"×<±τ·ὕ­

ἘΉ

νΡ:3±±ἐ±ΐ±τ.τ““_`

Θ ζ

ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ Δ. ΙἙΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ­ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΥ

| .

.έ.ἔὲ¿.×)..η.›.` :„;=ὲ‹¬ Ή ιη ¬..­Δω # Η... ­

.ε

ἶσε»

ΗΗΘΙΚΗ±πι@ιε ΚΒΘΘΡΣΗΣ

Σπε1νΠΔιΘΔῃΖΙΝΘΨ

› ' 4

› ._Ξ|ἔ3”¦Δ..Υ . 7| ἔκ­Μ 'ω

‹ ­> .Ϊ” ριἶ "®”­”””““¬ἶ“αἶἔι_ ””#°'”ιΞ`”ἢἶ'€Ξὴ 7ι°Τ7 ›§Δ·`ὸ | · ά· ῳω Ψ · ~¬¬`­2]­=¬­<.¬#η­ῃηιῷηρ­ω¬·` κ + ιὕ ὴω 4ἔ¬”ἶ*'ἔΡἶ”ν | \ "Ϊ ¦_α . ¬, ¬

οι , 'ΐ δ. ' ”._ .ἔ .­Σ 4 μ „ ­ | > ν .¬..5 . ` . „4

ε×

` ΑΘΗΝ­Α Η

» . ` . ` . .

.Η τ ~ . . 2 .. „ ω‹ |­ .\ Ὁ μ Δ ·ηη Ἡ ή ἦἦ­ Μ­­·`›'±ῖ;ὥ±¿‹;ωπμ; ;Ἡ ἶε.

7ι

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ ΤοΥ ΠΑΩΤΙΝΟΥ

ΝΙΚΟΛΙΤΣΑΣ Δ. ΓΕΩΡΓΟΠΟΥΛΟΥ ­ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΟΥ

Η ΗΘΙΚΗ ΤΗΣ ΚΑΘΑΡΣΗΣ ΤΟΥ ΠΛΩΤΙΝΟΥω:¬„›„ι­¬.4›.Ν;„.¬;..._#

κς­¦_“± Μ ¬ “Μ »_,„ /› Μ ¬_ Δ;' _σ·7 .κ Αν ­· ν ··|._

κτ ὁΎ­ .

Θ Ξ/” Ἡ ° |ἱΰξ/ Ψ 4 ' ­ ”

νἶ/Ἡ . ­· Ἐ

ἔϋ/ '· :

Ξἑ' Φ: ¿

ἰῖἔ Ϊ” ° ἴζ|. ¬ /› ;| .

ἱι_ῖκ\ .. Ξ. Β ζ ξ ῃηῇχ κ . \ Η 'Φ..Δν

Η 3 Η

. .|.|εΜ ¿. .Ώ..Χ Α

­ * . | . " |Μ Η _ / ,„¬Μ ¶ .Λ 1' Ύ/

»­ „ #4.Η σ¬ , ,..„.0ῖ..

ΑΘΗΝΑ

`”

ιιὲἴι οι

,Υ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ

Α(3ΡΙι ΑτοΙιἰν Γϋτ (εεοΙιἰοΙιτο σετ ΡΙιἱΙοεορΙιὶε, Ι)τιιοΙ‹ ιιιισνε:τΙεε νοτι Ε. Βἰιηὶοτι, Βοτϋιι. Δ

ΑιιτἰΙ‹ο Πιο Αιιτἰκο. Ζοἰτεοητιίτ ίιὶτ Κιιηετ ιιιιὀ ΚιιΙτιιτ άσε

ΚΙειεεὶεοΙτε:ιι ΑΙτ‹­πιιιιιιε, Ψ. άς Οτιιγτετ, ΒετΙἰιτ.ΒΖ Βγεειτιτὶιιὶεοὶπε Ζεὶτεοὶιτἰίτ, ΟΗ. Βε­:οΚ®εοΙιο νοτΙεςεΙ:ιιοΙι­

­ Ιιειιι‹;ὶΙιιιιἐ, Μιιιιὼσιι.

­ισἐαε( ι ..χι _...­ Μ ›....„...„

ι

ι ΜΗ

Ωορντὶεητ ον Ν. ΟεοτεοροιιΙοιι­ΝὶΙ‹οΙειΙ‹ειΚοιι23, Μεκτνςὶεηηὶ Βιτ., 15 772 Ζοετερϊιοε, Ατησιιε

ΟΟ ΤΙιε ΟΙειεεἰοεΙ ΩιιεττετΙγ, Αι της (Πειτειιἀοιι Ρτσεε,

Ὁ Οκῖοτἀ.ΔΙΟΤΙΜΑ Επιθεὡρησις φιλοσοφικής εοεύνης 4 (1976), Ελλ. Ε­

'τοιιρεία φιλοσοφικών μελετών, Αθήνα.ΠοΧ Η. ΠὶοΙε, Ποκοςτερηἰ Οτειοοὶ, Β‹­:τοΙὶιιὶ, Εὸ. 4.

ΕΦΕ Ελληνική φιλοσοφική επιθεώρηση. ΕπιστημονικόΠεριοδικο. 'Οργοινο της Ελλ. Φιλοσοφικής Εται­ρείας, Αθήνα.

ΕΠΑΟΙ Ειιττετἰοηε ειιτ Ι'Αιιτὶοιιιτό οΙεεεὶοιιο. νειιιἀοοιιντοε,Οοιιὸνο.

ΗΕΚΜΕ8 Ηεττηοε. Ζοὶτεοτπὶίτ ίιιτ Ι‹ΙειεεὶεοΙτο ΡΙιιΙο1οςἰε, Ετ.Βτεὶιιετ, Ψὶοεϋεὸοιι.

ΙΒΚ ΙιιτιεΒτιιοΚοτ Βοιττὲιἐε Ζιιτ ΚιιΙτιιτννἰεεοτιεοΙιείτ, Ιιτηε­ϋτιιοκ.

.ΤΗΙ ]οιιτιιειΙ οἱ Πιο Ηὶετοτγ οί ἰὀοεε. Α ΩιιειττοτΙν Πενοτετὀτο ΙητοΙΙεοτιιειΙ Ηἰετοτγ, Εεηοεετετ. ·

Μιιεειιηι Ηε:Ινοτὶ‹:ιιιιι. $οΙιννοὶΖοτἰεοΙιε Ζεὶτεοητὶίτ ΓϋτΙ‹Ιειεεὶε‹:Ι°ιε ΑΙτοττιιιηεινὶεεοιιεοΠειίτ, Βοιιηο Βοὶιννεϋο ιιτιεὶ(ῖο νετΙεἐ, ΒεεεΙ ­ Ξτιιτιςειττ. '

Μἰιιὸ Μἰιιὀ. Α Οιιειττε:τΙγ Κενἰονν οἱ ΡενοΙιο1οςγ εηὸ ΡΙιὶΙοεο­ρΙιγ, οἀ. ον Ιὶγ1ε, Νειι‹1οΙιι/Ι.ιε‹:Ιιτοτιετεἰη 1967.

Μιιιιι Μιιστιιοεγηε. ΒιοΙὶοτΙιεοε οΙειεεἰ‹:ε Βειτεινει, Ιλιςὸιιιιὶ Βο­τεινοτιιιιτ, Ε. Ι. ΒτἰΙΙ.

ΜΡΟ Ι. Ρ. Μὶςιιο, ΡειιτοΙοἔὶει Οτεεοε, Ρειτἰε.ΜΡΙ. Ι. Ρ. Μἰειιε, ΡεττοΙοςἰε Ικιτὶιιει, Ρειτὶε.Ν] Νοιιε .ῖειΙ1τΒϋοΙιε:τ Ιιὶτ ἀειε ΚΙεεειεοΙτσ ΑΙτεττιιιη. ΟοεοΙτὶ­

οΙιτε ιιιιὀ ἀειιτεοὶιε Μτοτειτιιτ ιιιισ ῖιὶτ Ρὲὀεςοςικ.

7

ΡΙἹΒ ΡΙιἰΙοεορΙ·ιίεοΙιε ΒἰοΙἰοιΙιεΙ‹, ΡΘΗΧ Μεἰτιετ, Ηειιιυυτε.ΡΙἹΙ ΡΙιἰΙοΙοευε. Ζεἰιεὼτιἴτ ίίὶτ όεε Ι‹ΙειεείεοΙιε Αἰτετιιιιη,

Ακεόοηιἰε νετἰειε, ΒετΙἰη. ›ΡΗΚ Τὶπε ΡΙιὶΙοεορΙιὶοειΙ Κενἰενν, έα. ον τΙιε Ρεοιιἰιν οί τὶιε ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Βεἔε Βοτιοοἰ οί ΡΙιίΙοεορΙ·ιν ΟοτιιεΙΙ Πιιἰνετεἰτν. ί

ΡΙιτιι Ρητοηεεὶε. Α ίοιιτιιεΙ ίοτ εηοἰειιτ ΡΙιἰΙοεορΙιν, ερμηνευαῃκἠ προσέγγιση πλωτινικής φιλοσοφίας είναινετιεοτ‹:υηι­Αεεεη­Νετρετἰεηόε.

ΚΕ ΡΜΙΥ8 Κθ3Ι_ΕΠΩΥοΙοΡὲὥθ ὸθτ οΙ858ἰ8ὼθΠ ΑΙτθΠιΠΠ5_ συνεπής και δεν αυθαιρετεί, όταν προϋποθέτει α) τους στενούς δε­

ννἰεεεηεοηεῖτ (Νοιιε Βεετοεἰτιιηε, δτυιτεετι 195!) Ξηιἶ1ἶ)ἕ:εἶτ\Ζν:ῖἶ|αὲξ::ἑρἕιῖκσἘἕἶὅῖὶηἐῖὲἔβἔηῖςπὲἔἔἑἔῖἑιἕἶιἶΒΗΜ ξρἶἶἕἰεοἑεε Ιἔίςμεευω ΠΩ ΡΙ·ιἰΙοΙοεἰε. 3.1). 8ειυετΙεη‹:Ιοτ"ε κής διανόησης αλλά σ,όλη παράδοση της ελληνικής σοῳίας

ΚΡΗ Κενυἕἰυηίἶσεορἔίαμῖ Ρτεεεεε Πιιἰνετείτείτεε όε Ρτειιοο. και Υ) το συγκεκριμένο ιστορικό περιβάλλον άνθησἡς τηἦ. Είναι η ε­ΚΡΒΙ. Κενιιε ρΙιὶΙοεορΙπίαυε.αε Εουνεἰη Ιἔαἰιἰοιι είε Ι°Ιηειὶιιιι ποχή της συνάντησης της παρακμής του ελληνικού πνευματος και

, . . . Ϊ της ανατολής του Χριστιανισμού. Παρα την κοινή τους επιδίωξη καιευρεῃθυτ ὀθ Ρωοεορμκί Ι”οΠν3Ι.Π αναζήτηση της λύτρωσης και της καταφυγής σε θεία συνδρομή, τοΒοιιτεεε «Ιεεεθ Βοιιτοεε ός ΡΙοιιιι››. Εηττοτιειιε εμτ Ι"Αιιτίαυἰτέ γ αντιθετικό αναμέτρημα μετασωκρατικού ελληνισμού (κυρίως

ἶἑἑηῖἔἕζι βῖιἶιςἱ νθ νοΠὀοωνΓθ8 _ Οωθνθ Ι960' στωϊκοί και νεοπυθαγόρειοι) και του Χριστιανισμού υπήρξε σκληρό.

8νΡ Βτοἰοοτυιη νετετυιη Ρτεςιηετιιε, οοθεεἰτ Ι. ευ Ατηίιη, ιΟ αίἶχαίοθ κόσμοἔ συνετθίβηι αλλα κληρθδότηϋἶι στο Χριῖτιανισμο,

Βωττἐωτ 1964, Β. Ο. Τθιὼῃθτ' ιδιαιτερα στη χριστιανικη Ανατολη, την πειςθάαρἔιιἕι ἔἶὲ τήι ααμνυέηὥοΰ

νδ Η. Ι)ἰεΙ5 ­ Ψ. Κτειιτ. Πἰε Ρτεςηιειιτε αετ νοτεοκτειὶκετ, Μἶγοἔ, διαφἶψοποιωντας τον μορφοποιητι ς ςΙ)ιιΙ:›Ιιιτ­ΖιιτιοΙι ννειόιηεηη. ­ κες ρησκειες” . ι

. . . .” . ” ' ι δ Ι στη 8'Ζιιιτεειι Πιο ΡΙιιΙοεο Ιπιε αεε Νου Ιετοτιιειτιυ Πετπιετεότ 1977 Οι Εννεαδεἔ του Πλωτινου ημιουριίημα Ήιἐ ιστορικηἔ α ίἕ

Ρ . Ρ 5” 9 πο ' , πα α τι θε ελιώδει αντιθέσεις τους προς τη χριστιανική δι­Ητεἔ' Ο ΖΠΠΖΗἹ, ΨΙ58. Βυὼἔθ8θΙΙ8οΙι8ῇ” δαἔικἶιλίαῇαποιελὲύν το σήμείο επαφής των δύο κόσμων. Η πίστη

­ ότι το ύιμιστο αγαθό πρέπει να αναζητηθεί εκείθεν του υλικού κόσμουΓ και το προσκλητήριο της ΓΘεΓΘ$$Ν$ ΘΠἰΙΉΘΘ› Ήιἐ ανἀβασηἐ Τηἐ Ψυλἠἐι από τον αισθητό κόσμο στις υψηλές βαθμίδες του νοητού κόσμου,

Ύ αποτελούν το κορύφωμα της πλωτινικής ηθικής φιλοσοφίας.Ι Αν Ηθική με την καθιερωμένη της νοηματοδότηση είναι η επιστή­

μη της ανθρώπινης ηθικής συμπεριφοράς, του ζωτικού εκείνου χώ­ρου που αναφέρεται στη διακριση κακού και αγαθού, και αποστολήτης είναι να διατυπώσει ηθικούς κανόνες της ανθρώπινης πβἀἔηἐι Τόΐεο ερευνητής της πλωτινικής ηθικής αντιμετωπίζει μια εγγενή δυσκο­λία: Ενώ οι Εννεαδες μας παρέχουν πλήθος αναφορών στο κακό καιτο ύψιστο αγαθό, στέκονται με περισσή επιφύλαξη απέναντι σε καθε

8 9

ερμηνευτική προσπάθεια που θα θελήσει να ανακαλύψει ένα σύστη­μα ηθικής με πρακτικές προοπτικές ορθοπραζίας. Οι καταγραφές τηςηθικής του Πλωτίνου κινούνται στο χώρο των οντολογικών αναζητή­σεων. Οι διανοητικές ­ καθαρτικές αρετές προηγούνται των ηθικών ­πολιτικών και ο θεωρητικός βίος που οδηγεί στη θεωρία του Ενός καιΑπόλυτου, το οποίο συμπίπτει με το ύψιστο αγαθό, έχει το προβάδι­σμα έναντι της πράξης. Ηθική και Οντολογία είναι δύο όψεις της ί­ Ι. ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΠΛΩΤΙΝΟΥ ΚΑΙδιας μεταφυσικής συνείδησης, της εσωτερικής διάστασης της ψυχής, ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥη οποία βρίσκεται σε διαλεκτική σχέση μετην εμπειρική δραστη­ριοτητα. ι

Δεν αποκρύπτουμε τη δυσκολία της προσπάθειας για κατανόηση 1. Οι ρίζες και η γεννηση του Νεοπλατωνισμού.της πλωτινικής ηθικής, η οποία ενισχύθηκε από τον ιδιόμορφο καιασαφή τρόπο γραφής του Πλωτίνου, και από το γεγονός ότι για τοοικοδόμημα της πλωτινικής ηθικής επρεπε να συλλεγούν θεμελιακοί 'Οτι ο Φιλσσσημκόἐ Ορίἔσνταἑ τον νεοπλατωνισμσὐ ελκμσε τη Φι·λίθοι από όλο σχεδόν το φάσμα της φιλοσοφίας του και να αναλυ­ λοσοφική διανόηση και σμνεβαλε ωἐ δύναμη διαμοβῳωακη στη Φι·θούν κάτω από το φασματοσκόπιο της ελληνικής παράδοσης. Η συ­ ύ λοσοφία του χριστιανισμού, στην εποχή της κύησης του ευρωπαϊκούνεληἑ παραπομπή στο κείμενο κρίθηκε αναγκαία για τον πρόσθετο πνεύματος στο μεσαίωνα, αλλά και στην πορεία της ευρωπαϊκής φι­λόγο του ελεγχου των τοποθετήσεων και αποτιμήσεων. ” λοσοφίας στους νεότερους χρόνους, ακόμη και στην σύγχρονη επο­

Η πλωτινική ηθική υψώνεται και κορυφούται στην εννοια της κά­ χή, και ότι προκάλεσε δημισνρνικεσ σησΐημαακεἐ εβεμνεἐι κατωθαρσης. Ο όρος κάθαρση με την εννοιολογική παραπομπή στην ον­ βεβαια απο το πρίσμα της αυτονομίας κάθε ιστορικής περιόδου, εί­τολογική επίστεψη της ανάβασης της ψυχής στον κόσμο του νοητού ναι γεγονός αδιαφιλονίκητο. Το πλήθος των αναφορών και των με­και του θείου είναι ο καταληκτικός στόχος της ηθικής του Πλωτίνου· λετών στο νεοπλατωνισμό και στο βασικό του εκπρόσωπο Πλωτίνοη διαπίστωση αυτή αποτέλεσε και την οδηγητική μας εντολή στην καλύπτει μια επιστημονική χρονική διάρκεια που εκτείνεται από τουςερμηνευτική κατανόηση της ηθικής του διδασκαλίας. Στο σημείο αυτό υπομνηματισμούς και τις αντιπαραθέσεις μαζί του των Πατέρων τηςεντοπίζεται το προσωπικό μήνυμα και η συμβολή της μελέτης μας χριστιανικής Εκκλησίας, εζαιτίας των θρησκευτικών του προσανα­στις πλωτινικες σπουδες. / τολισμών, εως το συστηματικό χώρο των διδακτορικών διατριβών

και αναλυτικών μελετών ως σήμερα, αφού ο νεοπλατωνισμός επικρά­τησε ως συστηματικό φιλοσόφημαΙ­ '

. Ο νεοπλατωνισμός γεννήθηκε στην Αλεξάνδρεια. Λειτούργησε στηδιδασκαλία του ιδρυτή του Αμμώνιου Σακκά και του μαθητή του Πλω­τίνου και τράφηκε από το συγγραφικό εργο του τελευταίου στη Ρώ­

μη. Στον Πλωτίνο αναγνωρίζεται το δικαίωμα της διεκδίκησης του

προσωπικού πλαστουργού του νεοπλατωνισμού, αφού ο Αμμώνιος δεν

συνεγραψε. 'Ο,τι συνεβη και με τον Πλάτωνα, που αποτελεί τη μορ­

φωτική πηγή της σωκρατικής φιλοσοφίας.

ΙΟ Η

της ύλης βρίσκεται σε άμεση διαλεκτική αντιπαράθεση με το θείο α­Η γενετική ­ συλληπτική στιγμή του νεοπλατωνισμού, ρίζες ίου Ο­ α πόλυτο ον. Μεταξύ των δύο όμως λειτουργεί ο λόγος, με τον οποίοποίου εχουν αναζητηθεί όχι μόνο στον αρχαίο ελληνικό κόσμο αλλά ολοκληοώνοτοτ η κοομόθεωρητικη εικόνα ειςεινηο ιηο εποχής, τηνκαι στις δοξασίες ανατολικών λαών, συμπίπτει με τη δύση του αρ­ οποία ο ΡΓΠΖ Ητιυουτοηη, ένας από τόνο αημοινιικοιερους ερμηνευ­γαισν κσσιισν, σιαν η ισισρικη σικσνσιιια ειχε ηση αιισ την εποχη τον τέςιτου Πλωτίνου στον αιώνα μας, ονομάζει «αλεξανδρινό κοσμοεί­Μεγάλου Αλεξάνδρου προετοιμάσει το εδαφος της μεγάλιιἐ μειασιρσ­ δωλο››ι. Βέβαια το νέο που προβάλλει δεν είναι παρθενικά νεο, αλλάΦήἐ με τη σωκρασιι φιλοσοφίαἔ και θρησκείας· και σιγα ηση σιαιισ“ είναι μια εκ νέου ανακάλυψη κοσμοθεωρητικών σχημάτων της αρ­τίσει τους μη ελληνικούς λαούς που προσαρτήθηκαν στο ελληνιστικό χοίαο φτλοοοφίοο (Φτλοτητο και Νοτκοο του Εμττοοοκχη, αφανηο αρ­κράτος από το πνεύμα και τον πολιτισμό της μηΐροπολιιικησ μονία και μεταβολή του Ηράκλειτου κ.λ.π.) με χαρακτήρα νέαςΕλλάδαοι. Στη νεοπλατωνική φιλοσοφία χαράσσεται ανάγλυφα το ερμηνεοτικής ανάγκης, με δτἀστασττμταο άλλου δυνατότητας” του_τέλος του Ελληνισμού και η αρχή του Χριστιανισμού σε μια πνευμα­

_ λοχτοτο οτο χώρο της Ηθικηοτική σύνθεση, η οποία, αν και εκτεταμένα αντιθετική, επρόκειτο να τ Η Αλεξονδοετοι ήταν η κοτττοοτ της κυοτυορταο αυτου του νόόρ κό­αναιιεισηθει με ιην ιιανισγαση Ρώμη και να γσνιιισπσιησει στη σννα­ σμοειδώλου. Ισχυρό κέντρο εμπορίου στη Μεσόγειο αλλά και λίκνοχεια το ευρωπαϊκό πνεύμα που δημιουργήθηκε από το κράμα του με­ της κολλττεχντκήο οττυτουοντοτο και των οτττοτημὡν έπαιξε κυριαρχι­ταπλατωνικού ελληνισμού και του χριστιανικού ιδεώδους. Οι κο οολο στη συνάντηση του πνευματος τον αρχαίου κόσμου με τοαντίπαλοι σύμμαχοι ελληνισμός και χριστιανισμός είχαν πλέον αντι­ πνευμα της Ανατολής· οτ κοτακτηουτο των Μακεδόνων δημιουργη­καιασιησει την ελληνικη πλατωνική έννοια της ιδέας σισν ισιιέαι της σαν αναγκαία μια αναθεώρηση του πολιτικού, κοινωνικού, πολιτιστι­μεταφυσικής, στο μεν φιλοσοφικό χώρο με την κατανόηση του ον­ ι

. κού και επιστημονικού βυθού της ιστορικής εκείνης περιόδου, πουτος ως είναι και συγχρόνως νοείν, και στο θρησκευτικό χώρο με τον προσδιορίστηκε από τη συνάντηση διαφορετικών έως αντίθετων τά­ενανθρωπήσαντα Υιό του Θεού. 'Ετσι ο πλατωνισμός, ερμηνευόμε­ σεων τοοο στον ποοκττκο χὡοο της καθημερινό­ιη­ιαο, όόο κοιι οτονος από το νεοπλατωνισμό, και το χριστιανικό δόγμα σηματοδότη­ χώοο των επτοτττυώντ των τεχνών, ακόμη και ιηο πολι­ιικηο ουνείδή­σαν το ευρωπαϊκό πνεύμα. Ο καρπός της συνάντησης τους ήταν μια οηοτ Το οτοτχοίο τηο ρθνικηο ιαυ­ιοιηιοιο υποχώρησε μπροστά στοσυμπάγεια που προήλθε από την αντιθετική ελξη αλλά και από το α­ νόό κοινό αιιημοι της εποχής για νέα παγκόσμια ιθαγένεια και διά­ναγκαίο αίτημα της συμπληρωματικὀτηταε­ πλαση νεων ιδανικών που θα περιστρέφονταν γύρω από τους άξονεςΟ άνθρωπος τους πρώτους αιώνες μ.Χ. διακατέχεται από την Οι· «παγκοσμιότητα ­ ανθρωπότητα». Η κοινωνική αξία του ατόμου έ­γαινια της εκκσσιιικενιιἑνησ γνώσης και αιισ ιην αιιφιβσλια της ααα­ ι . πρεπε να αναθεωρηθεί στα πλαίσια του νεου παγκόσμιου κράτους,λυτης αξίας της για διέξοδο στην α­πορία του και αναζητεί με ι κατ έτοτ οναζητηθηκρ μια μορφη κοινωνικης τάξη; παρομοια με τοσσνεισηση αανναιιιασ στα πλέγμα της φιλσσσφιαιἔ σχι πια ιη γνωσισ_ χώρο του ουρανού, όπου ο κόσμος είναι η πόλη και οι αστέρες οιλογική ερευνα αλλά την παρηγοριά στην οδυνηρή βίωση του περατω­. πολττεοττ Αυτο. οήυοτνο ποοοένντοη και οόνκχιόη ηθών, οιιιοινεωντικού της ύπαρξής του. Αναζητεί ενα μυστικό καθάριο δρόμο και πεποιθήσεών. Καιη Αλεξάνδρεια υπήρξε κατ' εξοχήν η εδρα πουπσσσέγγισησ ισν Θεσσ· για να λνισωθει απσ την αιιφιβσλια ισν ιιη ' εδωσε το μέγεθος της νέας κατεύθυνσης στον κοινωνικό βίο και στηνόντος με την ανακάλυψη ιον βιώιιαιοσ ιηα βεβαιαιηιασ τον ανιοιιζ επιστήμη με ηγεμόνα το ελληνικό πνεύμα. 'Ηταν εκείνο που έγινε απόΤην αναζητηση τησ λσγικησ _ γνωσισλσγικησ ιιρσχώσησησ σισ αν­ γ τον 3 αι. π.Χ. ο φανός στην αναδημιουργία και τη νέα πορεία. Αιτίαθό του όντος παροπλίζει η υπερλογική θεαση του Θεού ως το πρότυ­ στάθηκε περα από την επίλεκτη γεωγραφική και εμπορική της θέσηπο του απόλυτου. Ο Θεός συσχετίζεται άμεσα με την τελειότητα και ο πνευματικός της ττλουτοο. Η Αλεξονοοετο ηταν ο χὡοοο της ουναι­τη διαύγεια του απόλυτου, ενώ ο άνθρωπος κινούμενος στην περιοχή

ι3 θαΙΖ

ρεσλιἑ ολων Των μορφών ιοιι πνεοιιαιιιεοο κοσιιοιπ Βιβλιοθἠκεει Πα­ Ρ Την εποχή της εμφάνισης του νεοπλατωνισμού (3 αι. μ.Χ.) η επι­

νεπιστήμιο, Μουσείο, Ναοί, Ωδεία συνυπάρχουν και διαλέγονται. Η στημονική γνώση έχει χάσει πολλά από το μεγαλείο της ακριβολο­πνευματική παρουσία σπουδαίων διανοουμένων συνόδευσε την έκπα­ γίας και έχει αναμειχθεί με επινοήσεις μαγείας και δεισιδαιμονίας.γλη φήμη της και σάρκωσε ένα νέο τρόπο αναμέτρησης του πνεύμα­ Φαινόμενα της αστρονομίας ερμηνεύονται με την αστρολογία και οιτος με την ύλη, οργανικής μετοχής στη διχοστασία του κόσμου μέσα φυσικές επιστήμες οδηγούνται σε ένα χώρο μαντικής εξήγησης. Πα­από το κάτοπτρο της βιωματικής εμπειρικής γνώσης. Σπουδαίοι μα­ ρόλα αυτά όμως ο χώρος των φιλολογικών και φιλοσοφικών επιδό­

θηματικοί, όπως ο Ευκλείδης, αστρονόμοι όπως ο Αρίσταρχος ο Σά­ σεων παραμένει ιδιαίτερα ενεργός και ξωντανός. Ο Πλάτων και ο

μιος, δίδαξαν και συνέγραψαν στην Αλεξάνδρεια. Η φιλολογική , Αριστοτέλης κέντρισαν το διαφέρον των αλεξανδρινών, ενώ αναξη­έρευνα, η γραμματική, η κριτική των κειμένων και ο υπομνηματισμός τήθηκε και στα συστήματα της παρακμής (επικούρειοι, Στοά) κάποιατων κλασσικών αποτέλεσαν ένα είδος μεταλλείου πνευματικής δη­ ° πηγή τροφοδοσίας και διαμόρφωσης της σύνταξης του ανθρώπινου

μιουργίας στις αλεξανδρινές βιβλιοθήκεςεύ Εδώ δρουν και αντιπαρα­ βίουι. Ο συγκρητισμός των τριών πρώτων αιώνων μ.Χ. δημιούργη­τίθενται οπαδοί όλων των ελληνικών κατευθύνσεων (επικούρειοι, ι σε τις μυστηριακές θρησκείες, τους γνωστικούς και το νεοπλατωνι­στωϊκοί, ερμηνευτές του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη, ακόμη και σμό, οι ρίξες του οποίου βρίσκονται πρωταρχικά και κύρια στην

ιιιιιιιεο των προσαικραιιιεὡνι ιεαθὡο και οπαδοί τον σκεπτικισμού ελληνική φιλοσοφία και δευτερευόντως σε εξωελληνικές επιφάσεις.

των σοφισιὡν) και ασκείται κριιική των διαφόρων σιλσιιιιιαιων ιιε Για τον Πλωτίνο δεν χωρεί αμφιβολία ότι στις συστατικές διαδικα­απώτερο στόχο την αναζήτηση μέσα από τις αντιθέσεις μιας ενιαίας σίες του συστήματός του περιέχονται οι φιλοσοφικές συλλήψεις τηςφιλοσοφίας. Έντονα αισθητή εμφανίζεται στην Αλεξάνδρεια η συνάν­ ιιλληνικής φιλοσοφίας, όπως λειτούργησαν στους Ίωνες, στο σωκρα­τηση φιλοσοφίας και θρησκείας. Διατηρούνται οι περισσότερες θρη­ τικό _ πλατωνικό και αριστοτελικό στοχασμό.αιτειιτιιτεε ιιρθικεε δρἐααιεε των λαών­ ο αινρπτιακρε θεὸς ιοριριε ι­­ι ελληνικη φιλοσοφια σιο συνολο ιης ειναι ιι οιλοσοφια ιοο λο­είναι κάτι ανάλογο με το Διόνυσο· έλληνες, πέρσες, ιουδαίοι, αιγύ­ γου, της λογικής θεώρησης, της συλλογιστικής διαδικασίας και τηςπιιοιι ρωιιαιοι και ινοοι προσεύχονται στο θεο ιλιο οιιεήο ισιλο λαιιεἠσ αυστηρής διασκεπτικής. Ο λόγος λειτουργεί στον Ηράκλειτο9 ως α­

πισιιιἐι προσεὐλονιαι στον «αννωσιο θεο» 'ιιιἐ Αθἠναεί­ Η πολο· φανής αρμονία, ως ισορροπία στις αντίρροπες ροπές, ως εγγύηση του

ιιρωιιια των θρησκειών εχει ­ιιετατρειιιει την Αλεἐανδρεια σ° ενα ιιε­ ι‹ι›σμικοι5 οοθιιου και ιης ιαςιις, και σιον Παριιενιση ιο νοειν καιγαλρ Θεατρρ ιιρλὐιιρρριιε ιιαγανιατικήε λατρειαε­ Παραλλιιλα ριιιρε ιο ειναι ιαοιιςονιαι ονιολογικα και ννωσιοιονικαιο. Ο Σωκρατης α­

προς την επίδραση των ανατολικών θρησκειών το πνευματικό και θρη­ νακαλύπτει τον πρακτικό λόγο στη βεβαιότητα της πραξιιἐ” και σι­

σκευτικό πρόσωπο της Αλεξάνδρειας αποκτά ένα ιδιαίτερο γνώρι­ νοίγειτηνερμηνευτική του διέξοδο στην κατεύθυνση της ανθρώπινης

σιιατ που ιο προσδιορίζει ιι οιαμορφωτικἠ σιλιιβολή 'ιιιε νεαἑ κοινωνίαςν. Η ορθή πράξη προσδιορίξεται όχι μόνο από την κτήση

αποιεαλσπιικἠέ θριισκειαἐι ιοο Χριστιανισμού­ Όπωε ήταν εποιιε· των αγαθών της ζωής, αλλά και από την ορθή τους χρήση". Κτήσηνο, στοιχεία ελληνικών και ανατολικών μυθικών δοξασιών αναμεί­ και πράξη όμως πρέπει να είναι έργα της «επιστήμης» που παρέχειχθηκαν με αντίστοιχα ή παραπλήσια του Χριστιανισμού. Η Ίρις, ο στους ανθρώπους «ευτυχία» και ‹‹ευπραγι'α››ι^.Ερμής καιο Αρχάγγελος Μιχαήλ π.χ. συγγενεύουν ως προς την απο­ Η πλατωνική φιλοσοφία κινείται μεταξύ της αρχής της ύλης καιατρλή τρυε. παρα την ιδιαιτερη αρτρνριιια τους­ .ο Γνωατιιτιριιρε τιρν της αρχης ιης ιδέας. Η ολη οπαοχοι ιιονο μεσα απο την παρουσια

ἐλνθισε 'ισιλο πρώιοοἐ ιιειαλρισιιανιιεούε αιὡνεο στην Αλεἔανορεια οτ των ιδεών. Ο κόσμος των ιδεών είναι ο αληθής κόσμος και ο αισθη­

φειλειαι αιεριβώε σύ αυτή ιιιν ενιεαιαιιειἔιι και σιιιν προσπαθεια σον· τός κόσμος αποτελεί μόνο εικόνα του υπεραισθητού κόσμου των ιδε­Νχώνευσήςίφιλοσοφίας και θρησκείας. Ε Ε

ών. Στην εικόνα του σπηλαίου στην Πολιτεία οι ιδέες τοποθετούνται

Μ 15

Ρ

σί ένα διαφορετικό κόσμο από τον κόσμο των αισθητών αντικειμέ­ κατανσειται ως ηδονή· Προκειται για τη δυνατοτητα της λυτρωτικήςνων. Ο φωτισμένος και απελευθερωμένος από το σπήλαιο (αισθητός αλήθειας που πσοσφσοοιαι κύοιιοο απο την πνευματική ευδαιμονία,κοσμος) οεσμὼτηο με το λογο και τη νοοοσο συνείδηση σχηματίζει χωρίς να απορρίπτεται και η αισθησιακή. Το οτοαο της ηθικής τουΤην εικονα Έοο κοσμοο των ιοεώωο Ο πλατωνικόο λόγος εμφανίζε­ Επίκουρου συνοψίζεται στην αναγκη του «λάθε βιώσας››: Διατηοηοεται μέσα στην πολλότητα των εννοιών, που προκύπτουν ως απει­ δηλαδή την πνευματική σού σύνοχή σε σφαιρα ναληνης και μην εκτί­κασματα των ιδεών. Η ψυχή μετέχει στις ιδέες μέσα από τις έννοιες. θεααι σε πσαξεισ πού θα ταραςαν την πορεια της αυτοπραγματωσήεΑυτό εγγυαται και την αθανασία της. Η ταξη και η αρμονία της ιμυ­ σου και θα έθεταν σε κινούνο τη λειτουργία της εσωτερικής σ0υχής σηματοδοτούν την αρετή. Για την πλατωνική ηθική μόνο ο πρα­ · ελεύθεοιαοεεικτικός βίος που καθοδηγείται από τις ιδέες είναι βίος ηθικός και Η νεσπλατωνικἠ φιλοσοφία γεννηθηκε απο ρίςες ελληνικες, μέσαενμοετοο· όμως σε μια ατμόσφαιρα εκτεταμένα ασυμβίβαστη με τη Υνηοία ελ·

Στον Αριστοτέλη ο λόγος θεωρεἢαι μέσα στο χώρο της τυπικής λο­ τ ληντκἠ νττφαλτόττττα της πειθαρχττιιένττα ννὡσπσ, αφού ασιατικές οο­γικής και ευδαιμονία είναι η «θεωρία››16 του πνεύματος ως «ενέοτ ςασίες και αναλογα ρεύματα μυστικισμού είχαν επιβαλει την παρουσίαγεια››" που «συντείνει προς την εντελέχεια»'8. Στην αρχή των τοσα στον εύού πλέον νεο ελληνικο χώρο, πορευόμενα μέσα από τουςΗθικών Νικομαχειτον αναζητώντας ο Αριστοτέλης το ηθικό αγαθό στα νέους δρόμους της Ανατσλἠα. Το νεοπλατωνικο πνεύιιαι χωρισ να ύ­«έργα των ενεργειών και των πράξεων» θα επανέλθει σε βασικές γραμ­ πστιιιιτθει το προσωπικο τού ύιροαι βαδίζει στη γραμμή της αττικηςμές της πλατωνικής ηθικής και θα υποταξει το «ανθρώπινο αγαθό» φιλσσοφιασι αντλσι απο τη οιαλεκτικη υληο και μορφής, για να οικο­στη χρήση της «επισῖἠμης»Ι9· τ δομήσει οντολογικα το όλο ως ωραίο πανω στο διαλεκτικό σχήμα

Η Στοά προχωρεί στην ενδοκοσμικοποίηση του λόγου και κατευ­ ττια σύιιπλοξιιο των δύο αυτών αρχών και να θεμελιώσει ηθικα τηνθονοαενη απο Την ιοτοοικη ακολουθία του νέον ολημαῖοἐ Τηο Ελλη­ αρετή στη δομική της σύνθεση με την ευδαιμονία που προσφέρει στοννιοΐικηο οηοληο ηοοοηαθεί να δημιοοονηοεί νέο ηθίκο ίοοὡδοἐ της ανθρωπο η συνένωση του με το Θεό". Πρόκειται για την πίστη στηζωής. Ενώ η αφετηρία της είναι ο ηρακλείτειος λόγος, διατηρεί πολ­ δύναιοιιιια της λύιοοατικηο αληθειαε που προσφέρει στην πνευματί·λα από τον κόσμο των ιδεών του Πλατωνα και δημιουργεί τον ‹‹σπερ­ κιτ αγωνια τού ανθοὡπού ιι ηοειιια τοο θειου, Ενώ όμως η αττική φι­ματικό λόγο», τον «παγκόσμιο λόγο», σπέρματα του οποίου υπαρχουν λσσσφια οδηγει σε ιιια ιιοοφικη ταειη που προσδιορίζεται από τηνστα διάφορο ἀτομσω· Ο στωϊκοο λογος έχει ένολο χσομκτἠοοο Έμυ­ αρμονική συναντηση του θεωρητικού και πρακτικού κόσμου, της «θε­τίζεται με το πυρ που τρέφεται ενώ καταστρέφει, και εφορεύει ως οι­ ωριταο» του θειου και της βιωματικής εμπειρίας στην πολιτική ­­ πρα­κονόμος και επόπτης στο σύμπαν". Η Στοα επανέρχεται στη φυσιο­ κτικἠ ζωή, ιο σιοιχειο αυτο απουσιαςει στο νεοπλατωνισμό. Ηκρατική αφόρμηση των προσωκρατικών, διατηρεί το νόμο της αναγ­ ανσξαοιιισια ιού απο το κοσρικο ευροο σημαίνει τη μετοικεσία τηςκης των ατομικών ως τον ύψιστο λειτουργό της φύσης και συντηρεί φιλοσοφικής σκὲιιγηα σε ιιεταιρυσικο χώρο χωρίς τους ενδιαμεσουεαπλα την πνευματική φυσιογνωμία της ελληνικής φιλοσοφίας· γι° αυτό σταθμούς των γεγονότων τπσ ζωῆς. Προκειται για ένα κλιιια σξαοιη­και σήμανε το τέλος της. μένης μεταφυσικής, προς την οποία είναι στραμμένο το βλέμμα των

Τη δομική σύνθεση του συστήματος των επικουρειιυν αποτελεί η νεοιιλατωνικών ειιιιονα στην αναςητηση του ύιμιστου αγαθού, διαπο­διαμόρφωση του πρακτικού βίου. Η ηθική τους καθορίζεται ­από τη τισιιύνιι με ιη σύνακολοοθη αοριστια του μυστηρίου.φοοίκηι η Υνώοη Τηο οποίας ολοοθεοώνει Τον ανθοωπο απο Πο δείοι­ Τα θέματα της­ πρακτικής ζωής, γύρω από τα οποία δορυφορούν­οαίαονίοο και Τον τοοαο του θαναῖοο­ Το καταοταηκο Τηἐ οπικοα ται οι πλατωνικές και αριστοτελικές προσεγγίσεις και αναλύσεις, ό­ρειας ηθικής κορυφούται στην αναζήτηση της ευτυχίας, που πως δικαιοσύνη, φιλία, κρατος, πολιτικός βίος απουσιαζουν από το

16 2 . ί 17

νεοπλατωνισμό, που αρχίζει και τελειώνει με το υπερβατικό. Ο νεο­ ελληνίκού αττίίτοο πνεοματοε καί ίοίεοσ τομ πλατίονίίτοο ίδεαλίσμοαπλατωνισμός ξεκινάει από το σημείο που τελείωσε ητ αττική προγφρὡνταἐ σε μία θρησκεοτίκη σοστηματαττοττίαττ του περτεχομε”φιλοσοφίατίί. Ο Πλάτων έφθασε στην αρμονική συναντηση της αν­ νου του".θρώπινης πράξης με τη φύση του θείου, αφού πρώτα οδήγησε το όχη­μα της πορείας του προς την υπερβατική γνώση μέσα από την κοσμικήδιάσταση των όντων. Ο νεοπλατωνισμός αντίθετα δεν συλλαμβάνειτη φιλοσοφία ως φιλοσοφία που αναπτύσσεται μαξί με τις ανθρώπι­νες μέριμνες. Στέκεται με σχετική αδιαφορία απέναντι στο νόημα της ί Ζ. Η πνευματίκη πορεία τον Πλωτίνουαριστοτελικής «ενεργειας» και επικεντρὡνει το ενδιαφέρον του σε μιαδογματική θεώρηση της έννοιας της αλήθειας. Ο νεοπλατωνικός φι­λοσοφικός λόγος δεν καταδύεται στη σφαίρα των πρακτικών επιδό­ Ο Πορφορίοίῷ μαθητηίἐ αγαπημενοτι καί βταγθαφοτ τοτ) Πλοἶτιφιἐἐσεων, για να αναχθεί στη συνέχεια στην ύψιστη γνώση, όπως πράττει στο «Περί του Πλωτίνου βίου καί της ταἔεωέ των βίβλίααν αυταία»η πλατωνική φιλοσοφία, αλλά αναχωρεί από τη σταθερή έννοια της μας πληροφορεί οτί ο Πανωτίνοο γεννηθηκε ατο τρίσκαίδεπατον ετοἐῖ

θεότητας για να προωθηθεί προς τα κάτω με τη θεωρία της ‹‹α­ της Σεβηροο βασίλεία€»Ζ7› δηλαδή το 205 μ·Χ°τ πτθαντοτ σὶἔὲίφωναπορροής» με συγκλίνουσες μαρτορίεο στη Λοκοπολη τησ Αίγοπτομ ­ Στο

Η ηθική φιλοσοφία του νεοπλατωνισμού συγγενεύει εσωτερικά με σμμπερασμα αοτο καταληγεί ο Πορφορίοἐ απο τα μαρτυρία του τα­την πλατωνική και αριστοτελική ηθική που αποτελεί τον αρχικό της ί τροο Εοστολίοα ο οποίοε ηταν παρών τη στίγμη τοο θανατου τουπυρήνα. Το ύιμιστο αγαθό ως εντελέχεια της ανθρώπινης φύσης πα­ Πλωτίνου. Σύμφωνα με τη μαρτορία αοτη ο Πλεοτίνοτἔ απεθαγε σεραμένει ο κεντρικός άξονας περιστροφής και της νεοπλατωνικής η­ ηλικία 66 ετών, στο τελος της βασιλείας του' Κλαύδιου το' Ζγθ

θικής, η οποία συστηματοποίησε όμως τα παραδεδομενα σε μια μ­Χ­τα Ο Πορφὐρίοα δεν γνωρίζει την καταγωγη τουτατατι Ο ιδίοτνοητική σειρα και οδηγήθηκε σε ενα σχή μα, όπου η αποκλειστική προ­ ο Πλωτίνος. δεν ανεφερε κατί σχετίκο με τοσα γονείς του η την πατριδατεραιότητα δίνεται στην πνευματική «θεωρία» του Θεού. Είναι η μό­ του. Αισθανόμενοε μαλίστα αίσλονη καί γία τα τατο του το σωττατνη για το νεοπλατωνισμό που δίνει νόημα στην ύπαρξη. Το αγαθό ε δεν επέτρεψε στον εαυτό του να σταθεί ως ποοτοπο σε ἔίογραφοενυπάρχει μόνο στο πνεύμα, ενώ η συνάφεια με τα επίγεια και υλικά ή γλύπτη για την προσωπογραφία του, παρά την παραίτληση τονδημιουργεί πόνο, είναι η αιτία του κακού. Η ευτυχία και μακαριότη­ προσφίλοοἐ τοο μαθητη Αμελίσυτθ. Σχετικά με το ονομα του, που

τα του ανθρώπου αναζητείται μέσα στην πνευματική σκόπευση του ηχεί περίσσοτερο ρεομαίκο από αττ ελληντκότ Ο Α· Κτὼτθτ προχωρείεγώ του, στη φυγή από την ταραχή της πραγματικότητας, στην πλη­ στην είκασία› οτί καποίοἐ απο τοοἐ προγονοοο τον ονομασθηκε πίθα°ρωσή του από τη θεία ενότητα. Η νεοπλατωνική ηθική είναι μια ετε­ νώς Πλωτίνος από το όνομα της Πλωτίνας, τησ σοἔογοο τοο|Αοτοκρα·ρόνομη ηθική, όπως και κάθε θρησκευτική ηθική, γιατί κατευθύνεται τορα Τραϊανού, καί σταλθηκε στη σονελεία με καποίο αξίωμα στηναπό την αυθεντία του απόλυτου, σε αντίθεση με την αυτόνομη ηθική Αίγοπτο­ Απο αοτον τον πίθανο γία το Κίετττττ Πλωττνο καταγεταττου ορθολογισμού ή της καντιανής φιλοσοφίας. ίσεοο ο νεοπλατεονίκοο φίλοσοφοο Πλοατίνοα·

Χωρίς να μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο νεοπλατωνισ μός υπήρξε μια Σε ηλίκία 28 ετών, σύμφωνα παντα με τίίἐ βταγθαφτκεαπληροφορτετπηγαία δημιουργία με νέες και άγνωστες αρχές για την ελληνική φι­ του Πορφύριου, αφού είχε ήδη παρακολοοθησεί παραδοσεις φιλοσο­λοσοφία, είναι γεγονός, ότι με την ερμηνευτική του διερεύνηση και φίας στους πλέον γνωστούς διδασκάλους της Αλεἔανορείαο, αποτη συστηματική του μέθοδο συνέβαλε ουσιαστικά στην αναβίωση του τις «ακροάσεις» των οποίων αποχωρούσε κατηφής κάιγεματοο λυπη.

