξοες συνθήκες διαβίωσης, θεωρώντας προσωρινή την παραμονή τους στην Ελλάδα. Πίστευαν ότι δεν θα αργήσει η μέρα της επιστροφής. Η αίσθηση αυτής της προσωρινότητας καθυστερούσε, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, την κοινωνική και οικονομική τους ένταξη και την ταύτιση τους με το γηγενή πληθυσμό. Μετά την υπογραφή της Σύμβασης της Λοζάνης, οι πρόσφυγες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι το όνειρο της επιστροφής δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί. Στόχος τους τώρα έγινε η βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους και η ενσωμάτωση στη νέα πατρίδα.

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ

Η στέγαση αναφέρεται και στα κεφ.Γ1, Γ2 και Γ3.

Οι πρώτες απογραφές των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα δεν αποδίδουν την πραγματικότητα. Ο αριθμός πρέπει να ήταν πολύ μεγαλύτερος, αν υπολογίσουμε την υψηλή θνησιμότητα των πρώτων χρόνων λόγω: -των άθλιων συνθηκών διαβίωσης - και των επιδημιών, το μειωμένο αριθμό των γεννήσεων και τη μετανάστευση πολλών προσφύγων σε άλλες χώρες. Στην απογραφή του 1928 καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες.

Ο ΑΡΙΘΜΟΣ ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Μικρασιάτες πρόσφυγες στο κατάστρωμα πλοίου.

Αναζητώντας τους χαμένους συγγενείς. Αρχείο Κώστα Φωτιάδη.http://anemourion.blogspot.gr/2016/01/blog-post_4.html

Αγγελία της εποχήςΕφημερίς των

Βαλκανίων (12.9.1922)Ποιο είναι το θέμα της

αγγελίας;

ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤ

Α ΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ

Οι αρρώστιες κατέβαλλαν τους πρόσφυγες

• που ήταν ταλαιπωρημένοι, • πρόχειρα στεγασμένοι• και υποσιτίζονταν.

Τους θέριζαν• Ο τύφος, • η γρίπη, • η φυματίωση (κυρίως στις πόλεις)• και η ελονοσία (κυρίως στην ύπαιθρο).

Σύμφωνα με στοιχεία της Κοινωνίας των Εθνών, ένας σημαντικός αριθμός προσφύγων πέθαναν μέσα σ' ένα χρόνο από την άφιξη τους στην Ελλάδα.Εκτός από τις αρρώστιες, οι πρόσφυγες ήταν και ψυχικά

τραυματισμένοι • από την απώλεια συγγενών και φίλων, • της πατρογονικής γης• και του ευρύτερου κοινωνικού χώρου όπου είχαν ζήσει. .

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΜελετώ τις πηγές και αναφέρω τις συνθήκες εξόδου των Ελλήνων προσφύγων Πήγαμε πάλι στη Θεσσαλία.

Βάλαμε καπνά στον Αλμυρό. δουλέψαμε όλοι, νέοι, γέροι, γυναίκες και παιδιά. Είχε όμως ελονοσία και μας θέρισε. πέθαναν οι μισοί. Ο τόπος μας ξεπάστρεψε. Κερδίσαμε πολλά, μα τι τα θες; Μετά φοβηθήκαμε την αρρώστια και πήγαμε στη Θήβα. Μείναμε κι εκεί λίγο και κάναμε καπνά, μετά πήραμε αποζημίωση κι ήρθαμε δω. Μπήκαμε σε καλές δουλειές. Ο αδερφός μου έπιασε δουλειά στο σιδηρόδρομο. εγώ έγινα φορτοεκφορτωτής στο σταθμό. Πήρα και σπιτάκι στην Καισαριανή το ‘26.(Μαρτυρία Ευάγγελου Γκάλα από το χωριό Κόλντερε, κοντά στη Μαγνησία).Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), τόμ. Α’, σ. 113.

Μαρτυρία της Δέσποινας Συμεωνίδου από τα Κενάταλα της Καππαδοκίας:«Στο ταξίδι έκανε φουρτούνα και οι γυναίκες λιγοθυμούσαν από το φόβο τους. Άκουγες φωνές. Κλάματα. Εγώ είχα μαζί μου τον άντρα μου, τη μάνα μου και τα τρία παιδιά μου. […] Ευτυχώς δεν έπαθα τίποτε άφησα τα παιδιά σε μια γωνιά του βαποριού κοντά στη μάνα μου και κουβαλούσα νερό στις λιπόθυμες γυναίκες. Μερικοί άνθρωποι δε βάσταζαν από τα βάσανα που τράβηξαν και πέθαναν στο βαπόρι […] Επιτέλους φτάσαμε στον Πειραιά. Άλλοι κατέβηκαν εκεί εμείς συνεχίσαμε το ταξίδι για την Καβάλα. Μας πήγαν στο Τσινάρ Ντερέ, κοντά στη σημερινή Νέα Καρβάλη. Δυο χρόνια μείναμε εκεί κάτω από τα τσαντίρια. Ο κόσμος αρρώσταινε και πέθαινε κάθε μέρα.»

