Μέλισσες - Μέλι και Μελισσοτροφικά φυτάΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΙΟΥ

2.3 ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΤΟΥ ΜΕΛΙΣΣΙΟΥ ΚΑΙ ΠΡΩΤΕΣ ΥΛΕΣ ΓΙΑ ΤΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ΚΑΙ ΤΗ ΖΩΗ ΤΗΣ ΜΕΛΙΣΣΑΣ2.3.1 ΤΟ ΚΕΡΙΤο κερί είναι μια λιπαρή ουσία που παράγει η μέλισσα από τους κηρογόνους αδένες που βρίσκονται στην κοιλιά της, σε διάταξη κατά ζεύγη, σε τέσσερα σημεία. Από τους κηρογόνους αδένες το κερί βγαίνει σε λέπια, που η μέλισσα πιάνει με τα πόδια της, τα φέρνει στο στόμα της και τα πλάθει με τις σιαγόνες της για να σχηματίσει τις κερήθρες. Το κερί σε χαμηλή θερμοκρασία σπάζει και τρίβεται, μαλακώνει στους 30ο Κ., λιώνει στους 62-63ο και βράζει στους 230ο. διαλύεται τελείως μέσα στον αιθέρα, στη βενζίνη, στο νέφτι και στο διθειούχο άνθρακα. Δεν διαλύεται μέσα στο νερό ούτε στο ψυχρό οινόπνευμα.

Η μέλισσα παράγει κερί τρώγοντας μέλι και έχει παρατηρηθεί ότι ξοδεύει 10 μέρη περίπου για να για να παράγει 1 μέρος κεριού. Στο να παράγουν κερί οι μέλισσες και να χτίσουν κερήθρες, επιδρούν πολλοί παράγοντες:

1. Ορφανό μελίσσι δεν χτίζει ποτέ κερήθρες. 2. Για να χτίσουν κερήθρες οι μέλισσες, η θερμοκρασία έξω από την κυψέλη πρέπει να είναι 20ο Κ.

και πάνω. 3. Οι μέλισσες χτίζουν κερήθρες τόσο πιο γρήγορα, όσο η βασίλισσα γεννά πολλά αυγά, για να της

δώσουν χώρο να τα τοποθετήσει. Για αυτό το λόγο οι αφεσμοί στις κυψέλες όπου εγκαθίστανται χτίζουν κερήθρες με πολύ γρήγορο ρυθμό και μάλιστα όλες με κελιά εργατριών.

4. Οι πολύ νεαρές μέλισσες (1-5 ημερών) δεν χτίζουν κερήθρες. Στην 15η μέρα της ηλικίας τους βρίσκονται στο ανώτατο όριο της κηροπλαστικής τους ικανότητας. Όσο προχωράει η ηλικία τους τόσο πέφτει αυτή η ικανότητα.

5. Η εποχή επιδρά πολύ στην παραγωγή κεριού και το χτίσιμο κερηθρών. Η προχωρημένη άνοιξη, όταν ο καιρός ζεστάνει και η ανθοφορία προχωρεί, είναι η πιο κατάλληλη εποχή για το χτίσιμο κερηθρών, επειδή η γέννα της βασίλισσας επεκτείνεται και η ανάγκη χώρου για την απόθεση του γόνου και αποθήκευση μελιού είναι επιτακτική.

6. Η αφθονία τροφών. Όσο η μελιτοφορία των λουλουδιών είναι πιο έντονη, τόσο και το χτίσιμο των κερηθρών προχωρεί γρηγορότερα. Ωστόσο, όταν η εποχή είναι περασμένη, στα τέλη του φθινοπώρου λ.χ., δε θα κατορθώσουμε να αναγκάσουμε τις μέλισσες να χτίσουν κερήθρες, όσο και να τις τροφοδοτήσουμε με σιρόπι ζάχαρης ή με μέλι. Θα το αποθηκεύσουν χωρίς να χτίσουν κεριά. Μόνο στη φθινοπωρινή μελιτοφορία του πεύκου και ιδιαίτερα του ρεικιού, εφόσον ο καιρός είναι αρκετά ζεστός, ώστε να τους επιτρέπει να πετούν, τότε χτίζουν κερήθρες.