ιε ία

τ~

ανακάλυψε το διδάσκαλο Αμμώνιο Σακκά, η φιλοσοφία του οποίου τον πνευματικό θησαυρό του ελληνικού πνεύματος αλλά και μια μυ­τον γοήτευσε τόσο πολύ32, ώστε παρέμεινε κοντά του έντεκα χρο­ στική διάθεση που είναι έκδηλη στο συγγραφικό του έργο. Όταννια, μέχρι το θάνατο του Αμμώνιου (ΖΩ μ.Χ.). Σπρωγμένος απο ο διδάσκαλος πέθανε, οι μαθητές της σχολής του σκορπισανε στητην επιθυμία να γνωρίσει άμεσα την περσική και ινδική φιλοσοφία Συρία (Λο'Υ'Υίνο€)› στην Αθηνα (ΩρτΥενηΩ)› ενω αλλοτ εμετναν στηνακολούθησε τον Αυτοκράτορα Γορδιανο Γί στην εκσταατεία του Αλεξάνδρεια και συνέχισαν τη διδασκαλια.ΟΠλωτίνος ακολούθησεστην Περσία (244 μ.Χ.)33. Η παρουσία του Πλωτίνου επίσκίασε το Γορδιανό Γί στην Περσία, αλλά μετά τη δολοφονία του Αυτοκρα­στην ιστορία της Φιλοσοφίας το προσωπο του Αμμώντσσ, αφού Ο Ι τορα στη Μεσοποταμία και την προσωπικη του διάσωση ήλθε στην

. Ρ.Αμμώνιος δεν συνέγραιμε. Το εξέχον πνεύμα όμως του Αμμώνίου Αντιόχεια,και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στην οικουμενική ωμη,› Ι Ιπου κράτησε κοντά του δέσμιο και ενέπνευσε ένα στοχαστήλ όπως στην Πτοε εετετηε­ Ήταν τοτε σαραντα ετων ­

τον Πλωτίνο ί σύμφωνα με τις υπογραμμίσεις του Ρτ. Ηοἰι1ειηεηη3“® Αν η Αλεξάνδρεια υπήρξε στην ιστορία σημαντικός τόπος ανέλιξης7

7

εξακολουθεί να ξει μέσα από τον Πλωτίνο, όπως ο Σωκράτης μέσα του πνεύματος, η Ρώμη τους πρώτους μεταχριστιανικους αιωνεςαπό τον Πλάτωνα. Έτσι οι μεγάλοι διδάσκαλοι Σωκράτης καιΑμμώ­ μττηρἔε το κεντρο τησ ἔωηἐ κατ τησ ορασησ σε ττοτκτλομορωη διαστα­ντοἐττ χωρίςη πρόταση αυτη να υποδηλώνει και ισοδύναμη αξιολογι­ ση­ Απο την εποχη τον Αονοηστοτλ τομ Ρετοτ ρεττἰεοι η Ρωμη είχεκη Κρίση _ κρατήθηκαν στην ιστορία μέσα από τα έργο των άξιων υιμωθεί σε οικουμενική πρωτεύουσα, που πολύ δύσκολα κάποια άλλημαθητών τους, των ιδρυτών του πλατωνισμού και του νεοπλατω­ ελληνιστικη πολη θα μπορούσε να αναμετρηθεί μαζί τησ στην ομορφτανισμού35. Ο Αμμώνιος γνώρισε στον Πλωτίνο τους θησαυρούς της και την ετττβληττκοτητα των μνημείων τησ, στον πλοοτο τησ αρλττε­ελληνικής φιλοσοφίας, τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, και ως κτοντκηο τεχνοτροηίαἐι στην ττοτκτλία των ιοημοσίων κττσματων›‹‹θεοδίδακτος››36 τον οδήγησε μέσα από θρησκευτικές συντεταγμέ­ όπως θέατρα, βιβλιοθήκες, μουσεία, δικαστήρια, αθλητικοί χώροι,νες" και πορεία καθαρμού να βρει διέξοδο στο ανειρήνευτο της ιμυ­ ανακτοραΩ­ Αλλα δεν ηταν μονο η εὐκοσμη ταἔτθετηση τοο χωρου­χής του να θεραπεύσει με ευλάβεια το αόρατο μεταμορφώνοντάς Η Ρωμη ηταν το κεντρο τηο ορνανωσηἐ τησ ἔωηο με ττρακττκη ατσθη·7

το σε ορατοι να στρέψει το βλέμμα του στο αποτρο, γτα να ανακαλύψει ση σε συγκεκριμένο σχεδιασμό. 'Ολες οι πολιτικές, κοινωνικές καιμέσα σ° αυτό το νόημα των πραγμάτων, να υιμωθεί στο χωρο της πνευματικές τάσεις της αυτοκρατορίας αντιπροσωπεύονταν στη Ρώ­ηθτκηε σε απολογητή της αρετής. τ μη και εμψύχωναν το ιδιαίτερό της πρόσωπο. Από εκεί σκορπίξονταν

Η προσωνυμία «θεοδίδακτος» ανιχνεύεται μόνο σ” ένα θρησκευτι­ στα πολλα εθνη τησ αοτοκρατορίαο­ Στη Ρωμη σαρκωθηκε η τοεακό πεδίο και οδηγεί οπωσδήποτε στην παραδοχή, ότι ο Αμμώνιος τησ ττανκοσμτοτηταἐ που εκφρασθηκε στην ττραξη μεσα απο το ρω·αποωεηνονταἐ την ενταση του λόγου μεταξύ οντολογικού και γνωσιο­ ματκος οίκατο­λογικού .επιλέγει ένα τρόπο άμεσης θεωρίας του Θεού. Οι γνώμες Ο συγχρωτισμός των φυλών υλοποιήθηκε στη Ρώμη κάτω απότων ερμηνευτών όμως διχάξονται. Ο Α. ΚίοΙπτετ38 θεωρεί ότι η προ­ τηνααντίληιμη της οικουμενικότητας που εισηγήθηκε η Στοά και σή­σωνυμία ‹‹Θεο‹5ίδακτοτ›› σημαίνει έναπνευμα με πλουσια θρησκευτι­ ἰιαινε την υπέρβαση των Φοαγμὡν που δημιουργεί η ιδιαιτερότητακή φαντασία και ενθουσιασμό εκστατικής μορφής που προσελκοετ των πολιτισμών, των θρησκειών και των γλωσσών. Ο θρησκευτικόςκοντά του μαθητές", όπως ο Λογγίνος, ο Ολύμπιος, ο Ερέννιος, σονκρηττσμοο κρρταρλησε, κατ η Ρωμηαναοετχθηκε σε «μομσετο

43Ο Θεοδοστοει 0 Ωριγένης, ο Πλωτίνος. Ο Ο.Η.ΚὶτοΙιησκ®® αντίθετα όλων των θρησκειών του κόσμου» . Τα διαχωριστικά φράγματαπιστευει ότι στη σκέψη του Αμμώνιου υπερέχει η σαφήνεια καί η των­ λαών κατέπεσαν και οι αντιθέσεις στεγάστηκαν κάτω από τηνττνεοματικστητα και όχι η θρησκευτική κατάπληξη. επιδίωξη του κοινού αγαθού με γνώμονα την κατηγορία του καθολι­

Η μαθητεία του Πλωτίνου κοντά στον Αμμώνιο του κληροδότησε κού κατ ηανκοσμτορτ κατ οχτ τα κρττηρτα τοο τδταίτεροογ του ατομτ·

20 21

κΟύ› του εθνικού­ Η Ρώμη. κέντρο ΤΟΟ πολϋθεϊσμοὐι λὡβεσε όλες του και την ενίσχυση της ερμηνευτικής κριτικής με την υποβολήτις θρησκευτικές πεποιθήσεις, σε αρμονία με το γενικότερο ρωμαϊκό αποριώνθ. Στις ανοιχτές συγκεντρώσεις που διοργάνωνε κυριαρ­πνεύμα που προσέφερε ελευθερία θρησκευτικών πίστεων για όλους χούσε όχι ο μονόλογος της διάλεξης, αλλά ο γόνιμος διάλογος καιτους λαούς της αυτοκρατορίας. Το ίδιο συνέβη και με τη φιλοσοφία. η δημιουργική κριτική των θεμάτων σε βάθος. Η ανάγνωσή σχολίωνΟι φιλοσοφικές σχολές διαφόρων κατευθύνσεων άνθισαν στη Ρώμη (υπομνημάτων) άλλων φιλοσόφων στον Πλάτωνα, Αριστοτέλη ή

και η ανταγωνιστική πολεμική των συστημάτων κάθε ένα υποστή­ στους Περιπατητικούς­ π.χ. των Σεβήρου, Κρονίου, Νουμηνίου, Αττι­ριζε ότι δίδασκε την αλήθεια ­ οδήγησε τους φιλόσοφους σε έντονη ί κού, Ασπασίου, Αλεξάνδρου, Αδράστου ­προσέφερε την ερμηνευτικήδιαλεκτική αντιπαράθεση. Στωϊκοί, πυθαγόρειοι, επικούρειοι, πλα­ επικουρία στην προώθηση δύσκολων νοημάτων και στο φωτισμότωνικοί και αριστοτελικοί συνυπάρχουν και διαλέγονται με τα όπλα των άφωτων πλευρών τους. Ο Πλωτίνος προσδιόριζε αμέσως το νόη­της παλαιάς σοφίας, του αρχαίου ελληνικού φιλοσοφικού λόγου,.που ­ μα του υπό συζήτηση θέματος και το ερμήνευε με πειθαρχημένο σύν­η λειτουργία του επαναβιώνει στη Ρώμη και δηλώνει την παρουσία τομο λογο".του μέσα από το δεσποτικό ρόλο που ασκεί στην αναζήτηση της Η ευφράδεια αλλά και η εμβρίθεια τ00 πΟΟΦΟΟίκΟύ του λόνοιδύψιστης ιδέας του αγαθού. συνοδευόμενες με ευφυία και τη χάρη της πραότητας και της πρθσἡ·

Οι πολλές φιλοσοφικές τάσεις κατευθύνονται στην αναζήτηση της νειας^6, τον ανέδειξαν σε προσωπικό καθοδηγητή (Μοὶετετ), που έλ­συνοχής του Ενός, αίτημα ομόλογο προς τα δεδομένα της εποχής. κυσε κοντά του το διαφέρον πολλών εραστών της φιλοσοφίας. ΣτονΠρος την κατεύθυνση αυτή προσανατολίζεται και το φιλοσοφικό κύκλο των αφοσιωμένων μαθητών ανήκαν ο Αμέλιος Γεντιλιανός,πρόσωπο του Πλωτίνου, ο οποίος αποφασίζει να δράσει πνευματικά οι γιατροἱ Παυχίνος από τη Σκυθόποχηη Ευσϊόχιος από την Αχεξάν­ως διδάσκαλος και συγγραφέας στη Ρώμη. Γίνεται ο πνευματικός δρεια _ Θεράποντας γιατρός του μέχρι το τέλος της ζωής του _επανεκτιμητής της ελληνικής φιλοσοφικής κληρονομιάς και επικυ­ και Ζήθος ο άραβας· επίσης ο κριτικός και ποιητής Ζωτικός καιρώνει την καταξίωση της με κεντρικό άξονα την πλατωνική σκέψη ο φιλόσοφος και ρήτορας Σεραπίων. Ακροατές του υπήρξαν και συγ­σε βάση μυστική, απαλλαγμένη από κάθε ένοχη πρόθεση. Η πλωτινι­ κλητικοί με φιλοσοφικά διαφέροντα, όπως ο Μάρκελλος Ορρόντιος,κή Φλλοσοωα πεθιέκλεισε Το μυσΐἠριο Τηἑ πλατωνικἠἑ ιδέαἐι Το ο Σαβινίλλος και ο Ρογατιανός, τον οποίο ο Πλωτίνος επαινούσεεμπλούΐισε όμωἐ με τη συνείδηση Τηἐ ηθικήἐ διάστασης» Το νόημα ιδιαίτερα και τον πρόβαλε ως παράδειγμα ήθους, γιατί εγκατέλειψετης οποίας αναζήτησε στην οντολογία. Ξεκίνησε από την πλατωνική τα αξιώματά και τις πολυάσχολες κοσμικές μέριμνες, για να επιδοθείσοφία, αλλά στην αγωνία της δημιουργίας της συνοδεύθηκε από τις στη φιλοσοφία". Στη χορεία των φίλων και μαθητών συγκαταλέ­πνευματικές περιπλανήσεις του ιστορικού στίβου της εποχής της. γονταν και γυναίκες· η Γεμίνα και η συνώνυμη κόρη της, και η Αμφί­Ο φόβος του απρόσιτου θα αντικατασταθεί από τον Πλωτίνο με το κχεια η σύζυγος του υιού του Ιάμβλιχου Αρίστωνα". Ιδιαίτερο σε­βίωμα της θεωρίας του απόλυτου, του Θεού, και ο ύιμιστος σκοπός βασμό για τον Πλωτίνο έτρεφε και ο αυτοκράτορας Γαλιηνός καιτης πρακτικής ζωής του ανθρώπου θα ανασπροσαρμοσθεί σε βάση η σύζυγός του Σαλωνίνα, οι οποίοι έδειξαν προθυμία να εκπληρώσουν

μεταφυσική­ την επιθυμία του, να ανεγερθεί στην Καμπανία μια πόλη με το όνομαΤα πρώτα δέκα έτη στη Ρώμη ο Πλωτίνος επιδόθηκε αποκλειστικά Πλατωνόπολις, η οποία επρόκειτο να κυβερνηθεί σύμφωνα με τους

και μόνο στη διδασκαλία, ακολουθώντας τα βήματα του Αμμώνιου. νόμους της πλατωνικής Πολιτείας. Βέβαια το σχέδιο δεν πραγματο­Πρόθεσή του ήταν να θεραπεύσει τη φιλοσοφία, το υλικό της οποίας ποιήθηκε εξαιτίας της αντίδρασης ορισμένων προσώπων του αυτο­αναζήτησε κυρίως στο πλατωνικό κοίτασμα, μέσα από την άρθρωση κρατορικού περιβάλλοντοςω.του διδακτικού λόγου, την προσωπική αναστροφή με τους μαθητές Ευλογημένη στιγμή για τον Πλωτίνο και για την έκδοση του συγγρα­

22 Ζ3

Λ

ιρικοο 'ιοο έρνοο σιοιθηκοη σονοινιηση Τοο ιιο ιον Ποριροριοι ο οποιοε μορφική έκφραση της γραφής του", η οποία δεν είναι ομόλογη μεηρθε από την Ελλάδα στη Ρώμη το 263 μ.Χ. (το δέκατο έτος της τη γνωστή εσωτερική και εξωτερική συνοχή του συγγραφικού τρόπουβασιλείας του Γαλιηνού) με τον Αντώνιο το Ρόδιο. Μέσω του φίλου των μεγάλων ελλήνων φιλοσόφων. Η συγκριτική παραλληλία τουιοο Αιιέλιοο γνώρισε τον Πλιοιινοι κονιοι στον οποιο ιιοιθηισοσο έξι π.χ. μειτον Πλάτωνα είναιαποκαλυπτική για την έλλειψη καλλιτεχνι­έτη5®­ ο Πλωτίνος είχε ήδη συγγράψει εικοσιένα έργα πρινσυναντη­ κής πνοής στή γραφή τοο, για ελλιπή τταοαστασή ομοιογένεια; καιθοι ιιο Τον Ποροοριοῃ­ Μειοι απο ποιροικληση ιοο Ποροοριορ και αρμονικής συνδέσμωσης του κεντρικού νοήματος με τη μορφική σύν­του Αμέλιον να καταγράψει πιο πολοιιιιοἐ σοἔηιησοιο ποο λοιιιβαναν ' θεση του έργου. Η σκέψη του όμως έχει ιδιαίτερη δυναμική και αποτε­Χώροι σιισ ποιροιδοσσισ του, ο Πλωτίνος συνέγραψε εικοσιτέσσερες χει βεβαιο κύημα μιας πειθαρχημένης συνείδησης. Εικόνες, μεταφο­οικοιιη προιγι­ιοιιειεο5Ζ· Κατά ιο ιέλοσ 'ιοο ἐκιοο έιοοἑ τησ ποιροιιιο· ρές καιρητορικά σχήματα δεν απουσιάζουν, αλλά είναι συχνά σύμβο­νής του Πορφύριου κοντά στον Πλωτίνο ο Πορφύριος περιέπεσε σε λα και εύκολος συμφυρμός που χρησιμοποιεί ο Πλωτίνος, για ναμελαγχολική διάθεση και εσκέπτετο να αυτοκτονήσει. 'Οταν ο Πλω­ μεταστοιχειώσει μεταφυσικές έννοιες και ενοράσεις του σε επίπεδοτίνος αντιλήφθηκε τη νοσηρή αιτία της μελαγχολίας του, τον συμβού­ φρσικόπ. Ο Πορφύριος σημειώνει ότι έγραφε με ενθουσιασιιοι ποι­λευσε να ταξιδεύσει". Ο Πορφύριος αποσύρθηκε στη Σικελία, όπου θσς και έμπνευση, με πλεονασμό νοηματων παρά λέξεωνω, και πα­ο Πλωτινοο 'ιοο οιπέσιοιλο εννέοι οικοιιη βιβλιοιῇ” σύνολο βιβλιων ραθέτει τη γνώμη του Λογγίνου, του σπουδαιότερου κριτικού τηςπενηντατέσσεβα· εποχἠςηι, για το φιλοσοφικό τρόπο του Πλωτίνου, παρότι διαφω­

Ο Ποριροριοο ανέλαβε με προτροπή του Πλωτίνου να ταξινομήσει νούσε με ορισμένες θέσεις του6Ζ. 'Εγραφε λοιπόν ο Λογγίνος σε επι­και να διορθώσει το συγγραφικό του έργο. Χωρίς να ακολουθήσει στολή του στον Πορφύριο: «Θαυμάζω και αγαπώ πολύ τον τρόποιη Χρονολογικη σοιροι σοιίιροιιρησ ιοοο κοιι οιοθοιὡνιοιο Το πρότυπο του ύφους του, την πυκνότητα και το φιλοσοφικό τρόπο, που έθετετου Αθηναίου Απολλόδωρου, εκδότη του κωμωδιογράφου Επίχαρ­ τα ζητήματα. Οι ερευνητές θα πρέπει να κατατάξουν τα βιβλία τουμου, και του περιπατητικού Ανδρόνικου, εκδότη του Αριστοτέλη μεταξύ των σπουδαιτυν››63. ­

και Τον Θεοιρροισιοοι διοιιροσο θοροιιικοι πιο προιγιιοιιοιοἐ του Πλωτί­ Αν οι 'Ιωνες είναι οι εισηγητές της φυσικής φιλοσοφίας, ο Πλάτωννου σε έξι Εννεοιοεθ­ Η οιριθιιηιικη. κοιιοιτοιἔη των προιιίιιατειών του της διαλεκτικής, ο Αριστοτέλης των επιστημών, και οι σιωικοι τονΠλωτίνου σε έξι Εννεάδες δεν συμπίπτει δηλαδή με τη χρονολογική ορθού λόγου, ο Πλωτίνος είναι ο εισηγητής της μεταφυσικής. Βέβαιατους τάξη ο Πλωτίνος δεν μπορεί να διεκδικήσει τα διάσημα ενός πρωτότυπου

Η πρώτη Εννεάδα περιλαμβάνει θέματα ηθικής, η δεύτερη και τρίτη πνεύματος. Είναι όμως κριτικός ερρηνσοιΐηο τησ προνονὲσιορηο οη­παρουσιάζει θέματα φυσικής και πραγματείες για τον κόσμο και μισυργίας, την οποία μορφοποιεί πνευματικάω. Ο συνθετικός τρό­συναφή προς αυτόν αντικείμενα. Ακολουθούν η τέταρτη και πέμπτη πος του στοχασμού του Πλωτίνου, ομόλογός προς το ποιό της προσω­Εννεάδα­που συνοιμίζουν θέματα αφορώντα στην ψυχή και στο νου. πικής του ςωήςω, όπως φαίνεται από τα επι ιιὲροοο Υονονοιοι τησΣτην έκτη Εννεάδα συγκαταλέγονται πραγματείες με προβλήματα ςωής του που περιγράφει 0 Ποριροριοο. οπηρξο Το κριτήριο της αξίαςοντολογίαςϋ. Ο Πορφύριος δεν αρκέστησε μόνο στην ταξινόμηση του και της αντοχής του στο χρόνο. Ο Πλωτίνος ως μεταφυσικόςτου έργου του διδασκάλου, αλλά σύμφωνα με παρακλήσεις φίλων φιλόσοφος είναι ενορατικός, θρησκευτικός. Αφορμάταιαπό τον πλα­σονὲνροιηίο και υπομνήματα, προκειμένου να διασαφηνισθούν δυσ­ τωνικσ ιδεαλισμσὥ και οδηγείται στη ‹‹θεωρἴσ» ιοο Θεού ρε σκοπονόητα .κε(Ράλαιοι56· · . να υπερβεί το σκεπτικισμό και να αρθρώσει ένα νέο θρησκειοφιλοσο­

ΔΟ Πλωιινοο ένροιψοι Υιοιιι ιοο ἔηιηθηισι οιπο ιοοο ιιοιθηιέο Τοο­ φικό λόγο σε ηθικό επίπεδο. Κατευθύνει τον άνθρωπο στη λύτρωσηΑυτό το μαρτυρεί, πέρα από την πληροφορία του Πορφύριουῇ, η μέσα από δρόμους μυστικής εκτύλιςης" και θεολογικής εφόρμη­

24 25 β _

Λ

εε ι ι ,Ξ]Ξσὥῖιιἔηλιηἐιῖἕἑιἔεὲιἕἕἰἴει Ι‹ἔῖ‹ἕἑἐτιαχσσἕνςτ7ας την παραδοση μια περιοχή των οντολογικὡν αναΦο0ων της υπαρξῖπς, τις οποίες προϋπο­

ὁέασ ἑι ιπἔβαἕη ειναιη πορεια θετει οχωρος του Φαοματος τπἐ Πθικηε τελειοτητας του ανθρωπου.

από θεία πιοη 8906 σο πιοπολυ Φωππἔπτ Η εκκινηση της ηθικής πραξης εντοπίζεται στο Ον, στο Ένα, στην

διασώζει αιώνα; σωπο Ὁ Ξ απ Οωποί­Ξ γινεται πθικθἐ αυλή ότι ο οντολογικθς προσανατολισμ­08 τηἐ ιιθικης δεν αγνοεί

είναι αρχή τέλος επισῖἔἔοθἶο και Το ΥΠΝΟ­ Ο θεος την κοινωνική πρακτικη,αλλα την εμπνεεικαιτην οδηγει σε υιμηλους

Τον οδοδείχτη παροὀσα Φ: υπαρἐιις. αναβαθυους ηθικής αςιοπογησηε­ Ο Πλωτινος ειναι 9 Φιλοσοφος τηςΤΟὉἹΊΠΪΪ ωτινικηἔ ΤΙ 'ικηἔι Οίποτ οντολουίικιιίἐ λιβικηἑι Τηἔ ηθικβἔ της πνειἶμαῃκηβ καθαρσηἐ :τηἔ|αν°

ελλργ λωτινου, το οποιο αςιωνει θρωπινης ψυχης. Και η μορφη της ηθικης σε καθε φιλοσοφία ειναι

διερμηνευθείτο νἑ Ξἔἑκἔθ φὲ οσοφλαἐι προκειμενου να ο τιμητης της αξίας της, η λυδια λίθος της πρακτικής της διαστασης,

ται στην κριτική ερμηνεία ιΐκ κλἀσἑῖἶτκ εοπιιἐιῖεςιδεες εκδιπλωνοιέἑ ­ η φανερωση του βαθμού της αληθειας της. Τη γενετικη αιτία, το

κεντρική ης ελ ηνικἶιἑ Φιλ­Οσοφιαε βαθρο και'το σκοπό τηςηθικης πλαστουργουν παντοτε οι θεωρητικεςΑνικη Φι οσοφια. εννοιες καθε Φιλοσοφικης διδασκαλιαἐ που αναγκαία παρακολου­

νέες, θ|·« ἔτίἶἐ Οι διδασκπλπ­39 δεν ειναι θουν την. ταςη του ηθικου κοσμου, του κοσμου που αποκλειστική

ταιμε σαφἠνειαοιδίικέἐμαη πια πἦ πα δαδ αν καιπαυτο δεν Οἔολογεμτου προϋπόθεση έχει την ελευθερια.

νεία εκείνων ,Ξαι ἔξ/υἕἱἑδἑιἕσπαλιπἐ αποτελουνερμη­ Επειδή ο' Πλωτίνος γεωμετρησε την ηθική του διδασκαλία στη

λεί συἹ/ἄραφών Π Οῃὅιναππαλαιεἐ αποΐε· βαση των υπατων διδασκαλιων του Πλατωνα και του Αριστοτεληου του Πλατωνα››7®. και χρησιμοποίησε σε έκταση στωικες έννοιες, θεωρουμε απαραίτητο

να αναφερθούμε εισαγωγικά με αδρές γραμμές" στην ηθική διδα­σκαλία των δημιουργών αυτών, από το εργο των οποίων τραφηκεη πλωτινική ηθική. .

3­ Οι πηγες της πλωτινικης ηθικής. Είναι τόσο κυρίαρχο και πολυδιάστατο το πρόβλημα της ηθικήςστην πλατωνική φιλοσοφία, ωστε υπερβαίνει τα όρια μιας διδασκα­

.Ο λίας της ηθικής. Η ουσία της ηθικής στον Πλατωνα αφορμαται από

εππρο της πθ οἔτινλκηἑ φιλοπθφιαε μπορεί τη διαλεκτική της ζωης με το μεγαλο ευρος των 'δυνατοτήτων της.

ματικής συναίρεσης πλ=2¿ι\ῖΐἑ|με Ξ ικ秛 ἶυιτλκηἐ Και συοτη­ Η δυναμικη της ζωής έχει προσδιορισθεί στον Πλατωνα απο το προ­

φιλοσοφία­ὶἔ με άξὀῶ.ἐ,ὀ\;π)ῖιΞἐωνΟ:5τ(ἐΤεἰίςῃἐ' και σΐωίἴῖιιθ σωπο και ἶπ μοίρα του Σωπρατη. Ο θανατοςτου διδασκαλου είναι

άποῖελὲίιστορικἀ 1 'Ο 1 ἕἶλίσμοι Ο Πλωτίνος για τον Ιῖίλατωνα η γνωστικη υπερβαση της ςωης, η νικη της ατομικής

κριτική ηηἶρχαιαθ ηνικηἐ διανοησης ελευθερίας απεναντι στο συνολο κοσμο, ο θρίαμβος του λογικου στο­

Π του Θ ηνικου Φιλοσοφικθυ οικοδο­ χασμου με τη δικαίωση της συνειδησιακής ζωης, ηεσωτερικα στο

Η φιλοσοφία λογο πειθαρχη μενη νόη ση που νοηματοδοτει και παγιωνει την εγκσρο­

φιλοσόφου με τον κόσμο που π οβαλλε (ἶμα Τθἔ ια εκτικηἐ Τον τητα μιας νεας ηθικής και πολιτικης αγωγης. Όσο ομως κι αν ειναιδευτερευὼρτω ι απεναντι του, πρωταρχικα εμφανης'η επίδραση της πλουσιαςςωης και σκεψης του Σωκρατη

Η Θστην ελίεΡΥηΉκπ ΤΟΟ διασταση. στον Πλατωνα, ο μαθητής θα διευρυνει το προβλημα και θα οδηγηθεί

ωτινου πρεπει να αναἔητηθει στην περα από τις σωκρατικες λογικές συλλήψεις στη συγκίνηση και στη

26 27

κ

διέγερση και των άλογων δυνάμεων της ψυχής που δεν είναι προσιτές ιοιι ανθρώπου στην τάξη του κόσμου, του γίγνεσθαι, ως «σωφροσύνησε νοητική επεξεργασία. Η πνευματική τροπή του Πλάτωνα θα συντε­ και ενκραι­εια απέναντι στις ηδονές και τις επιθυμιες». 'Αρχονταςλεσθείόμως προοδευτικά και θα εκφρασθεί με το μορφικό φανέρωμα νια τον Πλαιωνα ειναι όποιοε γνωριζει «αὐτὸν ὲαυτοϋ άρχειν» καιτης ερὡῖησης και αναζήτησης της ουσίας της γνώσης καιτων λονν υπηρετεί το «κατὰ φύσιν καλὸν και δίκαιον››". Ευδαίμων είναι οκών της διαύλων. Αν όμως δεν είχε προηγηθεί το βαθυστόχαστο «καλος και αγαθός» και δνστνΧἠ€ Ο κάδικσς και π0νηρός››". Οιπνεύμα του Σωκράτη, είναι αβέβαιο αν ο Πλάτων θα είχε οδηγήσει «πολιτικοί ανδρες» οταν νοιιοθοτουν και κυβερνούν άντλὼντσιἐ απότόσοιμακριά την εννοιοδότηση βασικών αρχών της ηθικής, όπως ί ιό αγαθό και ιήν αρειήι δεν «διαφέρουν ως προς τη φρόνηση απόαρετη και ευδαιμονία. Ο Πλάτων αναζητάει την έννοια όχι μόνο τους χραααωδαόα και τους θεοιιανι­ειει οι οποίοι στον ,οίστρο τουςγια χάρη της επιστημονικής έρεννας° αλλά με θέρμη και αγάπη για οιιολογούν πολλά και αληθινά, χωρίς να τα Υνωριίἔσω/»76· Πεποίθη­την πραγματικότητα, την οποία θέλει να ελέγξει με την έννοια. . ίαη του Πλαιαινα ειναι όιι οοοικατέλουν την αρετή είναι σημάδειιὲνσιΗ πλατωνική ηθική, αυστηρή στον κριτικό γνωσιολογικὀ έλεγχο, από θεια αοιραπι .νι= αόιό και ιιπόρόόν να όνόιιααόνιαι αθειιαινπιεμπνέεται από την κοινωνική πράξη, η δυναμική της οποίας πρέπει Χωρια να οποιιιια εδώ ­ιη ιρρονηση ο Πλάτων προεκτείνει τη σκέψηνα φωτισθεί με το φως του λόγου. Ο αληθής φιλόσοφος στην Πολιτεία ιοο περα απο τη σωκρατική αντίληψη ότι η αρετή είναι γνώσηνἴσυμπίπτει .με τον ηγεμόνα. Η δυνατότητα της λογικής πρόσβασης και ιονιξει το υπέρλογο στοιχείο της αρετής, το χαρακτήρα της ενο­του φιλοσόφου στον κοινωνικό χώρο διαγράφει τη διαλεκτική αναμέ­ ραιικήα ιήα όόιιήαι αιήν αναζή­ιήοή ιοο «καλού» και ­ιήα αχήθειαατρηση θεωρίας και πράξης, με χαρακτήρα άμεσο και ζωντανό. Πολι­ Η πλατωνική αρειήεο δεν χωραει οια οιενα ορια του λόγου, αλλάτικές έννοιες με γνωσιολογική κυριαρχία, όπως η δικαιοσύνηῃι παόιχωρει οχοκχήρή ­ιήν ανθρώπινη οποοιαοη στην αιοιιικήκαι κοι­υπηρετούν τη στερέωση της πολιτείας και γίνονται ηθικές έννοιες. νωνική ιιια διααιααη με .ιό εόόόα όλων των πολοιιορφων και ποχοιρο­Ο αγώνας της γνήσιας πολιτείας επικεντρώνεται στην έννοια της πων ενεργειών και δυνατοτήτων, που δεν μπορούν να εννοηθούν έξωαγωγής του ανθρώπου σε πράξεις σύμμετρες στον ηθικό προσανατο­ από ιήν ­ιριβη της καθημερινής κοινοτικής συμβίωσης του ατόμου.λισμὀ σε αΐομική βάση­ Ο παιδευτικόἐ λόΎΘ€ Ήιἐ πολιτείαἑ στον Ηαρετή είναι υπόθεση προσωπικού αγώνα του ατόμου· αυξάνει όμωςΠλάτωνα είναι δύναμη δημιουργική, είναιη πλαστουργός αφετηρία μέσα αιό κλιιια .ιιια ενερνήιικήε τον σιασης στην πολιτεία, πουγια ένα κοινωνικό σχέδιο τάξης και πειθαρχίας, μέσα στο οποίο σημαινει αναθή και όικαιή οριιιιειολη στο κοινωνικό γίγνεσθαι. Ηενταγμένο το άτομο θα γνωρίξει να σέβεται το λόγο και να αναπτύσσει μορφή αοιήα ιήα αρετής ειναι κατι το διαφορετικό από τις θεωρητικέςδυναμικά τις ηθικές καταβολές του, συντονίξοντας σταθερά τη διαλε­ ι αιιλλήιιιεια και ιια επιοιή ιιονικεο δοξασίες, γιατί πρόκειται για στάσηκτική της πράξης του με την κοινωνική υγεία και ομορφιά”­ Η πο­ ςωης που εγγυάται τη γνησιότητα της ηθικής πράἔιιἑι Τιιἐ δίκσιιιἐλιτεία εμφανίξεται ως παιδαγωγικό ίδρυμα, ως η διεύρυνση εκείνου πραξηα όνιόιιόιιιιιένιια όόαιαι Ειναι πολιτική αρειήιχ Ο πχαιω­του ηθικοπλαστικού έργου που επιτελούσε η Ακαδημία. νικὀα λὀνοα ιιια αραιιαιιαιια ιόιι ααδικειαθαι» από ιό «αδικεῖν»ι2

Το πλατωνικό ηθικό ιδεώδες στον πυρήνα του φέρει τη σφραγίδα στήν εννοιολογική ιορ ορχχηιιιη ειναι λογος φοβερός, στην πρακτικήτης καθαρής εσωτερικής στσιιικήςιιθικής­ Με την εινιλσκιι τον στό· του όμως διάσταση αποκαλύπτει την κυριαρχια της ὀὑναιιιις τηςμου όμως στην πολιτεία ενδνεται το μανδύα της κοινωνικής ηθικήα αρετής απέναντι στο ηθικό κακό. Η αρετή δεν διδάσκεται και δενΤα πρότυπα της αγωγής στην πολιτεία, όσο και αν παραπέμπουν αειαβιβαιιειαιι αλλα βιὡνειαι ως προσωπικη αυτογνωσία και ορθήγενικά σε υπερατομικές αρχές και αυθεντίες μιας κατά τα πλατωνικά πόακιική ιιεοα” οιον κοινωνικό χώρο.πρότυπα οργανωμένης πολιτείας, στην ουσία τους είναι παραπομπές Επειδή όιιωα ή ήθική προϋποθέτει οντολογικούς συσχετισιισὐσι Οστην έννοια της αρετής, ως διαδικασίας εσωτερικής προσαρμογής Πλαιιον θαενιοπιρει­ιήν απαρχή τηςηθικης πράξης στην οντολογική

28 29

Λ

έννοια τού αγαθού­ Στο Γορνια θα ορίσει το αγαθο ωσ το «τελοσ τὰ κακα οὐδεἱς ἑκών ἔρχεται››93. Η πρόταση αυτή παραπέμπει στηνολων των πραἔεωνι Υια χαρη τού οποιύού σύμβαιρνει καθε πραἔη»83' αναγκαιότητα του μορφωτικού ιδεωδους της αγωγής που κατακυρω­τούτο σημαινει το κοινο τησ φύσησ τού αναθού σε ολούσ τούσ ανθρω­ νεται από την αναγκαιότητα του αιτήματος της αρετήςτγια τη διαφύ­πους και τη δυνατότητα βελτίωσης του ηθικού ποιού της πολιτείας λαξη της ταξης και της αρμονίας του κόσμου.στην ιστορική της λειτουργία και πρόοδο. Το αγαθό είναι ο ηθικόςστόχος, η «θεωρία» του οποίου ασκεί ελκτική επίδραση στον ανθρω­ Στο έργο του «°ΗθικωνΝικομαχείων›› ο Αριστοτέλης, ήδη εισαγω­πο­ Ο προσδιορισμοσ ομωσ τού αγαθού δεν ειναι εργο «παντοσ αν­ γικα, προκειμένου να συλλαβει και να διερμηνεύσει το νόημα τηςδρός», αλλα του ‹‹τεχνικου››84, εκείνου που πορεύεται και πολιτεύε­ ανθρώπινης ζωης αναχωρεί από τη δόμηση των σκοπών (Μα τἐ­ται σύμιρωνα με την ταση και την ορθοτητα τησ τελνησι πού ύπαρλει λη››)9^. Πρόκειται για τη δηλωτική της συναρτησης του υπό εξέτασηση ολεσ τισ επιδοσεισ85­ Σωφροσύνηι ανδρειαι σοφια, δικαιοσύνη ει· ι προβλήματος με την τελεολογία και την έννοια της εντελέχειας95.ναι αρετεσ πού ύπαρλούν μεσα στο σύνολο των κοινωνικων στρωμα­ Ο Αριστοτέλης μετατοπίζει το κέντρο βαρους της περί ιδεών πλατωνι­των και σαρκωνούν την αρμονικη ολοτητα τού κοσμούωσ καταοαση­ κής διδασκαλίας, την οποία προυποθέτει και εκμεταλλεύεται γιαΗ ηθικη ειναιη εκφραση τησ αρμονιασ του κόσμούτ αφού κο ούρανοσ τον προσδιορισμό του κοιτασματος και του κριτηρίου της ηθικήςκαι η νη. οι θεοί και οι ανθρωποι ύπαρλοον μεσα απο την κοινωνια, πραξης, στην έννοια της εντελέχειας. Η εντελέχεια με την έννοιατη φιλια, την κοσμιοτηται τη σωιρροσύνη και τη δικαιοσύνη' Υιδ αύτο της νοηματικής παραπομπής στην οντολὀγική πληρότητα των όντων,οι σοιροιί θεωρούν τον κοσμο ωσ ενα διατετανμενο ολο και οχι ωσ που λειτουργεί μέσα από το τέλος της ύπαρξής τους, αποτελεί κεντρι­α κοσμο και ακολαστο»86­ Ο σκοποσ τησ ηθικησ επιδιωσησ ειναι η κή έννοια στην αριστοτελική ηθική. Η ιδέα ταυτίζεται με την ουσίαδιαρκησ και ενερνοσ παρούσια τού ανθρωπού στην πρανματωση αύ· των όντων που ανιχνεύεται στο σκοπό τους και στη συμβολή τουςτού τού ανανκαιού αιτηματοσ τησ αρμονιασ τού κοσμικού σύνολού, στο γίγνεσθαι. Ο Αριστοτέλης πνευματοποίησε την πλατωνική ιδεο­ως εγγύησης της δημιουργικής του εξέλιξης. Ηθική στον Πλατωνα κρατία στο χωρο του πραγματικού%. ιΟ,τι ενδιαφέρει πλέον δεν εί­είναι σταση ζωής, σκοπός ζωής. ναι η οντική πραγματικότητα της ιδέας αλλα η οντολογική της πραγ­

