ΟΜΗΡΙΚΗ ΕΠΟΧΗ (1100-750 π.Χ.)

Οι πηγές για την εποχή αυτή

Εκτός από την αρχαιολογική έρευνα, πληροφορίες για την εποχή αυτή μας δίνουν τα Ομηρικά Έπη. Γι αυτό και ονομάστηκε η περίοδος αυτή Ομηρική Εποχή. Επίσης, ονομάστηκε Σκοτεινοί χρόνοι, γιατί παλαιότερα τη θεωρούσαν εποχή παρακμής.

Η κάθοδος των Δωριέων (11ος-9ος αι. π.Χ.)

Η θεωρία ότι η κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου οφείλεται μόνο στην κάθοδο των Δωριέων σήμερα δεν ευσταθεί. Υπήρχε γενική αναστάτωση και πριν τους Δωριείς (Αίτια της παρακμής των Μυκηναίων θεωρούνται οι καταστροφές στα παράλια της Εγγύς Ανατολής, που οδήγησαν στο να χάσουν τις εμπορικές τους επαφές και έτσι παράκμασε η οικονομία των ανακτόρων. Επίσης ήταν και οι εσωτερικές διενέξεις). Το γεγονός ότι δεν υπήρχε αντίσταση διευκόλυνε τους Δωριείς και οδήγησε σε ανακατατάξεις των ελληνικών πληθυσμών στον ελλαδικό χώρο αλλά και σε μεταναστεύσεις στα παράλια της Μ.Ασίας.

Η έρευνα σήμερα υποστηρίζει ότι οι Δωριείς ήρθαν από τη βορειοδυτική Ελλάδα. Ήταν ελληνικό ποιμενικό φύλο που κατοικούσαν σε ορεινές περιοχές της Ελλάδας και με τη διάλυση του μυκηναϊκού κόσμου βρήκε την ευκαιρία να κατέβει σε πιο πεδινές περιοχές.

Η κάθοδος των Δωριέων δημιούργησε δημογραφικό πρόβλημα (αύξηση του πληθυσμού) και σε αλυσιδωτές μετακινήσεις ελληνικών πληθυσμών.

Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός

Τα ελληνικά φύλα από τα μέσα του 11ου αι. Ως τον 9ο αι. π.Χ. εξαπλώθηκαν μέσα από τα νησιά του Αιγαίου, στα δυτικά παράλια της Μ.Ασίας.

Οι Αιολείς μετανάστευσαν από τη Θεσσαλία στο βορειοανατολικό Αιγαίο, στα νησιά Τένεβο και Λέσβο και στα απέναντι μικρασιατικά παράλια, όπου ονομάστηκαν Αιολίς.

Οι Ίωνες από τη βορειοανατολική Πελοπόννησο, την Αττική και την Εύβοια, μαζί με άλλα ελληνικά φύλα, μετακινήθηκαν στη Σάμο, τη Χίο και τα απέναντι μικρασιατικά παράλια. Ολόκληρη η δυτική παραλία της Μ.Ασίας ονομάστηκε Ιωνία. Οι νέες πόλεις ίδρυσαν μια θρησκευτική οργάνωση, το Πανιώνιο.

Οι Δωριείς δεν μετακινήθηκαν επειδή αναγκάστηκαν από άλλα ελληνικά φύλα. Πήγαν στη Μήλο, τη Θήρα, την Κρήτη, στη Ροδο, την Κω και στα νοτιοδυτικά παράλια της Μ.Ασίας. Οι νέες πόλεις ίδρυσαν μια θρησκευτική οργάνωση, τη δωρική εξάπολη.

Όλα τα ελληνικά φύλα που μετανάστευσαν στο ανατολικό αιγαίο και στις μικρασιατικές ακτές εγκαταστάθηκαν γρ΄γορα στις νέες περιοχές και προχώρησαν και στο εσωτερικό της Μ.Ασίας. Σε κάποιες περιπτώσεις έσμιξαν με τους ντόπιους πληθυσμούς.

Ο πολιτισμός

Η γραφή: Μετά τη πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού η Γραμμική γραφή Β', την οποία γνώριζαν μόνο οι λίγοι γραφείς των ανακτόρων, χάθηκε για τρεις αιώνες. Η γραφή εμφανίστηκε ξανά στον ελαδικό χώρο στα τέλη του 9ου αι./αρχές 8ου αι. π.Χ. Η ελληνική αλφαβητική γραφή δημιουργήθηκε από την προσαρμογή του φοινικικού αλφαβήτου,μ προσθέτοντας τα φωνήεντα.

