Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

1

Η ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΧΑΛΚΟΥ

(3000 – 1100 π.χ)

Γενικά: Προς τέλος της νεολιθικής εποχής άρχιζαν να εμφανίζονται τα πρώτα

εργαλεία που ήταν κατασκευασμένα από χαλκό και η πέτρα σιγά – σιγά σταμάτησε

να χρησιμοποιείται.

Την περίοδο αυτή αναπτύσσονται οι πρώτοι μεγάλοι πολιτισμοί.

1) Οι λαοί και οι Πολιτισμοί της Εγγύς Ανατολής

☻ Οι λαοί της Μεσοποταμίας

→ Σουμέριοι:

ανέπτυξαν υψηλό πολιτισμό

εφευρίσκουν τον τροχό, το άροτρο και τη σφηνοειδή γραφή

ιδρύουν συγκροτημένες πόλεις, με κυριότερη την Ουρ

Κατά την 3η χιλιετία σημιτικοί λαοί αναμιγνύονται με τους Σουμέριους

→ Βαβυλώνιοι:

δημιουργούν ένα μεγάλο ενιαίο κράτος το οποίο κατά την περίοδο της

βασιλείας του Χαμουραμπί γνωρίζει τη μεγαλύτερη ακμή

δημιουργούν την αρχαιότερη γραπτή νομοθεσία – Κώδικας Χαμουραμπί

(πολύ αυστηροί νόμοι) χαραγμένη σε πέτρινη στήλη

ανάπτυξη γραμμάτων και επιστημών κυρίως της αστρονομίας

Προς το τέλος της εποχής του χαλκού κάνει την εμφάνισή του ένας άλλος λαός

→ Ασσύριοι

καταλύουν ολόκληρο το Βαβυλωνιακό κράτος και καταλαμβάνουν ολόκληρη

τη Μεσοποταμία με νέο κέντρο του κράτους την πόλη Νινευί

βασικό τους χαρακτηριστικό οι πολεμικές τέχνες

☻ Αίγυπτος

→ Ο ποταμός Νείλος είναι η βάση όλης της ζωής της Αιγύπτου (καλλιεργούν,

ψαρεύουν και κυνηγούν)

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

2

→ εκεί φυτρώνει σε αφθονία ο πάπυρος που χρησιμοποιείται για πολλές

κατασκευές αλλά και σαν χαρτί

→ για περίπου 2000 χρόνια υπήρξε ένα πανίσχυρο κράτος με συγκεντρωτική

εξουσία και αυστηρή ιεραρχία

→ ο ανώτατος και απόλυτος άρχοντας ήταν ο βασιλιάς (Φαραώ) ο οποίος είχε

και θρησκευτικές εξουσίες.

→ το 90% των Αιγυπτίων ήταν τεχνίτες και χωρικοί

→ χρησιμοποιούσαν ένα είδος γραφής, τα ιερογλυφικά

Τρεις περίοδοι ακμής της Αιγύπτου

η περίοδος του Αρχαίου Βασιλείου:

→ το κράτος οργανώνεται

→ οι Φαραώ φτιάχνουν τις πυραμίδες (γιγαντιαίοι τάφοι)

η περίοδος του Μέσου Βασιλείου:

→ η Αίγυπτος ακμάζει

→ οχυρώνουν τα σύνορα της χώρας για να προστατευτούν από τις

επιδρομές

→ η πρωτεύουσα μεταφέρεται στη Θήβα (Άνω Αίγυπτος)

η περίοδος του Νέου Βασιλείου:

→ επεκτείνεται προς το Νότο και την Ανατολή

→ χτίζουν τους τάφους τους στην «Κοιλάδα των βασιλέων»(πάνω από 60

τάφοι φαραώ)

→ οικοδομούν λαμπρούς ναούς

Φαραώ: Θεωρείται γιος του υπέρτατου Θεού των Αιγυπτίων, του Οσίρι.