Στο Φιληβοι τον κατδ εσολην διαλονο τησ ηθικησι ο Πλα­των θα ματωση από τον ανθρωπο. Τα όντα κινούνται, δεν είναι στατικα,διαπρανματεύθει τα ηθικα προβληματα κατω απο τον μανδύα τού ακολουθούν μια πορεία από τη δύναμη στην ενέργεια,'με την προοπτι­ύινιστού αγαθού­ Το αγαθο ωσ εθοσ τησ ινύλησ θα προσδιορισθει με κή της κατακτησης του σκοπού, του τέλους"­το «τον βίον εύδαιρονα παρεΖειν»87 και θα δοθει η διακριση μετασύ Η διδασκαλία της ηθικής συμπίπτει με καποιο είδος πολιτικής.τησ Φρονησησ και τησ ηδονησ ωσ διαύλων προσ την εύδαιμονια­ Η Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι δεν υπαρχει διακριση αναφορικα με τοορονηση σύμπιπτει με τη νοηση, τη μνημηι την ορθη δοξα και τούσ σκοπό μεταξύ του ατόμου και της πολιτείας. Σε μια αξιολογική όμωςαληθεισ λονισμούσι και ειναι πολύ ανωτερη τησ ηδονησ88­ Στο χωρο εκτίμηση ο σκοπός της πολιτείας είναι οπωσδήποτε υψηλότερος καιόμως του «κοινού βίου», της εγκόσμιας ηθικής,­ κατι που δεν ισχύει τελειότερος, γιατί κατατείνει στη δημιουργία και διαφύλαξη των ηθι­Υια «τον αληθινο και θείο νού» _ η νοηση σύμπραττει με την κηδοτ κών επιτευγματων. Με την εμπειριοκρατική στροφή του Αριστοτέληνη»89­ Και αύτο προκειμενού να διαιρύλασσεται το αμέτροι το με· ο σκοπός του αγαθού στην πολιτεία δεν είναι ένα υποθετικό επέκεινατριο και το καιριο»90­ Με τη νοηση θα Υνωρισει ο ανθρωποσ την αλλα είναι το δυνητικό ενταύθα, η δυνατότητα της λογικής αλλαουσία του αγαθού, το οποίο είναι «ἠδύ», ενώ το κακό είναι ‹‹ανια­ και βονληηκης ορθὀτηῃχς στην ηθικη σύνταξη της πολιτείας, Καταρον»9Ι· Η διαπραση τού κακού ειναι αποτελεσμα τησ αννοιασ και τον Αριστοτέλη είναι αζιαγαπητο να κατέχει το ατομο το αγαθό,τησ αμαθειασ92­ Πεποιθηση τησ πλατωνικησ ηθικησ ειναι το «επί Υε αλλα το γεγονός αυτό έχει αλλη διασταση, όταν πρόκειται για τη

30 31

Λ

συμπεριφορα τησ πολιτειασ' είναι έρνο «καλλιον και θσιοτερονλλι τι) του θάρρους, αφού ο υπερβολικά άφοβος δεν προσδιορίζεται με κά­συτο και η έρευνα του ηθικου προβληιισιτοσ ειναι Υιοι τον Αριστοτέλη ποιο όνομα, ο δε υπερβολικά θαρραλέος ονομάζεται θρασύς. Η σω­«Θιπό κάποια άποψη πολιτιπηλλο· φροσύνη είναι η μεσότητα της ηδονής και της λύπης, αφού υπερβολή

Κάθε ανθρώπινη υποιρση πορεύεται την οδό της κατάκτησης του είναι η ακολασία και η αναισθησία. Η γενναιοδωρία (ὲλευθεριότης)σκοπου τησ: «Και Ο αυλητησ και ο ανσλιιατοποιοσ και καθε τολνἴτησι είναι η μεσότητα στις δοσοληψίες, αφού η υπερβολή είναι ασωτείακαι γενικά σε όλους όσους επιτελούν κάποιο έργο φαίνεται, ότι στοι κωῃ ανελεύθερία φιλαργυρία. Η τιμή είναιη μεσότητα της μεγαλοιιγυ­έργο τους υπάρχει το αγαθό και το εξαιρετικό. Το ίδιο ισχύει για χίας και τηςμικροιιγυχίαςι η πραότηι­α της Οργής και της αοριησίαςιτον άνθρωπο γενικά, αν αυτός ασκεί κάποιο έργο... Ποιο όμως είναι ιι αλήθεια ιιιο αλαζονείας και ιιιο ειοαινείαοι ιι ενι­οαιιελία ιιιο βωιιο­αυτό το εργο;››99 ρωτάει ο ίδιος ο Αριστοτέλης και δίνει αμέσως λοιιίαο ιςαιιιιο ανοοικίαο, ιι φιλία ιιιο κολακείαο καιιιιο οιλονικίαοιτην απάντηση:‹‹Ο πρακτικός τρόπος ζωής τουλογικού του μέρους..;, ιι δικαιοιιιια (νέιιεοιο) ιοί) οθονοο και ιιιο ααιοεκαιααοιιιι.η ενέρνεισι τησ λοτιπήσ του Ψυλησλοοοι στη ουναιιιιτη τησ οιασταοη­ Η λειτουργική μορφή της αριστοτελικής ηθικής είναι σχέση δύνα­Το ανθρώπινο αγαθό είναι «ψυχῆς ενέργεια... κατ” ἀρετὴν››'α, η δε ιιιιο και ονὲονοιοιον αφού «οι ενέονειεο κυριαρχούν στη ζωιι»ιιιι Ηαρετή είναι «έξις» και όχι «πάθος» ή ‹‹δύναμις››1®2. Είναι «η πλέον δικαιοοονιιι ιι φιλία, ιι οοδαιιιονία αιιοιελοον βαοικέο έννοιεο οιοππριβησ που καλη τέχνη απωσ ακριβώς και τι φυαηυλολ είναἱ Π χώρο της ανθρὡπινηςενέργειας και παρέχουν το υλικό για την κατά­ηθικηια. Ο τελικός προσδιορισμός της αρετής ως σκοπού του αν­ κιιιοιι .ιιιο ιιθικήο οοαοιιοιθρὡπου δηλώνει την προσωπική απόφαση που ορίζεται διανοητικά Σιο θέιια .ιιιο δικαιοσύνης αφιερώνει ο Αοιοιοιὲλιιο ιο ιιέιιιιιοκαι μάλιστα με τον τρόπο που θα την ορίσει ο ‹‹φρόνιμ0ς»Ιο5­ Φρο­ βιβλίο των 'ΗθικῶνΝικομαχείων. Η δικαιοσύνη είναι αρετή και απο­νιμος είναι ο φιλόσοφος. Ο λόγος εισχωρεί στην ηθική, και με τισ σκοπεί περισσότερο στην ευτυχία του άλλου και λιγότερο στην ευτυ­οιροτέσ τησ ηθικησ συιιπορευονται και οι αρετὲα τυο ριαναυαηολοα χία του δίκαιου: «Κατά κάποιο τρόπο θεωρούμε ως δίκαια όσα συντε­

Οι διανοητικές αρετές προκύπτουν από τη διδασκαλία· για το λόγο λούν και πεοιφοοιιοούν την ευτυχια των ιιειιών της κοινωνιιαονιιιίαυτό απαιτειται λρρνρα Ύια την εκμαθηαή τουρ· Οι ηοικὲο αροτοο Με τη θέση αυτή ο Αριστοτέλης πρωτοτυπεί στον ελληνικό χώροειναι πτηιιοι τησ συνηθειασ ίὲθουσλολι γι: αυτο και η λέξη «ήθος» και μετατοπίζει τον ευδαιιιονιστικό Χαρακτήρα τησ οικαιοσυνησ αποέχει μόνο μικρη λεκτικη διαφορά από τη λεξη «έθος». Οι ηθικές το δίκαιο άτομο στον άλλο. Η στροφή αυτή του Αριστοτέλη εκφραζειαρετέα δεν υπαρχουν εκ φυοεωο οτον ανοοωπο· αφού η φοοη οον μια αλτρουϊστική στάση απέναντι στο συ, αρκεί το είδος αυτού τουυπόκειται στη αυνἠθειαι αλλα στο δικο της ρυομο και οτα ουςἠ τυο αλτρουϊσμού να μην κατανοηθεί με τις χριστιανικές συντεταγμένεςλρεια­ Ο Αριοτρτἑληα ρνρμααει τα χαρακτηριστικόιπαραοευίμα του της προς τον πλησίον αγάπης. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι ‹‹η δικαιο­λίοου· ο οποίοο απο τη φύοη του αίπτοι ποοο τα καλου οοοο οοοοο σύνη είναι η τέλεια αρετή» στη σχέση της «προς τον άλλον››υ^ καικαιαν τον ρίξουμε υαιλαι για να Του αλλαοοομο οονήοοια Ηανοοοοπο επαναλαμβάνει τη ρήση ότι «τη δικαιοσύνη συνοδεύει κάθε αρε­ςνη φύση είναι μόνο επιδεκτική στην αρετή· η τελειοποίηση της αρετής ι,ή»ιιι, νιαιί αιιοιολεί ιιιν έμπρακτη εφαρμογή της οιιιν ιιολιιοίαιιιιοίναιιαποτἐλεαμα συνἠοοιαολολ Τις πολιτείες όμως δεν τις συγκρατεί μόνο η δικαιοσύνη αλλά και

Α Η αρετή συνιστά και περιγράφει τη «μεσότητα», γιατί λειτουργεί η φιλία οιιιν αναλοοη ινα οποιαα οοοιοτοαιληα αφιοοὡνοι ένατοί ' ' αρ ' 'ν το ι λ . ­ ι ι ι .αναμεσα οταν οπεοβολη και την ελλειψη ° Η οοολο ολο ολι οι βιβλιο των Ηθικων Νικομαχειων. Όπου υπαρχει φιλια και ομονοια

μοοοι αλλα ως ποοο την οοοοληλα λαο οίναι αποοιληπτη είναι «άχρηστηηδικαιοσύνη». Ηφιλία είναι ανώτερη της δικαιοσύ­ακροτηταοο· Ο Αοιοτοτοληο οφαομοοοι την εννοια λαο μοοοτητοο νης,γιατίι‹δενείναι μόνο αναγκαία αλλά και καλή››,ὡστε «να θεωρεί­

ι ' ' · ' ' ' 4 ί υ κα . ι . ι . ιοαο επι μοοοοο αοοτοο Η ανοροια ειναι η μοοοταλο λοο φοοο λ ται οτι ειναι το ιδιο οι αγαθοι ανδρες και οι φιλοι››υτ.

32 3 τι

Ηευδαιμονία ως αυτοσκοπός ορίζεται στον Αριστοτέλη με τη νοη­ μική βίωση όσων συμβαίνουν σύμφωνα με ιη φὐση»Ι27 και από ιοιιιιιοδοιιιοιι ιιιο ως ιιἐνέριεια και­ ἀρειήνιιιιει Επειδη ιιε την εοοοιι_ Ζήνωνα ως το «κατ° ἀρετὴν ζῆν»ιΖ8. Ηθική και πραγματικότητα της

μονία συνυπαρχει καιλειτουργείταυτόχρονα καιη ηδονή, οΑριστοτέ­ ινύσςιιθ σισυθ σιωικσύθ ειναι σνναριιλσειθ σνμφνειθ και φαινόμενα

λης αναγνωρίζει στο «θεωρητικό» τρόπο βίωσης, στην ενέργεια της ομόλογα· Η αθειἠ ειναι ίίδιαθεσισ σμσλσνσνμένη»Ι29 και σι ίίανθμω·

φιλοοοφικηο ποοξηοι την οιιιηλοιοοη ηοονηι η οποιοι ειιιιλοοιιζει ιη ποιίγεννιουνται με το σκοπό της απόκτησης της αρετής»ι3®. Η δια­θεση για αρετή είναι προσωπική επιλογή του ανθρώπου, είναι «αίρε­

συνείδηση του ανθρώπου μέχρι του σημείου που ο «σοφός» να αισθα­ ×

νεται αυταρκηςιι9. Ο φιλόσοφος Αριστοτέλης εξυμνεί τη φιλοσοφία 4τή», Υιαιι αυτή μσνη θα ΤΟΟ γνωρίσει την ευδοιιιιονιοιιιιι Η ηθική

ως «περιέχουσα θαυμαστές ηδονές από την έποψη της σαφἠνειαο των στωϊκών είναι ατομική ηθικήιν και οδηγεί τον ανθρωπο στη

και της βεβαιότητας· γι” αυτό και είναι εύλογο να ζουν με μεγαλυιερη συμπερασματική διαπίστωση ότι η αρετή είναι ιαυταρκης αναφορικα

ΐἑθινη εκείνοι που κατέχουν τη γνώση παρά εκείνοι που την αναζη­Φ με την ευδαιμονίαιῃ. Φαίνεται ότι υπαρχει απολυτη συστοιχια στην

Πο εντελέχεια της αρετής και της ευδαιμονίας. Οι αρετές αποτελούντοόν» . «Θεωρητική» είναι η θεία ενέργεια, και όσο περισσότεροσννγενεύει μαζι Τηἐ η ανθρώπινη ενέργεια τόσο και περισσότερο ευτυ­ συστατικα μερη της ευδαιμονιας. Ειναι «ποιητικα» και «τελικα» αγα­

ιιιιο ειναι Ο ιιινθρωποςαιι Κοιιηοιο της ανθρώπινης μακαριότητας ει­ θα: «Όταν συντελούν στην ευδαιμονία είναι ποιητικά αγαθά καιόταν την ολοκληρώνουν, σε τρόπο που να γίνουν μέρη της,

ναι ο «μακάριος βίος» των θεών. Μακαριος είναι εκείνος που ο βίοςοι τελικά››ι3^.του φανερώνεται ως «κάποιο ομοίωμα της θείας ενέργειας» . Η

ανθρώπινη φύση όμως δεν είναι αυταρκης μόνο με τη νοητική ενέρ­ Ο Στοβαιος παραθέτει τις πολλες προσηγοριες της στωϊκής αρετης:

γεια, με το νου, με τη «θεωρία», αλλα η ευτυχία της εξαρταται και «Άγαθόν», «ἀρεστόν», «πολλοῦ ἄξιον», «σπουδαιον», «ὲπαινετόν»,

από ιιιν ύπαρξη των εἔωιεοικών αγαθών. Ο Αριστοτέλης επιχειοει «καλον››, «συμφερον», ‹‹αιρετον, «αναγκαιον», «λυσιτελες», «αυ­

μια συνδέσμωση της διανοητικής καιπρακτικής ζωής,της«θεωρίας›› ιαισκ姻› «ἀνσνδεέσνι και «απσ7ίΡῶν»Ι35· Η βαση της ευδαιιιονιαθιη · · · · βρίσκεται στην ηθική πράξη, η οποία προϋποθέτει την ορθή γνώση.

και του «ήθους» · η προτεραιότητα ομως δίδεται εμφανώς στηοιοινοηιικη ονέοιοιοιι Ο φιλοοοοοο οιιωο γνωριζει οιι δεν ιιιιοοει νο Συνέπεια της βιοτικής πραζης του ανθρώπου ειναι η ευδαιμονια που

την κατέχουν οι «αγαθοί›› ή η κακοδαιμονια με την οποία ζουν οιπεριορίσει την ηθική πραζη μόνο στους λίγους, στους φιλοσόφους,γι” αυτό στρέφεται και στον «κατα τὴν ἄλλην ἀρετὴν» τρόπο ζωής, «φαὐλοι»Ι36· Ο τρόποιἶ· με τον οποίο γεωμετρεί 0 άνθρωπος τη διά”

οι ενέργειες του οποίου είναι οπωσδήποτε «ανθρώπινες». Πρόκειται θεσή ισν απέναντι στο αγαθό προσδιορίζει την καταφατική του προ­

για τις ει­ἀοετεο ενἐοιειεο της βιο­ιικηο ιιέοιιινοιο οιο κοιθηιιοοινο θυμία στην ευδαιμονία ή την.εκούσια συμφυρσή του στην αθλιότητα

κλίμα των αναγκών και των πραζεων. Ο Αριστοτέλης πιστευει ότι ιιιἐ κακσδαιμσνισἐ­ Ο Πλοὐιιιοχος μας παραδίδειότι ο Χρόσιππος

«η φοόνηοη έχει οονοεθει· με την ηθική οιοειιι και οιοιιι πάλι με ιη «θεωρεί ως ουσία της κακοδαιμονίας την κακία» και ταυτίζει το

φοονηοιιι ι,ιοι.ι.ιοι αρχές της φρόνιισιις ακολουθούν τις ηθικές αρετές «κατα κακίαν ζην» με το «κακοδαιμόνως ζῆν››ι".

και η ορθότητα της ηθικής συμβαδίζει με ιη φοόνιισιιιηπι Πέρα από τη διακριση των όντων σε «αγαθα» και «κακα» η Στοαομιλεί και για την κατηγορία των «ἀδιαφόρων», τα οποία ούτε ωφε­

λούν ουτε βλαπτουν, και για το λόγο αυτό δεν έχουν ηθική

τικότητα, στο γίγνεσθαι του Ηρακλειτου, και στην έννοια του τέλους, βαβύτηταΙ38° Ως αδιάφορα ονομάζονται τα εξής: «Ζωἠι ὺγείαι ἡδο­

ως αυτοσκοπου καθε ανθρώπινης πραζης. Το τέλος κατανοείται ως νή· κάλλος, ἰἶχὐςῖ πλουτοςς εὐἶοξίαἕ εὑλένειξχ. θάνἕἔοςι νόσος· πό”«ιο ἀκολούθως ιη φύσει ζηιοιιπ ιι ωο «ιο ομολογουμένως .ιη φύσει νος, αισχος, ασθενεια, πενια, αδοξια, δυσγενεια» . Τα αδιάφορα

' ' ι » „ « ± ι ΙΔΟ

ζιιιωιπ και ιιοοσδιοοιξιειοιι ειδικοιεοο οιιιο .ιο Χοιισιπιιο ωο «ειιπει_ δεν συμβαλλουν ουτε στην ευδαιμονια ουτε στην κακοδαιμονια .

Το αίτημα της στωϊκής ηθικής φιλοσοφίας εστιαζεται στην πραγμα­

34 35

'Ο,τι έχει αζία, είναι η κατοχή της αρετής, η οποία «είναι μια, όπως Ε βἠς Θεούς εχθρός θεὡνϋ,

Ο τιτων αγαθών ή των ιςακώνμγ Η ηθική πράξη ἔἔαι προνόμιο ἕηἔ ορθολογικής ηθικής, είναιη παραπομπή σε μια άκαμπτη ηθική σκλῃ­

ι , ι . , ρότητα μια γύμναση σύνεσης, αλλά συγχρόνως και ο λόγος μιαςκής γνώσης, της γνωστικης συνείδησης. Ειναι εκδηλη εν προκειμενω , 9 , , , , ,

ταισιοδοξης προοπτικης αναφορικα με την ανθρωπινη φυση· αντιληψη

'δ λ ' ' ' ­ ιΕἠῖἶἔγ βαση της νοο ογικης προτεραιοτητας της σωκρατικης ηθι η τελευταία καθαρά ελληνική. Ο άνθρωπος διαθέτει τις ικανότητες

. να είναι ευδαίμων, αρκεί ο κοιτασματικός λόγος της προαίρεσηςΟι στωϊκοί διακρίνουν στον πρακτικό χώρο επιτέλεσης τ θικ'ηςη ης των πράξεων του να διατίθεται ευάρμονα προς τη λογική του.

μεταξύ «κατορθωμάτων» και «καθηκόντων». Τα κατορθώματα δεν

ειναι ωἶοῖοκα της αβἶτης είχιαι κοινες Ϊἱραξεια συνηθειας και οχι Πλατωνικές, αριστοτελικές και στωϊκές ηθικές διδασκαλίες απο­αποτελεσματα της φρονησης και της διάθεσης της ψυχης. Τα κα­ , , , , , , ,

θή κοντα αντίθετα είναι πράξεις «εύλογες». Ο Διογένης ο Λαέρτιος τελουν Ἐκ πηγες αΐεο τις οποιες αντλει 9 ΠλωΉνος,στην εποικοδομηγράφει ότι οι στωϊκοί «ως πρώτο καθήκον έχουν ονομάσει τη λογοδο­ της δικης του ηθίκης φιλοσοφιαἦ' Ο Τροπος εκμἦταλλευσης ἶων πη­σία για το ίδιο το καθήκον››"5. Είναι γεγονός ότι οι στωϊκοί έμειναν γων του συμπραττει με τη δικη του σκοποθεσια της ηθικης”στην αφαίρεση, στην έννοια, καιη όλη τους ηθική φιλοσοφία προέρχε­ται από τη Λογική τους'^6. ηθική ακαμψία της Στοάς που εκφρά­στηκε στην αυστηρή έννοια του καθήκοντος εξαφανίζει τη διαλεκτικήσχέσημεταζύ λόγου και πράξης, πραγματικότητας και δυνατότητας).Ο άνθρωπος είναι ενάρετος, όσο γνωρίζει το λόγο των πράξεων τουκαι μετέχει στη νόη ση. Το άλογο σημείο της ζωής, το πάθος, «καταδυ­ναστεύθηκε» και «έμεινε το λογικό χωρίς πραγματικό περιεχόμενο,χωρίς καμμιά πραγματική ύλη. Η ύλη της ζωής αφαιρἐθηκε››'".

Η νοησιαρχική εικόνα της στωϊκής ηθικής εκφράσθη κε στην έννοιατου «σοφού» και αποτελεί το ιδανικό, που με πάθος ύμνησε η Στοά.9 σοφός είναι ο κάτοχος της αλήθειας και της γνὡσης'°*8, είναι ομόνος που κατέχει την αρετή, γι” αυτό και είναι «πλούσιος», «αξιέρα­στος» και «καλός››'°®9. Είναι ο ενσαρκωτής της σύνολης αρετής καιελευθερίας, δεν «αναγκάζεται», δεν «βιάζεται», δεν «εξαπατάται»και δεν ‹‹κακοποιείται›› από κανέναν"®, αφού ο χώρος δράσης τουείναι καθαρά πνευματικός, χωρίς άσκηση βίας και πιέσεων. Δενσφάλλει και δεν μεταβάλλει γνὡμη'5Ι, είναι «βασιλεύς» και «νομο­θέτης››Ι52, ικανός στην οικονομική διαχείρισηλῃ και αυστηρόςδικαστήςΰϊ Γνωρίζει τον έρωτα της «φιλοποιϊας››λ55 και τους κανό­νες της «συμποτικής»'56. Αντίθετα προς το σοφό ο «φαύλος» έχει Ε

πλήρη .άγνοια των όντων®57, είναι «άνόσιος» και ‹‹μιαρός››5ἔ, ασε­

36 37

Π Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗΤΗΣ ΠΛΩΤΙΝΙΚΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

Ι. Η «θεωρία» και η πράξη.

Ο χώρος της εμβέλειας της πλωτινικής ηθικής εκτείνεται πέρα

από τα αμιγή θέματα ηθικής της πρώτης Εννεάδας, τα οποία ο Πορφύ­

ριος ονομάζει τα ‹‹ῆθικώτερα››'6®. Η έρευνα μόνο των ηθικών ζητη­μάτων της πρώτης Εννεάδας, όπως οι ηδονές και οι λύπες, οι αρετές,η ευδαιμονία, το αγαθό, το κακό, ή αυτοκτονία θα ήταν μονόπλευρηθεώρηση της λειτουργικής της πλωτινικής ηθικής, γιατί εκ των πραγ­

μάτων θα περιοριζόταν στο πεδίο της πράξης και της συμπεριφοράςχωρίς άμεση θεμελίωση της υποχρεωτικότήτας των ηθικών κανόνων.Μια τέτοια μονομέρεια θα απέκρυπτε την πραγματική γενεσιουργόδιαδικασία της πλωτινικής ηθικής και θα οδηγούσε σε παρερμηνείατης οντικής της ποιότητας.

Οι περισσότερες ηθικές συγγραφές του Πλωτίνου παραπέμπουνενεργά στον οντολογικό ορίζοντα της φιλοσοφίας του, στη συνειδητο­ποίηση της συμβατικότητας των οραματισμών του ανθρώπου, στη

γνωστική κατανόηση της ατελούς λογικής του επάρκειας, στην κά­θαρση της ψυχής του, στη θρησκευτική καταφυγή. Η ηθική πράξη

στον Πλωτίνο είναι μια διαλεκτική ακολουθία και ερευνητική αυστη­ρότητα που στοιχεί και οικοδομείται στα κράσπεδα της ενότηταςηθικής και οντολογίας. Μέσα σ) αυτήν την οργανική ενότητα πνευμα­τοποιεί ο Πλωτίνος το ρυθμό του κοσμικού γεγονότος οντικά καιηθικά, και αισθητοποιεί το κοσμικό δράμα μέσα από το πλέγματων νοητικών, ψυχικών και εκφραστικών ικανοτήτων του ανθρώπου,

39

‹

και των οντολονικὡν συσλστίσοτον τησ υτιαοἔηο του­ Στον ανθρωπο τηρεί ο Π. ΚοΙοίι® στα ερμηνευτικά του σχόλιαια. Στη συνέχεια ο

το οντικο μοταστοιλοιιὡνοται σο οντολονικο καιη ηθική του Πλωτίνου Πλωτίνος προσδιορίζει το περιεχόμενο του «πάντα». Περιλαμβάνειπροϋποθέτει την οντολογικη προτεραιοτητα προιεειρενοο για την ηθι­ «όχι μόνο τα όλλογα, αλλα και τα αλογα όντα, τη φυσικη δυναμη

κη τολοιοτητα­ Ο κοιτασματιιτσο λοΥοΩ τησ τολοιοτηταο είναι απότο­ ° των φυτών και τη γη που τα παράγει. Όλαεπιτυγχάνουν τη θεωρία

κος της επίγνωσης και της παραδοχής οντολογικών κατηγοριών. στο βαθμό που τους το επιτρέπει η φυσική τους κατάσταση· κάθεΤο μέτρο της πλωτινικής ηθικής πρέπει να αναζητηθεί σε μια απο­ ον φθάνει στη θεωρία με διαφορετικό τρόπο· άλλα όντα την ασκούν

Φθοιίματικη ττοοταση του Πλωτίνου απο την οιίοοη μελέτη τησ τοίτηο αληθινά, άλλα συλλαμβάνουν μόνο μια απομίμηση και εικονα τησΕννεάδας «Περὶ φύσεως και θεωρίας του ενός». Εδώ δίνεται το πλαί­ °°Θεωρίας°°››Ι66.σιο της πράξης στην προοπτικη της οντικο ­ οντολογικής διάστασης: Ο Πλωτίνος εδώ προϋποθέτει, αναγνωρίζει και εκμεταλλεύεται τη«Η δραστηριότητα κάθε πράξης αποβλέπει στη ”θεωρία”· η αναγ­ γνωση της φύσης και επιχειρεί με την ονοματική σήμανση της θεωρίας

καίει και αναπόφευκτη πράξη έλκει τη "θεωρία" προς τα εξωτερικά μια σντολογικη καταταειι των όντων. Η λήψη των νευματων της

7τοα7ματα οντονοτεοαι οιτι ομωσ ονομαἔουμε ελευθερη πιοαἔη ασθε· φύσης ωθεί το φιλοσοφικό νου του Πλωτίνου να υποστηρίζει ότι «η

νέστερα· πλην όμως και αυτή εκπορεύεται από την έφεση για θεω­ φύση που θεωρείται άλογη και Ζοαοίἐ δυνατοτητα Φαντασίας έχειρία››ι6ί. Η ένταζη της πράζης στη λειτουργική περιοχή της μέσα της τη "θεωρία", την οποία κατά κάποιο τρόπο κατέχει››ια.θοτοοίασία μαοτυοοί την κοιτικη οοαση του Πλωτίνου και εμπλουτί­ Οπωσδήποτε η ερμηνευτική προσέγγιση της συλλογιστικής του Πλω­

ζει το οτοχαοιιο του ρε το αναγκαίο για τον προοοιοριο ιιο της πραἐηε τινου εν προκειμένω συναντά δυσκολια στη συνταεη με ακολουθίαοντολογικό κύρος της γνωστής ήδη στην ελληνική φιλοσοφία έννοιας και ειρμό της πλωτινικής σκέψης. Ο Πλωτίνος μέσα στο ευρύχωρο

της θεωρίαςαα, η οποία προϋποθέτει την αυτάρκεια των φαινομένων πλαίσιο της. θεωρίας συμπεριλαμβάνει τη φύσηΙ68 σιο υτταινικτικηκαι τον εσωτερικό τους λόγο στις κοσμικές τους προεκτάσεις. Η αναφορά στο γενικότερο σχέδιό του· στη σταδιακή ανάβαση στη

κατανοηση ομοαο τησ αττοοθονματικηο ττοοτασηἑ του Πλωτίνου ττποα· θεωρία καθεαυτή, που η οντολογική της αυτάρκεια οικοδομείται στην

ἕιε παοα είε θετρρίαν την σποοδιίν ἔχειν» στο πλαίσιο της ηθικής φυγή και το νου. Η ενταειι της φόσης, της συνοληε οργανικής ζωης.του φιλοσοφίας αξιώνει την ερμηνευτική προσέγγιση του εύρους της στο πλαίσιο της θεωρίας έχει το πλεονέκτημα, όπως γράφει ο Ο.

πλωτίνίκηἐ θοτοοίασι δηλαδη τησ ίτλωτινικησ οντολονίας, αλλά και Βεοιςει, «να εναρμονίζει εννοιολογικά όλες τις μορφές και τους ανα­

διασάφηση της οργανικής σύνδεσης της πράξης με τη θεωρία. Πρέπει βαθμούς της ζωης››ι69. _

να γίνει σαφής η αναγκαία εκ των ττοοτέοων υτιαοξη τησ ηοαἔησ Στα πρωτα επτά κεφάλαια της εν λόγω μελέτης το κεντρικό διανόη­

μέσα στη θεοιοίαι να διουκοινισθοίι Υιατί ο Πλωτίνοσ ανανοι την αιρο­ μα του Πλωτίνου είναι ότι τόσο στο φυσικό κόσμο όσο και στον

τηοία της τιοαἔηο σο κεφαλαια οντιιτα› Υιατί οοουοίσκοι στη θοεοιοία κόσμο του πνεύματος η τελική επιθυμία είναιη θεωρία, ο φιλοσοφικός

τη δημίουοιίο δυναμη τησ ττοαξησ­ προσδιορισμός της οποίας εντοπίζεται στην αναζήτηση του Θεού.

Η οισαιίτονικη σττινοαμματικη τιοοταση του Πλωτίνου στην προανα­ στη λειτουργική πρόνοια της φύσης για συμφιλίωση και αγάπη, στη

φερθείσα μελέτη συνοψίζεται σε τρεις λέζεις: «πάντα θεωρίας ὲφιε­ γνωση της αλήθειας, στην εντολή της κοσμοποιού ανάγκης για πράξη

σθαι››· όλα επιδιώκουν τη θεωρίαι6^. Βέβαια ο Πλωτίνος εισάγει την και ενεργό μετοχή στην υλικά οντοποιημένη δημιουργία: ‹‹ 'Οταν οι

ττοοταση με καποια μοοοη τιαιννίου ίίαταιἶοντοσ» Υοαφοιλ Αυτο το άνθρωποι δημιουργούν κατι, επιθυμούν να το βλέπουν, να το "θεω­

τιοαττοι ολι Υια να αποδυναμώσει το βαοοσ τησ θέσησ αυτηο που ρούν" και να το αισθάνονται οι ίδιοι· το ίδιο επιθυμούν και για τουςπροηγείται κάθε αποδεικτικής διεργασίας, αλλά για να ‹‹εξουδετερώ­ αλλους, οτανη πρόθεση τους, όπως πιστεύουν, είναι η πράξη. Παντουσει εκ των προτέρων το παράδοξο του ισχυρισμού του», όπως παρα­ διαπιστώνουμε ότι η δημιουργία και η πράξη είναι η αδυναμία της

40 Δι

7

"θεωρία ” ύ πα α ρ τ ι ι < *

ς η ρ κολουθημα Τηἐ­ Αδυναμία, οταν μετά την επιτέλε­ , , , , , „ ,

κυοφορια Το ιδιο συμβαινει και στη φυση. Πρεπει να προυποθεσουμεση τηθ πράξης δεν μένει τίποτε στον άνθρω7ι0° παρακολ 'Θ ' ι

Ου ημαί ὀνι δύναμη μέσα στη φύση που ενω παραμένει ακίνητη, κινείοταν ο ανθρωπος μετά και πέρα από την πράξη έχει να εξετάσει

μια μ μητην ύλη Πρόκειται για το αριστοτελικο «κινουν ἀκίνητον», που

κάτι αν ' τ ·ωτερο. Γιατι ποιος ανθρωπος που μπορεί να “θεωρεί” τοι · ι

δ ίζ ται απο τον Πλωτίνο ως λόγος: «Μπορεί να ισχυρισθείαληθινό στρέφεται σΐη ”θεωρία” του ειδώλου του αληθινού·››"θ «Η δ προσ ιορι 8

δ ' τ ι ι » ι | ι ›

καποιος οτι 0 λογος παραμενει ακινητος, η φυση ομως διακρινεταιπράξη συμβαίνει χάριν τ °° τ Ηηἔ θεωριας και του "θεω ' Η ι

ι ρηματος . Ετσι „ , , , ,

Θ“ απο το λογο και κινειται. Ακομη και αν δεχθούμε οτι κινειται ολοκλη­

στον αν ρωπο της πράξη Η ι .ι ι€ η θεωρια ειναι σκοπό ιτη­ Οι ανθρωποι ι ι ι ι ,

υσ παραμενει σ' αυτη κατι ακίνητο· ο λογος. Γιατι η φυσηπ ά ι ί ι ι .

θ "ουν Ζαριν του αγαθου. Και αυτο οχι για να μείνει το αγαθό ρη η Φ ηι

°είναι αναγκαία μορφη, "είδος", και δεν αποτελείται από ύλη και

μακριά τους και να μη το κατε τΖρρνι αλλαγια να κατέχουν το α αθ ίτ ι ο . ι ι ι .. ι . ι

7 .'76 Το αποσπασμα αυτο ανακαλει τη στωικη εννοια του λο­

ως αποτελεσμα ­τικ πραἐικ τους››ηι. ·

μοιιιιιιι»γου η οποία στη φιλοσοφία του Πλωτίνου δεν είναι μέγεθος αντίθετο

ολόκληρος λοιπον ο πλούτο ι, Ω Τηἑ ηραξης για τον Πλωτ' ·_ 9 ι

νει Θ ° · ι ι ἶνο συμβαι προς τη φύση, αλλά ταυτὀσημο'". Ο Πλωτίνος, με αφετηρία τηνλμριν της εωριας. Η Θεω ια

τ ι ι ρ αποτελει τη δομικη συνθεση της πλατωνική ιδέα στην υπερβατικη και ενδοκοσμικη της διάσταση"κοσμικηἔ ενερΥει0ις ειναι ' ·

9

τη αιτια που σπρωχνει τα οντα στην ανα ­ ι .. ι ι ι ι

ζη χρησιμοποιει το στωικο λογο και το αριστοτελικο ειδος στη διαδικα­τηση της αυτόφωτης πηγής, · ι . ,

σημαινει τη γνωσηι αλλα μια γνωση, ι τ ηετυτειιε ως μορφοποιού αρχής της ύλης".Οπωἐ σημειώνει ο Α. Ιὶίοητετ ‹‹άμεση, ενορατικη που διακρίνεται ολα Έηἐ μμ μῖμ

7 ιΣ Το ειδος ειναι μια σύνθετη εννοια στο φιλοσοφικό σύστημα του

απο τη Υνωση της διανόησης και του αναστοχασμού» Αντίκ '· ειμενο ι ι ι ι .

Πλωτίνου, στον προσδιορισμο της οποιας επανέρχεται ο φιλοσοφοςαυῖἠς της ενόρμσηἐ για το σημαντικο αυτον ε 'ρμηνευτη Τ0υ Πλ '

ωτινου διά ο ε συγγραφές Το είδος η μορφη, είναι ο,τι διατηρεί καιστον περασμένο αιώνα είναι ο Θεόςλῃ. Ο ίδιος ο Πλωτίνος δεν ονο­ σε φ ρ Ω ” °

συντηρεί τα οντα στην ύπαρξη Απωλεια της μορφής σημαίνει ανυ­μἀἔει βέβαια το Θεό ως αντικεί ιμενο της θεωριατ ο ιτιειιιει ε ω ·

9 μ (Β ς' ω ισ ό απο το είναι, μηδέν. Η «σηιμη», ο «ρυπος» καικαταληγει σέ αυτήν την υπαινικτική αναφορά στην προσπάθειά του παρ ια, χ ρ μ Ω

'ο «πηλός» στερούνται μορφής, γιατί δεν είναι δημιουργήματα του

να προσεγγισει ερμηνευτικά του ές πλούσιους συμβολισμούς και τι , , , , .

Ω νου, αλλα αμορφα υλικα κατασκευασματαῃζο. Ο «ογκος» και τοσημάνσεις του πλωτινικού κει 'μενου.

Ι ·‹‹ έγεθος» είναι επίσης καθεαυτά αμορφα, αλλά με τη δημιουργία

Οπωσδήποτε η εννοια τήἐ θεωρίας στο βασίλειο της φύσης όπως μί των συγκεκριμένων σε έκταση σωμάτων προσλαμβάνουν ποιοτική

τη συνέλαβε ο Πλωτίνο τ τ ιΩ, ιινευματοποιει τ λειτου ' ·.

η ργικοτητα της φυ_ ' 'τ ι ώστε το «αμέγεθες της ύλης να αποτελεί λόγο κενο"".σηςι τη φύση ως δημιουργία (ηειιιτε ηειιιιειηε)"3. Πρόκειται για τη μορφη° 8 σ

Γιατί πως είναι δυνατο να συλληφθεί νοητικά ένα πραγματικο ον,φυση που μρρφοποιείται ' ιμεσα απο τη δημιουργία και 6

· ιχι για τι ι ι ι ι ι ι ι ι

ας που στερείται μεγεθους;'82 Τα ειδη ειναι πολλα, αλλα ειναι αναγ­

μηχ νίκες κινησεις των «χεριών και ποδιών» ή του «μοχχούιπ Ηκ να κατέχουν κάτι το κοινο αλλά και το ιδιαίτερο που τα διαφορο­

προσπάθεια του Πλωτίνου να παρουσιάσει τη δημιουργική διάσταση ηποιεί. Αυτό το ιδιαίτερο είναι η ατομική μορφή κάθε είδους. Η ύπαρξη

τηἐ Φὐσηἐι την οποία και εννοεί συντελείται= με μια μεταφο ά

ρ Του δ λ ' νει συ ρόνως και την ύπαρξη της ύλης που μορφο­νοητικού επιπέδου από το επίπεδο της φύσης στο επίπεδο τη τὲ ν . Τηἐ μρρρηἐ η ω ΥΧ

(Ξ χ ης. ποιείται που προϋποτίθεται για τη διάκριση του είδουςιῃ.Οι καλλιτέχνες κατέχουν κατ ι .

. ι μονιμο, 'το οποιο τους οδηγει στη . ι ι . ι ΙΒΑ ι ι ­ ι

ι ι Ο λογος ειναι η μορφοποιος αρχη της υλης , η «αιτια του φαινεημ Ο ριίικη αναπλασ τη ης πραγματικοτητας μεσα απο τα εργα ιτε · ·

· ι

σθαι» και η αιτια των ποιοτικων παραστάσεων του ειναι. Ειναιτους ­5. Κατέχουν ηδη την παράστασ °

'η του εργου τους. Ο άγνωσως σημαίνει διατήρηση της μορφής. Η επίτευξη της μορφής των όντων

συντελεστής των δημιουργημάτων του ι ι ·

ς ειναι αυτη η σταθερή ιδέα,” ” δ ιου ού φύσης, η οντική διάσταση της οποίας

η παράσταρηι Ο κρυμμένος μέσα τους υποβολέας για καλλιτεχνική ειναι εργο της ημ ργεγγυάται τη διατήρηση της μορφήςξ Η φύση παράγει­ .οντικά μορφές

42τα

Τ

ε. Ο ειι .