Η θρησκεία: Την ομηρική εποχή δημιουργήθηκαν τα πρώτα ιερά, τα οποία σιγά σιγά έγιναν γνωστά σε όλο τον ελλαδικό χώρο(πανελλήνιος χαρακτήρας),

Τα Ομηρικά Έπη:Τα διάφορα τραγούδια με ηρωϊκό περιεχόμενο από τη μυκηναϊκή εποχή πρέπει να ήταν το υπόβαθρο των ομηρικών επών. Αυτά χρησιμοποίησαν οι Έλληνες της Μ.Ασίας για τη σύνθεση των Ομηρικών Επών. Οι ραψωδοι, οι ποιητές των ομηρικών χρόνων, γνώριζαν τα τραγούδια αυτά και τα τραγουδούσαν προσθέτοντας πολλές φορές νέα

στοιχεία, για να διασκεδάσουν το λαό στα πανηγύρια ή τους ευγενείς στα μέγαρά τους.

Η παράδοση μιλά για τον Όμηρο, ότι συνέθεσε την Ιλιάδα πρώτα και μετά την Οδύσσεια.

Η γεωμετρική τέχνη: Έτσι ονομάστηκε η τέχνη των ομηρικών χρόνων γιατί κυριαρχούσαν τα γεωμετρικά σχήματα στη διακόσμηση των αγγείων και στη μικροτεχνία. Η ίδια η εποχή χαρακτηρίζεται Γεωμετρική.

ΑΡΧΑΪΚΗ ΕΠΟΧΗ (7502-480π.Χ.)

Τα συστατικά στοιχεία της πόλης-κράτους

Από γεωγραφική άποψη η πόλη-κράτος χωρίζεται σε δύο μέρη: στην πόλι ή άστυ, που ήταν το κέντρο άσκησης της εξουσίας και που τις περισσότερες φορές περιβαλλόταν από τείχη και στην ύπαιθρο χώρα, που ήταν η ευρύτερη περιοχή γύρω από το κέντρο, όπου υπήρχαν καλλιέργειες και διάφοροι μικρότεροι οικισμοί, οι κώμες.

Από οργανωτική πλευρά οι κάτοικοι της πόλης, οι πολίτες, συμμετείχαν στη διαχείριση των κοινών και έπαιρναν μικρότερο ή μεγαλύτερο μέρος στη λήψη των αποφάσεων.

Το πολίτευμα καθοριζόταν από τον τρόπο άσκησης της εξουσίας και από το βαθμό συμμετοχής των πολιτών σε αυτήν.

Ανεξάρτητα από το πολίτευμα η πόλη-κράτος είχε τρεις βασκές επιδιώξεις, την ελευθερία (γι αυτό αγωνίζονταν για την ανεξαρτησία τους), την αυτονομία (γι αυτό θέσπιζαν οι ίδιοι τους νόμους που κυβερνούνταν) και την αυτάρκεια (γι αυτό συμμετείχαν στην παραγωγή για να καλύψουν τις ανάγκες τους).

Η σημασία του θεσμού της πόλης-κράτους

Για να επιβιώσει η πόλη-κράτος αγωνιζόταν για να πετύχει την ελευθερία, την αυτονομία και την αυτάρκειά της. Η ικανοποίηση αυτών των αναγκών

έγινε το κίνητρο που οδήγησε στην ανάπτυξή της και στον πολιτισμό της. Βέβαια, οδήγησε σε μια μορφή πατριωτισμού με έντονο τοπικιστικό πνεύμα. Ο πατριωτισμός αυτός τόνιζε τις διαφορές μεταξύ των Ελλήνων, συχνά οδηγούσε σε εμφύλιες συγκρούσεις και, το κυριότερο, εμπόδισε την ένωσή τους.

Από την 4η χιλιετία π.Χ. Στις σουμερικές πόλεις οι κάτοικοι ήταν οργανωμένοι σε πόλεις με ανεπτυγμένη οικονομία και πολιτισμό. Όμως δεν ανέπτυξαν πολιτική δραστηριότητα. Δηλαδή, η ζωή τους δεν είχε τις ιδέες της ελευθερίας και της κοινής δράσης για την αντιμετώπιση των προβλημάτων και για την υπεράσπιση των δικαιωμάτων τους.