Είναι απόλυτος κυρίαρχος, διοικεί το στρατό και είναι ο ανώτατος θρησκευτικός

αξιωματούχος

Πληθυσμός της Αιγύπτου: το 90% είναι τεχνίτες( ξυλουργοί, οικοδόμοι,

σιδηρουργοί, επεξεργαστές μετάλλων) και χωρικοί χωρίς ιδιοκτησία.

Πληρώνουν βαρείς φόρους στο κράτος

Θρησκεία: Πολυθεϊστική θρησκεία, πιστεύουν στη μετά θάνατον ζωή γι’ αυτό και

ταριχεύουν τους νεκρούς τους(μούμιες)

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

3

☻ Οι Χετταίοι

στην αρχή ήταν χωρισμένοι, αλλά στη συνέχεια ενώθηκαν κι ίδρυσαν ένα

ισχυρότατο κράτος με πρωτεύουσα την Χαττούσα

είχαν γραφή

στα μέσα της 2ης χιλιετίας έχουν υπό την εξουσία τους σχεδόν ολόκληρη τη

Μικρά Ασία, τη Βόρεια Μεσοποταμία και τη Βόρεια Συρία

το κράτος των Χετταίων διαλύθηκε προς τα τέλη του 13ου αιώνα

☻ Οι λαοί της Παλαιστίνης

→ Φοίνικες

άριστοι ναυτικοί και έμποροι

δε σχημάτισαν ποτέ ενιαίο κράτος

επινόησαν το αλφάβητο το οποίο σχηματιζόταν από 22 σύμφωνα

(βάση για το ελληνικό αλφάβητο)

→ Εβραίοι

νομάδες που εγκαταστάθηκαν στην Παλαιστίνη

ένα μεγάλος μέρος τους βρίσκεται στην Αίγυπτο και γύρω στα 1300 πχ,

με ηγέτη των Μωυσή εγκαθίστανται κι αυτοί στην Παλαιστίνη

με πρωτεύουσα την Ιερουσαλήμ ιδρύουν ένα ισχυρό κράτος με

διαδοχικούς βασιλιάδες(Σαούλ, Δαυίδ και Σολομώντα)

Είναι ο πρώτος λαός με μονοθεϊστική θρησκεία – Παλαιά Διαθήκη)

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

4

2. Ο Κυκλαδικός Πολιτισμός

Αναπτύχθηκε την 3η και τη 2η χιλιετία

ευνοϊκοί παράγοντες ήταν το ήπιο κλίμα και η προνομιακή γεωγραφική θέση

των Κυκλάδων

Κυριάρχησαν την 3η χιλιετία στο Αιγαίο αλλά τη 2η άρχισαν να παρακμάζουν

λόγω της ανόδου του μινωικού πολιτισμού

Ο πιο σύνθετος κυκλαδικός οικισμός βρίσκεται στο Ακρωτήρι της Σαντορίνης

Τέχνη: → μαρμάρινα ειδώλια: παριστάνουν γυμνές γυναίκες, λίγα άνδρες

κυνηγούς, μουσικούς ή πολεμιστές, μορφές με λίγες λεπτομέρειες για την

αναγνώριση του φύλου

→ πήλινα αγγεία: ποικίλα σχήματα με γραμμικά σχέδια

3. Μινωικός Πολιτισμός

Μινωικός πολιτισμός ονομάζεται ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε στην Κρήτη κατά

την 3η και 2η χιλιετία και πήρε το όνομά του από τον βασιλιά της Κνωσού Μίνωα.

Από τις αρχές της 3ης χιλιετίας

ο πληθυσμός της Κρήτης αρχίζει να αυξάνεται, εξελίσσεται η γεωργία και η

κτηνοτροφία και οι κάτοικοι φτιάχνουν οικισμούς

έχουν επαφές με άλλες περιοχές του Αιγαίου και της Αιγύπτου και

ανταλλάσουν προϊόντα: εξάγουν λάδι, κρασί, ξυλεία κ.α και εισάγουν

πρώτες ύλες όπως χαλκό και άργυρο κάποιο οικισμοί εξελίσσονται

περισσότερο από άλλους

2000π.χ : εμφάνιση των πρώτων ανακτόρων τα οποία είναι και το κέντρο

όλων των οικονομικών, διοικητικών και πολιτικών δραστηριοτήτων

τα ανάκτορα που έχουν βρεθεί είναι: της Κνωσού, της Φαιστού, των Μαλίων

και της Ζάκρου

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

5

Πολιτική και διοικητική οργάνωση

Χαρακτηριστικά των ανακτόρων

Είναι μεγάλα συγκροτήματα κτιρίων και έχουν τα εξής βασικά χαρακτηριστικά:

έχουν βορειοανατολικό προσανατολισμό

έχουν μια ορθογώνια κεντρική πύλη όπου γύρω της αναπτύσσονται πτέρυγες

δωματίων

είναι πολυώροφα, έχουν φωταγωγούς και σύστημα ύδρευσης και

αποχέτευσης. Πολλοί χώροι τους είχαν τοιχογραφίες που μας δίνουν πολλά

στοιχεία για τη ζωή των Μινωιτών

δεν είναι οχυρωμένα

συγκεντρωτικό πολιτικό, οικονομικό και διοικητικό σύστημα: όλες οι

δραστηριότητες είχαν ως επίκεντρο τα ανάκτορα

Γραφή

Λόγω της ανάπτυξης του εμπορίου και της πολύπλοκης διοικητικής οργάνωσης, οι

Μινωίτες έφτιαξαν ένα είδος γραφής

αρχικά έμοιαζε με ιερογλυφικά (δίσκος της Φαιστού)

στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε νέο σύστημα γραφής, η Γραμμικά Α’:

συλλαβική γραφή (κάθε σύμβολο αντιστοιχούσε σε μια συλλαβή

Οικονομία

Οι Μινωίτες κυριαρχούν με τα πλοία τους σε ολόκληρο το Αιγαίο. Ιδιαίτερη ζήτηση

έχουν τα έργα της καλλιτεχνικής παραγωγής

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

6

4. Η θρησκεία και η Τέχνη των Μινωιτών

Θρησκεία

Πίστευαν σε γυναικείες Θεότητες οι οποίες σχετίζονταν με τη βλάστηση και τη

διαδοχή των εποχών

η λατρεία του θείου πραγματοποιούνταν σε σπήλαια όπου οι πιστοί

προσέφεραν μικρά ειδώλια που απεικόνιζαν τους ίδιους του Θεούς

μεγάλη σημασία είχε το ιερό δέντρο που ήταν η ελιά

σημαντικός ο ρόλος του ταύρου

Τέχνη

ανέπτυξαν πολλές μορφές τέχνης με ποικιλία και πρωτοτυπία

αγγεία από πηλό ή πέτρα, κοσμήματα, ειδώλια και τοιχογραφίες με ιδιαίτερη

προτίμηση στη φύση

τοιχογραφίες: θρησκευτικές αναπαραστάσεις, τοπία της φύσης και θέματα

από τον κόσμο της θάλασσας

Κεραμική: κομψά αγγεία με ποικίλα σχήματα, τα πιο γνωστά είναι τα

καμαραϊκά (από το σπήλαιο των Καμάρων) τα οποία είχαν πολύπλοκα

σχέδια με πολλή φαντασία.

Άλλα έργα τέχνης: υπήρχαν τα ρυτά, μεγάλα αγγεία ορισμένα με κεφαλή ζώου

(ταύρου). Κοσμήματα από χρυσό και ασήμι και σφραγίδες από ελεφαντοστό

και σκληρούς ημιπολύτιμους λίθους.

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

7

5. Ο Μυκηναϊκός Κόσμος

Ο πολιτισμός που αναπτύχθηκε από το 1600 έως το 1100 στην Ηπειρωτική Ελλάδα

ονομάστηκε Μυκηναϊκός λόγω των Μυκηνών, του σημαντικότερου κέντρου της

εποχής εκείνης.