που η ίδια κατέχει, και συντηρεί δημιουργικα τη διατήρηση των μορ­ ση μσρφικηἑ δημισσργίασ με πλαστσσργικεἐ δσνατστητεσ­ Η θεωρία­φών. Η οντική αλήθεια των όντων συνίσταται στη διαφύλαξη της τσι) θεωρσὐ σσνιστα μια σικείωση τσσ θεωρηματσἐ μσριρικα σντσπσιη·μορφής τους, έργο της φύσης με τη δημιουργική της έννοια. Η έννοια ι μενηι καθώς στη θεωρία ανηκειη διατηρηση τησ μεσω αστησ βεβαισσ·όμως αυτή είναι απότοκος της θεωρίας, γι' αυτό και η φύση ως δη­ μενηἐ μσριρησ­ Ο Πλ­ιστίνσἐ Χρησιμσπσιεί τσ παραδειγμα τσσ γεισμε:μιουργός δύναμη κινεί τα όντα της προς τη θεωρία. Η σχέση της τρη, οοποίος αντικρύζει τα γεωμετρικα του σχήματα μορφικα­υλικαφύσης με τη θεωρία καθορίζεται από τη λογική δημιουργία της φύσης. σντσπσιημενα' καθε γεωμετρικσ σχημα ταστίἔεται με τη μσριρη πσι)Εφόσον η φύση δημιουργεί λογικα, είναι η ίδια θεωρία, γιατί επισυμ­ σ ίδισσ δημισὐργησε «θεσ9ρῶν››.Η αδυναμία τσι) σμωἐ να διατηρησειβαίνει σύμφωνα με το λόγο. Ο λόγος προηγείται της πραξης και τη μορφή μέσα στη θεωρία εμφανίζεται με την αναγκαία γραφή τουενώνεται στη συνέχεια μαζί τηςι86. Μόνο η καθαρή μορφή του λόγου σχηματσσι τησ μσριρησ «Οί γεωμέτραι θεωρουντες γραφουσι››Ι89. Τ0είναι θεωρία. Επειδή η φύση δημιουργεί έλλογα, σημαίνει ότι δη μιουρ­ παραδειγμα τσσ Πλιστίνσσ στι σ γεωμετρηἐ σχη ματσπσιεί τσ θεώρημαγεί μεσω της θεωρίας. χρησιμεύει για να δηλωθείτο αντίθετο που εμφανίζεται στη δημιουργι­

Η θεωρία είναι στον Πλωτίνο η έννοια κλειδί που συναιρεί οντολογι­ κη λειτσσργία τησ Φὐσησι τησ περισγηἐ εκείνηἐ απσ σπσσ σ Πλωτίνσισκα τους δύο πόλους του είναι· την αδήριτη πραγματικότητα στο ελαβε την αιρσρμη για να σσλλαβει τη θεωρία ωἑ πράξη­ ί

φυσικό χώρο του ανταγωνισμού μεταξύ του κρατους της αναγκης Στην πλησμονή των φαινομένων και των δρασεων της φύσης δενκαι τσσ κσσμικσὐ κακού, που η αρχή του αναχωρεί και διαλύεται υπαρχει προτεραιότητα της θεωρίας και ακολουθία μορφικών σχε­μεσα στη σσση σικσνσμία της φύσης ακυρώνοντας έτσι την ανθρώπι­ δίων, αλλα οι δύο λειτουργίες συμπίπτουν στο ίδιο και το μόνο γεγο­νη αυτονομία, και στον ηθικό χώρο του ανταγωνισμού μεταξύ του νός της θεωρίας· έτσι ώστε ενώ η φύση «δεν σχεδιάζει (γράφει) αλλάηθικού και του ανήθικου, του αγαθού και του κακούι". Η πλωτινι­ μσνσ ίεθεωρειίῃι εμφανίζονται σι γραμμεἑ των σωμάτων ωἔ σρνε·κή θεωρία είναι ο οντικός χώρος της ηθικής πράξης, ιικ οποίας πεια››ι9® και αποτέλεσμα της μιας ενιαίας θεωρίας. ‹‹'Εκπίπτου­η απαρχή εντοπίζεται εκεί όπου το μυστήριο της .φύσης ζει κατω σαι››ι®Ι θα τισ σνσμασει σ Πλωτίνσἐ τισ γραμμεἐ των σωματων­ Ηαπό τους νόμους του λόγου, της ηρακλείτειας αφανούς αρμονίας, αιτία λσιπσν τη ιρσσικηἐ δημισσργίασ βρίσκεται στην ίδια την σσσίακαι αποτυπώνεται στην τέλεση της ύπαρξης με τις οντολογικές της τησ Φύσηἐ η σπσία ΦΩ ησιιιιει ηείιιιεηε δημισρργεί αναιτίωσ με τσνσυσχετίσεις. Αυτόν τον οντολογικό χώρο της ύπαρξης προϋποθέιει τρόπο του «ὲκπίπτειν», της απορροής μορφών από ψηλότερεςη ηθική. Ο τομέας της ηθικής δεν είναι ανεξαρτητος από το σύνολο μσριρεσω· Την "υπάρχουσα στη φύση θεωρίαω θα προσδιορίσει Οφασμα τησ γνώσης" και η ηθική τελειότητα δεν εξαντλείται σιην Πλωτίνος ως ‹‹συναίσθησιν››”4, ως συνειδητοποίηση του εαυτούοοθή κοινωνικη συμπεριφορα. Πέρα απο ιη διαπρκιικη αντιπαράθεση πιο Το σχεδίασιια στη Θεωρία του γεωμέτοη έγινε «σχημα», όπωςμε την κοινωνία και το ηθικό κακό απλώνεται η καθαρή περιοχη σ κίικλσἐ π­Χ· εγινε σσγημαι επίπεδα περιφέρεια, κεντρσ και γραμ·του Όντος, του Ενός, από το οποίο απορρέει και προς το οποίο ί μές»Ι95ι ενώ τσ δημισσργημα τησ αθεωρσὐσησ» ιρύσησ εγινε ίιμσρ·κατευθύνεται η πολλότητα των υποστασεων. Η ηθική προϋποθέτει Φη»Ι%­ Η θεωρία απστελεί για τη φύση την αρχη και το τὲλοθι τηνγνωριμία και προσπέλαση στις οντολογικές καταστάσεις του είναι σντσλσγικη αιτία και τσ τελεσλσγικσ πσισ τησ ενεργειαἐ τηἐι η σπσία­ συμφιλίωση με το θανατο και υπέρβαση του μηδενός ­, υπαρκτικό είναι καθαρη θεωρία­ Η Φύση ωἐ «γέννημα μιαἑ ανώτερησ και ισχυρό·προσανατολισμό του ανθρώπου προκειμένου να υπηρετηθεί το ηθικό τερηἐ ἔσαηρε κατέχει τη δικη τησ «στάσιν». «σρναίσθησιν» και «σύνε­αίτημα. Ηηθική διαφυλασσεταιως ηθική μόνο όταν είναι ενεργητική, σιν» και αναζητεί μσνσν τσ «αγλασν καί Ζαρίεν θεώρημα»Ι97· Οαγρυπνη και συμμορφωμένη προς την κοσμικη, φυσική δικαιοσύνη. τρόπος αυτός της αυτοσυνειδησίας της φύσης με τα παραπανωπροσ­

Η οντολογική­κατανόηση της πλωτινικής θεωρίας είναιπαρατηρη­ διοριστικα και τη συσχετική τους διαταξη είναι διαφορος από την

44 45

αυτοσυνσίοη σία ττον λοίπών λονίκών ονττον­ Η οομηνσυτίκη ποοσέννίτ κής αρχής του είναι θα διακρίνει ο Πλωτίνος τρεις οντολογικές βαθμί­ση αυτής της διαφοροποίησης δίνεται με τη μεταφορά του προβλήμαἑ οεο τοο κοομοο· τηοφύοη, την ψυχή και το νου. Η θεωρία πορεύεταιτος στο νοητικό επίπεδο του ύπνου και του ξύπνου. Η σχέση που την ανοδική ποοὲιοι φοοιι στην ψυχη και απ° αυτην στο νου,υπαρχει στο συνειδησιακό χώρο ανάμεσα στον ύπνο και τον ςύπνο αφού οιτι γνώρισε ο σοφός στην ψυχή του μέσω της θεωρίας, τοπαοαλληλίσοταί με τη σχέση αναμεσα στη θεωρία τησ Φυσησ και αντικείμενο, συμπίπτει με το υποκείμενο· ακολουθεί η αναγωγή τουστη θεωρία των λοιπών όντωνω· αντικειμένου στο νου, ώστε να ταυτίζεται «τὸίεἴναι καὶ τὸ νοεῖν››Ζ®Ι.

Ο Πλωτίνος επιχειρεί στη συνέχεια να προσδιορίσει τη σχέση μετα· Η έννοια δεν είναι ασύνειδη συνείδηση αλλά εφησυχάζει στην ψυχήσυ θετοοίασ καί ποαξησ στο Χὡοο τησ ανθοώπίνησ αυτοσυνοίοησίασῖ ως οικεία, αφού ο ‹‹γιγνώσκων›› και το «γνωσθέν» παραπέμπουν απόΟ ανθρωπος με την ασθενή δυνατότητα για θεωρία στρέφεται προς κοινού οιο Ἐνα_την πράξη, γιατί αδυνατεί να παραμείνει στη δυσκολία της θεωρίας. Ηιινοχὴ οιποιεχει ιο ννωοιοχονικο χώοο ιιιο οινθοὡπινιιο οποιοιςιιίΣτοὲφσταί στη τίσ ίσα» τησ θεωοίασ καί του λοιτουτ που οίναί η ποαἔη­ κότητας όπου ολοκληρώνεται η διαλεκτική σχέση του νοείν και τουΗ ποαση σίναί αποτέλεσμα τησ αουναμίασ του καί μονο› να αναλθεί είναι με τρόπο συμπλεκτικό. Η θεωρία της ψυχής αποτελεί το σημείοστο θοίαμβο τησ Υνὡσησ­ Έτσί η αδυναμία του αυτη οίολστσυοταί της γνωσιολογικής τομής υποκειμένου και αντικειμένου. Αυτό σημαί­στην επιθυμία να γνωρίσει στην πράξη, όσα δεν προσέγγισε με το νει οινοινκοιιοι οτι το κέντρο ­τηο πλωτινικης Θεωρίας βρίσκεται στοννου ΤΟὉΗ9' Την πρακτική δυνατὀτηῖα συνοδεύει η γνωσιολογική άνθρωπο, στην ψυχή του οποίου συνέλκονται φυσική και μεταφυσικήαδυναμία, που σημαίνοί οτί οσο ποοίσσοτοοο κατακτα ο ανθοτυττοσ και αναιρείται το κενό μεταξύ υποκειμένου και αντικειμένου μέσωτη γνώση της αλήθειας, τόσο περισσότερο απομακρύνεταιναπό το ιηο οικειωοηο του θεωρήματοο­_ Η ταυτοτητα όμως προκύπτει απόΐΐείδωλο» τησι απο την κυοίαολία τησ ποασησ σε βαοοσ τησ θεωοίασ­ τη σύμπλεξη διαφορετικών μεγεθών, υποκειμένου και αντικειμένου,Ο άνθοωποσ αναοοίλαταί στη δυσκολία τησ θετυοίασ τ αλλα ολίσθαίνσί γνωρίζοντος και γνωσθέντος, και αυτό υποδηλώνει οπωσδήποτε τονεύκολα στην ευκολία της πράξης. Στη θέση όμως αυτή του Πλωτίνου κίνδυνο της αστάθειας και της διάσπασης. Η «σπουδαια ιμυχἠ››2®2θα ποέποί να αποδοθεί νοημα θετίκο. Υίατί η δίολίσθηση αυτη οίναί όμως κατέχει αυτή τη σύνθεση ει ρτὶοτὶ και όχι ει ροετετἰοτί, είναιανανκαίαι ποοκσίμένου ο ανθοτοποσ να μποοέσοί να ίσοοοοπησσί την συστατικό της οντολογικής της υπαρκτικότητας. Στον Πλωτίνο επα­ατέλεστη επιθυμία για γνώση με το φόβο απώλειας της οντολογικής νοιβιὡνει ο φιλοοοφικοο οτοχοτομος του ελεατη ΠαρμενίδηΖ03 με τητου αυταοκείασ­ ' ' ύνδεσ του είναι ε το νοείν τ οντικής

­Στην οντολογικτι έρευνα της τοαἐηε 0 Πλωτίνοε ανασητεί τη γνώση λ τῖνθρὡπτίιἶη συναεησλη. ο Πλωττνοιἑιιρησιμο­δηλώνοντας ότι «ο σκοπός των πράξεων βρίσκεται στη γνώση και ποιοι ιοοο ιοιοοο οοοοο του Ποιοιιονίδη με την ίδια σύμπλεςη αλλάστην έφεση για γνώση». Οι πράξεις συνδυάζονται με τις γεννήσεις, με οιοιφοοοποιηιιένο νοιιιιοι_«οί οποίτσ πητἀἔουν απο τη ξεθεωοία” καί αποβλέπουν στην τολίκη Για τον Πλωτίνο ο νους ­ υποκείμενο παριστά ταυτόχρονα καιπαοαῦτανη τησ μοοΦησ»200­ Ό›τί υπαολοί είναί αντίκσίμονο τησ θεω­ το αντικείμενο της γνωστικής ορμής του ανθρώπου, το οποίο συμπί­ρίας, είτε είναι νομιζόμενο και υποτιθέμενο είτε είναι γνωστό και πιει με το οποκοίιιονοτολι αφού η πηγη της υπαρκτικότητας του νουσυνοίοητοποίημὲνο­ Ησυνδοση πράξεων καίνοννήσετον οίνεί το μέτοο ­ ανθρώπου υπάρχει στη γνωστική σύνοδο του είναι και του νοείντησ Υονοτίκησ αίτίασ τησ δοαστηοίοτητασ του οίναί καί ανανντυοίσοί ως αναπότρεπτη βεβαιότητα της οντικής του υπόστασης, της ζωήςτην, κοίνη τουσ λοίτουονία στησοαίοα τησ οντολονίκησ νομοτέλοίασ του. Η διαφοροποιημένη τροπή του Πλωτίνου από την παρμενίδειακαι της πνευματικής δραστηριότητας. σκέψη μπορεί να συνοινισθεί στην κατάργηση των διαφορετικών ρό­

Στηοίνμένοσ στη βοβαίοτητα τησ θστυοίασ τυσ καθολίκησ οντολονίτ λων υποκειμένου _ αντικειμένου και στην αντικατάστασή τους από

46 47

Ι

τη λειτουργικη συνοδό τους στο νου205, που παραμένει η εγγύηση απόλυτοω υπερέ ει τ σύνολης νόηση Το «νοουν» και ως προς

της Ταυτότητἀς τους· Η ψυχή του σοφού, η «σπουδαία ψυχἠ»' έχει την ουσία του καἶως ιτίςος την αξία του είναι το «πρώτο» αλλαταυτιστει με τη θεωρία, την έννοια­ Η ενότητά της προσδιορίζεται δη ιουργήθηκε πριν απΡαυτό και πανω απ° αυτό υπαρχει το επεκειναοχι μονο από τη σύνταξη των αντικειμένων του εξωτερικού κόσμου μ 220 7 7 .. 7 7 7 7

7 7 7 7 7 · 7 του νου , ακριβως οπως προυπηρχε το αγαθο και ακολουθησε κα­αλλα απο το πνευματικό πλήρωμα της ιδιας του της συνειδησης2®67 7 7 7ι2ι 7 7 7

θε αλλη κινηση προς αυτο . Νοηση ειναι «η κινηση προς το αγα­ΕΟ σοφός (σπουδαίος) είναι παντοτε ιλαρός ήρεμος και με ευχάριστη

διιιιθεσιιι γιιιιιι δεν ιιιια αγγιζει ιο κιιικοιιιῖ Έχει ιιι διινααα να λα­ ἕἶααἔἕοααιααῖεοαιατἔἐετηἔξἐαμείι γιατί η έφεση γέννησε τη νσηση και

τρωνεται απο του ο ου του ε ωτε ικού κόσ ου ε τ ν ­ 7 7 ” 7 7 7

κὲντρωσηΖ®8. Αισθςαῖεται ιἶιυταρκἶις σἱτην ευδαιμιονίόίι κα? σῖηῖοἕιῖό­ 7 Ο νους ἶιναι «η ρωΐη βαθμιδα ης ζωἶιἄϋζ η7 πραγματωση 7του

κτηση του αγαθού, γιατί κατέχει όλα τα αγαθα2®9· αιτία το «εἰς τὸ Ζινιιἕἐἶαἐῖἐνῖἑηἔ κ0ἱἔῖ:Ϊ:Ζ(;ἕ;ει;ῖι7ἔῖἑ:_εἴσω ἑπεστράφθαι››2Ι®. `

_

Η θεωρία του Πλωτίνου αποτελεί τη ζωτική πηγή καθε ύπαρζης. καία απο κἶχῃ αλλο που αποἶελει Ἐἴ αρχη καθἶ διαιρεσηςί ουνου της συνολης πραγματικότητας ››. Επειδη ο,τι γεννα ειναι

Φύση ψυχή νους συνιστούν την ενωτικ' εκ ασ τ ίδια ωτικ ' '· 7 τπτ­› ­ 7 7 η φιἶ η ης ες ηἦ απλούστερο του γεννηθέντος, ο Πλωτίνος πιστεύει ότι ό,τι γέννησεδύναμης που διαφοροποιειται μονο στον τροπο της θεωριας. Ζωη αόασα είναι «απλούστερο αοααῃισημαινει ταυτό ονα δύνα δ ιου ικ' ου εκπο ε' ' 7 7 · 7 7 7

ταυτότητα του ἔἕυ 'Ο τιπόιόισδιίόιρίζεῖἶίη ιόότ πα ουσηαιτεωεβιιοθιῖο Τόόν Ο Πλωτινος οδηγειται σω χαρακτηρισμο του Ενοε” ως αγαθουκαι απααααὡν ααα αωαα ατικόμλὀ ρο λ δ ιησε ν αλλα και «ἀπλούστατου››Ζ26, για να το διασώσει από την αμφιβολία

τ πο υ υνα 7 7 7 7 7 7 7 7

8 7 7 ί 7 μ 7 γ7 ης ως καιτην αμφισβήτηση.Ειναιομωςγεγονος οτιοιεννοιες του περιεχουνομης και οργανικοτητας του κοσμου ειναι η νοηση. Η δημιουργος 7 7 7 7 7 7 λ 7

δύναμη και ζωντάνεια του νου προσδιορίζει τις πράξεις. Κάθε πραζη Ηια Ήἶηματικη αβεβαιοτητα. Ενω υπαρχουν χεορια στο π ωἶινικοαποβλέπει γνώση απιθα ίατ επιτέλε ι ετ · ι εργο οπου π.χ. ο «νους» ταυτίζεται με το «Θεο››2Ζ7, η θεολογια του

αα την προσδοκία γνώσηα Νζἔαησαιἶςαι ζω 7 Ξιηςν Σἶξῖἶαἶαιἔεἔαι Πλωτίνου είναι ασαφής και η λεζ'η «Θεός» εναλασσεται σε ενικό­ ι ­ 7 7 7 7 7 7

ακαλία ααα θεωρίας οδηγούνται απίτασ η ενῖατι , η ι (ἶι και πληθυντικο αριθμο· Θεος _ ΘεοιΖ28. Οι αναφορες του στον ενα7 7 7 η ης 7 κης ς αἶα Θεο ειναι υπαινικτικες, και απουσιάζει η εποπτικη σημανση του ιδιου

κτησης οσο περισσοτεροη γνησιότητα της αληθειας τους προσεγγίζει του Ενόῷ” Στις Εννεαδες το πρόβλημα της ύπαρζης του Θεού επι­το Ἐνα καιΑ αθόῃί· το Ένα ω α ετ ία τ πολλότ τα 212 7 . 7 7 7

ιδιαίτααα ἔολλὀῖαταα νἑυηιι Ἑπὲιαρη σἕἕαεσ τοαηονς λκαι σκιαζεται απο τη φιλοσοφικη συλλογιστική και τη νοητικη προτε­το ο ι­ 7 7 7 7 7

κού και ααα γαωσιολογαςού οδηγεί Έιιν πολλότητα σι 7 γ ραιοτητα. Η βασικη διαφορα της πλωτινικης και χριστιανικής διδα­οτ σ 7 7 7 7 7 7 · 7

ακαίναα ααα ηθαςαα διαταξηα συντονίαεται υα] ότγ ρε η σκαλιας εστιαζεται στο γεγονος οτι στον Πλωτινο ειναι ματαιη ην τ ­ 7 7 7 7 7 7 7 7

7 7 , „ ρ ης Ο η αναζητηση ενος προσωπικου Θεου, Θεου της χαριτος, και καθεεννοιατας, της συμφιλιωσης, του ευδαιμονικου ΟΡΠΠΉΠΉ” εσχατολογίαςῃο Η πλωτινική απορητική δεν οδηγείται σε ακριβο­

Πρόκειται για εκείνη τη «ζωντανή εσωτερική ενότητα», όπως την λ 7 . 7 · 7 7 7 7

ι Ο Ζιι 7 , , ογικα χαρακτηριστικα προσδιοριστικα, αλλα παραμενει στα πλαι­ονομαζει ο . Βεοκετ , τηνενοτητα του νου, στην οποια εχει ενο­ 7 7 7 7

ο σια του αναστοχασμου αναφορικα με τη δυσκολια της συλληψηςποιηθεί και αφομοιωθεί η προϋποτιθεμενη πολλότηταω. Η ενότητα 7 7 7 7 7 7

του Ενος: «Ενω η γνωση των λοιπων πραγματων επισυμβαινει μεόμως αυτή διακρίνεται από τη μια και απόλυτη ενότητα τους δανα 7 7 ανα αείΕνός", το οποίο είναι ανεζαρτητο από κάθε «συναίσθησιν» την η μη 7 7 ιμεσ 7 7μΟνΟΟ Ο ςμ ρ ι 77 ωσ7 '

7 7 7 7 7 · 7 ' με ποια ξαφνικη ενοραση μπορει καποιος να οικειοποιηθει τη φυσηοποια επιζητει και επιθυμει μονο «το πολυ››,προκειμενου να γνωρίσει 7 7 7 7 7 7 ιιι

αυτου του νου (του Ενος), ο οποιος υπερβαινει καθε αλλο νου;›› .

και συνειδητοποι'σει τον εαυτό του2" ενώ το «ἔν» ω ἀπει ο2Ι8 και 7 7 7 7 7 7

η ' Ω ρ Αυτην την ζαφνικη ενοραση την ονομαζει ο Πλωτινος στο εν λογω

48 4 49

ΰἔ .

τικιιχ­

ι. ι . . . . ' ' ' νου››240 ι” αυτό κοι νοεβἠ­ Κινεί°αποσπασμα «αθρόα επιβολή» που σημαινει εσωτερική σύνταξη όλων Η ψυχη ειναι το «γεννημα του 7 γ

· ι υ π οσδιορίξεταιτων δυναμεων του ανθρώπινου νου, και την εναλλάσσει με τη λέξη τω με λογισμουἐῃι και η σχεση της προς Το νο ρ ·

. . ί . . . ε ' α ύ πατε α και παιδιού με σκοπο την‹‹προσβολη››Ζ32, για να τονισει την απαλλαγη απο καθε ει που θα ως σχεση αγωγης μετ ζ ρ ·

Δ . ι · 7 ίλ υ ­ πατεραεμποδιξε την ψυχή στην αμεση πρόσβασή της στο χώρο ­του Θεού. τελειωσηω' Η γεννηση της ψυχης .απο Ἑον Τε ειο νο. 7

Η πλωτινική θεωρία είναι άμεση ενορατική γνώση της στιγμής· υπήρξε ἕλνἶιγκαίοθ Ὁα να μη Ηεινεἔ ςαγονἕαιΐηῖἰα ΖῖισοωἑιἶἕἔἶΤἠἐ στιγμής εκείνης με την άρρητη και άπειρη διάσταση της εκστασής δύναμη” ” ετσι γἕἔνηθηιἶε Π ψυχη ως (ἶγοἔ ουδἕχωἔ σημαίνειτης κεκαθαρμενης ψυχής233, αφού η ψυχή κατορθώνει να συλλάβει ί ε νο της διονοτιοηἐ · Η γεννηἶῃι της ψυχης ομἕἕκ τον εαυτό τουαγαπητικά το θείο. Αναστοχασμός(ΙὶοΠεΧίο) και κάθε μορφή ο‹‹λογι­ και ολλοιωσή του νου, ο οποιος παραμενει ‹‹ι ιος μῖ

»Ζι5κής» γνώσης, όπως τη γνωρίζει σήμερα η φιλοσοφική Γνωσιοθεωρία, και το μονο 8970 και η μἶπη ουσια ΤΟΡ .ειναι να εῃίαομ πλ σς Ονἦείναι ξενες για την πλωτινική θεωρίαῃἴ Η δυσκολία της ψυχής να Ο νουἐ ωἑ εικονα του Ενος δημιουργει ο,τι και εκειν |, μ| ωη ὲιω

συλλάβει το Ένα, το απόλυτο235, καθως και οι ωδίνες της για δύναμηἐ­ Όιτι γεννά ειναι εικονα του Ενός, ακοιβωε οἶι Ξ

απαλλαγη από την εσωτερική αυτή επιθυμία συγκεφαλαιὡνονται στο ίδιος Ο νους' Η πλἑῖἔινικη ψυχη ειγαι η ἶὀνερβια ἔἕἐνιαρἐἶχῖιταιείναιστιγμιαίο φωτισμό της, όπου ο Θεός είναι παρών, καιη ψυχή κατέχει την οοοίο του νου' . Π μεταοκεἔἔή του υναμει υγ _ .

ό,τιξήτησε.Πώςόμως μπορείναφθάσειη ψυχή στηντελική υπέρβαση η εῃαἶνα και Ο λογος του νοι) ­, . ικὸνα ως υψηλότε­της οντολογικής της α­πορίας και να εισέλθει στο φωτεινό χωρο Ο λογος,πΣΞυμαΈοποει προς Τα ἶξω τηνἶ/οητη ευ νου με Ο εύει τηντης αληθινής θεασης; Ο δρόμος για το φιλόσοφο Πλωτίνο είναι ενας: ρηἑ μορφηἐ ­ Η|ψυχη λειτουργει ως |ογος το ι, Έ Ξξέ

Η ολοκληρωτική αφαίρεση· «ἄφελε πάντα››Ζ36. Είναι η πορεία της ενέργεια του πνευματος' πραγμ.αΉκΟΈητα φυ οποιοκἀθαρσης. από το δικό του οριοθετημενο πλαισιο και διαχεεται στην περισσεια

των δράσεων της ψυχής25®. Η ψυχη αποτελει τον αναγκαιο χωρο

κατεύθυνσης της δράσης του νου, εκ­θέτει το πνεύμα προς τον κοσμο.εκφράζει τη λογικη και βουλητική δυνατότητα της οικειοποίησης

2· Η «λογιζομἑνη» Ψυχή. ­της αλήθειας, Η ψυχή ως εικονα του λογου στην ηθική της διάσταση

σημαίνει ,το βεβαιο ττιἐ ικανοτηταἐ και συνεργασιαθ του. . . . . ' 251 ' εταστοι είωσ του κόσμου στη μετάστα­

Αν η θεωρια αποτελει το πυκνο διχτυ του πλωτινικου στοχασμού, ανθβωπου στην ηθικη μ χ η ,. . . . . ί λόγου σε πράξη.ηεννοια της ψυχης γεωμετρειτοκεντρο του αισθητου καιυπεραισθη­ ση τοι) , . λ . του σύ. . . . .. . . . ' ' ­ μπαντοθτου κοσμου, του ιηιιηάι εετιειυιὶιε και τουιτιυιιεἱι ιιιιεΙΙεςίυιΙἰε2". Η Εγω Ο ογθοωπος μετεχει στη μια συνο ή ψ ΧΠ

. 252 ' άται τ ν αυ σ του ως ποοὲ Το «θρεπτι­πλωτινικη ψυχη ειναι ο υποδοχεας, μεσα στον οποιο ισοσταθμιξουν γ κοσμου ° η οποια εγγυ η ζη η. . . . . ί 253 ' ° 'ν ουσία του είναι η «λογιζομἑνη ψυχή».ολες οι κοσμικες αντιθεσεις, ισορροπουν οι αντίρροπες ροπες και κον» μερος” η κατ εξζοχη . . λικ­

× | χ ι ι Ο Πλωτίνος αντικαθιστα με τη «λοῦοἔομενη Ψυχη» Την αριστολε Πσυνυφαινονται συνθετικά οι διαλεκτικες δυνάμεις του οντος, οι οργα­­ ι ίπ ί ' υ Πλωτίνου στο αριστο­

νωτικες της λειτουργικής αρμονίας του σύμπαντος. Το κύριο γνωρι­ “ εντελεχεια ” Η ερμηνευτικη προσεγγιση τοσμά της είναι ο διερμηνευτικός της ρόλος. Είναι ο διερμηνεας και τελικο ζεύγος δύναμις ­ ενεργεια, την οποιιἔ ο φι7;5!›σο|Φοἐυεἔ¿3\ῖ±ΟΣ

μεσίτης μεταξύ του ορατού και του νοητού ήλιου και αντίστροφα, εστο πέμπτο κεφαλαιο της δευτερης Ιἶννεα ας (‹‹ ερι τβ ία

εφόσον ο ορατός μεσω της ψυχής φθάνει στο νοητόΖ38. Η ψυχή είναι Καίὲνεργεια››) αποτελει μια νοηματική παραπομπή οἕή­ ελ οι Π

η μορφοποιός δύναμη του υλικού κόσμουῃἴ Η τάξη και η αγλαϊα τής. ἀροιικτμε σύνδεσης μεταφυσικής και ηθικής. Κα ε τε εια πρ

του ­νοητού κοσμου διαχέονται μέσω της ψυχής στον αισθητό κόσμο. ἔτι. άρα και ηθική, αποτελεί στον Πλωτινο παραδειγμα παρουσιας

5ο 51

Ι ρίζει το ιδιότυπο της ψυχής που είναι Π ἔωνῖανόῖηται ηζωηθότητατης μεταφυσική ς255, αφού η μέσω της ψυχής μετατροπή του δυνάμει και η ικμάδα. Η ανιούσα μετακίνηση της ψυχής που προυποθέτει τηνσε ενεργεία προκύπτει, όπως σημειώνει ο Ρ. Ο. ΚτίειεΙΙετ ως «πόρι­ αντίστοιχη κατιούσα εγγυάται την οντολογική και ηθικη δομη και σο­σμα της τέλειας κατάστασης της ψυχης››256. γοινικότητα ενός και του αυτού γεγονότος. Το γεγονθἐ αυτορπροσθιοτΣτην ψυχή κυοφορείται το μεταφυσικό στοιχείο, το οποίο και τη ρίξει την αρετή της ψυχής που προκύπτει μετα την επιστροφη και ειναιδιαφοροποιεί από κάθε εξωτερικό και υλικό. Της δίνει τη δυνατότη­ «η θέα και το εναπστυπωμα του ειδωμένου, χαραγμενο μεσα της καιτα της συνειδησιακής δραστηριότητας, της αφομοίωσης των αντικει­ ενεργητικό όπως η εικόνα στον οφθαλμό››Ζ66.μενικών εξωτερικών δεδομένων, της αναγωγής τους από το χώρο της Η θεοι ιηο πλωιινικης ψυχής δεν περιχωρεί μονο, οπως παρατηρετδύναμης στην ενεργητική δραστηριότητα που αποτελεί ηθικά την πλέ­ σ Ε­ ιττίίσίιίοι «την οντολργικἠ της υπόσταση αλλά συνιστά και περι­ον πολύτιμη συνειδησιακή κατάσταση της λογιζόμενης ψυχής", α­ι γράφει επίσης το περιεχόμενο της κυρίας ουσίας της››267. Η ψυχη ξε­φού το δυνάμει συμπίπτει με το ἐνεργεία. Ο Πλωτίνος φέρνει ένα κίνά μέσω ιοο νοο με τη σύλληψη του ενός, οδηγείται στη συνεχειαπαράδειγμα: ‹‹ Όταν ο “δυνάμει” φιλόλογος γίνει "ενεργεία" φιλό­ σίσ σιοιμελιομό του ενός λόγου, πορεύεται στην απορια των Οβτἔοντλογος, τότε εν προκειμένω το "δυνάμει" δεν είναι το ίδιο με το ”ἐ­ Των τησ οοὼτηοης και μέσα στη λογικη τηἐ ενρνλωρία ἦκτεινεωθ στηννεργεία”;››258. Η ψυχική διάθεση (‹‹ἔξις››), η αίσθηση259, και η ενέργεια πσσοοσίμ των ποικίλων μορφών της ύλης268. Το πνευμα καΐθνεταιπου την ακολουθεί συνιστούν την «άνδρείαν» αλλά και το ‹‹άνδρίζε­ απο ιο Ένα, γεννά όμως την ψυχή ως δικό τ00 λόνῖδ δηλαἕη ωἑ ε°σθαι››Ζ6®. Το πρόβλημα της ηθικής δράσης του ανθρώπου υποτάσσε­ νέργεια και ςωἠπα Ο χσγσσ του πνεύματος, η ψυληἱειναι εκεινος πουται στην αποστολή του ίδιου να εξαντλήσει τη δύναμη του πνεύματος κινεί τα μὲρηῃο, τα κρατά σε ενέργεια και διοικεί και εγγυαται τησε δημιουργία παραγωγική*ΪΗ ψυχή στο Πλωτίνο θεάται το αρχέτυ­ ή ζωή·

πο του πνεύματος, το οντοποιεί με το στοχασμό δραστικά και το με­ Το λογίζεσθαι είναι ό,τι προσδιορίζει την ουσία της ψυχης. Ενω στηνταβάλλει σε πηγή τροφοδοσίας της ηθικής τάξης. Η ψυχή σοσίοι της είναι νόηση όπως και ο νους, η ψυχή δεν αῦκεκαλ σῖο νανοηματοδοτεί το περατωτικό με βάση το άπειρο. Η εμπειρία της ψο­ είν αλλά διανοείται με λογίσμοος και καταλήγει .στη βεβαιότητα μεχής είναι για τον άνθρωπο ο αδιάψευστος μάρτυρας του γεγονότος οιποοεικτικές κρίσεις και συμπερασματική διάταξη των θρων Τηἑότι «πίσω από τον ορατό κόσμο υπάρχει μια ατέλειωτη δεξαμενή πραγματικότητας: «Η διάνοια δεν είναι έργο του νου αλλα της ψυ­δὐναιιιιτ››”Ι­. χιπ, η οποία μετέχοντας στη­ιιερισττί πραγματικοτητα ασκεί μεθιτΟ προσδιορισμός της ψυχής ως εικόνας του πνεύματος εκφράζει στη ενέργεια››"'. Βασική ιδιότητα Τηἐ ψνληθ ειναι' η βιαρκης·οντολογικά τη νοητική αφετηρία της ψυχής, η οποία ενώ για τον Πλω­ κινητικότητα που ακολουθεί τη διαδοχή διαφόρων σταδίων, όπως α­τίνο αποτελεί ένα αντικειμενικό δεδομένο που η «αρχή» και η ‹‹αι­ κοιβὡς και ο νουςῃ, ο οποίος δεν ανέρχεται στο επεκεινα κατ' ευ­τία» του βρίσκεται στο ‹‹Θεό»262, η ανθρώπινη συνείδηση δεν θείαν αλλά μετά από πολλές ενέργειες. Την ιδια πορεια ακολουθει και

τ ιι«αντιλαμβάνεται» πάντα αυτή της την κατοχή και «αργεί» χωρίς να η ψοχηῃἰ Ξεκινάει από τη γη και την ύλη για να αναχθεί στη θεα τουενεργεί263. Υπάρχει όμως και ο δρόμος της αναγωγής. Η αναγωγή τ όνΐοςτιις ιοσ­γσίνο της εν προκειμένω που την οδηίει σἶην επιτελεσητου ασυνείδητου στη φεγγοβολή της συνείδησης και στην ανάλαμψη της αποστολης είναι η διάνοια2", με την οποία επεξεργάζεται τα νοη­του κρυμμένου θησαυρού, του πνεύματος, προσδιορίζεται από τον τά, ιις ιδέες που τις προσφέρει ο νους". ιΠλωτίνο ως «προς τα έσω επιστροφή» και ‹‹προσοχἠ››264.` Η ψυχή

¬ Ο Πλωτίνος ακολουθεί την αριστοτελική αντίληψη οπου ο λογισμοἔγνωρίζει άνοδο, όταν φθάνει στην αυτοσυνειδησία. Η άνοδος όμως συμπίπτει με τη διάνοια" και δανείζεται τους ορους απο το Σταγεί­νοειται μονο ως μια αντίρροπη κίνηση στην κάθοδοΖ65. Αυτή ακριβώς ρίτη, για να επισημάνει τη διάκριση μεταξύ τον «καθαρου νου», Τονη αδιάκοπη κίνηση από κάτω προς τα άνω και αντίστροφα προσδιο­Ω

5352

Ε

θεωρητικού, και του «πρακτικού››"8. Ενώ στον Πλάτωνα η ύπαρξητου νου είναι δυνατή μόνο στη σύνοδό του με την ψυχή", ο νους εί­ναιςταυτοχρόνως και ο «κυβερνήτης» της ψυχήςΖ8®, ο δε φυσικός του«τοπος» ειναι μόνο η ψυχή. Η πλωτινική σκέψη διαφοροποιείται απότην πλατωνική. Ενώ ο νεοπλατωνικός χρησιμοποιεί τους ίδιους όρους,Οδηγείται σε διαφορετική συσχέτιση ­ διάταξη. Το ζεύγος νους ­ ψυ­χη είναι Το ίδιο­ Ο τρὀποἐ Τηἐ σὐιιπλεξης όμως διαφέρει. Ο πλωτινι­κος νους μέσα στο φυσικό του χώρο, την ψυχή, είναι μία μορφήανασΐοχσσμού μιας άλλης ανώτερης ουσίας, υπόστασης .

Ο Ψ. Ηὶιηιηετἰοὶπ προσδιορίζει την πλωτινική οντολογία της ψυχήςστα εξής βασικά σημεία: Ι. Στην αιώνια δραστηριότητα του πνεύμα­τος συνυπαρχουν η οντική του αναγκαιότητα και η ελευθερία της εμ­πειυηἶηἐ του δθάσηἐ­ 2­ Ονιικόι η ψυχή ανήκει στον κόσμο τωννοητων, ως το μέσο όμως μεταξύ του κόσμου του πνεύματος και τουΟησθηΐσὐ ιἔόσιιου υπόκειται στο γίγνεσθαι και στην εναλλασσόμενηΟοη του κσσιιικού γεγονότος. 3. Η κάθοδος της ψυχής στον κόσμολαμβάνει ατομική υπόσταση. 4. Αναγκαιότητα ως εγγύηση της κό­σμικής τάξης, και ελευθερία, ως το ποικιλόμορφο πλήρωμα αυτήςτης τάξης, συνευρίσκονται διαλεκτικά στη μεταφυσική διάσταση τηςψυχής. 5. Η διαλεκτική αναγκαιότητας και ελευθερίας εκτείνεται στηνελίδοκοσμικη ηβαγματικόΐητσ σΤ0 χώρο της ψυχής, η οποία κινείταιμεσα στην ένταση των βιοτικών αναγκών του έμψυχου όντος και τηςβασικής ιδιότητας της να παραμείνει καθαρά πνευματική ουσία. 6.

Την ελευθερία Τηἐ Ψυληἐι που σημαίνει εξομοίωση προς το δημιουρ­Υό τησ. περιορίζει η αναγκαία ενδοκοσμική της οργάνωση και δομή.