-Το μοίρασμα τον ψωμιού. Αρχείο Κώστα Φωτιάδη.http://anemourion.blogspot.gr/2016/01/blog-post_4.html

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑΑντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις

ιστορικές σας γνώσεις, να περιγράψετε τις συνθήκες διαβίωσης των Μικρασιατών προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα της έλευσής τους στην Ελλάδα. Δεκαπέντε μέρες μείναμε στα βαπόρια. Έπειτα φτάσαμε στον Πειραιά. Απ’ τον Πειραιά μόνο τα σύρματα ξέρω. Στα σύρματα είκοσι μέρες μας κρατήσανε. Αμάν, πολύ μας ρεζιλέψανε, πολύ μας βασανίσανε. Μας βάλαν στη σειρά. Τα μικρά και τις γριές απ’ τη ρίζα μας κουρεύανε. Έκλαιγα, φώναζα: – Ψάξε με, δες με, δεν έχω ψείρες! Με το ζόρι με κουρέψανε. Σαν κολοκύθι με κάνανε.Πολύν καιρό έπειτα ντρεπόμουνα να βγω στην αγορά να ψουνίσω. Μας γδύσανε. Ό,τι φορούσαμε στον κλίβανο, άντε, τα βάλανε. Παπούτσια δεν είχαμε έπειτα να φορέσουμε. Μας δίνανε να φάμε. Είχαμε και μαζί μας. Όμως στην καραντίνα μεγάλο ρεζιλίκι, μεγάλο σεφιλίκι [=κακοπάθεια] ήτανε.Είκοσι μέρες κράτησε.Από τον Άι-Γιώργη, απ’ τον Πειραιά, μας βάλανε στο βαπόρι, στη Θεσσαλονίκη μας φέρανε. Μας βγάλανε και μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης μας αφήσανε. Στα σοκάκια της Θεσσαλονίκης πεταμένοι ήμαστε.Έτσι ξαπλωμένοι, μέσα στα σοκάκια. Περνούσε κόσμος και μας έβλεπε. Αμάν, ρεζιλίκι!Πέρασε ένας άντρας, ένας τρανός. Μας πέταξε μια πεντάρα. Έπιασα την πεντάρα, φώναζα, έκλαιγα: –Εμείς έχομε λεφτά! Εμείς έχομε να φάμε! Αφήσαμε τα σπίτια μας, τόσα αμπέλια αφήσαμε! Δεν είμαστε ζητιάνοι εμείς!– Άσε την πεντάρα. Ησύχασε έλεγε η μητέρα μου. Η μάνα μου άρρωστη ήταν. Ένα κουβάρι μαζεμένη καθότανε.Περνούσε ο κόσμος. Μας βλέπανε από μακριά. Δεν ερχόντανε κοντά μας: – Προσφυγιά! προσφυγιά! λέγανε και περνούσανε...(Μαρτυρία Καλλισθένης Καλλίδου από τo χωριό Φερτέκι της Καππαδοκίας, κοντά στη Νίγδη). Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), τόμ. Β΄, σ. 261.

▲ Aντίσκηνα με πρόσφυγες στην περιοχή Θησείο, στην Αθήνα (1925). Στην αρχή οι πρόσφυγες ζούσαν σε πρόχειρους καταυλισμούς στις πόλεις και στην ύπαιθρο, σε εκκλησίες, σε σχολεία και σε άλλα δημόσια κτίρια, ακόμη και σε σπίτια ντόπιων. (Τhomas Spelios,Pictorial History of Greece, Crown Publίshers, Inc., New York, 1967).

Αντιμετώπιση από πλευράς κράτους και ιδιωτών άμεσων αναγκώνΣτην αρχή: το κράτος αντιμετώπισε με τα μέσα που διέθετε τις πρώτες στοιχειώδεις και πιεστικές ανάγκες των προσφύγων: διατροφή, προσωρινή στέγαση, ιατρική περίθαλψη. Κινητοποιήθηκαν επίσης ιδιώτες, ατομικά ή οργανωμέναΑποφασιστική, ιδιαίτερα για την ιατρική περίθαλψη και την παροχή φαρμάκων, υπήρξε η δραστηριοποίηση στην Ελλάδα ξένων φιλανθρωπικών οργανώσεων. Διενεργήθηκαν έρανοι, οργανώθηκαν πρόχειρα συσσίτια και έγινε προσπάθεια για καθημερινή διανομή ψωμιού, παροχή ρουχισμού και άλλων ειδών πρώτης ανάγκης.

Από το αρχείο της ΕΡΤ. Αθήνα. Χαυτεία. Πρόσφυγες καθισμένοι έξω από το κατάστημα Αφοι Λαμπρόπουλοι περιμένοντας να πραγματοποιηθεί η διανομή συσσιτίου Πολίτες κρατούν στα χέρια τους πιάτα με φαγητό και ψωμί. Πλήθος κόσμου είναι συγκεντρωμένο.

Από το αρχείο της ΕΡΤ. Πρόσφυγες συγκεντρωμένοι για τη διανομή τροφίμων από τον Ερυθρό Σταυρό.

Κρατικοί φορείς που ανέλαβαν τη στέγαση των προσφύγων το πρώτο διάστημα

Με την άφιξη των προσφύγων, το έργο της προσωρινής στέγασης ανέλαβε το Υπουργείο Περιθάλψεως, που ενισχύθηκε με έκτακτο προσωπικό.

