Βαγγέλης Ιντζίδης

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΟΙΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

ΕΝ∆ΥΜΙΩΝ

Βαγγέλης Ιντζίδης

ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΟΙΑΝΑΓΝΩΣΤΕΣ

ΕΝ∆ΥΜΙΩΝ

Γράφει ο Σοπενάουερ (1851 - Βερολίνο, δες Αθήνα,2013, εκδ. Αγρα) "΄Οσον αφορά τα αναγνώσµατά µας πρω-ταρχική σηµασία έχει η τέχνη της αποχής από την ανάγνωση.Η άσκηση αυτής της τέχνης προϋποθέτει από εµάς να µην αγ-γίζουµε οποιοδήποτε βιβλίο απασχολεί κάθε φορά το ευρύκοινό, µόνο και µόνο επειδή τη συγκεκριµένη εποχή τυχαίνεινα κάνει πάταγο ή να επανεκδίδεται ξανά και ξανά [...] ΄Εχο-ντας στο µυαλό µας ότι όποιος γράφει για τους ανόητους βρί-σκει πάντα ευρύ κοινό, καλό είναι να περιορίζουµε αυστηράτον χρόνο που διαθέτουµε για διάβασµα και να τον αφιερώ-νουµε αποκλειστικά στην ανάγνωση των έργων που έχουν αφή-σει πίσω τους τα µεγάλα µυαλά όλων των εποχών και όλωντων λαών [...]"

Τι είναι αυτό; Μια ιδιοτροπία του συγγραφέα του;Θα επιλέξω τη ριψοκίνδυνη επιλογή του αποπλαισιωµένουαποσπάσµατος, να το σκεφτώ, δηλαδή, εκτός του κειµένου

[7]

στο οποίο είναι ενταγµένο. Και επιλέγω να µιλήσω επ΄αφορµήτου αποσπάσµατος αυτού, ανταλλάσσοντας την ανάγνωση τουαποσπάσµατος µε την γραφή ενός άλλου αποσπασµατικού κει-µένου, του δικού µου αυτή τη φορά, αφού επιµένω - προκα-ταβολικά- πως η ανάγνωση δεν είναι παρά η γραφή ενός άλλουκειµένου και πως εκείνο που ενδιαφέρει δεν είναι µόνο τι γρά-φει και τι εννοεί το κείµενο αλλά µε τι µπορώ εγώ να το ανταλ-λάξω επ΄αφορµή της ανάγνωσής του.

Λοιπόν πίσω στην αρχική αµηχανία. Τι είναι αυτό τοαπόσπασµα; Αρχικά πόσο ευρύ είναι το ευρύ κοινό; Στιςαρχές του 19ου αιώνα έχουµε µαζικό αναλφαβητισµό στονευρωπαϊκό χώρο ενώ στα τέλη του ίδιου αιώνα και στις αρχέςτου 20ου έχουµε ευρωπαϊκές περιοχές µε σηµαντική αύξησητου ποσοστού εκείνων που διάβαζαν, ανάµεσά τους και η Γερ-µανία. Το κείµενο δηµοσιεύεται περί τα µέσα του αιώνα τηςµετάβασης προς µια Γερµανία µε αλφαβητισµένο πληθυσµό(στα τέλη του 19ου αιώνα)*.

Τον ίδιο αιώνα ο Νίτσε προτείνει τη στάση του ανα-γνώστη. Είναι, λέει, εκείνη του τεχνίτη που επεξεργάζεται ένανµικρό πολύτιµο λίθο. Και την αντιπαραβάλλει στο κάθιδροσυνωστισµένο σώµα. Προτείνει, µάλιστα, έναν χρονικό τρόποανάγνωσης. Ο αναγνώστης, λέει, είναι αυτός που διαβάζειπάρα πολύ αργά.

Τον ίδιο αιώνα ο Μαρξ νοηµατοδοτεί τον ελεύθεροχρόνο, όχι ως χρόνο δίχως πρόγραµµα, ως χρόνο, δηλαδή,που κάποιος άλλος επιλέγει να οργανώσει για χάρη µας και

[8]

εµείς να τον καταναλώσουµε περιδιαβαίνοντας σε, χαζεύοντας,ό,τι µας προσφέρεται. Αντίθετα ο ελεύθερος χρόνος σηµαίνειτην επιλογή στη δοµή του και στο περιεχόµενό του, µια δοµήστην οποία υπάρχουν στόχοι και ένας στόχος είναι η ίδια ηατοµικότητα που αναστοχάζεται και που ανταλλάσσει τις κοι-νωνικές της εµπειρίες.

Αυτό το απόσπασµα λοιπόν φαίνεται να αφορά µιανάσκηση στην οργάνωση του χρόνου και στις αναγνωστικές επι-λογές στο χρόνο αυτό. Χρόνος, επιλογή, µαζικότητα (κάθιδροσυνωστισµένο σώµα στον Νίτσε, εκδοτικές επιτυχίες - ευρύκοινό, στον Σοπενάουερ, υποταγή στον οργανωµένο από τουςάλλους χρόνο, στον Μαρξ) και ανάγνωση.

Τώρα το απόσπασµα του Σοπενάουερ αντηχεί σανπροειδοποίηση. Μας προειδοποιεί για κάτι που έρχεται. Τηνανάγνωση δίχως στοχασµό; όχι µόνον και όχι ιδιαίτερα. Μαςπροειδοποιεί για την ανάγνωση δίχως ανάγνωση. Για µια ανά-γνωση στην οποία κανείς διαβάζει αυτό που περιµένει ναδει/να διαβάσει πριν το διαβάσει. Για µια ανάγνωση της τα-χύτητας και της προερµηνείας του κειµένου πριν το κείµενοφτάσει στα χέρια του αναγνώστη.