Τα έξι αυτά σημεία θεωρεί ο νί/. Ηἰυττηεαοη ως τον κοιτασματικό

ί του συνεχούς αγώνα του να αποφύγει τον κίνδυνο της αμετρίας, του

άπειρου του ανείδεου του ενδεούς, του αόριστου28Ζ. Τον κίνδυνο αυ­ι ι

τόν υπαγορεύει η οντολογική διάσταση της ψυχής ως θεωρία, αφού

είναι υποχρεωμένη να διακρίνει το ον από το μη ­ ον, με την προυπό­

θεση ότι το μη­ον δεν είναι φανταστικό μέγεθος, αλλά παρουσιάζει

εαυτό με ενάργεια. Αν δεν ήταν εναργές, δεν θα ήταν υπαρκτό. Ως

«εἶδός τι του μὴ όντος››Ζ83 ονομάζει ο Πλωτίνος το κακό στην προ­

σπάθειά του να συλλάβει το οντολογικό πρόβλημα του μη­όντος. Γιατίκαι το κακό «ακόμη και αν δεν είναι ουσία, πρέπει να προϋπάρχει

καθεαυτό, όπως καθεαυτό προϋπάρχει και το αγαθό, ως συμβεβηκός·

με τον ίδιο τρόπο πρέπει να προϋπἀρχει και το κακό καθεαυτό καιστη συνέχεια να αποτελεί συμβεβηκός σε κάτι άλλο››®84. Το συμβε­

βη κός δηλώνει τη μορφική παρουσία του κακού, του μη ­ όντος, και~ | : ι τ

παραπέμπει στην πλωτινική πεποίθηση «δει τι προτερον αυτο ει­

ναι››285, και «κακὸν είναι πρῶτον καὶ καθ' αὐτὸ κακόν››286. Το κακό,ως το μη ον287, αντιπαρατίθεται προς το αγαθό, το ον. Στην ουσία ε­

ναντιώνεται η μη­ουσία και στη φύση του αγαθού η αρχή του

κακού288.Ο Πλωτίνος με την πρόταση «ἀρχαὶ γὰρ ἄμφω, ἡ μὲν κακών, ή δὲ

ἀγαθων››289, την οποία ο Ψ. ΤΙπεὶΙετ ονομάζει «ελαφρώς απρὁσε­

χτη››29®, υιοθετεί το γνωστό σχήμα της δυαρχίας των γνωστικών που

ρυθμίζει ανάλογα με την επικράτηση της κάθε αρχής θεσμικά την η­

θική σύνταξη του ανθρώπου.Η είσοδος του κακού στην ψυχή είναι η ύλη", το σώμα, αφού

«ζωή είναι η σύνοδος ψυχής ­και σώματος››292, ενώ ο χωρισμός τους

θάνατοςῃἶ. Για την αποβολή του κακού η ψυχή πρέπει να ελευθερω­

θ ' ' το ώ α να καθα θεί294 να πνευματοποιηθεί να παραδοθείλόγο της ανθρώπινης οντολογίας και ως προσδιοριστικά της ανθρώ­ ει απο σ μ ι Ο ° ° ι

στο θειο που ειναι η πηγη του αγαθου, ωστε να επανελθει στην αφετη­πινης ουσίας που είναι η ευδαιμονία. Ευδαιμονία ως εναρμόνιση τουενδοκοσμικου προς τα επέκεινα, του ανθρώπινου τρόπου εμβίωσηςπρος την πειθαρχία στις αρχές του λόγου. Πρόκειται για το κλασσι­

ριακη της κατασταση, να γινει ειδος και λογος . Μέσα στις γραμ­

μές αυτές, στις οποίες συμφύρεται η σύνολη ελληνική επίδραση2%

τι στο στοχασμό του νεοπλατωνικού, εκφράζεται μια αισιόδοξη προο­κό διαλεκτικό ζεύγος της ηθικής· ειναι και εεοιέ . . ­

Στον πλωτινικο στοχασμο η ψυχή είναι ο χώρος από τον οποίο α­ναχωρει και προς τον οποίο κατευθύνεται η γνωστική ορμή του έλλο

πτική για την ηθική., Ο άνθρωπος με τη λογική του ψυχή μπορεί να απομακρύνει την α­

πειλή του μη όντος της αμετρίας, και να στραφεί στο λόγο, στο ον.ΥΟΟ ανθρώπου, η οποία και προσδιορίζει την υπαρκτικότητά του. Η ί

°

ι

. . Ι . . λλάρνηση τηςτπαρουσίας της ψυχής στον άνθρωπο θα σήμαινε άρνηση

54 δ

Ο ανθρωπος συνταυτιζεται με τη «λογικη ψυχη», αφου οι συ ογι­

55

χ ¬±

σμοί του είναι ενέργειες της ψυχής Τουιετ Η δ ι ι

ι

ί ' ιασταση της πλωτιν” ί χωρησει στην ανάβαση. Τη δύναμη αυτή την εντοπίζει στο δαίμονακηἐ Ψϋληἐτ ως οντολο ικ ' τ .

τιιν καθαρή καταφασηγγιαι(ἔγἶῖἕιεῇἕιῖιἠτἶἐλἶἕἑἕἕιἶἔἕοἶεἕιέτεριελἔ έρωτα3®Ι, ο οποίος παρα την κυρίαρχη στον κόσμο πρόνοια, τη σόμ­

ύπαρξη του μη_ό\/τος, ρ που. φυτη με το πνεύμα του Παντός3®Ζ, κατευθύνει καθε ψυχη στην επιτε­

Πθικης αυταρκειας, γιατί ο ανθρξἐπο ε δ τ ην κατακτηση της λεση της φύσης της σύμφωνα με την αξία της και την ουσία της3®3.

ἔιόμργη Ψυχή", όντας το μεταξύ τουςαιἶσίἔιητούκἔαιοὅπἰυἶιιονθμα 7ἶογι_ Ο έρωτας είναι «ὁ της ψυχῆς σύμφυτοςωω, κῖἠμα κάθε ψυχήαοἱ Ὁ­

ποτελεί ένα αυθυπόστατο ιιιεὸίιιιη, το οποίο συνοδεύει ιῖεπῖθύιτἶυ, α­πηρετικόἐ ΤΠΩ επιθυμίας της να ενωθεί με το Θεόακ. Η Ψυχή είναι Π

μετοικεσίας στη μία και μοναδική ενότητα του όντος μει; ΣΚ «μητερα του έρωτα» και ο ερωτας η αενέργεια της φυχης με κατεύ­

­μια αποκλείει τη στατικότητα, ενω κατακυρὡνει την ἑγρηγοΠ Ε θυνση το αγαθοτοι Ο Πλωτίνος επενδυει την ερμηνεια του ερωτα μυ­

ετοιιιότιιτα του ανθρώπου για λειτουργία τηε ελευθερίαἐ τουρηοκη' θικἀ, με τον τροπο που Ο Πλάτων με το μυθο της Διοτιμαε” στοκαι συνθέτει λόγο , η ποια Συμπόσιο" του κληροδότησε τη σύλληψη της γέννησης του ερωτα.

Η ομόλογη προς τη φύση της ενέργεια της ψυχής την οποτ , Ο πλατωνικός μύθος στη γραφίδα του Πλωτίνου γίνεται «τρόπος

καλιἶπτει ο λόγοἐι επαληθεύει για τον Πλωτίνο τον,ισχυ ισ ιόι ειπα έκφρασης και εργαλείο Τηἐ· Ψυχήο της υψωμἑνης πέρα από τη λογική

Ψυχη είναι αθανατη, γιατί «το αθάνατο και άφθαρτο είναιραπιἐθέοτἔ Π σφαιρα»309. Ο ερωτας γεννήθηκε από την Πενία και τον Πόρο, το γιο

μετάβχητω; και ενώ τροφοδοτεί” άλλα τονἑ α­Ν τηο Μἠτιδας, την ημερα των γενεθλίων της Αφροδίτης. Η φύση του

το του, αυτό παραμένει μόνο του σε αυτάρκεια››3®®. αυ­ είναι το μεταξύ της πλησμονής και της στέρησης, δεν είναι «ούτε θε­ός ούτε αυτάρκης αλλά πάντοτε ενδεής››3Ι®. Σύμφωνα με την ουσία

του κύρια ιδιότητα του ερωτα είναι η αγαπη για το ωραίο ως επιθυμη­

Δ

τη κατασταση της|«α'νω ψυχης››3Π, είναι το μεταξύ «ποθουντος καὶ

3. Ο ερωτας της Ψυχής για το αγαθό. ποθουμενου››3ΙΖ, η ἶἔκαρπωση της θέας του ωραι'ου››3Ι3, το «πληρωθὲν

όμμα», η όραση που περιεχει το ίδιο της το είδωλοῃό. Ο Πλωτίνος

Ο . ,τ , . , γ τ ι ὅ

ἔῖἕἔύἐνὲἶεασεἰἐοἕποἔἕὲζ2 εὲιιιἐγὅειαατηε πλωτινικήθ ΨΡ­ ΪρηἔθιῖτςἶρΞἶιιιπἐῖῖρ/Ξτοηιοτἶιζοὲιιἶόιἶτἴιοἐη ῖἐιῖἑἶετι απο την ρα ιν, α

ξεκιναει από δυναμεις που καταφασκούν τον Ξισθαἶἕἶςἔτης ψυχηςΗ πλωτινικη μυθικη εικόνα του έρωτα επικεντρὡνενται στο πρό­

σ9ν ιι πράξη βρίσκεται σε οργανική ενότιιταιιε την πιιιγή τηιμῖ· ῖφα σωπο της Αφροδίτης, το οποίο συνωρεί Έο ενδοκοσμικό και υπερω­ρια, επιβάλλεται οι δρασεις της πράξης να εκφράζουν ορατάἐ ιι εω: σθητό, το «ουράνιο» και το «πάνδημο». Τη διπλη φύση της Αφροδίτης

εἔεικόνιση τιιἐ υψηλής; θεωρίαἐ. Η θεωρία συιιπαρακολουθε'η'λοητη δανείζεται Ο Πλωτίνος από το Λόγο του Παυσανία στο πλατωνικόδιαδικασία της μεταστροφἠς της ψυχης από την πτώση στ νι Ο τη

Συμπὁοι0"6, τον οποίο προϋποθέτει και εκμεταλλεύεται στη δόμηση

ση­ Η αρνηση παραχωρεί τη θεση της στη διαδικασία της απαἔαἰβα­ της δικἡθ Του ορλλογιστικης για την ψυχη. Από το κείμενο γίνεται

γιατί η ψυχη (η ψυχή του ανθρώπου) συνειδητοποιεί ης: φανερό ότι ο πλωτινικός λόγος για την Αφροδίτη αφορα στη σύνολη

της δυναμική και δραστηριότητα που προκύπτει από τη συγ ένε ρικη . ψυχή του «Παντός» αλλα και σε «πᾶσαν ψϋχήνωιτπορυεπιδιωκει ΈΡ

με το νου και τη μετοχή της στο Ἐνα. Η εσωτερική αυτή δἕασἔα ιιἐο «ἀληθως ζηυ»3ι8, τη ζωή του νουιιιν Η διπλή φύση του ερωτα ανιχνευ­

τητα τιιἐ ψυχης είναι η εγγύηση και η βάση της ηθικής ιιρ ­ εται από τον Πλωτίνο όπως και στο Συμπόσιο κατω από το συμβολι­

Ο Πλωτίνος αναζηταει μια δύναμη που έχει ισχυρη επίδ ἶισ ης­ σμό και τη σήμανση της δὶπλής φύσης ως Αφροδίτης­ Η διάκρισηανθρώπινη ψυχή, για να θεμελιώσει την αφύπνιση η στην αυτή είναι στον Πλωτίνο, όπως υποστηρίζει ο Ι. Θεοδωρακόπουλος

χης να προ” «θεμελιώδης για τον ορισμό του έρωτα»3Ζ®. Υπαρχει η «ουράνια» Α­

5657

Φροδίτη. ιι αιιητωο η κορη του ου Ι ι ε

, 9Οσνσυ. που δεν γεννηθηκε α ' Δ ί

ίπο κα ί ' δ υ κλ ονο εί ο έρωτας από την Πε­

ποισ Ύσμσ Υιση γα οι στον ο ' ί τ° μ μμανο ειναι ανυπαρκτοι32Ι. Υπαρχει

Με την εννοια της εν ειας πο ηρ μ

νία υποδηλώνεται η αμορφία, την οποία ο έρωτας επιδιώκει να υπερ­όμως και η «πάνδημος» Αφροδίτη η κόρ .

ι η του Δια και τη Δ 'ς ιωνης, βεί με τη συνεχή έφεση της ψυχής για μορφή και πληρότητα. Ο Πόρος

που η κοσμική της λειτουργία και ο ουσιαστικό ' ' Ας λογος της υ 'παρξης ως πληρότητα μορφής, ως λόγος, δίνει στον ερωτα τη δυνατότητα

της εντοπίζεται στο βιταλιστικό ' · .

. 3„ , ,ρυθμο των επηίειων ερωτικών δεσμών, , , , , , ,

τνα ειναι το μεταζυ του νου και της ψυχης. Η ψυχη με τον ερωτα δινει

των γαμων , ο οποιος κατευθυνειπ .ην σνθρωπινη υποσταση στην α· ι . ι ι . .

στην αβεβαιότητα και την αμηχανια μορφη, γινεται ο χωρος συναν­σφσλεια της εγκοσμιότητας,

τησης του νοητικού και αισθητού κόσμου326. Ο Πόρος δηλώνει το λό­Με τη διπλή φύση της Αφροδίτ .

ηΩ 0 Πλωτινος μας φωσ _ _

ί ι ι ιςει Την κα γο της δομής και οργανικότητας των πραγματων του νοητού κόσμου,τασταση του ανθ ωπου

ι

ρ ως παρουσίας που εγγυαται το «ναι» προς ιφ , , , , ,

τα η δε διαχυση του στη συνολη κοσμικη ροη τον τοποθετεί αναγκαιατον κόσμο, ΤΟ Οποίο θα ήταν ανύπα ί

Α

. . οκτο χωρίς το μυστήριο του ωο_' ζ δι ί ώ ο της ψυχής. Ο Πόρος που πληρούται από το νέκταρ

ποιου ερωτα. αλλα και τη σταθερη προσήλωση του ανθρώπου στα αι­ .ιζ μεσα στο χ ρ

° συμβολίζει την έλλογη κοσμοποιό και κοσμοφόρο αρχή που με μιατηματα του νου, στην καθαρια πηγή της θεία π οέλ ·

Έουι στο συνεχη αγώνα του για κατἀκῖηση ἶουρΕίνΞΐῖ1ιἶ ἶἔἑψἔἔης κατιούσα μετακίνηση κατολισθαίνει από μια ψηλότερη αρχή σε μια

του οντολογικού αδιεξόδου. Η ψυχή είναι ταγμένη να υπηρετεἕτοκατώτερη. Ο λόγος εμφυτεύεται στην ψυχή από το πνεύμα μέσα σε

ισαιο, να Ρτιυέίυει το βλέμμα τησ π00Ω τα ανω, να ανεβαζει συνεχὡἐ κήπο που απ­αστρἀπτει απὀίτο λόγο Του Δω, όταν γεννιέταιβη Αφβα! ' ι ι δίτη. Ο «Πόρος», η «ευπορία» και ο σύνολος «πλούτος των ωραίων»

σαν το Σισυφο το λιθο ψηλα στις κορυφές, και οιε γνωριζει την υνυι­ του κήπου υποδηλώνουν τις εκφανσεις του λόγου. Το νέκταρ, το πο­πόφευκτη πτώση του.

Π ί ' · ι τό των θεών με το οποίο μεθαει ο Πόρος, αποτελεί εποπτική σήμαν­αραθετοντας και ερμηνεμσντσσ ο Πλωτινος το μυθο του πλατω­ . , , , , , ,

σων κομιζει το θειο». Κομιζει το λογο, με τον οποιο μεθαει τοννικού Συμποσίου"3 για τη γέννηση του έρωτα από τον Πόρο και την ση «Θ

Π' Ο λόγος υποδεέστερος του νου γιατί εκπορεύεται απί αυτόν,Π ' ' Ι .ενια διατρεχει τον οργανωμένο ρυθμο του μύθου με φιλοσοφική . ορο. ,

αποτελεί στοιχείο ξένο προς τον Πόρο, αφού προσλαμβανεται απ° αυ­φαίρεση και ακολουθεί στι '9 επισημανσεις του τα πλατωνικἀ

· · ιΟδηγη­ . . . . . .

τικα νευματα. Ο Πορος που είναι μεθυσμένος από «νέκταρ» και ο ι τον, ειναι δημιουργημα του πνευματος και βρισκεται στον κηπο του

απο «οινο» δηλώνει την πνευματική μέθη στην οποία ζηταει μετο χ' Δία την ημέρα που γεννιέται η Αφροδίτη” Το ωραίοωί Ο λόγος” ΤοΒ χη θείο νέκταρ, που διοικεί και εγγυαται την ταζη αυτού του κόσμου κα­

η απορη Πενία. Από την πνευματική πλ '­ , ηρστητα της μορφή του Π ±

ρου (ειδος) και την «αοριστία» Πενίας δημιουργείται ἐυσία ΤΞὉ ταγεται από έναν αλλο ανώτερο κόσμο_ ιΕτσι ο έρωτας εξαιτίας της

αναγκης της ψυχής για το «κρεῖττον και ἀγαθὸν» συνυπαρχει μαζί της.έισῶτα. Ο λόγος φὡτισε κατι που δεν ' 7 τηταν λογος αλλα «αόρ σ Ι ­

ι ϊη εφε Στη συνεύρεση της Πενίας με τον Πόρο για τη γέννηση του Έρωταση και αμυδρή υποστασ ° ·η και γέννησε ενα ον ατελέ Ζ

ι ,ς και ελλιπε α­ , „ , , ,

φου Ἱ/εννηθηκε απο ικανό λόγο αλλά και αόριστη έφεση»,2„ ς' στοιχει και οικοδομειται η συνεχής αναζητηση τηςκατακτησης του

Ο ερωταἑ λοιπόν είναι το σύμβολο Του ανικανοποίητου σε αντιδια αγαθού από την ψυχή. Αν απουσίαζε η Πενία, η έλλειψη, από τον κή­

στολη με τον καθαρό λόγο, αφού αναγκαία περιέχει το «αορισ­το),πο του Δία, από τον κήπο του λόγου, το πνευματικό κατόρθωμα της

«αλογο» και «απειρο» της φύσης της μητέρας του Το ανικω/οποίη° ψυχης δεν θα είχε νόημα. ,Ο έρωτας, καταλήγει ο Πλωτίνος, είναι ο

το και άπο Ο στ × . , ” “ ι 7 ι ι ι­ ι ι ν­

Ρ η Φυση του ερωτα ειναι ο,τι τον κραταει σε σ είο«δαιμων που γενναει η ψυχη, γιατι της λειπει το αγαθο, το οποιο ο

ημ μως επιθυμεί››328. .

ισορροπίσσυ σ›Τι του χαρίζει τον «οίστρο» τ 'ι

ηἑ αναζηΐησης για λ '­π η Ο Πλωτίνος αντλεί δημιουργικα από τον πλατωνικό μύθο για να

ρωση. Τόσο το «εὺμήχανον» όσο και το «ποριστικὁν» πηγ 'ζ­· .

σ συν από . . . . . .

την ιδια του τη φυση, την ενδεή μεν αλλα και την έλλογη325περιγραψει την ανακαλυψη του νοητου κοσμου απο την ψυχη, κα­

ίθώς και τη διαλεκτική της σχέση μαζί του, αφού ό,τι μεσολαβεί για

58 59

μιν ανάβαση της στο νου είναι ο δαίμονας έρωτας, η διαλεκτική αν­τιπαραταξη με τις αντιθετικές δυνάμεις του κόσμου· την πλήρωση καιτην ελλειψη, το αγαθό και το κακό. Στη μελέτη «Περὶ τ' άγαθου ἢτου ενοἐἱ» ίνλ 9) Ο Πλωτίνοἐ θεωρεί ότι η σύμπτωση των γενεθλίωντης Αφροδίτης και του έρωτα υποδηλώνει τον «έρωτα της ψυχης» γιαΤο μιίμθοι ιο 'ίΞνα, το Θεό, «με τον οποίο θέλει να ενωθείη ψυχή σύμ­φωνα με τη φυση Τ移3Ζ9. Το Ένα ή το αγαθό δεν είναι έννοιαίαφη­ρημένη αλλά ουσία «ὲράσμιος››33®, το πρότυπο έλξης για εξομοίωσητης ανθρώπινης ψυχής, αφού ως αγαθό είναι το ίδιο ωραίοίῃ, είναιό,τι η ψυχή βιώνει ως «ηπιον», «προσηνές» και «άβρότερον››332. Ηεγγυηση της παρουσίας του στην ανθρώπινη ψυχή είναι το αποτέλε­σμα Τιιἐ θεωρίας και πράξης της ψυχής· είναι «έκσταση και απλότη­τα, αφοσιωση, έφεση για ψηλάφησἠ του, ηρεμία και αυτοσυγκέντρωσηεμπρακτη· αυτός είναι ο μόνος τρόπος της θέασης του στα άδυτα τουυπάρχοντος (αγαθού)››333.

Πρόκειται για την έφεση της ψυχής για απόλυτη ταυτότητα με τηναρχή της (εν ­ νους ­ ψυχή). ,Οι «ὲρασταί του ἑνός» επιδιώκουν τηνκαΐάκτιισιι του «όλου», αφού «το όλο είναι πάντα ο σκοπός του ε­μΦ[μ,›3“­ Πλἠμωσιι Τιιἐ Ψυχής, είναι η θέα του απόλυτου. Στη δρά­ση της αυτή η ψυχή για ανάβαση στο πνευματικό πλήρωμα του όντος,για ανυψωση στο ωραίο και αγαθό κατευθύνεται από τον έρωτα335.Την πορεία του ανθρώπου προς το είναι που η Φιλοσοφία της Ύπαρ­ἔιιἑ σήμερα καλεί εξύψωση προς την ύπαρξη, ο Πλωτίνος την ονο­μάζει διαρκή έρωτα της ψυχής για το 'Ενα και αγαθό. Η πορεία αυτή

ιςἔ

ε .­ε=?·.

ίμ­2ι.;;.

ί

Χ

ι

ι

ἕι

31..

ΠΙ Ο ΜΥΣΤΙΚΟΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ

1. Τυπογραφία του κακού.

Το φάσμα της ηθικής του Πλωτίνου που η απαρχή του εντοπίζεταιτ ν έ εσ για το αγαθό” σε εκείνη τη δύσκολη πορεία του αν­της ψυχής δηλώνει φυγή της ψυχής από τον αισθητό κόσμο· στο ση­ = σ η Φ η 9

μείο αυτό ο Πλωτίνος ακολουθεί το δάσκαλο Πλάτωναῃθ.

αι

τι

_ ι

60

ι

ί

θρώπου προς τον εσωτερικο του κόσμο («πάντα δὲ τα ἐν ἐμοὶ ὲφίε­ται μὲν του άγαθου››)338, εκτείνεται στον αναγκαίο χώρο, όπουόλα τα στοιχεία που συνθέτουν μια διδασκαλία της ηθικής συνυπάρ­χουν αξιωματικά κάτω από την πραγματικότητα και το νόμο τηςύπαρξης του κακού, φυσικού και ηθικού. Είναι πεποίθηση των Ελ­λήνων ήδη από την προσωκρατική διανόηση (Εμπεδοκλής, Φιλότη­τα ­ Νείκος), και προς την αντίληψη αυτή στοιχείται και ο Πλωτί­νος, ότι το κακό συλλειτουργεί μαζί με το αγαθό στην τέλεση τηςκοσμικής διαδικασίας, και ότι εμφανίζεται κυρίαρχο και στον αγώ­να για προαγωγή του ηθικού ποιού του ανθρώπου, αφού «η έφεσητου αγαθού οδηγεί πολλάκις σε πτώση στο κακό››339.

δει

Είναι πρόδηλο ότι ε ε τ τ ιηοττιἴτοσογ οττοο›τοῖταο‹οθτοο›ττιο‹τιτιοττιοΦο›σττι της ηθικηἐ κατασταση σε τμο0Φές και αοιθμοὐἑ μας παρουσιαζει και ο πλατω­

μα της Φύσης και της κατα ω ε τ υ τ ·γ ροζ το ζητηῖ \/"ώς Τιμαιἶῃἐ 7“ττοοττἕτ οτοςοοοττνκοιτιοου. ερευνα του κακου ή ι Υπήρξε βεβαια ήδη στην αρχαιότητα ποὀβλημα, και εξακολουθεί

ττοοοτηοοοττιοιττοτοτοτνοποοσδιοοισμο και σημερα στην ερευνα να αποτελει σημειο ερευνητικης αντιπαρα­

οοττοτοττττο οτοττοοτοττ συνεχισει Ϊ θεσης, η αποδοση μιας αυστηοης δυαοχιας στον Πλατωνα. Οι δια­

θεση προς το αγαθο. Το προβλημα της φύσης κατῖ ανῃπαωμ πιστωσεις βασικα αναχωρουσαντ απο ττην αριστοτελική ερμηνεια

ηθ καταγωγης ι της πλατωνικης κοσμοθεωριας κατω απο την επιδραση της πυθαγο­θ καιτ δυαδαοτλτλοοςοτἶτκτοττ τοοἰτἔτῖτττοττνοτοττττο .τττττἶτῖετοτγττατἔεττιοο στη μοτλετη του οειας ανττληψης για τη μοναδα ως το τυεο, το αγα σ, τη

αντίληψη ότι το κακο οονοτοτοτοτ ττοοοοτοοτἔοθοπτ απντοκη ως το δαιμονα, το κακο, και τη συνυπαοἔη τηἐ με την τυλη3 . Ο

γνωρίζει την αριστοτελική κατανοηση της πλοττοοτοἶο οοιοἐ υ ηςι Αοιστοτεληςτχωρις να τπαρουσιαζει καποια τολοκληρωμενη διδα­

ονολοτοτ οοοττττοττοντοτττονκαι σκαλια «περι του τκακουυ κατ Χωμις να ταυτιτζει το «ειδος» μδ την

Στο μύθο του Πολτττοοο τ­ εννοια του αγαθου, αοου η μο0Φοποιος αουτη της υλτητς συνδεεται

της δηπτουρνίαοαο απαντά η πλατωντκἠ θέση ότι η ύλη αποτῖἔα μαζι της και η υλη αποτελει το «δυναμει εκαστον» , ποοβαινει

την αφετηρία του κακοὐτ«Αττίο οττοττοττττο ει σε κριτικη της δυαρχτας των μαθητων του τῖλοτοτωνα, οι οποιοι

τείοτ Το οποίο οττήοτο στοπ προσδιοοιςουν το κακο ως τοτῖδτυναμοι αγαθον» κατ το ανευοιτ

αταοτο οοοοοτ ττοοττοτοτττ ττοἔ ττττοτῖτἶττοη σκουν στη «χωρατ του αγαθου» . ιδιος ο Αοιστοτεληἐ θειοροι

αυτή θέση υπονοεί Αοτοτοτολοοτ ττττοττολο την υλη ως το «τριτον» μεταξυ τωτν «εναντιον», τος την τιοτη μτιῖτττη›

την αιτία του αγαθού η οπτοια «εγινε ενεργειατμονοοτι ηταν ητ υ η δυναμει» οι υο α ες

χετατ τα οποία είναι το ἐνατ η Οοοίατ (οτί ἐοττο) αρλἶς ανηκουν στην «εναντιωστν», οοτο το ενα μεοος ο λοτος και

το πέτα και μτκρόνιυτ Το μέτα ττοητοιν Αας. το ειδος και απο ττο αλλο η στερηση τ. Στη Φυσικη του ο Αρτστσ­

οτοτὲλη τα δυο άπειρα του Πλάτωνατοτ Την έννοια του απεί Οι­ τελης θα ποοχωτοτησει και σε μια ακριβεστερη ποιοτικη διασαφηνιση

ως ταοτοοηττη οννοτο τοτττορου της συλλοιηστικητς του Υια την υλη, καιτθατοποτοαμμισει την αγαθη

σττένου ωο τοοτοοηττο Ρα­ και κακη της φυση «κατα συμβεβηκος» . ι

τὲλης από τους Πνθαγόρετουττιατ οι οποτοτ ιοτοτοτο τοιιστο­ Οτ Πλωτινος κατω απο την απητηση αυτης τητς ορισμενης πια

οτττοο του πε­ αντιληψης οτι υλη και κακο συμπιπτουν ποοτωθει με το δικο του

του πεπερασμένου (το πέρας) και του απείρου καθώς και ῖιττνττιες διασκεπτικο τροπο την απορητικη ως μια κατα το δυνατον ενωτικη

πές αρχέο που αποτελούσαν τοοο οοττοοοτο τῖτοἔτ συνιστωσα, εβμηνευτικη ποοσεττιση και εοευνητικη προτωρηἦηττο. στην οντολοιμκη ιἶΦη του ττοοβληματος, αλλα και στην απ αυτην

Πλάτωνα που μας παρουσιαζει ο Αριστοτέλης συνη ο εί κἶτΤα

Δ

απορρεουσα ηθικη του διασταση.

μενο του πλατωντκού Φίληβου όπου ι γτ Ο "Ο ΚΕΕ Ηδη στην αρχη της μελετης του «Ιἶοθεν τα κακα»τ προκειμετ

° η φυση του απειρου προσδιορτ· νου να αντιμετωπισει ο Πλωτινος το ζητημα αν η αρχη του κακουζεἶαι από Το Σωκράτη ως τα «μαλλον τε καὶ ηττον γιγνόμενα››"6.Την υλη ως πηγή του κακού πριν ο Θεός τη διακοσμήσει με τροπο

κ­τετ6­τετ

μπορεί να αναζητηθεί στην ίδια την πραγματικότητα ή σε καποιο«γένος» της πραγματικὀτηταςω, θεωρεί απαραίτητη την οντολογι­

κάλλιστο κα ' ι Δτ τ τ ,ι αρτστο και την οδηγήσει απο την αλοκη και αμετρη ' κή και γνωσιολογική έρευνα του προβλήματος. Η αναζήτηση της

62ζ

63

όντας δηλωτική μορφή του μη όντος, βρισκόμενο δηλαδή ιιΞςο› από

καταγωγής του κακού τίθεται ευθύς εξ αρχής στο πλαίσιο των οντο­ . τον ονῖολογικο τοριἔονταί δεν Έαιἶῃἔεταἶ ομως μἶι το απο ὉΤΟ μη, , τον ως μη υπαρχον, αλλα νοειται μονο ως ιαφορετικο του

λογικων κατηγοριων. Με δεδομενο ότι η γνώση ενός πράγματος σνἔσστοι Γιαιι αλλως, αν δεν οιιήολε, δεν θα ηταν εμφανής ηεπιτελἕιται μὲσευ της ααιμρίότηῖαἕ» Του προς ένα αλλο και ότι το ενεργεια και η δραση του στον κόσμο364. Ο Πλωτίνος κανει υπαι­κακο εν μπορεινα νοη ειω «ει ο » ω ο ' οι ο' ς ­ , . . . . τ

σή του προκαλει ακριβώς αἑιουσίαςτόυ ιἶγἰθἴἕἶιξ) Ιἑρλὲζτιΰἕςεἕἑροἕιἕἐί νικτιιἶη αναφορα στον πλατωνικο Σοαιστηι οπου ηι«στασι€›› καιι . , , η «κινησις» ως συμβεβηκοτα του ειναι δεν ταυτίζονται με το

αγαθο και κακο ως αντικειμενα της ιδιας γνώσης (‹‹ἐπιστἠ­ είναιιω και δηλώνει όιι για τη δική τοο κατανοηση το μη ον δεν

Ηης»)356. Η δἶδομένη υπόθεση του Πλωτίνου εν πβοκειμένω είναι ι νοείταί ως η εν λόγω πλατωνική συσχέτιση, αλλα απλα ως «εικόναοτι Πικοσμικη πραγματικότητα, ενώ κυριαρχείται από το ρυθμό, του όντος» το «μάλλον μη οι/ιιτεει όιιασκιό ιιεν αλλα διαφοοο τοντην ταἔη. την καταφαση, τα είδη, επιτρεπει εντός της το οντολογι­ οντος αφού δεν είναι το ίδιο το ον. Ο Πλωτίνος διαφοροποιείταικο ισοἑυναμο της άρνησης του αγαθού· την αντιθεῃκή συνύπαρἔιι από τον πλατωνικό δυαλισμό όπως παρουσιαζεται στον Τίμαιο,αγαθου και κακού. Προκειται για την αποδοχή της οντικής δομής

1 όπόό απαντά ο οοιφης διαχωρισμός μεταξύ του όντος που δεν γνω­για τη δεσποτεια του κακού στην πραγματικότητα. Επειδή δεν Ξ

ίζει έννηση και Του «νη/νομἐνου» που δεν ειναι οντα Σιιιν ανα­υπαρχει πρόσφορη καποια ομοιότητα προς το κακό, ώστε να προ­ ζωγή ζου κακσό σιό ιιιι όν διακρίνεται ιι επίδραση τοο Αριστοτέλη,χωρήσει στην ανάλογη γνωστική διαδικασία, ο Πλωτίνος επιλέγει Β Ο σπσισσ ιαιιιιζει ιό ιιιι όν με την ολη, το αντιθετο του αγαθού,την «ἐξ ἐναντιώον;ωσ»357 οδό και προσπαθεί να ορίσει το κακό με το δεύτερο ήμισυ της εναντιωσης, Το καθαρά «κακοποιόνιιτοιι Η

βαση το αἶπίθετο του). το αγαθό. ὲ ερευνα έχει προχωρήσει πλεον από την εποχή του Παρμενίδη, πουΤην πηγη του αγαθου αναζητεί ο Πλωτίνος στο Είναι. Όλα τα ι πρώτος μίλησε για ισ ιιιι όν και δήλωσε την οιδονοιιιίοι της απόδει­

οντα αναζητουν το αγαθό και το έχουν οινανκιι358_ Εκείνο όμως ει' τουτο σε δόόιιόόσ ιιόόσόννισιιό ιόό ιιιι όνιόσ με σιινκόκόιιιό­ενω ειναι απαλλαγμενο από καθε ένδεια (‹‹ἀνενδεἐς››) και έχει αυ­ νῖὲςνσσλσνικα σχἡιιαια και μέσα στα πλαισιο μιας αφαιρετικήςζαρκειαι(‹‹ικανὸν ἑαυτό αηδενὸς δεόμενον››), αποτελεί το μέτρο359 ιισσσβασιιό ιι σοιιηνεοτικἠ διέξοδος οδηγεί στην κατεύθυνση ενός

ιιἶι«ἐΣἠ(:ΐκἐσἶἕιἕειπαἶαιἶἔἕἑωιἑ/(ιιἘῖτἔἶῖ το (ἶνοωἰί Ἑην «ψυχη» ,και ηθικού προσανατολισμού.. . τ ωρωο («υπερκαλΟν»)° ειναι Μη ον στηνπλωτινική γλωσσα και αντιληψη ειναι ο συνολος αι­

ο βιασιλευς του νοητου κοσμοοτωι ειλικρινεἐι απλό και καθαρό, η σθητὸς κόσμος με όλα τα επισσιιβαινσντα σι ιιασισιιττοι Τιιν όιισιααιιτια .τηἐ ζωηἑ, του νου και του είναι36]. Αψού το αγαθό και το ιὸνττπροσδισριζείι σόι­Ιλωιινσσ μέσα από όναίπλόνιια αντιθέτων: «η

ιῖῖαλιόιῖαἶῖιιιἶόοόίΞιῖιτἑοἕἔνἑΐῖιἔιῖνἕἶὲσἐοἑςΐῖἔἶἕ.δεν μποίἶεί να αμετρία απέναντι στο μετρο, το άπειρο απέναντι, στο πἐρἶιῶ Π

. . . . ” η ομωἦ η Μαρ­ αμορφία απέναντι στη μορφοποιό δύναμη, η αιωνια ενδεια απεναντιδη του Ϊακοἔ) εῃίαι αναμφισβητητπ πρεπει να καταταγει στα μη στ ν αυτάρκεια το πάντα αόριστο, ανήσυχο, πολυπαθές, αδηφάγοΐὲἘαμείεἔνἕἕἔ62μη οὐσθω) ωἐ μορίυή του μη όντος, ως κοινωνρἐ κα? παμπτωχο. ιίαι όλα αυτά δεν είναι τυχαἰοι προσδιορισμοι' αλλά

. ί . ' ' . κ ίνα ὁ ω «που ετέ ουν σ” αυτό και

του εθίαι και του πνευμαῖοἔ αποκλείει Ταυτόχρονα την ύπαρξη του κακά Γιατἰ όταν, το κακό εμφανίζεται σε καποιο άλλο πράγμα,κακου στον ίδιο χώρο και με την «ἐξ ὲναντιότητος» μέθοδο το ανα­ζηταει στα μη όντα. Θεωρημὲνο απ” αυτή τη σκοπια το κακό και

65

64 5

Ἀ

Ὁθα πρέπει προηγουμένως να υπήρχε το _ίδιο καθευατό, ακόμη και ναμο της αντιθετικής συνύπαρξης (του κακού) και το ηθικό εγχείρη­αν δεν ήταν ουσία. Ακριβως όπως υπάρχει το αγαθό καθεαυτό και μα παραμένει μια ιδεολογία.ως συμβεβηκός, έτσι και το κακό υπαρχει καθεαυτό και ανάλογα Αυτό το πρωταρχικό κακό, η ύλη, είναι το συστατικό όλων «τωντοσ σομβεβηκοσ σε κάττ άλλΟ»371. σχημάτων και μορφών, των μέτρων και των περατων, διακοσμείται

Η τταταχρατύη αυτών των χαρακτηριστικών του κακού· οδηγεί με ξένα καλλωπίσματα, αφού η ίδια δεν διαθέτει καποιο αγαθό,...στην κατανόηση ότι το κακό δεν αποτελεί το απόλυτο μη ον, ως είναι η ουσία του κακού..., είναι ό,τι η λοχική μας αποκαλύπτειαντίθετη αρχή στο ον, αλλα η έννοια του σχετικοποιείται αφού λαμ­ ως το πρώτο, το καθεαυτό κακό››3". Μετα τον προσδιορισμό τηςβανει τις συγκεκριμένες μορφές (π.χ. της ένδειας, της αοριστίαςῃ οληἐ τοἐ τον πρώτον κακοον ο Πλτοττνοο προχωρεί στον ττροοδτορτ·κ.λ.π.) και καταργείται η παραδεδομένη δυαρχία που το δομικό σμό του δεύτερου κακού, που την εγκατασταση και επιβίωσή τουτησ περιεχόμενο πήγαξε από την προϋπόθεση της συνύπαρξης δύο αναξητεί στον ανθρωπο". Στα σώαατα› εφοσον ρετεχοον στηναντιτιθεμένων αρχών, του αγαθού και του κακού, με απόλυτη ισχύ ύλη, ενυπαρχει το δεύτερο κακό, αφού λόγω της υλικής τους μορ­κατ πορεία εξοντώτικού αγώνα για καταστροφή της μιας και επικυ­ φής στερούνται του «αληθινού είδους» και της «ζωής», αλληλοκα­ριαρχία της αλλης. Το κακό σύμφωνα με το παραπανω παραθεμα . ταστρέφονται, έχουν ατακτη κίνηση και φορα, ο δε ανταγωνισμόςδεν είναι το απόλυτο μέγεθος και κατα συνέπεια η απόλυτη εναντίω­ τους είναι ένδειξη της ματαιότητας και μηδαμινότητας τους, εμπο­ση στο αγαθό, αλλα η εναντίωση στο γενικό τρόπο της ξωής του · ι δίξουν την ψυχή στην πορεία του προορισμού της και λόγω τηςπνεύματος. Αν αποτελούσε απόλυτη αρχή και η αρχή του ανιχνεύ­ χ διαρκούς μεταβολής τους (‹‹ἀεὶ ρέοντα››) χανουν την αληθινή τουςονταν στο απόλυτο βαθος μιας δεύτερης αξιωματικής αρχής του ουσίαῃλ Η ύλη ως αμορφη είναι ταυτόσημη με το ασχημο, ενώ τακόσμου, θα σήμαινε ότι το κύρος του θα παρέμενε ακατανίκητο όντα συμπίπτουν με την αχλαι”α38®. Προσδιορίξοντας ο Πλωτίνοςκαι η ηθική δεν θα είχε λόγο ύπαρξης. την ύλη ως τη γενεσιουργό αιτία του κακού38Ι, και με δεδομένη

Ο Πλωτίνος θα προσπαθήσει να καταδείξει ότι ο αισθητός κό­ την πραγματικότητα ότι χωρίς την ύλη δεν υπαρχει ο κόσμος τωνσμος στην υλική του διασταση, αρα σε ένα μέρος της πραγματικό­ φαινομένωνῃλ, ο οποίος παρα την ύπαρξη του κακού είναι κόσμοςτητας, παριστα το κακό. Το κακό θα το ταυτίσει με την όληττι (τάξη · αρμονία _ κοοαημα), θετετ το προβλημα τηο θεοοτκίαοπλστην επιδίωξη του να υπερβεί τα δυαρχικα σχήματαςκαι οδηγείται το οποίο και είναι ο φέρων σκελετός των μελετών του «Περίσε μια μορφη μονισμούε". Προνοι'ας››38ι. ί

Η διάσταση αγαθού ­ κακού λαμβανει το χαρακτηρα της διαστα­ Παραλληλα λοτττον με την εννοτα τησ οοσταε ετσηνείτατ ο Πλτοτί·σης πνεύματος ­ ύλης, είναι καθαρα οντολογική και όχι αυστηρα ' νοο τη μη­οοοία› ταυτοχρονα με την αρχη του αγαθού την αρχηλογική, όπως παρατηρεί ο νν. ΗἰιηωετίεΙι"5. Οι ερμηνευτές του του κακού, και καταλήγει στην επιγραμματική πρόταση «και οιΠλωτίνου βλέπουν εν προκειμένω ένα παράδοξο στη σκέψη λ δύο είναι αρχές, η μία του κακού και η άλλη του αγαθού››385.

τουῃε: Ενώ δηλαδή η κύρια αφορμή και αφετηρία του κακού πα­ ίτ Ακολούθως το περιεχόμενο της μιας αντιτίθεται σε εκείνο της αλ­ραμένει ως οντολογική αρχή εν πολλοίς ασύλληπτη, και η ύλη με λης, στις ιδιότητες της θείας φύσης,ίόπως πέρας και μέτρο, αντιτί­την οποία ταυτίξεται το κακό ισχύει ως αρχή της πραγματικότητας, θεται η απειρία, η αμετρία και τα λοιπα προσδιοριστικα τουη ίδια στον ηθικό χώρο αποτελεί το έδαφος της φυής του κακού. κακού386. Το τταραοοξο κατ το ανακολοοθο εν ττροκεταενεο στοΣτο χώρο της ύλης διαδραματίξεται η συναντηση σύγκρουσης των στοχασμό του Πλωτίνου είναι ότι η γνωσιολογική του επεξεργασίααντιθέτων. Η έφεση για το αγαθό προσκρούει στο οντολογικό ισοδύ­ 1 των αντιθετικὡν μεγεθών προσκρούει στη βασική θέση του συστή­

66 67

ματός του για την απορροή όλων από τη μία και ενιαία αρχή, τολ . ιλ ι εῖο ι Έ στο νο τό κὀσμοτετς Πεποί­/Ενα". Η παρμενιδεια εννοια του είναι, του ακίνητου και της βε­

βαιότητας, συμβαδίζει με τις ηρακλείτειες ροές της μεταβολής388.Ο Πλωτίνος δεν προχωρεί πέρα από τον Πλατωνα, απλα επαναλαμ­βανει το πλατωνικό «ύπεναντίον γαρ τι τῷ ἀγαθῷ αεί εἴναταναγκη­ οϋτ' ἐν θεοῖς αὐτά ίδρυσθαι, τῶν δὲ θνητων φύσιν καὶ τόνδε τὸντόπον περιπολεϊ έξ αναγκης››389 σχεδόν πανομοιότυπα· ‹‹... τα κα­κα, ἀλλ' είναι ἐξ αναγκης· καὶ ἐν θεοῖς μὲν ούκ εἶναι, περιπολεϊνδὲ τὴν θνητὴν φύσιν καὶ τόνδε τὸν τόπον ἀεί››39®. Η αναγκαιότητατου κακού θεωρείται δεδομένη, προυποτίθεται, γιατί ο κόσμος μαςείναι αναμεικτος από νου και ανάγκη. Η ύλη είναι αναγκαίο κακό,γιατί χωρίς αυτή δεν θα υπήρχε ο κόσμος". 'Ο τι παρέχεται στον

ενα μεγα ο μοροο πηο Τη μ λη ηἐ ηθηση του Πλωτίνουιείναι ότι η ψυχη καθεαυτη δεν ειναι κακη :

Προβαλλει όμως το ερώτημα: Γιατί αν με τη «λογιἔοαενη» Ψολητου ο ανθρωπος είναι κατοχος του αγαθού, δεν υψώνεται στην ηθικήτελειότητα, αλλα αντίθετα υπαρχει η δυνατότητα της εισόδου τουκακού στην ψυχή του; Γιατί ο ανθρωπος αποστρεφεται το ηθικόαίτημα των οντολογικων προτεραιοτήτων της ύπαρξης του και πορί­πίπτει στο οντολογικό μηδέν, στο κακό; Στο ερώτημα αυτό ο Πλω­τίνος απαντα με την εξής συλλογιστική: ­Αν το κακο ειναι η ελλειψητου αγαθούθω τότε υπαρχει και στην Ψολη ποο ανθρώπου ένα9

σκοτεινό μέρος, στο οποίο παρουσιαζεται έλλειψη του αγαθου°®®'.