Στη συνέχεια το Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων (ιδρύθηκε το Νοέμβριο του 1922) ανήγειρε ξύλινα παραπήγματα για τη στέγαση των προσφύγων.Πλήθος ξεπρόβαλαν οι αυτοσχέδιες κατασκευές που χρησίμευαν ως προσωρινά καταλύματα (καλύβες, παράγκες, σκηνές) γύρω από τις πόλεις, σε πλατείες ή στα κενά οικόπεδα των πόλεων. Δεν έμεινε χώρος στεγασμένος που να μη χρησιμοποιήθηκε: σχολεία, εκκλησίες και τζαμιά, στρατώνες, θέατρα, δημόσια κτίρια, αποθήκες, υπόγεια.Επιτάχθηκαν τα άδεια σπίτια σε όλη την Επικράτεια.Καταλήφθηκαν ακόμη και κατοικούμενοι χώροι, οι ένοικοι των οποίων μοιράστηκαν την κατοικία τους με τους προσφυγές.

1 2

3.

Από το αρχείο της ΕΡΤ. 1. Αθήνα. Πρόσφυγες στα σκαλιά της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου στον Πειραιά. 2. Αθήνα. Περιοχή Παγκρατίου. Σκηνές τοποθετημένες για την προσωρινή εγκατάσταση των προσφύγων. 3. Αθήνα. Ηλικιωμένη γυναίκα μαζί με νεαρό αγόρι έξω από παράγκα. Διακρίνεται η υπαίθρια αυτοσχέδια κουζίνα έξω από το κτήριο.

Από το αρχείο της ΕΡΤ. Πειραιάς. Η προσωρινή εγκατάσταση των προσφύγων. Σκηνές τοποθετημένες σε πλατεία του Πειραιά για την πρόχειρη στέγαση των προσφύγων. Στο έδαφος τα υπάρχοντα των προσφύγων.

Καταυλισμός προσφύγων στις όχθες του ποταμού Έβρου (1925).

Η στάση των προσφύγων πριν και μετά τη Σύμβαση της Λοζάνης

ΤΟ ΠΡΩΤΟ ΔΙΑΣΤΗΜΑ ΜΕΤΑ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗΤο πρώτο διάστημα, οι περισσότεροι πρόσφυγες: ΣΤΑΣΗ: ανέχονταν τις αντίξοες συνθήκες διαβίωσης, ΑΙΤΙΟ: θεωρώντας προσωρινή την παραμονή τους στην Ελλάδα. Πίστευαν ότι δεν θα αργήσει η μέρα της επιστροφής. ΣΥΝΕΠΕΙΑ: Η αίσθηση αυτής της προσωρινότητας καθυστερούσε, σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες, την κοινωνική και οικονομική τους ένταξη και την ταύτιση τους με το γηγενή πληθυσμό.

Μετά την υπογραφή της Σύμβασης της Λοζάνης, οι πρόσφυγες άρχισαν να συνειδητοποιούν ότι το όνειρο της επιστροφής δεν επρόκειτο να πραγματοποιηθεί. Στόχος τους τώρα έγινε: η βελτίωση των συνθηκών της ζωής τους και η ενσωμάτωση στη νέα πατρίδα.

Προσφυγικός καταυλισμός στη Θεσσαλονίκη

ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ ΜΙΚΡΑΣΙΑΤΩΝ ΠΡΟΣΦΥΓΩΝ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΦΙΞΗ ΤΟΥΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ

Στη Μερσίνα μείναμε μια βδομάδα στα σύρματα... ύστερα ήρθε το βαπόρι και μας πήρε. Στο ταξίδι έκανε φουρτούνα και οι γυναίκες λιγοθυμούσαν από το φόβο τους. Άκουγες φωνές, κλάματα. Εγώ είχα μαζί μου τον άντρα μου, τη μάνα μου και τα τρία παιδιά μου, το Χαράλαμπο, το Δημήτρη και τη Μαρίκα, από ένα ως έξι χρονώ. Ευτυχώς δεν έπαθα τίποτε. άφησα τα παιδιά σε μια γωνιά του βαποριού κοντά στη μάνα μου και κουβαλούσα νερό στις λιπόθυμες γυναίκες. Μερικοί άνθρωποι δε βάσταζαν από τα βάσανα που τράβηξαν και πέθαναν στο βαπόρι. τους έδεσαν με σίδερα και τους πέταξαν στη θάλασσα. Επιτέλους φτάσαμε στον Πειραιά. Άλλοι κατέβηκαν εκεί. εμείς συνεχίσαμε το ταξίδι για την Καβάλα. Μας πήγαν στο Τσινάρ Ντερέ, κοντά στη σημερινή Νέα Καρβάλη. Δυο χρόνια μείναμε εκεί κάτω από τα τσαντίρια. Ο κόσμος αρρώσταινε και πέθαινε κάθε μέρα. Πέθανε ο άντρας μου, πέθανε και το παιδί μου ο Χαράλαμπος. Τη νύχτα ερχόνταν τα τσακάλια, σκάβανε τους τάφους και έτρωγαν τους πεθαμένους. Δεν ξέραμε στο χωριό μας τέτοια αγρίμια. είχαν, να, κάτι τέτοια μεγάλα δόντια… Αχ! καλύτερα να μη γινόταν η Ανταλλαγή, να μέναμε στα Κενάταλα. Εκεί έξι μήνες δουλεύαμε, έξι μήνες καθόμαστε και τρώγαμε. Πάλι όμως μπορούσε να γίνει αυτό, να μη φεύγαμε; Τι θα κάναμε ανάμεσα στους Τούρκους; Εδώ τουλάχιστον, είμαστε σε χριστιανικό έθνος.(Μαρτυρία Δέσποινας Συμεωνίδου από το χωριό Κενάταλα της Καππαδοκίας, κοντά στο Γκέλβερι). Η Έξοδος (έκδοση του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών), τόμ. Β΄ , σ. 17-18.

