Εισαγωγή στην

Παιδαγωγική Επιστήµη

Εννοιολογικές αποσαφηνίσεις καιοριοθέτηση του πεδίου της Παιδαγωγικής

Επιστήµης

Κωνσταντίνος ∆ηµόπουλος

Ετυµολογία-Οι ρίζες

• Παιδαγωγική= Άγω τον Παίδα (καθοδηγώ τοπαιδί).

• Ο παιδαγωγός είναι στην αρχαιότητα οµορφωµένος δούλος που βοηθάει το παιδί στηνεκπαίδευσή του.

• Η Παιδαγωγική ως επιστηµονικός τοµέας άρχισεσταδιακά να αναπτύσσεται τους τελευταίους δυοαιώνες.

Ορισµός Ι

Με τον όρο Παιδαγωγική νοείται η Επιστήµη της

Αγωγής και της Μόρφωσης η οποία

προσεγγίζεται ως επιστήµη

1. της Παιδαγωγικής Θεωρίας και

2. της εκπαιδευτικής/διδακτικής πράξης.

Εξετάζει και ερευνά τους

συσχετισµούς που

σχετίζονται µε διαδικασίες

µόρφωσης και αγωγής

κάνει προτάσεις σχετικά µε

τη διαµόρφωση µαθησιακών

περιβαλλόντων και της

εκπαιδευτικής πράξης

ως επιστήµη που προσανατολίζεται

στην εκπαιδευτική δράση

ως επιστήµη της

Αγωγής

και της Μόρφωσης

Ορισµός ΙΙ

• Η παιδαγωγική είναι µια κοινωνική

επιστήµη, η οποία εξετάζει τον

άνθρωπο, δηλαδή τις αλλαγές της

συµπεριφοράς του κυρίως στηνπαιδική, εφηβική ηλικία υπό το πρίσµα

των επιδράσεων της διαδικασίας της

Αγωγής και της Μόρφωσης (Ξωχέλης, 1998).

Ορισµός ΙΙΙ

• Η παιδαγωγική ως κοινωνική επιστήµη

προσανατολίζεται στην εξηγητική

κατανόηση της δράσης (του υποκειµενικού

νοήµατος, των κίνητρων και των αναγκών)του

ανθρώπου και στην διατύπωση αιτιωδών

συναρτήσεων (των κοινωνικών δράσεωνσε κοινωνικά υποσυστήµατα) που σχετίζονται µε

την Αγωγή, την Εκπαίδευση και την Μόρφωση

(Kron, 1999).

Πεδία αντικειµένου 1

προϋποθέσεις µάθησης

•• ΑνθρωπολογίαΑνθρωπολογία καικαι ΑγωγήΑγωγή ((ανθρωπολογικέςανθρωπολογικές, , βιολογικέςβιολογικές καικαι

νευρολογικέςνευρολογικές προϋποθέσειςπροϋποθέσεις τηςτης µάθησηςµάθησης))

•• ΚοινωνικοποίησηΚοινωνικοποίηση καικαι ΑγωγήΑγωγή ((κοινωνικέςκοινωνικές, , πολιτικέςπολιτικές καικαι επικοινωνιακέςεπικοινωνιακές

προϋποθέσειςπροϋποθέσεις τηςτης µάθησηςµάθησης))

•• ΕκπαιδευτικοίΕκπαιδευτικοί θεσµοίθεσµοί καικαι οργανισµοίοργανισµοί ((πολιτισµικέςπολιτισµικές δοµέςδοµές καικαι συλλήψειςσυλλήψεις

τηςτης κατανόησηςκατανόησης καικαι έκφρασηςέκφρασης τουτου κόσµουκόσµου καικαι συγκεκριµένεςσυγκεκριµένες µορφέςµορφές οργάνωσηςοργάνωσης))