® Αυτό ακριβώς το τμήμα της ψυχής αποτελεί την προϋποτιθέμενηκόσμο από το Θεό, είναι αγαθό, ενώ κακό ό τι δημιουργείται από39, ' ' ί δυνατότητα εισόδου του κακού στην ψυχη­ Το αέροο αυτο πηο. Ψυ­την ακοσμο ύλη . Στο γιατί όμως της αναγκαιότητας του κακού

της κοινής συνύπαρξης νου και αναγκης, ο Πλωτίνος σιωπα, δενπροχωρεί σε διευκρινίσεις393, αρκείται απλα στην ταύτιση ύληςκαι αναγκαιότητας. Δεν εξηγεί το πώς από το 'Ενα και Αγαθό ωςδημιουργός αρχή του κόσμου, προκύπτει η αναμειξη νου και αναγ­καιότητας. Ὁ,τι όμως απέφυγε ο Πλωτίνος σε οντολογικό χωρονα προσδιορίσει (φύση του κόσμου) και το αφησε σε νοητική αβε­βαιότητα, προσπαθησε να προσδιορίσει στο χώρο της ηθικής μετην ιχνηλατηση της φύσης του ανθρωπου. Αναφορικα όμως με τηφύση του θείου και τη σχέση της με το κακό ο Πλωτίνος είναι σα­φής. Υπαινισσόμενος την αστρική θεολογία του Πλατωνος, όπουτα αστρα ονομαζονται θεοί39Δ, δηλώνει ότι αν και η ύλη είναι πα­ρούσα στους «αισθητούς θεούς», δεν ενυπαρχει σ” αυτούς η ανθρώ­πινη κακία, γιατί κατανικούν την ύλη με τη σύγχρονη προνομία

' ι χής είναι το «άλογο» και όχι το «λογιστικό», το οποίο «προσλαμβά­ι ι ι Ι ι ςνει το κακο, δηλαδη την αμετρια, την υπερβολη και την ελλειψη,

από τις οποιες πηγάζουν η ακολασία, η δειλία και οποιοδήποτεαλλο κακό, τα ακούσια παθηματα που δημιουργούν ψευδείςδοξασιῷεςαα, έτσι ώστε η ψυχή θεωρεί αγαθό ή κακό, ό,τι Το μέροοαυτό της ψυχης αποφεύγει ή επιδιώκει››4®3. Η πηγη του κακουστην ψυχή οφείλεται στην ατρεκεια τηο υληο απο Έηλθοποια δελ*

είναι «άμοιρη» η ψυχή, γιατί η ενοίκησή της στο υλικο σωμα σημαι­|, γ » 7 ιινει αναγκαία μειςη με την αμετρια και ελλειψη μετοχης «στο ειδοεἰ

που κοσμεί και οδηγεί στο μέτρο››ί04. Το κακο. λοιπον οαποραἶλε·ται στον αισθητό κόσμο, ο οποίος είναι αναμοιἔη αληο και μοροηοικαι η ψυχή του ανθρωπου συμμετέχει αναγκαία, αναμφίβολα και

ι ν › Ι π 'αναμφισβήτητα σ αυτη την αναμειξη, αρα στη δυνατότητα να μένειι . υλ , , 3„ η ψυχή αδιαφορη για το αγαθόωἴ να μην οπηρετεί την ηθική υπό­κατο η ενος ικου στ .

ι ι · ιχ Ω μη οιχειου θεση του ανθρώπου, να επιτρεπει τη λειτουργια της ανηθικοπηπαο­Μετα την προσεγγιση του μεταφυσικού κακού και του εντοπισμού · ι ν

του στην ύλη ο Πλωτίνος προχωρεί μ” αυτήν την οντολσγική βασηστην ερμηνεία του ηθικού κακού και στη σχέση του με την ανθρώπι­νη φύση και ψυχή. Ενώ αιτία του κακού και της αμαρτίας είναιτο σώμα του ανθρὡπου3%, η ύλη, αφού ο ανθρωπος με το σωματου μετέχει στον αισθητό κόσμο", η ψυχή του διατηρεί όμως σε

68

Η φιλοσοφική οραση του Πλωτίνου ανιχνεύει το μυστικό της­ανηθι­κότητας και της κακοδαιμονίας στο ίδιο το εγώ του ανθρωποριπροκειμένου να διαγραψει τη δύσκολη και ενεργητική του πορείαπρος το καθαρό ήθος και να ετοιμασει το δρομο της μοπαοπροίρηοτου. Η εκδίπλωση της προβληααακηο πηο πηγηἑ που κααου στονΠλωτίνο καταδεικνύει το πρόβλημα της ενπαἔηο ποο ανθρωποο οπα

69

ί

αντικειμενικα γεγονότα του κοσμικού περιεχοντος, τη διαλεκτική ξει την ύπαρξή τουω. Επειδή το κακό «προϋπάρχει του ανθρώ­

του αντιπαραθεση, που εκφραξεται στη βιωματική του φόρτιση, με που››^ί3, ο ανθρωπος εχει προικοδοτηθεί από τη φύση με νούσα

Το πληθοἑ Των ονΤων Του κοσμου­ Δσυνείδηση, που σημαίνει δυνατότητα εκλογής αγαθού και κακού,

Η δυναμη Του ανθρωπου νία λονίσμο εἔασθενεί εἔαίΤίαο_Τη€ συ· γνώσης του είναι, δυνατότητα ανεύρεσης και χαραξης ενός δρόμου

νοίκησηἐ Του με Την αίσθηΤίκοΤηΤα“ Τα παθη Του αμαυοωνουν Την μεταστροφής. Είναι ο δρόμος για κατακτηση της γνώσης του είναι.οοαση Του ποσο Το ονΤολοΥίκο είναίίὥι οπου Το αγαθο καί η ανυ· Η διαλεκτική συνύπαρξη του ανθρώπου στο γνωσιολογικό και οντο­

Ψωση› η ἔωη Του συνΤασσεΤαί με Τη συνΤηοηση Τηο καΤαπΤωσηίἑ. λογικό χώρο οικοδομεί την αξία του ηθικού λόγου, ως κατακτησησνίαΤί η κλίση Του καί ο σκοποἐ Του φοοΤίἔονΤαί μονο με Την επίθυ; Τ γνωστικήςί", ως πέδησης τών ποικιλόμορφων πειρασμών που

μία Τηἐ Υεννησηἐι Τηἐ οποίαίἐ αολη είναί η υλη­ Η ίδία η υλη εμπε· προκαλεί ή υπαρκτική αναγκαιότητα του κακού. Η ευθύνη της κα­

υίεχεί Τοση κακοΤηΤα καί η λείΤουοΥία Τησ είναί Τοσο κακοδαίμονηι κοδαιμονίας του ανθρώπου μεταφέρεται στον ίδιο τον ανθρωπο. Εί­

ωσΤε καί σε ο›Τί δεν Τηἐ ανηκείι αλλα απλα ποοσβλεπεί σδ αυΤηι ναι ο ίδιος ο ηνίοχος της ηθικότητας και υποθηκοφύλακας των

επεμβαίνεί καί «Το 7/εμίἔεί με Την κακίαυίθί Τηο­ Ο Φίλοσοίυοο βλε· πραξεων του, ο οικονόμος της οντολογικής του αυταρκειας.πεί σΤην υλη μία καΤασΤοοΦίκη επέμβαση πανω σΤην ανθοωπίνη δ Η σταθερή πεποίθηση του Πλωτίνου ότι στην ύλη υπαρχει πλήρως

σκεψη, μία δυναμη που δολίευεΤαί Την ιανθοωπίνη Ψυχη καί Την η απουσία του αγαθούω ανιχνεύεται σε οντολογικό πεδίο. Η ύλη

οδηγεί σΤην πληοη αποκλίση απο Την ηθίκη Ταξη­ Καί ονομαἔεί ί δεν εχει «είναι», αφού δεν μετέχει στο αγαθό· είναι μόνο «μη είναι».

Τη δυναμη αυΤη› καί δίνεί πληοοφοοίεο οοίσΤίκε€ Τηἐ ουσίαο Τηἐι Η ύπαρξη της ύλης δεν δηλώνει και το είναι της. Ως είναι ο Πλωτί­Την ενΤοπίἔεί ωο απαοχη Του ηθίκου κακου καί Την παοίσΤανεί ωἐ νος νοεί τσαληθινό είναι με όλη τη δυναμική της ηθικής, και όχι

αονηΤίκα ενεοΎηΤίκη σΤην ποοεία Του ανθοωπου ποοε Τα ανωι ωε απλώς ό,τι μόνο εκφραζεται γλωσσικα ως είναι με βαση την αντι­ανΤίσΤοαΤευομενη σΤη μοοφοποίηση Τηο ίδεαοωδ ΑίΤία Τηε κακό­ κειμενική ύπαρξη"6. Το νόημα της έννοιας του είναι δεν εξαντλεί­ΤηΤα€ Τηἐ υληο είναί «Τί σΤἐυη.σί€ καί ἄκισαΤο€ ἔλλείίαις» του ται στην απλή ύπαρξη του δεδομένου, αλλα φωτίξεται ως παρουσία

αγαθοα". καθε ευνατὀτηταε ύπαρξης του ιεεαωύ κοσμοιρια με ποιοτική ειασιαση. Η σιιιη σημασια της εννοιαε πρρβαλλειΜε Την ὲννοία Τηἐ ελλείίαηε ο ΠλωΤίνο€ ποοσπαθεί να ποοσεννί· αξιωματικα: Το κακό είναι (υπαρχει) αναγκαίο, αφού η ύλη είναι

σεί Το ονΤολοΥίκο μηδενι Την απουσία Του είναίιηίνωσίολονίκαι υπαρκτό μέγεθος· η πρώτη σημασία του «είναι» ως δηλωτική τηςωσΤε να σδηνηθεί σε μία παοασΤαση Τησ Ηθίκηει ωε ποοίονΤο€ Τηἐ ύπαρξης. Στη δεύτερη σημασία όμως της έννοιας το «είναι» δηλώνει

συμποαἔηἐ ΟνΤολοΎία§ καί Γνωσίολονίαἐ­ Είυοσον οανθοωποο με το κυριολεκτικό νόημα της ύπαρξης, την αξία της γνώσης και την

Την υλίκη Του ουσία αλλα καί Τη νοουσα ψυχη Του οδευεί σε δυο· αρμονία και ταξη του κόσμου· στο νόημα αυτό δεν μπορεί να συμπί­

μσυσ πλανηο ΥεμαΤουο απο Ψευδείο δοἔασίεἐι παθη καί αίσθησίακεἐ πτει η ύλη, γιατί ως εμπεριεχουσα το κακό αντιστρατεύεται το αγα­

υοπεει απομακουνεΤαί απο Το Υνησίο σκοπο Του να αναοοίληθεί θό, αρα αντιστρατεύεται το είναι. Το μέτρο της αλήθειας του είναισΤην κλίμακα Τηἐ σοθηἐ κυίσηἐ καί Του αναθσυίῃ­ Συ αυΤη Την το δίνει ο ηθικός λόγος που τον επιβάλλει ο αγώνας του ανθρώπου

καΤασΤαση η Ψυχη εκπίπΤεί σΤο κακο­ Το κακο συνκεκοίμενοποίεί· να μεταστρὲψει την οντολογική του αδυναμία σε γνωσιολογική ,δυ­

ται ως πρρε την παρουσία τρυι μέσα απο το δέλεαρ των αισθήσεων· ναισιηια, να καιακαισει ισ ειναι της γνώσης και να κυβερνήσει

ωίἐ πυοο Την ενεοΥηΤίκη Του δοασηει μεσα αποΤου§ λαθεμένουο συλ· πανω στην ισοξυγία γνωσιολογικού _ οντολογικού. Την ανθρώπινη

λονίσμουἐ” καί­ωσ ποσο Την καΤαληκΤίκη Του επίβολη σΤην ίνυχηι πραξη δεν τη συνοδεύει μόνο γνωσιολογική βαρύτητα αλλα και ηθι­μὲσα από συνιστώσες απόκλισης από το αγαθό, με τις οποίες κερδί­ κή φόριισῃ_

70 Ή ­

Το καθεαυτό κακό παρ Υια Την πλωΐινικη αναληψη είναι η νρη· σμό των ορίων ανάμεσα στην αναγκαιότητα και την ελευθερίαω.ματική συνωνυμία της ύλης λειτουργεί ως άρνηση και παντελής έλ­λειψη του αγαθού· όχι ως απόλυτη εναντίωση στο αγαθό. Το κακόδεν προκύπτει από τον άσπονδο καταπαλαισμό αντίθετων μεγεθώναλλά το έδαφος, το γένεθλο και το έρεισμά του είναι η πλήρηςαπουσία του αγαθού. Έλλειψη του αγαθού, άρα κακό, σημαίνειαμορφία, έλλειψη είδους", ενώ το αγαθό κατέχει τη μορφή. Η με­ταφυσική αυτή ερμηνεία της φύσης του κακούέα είναι οπωσδήποτεοικεία στην ελληνική διανόηση και ιδιαίτερα στην πλατωνική σκέ­ψη, όπου κάθε έκπτωση από το ηθικό κακό είναι μόνο πράξη άδι­ Ο αγώνας της γνοχηο για αναβαοο στο αγαθο, σγηγ πρώτη τηςκης συμπεριφοράς του ανθρώπου σε πρακτικό χώρο. Ο Πλωτίνοἐ αφετηρία, οπγσοαβαίγρι ορο πράξη επίμοχθηγ λειτουργεί στο χωροτο δηλώνει με αμεσὀτηταί προκειμένου να γίνει νοητἡ η διακριση

Δ του αισθητού και εκτυλίσεται ως σύλληψη δημιουργική, υλικά οντο­μεταξύ του ‹‹καθ' ἑαυτό» και του «κατά συμβεβηκός» κακούω: ' ,ν διά οεωηητγκηο και οπγστηαονγκήο γγὡσηο. Το«Ως κακό δεν πρέπει να κατανοηθεί το συγκεκριμένο κακό, όπως ποιημε ηίδ .Έφ ῖιη τη οχηο είναι ο κοοαοο γο αοσγἠργο πουη αδικία ή κάποια αλλη κακία· αλλά αυτό που δεν είναι ένα από οακἑαου ἶιν Τηιιἑχεν ιἕυνατότητα από ὲηοαοοο οοσπροογ­

όλα εκείνα που αποτελούν τα είδη τΟυ° ανάλογα με τις ιδιότητές ί τους γιατί είναι γνήσιοι, να εκφράσει σε λόγο· να μεταστοιχειὡσειτου καθενός. Π.χ. στην ψυχή η κακία με τις επι μέρους διακρίσεις ονηκὀ σε ονγολογγκογ να ποοβαλογ αρ την πραοπ τησ ονπενὲργειατης ανάλογα με την ύλη μέσα στην οποία ενερ7Ούν»Ω0” Οι μορφές κατά του κακού, να μεταλλάζει την πηγή του κακού (την ύλη) σεΤηἐ «πρνηρίας» Τηἐ Ψρληἐ παραπέμπουν νοηματικἀ στο ένα και κυρίαρχη δύναμη του αγαθού, να μεταστρέψει την πτώση σε ανάβα­ίδιο κακό από διαφορετικές οπτικές γωνίες θεώρησης. Η νόσος π.χ. χωρίς να οποδοολωθογ αβοολα στον παραδοχή πιος κοσμικήςθεωρείται ως έλλειψη ή υπερβολή στην υλική δομή του υλικού σὡ­ δοσηἐνειαο, να ανοοοεγ τοποσ Τον πορο για την οπέρβοοπ, για Τηνααῖρἑι Τα ασχημα ωἑ η ύλη Χωρίἐ μορφη και η πενία ως στέρηση ανύψωση στο γνήσιο νόημα του κόσμου και τους υψηλούς αναβαθ­αναγκαίων για την επιβίωση του ανθρώπου υλικών αγαθὡν^2Ι. Με ού αληογνης εοδοημονίαο­τις παρούσες διακρίσεις ο Πλωτίνος σκιαγραφεί το υπάρχον έξω μ Την Ἱὲἶγάβαση μυστική αυτή κλίμακα οπγχεγροί ο Πχοοπίγοοτηἑ ψρληίἐ Του ανθρώπου κακό και μάλιστα ως προϋπάρχον του στ ελέτη του «Περί διαλεκτικης» (Ι 3) μέσα από τους δρόμους. . . . . . ιι ιι =ιδιου του ανθρωπου, για ναγυποστηριξει οτι οι ανθρωποι υποκεινται τέχνης, του έρωτα καγ τοο φγλοσοφίαοιπ. Ο «αοοσιποῳγ ομεν ακουσὲα στο κακο, δυνανται ομως, οχι βεβαια ολοι, να το «ερωτικός» και ο πφιλοσοφοῷγαε καπὲχοογ πο προνόμιο, Ο καθἶ­αποφιαουν ° , νες με το δικο του τρόπο, να γνωρίζουν το δρόμο της αναγωγήςΤο πρωτο κακο, η υλη, ειναι η αιτια του δευτερου κακου, του ηετοίκησηο κοσμο του πνοοααποο, που αγαθού, πουηθικού. Με αυτή την αναγωγή ο Πλωτίνος νομίζει ότι δικαιολογεί ` κἀλλοης οείοογ .ογτγ οονδέογ και ποσο γρργσ είναι πτην άδικη πράξη ως ακούσια, πλην όμως με τη θέση του αυτή δεν διαλεκτηςηρπ κατανοοοαενο ωο αναγωγή παο σκέψπο απο το οπ­εξαντλεί την όλη αλήθεια, όπως ορθά παρατηρεί ο Α. Βὶὼτοτ γιατί σοητἀ μια ενογηγαγ Η δγαλοκακπ προσεγγίζει ερμηνευτικά τα«η ρίζα της αμαρτίας βρίσκεται στο εγώ και στη βΟὐληση»4Ζ3. ' του όλου προσδιορίζοντας ακριβολογικά την ουσία τους καιΠρόκειται για το πρόβλημα της ηθικής που αναζητεί τον προσδιορι­ μερη

2. Αναγωγή στο αγαθό.

72 73

δηλώνοντας τις μεταξύ τους διακρίσεις και ταυτισμούς. Πορεύεται Τί μορφής όμως είναι αυτή ης αναγωγή στη σφαίρα του αγαθούόλο το νοολογικό φάσμα με τις μεθόδους της σύνθεσης και της και ποιό είναι το ειδολογικό της περίγραμμα και περιεχόμενο από

αναλοοίιἐίίίἐ­ την άποψη της πραγμάτωσης; Εκείνο που δύναται να κανει ο φιλό­Ο «μουσικός» είναι ευκίνητοςω, εκφράζει τη γνώση του κόσμου σοφος Πλωτίνος είναι να περιγράψει τον τρόπο της ανεύρεσης του

σε καλλιτεχνικό λόγο και αναζητεί μέσα από ρυθμούς και μελωδίες πόρου, αφού η εμπειρία της υπέρβασης στους γνήσιους καλλιτέχνεςνα παραστήσει την κοσμική συμμετρία. Με τη συνάντηση του και φιλοσόφους δεν μπορεί να ανακοινωθεί και να μεταβιβασθείωραίου ο μουσικός (ο καλλιτέχνης, ο ποιητής) κερδίζει τη μετάβασή στον άλλο, αλλά μόνο να κατανοηθεί ως προσωπικός άθλος καιτου στη σφαίρα του νοητού κόσμου και υψώνεται μέσα από την συναρπαγή του καθενός, ως ατομική ενόραση και φωτισμός μη

αρμονία του μουσικού ­ ποιητικού του λόγου στη μορφική αγλαία ανακοινώσιμος. Κάθε προσπάθεια μετάδοσής του προσκρούει στη

καί ίολείοίίιία­ εμυστική περιοχή της ύπαρξης. Η ηθική τελειότητα είναι ηθική υπό­

Ο ‹‹ερωτικός›› κατέχει τη μνήμη του ωραίου°®3®. Με τη διδαχή θεση του κάθε προσώπου και δεν γίνεται να εξαντληθεί στις συσχε­

καί αοκηοίι μαθαίνεί να κατανοεί ίίι μία καί μοναδίκἠ ομοοφία. τίσεις της πρακτικής συμπεριφοράς σε κοινωνικό χώρο. Η αναγωγήη οποία δεν περιορίζεται σε συγκεκριμένα σώματα, αλλα είναι ασώ­ ί στο αγαθό προϋποθέτει αυτογνωσία και διευρυμένη γνώση του επι­

ματη και εκφράζεται στις «τἐχνες, τις επιστήμες και τις αρετές». στητού, συμπεριφορά ανθρώπινη, ομόλογη προς την κοσμική δι­Ο δρόμος της αρετής είναι εκείνος που οδηγεί στη νόηση και κατα­ καιοσύνη.λήγει στο ονίίί. Το πλήθος των όντων του κόσμου που πορεύονται προς τη συνο­

Ο κοίλοοοίμοἐ» μπορεί απο τη Φὐοίι­Τομ να μψωθεί οίίιν καίακίίι· χή του Ενός, του Νου, ως νόστου αιώνιου, ή απορρέουν απ” Αυτότική κατανόηση και το φωτισμό της γνώσης. Είναι ήδη «έτοιμος» ως υποστάσεις και οντότητες αποτελεί το βασικό χαρακτήρα τηςκαι «έπτερωμένος», ζει τον κραδασμό της διαλεκτικήςί®32 και δεν πλωτινικής σκέψηςέίί και οδηγεί σε μια εκστασιακή διάσταση καιέχει ανάγκη μετάστασής του από τα αισθητά στα νοητά, όπως ο μυστική έκφραση· ό,τι ονομάζουμε νεοπλατωνικό ιδεώδες^38. Ωςμουσικός και ο ερωτικόςί". Και τούτο γιατί νοιώθει το εγώ συναρ­ τρόπους αναγωγής στο αγαθό θα προσεγγίσουμε στο χώρο της αι­παγμένο και περιφλεγόμενο στο χώρο της θείας πληρότητας, γαλή­ σθητικής τη θεωρία του ωραίου και στο χώρο της πράξης το κατόρ­νης και ακινησίας· δεν γνωρίζει αποκλίσεις στην πορεία του, έχει θωμα της αρετής, της σοφίας και της ευδαιμονίας.προσπεράσει ακόμη και το οροθέσιο της ωραιότητας και τον κύκλοτων αρετώνίίθό. Στην κατάσταση αυτή γίνεται ομοίωμα του αρχέτυ­

× τ 7 . ίπου, που σημαινει το κατορθωμενο πέρας της πορειας του, στεφα­νωμένο με τη θέαση του Ενός. Έχει τη δύναμη, ακόμη και αν απρο­

λέσει αυτή τη θέα, να αφυπνίσει την αρετή που κατέχει, να συνειδη­τοποιήσει και πάλι το εγώ του και να επανακάμψει στη σοφίαό".

Είναι εμφανής η υπερβατική διάσταση και το βίωμα της μυστικήςζωής ως τρόπου ζωής του φιλοσόφου, καθώς και η έντονη θρησκευ­τικότητα στη σκέψη του Πλωτίνου. Είναι βαθειά επηρεασμένος από α) Το ωραίοτην ελληνική λαϊκή θρησκευτικότηταωθ, ενω συγχρόνως προϋπο­θέτει την ηγεμονική παρουσία του λόγου της προσωκρατικής φιλο­σοφίας.

74

Οι αντιλήψεις του Πλωτίνου για το ωραίο εντάσσονται οργανι­κά στο όλο του σύστημα, στοιχούν και οικοδομούνται πανω

'75

στην εσωτερική σκευή του κοσμοειδώλου του και είναι καταγεγραμ­μένες στις μελέτες του «Περί του καλου» (Ι, 6) και «Περί του νοητουκοίλλους» (ν, 8). Πρόκειται για μελέτες στις οποίες η ηθική και η αι­σθητικήω στη λειτουργική τους σφαίρα τείνουν σε κοινό στόχο^^®, κι­νούνται στο χώρο της μεταφυσικής και θεραπεύουν τη συναίρεση τουαγαθού και ωραίου σε μια υψηλή περιοχή κατανόησης και συνεννόη­σης. Μαλιστα στη δεύτερη μελέτη, η οποία είναι πολύ μεταγενέστερη

Η ωραιότητα του αισθητού κόσμου (τηςφύσης και της ψυχής), πουβιώνεται από τον ανθρωπο στον προσιτό χώρο της εμπειρίας του, εί­ναι ωραιότητα, εφόσον μπορεί να συλληφθεί ως συμφυής όρος της δό­μησής του η μία ενότητα. Το αντιληπτό από τις αισθήσεις ωραίο είναιμέρος του συνόλου ωραίου, του απεριόριστου και ασύλληπτου. Τονκαλλιτέχνη συνέχει η γοητεία του ωραίου, η αρχή του οποίου διαλύε­ται στο μυστήριο της θείας ωραιότητας και επιστρέφει ως λειτουργίαμιας αγαθής βούλησης, που κατοπτρίζεται και εκφραζεται ως ωραιό­της πρώτης, τι συνάντηση ηθικής και αισθητικης, αγαθού και ωραιου, θ . . Η . . . λΟικοδομείται με μεγαλύτερη σαφήνεια χώρο μεταφυσικήςω, . τητα του αισ ητου κοσμου. προσέγγιση του ωραιου απο τον κα ­

όπου και αναζητείται το φυσικό της αρχέτυπο. Η αισθητική καταλή­γει κι αυτή στην οντολογία, όπως ακριβώς και η ηθική^^2.

Ωραίο στην πλωτινική αντίληψη είναι η καθυπόταζη της ύλης στημορφή, ενώ ασχημο ό,τι στερείται μορφής και ιδέας. 'Οσο περισσό­τερο η μορφή, το «είδος», έχει δαμασει την ύλη του αντικειμένου, καιόσο περισσότερο το μορφοποιηθέν αντικείμενο συμπλησιαζει στην ι­δεώδη μορφή της τελειότηταςω, τόσο και πιο πολύ το αντικείμενομετέχει στην ωραιότητα, την οποία κατοπτρίζει και εκφραζει. Για α­πόλυτο καλλος της ύλης δεν μπορεί να γίνεται λόγος, αφού «η ύληδεν επιτρέπει την ολοκληρωτική της σύμφωνα με την ιδέα δια­μόρφωση››“"®.

Η φυσική επιδίωξη της αμορφης ύλης είναι «η πρόσληψη της μορ­φής και του είδους· για όσο διαστημα δεν μετέχει στη λογική­μορφή,είναι άσχημη .και βρίσκεται εκτός του θείου μορφοποιού λό­γου››“5. Η αμορφία είναι η νοηματική συνωνυμία του ασχημου. Ο

λιτέχνη προϋποθέτει υπέρβαση των δεδομένων όρων και ανύψωση τηςψυχής του πέρα από τη στενότητα των φυσικών ορίων· αναγκαία α­ναγωγή στη μια και υπερβατική ενότηταό". Η αξία του αισθητικό ω­ραίου στον Πλωτίνο πρέπει να αναζητηθεί όχι σ® αυτό το ίδιο το ωραίο,αλλα στην «ανταύγεια του πνεύματος››“8, που αντικατοπτρίζειί".«Στην ωραιότητα του μιμήματος παρουσιαζεται εκείνητουίπρωτότυ­που, του είναι που απαστραπτει››^5®. Ο Πλωτίνος αναφέρεται στο Διατου Φειδία, την ωραιότητα και απαστραπτουσα μορφή του οποίου ογλύπτης καλλιτέχνης συνέλαβε με τα ματια της ψυχής του και όχιμε βαση καποιο αισθητό αντικείμενο"'. Το αισθητικα ωραίο απεικο­νίζει και ζωντανεύει τη μια υπερβατική ωραιότητα. Ο μεταφυσικόςΠλωτίνος εξηγεί τη φυσική ωραιότητα του κόσμου ως αντανακλασητου φωτός που εκπορεύεται από το δημιουργό Λόγο, ο οποίος «τὸ έν­δον κιυεῖ››45Ζ. Η φύση δημιουργεί το ωραίο όχι μόνη της αλλα «μέσωτης κοινωνίας των θεών»°®53.

Οταν η ψυχή συναντήσει το ωραίο χαίρει και δονείται, το αναγνω­Ρ

βαθμος της καθυποταξης του υλικού όντος στη μορφή προσδιορίζει ι ­­ ­ Ρ . . ΜΔκαι το βαθ ό τ ω αιότ τα του. Η ω αιότ τα που συ πίπτει ε τ ν Ιλ ριξει ως «συ77ενες»° εναρμονιςεωι προς αυτο ° αντιλαμβανεται τημ ηἔ Ο η Ω Ρ η μ μ η

ν . . . . μετοχη της στην ιδεα. Το κριτήριο και αζιολογικο της μετρο για τοπραγματωση της μορφης σημαινει συγχρόνως και παρουσια του α­γαθού. Στο ωραίο πνευματοποιείται η νοησιαρχική εικόνα της μιαςκαι πρωταρχικής ενότητας, της αλήθειας, η οποία εκφραζεται στηνπολυείδεια και πολυμορφία των πολλών ορατών ωραίων όντων· χα­ρακτηριστικό τους γνώρισμα είναι η «ομοιότητα» τους προς την αό­ρατη αλήθεια του επέκεινα, που προκύπτει από τη μετοχή τους στοαρχέτυπο ωραίο°“6. Πρόκειται για τις επί μέρους αλήθειες της πολύ­μορφής οντικής πραγματικότητας. Η ρίζα της δυναμικής τους ανι­χνεύεται στο πρωταρχικό κοίτασμα της μιας αλήθειας.

76

ωραίο είναι η ιδέα και όχι η «συμμετρία των μερών προς αλληλα»όπως υποστηρίζεται από τους αισθητικούς φιλοσόφους· γιατί συμμε­τρία μπορεί να έχει και το ασχημο^56. Η ψυχή διαθέτει ιδιαίτερη δύ­ναμη να αξιολογεί το ωραίο. Το μέτρο του ωραίου το δίνει ηδυνατότητα της ψυχής να μετρα τη συγγένεια του αντικειμένου προςτην ιδέα και το αγαθό, γιατί το ωραίο συμπίπτει με το αγαθό και τοασχημο με το κακό".

Το ωραίο αποτελεί για την ψυχή προτροπή να απομακρυνθεί από

455!

77

την απειλή του κακού, της ύλης. Το ωραίο αντιτασσεται στο κακό Ο το αγαθό, στη μυστική γλώσσα του Πλωτίνου ως θέα της απόλυτηςκαι το δαμάζει. Ωραίο και αγαθό στην πλωτινική σκέψη είναι μεγέθη ωραιότητας του Θεού, προϋποθέτει αφαίρεση από τη συνάφεια τωνομόλογα της ψυχής και λειτουργούν ως αναβαθμοί στην πορεία της αντικειμένων του αισθητῇού κόσμου.ψυχής να συναντήσει το ον, να ανυψωθεί στη «θεωρία», να «θεαθεί» ί ἔ Η επαφή της ψυχής με την ύλη και τις υλικές επιθυμίες την οδη­τῃ μυστική πληρότητα της θείας ωραιότητας, να χωρήσει μέσα από ἶγούν στην απώλεια της αρχικής της ωραιότητας και την ασχημίζουν.το ενδοκοσμικό και αισθητό ωραίο στη γνώση της οντικής ωραιότη­ Η άσχημη ψυχή είναι «ακόλαστη, άδικη, γεμάτη με πολλές επιθυμιες,τας του θείου, του αγαθούέ". Η γνώση αυτή στη συνέχεια θα εκφρα­ ταραχή, φόβους δειλιιις, μικροπρέπειες, σκέπτεται μόνο τα υλικά καισθεί σε πράξη και αγαθό ήθος. Η επίδραση του πλατωνικού τα χαμηλά, διαστρέφει τα πάντα, περιπίπτει σε ακάθαρτες ηδονές,Συμποσίουω είναι διάχυτη στην πλωτινική αισθητική και ηθική· πα­ και κάθε άσχημο το θεωρεί ως γλυκό››^69. Ομοιαζει με κάποιον πουρατηρείται όμως στο πλωτινικό κείμενο καποια σύγχυση ως προς το έχει βυθιστεί στονπηλό και το βόρβορο και έχει απωλέσει την προη­αν ταυτίζεται το ωραίο («το καλόν››) με το αγαθό ή αν το αγαθό ως γούμενη ωραιότητα του, ώστε ό,τι φαίνεται απ“ αυτόν είναι μόνο τατο «ἐπέκεινα νοήσεως››46® και το «ὲπέκεινα οὐσίας››^ω είναι υπερου­ υπόλοιπα του πηλού στο σώμα του. Ο πηλός όμως δεν είναι η αρχικήρόινιο και υπέρκαλοέω. Η σύγχυση εντοπίζεται από τον ίδιο τον Πλω­ του μορφή, αλλα επιπρόσθετο στοιχείο, από το οποίο πρέπει να α­τίνοως αιτία τηςμετοχής και των δύρ (του ωραίου και του αγαθού) παλλαγεί , να καθαρισθεί, για να εμφανισθεί η κρυμμένη του ωραίασΞσ/Ενα που «προϋπάρχει αυτών, και εκεί ψηλά το αγαθό δεν έχει μορφή. 'Εχει αναγκη κόιθαρσης. Η ψυχή πρέπει να απελευθερωθεί απότην ανάγκη του ωραίου, ενώ το ωραίο έχει ανάγκη το αγαθό››463. Το τις επιθυμίες του σώματος, να καθαρθεί, να αποτινόιζει το ασχημοαγαθό χαρακτηρίζεται ως «ηπιον», «προσηνές» και ·«ἀβρότερον››, ενώ και κάθε ξένο προς την αγαθή της φύσηέίο.το ωραίο ως προκαλούν «θάμβος και ἔκπληξιν» επιφέρει αισθήματα Το μέσο της κόιθαρσης είναι η αρετή. Η αισθητική συμπλέκεται μεσύμμεικτα με πόνο και ηδονή. Το .ωραίο είναι «νεότερο», ενώ το α­ την ηΘική°®" και η αρχαιοελληνική έννοια του καλού και αγαθού προ­γαθό «αρχαιότερο». Δεν πρόκειται για διάκριση που εντοπίζεται στο βωόιλλει κυρίαρχηω. Στην αισθητική του Πλωτίνου «αναζητούμε το ω­χρόνο, αλλά στην αλήθειαωί. ραίο καθεαυτό και συναντάμε την αρετή››^". Στο συνειδητοποιημένο

Ο ανθρωπος οφείλει όχι μόνο να ανακαλύψει την ωραιότητα στην και σκεπτόμενο υποκείμενο μετατοπίζεται το κέντρο της ηθικής φι­ουσία του και στη φύση, αλλά να επιδιώκει τη θήρευση του ωραίου, λοσοφίας του Πλωτίνου. Ο ηρακλείτειος λόγος «ὲδιζησάμην έμεωυ­να αγωνίζεται να γίνει ωραίος. Σ° εκείνον που διαθέτει την όραση τόν››°", (ερεύνησα βαθεια τον εαυτό μου) επαναλαμβάνεται στητου ωραίου^65 και διακρίνει το αισθητό ωραίο ως «μιμημα» του νοη­ γραφίδα του Πλωτίνου". Χαρακτηριστικό είναι τοακόλουθο πλω­

ίι ι ι τ 7του ζυπναει μεσα του η αληθεια^66, η αγαπη για το· αγαθό, βιώνει τη ι τινικό απόσπασμα στο τέλος της μελέτης «Περὶ του καλου››: «Πώς«γλυκειά έκπληξη, την επιθυμία, τον έρωτα και την ταραχἠ››467. Η μπορείς να δεις την ωραιότητα που κατέχει η αγαθή ψυχή; Αποτρα­ψυχή όμως έχει χρέος να αναχθεί πάνω από την αισθητή ωραιότητα βήξου στον εαυτό σου και κύτταξέ τον. Αν διαπιστώσεις ότι δεν εί­στην πνευματική ασώματη ωραιότητα και να τη γνωρίσει. Γιατί ό­ σαι ακόμη ωραίος, πράξε ότι και ο γλύπτης, ο οποίος για να γίνει τοπως δεν μπορεί να προσδιορίσει το αισθητικά στους οφθιαλμούς ω­ άγαλμα ωραίο, λαξεύει ή λειαίνει κάτι σ“ αυτό, το καθαρίζει έως ό­ραίο ο εκ γενετής τυφλός, έτσι δεν μπορεί να μιλήσει για την του φανεί στο άγαλμα το ωραίο πρόσωπο. Έτσι και συ απόβαλε κά­ωραιότητα των πνευματικών επιδόσεων, π.χ. των επιστημών, όποιος θε τι το περιττό, ίσιωνε το στραβό, φώτιζε το σκοτεινό για να λάμψει,δεν τις γνώρισε, ή να εκφρασθεί για τη λάμψη της αρεΐηἐι σπσισἐ δεν και μη παὐσεις να σμιλεύεις το άγαλμά σου, έως ότου αχτιδοβολήσειέμαθε. Ή σημαίνει δικαιοσύνη και σωΦσσσύνη468­ Η ανάβαση και η η θεία ωραιότητα της αρετής, έως .ότου δεις τη σωφροσὐνη ενθρονι­ανιούσα μετακίνηση προς το ωραίο που συμπίπτει με την αλήθεια και σμενη σε πάναγνο βάθρο. Αν το επιτὐχεις και δεις τον εαυτό σου κα­

78 79

' ί 'διο δεν σε εμποδίζει τίποτε στην ένωση με το εγώ' ε σενα τονι . , , , ,θαρο μ ° λοσοφιας του Πλωτινου, συμπορευομενη με εντονη θρησκευτικοτηται δεν υπά ει κάποια ένη ανάμειξη στο εσωτερικό σου· τότε

σουτ κα ρχ ξ ι ι και μυστικισμο και εναρμονιζομενη με την αιωνια ζωη^8', στην οποιατ Ι ' λ θ ', δ ετ ιέται με κα­ ι , ,εισαι σ'υ Ο ιδιος ολοκληίἶος φως οἔ η,"/Ο που, εν μ δρ εκτεῇ/Ε­ οδηγει η φυγή της ψυχης απο τον εντευθεν κοσμο στον εκειθεν μεσω

ποιο μεγεθος, δεν περιορίζεται απο καποιο σχημα και εν επ ομοίωσης Θεό.' λλ ' ' απλά α έτρητο μεγαλυτερο απο καθεται στο απει ο α α ειναι μ ι ι . , , , , ,ρ ° ί ι . ι Με αφετηρια οτι η ψυχη επιθυμει να δραπετεύσει απο τα κακα της

ί ' ' 'θε ποσό Όταν δεις τον εαυτο σου σ αυ­μετρο και ανωτερο απο κα . _ . . , . , , , „ ,ιδιο όραση εμπιστεὑεσαι εαυῖό γ παρούσας ζωης αρχιζει ο Πλωτινος τη μικρη του μελετη «Περι αρε­τήν την κατάσταση, ίίνεσαι ς ° , , ι των» (Ι, 2). Η προτροπή της φυγής, πλατωνικής προέλευσης, μας εί­

ς ' έ' ίσαικαθοδ τ.Εε ,σΟυ> ανεβαινεις τοσο ψηλα, ωστε δεν χρειαζε , ηγη, η , χ, ι ναι γνωστη και απο τη μελετη του «Τίνα καὶ .πόθεν τὰ κακά››^82,

ι τ ς ' ανω, γιατι μονο ε­ , ,

το βλεμμα σ2υἑ:χῖἴαἔμΖἱ(ἐ7έ±ετῖια:ἶς\;ί2ἶίχηποῖΣάιό?ητα››"6. οπου η ηθικη της σημασια προσδιοριζεται στη δικαιη, ευσεβή καινας τετοιος φ μ ς φρόνιμη ζωήίω, στην αποφυγή της κακίας που αντιστρατεύεται την

β) Οι αρετές.