1922. Συνοικισμός προσφύγων στη Θεσσαλονίκη με τον προσφυγοπατέρα Λεωνίδα Ιασονίδη. Αρχείο Άννας Θεοφύλακτου.http://anemourion.blogspot.gr/2016/01/blog-post_4.html

ΘΕΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΟ Κ.Ε.Ε.

ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ: Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων

ΘΕΜΑ 1Να αναφερθείτε στην αίσθηση της προσωρινότητας που είχαν

οι πρόσφυγες σε σχέση με την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα και να επισημάνετε τις συνέπειες που είχε αυτό το γεγονός για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία. ΠΗΓΗ Το 1924 δημιουργείται στη Μυτιλήνη μια υποτυπώδης οργάνωση των προσφύγων Αϊβαλιωτών με την επωνυμία «Κοινότης Κυδωνιών, Μοσχονησίων και πέριξ εν Ελλάδι». Στο κέντρο της σφραγίδας έγραψαν: «Μιμνήσκομαι Νόστου». Είχαν περάσει κιόλας δύο χρόνια από την έξοδό τους από το Αϊβαλί κι είχε ήδη υπογραφεί η Σύμβαση της Ανταλλαγής, αλλά εκείνοι δεν απελπίζονταν. Κι όταν η οργάνωση έλαβε, τον Μάρτιο του 1932, πρόσκληση από το διευθυντή του μονοταξίου σχολείου του χωριού Κώμη για να παρακολουθήσει τη σχολική γιορτή της 25ης Μαρτίου, το συμβούλιό της ευχαριστώντας τον, απάντησε: «Η κοινότης Κυδωνιών, Μοσχονησίων και πέριξ σας ευχαριστεί δια τας φροντίδας και τους κόπους σας και εγγράφουσα και υμάς μεταξύ των ακραιφνών αυτής εν τη ξένη φίλων παρακαλεί μη παύσητε ποτέ παρέχοντες προστασίαν εις τους πρόσφυγάς της». Δέκα ολόκληρα χρόνια μετά την Καταστροφή και ακόμη το συλλογικό όργανο των Αϊβαλιωτών θεωρούσε την Ελλάδα «ξενιτιά». Ήταν πολύ δύσκολο να πιστέψουν ότι δεν θα ξανάβλεπαν ποτέ πια το Αϊβαλί και ότι δεν θα επαναλαμβανόταν η ιστορία της επιστροφής τους, όπως τις προηγούμενες φορές, το 1821 και το 1917. «Δεν μπορούσαμε να πιστέψουμε ότι δεν θα γυρίζαμε στα δικά μας. Όπως και οι παππούδες μας. Άντε, λέγαμε, κι αυτός είναι ο τελευταίος μήνας και κάναμε κουράγιο. Βγαίναμε στις ρούγες, μας πετροβολούσαν και μας έδερναν και πουλούσαμε τις προίκες των κοριτσιών μας για ένα κομμάτι ψωμί κι ύστερα λέγαμε: Σαν πάμε εκεί σ’ ένα χρόνο βάνω κρεβατή - που πάει να πει αργαλειός - και τα ξαναφτιάχνω όλα. Έτσι λέγαμε να παρηγορηθούμε». Άννα Παναγιωταρέα, Όταν οι Αστοί έγιναν πρόσφυγες, Παρατηρητής, Θεσσαλονίκη 1994, σ. 154

ΘΕΜΑ 2Αφού μελετήσετε τις παρακάτω πηγές και με βάση το κείμενο του

σχολικού σας βιβλίου να αναφερθείτε στη βοήθεια που παρείχαν ξένα κράτη και φιλανθρωπικές οργανώσεις για την ανακούφιση και περίθαλψη των προσφύγων της Μικρασιατικής καταστροφής.

Η άφιξη στην Αθήνα - Αμερικανική βοήθεια για την περίθαλψη των προσφύγων Το αντιτορπιλικό έφτασε στον Πειραιά τα χαράματα της επόμενης μέρας. Ύστερα από σύντομες διαπραγματεύσεις, οι αρχές έδωσαν άδεια αποβίβασης σε όλα τα μέλη της παροικίας μας. Πολύ σύντομα πείστηκα ότι είχα κάνει πολύ καλά που ανέλαβα προσωπικά την υπόθεση των πολιτών μας. Οδήγησα, προσωρινά, τους επιβάτες του Simpson στις εγκαταστάσεις του τελωνείου και φρόντισα να συγκροτηθεί αμέσως μια επιτροπή από τους πιο ικανούς στο χειρισμό γραφειοκρατικών θεμάτων - εξασφάλιση προμηθειών, διανομή χρημάτων για τις ανάγκες κάθε οικογένειας κλπ. Τα χρήματα αυτά τα είχαμε πάρει στη Σμύρνη από τους αντιπροσώπους της Επιτροπής Ανακούφισης της Εγγύς Ανατολής. Στη συνέχεια καταπιάστηκα με το πρόβλημα της στέγασης των φυγάδων. Τηλεγράφησα στο Κέντρο, στην Ουάσιγκτον, και εξήγησα στους προϊσταμένους μου ότι έτσι όπως είχαν εξελιχθεί τα πράγματα στη Σμύρνη, χρειαζόμουν έκτακτη οικονομική ενίσχυση προκειμένου να αντιμετωπίσω τις ανάγκες των Αμερικανών προσφύγων. Ο Πειραιάς και η Αθήνα είχαν ήδη πλημμυρίσει πρόσφυγες από όλη την Τουρκία. Πολύ γρήγορα κατάλαβα ότι η εξεύρεση καταλύματος για τους νεοαφιχθέντες Αμερικανούς θα ήταν υπόθεση δύσκολη ή και ακατόρθωτη. Αφού έτρεχα σαν τρελός όλη μέρα από τη μια υπηρεσία στην άλλη, κατάφερα επιτέλους, προς το βραδάκι, να πάρω άδεια για να κάνω χρήση ενός μεγάλου ατμόπλοιου που βρισκόταν στο λιμάνι για επισκευές.