Ανακτορική φάση (1400 – 1200)

την αρχή του Μυκηναϊκού πολιτισμού σημαδεύουν οι βασιλικοί τάφοι. Από την

περίοδο των βασιλικών τάφων (1600 – 1450) δεν έχουν σωθεί κτίσματα που

θα μπορούσαν να θεωρηθούν ανάκτορα

τα πρώτα ανάκτορα κτίζονται περίπου στα 1400 όπου και ξεκινάει η

ανακτορική φάση του μυκηναϊκού πολιτισμού

ήταν χτισμένα συνήθως στην κορυφή οχυρωμένων ακροπόλεων

αποτελούσαν τα πολυδύναμα διοικητικά κέντρα των διαφόρων

επικρατειών. Κέντρο αποτελούσε η Πελοπόννησος και ιδιαίτερα η

Αργολίδα

Μνημειακή αρχιτεκτονική

Οι Μυκηναΐοι επηρεάστηκαν πολύ από τους Μινωίτες αφομοιώνοντας πολλά

στοιχεία από τον πολιτισμό τους χωρίς όμως να χάσουν τη ταυτότητά τους.

Η πρωτοτυπία τους βρίσκεται στον τομέα της μνημειακής αρχιτεκτονικής

κυκλώπειες οχυρώσεις στις ακροπόλεις

θολωτοί τάφοι

Οικονομία

βασική οικονομική βάση αποτελεί η γεωργία και η κτηνοτροφία

αναπτύχθηκαν, με κέντρο τα ανάκτορα, διάφοροι βιοτεχνικοί κλάδοι

(ελεφαντουργία, λιθοτεχνία, μεταλλουργεία)

ανάπτυξη της ναυτιλίας και του εμπορίου, ιδιαίτερα κατά τα μέσα του 15ου

αιώνα, όπου και κατέλαβαν την Κνωσό και εξαπλώθηκαν σε ολόκληρη τη

Μεσόγειο

Τους Μυκηναίους τους ένωναν πολλά στοιχεία όπως

η κοινή γλώσσα

η κοινή θρησκεία και η μεταθανάτιες δοξασίες

η κοινωνική και πολιτική οργάνωση

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

8

οι δεσμοί αυτοί δημιούργησαν έναν ενιαίο πολιτισμό, τον πολιτισμό της

Μυκηναϊκής κοινής

Κοινωνική οργάνωση

Η μυκηναϊκή κοινωνία ήταν αυστηρά ιεραρχημένη με μορφή πυραμίδας

ΆΝΑΞ = μαζί με την οικογένειά του κατοικούσαν στο ανάκτορο

ΑΥΛΙΚΟΙ

ακολουθούν στην ιεραρχία

ΙΕΡΑΤΕΙΟ

ΔΗΜΟΙ = οι κάτοικοι κάθε περιοχής οι οποία ήταν πολυάριθμοι και οργανωμένοι

σε χωριά

ΔΟΥΛΟΙ = η κατώτερη κοινωνική τάξη

Γραμμική Β’

Οι Μυκηναΐοι ανέπτυξαν μια μορφή γραφής, τη Γραμμική Β’, η οποία , όπως

αποκαλύφθηκε το 1952 ήταν μια μορφή της ελληνικής γλώσσας.

Η Γραμμική Β’ είναι συλλαβική (κάθε σύμβολο αντιστοιχεί σε μια συλλαβή) και

θεωρείται εξέλιξη της Γραμμικής Α’ της Κρήτης

Αντίθετες απόψεις αναφορικά με την προέλευσή της

α) γεννήθηκε στην ηπειρωτική Ελλάδα και μεταφέρθηκε στην Κρήτη

β) προήλθε από τη Γραμμική Α’ στην Κρήτη και μετά πέρασε στην υπόλοιπη

Ελλάδα

Η γνώση της γραφής ήταν προνόμιο μιας ομάδας γραφέων που εργαζόταν στα

ανάκτορα και ίσως γι’ αυτό να εξαφανίστηκε με την πτώση των ανακτόρων.