Η κυρίαρχη θέση της θεωρίας στην πλωτινική φιλοσοφία προκει

ι

αρετήθ", και όχι στην εγκατάλειψη της παρούσας ζωής^85. Το ανθρω­πολογικό νόημα αυτής της προτροπής είναι ότι ο άνθρωπος μπορεί,ι

' Ιαφου ανακαλύψει και οικειοποιηθεί την αρετή, να συντονίσει την πρά­ςη του με το αγαθό και να «υπερβεί την ύλη››^86. Ο Πλωτίνος δανεί­

τ ςεται τον ομηρικό στίχο «φεύγωμεν δὴ φιλην ἐς πατρίδα››487 και τημορφή του Οδυσσέα ο οποίος απαρνιέται τις ηδονές της Κίρκης γιαμενου για την αναγωγή της ψυχής στο 'Ενα και αγαθό υπερφαλαγγί­ γ >

ζει τη σπουδαιότητα της πράξης και την πρακτική συνδρομή τουΠλωτίνου στο χώρο της ηθικής, στην περιοχή του πρακτικού τρόπουηθικής δράσης και στάσης του ανθρώπου μέσα και απέναντι στην κο­σμική πραγματικότητα, που αναγκαία εκείνος βιώνει την αυτοσυνει­

ι

ί τ τ × Ι | »

να επιστρεψει στην πατριδα, στην καταγωγη του, για να διατυπωσειτη δικη του επιταγη: «πρεπει να εγκαταλείψεις ολα, να μη βλεπεις,να κλείσεις τα μάτια, να αλλάξεις το παλαιό σου πρόσωπο με το ξύ­πνημα μιας νέας μορφης››488.

τη Ι ι Είναι μάταιο να αναζητήσουμε στον Πλωτίνο μια συστηματική η­δησία του. Η υπερκέραση της πράςης από τη θεωρία οδηγει τονΠλωτίνο σε διαφορετική από τη συνήθη κατανόηση της έννοιας τηςαρετής και του ενάρετου βίου, αφού το ενδιαφέρον του εστιάζεται σεαντίθεση με τον Πλάτωνα και Αριστοτέλη κυρίως στον άνθρωπο ως

θική με ηθικούς κανόνες και πρακτικές προσταγές, αφού η πράξη,οπως ηδη αναπτύςαμε είναι ασθενέστερη της θεωρίας, και η ευδαι­μονία, όπως θα αναπτυχθεί στα επόμενα, επιτυγχάνεται μέσω της α­

τι ποχής από τις πράξεις και τις συνάφειες, γιατί ο σύνολος πρακτικόςατομική νοούσα συνείδησηλ και λ0γιΚή Ουσία, και όχι στ0ν πολιτι­βιος ειναι ελξη και γοητεια^89 σε αντιθεση με την «αγοητευτον»κό, στον ενταγμένο σί ένα κοινωνικό σύνολο άνθρωπο. 'Ο,τι προε­ ι ως ι ι

ξέχει είναιη νοητικά βιωματική εμπειρία του ανθρώπου, το εσωτερικό θεωρια ° Η αρετη ωα ορθος τροπος συμπεριφοραθ του ανθθωπου›ι τι ς ως προσδιοριστικη συνιστωσα του ανθρωπινου είναι, έχει νόημα ε­διαλεκτικόςγεγονός γνωσιολογικήςς και οντολογικης ισορροπίας, και · ε ›

τ ί ί φοσον παρέχει δυνατότητα αναγωγής στην ύψιστη θεωρία. Πλην ό­όχι η αναγκαία εμπλοκή του στο δράμα του ιστορικού γίγνεσθαι, μέ­μως ο Πλωτίνος παραχωρεί μια θέση έστω και περιορισμένη στοσα από το οποίο ερμηνεύεται η ανθρώπινη πράξη και αρετή. γ ι ι

Οι διαπιστώσεις αυτές, στις οποίες καταλήγουν και σημαντικοί ερ­ συνολο συγγραφικό του έργο και στις αρετές με την ηθικη τους στοιτε τ τ · ' χώρο της πρακτικής δράσης νοηματοδότηση. Διακρίνει τις πολιτι­μηνευτές του πλωτινικού έργου δεν ακυρωνουν ταυτοχρονα και τη

ιιο τ ι κές η ηθικές αρετές που συνάπτονται με την πολιτική στην κοινωνίαθέση ότι η πλωτινική φιλοσοφία είναι ιτιεςἰεττε νὶιεο ·αρκει να κα­τανοηθεί η έννοια της ζωής στη διάσταση της οντολογικής ηθικής φι­

80

δράση του ανθρώπου και τις διανοητικές ή καθαρτικές αρετές, οι ο­ποίες οδηγούν στη θέαση του Θεού και στην ομοίωση προς Εκείνον.

6 81

ι

ι

Η φυγή από τον κόσμο και η ομοίώοη ττροο το Θοο ττροττοτ νοτρττο­ και εναρετους ανθρώπους. Η πρώτη έχει κατεύθυνση και φορα προςτελεί το οτολο κάθε ηθτκηο οροίοτηρίοτητοτο­ Δτκοτοοὐνίρ οοτοτητα το ίδιο το αρχέτυπο, ενώ η δεύτερη εκφραζεται όπως η ομοιότητα μιαςκαι φρόνηση κλείνουν το σύνολο νοημα τηο ορετητἔωι· Οι τέοοοροο ° εικόνας προς μιαν αλλη, που καταγονται όμως και οι δύο από το ίδιοβασικές αρετές, τις οποίες ο Πλωτίνος ονομαζει πολιτικές _ φρονη­ πρότυπο5®2. Η πρώτη είναι αμεση και προσωπική, χαρακτηρίζει τηνση, ανδρεία, σωφροσύνη και δικαιοσύνηω ­· αποτελούν τον αξονα ιδιαίτερη συνειδησιακή πορεία της ψυχής, η οποία βιώνει τη διακρι­Ύορω απο τον οποίο ττρέποί να πρρτοτρέφοτοίί ο πρρτκττκοο οτνθρωτττ: ση ως υπόθεση ατομική, εκεί, που οι πολλοί ζουν την κοινοτυπία με

νοο βίοἐι κοτ οονοψίἔοον το οίνθρώτττνο ηθοο οτην πολίτικη τοτορττἶη την προς αλλήλους μίμηση. Η διακριση αυτή δηλώνει ότι στην έφεσηπραγματίκοτητοίω­ Η ηθτκή δράση είναι μια διαδοχή των πολιῃκων για τη γνήσια αρετή η προοπτική της αναβασης είναι θεοκεντρική,αρετών, οί οττοίοο «Κοοροὐν Υνήοτο και βολττώνορν τον άνθρωποί ας ενώ στη μίμηση των εικόνων του αρχέτυπου (τών αλλων εναρετων)

φορ πορτορίἔοον κατ θέτουν μέτρο οττο οτττθορτοο και το πάθη, και ἶτο· η προοπτική είναι ανθρωποκεντρική. Επιθυμία της ψυχής είναι να α­ραμερἰζουν τις ιμευδείς δοξασίες· ό,τι υπόκειται στο μέτρο και ειναι ποφύγει τα εγκόσμια κακα. Ο Πλωτίνος, μπροστα σ” αυτή την έφεσηορισμένο είναι καλύτερο, γιατίαποφεύγει το άμετρο και αόριστο. Αυ­ της ψυχής και προκειμένου να δηλώσει τον υπαρκτικό της φόβο γιατές (οι πολιτικές αρετές) είναι ορισμένες, Υίοτίοίνοτ το μετρο τηο Ψυ° καταπτωση της υπόστασης της σε μια γενική και κοινότυπη αοριστία,χής, όπως η μορφή στην ύλη, ομοιαζουν προς το εκείμετρο και (ροροον καταφεύγει στη σωκρατική διαπίστωση του πλατωνικού Θεαίτητου,τα ίχνη του επέκεινα άριστου››494. Ο εναρετος έχει φρονηση, Υτοττ «φυγή δὲ ὁμοίωσις θεῷ κατὰ το δυνατον», και συμπληρώνει την πλα­συλλογίζεται και στοχαζεται, κατέχει την ανδρεία χαρη στη θοτρροτ· τωνική παρασταση της ομοίωσης με την αρετή· πέρα από τη δικαιο­λὲοί τον ΨοΧη› είναι οώΦρων› Υτοίτί ονοτρμονίἔοί τίἐ οπίθορίοο τον ττροο σύνη, την ευσέβεια και τη φρόνηση της πλατωνικής ομοαυσης προςτο λογικό, και ασκεί τη δικαιοσύνη και ως αρχων και ώς το Θεό, ο Πλωτίνος προσθέτει την αρετή503.

αρχόμενοςωἶ Αληθηο οωοροοονη οίνοττ η οίποοονη των οωμοίττκτον Από τη φύση της η αρετή είναι ωραία5®°® είτε πρόκειται για τηνηδονών, οι οποίες είναι χωρίς αξία·Υίοί τον ονοίροτοι οτνοροίο η ολλοτ­ «κοινή» είτε για την «ατομική» αρετή· είναι ωραία στο σύνολό της5®5,

ιμή φόβου μπροστα στο θανατο, η «αφοβία θανάτου». Φρονηοηη οτ­ γιατί στέκεται ως αντενέργεια κατα του ασχημου, του αμορφου καιποστροφή των εγκοσμίων και η πορεία της ψυχης ττροο τα οτνωί του κακού και λειτουργεί ως έκφραση εκείνης της μυστικής διαδικα­δικαιοσύνη η ηγεμονία του λόγου και του νου"%. σίας που έχει αισθανθεί η ψυχή, αφού προηγουμένως ο νους έχει συλ­

Οι πολιτικές αρετές που η επενέργεια τους είναι ορατή στην πολι­ λάβει το κάλλος της­ Η αρετή είναι «ἀδέσπΟτος»5ο6, είναι ελεύθερη

τοίο δίομορφὡνοον τη ἔωη μεν οομίρωνοί με το λογο, δεν οίττοτελοον , έκφραση της ψυχής, που την απελευθερώνει από τη δουλεία των πα­

όμως την καθεαυτή ηθική. Είναι απλα απομιμήσεις της μιας νοητηο Α θών, τις κακές έςεις και διαθέσεις5®ί. Την έννοια της αδέσποτης α­

αρετής". Είνοίί ττροίκτίκὲο πορίορτορού των ποτθὡν κατ των νλτίἶων ρετής δανείζεται ο Πλωτίνος από την πλατωνική Πολιτεία5®8, για ναεπιθυμιών, απευθύνονται στον έξω και όχι στον έσω ανθρώπ0498. ορο Ζ γ υπογραμμίσει την ελευθερία του ανθρώπου αλλα συγχρόνως και τησυναπτονται προς το παροδικό και εφήμεροίω, καί οκφροἔοον οτα δυνατότητα του να μεταμορφώσει το φόβο του μπροστα στο κακόπλαίσια της πλωτινικής οκὲίιίηο μτοί «περτορτορένη ρορίρη ορετ移› και το μηδέν σε ανδρεία, να υπερβεί την έλξη της καταπτωσης με τηόπως παρατηρεί ο Ρ.Ο. ΚτίειεΙΙετ500. Η Ψολη ορωο είναι ενεπιφορἶι νίκη της αναβασης, να δημιουργήσει ελεύθερα στο πεδίο της ηθικήςπρος την αρετή, προσπαθεί να είναι ομόλογη προς εκείνο που ρίροί­ του δρασης την οπτιμιστική δυνατότητα της αρετής.ται· προς εκείνο το Ένα και Αγαθό που είναι η σύνολη αρετη501­ Οι πολιτικές αρετές, τις οποίες στην «Περί διαλεκτικης» (Ι, 3) συγ­μίμῃσή και ομοιώση προς τη μια και τέλεια αρετή, το ονοίθοι το Θεοι γραφή του ο Πλωτίνος μιμούμενος τον Αριστοτέλη ονομαζει και φυ­

διακρίνεται από την εςομοίωση του ανθρώπου προο ολλοοο οίνοίθοοἐ σικές αρετές5®9, εξαντλούνται μέσα στην εμβέλεια της φυσικής

82 83

ι έδαφος βεβαιότητα επισκιάζει την αισθητή ενδοκοσμική ανασφάλεια, ακα­πραγματικότητας Κατ τησ ομττετοτκησ οονοτ ηοηθ > φ θοριστια και τις ποιοτικές οντικες ετεροτητες. Η απαλλαγή της ψυ­που ανθίσοον οτνατ η σομβαττκα οαίανοαμενη τἶοτνωνιοθ 'εχουν αμεἔἶι χής από τις ποιοτικές δυνάμεις τις συστατικές του παρόντος κόσμουσυνεσαοτηση οπο Πο πράξεις του σωμῇἶοοεειναι αρεῖεἦ πἶἔιἑεζεις προκύπτει ως γνωστική ειδοποίηση της ψυχής, ότι το ενδοκοσμικόζονται με τη συνηθετα τἶατ τη ασκηση ­ ειναι ποιοῃκἶθ η περιβάλλον είναι γεμάτο με πάθη και κακίες εξαιτίας της απομάκρυν­που το νοημα τους Φτοττσετ μονο την ανθρωπιγη πςαρἶζσἶςααἶεἦςαἑἔἰῖ σής του από τη μεταφυσική και το καθαρό πνεύμα. Κάθαρση της ψυ­λογικἠ της πορεία μέσα στα ορια του αισθητου κοσιἐχης σημαίνει απόρριψη των δεσμών της αισθητικότητας και θέασηνωνικής οργάνωσησ­ Ο οολοσ τοοσ λοιπον εινοι υπο εἶσῖ Ο του θείου «ἀμήχανου κάλλους››5Ι9. Είναι απαλλαγή της ψυχής απόη αξία τους μικοη σε σχέση με τηἔ αλλη αοοτηῳτἐὶ ἑἙίἕ!ἔῖὥΖ:ἔηςηΙ_ἰ κάθε τι το «ἀλλότριον», από κάθε «εξωτερική συντυχία της ψυχής»,ι · διορί ει με την ενν ι ­

· ι ι ποτην οποια ο Πλωτίνος πυοσ που ειναι μονο κακια .ομοίωση πυοσ το Θεό είναι αποτολεομα της καθαρσης καἶτων κα Οι καθαρτικές αρετές συμπίπτουν με τις διανοητικές αρετές* καιθαρι­ικών αρετών της μιας επίμέυουσ ψυχης που απελἑυἰετἔἔιεςταιζ1: δεσπόζουν στην ηθική φιλοσοφία του Πλωτίνου, ώστε να μπορουμετην κάθαρση απο το οοοματτκο κατ φοοτκο κατ ολἐἶεοἕ ἕτή ανεπιφύλακατα να χαρακτηρίσουμε την ηθική του ως ηθική της κά­θαρόν θεῖον» κάτω απο τισ ττοοσταιίεσ του νῳ · (17 θαρσης. Ο Πλωτίνος υψωσε την αξία της κάθαρσης του νου στην πρω­ποκχειστικό απόκτημα τησ Ψοχηο= ειναίτο μεσο πἶ) η, θείο τη θέση των αξιών. Η πράξη του αυτή είναι ομόλογη προς το όλο τουθείο νου. Η σοετη ποοστοτασετ στη λοιίτἔομσνη ψυχη κατελτ τἐιἀθεσ ι

ι φιλοσοφικό σύστημα· αποτελεί επίσης απάντηση στους Γνωστικοὑςτο οποίο ως καθαοο οίνατ απαλλογμεχἰο απο κα 8 διακἔ της εποχής του522 και στις αποκαλυπτικές αλήθειες, όπως του Ζω­εμ ποιότ τα Στο θείο δεν υπαρχουν ποιοτικε ­κατάσταση και η .|ί ροάστρη, που εκείνοι εκηρυτταν. Υπήρξε για τον Πλωτίνο αίτημα πουσετσι Υτατί είναι καθαρη ιδεα­ Ποτοτητεσ κατ τ τοτη θθ αναπήδησε ως ανάγκη δικαίωσης του Πλάτωνα, τον οποίο οι Γνω­, τ · · ο τ ­ . ι ι ι ι ι .μονο στα οντα τοο ατσθητοο κοσμοο αναλογα με το βἑῃίἑ' δηἑκριση στικοι κατηγορουσαν οτι δεν διεισδυσε στα βαθη της νοητης αληθειας.τ ί

ι ν « » 7λολετακησ τοοθ ολοκληθωοηο· Οπως Έο κακο ίἑοι, Ἐκ θείο Με την εννοια της καθαρσης απαντα στη δυαρχια των Γνωστικων,ι Ι ι 7 νω ο ι . ι ι ν 7ανήκει στον παροντα κοσμο, ετσι κατ η αοοτη μ , στους οποιους απευθυνει την πολεμικη «Προς τους Γνωστικους» (ΙΙ,δεν κατέυίει την αυετη τοσ ο Ρτὶοα κοθοοο> κατεχει εκεινα το οποιο 9) συγγραφή του, και τους προτρέπει «μὴ φιλοσωματεϊν» αλλά «κα­ι τ το 'ι ετυποτο τι .ι . ,έλκει την ψυχη να ομοτωοετ ττοοσ αοτο­ Ετνοθ το τοιο το αΕἑνου5Ι6 θαροις γίγνεσθαι και τα αμεινω ειδεναι››5Ζ3. Ειναι στην ιδια του τηι · · ιμημα» και το «ίχνος» ε · ·αγαθου και η αρετη ειναι το «μ

, 51, συγγραφη που υπογραμμίζει χαρακτηριστικά ότι η προσταγή των Γνω­θείο ως η «μείἔων αρετή» αποτελεί Έο «πἶχραδεοῖμα» Της ψυχης ” Η στικὡν «βλέπε προς Θεὸν» δεν έχει αξία «εαν δεν διδάξουμε, πώςΠέρα από τις πσλτττκὲσ _ ηθτκὲθ ή φυσικες αρετες ιὶπαρχουν γἶα Το πρέπει να ατενίζουμε το Θεό. Τι εμποδίζει λοιπόν, μπορεί να πει κα­μυοτικσ Φτλοοοφο Πλωτίνο άλλες υψηἦὀτερες αρετες' τιεοποιες η ποιος, να προσβλἐπουμε προς το Θεό, χωρίς να απέχουμε από τηνηαηίη βτὡνοτ ωσ Καθαοσετσι οταν αττοστοοτοοτατ την οτοοητικοτἶτα κειι ' ` ηδονή ή να μειώνουμε την οργή μας; Τι εμποδίζει να έχουμε διαρκώςουδενία του παροντος κόσμου κτἔι αναπτυσσἔ δἔἕἕυἰἑηἔἶηρἕἔἔιἶ στο στόμα μας το όνομα του Θεού και συγχρόνως να μας κυριευουνκαι βουλητικής επιστροφής στο τ το τησ το ΘΥ ι πόλο όλα τα πάθη και να μην καταπιἐζουμε ούτε ένα από αυτά; Η αρετή ·ι ι γει απο τολ ενη στην αφετηοτα τησ και οπο αημ δημιουα όμως που φθάνει στην τελειωση και κατοικεί στην ψυχή μαζί με τη θααισθητών επιθυμιών, τις ψευδαισθησεις, και αυτἔἑῖιζῖίιποι καθαρῃ_ Φρόντισε, μας φανερώνει το Θεό· χιατίχωρίς την αληθινή αρετή ,ο Θεος­τ, ν ' ΤΟ · ι ι ε Ι | τ 524γουνται ενεκα του συμφυυμοο τησ Ψοχησ με ειναι μονο κενο ονομα» .

κές αρετές ανήκουν στον κοσμο του πνευματος και7τησ νοησἐισ Κέα Οι αρετές αξιολογούνται ωςὲαωτεβικἠ στάση της ψυχής και όχιβιὡνονται μόνο από την ανώτερη Ψυχη. Υτα την οποιο η υπερ ατι η

85,84

στην πρακτική τους διασταση και προοπτική. |Ο,τι έχει αξία είναι Η αυτοσυγκέντρωση της 0 · ,

οι «διαθέσεις» και όχι οι «πράξεις», οι οποίες μόνες τους δεν παρε­ πνευματική της αγβὑπνια ναψεἔὲιἐι η Ξνρηγορητικη της ένταση και

λουν ευδαιμονίανῖ Εδώ είναι σαΦηΩ η αντίθεσή του Πλωτίνου προς σιαστικα και ενεργητικά στο π δμοιω ει με Το αἶωλντο πνεύμα Ου­

την πλατωνικη διδασκαλία, η οποία βλέπει τη οωτηρία του ατόμου τίνου έχουν νόημα μόνον Θφόσῖγνιἕ της ονἕωΐογῃἶης ηθικής του Πλω­

μεσω της τεχνης της αρετής να πραγματωνεται μέσα στο 'Χώρο τηέ διδασκαλίας του για τη ΘἔωρίαΡμηνευ ουν μεσα στα πλαίσια της

πολιτείας5ι6_ Για τον Πλωτινο δεν εχει αζια η πραζη της σωτηριαἑα Ἰπερβατική, είναι έκφρασ

π ωτινικη αρετη ειναι συλληιμη α­

αλλα η διαθεσή του «φρόνιμου», αφού την πολιτεία π.χ. μπορεί να ι για την πνευματική Του αἶἀἕἐ ογκἶτικου του ανθρὡποιο είναι όροἐ

σώσει και Ο «φαὐλ®ς»5Ζ7στη μεταφυσικη προοπτικι ση° ἶεινω Π υποταγη της βούλησης του

Αν για τον Πλατωνα η ομοίωση προς το Θεό προϋποθέτει τη φυγήΤοη), σημαινει την αδιαφορία του για τον κό­

από τον κόσμο, για το νεοπλατωνικό Πλωτίνο ο λόνοἐ της πλατωνι­ Ο καθαρός εναρετος ανθ ΣΤΟ απολυτο ενα­

κής εντολής σαρκώνεται στο νόημα της αρετής ως καθαρσης. 'Ο,τι τα φορτία της υλικής ρ ποε του Πλωτινου απαλλανμένος από

οδηγεί στη γνήσια καθαρση είναι η απαλλαγή από τα έζω μέσω τηςραίου έχγἑματικοτηται; εχει γνωρίσει το απλό του ω­

αυτοσυγκέντρωσης («συνάγουσαν πρὸς ἑαυτήν››)528, η θέαση του Θε­ δή βιώνει τιἐ μετ­ζονεγ ει Ηεῖολοἐ Ϊηε θειας ουσίας53^. Επει­

ου κατα μόνας529 και η προαίρεση της ψυχής, που σημαίνει υποταγή ελασσονεςῇἴ Ο Πλωτίνο ςπ αρἶεἔι 'κατεχει αναγκαία και τις

στο λόγο. Το «ἀπροαἰρετον» ως αλογο απορρίπτεται από την πλώτι­ ατομο που κατέχει τις εἶζοροβ ηματιἔεται ομως, αν ο ανθρωπος ως

νική ηθική ως «ὀλίγον και ἀσθενες››53®. Η αποδέσμευση της ψυχής διατυπώνει απορίαμτουγ νεααρετες ρισκει και ΠΩ ελάσσονεἐι και

από το σώμα μέσω της καθαρσης την ανυψώνει στη θεία αλήθεια, στην ρετη Τηἐ φρόνησηςμε ενα παραδειγμα: Ξεκιναει από την α­

«ὁμοίωσιν πρὸς θεόν»ιιι$ στη θὲωσηωιμ Η πλωτινική αρετολογία έχει ποιεί «άλλες αρχέ παιερωταται, πως οταν ο ανθρωπος χρησιμο­

έντονο θρησκευτικό και ασκητικό χαρακτήρα. Ο εναρετος πραγμα­ ανενεργός››;536 Πώἐ μπζαἔἶνἕιλσ 'αυτον η σωφροσύνη έστω και

τοποιείτο σκοπό του εντεὐθεν, ενώ έχει συνεχώς στραμμένο το βλέμμα νη ωἐ πολιτικη αρετή όῖαν δη ρ α η να συμβιβαστεί η σωφροσύ­

του στην πηγή και αιτία του εκείθεν. Το κύριο αίτημα της πλωτινικηακαθαρἐικ ειχνει' π.χ. επιεικεια, με τη σωφροσυ­

ηθικής συνοψίζεται στην προσπαθεια να προσπελασειο ανθρωπος τη συμφωνα με την ανἀλυσ η αρετη. οταν υπογορεύει αυστηρότητα,

ζωή μέσω της καθαρότητας του νου. Εκεί που το πλήθος, οι πολλοί, παντησῃ στο ερώτημά Τοη) του Η. ΜιιΙΙετἶ37. Ο Πλωτίνος δίνει α­

ζουν τη ζωή των αισθήσεων και παραδίνονται ως αγέλη στα παθη και ζονος επισημαινοντας οτι στον κατοχο της μεί­

τις υλικές επιθυμίες, ο «κεκαθαρμένος» ανθρωπος του Πλωτίνου α­ κάθε φορά ουἐ του με την οντικη του ουσία και επιλέγει

γωνίζεται συνειδητα να υψωθεί στο φως του λόγου, να οδηγηθεί στην4

τόυεε­μ την περιπῖωση Τα Ορθά μέτρα της πραζης

κατανόηση του όντος της ιδέας της πλατωνικής διδασκαλίας. Η κα­ ιΟ Πχωῖίν ι ­

θαρση προαγει το φιλόσοφο Πλωτίνο στη θεμελίωση ενός ενδοκοσμι­παραπέ:7ῖεἱ;ῖιζνἑρερἕ,ει την προσωπικη γνωστική ιδιαιτερότητα

κου μυστικισμου, όπου η ανθρώπινη ψυχή με καθαρότητα και φρόνηση Ἡ θε ανθρώπου· η δυνοπόἑὀιοτητα τηε Ονῖολονικηε διακρισης του κα­

γίνεται μέτοχος της μυστικής λειτουργίας του φυσικού γεγονότος τηςυπὀθεσ ητακαι εμβελεια γνωστικής κατανόησης του

ζωής. Αυτός ο ενδοκοσμικός μυστικισμός δεν σημαίνει ακύρωση αλλα ,ηό ςξὲίμενὸ «ΠερίἘρεΞὲ;ικη·,Η εντνπφση ηομ προκαλεί το πλω­ανι­

λογική πρόσβαση στο μυστήριο του κόσμου533, κατανόηση της πραγ­ τών, μπορεί να φθἀσε ν»= ΟΠ Ο σθίυρἐι κμΐοχος των υψηλών αρα­

ματικής του αζίας, αποδοχή της ζωής μέσω της αδιαλειπτης αγωνι­ εν προκειμένω από τασἶἔ μια και απολυτη παντογνωσία, ελέγχεται

σΐἑκηἐ πρρεἰμἐ για ανακάλυψη του μεταφυσικού μέσα στο το νόημα σωφροσύνηξςιογἶἔῖιἐ Ξνἶντἔωπο Πλωἰίνο και από το ίδιο

εν οκοσ ικό.· . · μωποε τε ικα ε' '

μμε ιιιτεΙΙεοτιιε Ηιτιιυε και όχι ἰιιῖίηἰιυε. Οι αρετές είναι Ζεαειἕἕἐῖιἶἐ

86 87

να μορφοποιούν το σκοπό της ηθικής τελείωσης, και πλαστουργούν Η σοφία εντοπίζεται στην αρετή της φρόνησηςαστη «μεγίστη ἀρε­

αότόν 'ισ σκόπό λσιιόόιηικα αναλογα με ιιιν κόσμική σικόνόμια και τή» κατα τον Ηρακλειτσω, στην περιληπτική όλων των αρετών5®,

καπό) από 'ιό απόκλεισιικό πόσνόμιό 'ιιιἐ αλεμθεόιαἐ­ Αυτή ιι μικρό οι οποίες συλλειτουργούν στην ηθική τελείωση της πολιτικής κοινό­

αναόιπλωσιι ισα Πλιόπινσμ μασ επιιόόπει να σόνπαλθσόμε με ιιι Υνὡ· τητας. Στη φρόνηση υπάρχουν οι όροι της διαλεκτικής που διαμορ­

μιι “ισα Ψ­ ΗιΠιιΉσΓἰόΙ”ι539› ότι σε σλέσιι με ιη «σπείρα αμειόλσπία τησ φώνουν τη σοφία, την τροφοδότρια όλων των φυσικών αρετών. Από

Στοάς» το Πλωτίνος εν προκειμένω βλέπει την ανύψωση του ανθρώ­ συστηματική έποψα α σοφία αναφέρεται στο Νου ως την αρχή εκεί­

πσό μέσα από ισ καιόππμσ ιιιε αἔισλσμκἠι; ισαθιιλεμθεόιαἐι ιι όπόια νη, στην οποία συναιρούνται όλα τα οντολογικα δεδομένα· οι επί μέ­

και τελεσιουργεί την οντική του δομή· και αυτό σε σχέση με τη Στοα ρεεε ττολτττκέε ή φυσικές αρετές ανήκουν στη φύση. ως Την

σημαίνει βεβαίως πρόοδο. περιέχουσα όλες τις οντικές ετερότητες· τέλος η φρόνηση εκφραζει

. τη λογική πορεία της ψυχής για αναβαση από την ενδοκοσμική πραγ­

ματικότητα στην υπερβατική αλήθεια.Είναι χαρακτηριστικός ο τρόπος με τον οποίο μορφοποιεί ο Πλωτί­

νος την ηθική του διδασκαλία. Αφού κατέληξε στη διαπίστωση ότι

Οι φυσικές αρετές και κατ“ επέκταση οι αρετές της πολιτικής κοι­ η ηθῃἶή έχει νόημοζπρωταίἶχικἀ ως πνευματικό βίωμα και ενέργεια

νότητας χωρίς τη διαλεκτική και τη σοφία είναι ελλιπείς. Η δύσκολη της νοωἶηςα θα κλονιζε Ο Ἐδιος Έα θεμέἶαα της φιλοσοφίας Ήἶυι αν

παυυία του αυθυὡπαυ πυαα την αυυαυ ααα υυαυ αναγωγής ατα αγαθα επιχειρουσε να κωδικοπριησει τηναηθικη η να σχεδιασει μεανομους

μπορεί να ολοκληρωθεί μόνο μέσω της σοφίας, της μείζονος αρετἠε_ και επιτααγες μια πολιτεια. Αν το επραττε, θα οδηγουσε ο ιδιος το

Η σοφία τελειοποιεί τα ήθη, που δηλώνονται με τις φυσικές αρετές. ἶυστημα του σε αυωςαναιβεσπ γιατι θα κατέληγε κατω απο την

Μόνες τους οι φυσικές αρετές χωρίς τη σοφία δεν μπορούν να οδηγή­ ελξη του Ρπεαρβατικου σε μηαπραγμοξτωσιμα σχήματα, με δεδομένη

σουν τον ανθρωπο στη μείζονα ηθική ζωή, στην τελείωση του ηθικού την ισἔυρη δυναμη του υλικου Ρτοιχειου στον άνθρωποι ἡ θα μπορού­

ποιού της πολιτείας, γιατί στη λειτουργία τους υπαρχει παντα η ατέ­ σε Ο λογος τοιἶ να παρασυρθξἶ από μια συμβατικἠ ηθική νομολοἶίία·

λεια, την οποία ο ιδεαλισμός της φιλοσοφικής ιδιοτυπίας του Πλωτί­ που Ἐσως κατεληγε στην αἶτἶιθειοἶ και την ἕιδἴαφοριω Ο Πλαἶτινος

νου αντιμετωπίζει στο επίπεδο της διαλεκτικής. Οι φυσικές αρετές διαφυλαξἶ τη σκεψη του απο εἶόα Έετοιο διπλο κινἦυνο και προχωρἶισε

είναι υ πυυβαθυίδυυ της αυφίαυ ή πυυβαλλυυυ υαυί με τη αυαυαειου στο συγκερασμα υπερβατικου και ενδοκοσμικου, Νου και ανθρωπι­

Ο προσδιορισμός τους από τη σοφία και η διαλεκτική τους σχέση μαζί νης· ψυχηίἔ Ονῖολἶηιας και Ηθψηςι και προσπάθησε να σπουδάσει

της προϋποθέτει αναγκαία την ύπαρξη ενός κοινού δομικού στοιχείου. τη φυσικη,” ηθικη, πραγματικοτητα, μἶ μεῖαφυσικὲἔ κατηγορως·

Γιατί αν με τις φυσικές αρετές ανοίγεται ο δρόμος προς την ηθική ι Σω ίελαισια (ἶυτης τηςδιασκεπτῃἶης ομως Ο Πλωωἰος μας παρου­

τελείωση του ανθρώπου σε πολιτικό επίπεδο, δεν υψώνεται όμως η 4 ι · σιαζἔει ενα αρχἶωπο τοιἶ Ιιοτῃο θτ,ΙΠω8° τον (ἶπουδαιο ανθρωπο: Ο

ψυχή στα .Ενα και αγαθα μόνο με την πυακακυ ααα αακυαυ­ Για τυυα οποιος ενσαρκωνει τη γνησια ηθικη. Ο σπουδαιος αποβλεπει με καθε

ακυαίυυα αυαβαθυυυα που υδυγυυν ατυ αγαθα υ ψυχή χυειααυται τη του ενέργεια στη θεωρία, πίσω από καθε του πραζη προυπαρχει η

νοητική εποπτεία. Το κοινό δομικό στοιχείο είναι εκείνο που συνέχει θἦωθητικη σκεψιιι Ο λόγισμόἐ/κατέχει την «ενότητα» και την «ησυ­

. . . . . . ι τ Μ ω εσωτε ικό ε ονό και ό ι ω εζωτε ικ ' επι ασ 5".

ολη την κοσμικη πραγματικοτητα, ειναι ο ενας Νους, ο Λογος, ο ο­ χ α» Ω ρ γ γ χ ςρ η φ η

ποίος παρότι βρίσκεται στο «εκείθεν» συνυπαρχει «στις λογικές έ­ Αποβλεπει οχι στην αισθησιακη γνωση° αλλα στη νοηση° στην εσωτε­

ξεια ως ιδιαιτευότηταυεευ ρικη εποπτεια. Φθανει στην αυτογνωσία μεσω του πνευματοςαενω

γινεται ο ιδιος πνευμα. Στην πνευματική αυτη αναβαση δεν νοει τον

γ) Ο «σπουδαίος» ως αρχἐτυπο του Ιιοτπο ετοίομε.

88 89

εαυτόντου απλά ως άνθρωπο, αλλά ως κάτι το διαφορετικό, με συναρ­ ποοο την εναονεια τυο «πίστης», δηλαδή της εσωτερικής βεβαιότητας

παγμενο Το κολλίτοοο Τμήμα ιηα ψυχης του προα τα ανωι προκετμὲ· του λο ου55Ζ. Μόνο ο σπουδαίος γνωρίζει τον προορισμό του σε αν­νου να διαφυλάξει ό,τι γνώρισε με τη νόησηαε, Εξακολουθεί όμως Τίθοοηγυε το «φαύλο», ο οποιος πορεύεται μέσα στο σὐμπανι χωρίςστην κατασταση αυτή να διατηρεί την οντολογική του αυτάρκεια να γνωρἰἔετ που ανήκει” Ο αγαθὀο και

σπουδαίος όμως γνωρίζει τηνκαι αυτονομία και ο,τι η νόησή του νοεί, είναι πραγματι σνο". Γίνε­ κοτυυθυνοή του εκ των προτέρων, γνωρίζει πάντα που τον οδηγείται ο ιοιοο ο νομος και η ηιθτκη ταξη­ Οι πράξεις του κοσμούνται ' κ και ελπίζει σε μια θεία ζωήαι. 'Εχει συνειδητοποιήσει ότι

με ωραιότητααο” ιατιηχναειίτδιοκοσμική πραγματικότητα υπάρχουν δύο επίπεδα ζωής· έναΘα ηταν λάθος να εντάξουμε το σπουδαίο του Πλωτίνου στη στενο­ για τους οπουοαιους και ένα για τη μάζα. Ο τρόπος ζωής του χαρακτη­

χωοια ιοο οοιιβατικρὑ ατόμου και στην κρατούσα σήμερα αντίληψη ρίζεται από τη συνεχή επιδίωξη του υπερτατου αγαθού, ενώ οι καθημε·για το σοφο και το σπουδαίο. Η σύλληψη του Πλωτίνου εν προκειμένω ρινοι ανθρωποι ή κατορθώνουν να πραγματώσουν κάποιες αξίες ή,ειναι αυστηρά ιδεαλιστική, φορτισμένη με τη δυναμική ενός παγκο­ οι πολλοι, ο «φαύλος όχλος», εξυπηρετούν τις ανάγκες τωνσμιου εγω. της παγκόσμιας ψυχης, που συμπιπτει με την υπόσταση ευνενὡνιιι Το υυιοῖοκοαιικὀ ιεεοεεςει και τι λογική προτεραιοτή­του Νου. Ο σπουδαίος του Πλωτίνου ανήκει στον κόσμο των ιδεών. τα της αττικης φιλοσοφίας παίξουν εμφανώς πρωταγωνιστικό ρόλοΣτο εγώ του σπουδαίου ο Πλωτίνος μορφοποιεί παραστατικά την στον καθορισμό της πλωτινικής ηθικής, που εχει δύο όψειο­ τη μετα­αυλότητα του Λόγου, ώστε να μπορεί να αντιτάξει στους Γνωστικούς υοικἠ και τη βιωματική. Στο επίπεδο της μεταφυσικής εντάσσεταιτης εποχής του τον ισχυρισμό ότι παρά τις ατέλειες του 0 παρών ιο) σοφός και σπουδαίος που βιώνει την αρετή συνειδηοτακα” στοκοσμος δεν ειναι κακός. αφού χωρίς να είναιοίδιος ονοητός κόσμος, επίπεδο της εμττειριας και του βιώματος ο όχλος ο φορτισμενος μεαποτελεί εικόνα εκείνου. Και οπωσδήποτε μια εικόνα του νοητού ολο το κακο και τα αντιοετα της αρετής. Ανάμεσα ομωἐ στα δύο

κοσμου ποοιοοοτοοο ωραια απο αυτόν τον κόσμοι δεν Υίνεται να αντιθετικά άκρα υπάρχει και ένα τρίτο επίπεδο, στο οποίο ανήκεισυλλαβει ο ανθρώπινος νοι›ο5=ι9_ Ο σπουδαίος ακροάται τη μυστική οποιοο κοτοοθὡνει μέσα στη ουναφεια της ψυχής με τον ολικό κόσμοφωνη τηἐ θρτυριτας ωἐ διαβεβαίωση της θείας καταγωγής του και να κερδιζει την ύπαρξή του, χωρίς να βρίσκεται εξω από την πλήρηομολογεί: «Με δημιούργησε ο Θεός και σ” Εκειτνον ἡ την υπίκυιοη τυο μείζονοο αρετής, αφού στην ηθική του

λειοτητάν μου σε οχέοη με τα αλ/ια όντα­ Ειμαι ικανόῶ επαρκηἐ σκοποθεσία έχει θέσει την επιτελεση ορισμένων αξιών556. Η επίδρα­

ιἶαι αυτορκηοι αφού α/ια υπάρχουν μέσα μου· φυτά, ζώα, όλα τα ση των στωϊκών και επικουρείων είναι ποοοανηἐ­ Όποτε και ρτ σταλι­οντα και το πλήθος των θεών και των δαιμόνων, οι αγαθές ψυχές κοί ο Πλωτίνος δεχεται δύο τύπους σοφών· ‹‹ο ένας κατέχει όσακαι οι άνθρωποι που γίνονται ευδαιμονες με την αρετήτιο». υνυ άζονται φυσικά αγαθά ο αλλος τα αντιθετα», είναι ομωο κατ

Το βλέμμα τοο οποοοαιοο ειναι σταθερα στραμμένο στο εσωτερτκο Δ οι οιιιο ευδαιμονεςιο. Πιστεύει επίσης, όπως οι επικούρειοι ότι ο σο­

ιοοι βιώνειηοοχα την πληρότητα τηἑ θεωρίας και προσεγγίζει ενορα­ φος και μέσα στον «ταύρο του Φαλάριδος» αισθάνεται Θυδαίμωνιτικα το μυστικό κόσμο των ιδεών, όπου είναι άγνωστες οι κοσμικές γιατι υπερβαίνει τον πόνο με τη συνεχή θεαση του αγαθου55ε.