•• ΑνάπτυξηΑνάπτυξη καικαι µάθησηµάθηση ( ( ηη σχέσησχέση τηςτης µάθησηςµάθησης µεµε τηντην ατοµικήατοµική ανάπτυξηανάπτυξη σεσε

εκπαιδευτικέςεκπαιδευτικές δραστηριότητεςδραστηριότητες))

Πεδία αντικειµένου 2 - Πεδία

εργασίας

•• ΓενικήΓενική ∆ιδακτική∆ιδακτική ((έρευναέρευνα σχετικάσχετικά µεµε τιςτις διαδικασίεςδιαδικασίες διδασκαλίαςδιδασκαλίας καικαι

ανάπτυξηςανάπτυξης µοντέλωνµοντέλων))

•• ΕιδικήΕιδική ΠαιδαγωγικήΠαιδαγωγική ((έρευναέρευνα καικαι πρακτικήπρακτική εφαρµογήεφαρµογή µεµε σηµείοσηµείο αναφοράςαναφοράς

άτοµαάτοµα µεµε ειδικέςειδικές ανάγκεςανάγκες))

•• ΚοινωνικήΚοινωνική ΠαιδαγωγικήΠαιδαγωγική ((εξωσχολικήεξωσχολική αγωγήαγωγή πουπου σχετίζεταισχετίζεται µεµε τηντην

προσωπικήπροσωπική ανάπτυξηανάπτυξη τωντων ««ευαίσθητωνευαίσθητων»» ατόµωνατόµων σεσε σχέσησχέση κοινωνικούςκοινωνικούς τοµείςτοµείς))

•• ΕκπαίδευσηΕκπαίδευση ενηλίκωνενηλίκων ((έρευναέρευνα σχετικάσχετικά µεµε τιςτις διαδικασίεςδιαδικασίες επιµόρφωσηςεπιµόρφωσης καικαι

εκπαίδευσηςεκπαίδευσης καικαι τηντην ανάπτυξηανάπτυξη µοντέλωνµοντέλων))

•• ΠανεπιστηµιακήΠανεπιστηµιακή διδακτικήδιδακτική ((έρευναέρευνα σχετικάσχετικά µεµε τιςτις διαδικασίεςδιαδικασίες διδασκαλίαςδιδασκαλίας

σεσε πανεπιστηµιακάπανεπιστηµιακά ιδρύµαταιδρύµατα καικαι ανάπτυξηανάπτυξη µοντέλωνµοντέλων))

•• ΣχολικήΣχολική παιδαγωγικήπαιδαγωγική ((θεωρίεςθεωρίες σχολίουσχολίου, , ιστορικήιστορική εξέλιξηεξέλιξη, , οργάνωσηοργάνωση

σχολικώνσχολικών µονάδωνµονάδων, , έρευναέρευνα σχολικήςσχολικής πραγµατικότηταςπραγµατικότητας, , αξιολόγησηαξιολόγηση))

Πεδία παρατήρησης παιδαγωγικών φαινοµένων

επίπεδο ορισµός Φαινόµενα/παραδείγµατα

1. Μακροοικονοµικό

2. Μικροκοινωνικό

3. ενδοατοµικό

Κοινωνικές προϋποθέσεις

σύνταξης της κοινωνικής

δράσης που απορρέει από

κανόνες και αξίες

Αµοιβαία επίδραση

(προθετικού χαρακτήρα)

Σύνταξη δοµών συνείδησης,

γνώσης, στο δρώντα

υποκείµενο

Οικονοµικές, οικολογικές,

πολιτικές κοινωνικοπολιτικές

δοµές και λειτουργίες

Θεσµοί και οργανισµοί

Νοµοθεσία, διατάγµατα, εξουσία

Οργανισµοί και µέσα γλωσσική

έκφραση, παιχνίδι, εργασία)