Εξάπλωση του Μυκηναϊκού κόσμου

Μετά την κυριαρχία της Κρήτης (1450) γίνονται θαλασσοκράτορες

ιδρύουν αποικίες και εμπορικούς σταθμούς στο Αιγαίο και στα μικρασιατικά

παράλια

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

9

αναζητούν πρώτες ύλες και αγορές στην Εγγύς Ανατολή, την Ιταλία, τη

Σικελία και την Ισπανία

αποικίζουν την Κύπρο κι έρχονται σε επαφή με τους Χετταίους

Κατάρρευση του Μυκηναϊκού κόσμου

Περίπου στα 1200π.χ παρατηρείται μια ξαφνική κάμψη της μυκηναϊκής δύναμης.

Ανάκτορα, οικισμοί και ακροπόλεις καταστρέφονται και παράλληλα εξαφανίζεται η

Γραμμική Β’.

Δεν γνωρίζουμε ακριβώς τι προκάλεσε την καταστροφή

μετακίνηση νέων ελληνικών φυλών (κάθοδος των Δωριέων)

εσωτερικές αναταραχές

αναστάτωση με την πτώση των Χετταίων και τις επιθέσεις των «λαών της

θάλασσας» στην Αίγυπτο που είχα ως αποτέλεσμα την πτώση του

μυκηναϊκού εμπορίου.

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

10

6. Μυκηναϊκή Θρησκεία και Τέχνη

Θρησκεία

Στη μυκηναϊκή θρησκεία εμφανίζονται όλοι οι Ελληνικοί θεοί με εξαίρεση τον

Απόλλωνα. Συγκεκριμένα:

Δίας

Ήρα

Ποσειδώνας

Άρτεμις

Άρης

Διόνυσος

Σπουδαία θέση κατείχε μια θεά με την ονομασία «Πότνια» (=σεβάσμια) η οποία

αποτελούσε την κυρίαρχη μυκηναϊκή θεότητα.

Σε αυτήν προσφέρονταν πρόβατα, αρωματικά έλαια, μαλλί και μέλι.

Τέχνη

Αρχιτεκτονική

Μνημειακά ανάκτορα χτισμένα σε υψώματα (ακροπόλεις) και οχυρωμένα με

γιγαντιαία τείχη γνωστά και ως «κυκλώπεια» λόγω των ογκόλιθων που

χρησιμοποιούσαν

πιο απλά από τα μινωικά

Αποτελούνταν από

ένα προθάλαμο που βλέπει στην αυλή

το κύριο δωμάτιο που έχει μεγάλη κυκλική εστία στο κέντρο που

αποτελούσε το χώρο υποδοχής

Θολωτοί Τάφοι

Όπως ο «θησαυρός του Ατρέα» που θεωρήθηκε ο τάφος του Αγαμέμνονα.

Αποτελούνταν από έναν μακρύ διάδρομο με λίθινους τοίχους ο οποίος οδηγούσε

στον κυκλικό θάλαμο που ήταν χτισμένος παρόμοια και είχε θολωτή οροφή. Μετά

την ταφή ο θάλαμος σκεπαζόταν με χώμα.

Ζωγραφική και κεραμική

Δέχτηκαν μεγάλη επίδραση από τους Μινωίτες στις τοιχογραφίες και την κεραμική.

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

11

Αξιοπρόσεκτος είναι ο εικονιστικός ρυθμός σε αγγεία που διακοσμούνται με

παραστάσεις ανθρώπων, ζώων, πουλιών, ψαριών και με σκηνές με άρματα.

Μεταλλοτεχνία

Έργα τέχνης από χρυσό, ασήμι και άλλα πολύτιμα υλικά.

κοσμήματα

σκεύη

ξίφη

χρυσές προσωπίδες των νεκρών βασιλιάδων

Όλα αυτά φανερώνουν μεγάλο πλούτο, δύναμη και επικοινωνία των Μυκηναίων

βασιλιάδων και ευγενών με τους λαούς της Ανατολής και της Αιγύπτου από όπου

προμηθεύονταν τα υλικά.

Μνημειακό Ανάκτορο

Β’ ΚΕΦΑΛΑΙΟ Επιμέλεια: Μαρία Μαρσέλου Φιλόλογος

12

Θολωτοί τάφοι