Η έκκλησή μου στην Ουάσιγκτον για οικονομική βοήθεια βρήκε αμέσως ανταπόκριση και μου στάλθηκε επιταγή δύο χιλιάδων δολαρίων. Δεκαπέντε ημέρες αργότερα ήρθε από την Κωνσταντινούπολη και ο πρόξενος Oscar Heizer, ο οποίος μας έφερε κι άλλα χρήματα. Ένα μικρό δωμάτιο στο ισόγειο του αμερικανικού προξενείου των Αθηνών διατέθηκε για να στεγάσει το προσωπικό του προξενείου της Σμύρνης. Το γραφείο αυτό πλημμύριζε καθημερινά από τους πρόσφυγες και τους αναρίθμητους συγγενείς τους. Ήμαστε αναγκασμένοι να μελετούμε προσεκτικά κάθε περίπτωση χωριστά, για να διαπιστώνουμε κατά πόσο ο ενδιαφερόμενος δικαιούνταν τη βοήθεια που πρόσφερε η αμερικανική κυβέρνηση. Η ανυπαρξία αρχείων έκανε την έρευνά μας ακόμα πιο δύσκολη. Αλλά το πιο δυσάρεστο καθήκον μας ήταν το ζήτημα της μετανάστευσης. Ενώ οι Αμερικανοί πολίτες μπορούσαν να επαναπατριστούν, πολλοί συγγενείς τους δε δικαιούνταν βίζα. Οι υπάλληλοι του προξενείου βρέθηκαν κατά συνέπεια στη δυσάρεστη θέση να χωρίζουν οικογένειες και μάλιστα να ακολουθούν τους τύπους τόσο αυστηρά, ώστε να αποκόβουν ανήμπορους ηλικιωμένους γονείς από τα παιδιά τους. Ήμαστε όλοι υποχρεωμένοι να ενεργούμε σαν όργανα του ανελαστικού συστήματος μετανάστευσης. Η γνώμη μου ήταν και είναι πως, κάτω από τις έκτακτες συνθήκες της φάσης εκείνης, το σύστημά μας έπρεπε κατ’ εξαίρεση να αντιμετωπίσει κάπως υποχωρητικά την ιδιομορφία και τον επείγοντα χαρακτήρα του προσφυγικού ζητήματος της Σμύρνης. Μια πιο ευχάριστη πτυχή της δουλειάς μας ήταν η επανένωση κάποιων διαλυμένων οικογενειών. Συμβάλαμε στην επανασύνδεσή τους εντοπίζοντας τους αγνοούμενους συγγενείς που βρίσκονταν διασκορπισμένοι σε διάφορα μέρη της Ελλάδας. Αυτό το έργο ξεκίνησε από εμένα και συνεχίστηκε αργότερα πιο συστηματικά από τις υπηρεσίες του Ερυθρού Σταυρού της Αθήνας. George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία, ό.π., σσ. 175-177

ΠΗΓΗ 2 Για να συνειδητοποιήσουμε το μέγεθος της καταστροφής, αρκεί να αναλογιστούμε πόσο χρόνο και χρήμα χρειάστηκε η Επιτροπή Ανακούφισης για να βοηθήσει τους επιζήσαντες μετά τα αιματηρά γεγονότα. Κάποια συμπεράσματα μπορούμε να βγάλουμε και από τα τεράστια ποσά που συγκεντρώθηκαν με εράνους, κυρίως στην Αμερική, για να συντηρηθούν οι χήρες και τα ορφανά. Ο Charles V. Vickery, γραμματέας της Επιτροπής Ανακούφισης της Εγγύς Ανατολής, κάτοικος Νέας Υόρκης, δήλωσε τα εξής: «Σχετικά με το συνολικό ποσό που συγκεντρώθηκε αποκλειστικά από Αμερικανούς και δαπανήθηκε για τις ανάγκες των απόρων και για έργα ανακούφισης των πληγέντων στην Εγγύς Ανατολή, δηλώνω ότι φθάνει περίπου τα ενενήντα πέντε εκατομμύρια δολάρια. Δεν υπάρχουν, απ’ όσο μπορώ να γνωρίζω, ανάλογες στατιστικές για τα ποσά που πρόσφεραν οι άλλες χώρες. Το κράτος που πρόσφερε τα περισσότερα ήταν βέβαια η Μεγάλη Βρετανία, αλλά στα δικά μας γραφεία δεν υπάρχουν στοιχεία για το συνολικό ποσό που στάλθηκε από τις δυτικές χώρες στην Εγγύς Ανατολή. Όσον αφορά στο δεύτερο ερώτημά σας, δηλαδή πόσα χρήματα θα χρειαστούν επιπλέον, είναι τρομερά δύσκολο να πάρετε υπεύθυνη απάντηση. Η δυσκολία στον υπολογισμό έγκειται στο γεγονός ότι, όπως γνωρίζετε πολύ καλά, υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες. Εκείνο που μπορώ να πω είναι ότι τα προγράμματά μας στην Εγγύς Ανατολή θα αρχίσουν να περιορίζονται δραστικά ύστερα από παρέλευση ενός ή δύο ετών. Η Εκτελεστική Επιτροπή της οργάνωσής μας αποφάσισε πριν από εννέα μήνες ότι μέσα στα επόμενα πέντε χρόνια ή και νωρίτερα, αν είναι δυνατόν, θα πρέπει να γίνει κάποια συγχώνευση των υποεπιτροπών που λειτουργούν στην Εγγύς Ανατολή. Αν συνεχιστεί η σημερινή κατάσταση, η Επιτροπή Ανακούφισης στον τομέα της Εγγύς Ανατολής θα χρειαστεί για την επόμενη διετία περίπου οκτώ εκατομμύρια δολάρια. George Horton, Αναφορικά με την Τουρκία, ό.π., σσ. 196-197