Παιδαγωγική κατάσταση

Face to face σχέση

Συµβολική διάδραση

Κοινωνική δράση

σύµβολα

∆ιαδικασία οικοδόµησης γνώσης

∆ιαδικασίας µάθησης

Στάσεις και προσδοκίες

Συλλήψεις και κατασκευάσµατα

Ανάπτυξη ταυτότητας

Εννοιολογική Σύγχυση

• Αγωγή

• Παιδεία

• Μόρφωση

• Εκπαίδευση

• Πολιτισµός-Καλλιέργεια

• Μάθηση

Τα νοήµατα των όρων Ι

• Αγωγή: Σκοπούµενη καθοδήγηση των νέων µεστόχο την εσωτερίκευση κανόνων, αρχών, αξιών, συµπεριφορών (κυρ. µεταφορά). Αναφέρεται κυρίως στη συµπεριφορά.

• Παιδεία: Κατά τον Πλάτωνα συνώνυµη µε τηΦιλοσοφία και άρα µε τη διαρκή προσπάθεια τουανθρώπου να κατακτήσει τη γνώση.

• Η αγωγή και η παιδεία ως κοινονικοποιητικέςδράσεις.

Τα νοήµατα των όρων ΙΙ

• Μόρφωση: Η συγκρότηση του ανθρώπου µε

στόχο τη δια(µόρφωση) του περιβάλλοντός του

αλλά και του εαυτού του (κυρ. δίνω µορφή).

• Εκπαίδευση: Θεσµοποιηµένη και συστηµατική

διαδικασία µε συγκεκριµένους σκοπούς και

στόχους (παροχή συγκεκριµένων γνώσεων και

ικανοτήτων για την ικανοποίηση ατοµικών και

κοινωνικών αναγκών).

Το πεδίο της Παιδαγωγικής

• Το πεδίο της Παιδαγωγικής ασχολείται µε την

ανάλυση όλων των θεµάτων που αφορούν

το φαινόµενο της εκπαίδευσης σε όλες του τις

µορφές µε στόχο την κατανόησή τους αλλά και

τη βελτίωση των σχετικών διαδικασιών.

• Πρόκειται περισσότερο για ένα πεδίο έρευνας

και µελέτης παρά για ένα γνωστικό

αντικείµενο (πειθαρχία)

Τα θεµέλια

(γνωστικά αντικείµενα)• Το πεδίο των «Σπουδών στην Εκπαίδευση» είναι

επιλεκτικό, υπό την έννοια ότι χρησιµοποιεί έννοιες, θεωρητικά σχήµατα και µεθοδολογίες από άλλακαθιερωµένα γνωστικά πεδία για να φωτίσειδιαφορετικές όψεις των εκπαιδευτικών φαινοµένων.

• Τα γνωστικά αντικείµενα τα οποία αρχικά στήριξαν τηνπρώιµη ανάπτυξη του πεδίου «Σπουδές στηνΕκπαίδευση» ήταν:

� Η Ιστορία (εξέλιξη των εκπαιδευτικών θεσµών)

� Η Φιλοσοφία (η φύση της γνώσης και της εκπαίδευσης)

� Η Ψυχολογία (οι µηχανισµοί µάθησης κυρίως τουατόµου)

� Η Κοινωνιολογία (κοινωνικές ανισότητες, ποιανού τηγνώση προωθεί το σχολείο?)

Η επιρροή των θεµελιωδών

αντικειµένων στο χρόνο

1900-1960 1960 1970-80 1990

Ιστορία,

Φιλοσοφία

Ψυχολογία Κοινωνιολογία

Γλωσσολογία,

Σηµειωτική,

Οικονοµικά.

∆ιοίκηση,

Ανθρωπολογία

….

Σταδιακή αυτονόµηση του πεδίου

• Σταδιακή αυτονόµηση (θεσµική και

επιστηµονική του πεδίου).

• Παράλληλη συνειδητοποίηση της

περιπλοκότητας των εκπαιδευτικών

φαινοµένων (κλίµακα, φύση

προβληµάτων).