Μόνο στα πλαίσια της πόλης-κράτους οι έννοιες του πολίτη και της πολιτικής έγιναν πραγματικότητα. Έτσι, τα επιτεύγματα του ελληνικού πολιτισμού, δηλαδή η δημοκρατία, η ποίηση, το θέατρο, η φιλοσοφία, η ρητορεία , η πολεοδομία και η επιστήμη οφείλονται στο θεσμό της πόλης-κράτους και στη δραστηριότητα των πολιτών της.

Η συγκρότηση των πόλεων-κρατών

Συνδέεται άμεσα με τις οικονομικές, κοινωνικές και πολιτικές συνθήκες της ομηρικής εποχής. Οι συνθήκες ήταν διαφορετικές σε κάθε περιοχή και οδήγησαν σιγά σιγά στη δημιουργία των πόλεων-κρατών.

Την περίοδο των μετακινήσεων διάφορα τμήματα από τα ελληνικά φύλα πιθανόν αυτονομήθηκαν και σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες (χωροταξική οργάνωση, τοπικές λατρείες) δημιούργησαν πόλεις-κράτη. Ίσως έσμιξαν με τμήματα από άλλα ελληνικά φύλα. Σύμφωνα με αυτή την άποψη οι πρώτες πόλεις-κράτη πρέπει να έγιναν στα παράλια της Μ.Ασίας κατά τον πρώτο αποικισμό.

Στο ελλαδικό χώρο ή ανεξαρτητοποιήθηκαν τμήματα διαφορετικών ελληνικών φύλων και να οργανώθηκαν μεταξύ τους ή έγινε συνοικισμός, δηλαδή γειτονικές κοινότητες ενώθηκαν σε ένα ενιαίο χώρο ήομάδες από χωριά χωρίστηκαν και έκαναν δική τους διοίκηση.

Άρα, οι πόλεις-κράτη δεν οργανώθηκαν ούτε στον ίδιο χρόνο ούτε με τον ίδιο τρόπο.

Η κρίση του ομηρικού κόσμου

Τα αίτια της κρίσης ήταν ότι στα τέλη του 9ου αι. π.Χ. οι ομηρικές κοινότητες παρουσιάζουν σταδιακά αύξηση του πληθυσμού. Αυτό οδήγησε σε οικονομική κρίση, αφού η καλλιεργήσιμη γη ήταν λίγη, τα μέσα εκμετάλλευσης ήταν λίγα (η γη ανήκε σε λίγους), δεν υπήρχε ειδίκευσηστην εργασία και ούτε οδεν υπήρχαν άλλοι πόροι εκτός από τη γη.

Η δύναμη των ευγενών αυξήθηκε, αφού είχαν τη γη και επειδή δεν υπήρχε οργανωμένος στρατός, μπορούσαν να αμφισβητήσουν το βασιλιά. Ήταν γνωστοί ως άριστοι , αγαθοί, ευπατρίδες κ.ά. Αφιέρωναν πολύ χρόνο στην άσκηση του σώματος και την καλλιέργεια του πνεύματός τους. Ονομάστηκαν ιππείς γιατί είχαν άλογα και ήταν συνεχώς έτοιμοι για πόλεμο.

Στις πόλεις-κράτη ο πιο πολύς κόσμος ήταν μικρομεσαίοι καλλιεργητές και ακτήμονες. Ατοί ονομάζονταν το πλήθος, ο όχλος, οι κακοί. Πολλοί μετά ασχολήθηκαν με τη βιοτεχνία, το εμπόριο, τη ναυτιλία και πλούτισαν. Όμως δεν ήταν πολιτικά ίσοι με τους ευγενείς.

Η δουλεία αναπτύχθηκε σύμφωνα με την αντίληψη ότι ο πολίτης έπρεπε να είναι απλλαγμένος από τις εργασίες για να ασχολείται με τις υποθέσεις της πόλης, δηλαδή με τα κοινά. Ο αριθμός των δούλων μεγάλωσε από τα χρέη πολλών πολιτών προς τους ευγενείς (Αθήνα) ή από τους κατακτητικούς πολέμους (Σπάρτη).