ΠΗΓΗ 3 Η Πηνελόπη Δέλτα οργανώνει αποστολές τροφών και ρουχισμού για τους πρόσφυγες στη Μυτιλήνη Ξαπέστειλα το φούρναρη και πήγα ίσια στο Y.M.C.A.1 που ήξερα που μάζευε χρήματα για βοηθήματα. Βρήκα το διευθυντή, έναν ως εκεί πάνω, προστυχούτσικο άνθρωπο, που με δέχθηκε με καλόβουλο χαμόγελο. Του είπα πως θέλω στην προκυμαία ν’ ανοίξω μαγειριό, οπωσδήποτε στεγασμένο, να δίνω σούπα και ψωμί σ’ όσους φθάνουν πεινασμένοι. - «Εμείς να σας δώσουμε και σκηνές και καζάνια και φουφούδες και ό,τι θέλετε», μου είπε προθυμότατος. «Σας τα στήνομε και από σήμερα το απόγεμα. Θέλαμε να το κάνομε και μεις. Μα χρειάζεται άδεια. Και δε μας τη δίνουν. Αν την πάρετε, αρχίζομε αμέσως». - «Από ποιον εξαρτάται;» Μου έδωσε όλες τις οδηγίες και πήγα στο υπουργείο. Με παρέπεμψαν στον αρμόδιο τμηματάρχη που με δέχθηκε αμέσως. Ήταν μεγαλόσωμος, μπατάλικος, προστυχούλης, με μαύρο μουστάκι και πομαδιασμένα μαλλιά, μα πρόσχαρος, πρόθυμος, γεμάτος καλή θέληση. Με δέχθηκε καθιστός και μου πρόσφερε μια καρέγλα. Του είπα το όνομά μου. «Κόρη Μπενάκη νομίζω;» -«Μάλιστα», και του εξέθεσα την υπόθεση. «Θέλω ν’ ανοίξω συσσίτιο για τους πεινασμένους. Δε ζητώ ούτε χρήματα ούτε εγκατάσταση. Τα έχω όλα. Ζητώ μόνο μια γραπτή άδεια για ν’ αρχίσω σήμερα και να μην εμποδίσει ο αστυνόμος τη δουλειά μου». Και του διηγήθηκα την αποτυχία μου με τα ψωμιά του σταθμού. Είχε σταυρώσει τα χέρια του στο στομάχι του και με άκουε μ’ ένα χαμόγελο που μαρτυρούσε κάποια στεναχώρια. - «Λυπούμαι, κυρία Δέλτα», μου είπε σαν τελείωσα. «Μα δεν μπορώ να σας δώσω άδεια». - «Γιατί;» - «Επειδή… Με συγχωρείτε, παρακαλώ μη με παρεξηγήσετε…» - «Αυτοί οι άνθρωποι φθάνουν πεινασμένοι, δεν έφαγαν από τη Σμύρνη, είναι γυμνοί, δεν έχουν πεντάρα!»

- «Το ξέρω και ματώνει η καρδιά μου που τ’ ακούω. Αλλά άδεια δεν μπορώ να σας δώσω, μου απαγορεύεται». - «Μα γιατί! Γιατί!» - «Γιατί… Με συγχωρείτε, κυρία Δέλτα, αλλά ξέρετε, τα πράγματα παν άσχημα, η θέση της κυβερνήσεως είναι δύσκολη, δε θέλει βενιζελική προπαγάντα…» - «Προπαγάντα; Πρόκειται να δώσω φαγί ζεστό σε πεινασμένους!» - «Και λίγη προπαγάντα είναι, νομίζετε, αυτή; Τ’ όνομά σας…» «Ποιος με ξέρει από τους Σμυρνιούς; Βάλετέ μου αστυνόμους βοηθούς, να παρακολουθούν, και αν κάνω προπαγάντα να μου κλείσουν το συσσίτιο!» - «Δεν αμφιβάλλω πώς εσείς δε θα κάνετε προπαγάντα. Μα θα μαθευτεί μεταξύ τους πως το συσσίτιο το ανοίξατε εσείς, πως είστε κόρη του Μπενάκη. Και αυτό δεν το θέλει η κυβέρνηση». - «Να πεθάνουν λοιπόν οι άνθρωποι αυτοί από την πείνα; Να που η κυβέρνηση δεν κάνει τίποτα!» - «Το ξέρω, και ματώνει η ψυχή μου… Ακούστε, κυρία Δέλτα, σας το λέγω εμπιστευτικώς, ήμουν κι εγώ βενιζελικός, ποιος Έλληνας δεν είναι; Μα τώρα στα πράματα… καταλαβαίνετε είμαστε υπάλληλοι, δεν είμαστε ελεύθεροι… Και φοβούνται την προπαγάντα…» - «Μα για ποιον δόθηκε η απαγόρευση; Για μένα; Όχι βέβαια. Δεν ξέρουν πως διαθέτω χρήματα. Άλλωστε και το Αμερικανικό Y.M.C.A. θέλησε ν’ ανοίξει συσσίτιο και δεν του έδωσαν άδεια». - «Όχι, σε κανένα δε δίνουν. Η κυβέρνηση θα μεριμνήσει». - «Πότε; Αφού πεθάνουν όλοι;» - «Έχετε δίκαιο, τα κυβερνητικά μέτρα αργούν. Μα κάτι θα γίνει… Πιστέψετέ με, ματώνει η καρδιά μου…» - «Δεν υπάρχει ελπίδα; Αν πάγω στον υπουργό…» - «Δε θα σας δεχθεί». Έφυγα άπρακτη, βράζοντας από θυμό και μίσος. Πήγα πάλι στο Y.M.C.A.