Για να χτίσουν κερήθρες οι κηροπλάστριες μέλισσες, γεμίζουν το στομάχι τους με μέλι, κρεμιούνται από το ψηλότερο σημείο του πλαισίου, άλλες πιάνονται με τα μπροστινά τους πόδια από τα πίσω πόδια της προηγούμενης σειράς των μελισσών και σχηματίζουν δεύτερη σειρά, άλλες με τον ίδιο τρόπο σχηματίζουν τρίτη σειρά κ.ο.κ., σε τρόπο ώστε να σχηματίζουν ένα παραπέτασμα από πάνω ως κάτω. Σε αυτήν την θέση στέκονται τελείως ακίνητες επί 24 ώρες, όσο χρειάζεται για να μετατραπεί το μέλι που ρούφηξαν σε κερί μέσα στον οργανισμό τους, και να αρχίσει να βγαίνει σαν λέπια από την κοιλιά τους. Τότε, αφού τα μαλάξουν με τις σιαγόνες τους, χρησιμοποιούν τα χείλη τους σαν μυστρί, τα τοποθετούν στη θέση που θέλουν να χτίσουν. Η ποσότητα του κεριού που περιέχουν τα 20 πλαίσια μιας κυψέλης είναι περίπου 1,5 χιλιόγραμμο. (Δερματόπουλος 1955)

2. Εικ. 6 Παραγωγή κεριού από την εργάτρια

Εργάτρια μεταφέρει γύρη

2.3.2 Η ΓΥΡΗΕίναι η ανθόσκονη που βγαίνει από τους ανθήρες των στημόνων των λουλουδιών. Από εκεί την μαζεύουν οι μέλισσες με τα πόδια τους και την κουβαλούν στην κυψέλη τους, μέσα σε είδος καλαθάκια που σχηματίζονται στην κλείδωση των δύο τελευταίων ποδιών τους. Η γύρη είναι απαραίτητη τροφή για τα μελίσσια εξίσου με το μέλι, προπάντων

για την ανάπτυξη του γόνου. Χωρίς γύρη σταματά η γέννα της βασίλισσας. Η τροφική αξία της είναι για τις μέλισσες ό,τι το τυρί, το κρέας και τα αυγά για τον άνθρωπο, δηλαδή μια αζωτούχος τροφή (λευκώματα) απαραίτητη για την ανάπτυξη του σώματος και την αναπαραγωγή, ενώ το μέλι είναι τροφή υδατανθρακική για την παραγωγή ενέργειας. Υπολόγισαν ότι μια γερή κυψέλη καταναλώνει 30 κιλά γύρη τον χρόνο. Οι νέες μέλισσες είναι εκείνες που μαζεύουν τις μεγαλύτερες ποσότητες γύρης, γιατί οι τρίχες που σχηματίζουν τα καλαθάκια στην κλείδωση των πίσω ποδιών τους είναι άθικτες, ενώ στις ηλικιωμένες μέλισσες έχουν πέσει από τη χρήση. (Δερματόπουλος 1984)

2.3.3 Η ΠΡΟΠΟΛΗΕίναι ένα υλικό που αποτελείται από γόμμες και ρετσίνια και τη μαζεύουν οι μέλισσες από τα μάτια ορισμένων δασικών δέντρων, όπως οι λεύκες, οι ιτιές, οι ιπποκαστανιές, καθώς και από τον φλοιό των κωνοφόρων: πεύκα, κυπαρίσσια, έλατα, τούγιες κ.α. τη χρησιμοποιούν για να σκεπάζουν κάθε χαραμάδα, τρύπα ή κοιλότητα μέσα στη κυψέλη, να κάνουν αδιάβροχα τα τοιχώματα της και να βαλσαμώνουν τα πτώματα σχετικά μεγάλων ζώων(σαύρες, ποντικοί, γυμνοσάλιαγκες), που σκότωσαν τυχόν με τα κεντριά τους αλλά δεν μπόρεσαν να πετάξουν έξω από την κυψέλη εξαιτίας του βάρους τους. Την εποχή που βγαίνει η μεγάλη νυκτόβια πεταλούδα «σφιγξ-άτροπος», αρχές Ιουλίου ως τέλη Σεπτεμβρίου και σε περιοχές που υπάρχουν πολλές τέτοιες πεταλούδες, οι μέλισσες φράζουν την είσοδο της κυψέλης πέρα ως πέρα με προπόλη, για να τις εμποδίσουν να μπουν μέσα και να ρουφήξουν μέλι. Αφήνουν μόνο μία ή δύο μικρές τρύπες, όσο να χωρούν να μπαινοβγαίνουν οι ίδιες. Με τον ίδιο τρόπο φράζουν τις εισόδους των κυψελών δυνατά μελίσσια για το χειμώνα, αν ο μελισσοκόμος παραλείψει να τοποθετήσει το κλείστρο που περιορίζει την είσοδο.