Η αντιμετώπιση της κρίσης

Η οικονομική κρίση αντιμετωπίστηκε με την ανάπτυξη της βιοτεχνίας και του εμπορίου, τους κατακτητικούς πολέμους και την εδαφική επέκταση και με την ίδρυση αποικιών. Κάποιες πόλεις-κράτη εφάρμοσαν μία από τις πιο πάνω λύσεις ή τις συνδύασαν.

Η Αθήνα ανέπτυξε τη βιοτεχνία και το εμπόριο, Η Σπάρτη, το Άργος κ.ά. Κατέκτησαν άλλες περιοχές. Η Κόρινθος, τα Μέγαρα κ.α. Συνδύασαν τις λύσεις τα πιο πάνω με την ίδρυση αποικιών. Οι Αρκάδες, οι μακεδόνες κ.ά. , επειδή ήταν απομονωμένοι, κράτησαν την οργάνωση σε φυλές.

Ο δεύτερος ελληνικός αποικισμός (8ος-6ος αι. π.Χ.)

αποικισμός: από το αποικίζω=στέλνω μακριά από τον οίκο, από την πατρίδα. =η αναγκαστική μετακίνηση και εγκατάσταση σε άλλη περιοχή και η δημιουργία νέας πόλης.

Σε αντίθεση με τον πρώτο που ήταν πιο αυθόρμητος και ανοργάνωτος και οφειλόταν σε εισβολείς που τους ανάγκασαν να μεταναστεύσουν, ο δεύτερος αποικισμός ήταν οργανωμένος από τη μητέρα πόλη (μητρόπολη) με σκοπό να λύσουν τα οικονομικά και κοινωνικά προβλήματα. Οι αποικίες ήταν νέες πόλεις-κράτη και ήταν αυτόνομες και αυτάρκεις. Δεν είχαν ισχυρούς δεσμούς με τις μητροπόλεις.

Τα αίτια του αποικισμού ήταν η στενοχωρία, που ήταν αποτέλεσμα της αύξησης του πληθυσμού σε συνδυασμό με την περιορισμένη καλλιεργήσιμη γη, η έλλειψη πρώτων υλών, κυρίως μετάλλων, η αναζήτηση νέων αγορών για αγορά και πώληση αγαθών, οι εσωτερικές πολιτικές κρίσεις που απομόνωναν μαι ομάδα των κατοίκων, οι γνώσεςι των Ελλήνων για τους θαλάσσιους δρόμους και τις περιοχλες εγκατάστασης και τέλος ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας των Ελλήνων της εποχής εκείνης, όπως φαίνεται μέσα από την Οδύσσεια.

Συνέπειες: Οι Έλληνες εξαπλώθηκαν στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο, τα όρια του τότε γνωστού κόσμου. Η εξάπλωση αυτή συνέδεσε τους Έλληνες με τη Μεσόγειο και βοήθησε καταλυτικά στην οικονομία, την κοινωνία και τον πολιτισμό.

Όλα τα στοιχεία του ελληνικού πολιτισμού (θρησκεία, πολιτική και γενικά ο τρόπος ζωής) μεταφέρθηκαν από τους Έλληνες στις νέες τους πατρίδες. Εκεί μετάδωσαν πολλά πολιτιστικά στοιχεία στους ντόπιους πληθυσμούς. Το κυριότερο είναι ότι διέδωσαν τη γραφή.

Το εμπόριο, εκτός από την ανταλλαγή αγαθών, έγινε εμπορευματοχρηματικό, αφού χρησιμοποιούσαν το νόμισμα, που έγινε το κύριο μέσο συναλλαγών.Η ανάπτυξη του εμπορίου και της βιοτεχνίας επηρέασαν και την κοινωνία. Όσοι πλούτισαν από το εμπόριο και τη βιοτεχνία ήθελαν να λάβουν μέρος στην άσκηση της εξουσίας.

Η αριστοκρατική οργάνωση πέρασε κρίση. Αναπτύχθηκε όμως η δουλεία από την ανάγκη για περισσότερα φτηνά εργατικά χέρια. Για πρώτοι φορά χρησιμοποιήθηκαν αγορασμένοι δούλοι, ως παράγοντας οικονομικής ανάπτυξης.