- «Nothing to do», μου είπαν. Κάποιος Έλληνας υπάλληλος μου σφύριξε πως υπάρχει τρόπος, μέσον του Y.M.C.A. να στείλω τροφές και ρουχισμό στη Μυτιλήνη, όπου πρωτάραξαν τα φορτηγά γεμάτα πρόσφυγες, κι εκεί οι Αμερικάνοι θα τα μοίραζαν στους απόρους. Μα χρειάζουνταν οργάνωση, αγορά υλικού, δε γίνουνταν σε 24 ώρες. Πήγα πάλι και είδα το διευθυντή. Δέχθηκε να το αναλάβει και άρχισε η δουλειά. Μα βγήκε διαταγή της Σοφίας, όλοι όσοι έχουν και διαθέτουν χρήματα για τους πρόσφυγες να της τα στείλουν, και κείνη, βασίλισσα πονόψυχη, θα φρόντιζε για τις ανάγκες των πεινασμένων κλπ. Αγρίεψα. ... Έκανα τον ανήξερο και εξακολούθησα τη μυστική μου οργάνωση με Έλληνες υπαλλήλους και μέλη του Y.M.C.A. που θα πήγαιναν και θα μοίραζαν οι ίδιοι τις αποστολές μου στη Μυτιλήνη. Ελευθέριος Βενιζέλος, Αρχείο της Π.Σ. Δέλτα, εκδ. Ερμής, Αθήνα 1988, σσ. 122-124

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ 2008

ΘΕΜΑ Β2 α. Με ποιους τρόπους αντιμετωπίστηκαν οι πρώτες στοιχειώδεις ανάγκες των προσφύγων αμέσως μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή; Μονάδες 12 β. Πώς αντιμετωπίστηκε ειδικότερα το πρόβλημα της προσωρινής στέγασης των προσφύγων; Μονάδες 18 Στην απάντησή σας να συνδυάσετε τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες που παρέχει το ακόλουθο κείμενο. Κείμενο Κατά τις πρώτες ώρες της μικρασιατικής τραγωδίας, η πρώτη δραστηριοποίηση από πλευράς ελληνικών αρχών ήταν η συλλογή τροφίμων και χρημάτων για να περιθάλψουν τα ράκη* που αποβιβάζονταν από το «Καρνάκ» και τη «Φρυγία», τα δυο πρώτα ξένα ατμόπλοια που κατέπλευσαν στον Πειραιά. Όπως ήταν φυσικό, εξίσου πρωταρχική ενέργεια υποδοχής ήταν η παραχώρηση, όπου υπήρχαν, των υποστέγων του Πειραιά, των προτεσταντικών εκκλησιών της πόλης και κάποιων αιθουσών του Τζάννειου Νοσοκομείου. Και πάρα πολύ σύντομα, στις εφημερίδες της 2ας Σεπτεμβρίου, […] διαβάζουμε στα ψιλά γράμματα ότι στο Υπουργείο Δικαιοσύνης «μελετάται η τροποποίηση του ενοικιοστασίου», στο σημείο που αφορά στην υπενοικίαση των δωματίων. Ακόμη, στο Ελεύθερον Βήμα παρουσιάζεται από τις πρώτες κιόλας μέρες «προσφορά δωματίου εντός κατοικίας», αλλά υπό τον εξής όρο: το δωμάτιο προσφέρεται «για ενοικίαση από οικότροφο προσφυγοπούλα». Τα δείγματα αυτά είναι οι προάγγελοι, κατά κάποιον τρόπο, των επικείμενων επιτάξεων, έστω και αν για την ώρα μάλλον δε φαίνεται να υπάρχει σαφής αντίληψη στο κράτος και στην κοινή γνώμη περί της εκτάσεως των γεγονότων. Στο μεταξύ οι καταλήψεις επεκτείνονται σε κάθε κενό, δημόσιο χώρο. * ράκη: εξαθλιωμένοι πρόσφυγες Βίκα Δ. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων» [στον τόμο:] Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Επιστημονικό συμπόσιο, Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, Αθήνα 1997, σσ. 71-72.