ΟΡΓΑΝΟΛΗΠΤΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

• ΧΡΩΜΑ: καφέ-πράσινη, καστανή, ως σκούρο καφέ • ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΗ ΔΡΑΣΗ: αντισηπτική, αντιβακτηριακή, αντιμυκητιακή, αντιφλεγμονώδης,

επουλωτική, αναλγητική. Οφείλονται κυρίως στην ομάδα των φλαβονοειδών και ιδιαίτερα στα galangin (3,5 - dihydroxyflavon), pinocebrin (5,7 - dihydroxyflavon), chrysin (5,7 – dihydroxyflavon

Ο Αριστοτέλης χρησιμοποιούσε την πρόπολη ως θεραπευτικό μέσο για πολλές διαφορετικές νόσους, και ο Πλίνιος για την αντιμετώπιση φλεγμονών του δέρματος. Σε κάποιες νευρικές διαταραχές, μέσα αντιμετώπισης με βάση την πρόπολη έχουν δώσει καλά αποτελέσματα. Σε πιο σύγχρονες εποχές, ένα βάλσαμο κατασκευασμένο από πρόπολη και βαζελίνη χρησιμοποιούνταν στον πόλεμο για την καταπολέμηση των επιμολύνσεων των τραυμάτων. Ρώσοι και Πολωνοί ερευνητές ανακάλυψαν ότι η πρόπολη είναι αποτελεσματική εναντίον του βακίλλου της φυματίωσης, και εξίσου αποτελεσματική εναντίον ορισμένων ειδών μυκήτων ανθεκτικών στις συνήθεις θεραπείες, όπως η Candida. Έχει αποδειχθεί ότι ένα από τα χαρακτηριστικά της πρόπολης μέλισσας είναι η ενίσχυση των αμυντικών μηχανισμών του οργανισμού, ή του ανοσοποιητικού συστήματος, γεγονός που την καθιστά διπλά αποτελεσματική στην αντιμετώπιση λοιμώξεων κάθε είδους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, άρχισε να αναπτύσσεται μεγάλο ενδιαφέρον για τη μελέτη αυτού του προϊόντος στη Γιουγκοσλαβία, τη Ρωσία και την Πολωνία, καθώς και σε άλλα μέρη του κόσμου. Ένας Γάλλος επιστήμονας με το όνομα Lavie, καθώς και ένα πολωνικό φαρμακευτικό εργαστήριο, κατέδειξαν τις εξαιρετικές ιδιότητες της πρόπολης στην καταπολέμηση Μυκήτων και Βακτηριδίων. Ο Διευθυντής του ερευνητικού κέντρου Biotica Mιtja, έχει συστήσει την πρόπολη ως τον πρώτο μη τοξικό αντιβακτηριακό παράγοντα, έχοντας καταδείξει την αποτελεσματικότητα της στην αντιμετώπιση του κοινού κρυολογήματος. (www.in.gr.)

2.3.4 ΤΟ ΝΕΚΤΑΡΤο νέκταρ είναι ένα ζαχαρούχο υγρό που εκκρίνουν τα άνθη στο βάθος του κάλυκα, τις περισσότερες φορές, με τη λειτουργία ειδικών αδένων που λέγονται νεκταρογόνοι αδένες. Οι μέλισσες το γλείφουν με τη γλώσσα τους, το μαζεύουν μέσα στον πρόλοβο τους, το μεταφέρουν μέσα στην κυψέλη, όπου άλλες μέλισσες το παραλαμβάνουν από το στόμα τους, και το αποθηκεύουν μέσα στις κερήθρες. Εκεί το νέκταρ, με τη ζέστη που επικρατεί μέσα στην κυψέλη και με το φτερούγισμα των μελισσών που δημιουργεί ρεύμα αέρος από μέσα προς τα έξω, χάνει την περίσσια υγρασία του, η οποία από 90ο κατεβαίνει στους 16ο-17ο. Και, με τα ένζυμα που πήρε από το στομάχι των μελισσών, μεταβάλλεται σε μέλι, το οποίο οι μέλισσες σφραγίζουν με ένα λεπτό στρώμα από κερί, για να διατηρηθεί σε απεριόριστο χρόνο. Τα άνθη όλων των φυτών δεν παράγουν νέκταρ και εκείνα που παράγουν(μελιτοφόρα ή μελιτογόνα φυτά) δέχονται την επίδραση πολλών παραγόντων που τα αναγκάζουν να είναι άλλοτε πολύ, άλλοτε λίγο και άλλοτε καθόλου νέκταρ.