Είµαστε ήδη στον 20ο αιώνα. Ο Βάλτερ Μπενγιαµινγράφει στα 1928, στον Μονόδροµό του, από το Βερολίνο. "΄Ηδη η εφηµερίδα διαβάζεται περισσότερο κάθετα παρά ορι-ζόντια, ενώ το φιλµ και η διαφήµιση οριστικά προς τη δικτα-τορική καθετότητα. Και πριν ο σύγχρονος άνθρωπος βρεθείστη θέση να ανοίξει ένα βιβλίο, έχει κατακαθίσει πάνω από τα

[9]

µάτια του ένα τόσο πυκνό στρώµα από µεταβαλλόµενα , πο-λύχρωµα και αλληλοσυγκρουόµενα γράµµατα, ώστε οι πιθα-νότητες να αφεθεί στην αρχέγονη ηρεµία του βιβλίου έχουνµειωθεί στο ελάχιστο. Τα σµήνη από έντυπο υλικό, που σκο-τεινιάζουν πάνω από τους κατοίκους των µεγαλουπόλεων τονήλιο του υποτιθέµενου πνεύµατος, θα πυκνώσουν ακόµη πε-ρισσότερο τα επόµενα χρόνια".

Μα εδώ έχει συµβεί κάτι σαν κοσµογονία. Κοιτάξτετι λέει ο Σοπενάουερ στην αρχική παράγραφο και προσέξτε τηδιατύπωση του Μπένγιαµιν, µόλις 77 χρόνια µετά: "ώστε οι πι-θανότητες ο άνθρωπος να αφεθεί στην αρχέγονη ηρεµία τουβιβλίου έχουν µειωθεί στο ελάχιστο.". Η ηρεµία της στοχαστι-κής αργής και οργανωµένης από τις επιλογές του αναγνώστη(Νίτσε και Μαρξ αντίστοιχα) ανάγνωσης έχει χαρακτηρισθείαρχέγονη. Η απόσταση από την ανάγνωση φαίνεται να είναι -µέσα σε 77 χρόνια - αιώνες. Ο λίγος χρόνος που πρέπει ναοργανώσουµε για την αναγνωστική προσήλωση και απόλαυσηκαταλήγει ακόµη πιότερο δύσκολος να οργανωθεί και ναυπάρξει ακριβώς λόγω της µαζικότητας του έντυπου λόγουµέσω και του φιλµ και της διαφήµισης και των γραφιστικώντεχνών.

Τι είναι τελικά η ανάγνωση αν όχι ένας αγώνας γιατην επιλογή; Και τι είναι τελικά η ανάγνωση αν όχι ο χρόνοςεκείνος κατά τον οποίο χρειάζεται κανείς να υποθέσει τα προ-βλήµατα, να διατυπώσει απορίες εκφράζοντας έτσι τις αναζη-τήσεις του; Να έχει αναζήτηση, και να οργανώσει τις εµπειρίεςτου µε τέτοιο τρόπο ώστε να αναζητά διάλογο πάνω σε αυτές,

[10]

πριν - πολύ πριν - του έλθουν έτοιµες οι ερωτήσεις, έτοιµες οιαπαντήσεις και οι εµπειρίες του από τους τίτλους των βιβλίων,τα διαφηµιστικά τους σλόγκαν και έντυπα; Πριν ο αναγνώστηςαποκτήσει κίνητρο, ώστε να αναζητήσει το βιβλίο και να δια-βάσει σε αυτό και από αυτό για να µιλήσει έπειτα επ΄αφορµήαυτού του βιβλίου καθώς το κυρίαρχο ήταν και είναι το κίνη-τρο του αναγνώστη, η πορεία της αναζήτησης που τον έφερεµπροστά στο ταδε ή το δείνα βιβλίο.

Η ανάγνωση µε κίνητρο, µε προϋπάρχουσες υποθέ-σεις και ερωτήµατα. Μονάχα έτσι ο αναγνώστης - έχει τηστάση ενός συγγραφέα που διαβάζει για να ολοκληρώσει τηδική του σύνθεση και ίσως έτσι βρει ξανά την ανάγνωση και τοκείµενο µέσα στον εαυτό του. Να γιατί δεν διαβάζουµε πάνταόταν διαβάζουµε. Και να γιατί η ανάγνωση, η ικανότητα ναδιαβάζει και να γράφει κανείς, ο αλφαβητισµός δεν είναι ικανήκαι αναγκαία συνθήκη της δηµοκρατίας. Γιατί υπάρχουν ανα-γνώστες που είναι ανύπαρκτοι και αναλφάβητοι. Τους βρί-σκουν έτοιµες οι απορίες και οι ερµηνείες, πριν φτάσουν αυτοίµε τις δικές τους στην αναζήτηση απαντήσεων, στο δικό τουςκίνητρο ανάγνωσης. Και αυτό εντείνεται από την αναυθεντικό-τητα (παπαγαλία) του σηµερινού σχολείου είτε δηµόσιου είτειδιωτικού στην Ελλάδα (τουλάχιστον).

[11]

ΟΙ ΑΝΑΛΦΑΒΗΤΟΙ ΑΝΑΓΝΩΣΤΣΕΣΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΙΝΤΖΙ∆Η

ΣΤΟΙΧΕΙΟΘΕΤΗΘΗΚΑΝ ΨΗΦΙΑΚΑΑΠΟ ΤΟ ΒΑΣΙΛΗ ΛΑΛΙΩΤΗ

ΣΤΗΝ ΑΘΗΝΑ ΤΟ ∆ΕΚΕΜΒΡΙΟΤΟΥ 2013

f