ΕΠΑΝΑΛΗΠΤΙΚΕΣ ΕΣΠΕΡΙΝΟΥ 2004

ΘΕΜΑ Β2 .Αντλώντας στοιχεία από το κείμενο που ακολουθεί και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις, να αναφερθείτε στις ενέργειες που έγιναν για την αποκατάσταση των προσφύγων κατά το πρώτο διάστημα μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή. ΚΕΙΜΕΝΟ «Κατά τις πρώτες ώρες της μικρασιατικής τραγωδίας, η πρώτη δραστηριοποίηση από πλευράς ελληνικών αρχών ήταν η συλλογή τροφίμων και χρημάτων για να περιθάλψουν τα ράκη που αποβιβάζονταν από το «Καρνάκ» και τη «Φρυγία», τα δυο πρώτα ξένα ατμόπλοια που κατέπλευσαν στον Πειραιά. Όπως ήταν φυσικό, εξίσου πρωταρχική ενέργεια υποδοχής ήταν η παραχώρηση, όπου υπήρχαν, των υποστέγων του Πειραιά, των προτεσταντικών εκκλησιών της πόλης και κάποιων αιθουσών του Τζάννειου Νοσοκομείου. Και πάρα πολύ σύντομα, στις εφημερίδες της 2ας Σεπτεμβρίου, πλάι στις ειδήσεις για τη «Σμύρνη που καίγεται», τους «χριστιανούς που σφαγιάζονται» και τον Βενιζέλο που «αγωνίζεται να σώσει τη Θράκη», διαβάζουμε στα ψιλά γράμματα ότι στο Υπουργείο Δικαιοσύνης «μελετάται η τροποποίηση του ενοικιοστασίου», στο σημείο που αφορά στην υπενοικίαση των δωματίων. Ακόμη, στο Ελεύθερον Βήμα παρουσιάζεται από τις πρώτες κιόλας μέρες «προσφορά δωματίου εντός κατοικίας» αλλά υπό τον εξής όρο: το δωμάτιο προσφέρεται «για ενοικίαση από οικότροφο προσφυγοπούλα». Τα δείγματα αυτά είναι προάγγελοι, κατά κάποιον τρόπο, των επικείμενων επιτάξεων, έστω και αν για την ώρα μάλλον δε φαίνεται να υπάρχει σαφής αντίληψη στο κράτος και στην κοινή γνώμη περί της εκτάσεως των γεγονότων. Στο μεταξύ οι καταλήψεις επεκτείνονται σε κάθε κενό, δημόσιο χώρο». Βίκα Δ. Γκιζελή, «Επίταξις ακινήτων κατοικουμένων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων», στο συλλογικό τόμο Ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα, Επιστημονικό Συμπόσιο, Αθήνα, εκδ. Εταιρεία Σπουδών Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας, 1997, σ. 71-72 Μονάδες 26

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ1. Ποιος ήταν ο συνολικός αριθμός των προσφύγων που κατέφυγαν στην

Ελλάδα και ποιες οι συνθήκες διαβίωσής τους το πρώτο διάστημα της άφιξής τους;

2. Ποιοι παράγοντες δραστηριοποιήθηκαν για να καλυφθούν οι ανάγκες των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής αμέσως μετά την άφιξή τους στην Ελλάδα;

3. Πώς αντιμετωπίστηκαν οι ανάγκες των προσφύγων της μικρασιατικής καταστροφής κατά το πρώτο διάστημα;

4. Πώς αντιμετώπιζαν οι πρόσφυγες την παραμονή τους στην Ελλάδα πριν και μετά την υπογραφή της Σύμβασης Ανταλλαγής της Λοζάνης;

5. Να ερμηνεύσετε το αίσθημα της προσωρινότητας που είχαν οι πρόσφυγες σε σχέση με την εγκατάστασή τους στην Ελλάδα και να επισημάνετε τις συνέπειες που είχε αυτό το γεγονός για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία.

ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ2. Το πρώτο διάστημα

1922 Νοέμβριος Ταμείο Περιθάλψεως Προσφύγων 1928 Στην απογραφή του 1928

καταγράφηκαν 1.220.000 πρόσφυγες

Οι τρεις γιαγιάδες της ΛέσβουΘυμήθηκες ξανά όλα όσα πέρασες και εσύ. Τις λαχτάρες και τον αγώνα που έδωσες για να μεγαλώσεις τα δικά σου παιδιά. Θυμήθηκες ότι ποτέ τα πράγματα δεν ήταν εύκολα. Μάχες καθημερινές για το αυτονόητο, ιδρώτας για λίγο ψωμί. Θυμήθηκες τις ιστορίες που και εσύ άκουγες από τους γονείς σου. Θυμήθηκες φίλες που πήραν το δρόμο της ξενιτιάς. Θυμήθηκες πώς είναι να μεγαλώνεις ένα μωρό. Και τώρα κρατάς στα χέρια σου ένα μωρό που δεν είναι δικό σου. Δεν είναι μόνο η χαρά ότι το φροντίζεις. Είναι η χαρά  να γίνεσαι ξανά μάνα. Μάνα! Και η φυσική μάνα έχοντας γλυτώσει από πολέμους, θάλασσες και ταραχές μπορεί να χαμογελά... γιατί ίσως στα πρόσωπα των τριών γιαγιάδων στη Σκάλα Συκαμιάς να βρήκε ξανά τη δική της μάνα, να βρήκε ξανά την ελπίδα.Ευχαριστούμε γιαγιάδες της Λέσβου.•Η Φωτογραφία είναι του Λευτέρη Παρτσάλη ΠΗΓΗ: http://www.lesvosnews.net/articles/news-categories/koinonia/oi-treis-giagiades-tis-lesvoy

ΕΛΛΑΔΑ 2015