Οι παράγοντες αυτοί με τη σειρά είναι:

1. Ο καιρός. Τα περισσότερα μελιτοφόρα λουλούδια δίνουν πολύ νέκταρ με ζεστό και υγρό καιρό. 2. Η ώρα της ημέρας. Συνήθως η έκκριση του νέκταρος βρίσκεται στην μεγαλύτερη της ένταση τις

πρωινές ώρες, λιγοστεύει ή παύει τις μεσημβρινές και ξαναρχίζει τις απογευματινές. Σε μερικά λουλούδια συμβαίνει το αντίθετο.

3. Η σύσταση του εδάφους. Ορισμένα φυτά που δίνουν νέκταρ σε υγρά εδάφη δε δίνουν σε ξηρά και αντίστροφα. Άλλα πάλι που είναι μελιτοφόρα λ.χ. σε σχιστολιθικά εδάφη, δεν είναι καθόλου σε ασβεστολιθικά κ.ο.κ.

4. Η τοποθεσία. Μερικά φυτά που δίνουν λίγο νέκταρ σε χαμηλά μέρη, δίνουν πολύ στα υψώματα. Το υψόμετρο επιδρά, άλλωστε, και ευνοϊκά στην ποιότητα του μελιού. Γενικά τα μέλια των βουνών έχουν πιο ανοιχτό χρώμα, λεπτότερο άρωμα και είναι πλουσιότερα σε σάκχαρο

5. Τα ο κλίμα. Είναι παρατηρημένο ότι τα φυτά που είναι μελιτοφόρα σε μια χώρα, δεν είναι καθόλου σε μια άλλη και αντίστροφα, για λόγους κλιματικούς που είναι συνδυασμός μερικών συντελεστών από αυτούς που αναφέραμε.

Όταν σε ένα τόπο υπάρχουν ταυτόχρονα πολλά είδη λουλουδιών, οι μέλισσες προτιμούν να πετούν σε

εκείνα που δίνουν το περισσότερο νέκταρ, πλουσιότερο σε ζάχαρο και που μπορούν να το ρουφήξουν ευκολότερα εξαιτίας του σχήματος του κάλυκα. Έτσι κανονίζουν το πέταγμα τους στα διάφορα άνθη, ανάλογα με την ώρα που το κάθε είδος δίνει το περισσότερο νέκταρ. Αυτή η προτίμηση της μέλισσας να επισκέπτεται σε κάθε πέταγμα της ορισμένα είδη λουλουδιών, την κάνει να είναι ο σπουδαιότερος παράγοντας της γονιμοποίησης των φυτών. Γιατί, πετώντας σε ορισμένη έξοδο της μόνο στα άνθη της μηλιάς π.χ. και παίρνοντας με τα πόδια και το σώμα της γύρη, την μεταφέρει στο άνθος άλλης μηλιάς που επισκέπτεται κατόπι και έτσι πετυχαίνει την σταυρογονιμοποίηση, με αποτέλεσμα να γονιμοποιηθεί το άνθος και να δώσει καλύτερο και ζωηρότερο καρπό. Η επιστήμη αναγνωρίζει ότι η μεγαλύτερη υπηρεσία που προσφέρει η μέλισσα στον άνθρωπο και στην Φύση είναι η γονιμοποίηση των ανθών. Πολύ μικρότερης σημασίας είναι η παραγωγή κεριού και μελιού. Αρμόδιοι επιστήμονες υπολογίζουν ότι η οικονομική ωφέλεια από την γονιμοποίηση των ανθών είναι 10-20 φορές μεγαλύτερη από την αξία του παραγόμενου μελιού και κεριού. (Τυπάλδος- Ξυδίας 1952)

2. Εικ. 10 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΝΕΚΤΑΡΟΣ

2. Εικ 11 Εργάτριες μεταφέρουν νέκταρ στόμα με στόμα. 2.3.5 ΤΟ ΜΕΛΙ

Ένα επιτυχημένο περιεκτικό ορισμό του μελιού έχει διατυπώσει ο E. F. PHILLIPS (1930), τον εξής: το μέλι είναι ένα αρωματικό, γλοιώδες, γλυκό υλικό που προέρχεται από το νέκταρ των φυτών, το οποίο μαζεύουν οι μέλισσες και το μεταβάλλουν για την τροφή τους σε ένα πυκνότερο υγρό και τελικά το αποθηκεύουν στις κερήθρες τους. Είναι όξινης αντίδρασης, ρευστό στην αρχική μορφή του, αλλά μεταβάλλεται σε κρυσταλλικό όταν μείνει πολύ καιρό. Αποτελείται κυρίως από δύο απλά ζάχαρα, την δεξτρόζη και την λεβουλόζη, με παρουσία κατά περιπτώσεις πιο σύνθετων υδατανθράκων, με επικρατέστερη συνήθως την λεβουλόζη και περιέχει πάντοτε μεταλλικές ουσίες, φυτικά χρωστικά υλικά, μερικά ένζυμα και κόκκους γύρεως.Το μέλι σαν τροφή του ανθρώπου είναι ένα από τα πολυτιμότερα, θρεπτικότερα και υγιεινότερα τρόφιμα. Δίνει ενέργεια στους μυς, διαύγεια στο μυαλό, απολυμαίνει και ρυθμίζει το πεπτικό σύστημα. Η τακτική

χρήση του δίνει σφρίγος στον οργανισμό και συντελεί στην παράταση της ζωής. Ο Ιπποκράτης και όλοι οι γιατροί της αρχαιότητας το συνιστούσαν σαν φάρμακο σε πολλές περιπτώσεις. Και σήμερα αναγνωρίζεται η θεραπευτική του αξία στην καθ' έξιν δυσκοιλιότητα, στις καρδιοπάθειες, αναιμία, αδενοπάθεια και στις περιπτώσεις κατάπτωσης και αδυναμίας του οργανισμού. Στην κατανάλωση μελιού αποδίδεται η μακροβιότητα διάσημων μελισσοκόμων, που κυμαίνεται μεταξύ 80 και 90 ετών. Τα μέλια με σκούρο χρώμα έχουν τις περισσότερες τονωτικές ιδιότητες, όπως λ.χ. το πευκόμελο, που είναι πλούσιο σε μεταλλικά ιχνοστοιχεία.Το μέλι όπως αναφέραμε ασκεί ευεργετική επίδραση γενικά στην υγεία του ανθρώπου. Η άποψη αυτή είναι διαδεδομένη σε ολόκληρο τον κόσμο και το σπουδαιότερο είναι τεκμηριωμένη και από επιστήμονες. Έτσι σε μια προσπάθεια να προσδιοριστεί η δράση του μελιού ως τροφή και φάρμακο σε διάφορες κλινικές περιπτώσεις ο Duisberg 1967 διέκρινε τις παρακάτω περιπτώσεις.Το μέλι δρα κατά της κοπώσεως και αυτό πετυχαίνετε με αποθήκευση της φρουκτόζης που περιέχει στο συκώτι ως γλυκογόνο. Εκεί μετατρέπεται σε γλυκόζη, αυξάνοντας έτσι την περιεκτικότητα της στο αίμα. Ευκολύνει την αφομοίωση του ασβεστίου, δραστηριοποιεί την οστεοποίηση.Γιατρεύει ή ανακουφίζει τις εσωτερικές διαταραχές, τα έλκη του στομάχου, την αϋπνία, τους πονόλαιμους, μερικές καρδιακές παθήσεις και γενικά έχει ευεργετική επίδραση και στην καρδιά, αυξάνει τις αιμογλοβίνες του αίματος και τη μυϊκή δύναμη, κ.α.Σε εξωτερική χρήση, θεραπεύει τα εγκαύματα, τις πληγές και τις ρινοφαρυγγικές παθήσεις χάρη στην inhidine που του προσδίδει βακτηριοστατικές ιδιότητες. Το μέλι λοιπόν είναι το βασικό προϊόν στην μελισσοκομία αλλά και ένας πολύτιμος σύμμαχος του ανθρώπινου οργανισμού.

2.3.5.1 ΤΑΞΙΝΟΜΗΣΗ ΤΟΥ ΜΕΛΙΟΥΤα μέλια ταξινομούνται σύμφωνα: 1) με τη φυτική πηγή από την οποία προέρχονται (λ.χ. μέλι θυμαριού, ακακίας κ.λ.π.), 2) με τον τύπο κάτω από τον οποίο παράγονται (λ.χ. μέλι τυποποιημένο διαφόρων ανθέων), 3) με τη φυσική κατάσταση στην οποία πωλείται το προϊόν (λ.χ. ρευστό, κρεμοποιημένο). Για να ταξινομηθεί ένα μέλι και να αναγραφεί ανάλογα στην ετικέτα του ότι προέρχεται από ορισμένο φυτό, πρέπει να έχει τα επικρατέστερα χρώμα και γεύση του μελιού του αναφερόμενου ειδικού φυτού.Η αναγνώριση της αναγραφόμενης πηγής γίνεται σε σύγκριση προς γνωστά δείγματα με το τυπικό της χρώμα, γεύση και φυσικές ιδιότητες και με τους περιεχόμενους κόκκους γύρεως. Από το νέκταρ έχουμε τα ανθόμελα.Από το μελίτωμα έχουμε κυρίως τα πευκόμελα και τα ελατόμελα.Η σύνθεση του μελιού εξαρτάται από πολλούς παράγοντες: Είδη φυτών, φύση εδάφους, ράτσα μελισσών, φυσιολογική κατάσταση του μελισσιού κ.λ.π

2.3.5.2 ΧΗΜΙΚΗ ΣΥΝΘΕΣΗ ΜΕΛΙΟΥΗ χημική σύνθεση του μελιού ποικίλει από είδος σε είδος κατά μέσο όρο όμως το μέλι περιέχει σύμφωνα με το Gonner 1934.

• ΚΥΡΙΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑΝερό 17%, Γλυκόζη 31%, Φρουκτόζη 38%, Μαλτόζη 7.5%, Σακχαρόζη 1.5 %, άλλα Ζάχαρα περίπου 12%

• ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΝΤΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑΟξέα, Ένζημα, Ιμβερτάση, Αμυλάση, Βιταμίνες, Inhibine και άλλους Αντιβιοτικούς παράγοντες.

• ΒΙΤΑΜΙΝΕΣ: Β2 πιμποβλαβίνη, Β6 πυριδοξίνη, Β3 παντοθενικό οξύ, Βιοτίνη, Βe Φολικό οξύ, Κ αντιαιμοαγική, Καροτίνη-Προβιταμίνη Α, Βιταμίνη C ΜΕΤΑΛΛΙΚΑ ΑΛΑΤΑ: Ασβέστιο, Σόδιο, Ποτάσιο, Μαγνήσιο, Σίδηρο, Χλώριο, Φώσφορο, Θείο, Ιώδιο, Χαλκίνη, Αργίλειο, Βόρειο, Χρώμιο, Χαλκός, Λίθιο, Νικέλιο, Μόλυβδο, Κασίτερο.

2.3.6 ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΠΟΛΤΟΣΠΡΟΕΛΕΥΣΗ ΚΑΙ ΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ ΣΤΗΝ ΚΥΨΕΛΗ

Ο βασιλικός πολτός είναι μία άσπρη κρεμώδης ουσία, ισχυρά όξινος, με ιδιάζουσα οσμή και υπόπικρη

γεύση, εξαιρετικά θρεπτική, η οποία εκκρίνεται από τους υποφαρυγγικούς αδένες των νεαρών εργατριών μελισσών. Προορίζεται για τη διατροφή όλων των προνυμφών μέχρι της ηλικίας των 3 ημερών και των ενήλικων βασιλισσών [4, 5]. Η ονομασία “βασιλικός πολτός” δόθηκε το 1788 από τον διάσημο Ελβετό ζωολόγο Frannois Huber και προέρχεται από το γεγονός ότι οι προνύμφες που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες, καθώς επίσης και οι ενήλικες βασίλισσες, τρέφονται αποκλειστικά με μεγάλη ποσότητα από την τροφή αυτή. Δεν υπάρχει γενετική διαφορά μεταξύ εργατριών και βασιλισσών που αναπτύσσονται στην ίδια κυψέλη. Η μοναδική διαφοροποίηση προέρχεται από το γεγονός ότι οι προνύμφες που προορίζονται για βασίλισσες τρέφονται αποκλειστικά με βασιλικό πολτό όλες τις μέρες, ενώ αυτές που προορίζονται για εργάτριες μετά την τρίτη ημέρα, με μείγμα νέκταρος και γύρης. Σαν αποτέλεσμα οι βασίλισσες αναπτύσσονται μέσα σε 16 ημέρες, έχουν 42% μεγαλύτερο μέγεθος και 60% περισσότερο βάρος, έχουν ένα υψηλά αναπτυγμένο γενετικό σύστημα με ωοθήκες και σπερματοθήκες πλήρως αναπτυγμένες, έχουν μεγαλύτερη διάρκεια ζωής (2-4 χρόνια), και μεγάλη παραγωγικότητα. Υπό την επίδραση του βασιλικού πολτού η βασίλισσα είναι σε θέση καθημερινά να γεννάει μέχρι και 1200 αυγά την ημέρα, πράγμα που σημαίνει ότι το βάρος των αυγών μίας ημέρας ξεπερνάει κατά το διπλάσιο το δικό της βάρος. Αντίθετα οι εργάτριες ολοκληρώνουν την ανάπτυξή τους μέσα σε 21 ημέρες, ζουν μικρότερο χρονικό διάστημα (35-40 ημέρες) και δε γεννούν αυγά. Συνήθως χορηγείται άμεσα στη βασίλισσα ή στην προνύμφη απ' ευθείας καθώς εκκρίνεται. Δεν αποθηκεύεται στην κυψέλη και συνεπώς δεν αποτελεί ένα παραδοσιακό μελισσοκομικό προϊόν. Η μόνη θέση στην οποία η συγκομιδή του είναι εφικτή είναι κατά τη διάρκεια διατροφής της βασίλισσας, στις προνύμφες που προορίζονται να γίνουν βασίλισσες, οι οποίες ταΐζονται με αφθονία βασιλικού πολτού. Η προνύμφη δε μπορεί να καταναλώσει την τροφή τόσο γρήγορα όσο της παρέχεται και ο βασιλικός πολτός συσσωρεύεται στα βασιλικά κελιά . ( Χαριζάνης-Σάτου 1996).

2. Εικ. 14 Βασιλικά κελιά 3 ημερών γεμάτα

με βασιλικό πολτό και έτοιμα για συλλογή.2. Εικ. 15 Προνύμφη βασίλισσας

2.3.6.1 ΦΥΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ Το χρώμα του βασιλικού πολτού έχει μεγάλη σημασία γιατί αποτελεί δείκτη της φρεσκότητας και της καταλληλότητάς του. Ο φρέσκος βασιλικός πολτός έχει λαμπερό λευκό χρώμα. Όταν όμως έρθει σε επαφή με τον αέρα ή εκτεθεί στο φως, το χρώμα του μεταβάλλεται σε ανοικτό κίτρινο και σκούρο γκρι. Η μεταβολή αυτή οφείλεται σε ένζυμα τα οποία οξειδώνουν κάποιες ουσίες του βασιλικού πολτού και τον καταστρέφουν. Η υφή του είναι ζελατινώδη παχύρευστη, αλλά με την πάροδο του χρόνου μεταβάλλεται σε συμπαγή. Το αυξανόμενο ιξώδες φαίνεται να σχετίζεται με μία αύξηση των αδιάλυτων στο νερό αζωτούχων ενώσεων, μαζί με μία μείωση των διαλυτών ελεύθερων αμινοξέων (Takenaka et al., 1986). Αυτές οι αλλαγές προφανώς οφείλονται σε συνεχείς ενζυματικές δραστηριότητες και στις αλληλεπιδράσεις μεταξύ των λιπιδίων και των πρωτεϊνών. Χαρακτηρίζεται από ελαφρύ δριμύ άρωμα και όξινη γεύση που οφείλεται στο πολύ χαμηλό pH (3,5-4,5). Η πυκνότητά του είναι περίπου 1,1gr/cm³ (Lercker et al., 1992) και είναι μερικώς διαλυτός στο νερό

2.3.6.2 Η ΣΥΝΘΕΣΗ ΤΟΥ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ ΠΟΛΤΟΥ

Η μεγάλη θρεπτική αξία και οι βιολογικές ιδιότητες του βασιλικού πολτού οφείλονται στην ειδική σύνθεσή του. Τα κύρια συστατικά είναι νερό, πρωτεΐνες, σάκχαρα, λιπίδια και μεταλλικά άλατα. Στην εικόνα 2 δίνεται η μέση χημική σύσταση του βασιλικού πολτού. Το μεγάλο εύρος των αναλυτικών τιμών του βασιλικού πολτού οφείλεται σε διάφορους παράγοντες οι κυριότεροι των οποίων είναι:

• Η περιοχή συλλογής • Η διαφορετική χλωρίδα • Η φυλή των μελισσών • Η ηλικία της προνύμφης από την οποία συλλέγεται • Οι συνθήκες διατήρησής του • Η παλαίωση του προϊόντος • Η αναλυτική μέθοδος που χρησιμοποιήθηκε για τον προσδιορισμό των συστατικών του.

Οι διαφορές αυτές όμως δεν είναι σημαντικές και συνεπώς η σύνθεσή του μπορεί να θεωρηθεί ότι παραμένει σχετικά σταθερή. (Χαριζάνης-Σάτου 1996)

Πίνακας 2 Σύνθεση βασιλικού πολτού

• Νερό = 56% • Σάκχαρα = 18% • Πρωτεϊνες = 17% • Λιπίδια = 4% • Βιταμίνες - Ιχνοστοιχεία = 3% • Μεταλλικά άλατα = 2%

2.3.7 ΤΟ ΔΗΛΗΤΗΡΙΟΤο δηλητήριο εκκρίνεται από ένα οξύ αδένα και από ένα αλκαλικό αδένα που βρίσκεται στην κοιλιά της μέλισσας .Εισάγεται στο δέρμα σε ποσότητα 1/3 mmg αναφοράς από ένα σύστημα το οποίο όλοι γνωρίζουμε ως κεντρί.

Η σύνθεση του δηλητηρίου

• Α) πολύ υγρασία • Β) ισταμίνη, ή μελετίνη, σχετικά απλή πρωτείνη. • Γ) λυσολεκιθίνη, ή απαμίνη Δ)δύο ένζημα: η φωσφολιπάση Α και υαλουροδινάση.

Το δηλητήριο μπορεί να προκαλέσει τοπική ή και γενική τοξικότητα. Στην τοπική τοξικότητα παρατηρείται έντονος πόνος, πρήξιμο, μούδιασμα. Ενώ στη γενική τοξικότητα οι εκδηλώσεις είναι πιο έντονες όπως κράμπες, σπασμούς, επιβραδυνόμενη αναπνοή που γίνεται ακανόνιστη, αιμόλυση και οίδημα στους πνεύμονες .Σε ιδιαίτερες περιπτώσεις βαριάς μορφής αλλεργίας μπορεί να προκαλέσει μέχρι και το θάνατο.(www.in.gr)

2.3.8 Η ΕΠΙΚΟΝΙΑΣΗΗ μεγαλύτερη όμως χρησιμότητα των μελισσών είναι η επικονιαστική δράση τους. Μια μέτρια αποικία υπολογίζεται ότι έχει 20 έως 40 φορές περισσότερη αξία για την επικονίαση που επιτελούν τα μέλη της παρά για την παραγωγή μελιού. Στις μέρες μας ένας μεγάλος αριθμός επεμβάσεων στο περιβάλλον με προεξάρχουσες τις πυρκαγιές, καθώς και οι εκτεταμένες μονοκαλλιέργειες έχουν μειώσει κατακόρυφα τον αριθμό των άγριων επικονιαστών. Η συμμετοχή της μέλισσας στην ολοκλήρωση του βιολογικού κύκλου των φυτών, που απορρέει από τη δική της προσπάθεια για επιβίωση, είναι τεράστιας σημασίας. αν αναλογιστεί κανείς ότι αποτελεί περίπου το 80% του συνόλου των ειδών των επικονιαστικών εντόμων.Η μέλισσα συμβάλλει ουσιαστικά στην επικονίαση των φυτών, για το λόγο αυτό και οι αγρότες θα πρέπει να αποφεύγουν να ραντίζουν τα φυτά τους με εντομοκτόνα και άλλα φυτοφάρμακα επικίνδυνα για τη μέλισσα, για την καλύτερη απόδοση των καλλιεργειών τους. Mάλιστα παρατήρησε καταλήγοντας πως "αν

λείψει η μέλισσα θα λείψουν και οι καρποί.(www.in.gr)

2. Εικονες 16, 17 Μέλισσες πάνω στα λουλούδια παίζουν το ρόλο των επικονιαστών