ανιιφαοειἦ= ιἦαι η Ύαληνη έχει ανττκαταοτησει κάθε αντινομία και Ο σπουδαίος ενεργεί προτάσσοντας το πλεον αξιόλογο τμή μα τηἐαντιφατικοτητα. Η ψυχή του εχει ταυτιστεί με το πνεύμα, γεγονός ι ψυχήο του με ουνεργο οτην τελειοποίησή του το δαίμονα­ Ο δαίμωνποο του χαοιοει τη βεβαιότητα τηα ύπαρἔηι; του και τον εμπλουτίζει είναι το ίδιο το πνεύμα, το οποίο συνεργεί ελλογα στη βαθμιαία ποδη·με αποθέμετα σιωπήοαι. Αυτή η εσωτερική βεβαιότητα και ησυχία, έτ ση του σπουδαίου πυοο τον άνω κοουο της οχἠθοιοο, οφοο ονον­αποτέλεσμα της θεωρίας, αξιώνει αυστηρή πειθαρχία σκέψης. Ηησυ­ ἶςαίια απο την ώρα της γέννησής του ζει μέσα στο «θόρυβο» του

χιο τιιο οεωοιαα και η βαθύτερη Υνὡση του θεωμενου είναι ανάλογη ενδσκοσμικού. Η ροπή καιη κίνηση όμως γιαιτην αναβαοη προϋπαρ·

90 9Ι

4ιχει στην ψυχή του σπουδαίου, πριν εκδηλωθεί η ενέργεια του λόγου. δυναμική, με δεδομένο το γεγονός της φυσικής αδυναμίας πολλωνΟ δαίμων όμως δεν επιτυγχάνει πάντα να συντελέσει στη μεταμόρφω­ να δψωθουν α° αυτό το νοητικό επίπεδο. Η γνωσιολογικη δυνατοτηση τηςδπράξης σε τέλεια και ηθική. Η αιτία βρίσκεται στην ‹‹προαιρε­ δεν οδηγει παντα τον ηθικό αγώνα του ανθρωπου στη νικηι ιἐἔὺση», στο ‹‹αυτεξούσιο»559, στην αρχή της ελευθερίας, ως κύριο γνὼ­ από οντολογικ αδυναμίαεειν και η υυπη προς τηλρισμα της υπαρκτικής ουσίας του ανθρώπου56®. Η βοήθεια του δαί­

ληση της αδυναμίας είναι συχνότερη στον άνθρωπο απθ τη βθυ ησημονα δεν επιβάλλεται στην ψυχή, αλλά η ψυχή του σπουδαίου ανακα­ της δύναμης· Και η ηθικη έχει νόημα και ο ηθικοἐ λογοθ αξια μονολύπτει και αποκαλύπτει η ίδια μόνη της το δαίμονα, του οποίου διαλεκτική εμπλοκή του ανθρώπου μεταξυ γνωσιολογικουλκαιδέχεται τους κραδασμούς, προκειμένου να βρει διέξοδο από το περα­ οντολονικοδ Ο ανθρωπος, ο κάθε ανθρωπος, αποτελει μιοἑονττἰ οη­τωτικό και να απλωθεί στην άπειρη διάσταση του κύκλου της γνώσης. κή μοναδικό­τητα που δικαιολογεί τις δικες της μοναδικες ηλίΗπροαιρεση ποικίλλει, γιατί είναιη έκφραση της χρονικότητας των δες. Τη δύναμη εκείνη, το κακό, η οποία παραλύει το ἔη 0 τωόντων σε αντιδιαστολή με την αϊδιότητα του 'Οντος561.ανθρώπων για την αρετή, μπορεί να την αναγνώρισε ον ΠλωτίνοςΟ σπουδαίος και σοφός, σε αντίθεση με τον καθημερινό άνθρωπο στην ύλη, την αφησε όμως στην ασάφεια, και τη λειτουργια τηἐ στηνπου επιθυμεί να είναιόμορφος, πλούσιος και εξουσιαστής των άλλων, αοριστία, νι° αυτό και οι ερμηνευτές του έργου του οδηγήθηκαν σενα κατέχει δηλαδή εξωτερικά αγαθά, προσπαθεί να μειώσει αυτά ποικιλία ερμηνευτικὡν υποθέσεωνειε­τα πλεονεκτήματα, σε περίπτωση που τα κατέχει, με την αμέλειακαι την αποποίηση κάθε αξιώματος562, τονίζοντας έτσι την ελευθε­

ρία και ανεξαρτησία του από τις κοινότυπες επιθυμίες και υπογραμμί­ζοντας την ιδιαιτερότητά του. Η εσωτερική του γαλήνη και ευδαιμο­ δ) Η ευδαιμονίανία που κατάκτησε με το πνεύμα και όχι με τα εξωτερικά αγαθά

­ , ανθρώπου σὉν_είναι ανώτερη από τις καθημερινές δυστυχίες, που μπορούν να του Η ευδαιμονία ώἐ κυρίαρχη αναἔητηση στη ζωη,τοΑ , όσησυμβούν, όπως· να χάσει το παιδί του, την περιουσία του, να εκπέσει δέθηκε στους Έλληνες αδιασπασταβε την ηθικη­ ἶίο ῖλσφαπό την εξουσία ή να καταστραφεί η πατρίδα του, να συλληφθεί όμως ανήκει σε εκείνα τα υπαρἔιακα ςητηνατα που Ο (ἶρσ μ ατικἀαιχμάλωτος πολέμου ή να μείνει άταφος. Ακομη και ο θάνατος είναι δεν μπορεί να υποταχθεί και περύίωθηθελ σε ανσἶηρα χἕὲιοτικἠγια το σπουδαίο προτιμότερος από τη ζωή με το υλικό σώμα563­ Ο οροθέσια. Η οντολογική αυτάρκεια τουνκαθε ανθρτἕαεἶιὲιτηςσπουδαίος είναι «παντελώς άφοβος, διαφορετικά δεν κατέχει τέλεια διαφοροποίηση τον, η ορισμένη σννερνἶα ,τον στο _ρ απόφασητηναρετή, αλλά βρίσκεται στη μέση του δρόμου››56'®. Η αξία της κοκ στην πολιτική κοινότηται η θεακη αρνητική τουζωής του σπουδαίου δεν μπορεί να μετρηθεί με τις εξωτερικές δραστη­ να συμφιλιώσει την πράξη του με τη ρυθμο της φννης καζτνῖσωπικήριότητες και τα μέτρα της ευδαιμονίας όπως τα αντιλαμβάνονται τη βούλησή του στην αίυανη αρμονια τηἦσννισῖονν τηνδ ροὑν στηνοι πολλοί, γιατί ο σκοπός της βούλησης του αποβλέπει «είς τὸ εἴσω» του εκλογή και κάρπωση εκείνων Των' στόχων που τον 0 ηἶκαι όχι «εἰς τὰ ἔξω››565. Έτσι παραμένει πάντα σε όλες τις αντιξοό­ ευδαιμονία. Κάθε προσπαθεια Ορισμου Τηἐ ενδϋὲμονιαθ πεἕιἔθιῖτικήςτητες ήπιος, πράος, ήσυχος και ευδιάθετος566. μενη σε μονομερη σχήματα ῖηἐ βΟλΟγικης,αισ ησιακηςἐο

Αν δεχθούμε ότι το ιδανικό του σοφού και σπουδαίου σημαίνει ή κοινωνικης ηθικής­ είναι ελλιπηἐι Ύιαη δπιαευιἔειντοό .μαζί με την ηθική τελειότητα και τη λύτρωση του ανθρώπου, το πρό­ νεια της ευδαιμονίαἐ με την προσωπικη ελενθεωα ειναιἶ δώροβλημα της ηθικής όμως ενταγμένο μέσα στην κοσμική τάξη δεν αντι­ δινει αυτην την πολυμερή διαστααη­δ Η ενδαίμονηξ δεν ῖνἕῖάμετωπίζεται ολοκληρωτικά από τον Πλωτίνο στην πραγματική του που κληροδοτεί στον άνθρωπο η φυση με τη γεννηση Τοντ

9293

κατάκτηση του ίδιου, είναι έκφραση της ψυχικής του διαθεσης και λος» της πρακτικής δραστηριότητας585.του προσανατολισμού των πραξεων του569. Η ίδια η λέξη ευδαιμο­ Το πρόβλημα της ευδαιμονίας πραγματεύεταιοΠλωτίνος στις συγ­νία ετυμολογούμενη από το εῦ και δαιμων δηλώνει την κατασταση γραφές του «Περίεύδαιμονίας» Ω, 4) και «Περί του εἰ τὸ εύδαιμονεϊνεκείνου του ανθρώπου που έχει σύμφωνα με την πλατωνική ερμηνεία έπίδοσιν τῷ χρόνῳ λαμβάνει» (Ι, 5). Στη μικρή του συγγραφή στησύνοικο ένα θείο και εύμορφο δαίμοναῇο. _ δόση του βίου του «Περί του πρώτου ἀγαθοῦ καὶ τῶν αλλων αγαθών»

Ο πρώτος έλληνας που επεσήμανε την αλήθεια του ιδιόμορφου (Ι, 7), της οποίας ο τίτλος από το ίδιο του το χέρι ήταν «Περίεὺδαιμο­του ανθρώπου υπήρξε ο Ηρακλειτος με τη βαρυσήμαντη φραση του νι'ας››586, ο Πλωτίνοἐ επανεολεται έμμεσα στο θεμα τησ εοοαιμονίαἐ«ἦθος ἀνθρώπῳ δαιμων››5". Ο μεγαλος εφέσιος στοχαστής προσεγ­ και εξαίρει τη φυσική ενέργεια της ζωής και το ρόλο της νόησης.γίζει την ευδαιμονία με αποφατικό τρόπο κανοντας μια υπαινικτική Λαμβανοντας αφορμή ο Πλωτίνος από τον Αριστοτέλη ξεκιναειαναφορα· είπε,ότι «η ευτυχία του ανθρώπου δεν γίνεται να στηρίζεται την «Περί εύδαιμονίας» συγγραφή του με το ερώτημα, αν το «ευστις σωματικές επιθυμιες, γιατί τότε και τα βόδια θα τα ονομάζαμε ζην καὶ τὸ εύδαιμονεϊν››587 σημαίνοον Το ίδιο και Το αυτα καὶ ανευτυχισμένα, όταν τρώνε τους καρπούς τους››"2. Ο μιλήσιος Θαλής θα μπορούσε να ισχύσει το ίδιο και για τα ζώα. Βέβαια ο Αριστοτέληςθεωρούσεευδαίμονα τονυγιή,πλούσιο σε ψυχικα αγαθα καιεκπαιδευ­ στα 3Ηθικα Νικομαχεια δεν παραμένει μόνο στην «εύζωΐα», αλλαμένο πνευματικα5", και ο ατομικός Δημόκριτος που επικέντρωσε την ευδαιμονία συνδέει με την «εύπραξία››588 σε επίπεδο ηθικής,την ηθική του στην «εὐεστώ» και την «εύθυμίη» πίστευε την ψυχή προκειμένου να προχωρήσει στις πραξεις της αρετής, να τις χαρακτη­ως ενδιαίτημα του δαίμονος5" και αναζητούσε την ευδαιμονία στη ρίσει ως «ἡδείας» και να προσδιορίσει την ευδαιμονία ως καθαραδιαθεση και το φρόνημα του ανθρώπου5". Ο Πλατων αναχωρώντας ανθρώπινη κατασταση που προκαλεί η ορισμένη συμπεριφορα τουαπό τις αρετές της δικαιοσύνης, ανδρείας και οσιότητας ονομαζει «φιλοδίκαιου», «φιλάρετου» και «φιλόκαλου» ανθρώπου. Ο Αριστο­το σώφρονα που κατέχει το αγαθό μακαριο και ευδαίμονα και τις τέλης παρουσιαζει μια από τις πλέον έξοχες περιγραφές της αρετής,πραξεις του καλές σε αντιδιαστολή με τον «κακώς πράττοντα» που για να φορέσει στον εναρετο ως «αθλον ἀρετῆς» τον «αριστον, καλλι­τον ονομαζει «ἄθλιον››576. Εντοπίζει την ευδαιμονία στην παιδεία στον καὶ ηδιστον» στέφανο του τέλους, την ευδαιμονία58®. Ο Πλωτί­και δικαιοσύνη και ταυτίζει τον «καλόν και αγαθόν» με τον «ευδαιμο­ νος με βαση λοιπόν την αριστοτελική σύνδεση ευζωΐας και ευδαιμο­να››5". Προσδιορίζοντας την αρετή ως «ὑγιεια, κάλλος καὶ εύεξία νίας καιπαραλείποντας την ευπραγίαπροχωρείστη δική του θεώρηση

ΨοΖη€»578 και θεεοοώνταἐ τον εναρετο ευδαίμονα θέτει ο Πλαΐων της ευδαιμονίας. Έτσι δημιουργεί ευθύς εξαρχής έναν ευρύτερο χώροέμμεσα Τα Υνωοίσματα του εύδαίμονος και συλλαμβανει το νόημα της ζωής που εκτείνεται πέρα από τον ανθρωπο στα φυτα, τα ζώακαι το μήνυμα της ευδαιμονίας ως πνευματικό κατόρθωμα που συνα­ και τη ζωή των θεών. Αν υπαρχει ένας και μοναδικός ορισμός, ότιπτεται προς την πραξη της αγωγής και τη σημασία της για την ψυχική δηλαδή ευδαιμονία είναι η ευζωία, τότε ο ορισμός είναι πλατύς καιμόρφωση και βελτίωση του ανθρώπου. ΟΑριστοτέλης αφού επισημαί­ δεν εμποδίζει να δεχθούμε ότι όλα τα όντα, αν κατέχουν το εύ ζῆννει ότι οι πολλοί ανθρωποι ταυτίζουν την ηδονή579, την ευφυΐα και και ζουν ανεμπόδιστα σύμφωνα με τη δική τους φύση και εκπληρώ­ευπραγία με την ευδαιμονία και εγείρουν αμφισβητήσεις για τον προσ­ νουν το σκοπό της ζωής τους, είτε ως εσωτερική διαθεση είτε ωςδιορισμό της ουσίας της58®, ορίζει την ευδαιμονία ως μέρος της σύ­ φυσική κατασταση, είναι ευδαίμονα5®®. Εφόσον π.χ. τα ωδικα πτη­νολης αρετής και ενέργειας του ανθρώπου σύμφωνα με τη να είναι ευτυχισμένα με το τραγούδι τους και ζουν όπως επιθυμούν,φρόνησηδμ και το αγαθό58Ζ, και την θεωρεί ως τον τελικό στόχο της και τα φυτα μπορούν και εκπληρώνουν μέχρι την καρποφορία τοανθρώπινης δρασης583. Ότι η φρόνηση οδηγεί στην ευδαιμονία πι­ σκοπό της ζωής τους, τότε είναι ατοπο να αρνηθούμε τηνευζωῖαστεύουν οι στωϊκοί και ο Επίκουρος584 και την ορίζουν ως το «τέ­ στα αλλα όντα έξω από τον ανθρωπο59®. Στο συλλογισμό του αυτό

94 95

η ενέργεια της ουσίας είναι παρούσα στον ύπνο ως άυπνη ενέργεια,ο Πλωτίνο πο εύεται στο δ ό οτ α ιστοτελικ” εντελέ εια κ ί τ . τ ι , Ις ρ Ο μ ης ρ ης χ ς αι τοτε ο σπουδαίος, εφοσον ειναι πραγματι σπουδαιος, συνεχιζει τηο τρόπος με τον οποίο συλλαμβάνει την έννοια της ζωής εμπερικλείει δράση του και στην κατάσταση του ύπνου››598. Ο Πλωτίνος επεξη­τόσο το αριστοτελικό «τὸ ὲν ὰ ”ν κοινὸν είναι αίνεται κ ' τ . . . τμ 7 ρ ζη φ αι γει στη συνεχεια το συλλογισμό του με τηνπαρασταση της μεταφοραςτοῖς φυτοῖς, ζητείται δὲ τὸ ἴδιον››592 όσο και τον εντελεχειακό προσ­διορισμό της ευζωΐας με βάση το συντελούμενο έργο, σύμφωνα μετο «ἐν τῷ ἔργῳ δοκεῖ τάγαθὸν εἶναι καί τὸ εύ››593.

Τα φυτά όμως στερούνται της αίσθησης, η οποία με την παρουσίατης δηλώνει και την ύπαρξη συνείδησης και προϋποτίθεται για τηνευδαιμονία. Γιατί η ευζωία δεν είναι αποτέλεσμα της ηδονής, αλλάτης γνώσης ότι η ηδονή είναι αγαθό59ί®. Μόνη της η ηδονή χωρίςτο λόγο και .το νου, χωρίς τη δύναμη της κρίσης, δεν σημαίνει καιευζωῖα. Αν κατανοήσουμε ως αίσθηση τη συνειδητοποίηση του πά­θους, τότε το ίδιο το πάθος θα πρέπει να αποτελεί αγαθό είτε υπάρχειείτε απουσιάζει η αίσθηση, όπως συμβαίνει στα όντα της άλογηςφύσης, τα οποία λειτουργούν σύμφωνα με την ουσία τους χωρίς νααντιλαμβάνονται ή να γνωρίζουν τις ενέργειές τους595. Με τις έν­νοιες της αίσθησης και του πάθους ο Πλωτίνος βρίσκεται στους χώ­ρους της ψυχολογίας5%, όπου η αίσθηση κατανοείται ως πάθος, διό­τι προκαλείται στα αισθητήρια όργανα μέσω εξωτερικών παραγόν­των χωρίς την ενεργό συνδρομή του υποκειμένου, το οποίο στη συνέ­χεια υποβάλλει στον έλεγχο της πνευματικής γνώσης το υλικό τηςαισθητηριακής γνώσης". Το ερώτημα που προκύπτει για τον Πλω­Τίνο είναι. αν ο κάτοχος της γνώσης είναι και ευδαίμων.

ενός κατόπτρου. Η πραγματικότητα ενός αντικειμένου είναι γεγονόςανεξάρτητο από την παράσταση του ειδώλου του σ” ένα κάτοπτρο.Αποφασιστική είναι η ύπαρξη του αντικειμένου· είδωλό του σε κάτοπ­τρο μπορούμε οποτεδήποτε να έχουμε. Έτσι και στην ψυχή, όπουεικονίζονται τα είδωλα της διάνοιας, προηγείται η γνώση ως απαραί­τητη για τη δράση του πνεύματος5®9. Η δράση του νου είναι πάντοτεενεργός, γιατί ο νους είναι η γνησιότητα της ουσίας μας σύμφωναμε το παρμενίδειο «τὸ αύτὸ τὸ νοεῖν καὶ εἴναι››6®®. Η αίσθηση ακο­λουθεί μετά τη νόηση. Η νόηση είναι το υπάρχον αντικείμενο καιη αίσθηση το είδωλο του κατόπτρου. Αυτό σημαίνει, ότι και όταντο σώμα βρίσκεται σε κατάσταση όπου η κοινή συνισταμένη τηςαρμονίας όλων των συστατικών του ελλείπει, η νόηση παραμένει.Ο λόγος εν προκειμένω περί συνειδητής και ασύνειδης γνώσης.

Αν τα ζώα και τα φυτά μπορούμε να τα ονομάσουμε ευδαίμονα,γιατί πορεύονται κατά φύση παρά την έλλειψη της αίσθησης, η ευδαι­μονία του ανθρώπου είναι μέγεθος διαφορετικό, γιατί προϋποθέτειστην πορεία προς την τελείωση το νου και την κρίση. Δυστυχείςείναι όσοι στον αγώνα της αρετής επιδεικνύουν αδυναμία. Γιατί μόνοεκείνος που ζει στην τελειότητα είναι ευδαίμωνβω. Η «τέλεια καιαληθινη ζωή είναι η ζωη του πνεύματος· κάθε άλλος τρόπος ζωήςΜπορούμε π.χ. να θεωρήσουμε ευδαίμονα τον κοιμωμένο άνθρωπο; , , , , , , Θ

Αν ναι, τότε πρέπει να δεχθούμε ότι η ευδαιμονία του στην προκείμενηκατάσταση είναι ασύνειδη. Τό ίδιο συμβαίνει, όταν κάποιος κατέχειτα προνόμια της υγείας, ομορφιάς και σοφίας και δεν το έχει συνειδη­τοποιήσει. Τα αγαθά όμως αυτά υπάρχουνσ' αυτόν ως αγαθά. Ιδιαίτε­ρα δε για τη σοφία, όπου είναι ανάγκη να υπάρχουν παρούσες ηαίσθηση και η συνείδηση ως προϋποθέσεις της ευδαιμονίας, το πρό­βλημα χρειάζεται απάντηση. Και η απάντηση του Πλωτίνου είναιότι ο σοφός και κοιμωμένος μπορεί να είναι ευδαίμων, γιατί «εανη επιτέλεση της σοφίας βασίζεται σε κάποια ουσία, πολύ περισσότεροστην ίδια την ουσία, και εάν αυτή η ουσία δεν έχει χαθείστον κοιμώμε­νο ή σε εκείνον που δεν συνειδητοποιεί το εγώ του, και εάν η ίδια

ειναι ατελης, ειναι απλα εικονα της ζωης χωρίς τελειότητα και κα α­ρότητα››6®2. Το 'Ενα και αγαθό ενυπάρχει σ° όσους ζουν την τελειό­τητα μέσω της θεωρίας. Αν ο άνθρωπος δεν ήταν σε θέση να κατακτή­σει την τέλεια ζωή, τότε η ευδαιμονία θα ήταν προνόμιο μόνο τωνΘεώνωλ. Η αληθής ευδαιμονία δεν αποτελεί λοιπόν συνέπεια τωνεςωτερικών αγαθών και επιτευγμάτων, αλλά παρακολούθημα τηςεσωτερικής αυτάρκειας του ανθρώπου6®°®. Ο συνήθης άνθρωπος εί­ναι εν μέρει ευδαίμων, γιατί κατέχει την ευδαιμονία δυνάμει, ενώο αγαθός και σπουδαίοςωί την κατέχει ενεργεία και με την πράξητου ταυτίζεται πλήρως μαζί της6®6. Η συνάρτηση της ευδαιμονίαςμε την ενεργό δράση πηγάζει από την πλατωνική αντίληψη ότι τα

96 7 97

αγαθα του πλούτου, της υγείας, της ομορφιάς, της σωματικής ρωμης μείίαί επανω οίο δεδομενο 'ίίιο μείαοοοίκήο­και της κοινωνικης αναγνώρισης, τα οποία οδηγούν στην 'οπως ὀμωε0Πλωτίν0ς δεν αγνοεί τη μεταφυσικηι την υπεοβατικηευτυχίαα", γίνονται αγαθά, εφόσον ο άνθρωπος όχι μόνο τα κατέ­ ὲίῦεοη καί δονατοίηία τον σπουδαίου ανθοὡποο νία βίωοη τον ανα·

χει, αλλά με τις ενέργειες του τα ενεργοποιεί και τα χρησιμοποιεί οίοο αγαθοὐωτι Τοο Ενοοι είοί δεν αγνοεί καί την αδοναμία ίοο κα·ορθάαη. Στην ενεργοποίηση αυτή για ορθή χρήση σύμβουλος είναι θημεοίνοο ανθοώποοι τον οποίο οπονομεοεί ο κοομοο ίίιο ὐληα ίιησοφία,η οποία είναιη μόνη που «παντού δημιουργείευτυχείς ανθρω­ οονείδηοίακη πενία καί Π αοθενηο πνεομαίίκη εἔαοίοοη­πους››6®9. Η ευδαιμονία δεν είναι έννοια στατική αλλά δυναμική και Ο ίοοποἐ με τον οποίο ποοοεννίἔεί Την εννοία ίίιο εοδαίμονίαἐενεργητική και το λειτουργικό της νόημα εντοπίζεται στη δημιουργία. ο Πλωίίνοἐ εμπεοίκλείεί Τοοο Την πεποίθίιοη οτί ο ανθοωποο καίελείΑυτό σημαίνειότιη ευδαιμονία ως βιωματικόγεγονός του εσωτερικού «ἐλευθεραν αρχήν››ω8, και «αὐτεξούσιον» και εκ φύσεως κινείταιπνευματικού αγώνα του ανθρώπου απορρέει από τη διπολική ολοκλή­ πρσσ τσ καλσωα φσσ και την απσφαση τησ σρθηίἐ η λαθεμενησ λοητ

ρωση του δυνάμει και ενεργεία. 'Ο,τι ορίζει το περιεχόμενο της ευδαι­ σησ της ελεαθσρίασ τση· Η ελεύθερη επαφη τον ανθοὡπον με τα ονταμονίας ως γνήσιας παρουσίας δεν είναι η στατικότητα και η απλή τησ κοομίκηο ποανμαίίκοίηίαο Τον οπολοεώνεί οε δίαλεκίίκη ανίί·κατοχή που οδηγεί στην απραζία, αλλά η συνεχής αςιολογική πορεία ααοαίαξη μαζί ίοοο καί δίιμίοοογεί Το πεοίελομενο μίαο ανανκηἐπου ως οδοδείχτη έχει το τελος της τέλειας ζωής. _ οποθεοη καθαρα ανθοὼπίνη _ να οονοφανεί την ποαἔη τον οε

Η πραγμάτωση του νοήματος της ευδαιμονίας είναι τρόπος διαθετ σχεση με την αυτοτέλεια των άλλων όντων. Η ελευθερία του προ­

σηο σε ένα οτσρκέσ παρον ονερνητικηο ζιωηοεια Η σύγκριση τησ πος σκρούει στην ποικιλία των μερικοτήτων του σύμπαντος, η επιθυμία

ρουσας και ιιαρελθουσας ευδαιμονίας ειναι ατοπη, γιαιιη ευδαιμονία ὀμωε να μη σνντοιβεί εεε υποκείμενο από τις εφορμήσεις των αντικει­είναι πάντα ‹‹συμβεβηκός››6μ. Η δυνατότητα της λογικής και ενερ­ μενοαν Τον οδηγεί σε οονελη ανὼνα ποσο τον κοομο­ Ο ανὡναο αηίοε

λειτουργεί ως εκλογή που προετοιμάζει την ενέργεια του ανθρώπουή να πραγματοποιήσει το εγώ του με την ανύψωση του στο χώρο

αγαθό έχει την εδρα του στο ανωτερο τμήμα της ψυχής τορ του θετικού, της ηθικής και του πνεύματος, ή να οδηγηθεί στη διάρρι­

ανθρώπουτν, ακόμη και σ”εκείνους που μένοντας προσηλωμένοι Ψη “τησ νποοίαοηο Τομ, να μείαβαλεί ίοοο οκοποὐο Τίιο Φύοηο τονστις χρονικές διακυμάνσεις των εξωτερικών συμβάντων εχουν απω­ σε σκσπτμρτητεσ› να αμανρώσεί ίσ θεϊκό τησ φύσηἐ τον με τη οοντη·λεσει την ταυτότητα του εγώ τους και δεν γνωρίζουντμ ότι ο Θεός οίιοίι εκείνίιο ίηε καίαοίαοίιοι που οίην ποανμαίίκοίίιία αντί νίαζει μεσα τους. Ο Θεός υπαρχει μέσα στον άνθρωπο ως αιώνιος ελκτι­ τρτνχτα είναι δυστυχία κατ κακσσατμσνία·κός πόλος, αρκεί ο άνθρωπος να τον αναζητήσει εντός του, να τον Η ελευθερία είτε οίην απολυτη μορφη της είτε στη σχετική είναι

ανακαλύψει και να κατευθύνει προς Εκείνον τη γνωστική του ορμή. νρητη μόνο φα έκφραση έππρνησ πραξητ» ωσ σρνσσεία πσνρρ κατΗ άρνηση τησ ττοτρορστοισ τοο Θεού στον άνθρωπο σημαινει άρνηση βούλησης, ως ενεργεια του πνεύματος με αποδεικτική ενάργεια. Ητηο ίδιοιο τησ ρηοιρκττκοτητοσ του σνθρὡποοειλι Εφόσον ο Πχωτί_ αρετή αζιὡνει, η ελευθερία που οδηγεί σ” αυτή να είναι ηθική ελευθε­

νος πιστεύει ότιη ευδαιμονία είναι δυνατή μόνο στη σύγχρονη παρου­ ρτα· Στη γλώσσα τησ μεταφρστκησ αυτό σηματνετ να σρταετ η ίστα

σία του δυνάμει και του ενεργεία και εφόσονη οντολογική­και γνωσιο­ το ενώ τηα ως εκείνο παν πραγματτ ετνατ πνενματτκα· |Ο=ττ ανταπο­χονικη τοιιη οτοτὡν των δύο καταστάσεων ειναι σ άνθσωτισσ πσιι κρίνεται στο πνεύμα είναι ελεύθερο,γιατίείναιπροϊόν συνειδησιακήςέχει διανύσει ισ δρσιισ .ιιισ ιιιρειιισ και έχει κιιιθιιιρθειειιι σονἀνετσι εποικοδομής του προσωπικού εγω, ελεύθερη επιλογή και όχι αναγ­

ότι στην ηθική του Πλωτίνου διασταυρωνεταιη οντολογία και η γνω­ καία οποδοολωση. Ο δρομος για την ευδαιμονία αναχωρεί απο την

σιολογία με την ανθρωπολογίαατ. Η ηθική των Εννεάδων οικοδο­ αφετηρία της ελενθερηα ρταθεσησ τον ανθρώπου ντα γνώση τησ ηθτκησ

γητικής πρόσβασης του ανθρώπου στο χώρο του ύιιιιστου αγαθούδίνει στην ευδαιμονία άμεσο και ζωτικό χαρακτήρα. Γιατί το ύψιστο

98 99

ι

ταἔηἐ­ Ελεοθεοἰα χωρίς λόγο είναι αυθαιρεσία, γιατί ό,τι οριοθετείτή οιαχοκτική τήο ανθρώπινμο πραξήο καί μείαμορφὡνεί τα φαίνομα του βουληση να οικοδομει την ύπαρξη του και την πορεία του μεσανα οο τιοοβχήιια­ια ειναι ή ουνείοηοηί Το μετρο τηο ευδαίμονίαα το στο Γίγνεσθαι επάνω στην οντολογική βεβαιότητα του Είναι. Ο άν­δινει η γνωσιολογικη δυνατότητα του ανθρώπου να κερδίζει την ισορ­ θρωπος μπορει να κατακτησει την ευ αἶμονιατ αν 'ἶππυχει να επισἶρϋροπία του και την οντολογική του αυτάρκεια, και να οικονομεί την ψει στην οντολογική του συνειδησιακη μοναδικοτητα, να κρατησει

θύπαρξή τον οτιανώ οτήν ανανκή τυο ενταξηο ααα εοή μεραα παρουοίαο τη ζωή του στην εσωτερικότητα μακρια από τα πά η και τον εξωτερι­του στον αιώνιο ρυθμο του οντοαί ααα αλἡθείααωυ­ Απο αυτή .ία σο_ κά αντικειμενικό κόσμο, να συστήσει μια κατάσταση αυτάρκειαςφία πηγάζει η πεποίθηση του μεταφυσικού Πλωτίνου για την επάνοδο στοιχειοθεῖη μένα επάνω στην εμπειρία της υπερβαῃκἡθ του συνείδηττου ανθρωπου στο εσωτερικό του· επάνοδος η οποία ολοκληρώνεται σης· Η επἑἑτροφή Του ανθρώπου στον εαυτό του είναι η πράξη τηςμε την κάθαρση. καθαοοηἔ ·

· Την πορεία της κάθαρσης, η οποία όπως ορθά παρατηρεί ο Α.Στο σημείο αυτό επισημαίνεται το ιδιότυπο της πλωτινικής ηθικής,ή οποια ατο χώρο τήο ήθικήο φίλοοοοίαα ανοίνεί ενα πεδίο του επίσίίί Κ. ΑΙ:αιιΙΙε ειναι «φαινομενο συνθετο», και καθε στοχαστής την «ερ­

τον νέο· Ο ανθοωποθ τηε ιταθαρσηε γινεται 0 κατορθωμένος άνθρωι μηνεύει με βάση τις δικές του ιδεολογικές και επιστημολογικές προϋ­

πος που διανύει το δρόμο της αρετής και διεισδύει ενορατικά στη ποθἐσεις»623° περιγράφει Ο Πλωτίνος ως «απομάκρυνση της ψυχήςμυοιική λειτουργία τηο θείαο ίελείοταταοί από τις επιθυμιες, τις οποιες προκαλεί η συγκατοίκησή της με το

σώμα, απελευθέρωσή της από τα άλλα πάθη, καθαρισμό της απότα σωματικά πρόσθετα και απομόνωση στο εγώ της· μόνον τότεθα έχει αποβάλει πληρως το άσχημο που προέρχεται από κάποιαξένη φύση››6Ζ4. Την πορεία αυτή σηματοδοτεί η αφαίρεση κάθε ενάν­

3. Η εντελεχεια της κάθαρσης. τιου στην ψυχή, η απαλλαγή της ψυχής από το θυμό, τις επιθυμίες,τις έγνοιες και τις λύπες, η κατανόηση της αναπόφευκτης ηδονήςως μέσου καταστολής του πόνου, η καρτερία στα άλγη, η πλήρης

Το μέτρο της ευδαιμονίας το δίνει η ενεργοποίηση του εσωτερικού ατιοβολη τηο οονηἐ η τουλαχιστον η μεγαλη τηἐ μειωοηι η εἔαλειψηδυναμικού του ανθρώπου,η δραστηριοποιήοή του οονοιδήοιακου του του φόβου, ο αυστηρός έλεγχος των αχαλίνωτων διαιτητικών καιθυιθυυς. Η ευθυνη για την ευευιιμυνιυι η κακοευιμυνιυ ειναι υπόθεση ερωτικών επιθυμιών που υπερβαίνουν τοοο ορισμούς τικ φύσης. τιτου ίδιου του ανθρώπου. Με τον αγώνα του να υψωθείστην κατάκτηση τελικη ελεοθεοωοη τηἐ Ψοχηἐ απο τα ιιαθηω­ Η οοεοοη 7ι0οΩ τηντου αγαθού γίνεται ο ίδιος ο ηνίοχος του άρματος της αγαθότηταο κάθαρση επισυμβαίνει ως πράξη πάνω στην τροχιά της επιστροφήςΚατω από το ηρισμυι αυτης της θεώρησης ο ευδαιιιων επιλέγει την ατο αγαθο τμήμα τηο νοτήο­ ο ιιωριομοο τικ νοιιήε απο την ύληαποχή του από τις εξωτερικές ενέργειες και στρέφεται εκούσια στην και το κακο δεν πρέπει να θεωοηθει ωἐ εναἐ καθαρα ολικοἐεσωτερική βεβαιότητα της συνείδησής του, στη διαρκή εσωτερική Χω0ιαμο€626ι γιατι ο αντικειμενικοἐ ολιιςοἐ κοααοε δεν ειναι καθε·ειρήνη που του χαρίζει η ένωσή του με το υπερβατικό Ένα. Η δραση αυτός κακός; αλλά το κακό είναι το αποτελεσμα της ροπής καιτου ευδαίμονα δεν είναι μια διαδοχή εξωτερικών πράξεων αλλά η ταοηἐ τον αὡματοἑ να διατίθεται οχι ποοἐ το σκοπο τηἐ οοθμιιςηεεντελεχειακή συνύπαρξη «αρετής και ψυχής››62Ι, που συλλαμβανε­ του ενότητας με το αγαθό αλλά προς την ατέλεια της διάσπασης.ται με τη διαρκή κίνηση της προς τα έσω επιστροφής, κατά την Η αποδοχή οτι το κακό είναι πάντα παρόν έχει ως προϋπόθεση τονέννοια ότι το «εἴσω ἐπεστράφθαι» του σπουδαίου δηλώνει τη συνεχή τιληοοὑντα το κακο ανθοαιτιο­

” Ο Η. Ε. Βετυεε χρησιμοποιεί μια χαρακτηριστική εικόνα, λογιζόμε­

ΙΟΟΙΟΙ

νος πάνω στο θέμα της πλωτινικής κάθαρσης, για να περιγράψειτην κατάσταση της ενδημίας της ψυχής στο σώμα: Παρομοιάξειτην ψυχή με το χρυσό στη φυσική του κατάσταση. Όπως εκείνος,κρυμμένος στο βάθος, περιξωσμένος με ξένη ύλη αλλά διατηρώνταςάθικτες τις πολύτιμες ιδιότητές του, πρέπει να καθαρισθεί για ναφανερωθεί στην ευγενή του μορφή, έτσι και η ψυχή πρέπει να ελευθε­ρωθεί από όλα τα υλικά στοιχεία που την περιστοιχίξουν για να απο­

ξει τον εσωτερικό του ρυθμό κάτω από μια ενική λειτουργία τηςζωής με δυαδική μορφή. Το πρότυπο του καθαρού ανθρώπου τουΠλωτίνου, του αγνού και μεταμορφωμένου, έχει το νόημα ότι ο άν­θρωπος κατέχει τη δυνατότητα να διασπάσει το κέλυφος της λήθηςκαι να αποκαλύψει την αλήθεια που φέρει μέσα του, όταν συντονίσειτην πράξη του όχι με τις επιθυμίες της ύλης αλλά με τις προσταγέςτου πνεύματος. 'Οσο και αν ο πλωτινικός αυτός λόγος ακούγεται

627 · ­ Δως ου­τοπία, ως κήρυγμα πραγμάτωσης του αδύνατου, προσφέρει

καλυφθούν οι εσωτερικές της δυνάμεις . Το κεντρικο νοημα τηςπλωτινικής κάθαρσης είναι η διδαχή ότι η ψυχή στην ουσία της είναιαγαθή και έχει θεία προέλευσηθ" και ότι το κακό είναι το ξένο σώ­μα που προσκολλάται σ” αυτήν629 και διαστρέφει το ήθος του φυσι­κού της ποιού. Με την κάθαρση η ψυχή ανυψώνεται στο σημείοεκείνο απί όπου θεάται το αρχέτυπο της καταγωγής της και επανα­κάμπτει αναγεννητικά στη φυσική της πλησμονή. Η δυνατότητα τηςκάθαρσης είναι η εγγύηση ότι ο άνθρωπος μπορεί να κερδίσει αδιά­φθορη την εσωτερική του μορφή μέσα στη συνεχή αλλαγή και ροήτων πραγμάτων. Η κάθαρση δεν είναι στατικό γεγονός αλλά δυναμι­κό και διαρκώς συντελούμενο. Μέσα στον κύκλο της ξωήςη κάθαρσηέχει τη σύμμετρη θέση τηςωο.

Ο Πλωτίνος εισηγείται έναν ενδοκοσμικό μυστικισμό, όπου η πνευ­ματική εξέλιξη του ανθρώπου είναι ο καθοριστικός παράγοντας τηςμεταμόρφωσης του κόσμου. Επειδή το κακό συναυξάνεται με τοσώμα63', ο καθαρός και σοφός άνθρωπος διεισδύει στο αγαθό τμή­μα της ψυχής του με ένα τρόπο μυστικής λειτουργίας, προκειμένουνα κινητοποιήσει παραγωγικά τις πνευματικές του δυνάμεις για μετα­στροφή του αναυθεντικού τρόπου ξωής σε γνήσιο και αγαθό. Η πορείαπρος την αλήθεια του πνεύματος είναι υπόθεση ανθρώπινης δικαιοδο­σίας. Η γνώση και ο λόγος του ανθρώπου καλείται να γεφυρώσειτην αντίδικη πάλη μεταξύ σώματος και πνεύματος, να επιβάλει τοσυλλειτουργικό τους ειρμό, να προσφέρει καταλλαγή στη σύγκρουσητην ομολογούμενη εξ αιτίας της οντολογικής γειτονίας της ψυχήςμε το σωμα.

Η πράξη της κάθαρσης στην ηθική του Πλωτίνου παραπέμπει σ”εκείνον το σοφό άνθρωπο που το βλέμμα της ψυχής του ατενίξει.αναλογικά και όχι μονομερώς το εντεύθεν και το εκείθεν, που συντονί­

στο βάθος του μια ελπίδα και ένα τρόπο ηθικής διδασκαλίας γιατη σωτηρία της ανθρωπότητας. Αν δεν αναζητηθεί αυτό το βάθοςκαι ο ερμηνευτής παραμείνει στην εξωτερική σκευή του πλωτινικούκειμένου, άτακτη πολλές φορές, με κενά, και ομολογουμένως μεπολλές αντιφάσεις, υπάρχει ο κίνδυνος να χαρακτηρίσει την ηθικήτου από το ένα μέρος ως εγωϊστική και εγωκεντρικήω, και απότο άλλο ως ηθική του ανέφικτου. Αλλά το αρχέτυπο της κάθαρσηςκαι τη δυναμική της πλωτινικής ηθικής ως έντασης μεταξύ του καθα­ρού και του ανθρώπινου πνεύματος την είχε ήδη καταγράψει ο Ηρά­κλειτος με το σύμβολο του ‹‹δαιμονος››633. Ε

Την εντελέχεια της κάθαρσης συνιστά η ανάγκη για κατάργησητης διάστασης των δύο αντίθετων συνειδησιακών επιπέδων της ψυχήςπου προσδιορίζουν τη δυναμική της. Η συνείδηση ξει την τραγικότηταμεταξύ του Είναι και του μη­Είναι. Η πληρότητα του Απόλυτου τροφο­δοτεί την ανθρώπινη α­πορία που απειλείται από το μηδενιστικό κίν­δυνο. Ήταν επόμενο να αναξητηθούν αντιστηρίγματα σε χώρο υπερ­βατικό με τη δημιουργία ενός ασκητικού ιδεώδους. Ξεκινώντας απότη βεβαιότητα του μηδενός, του θανάτου, αλλά και από τη βεβαιότητατου απόλυτου και άπειρου ο μυστικός θεωρός τοποθετεί στο κέντροτης διάστασης την αναγκαιότητα της κάθαρσης ως μεταμόρφωσηςτης ύλης σε πνεύμα, του ορατού σε αόρατο. Είναι η στιγμή όπουη ανθρώπινη συνείδηση με την εσωτερική της δυναμική μεταβάλλειτη διάσταση σε μετάσταση και συντάσσει σε αρμονική ενότητα όλεςτις δυνάμεις της κατάφασης σε μια ενιαία μετοχή και σύμπραξηστονανώτερο σκοπό της ανθρώπινης ξωής. Ο νόμος της δημιουργίαςδεν μπορεί να είναι η διάσταση αλλά η ενότητα και αρμονία τουΛόγου. Η κάθαρση αποβλέπει στην αναγέννηση της ψυχής, στην

ιοε 103

επαναφορά της στη θεία πλησμονή. Κάθε προσπάθεια όμως συστημα­ να διαφύγει από την «απάτη» του εντεύθεν, να απαγκιστρωθεί απότικής ανάλυσης της πλωτινικής κάθαρσης προσκρούει στην ψυχολο­ τις ‹‹εξουσιῖες, τον πλούτο, τα κάλλη και τις επιστήμες», να σταθείγική παρατήρηση. 'Ο,τι κερδίζει κανείς από το πλωτινικό κείμενο αδιάφορος ακόμη και αν όλα γύρω του καταστραφούν, προκειμένουείναι μια γενική εποπτεία και η βεβαιότητα ότι η κάθαρση αποτελεί να ενωθεί με το 'Ενα και Μοναδικό". Πρόκειται για τη μυστικήτο Λόγο της πλωτινικής ηθικής. ' ένωση με το θείο, για την κατάσταση της έκστασης, για τις σπάνιες

Το μέτρο της πλωτινικής κάθαρσης το δίνει η απεμπλοκή της εκείνες στιγμές που η ψυχή φθάνει στην ανώτατη βαθμίδα της κλίμα­ψυχής από τα πάθη που εμποδίζουν την ένωσή της με το Θεό, και κας. Είναι όμως μόνο στιγμές και όχι ζωή διάρκειας, αφού ο άνθρω­τη Θεία βεβαιότητα την οντοποιεί τι επιστροτυτι της νυιιτίτ στο χρέος πος δεν έχει αναχωρήσει πλήρως απο τον παρόντα κααμαειι. Ητης αυτογνωσίας της. Κάθαρση σημαίνει ερη μία της ψυχής, απομά­ ανάμνηση της έκστασης ως κατάστασης ενεργητικής και η γνώσηκρυνσή της από τις ξένες δοξασίες, που εγείρουν πάθη, και τα ‹‹ά­ του Απόλυτου είναι όμως πλέον κτήμα της ψυχής. Ο Πορφύριοςτοπα είδωλα». Το «τὴν ψυχὴν καταλιπεϊν μόνην» αποτελεί το στόχο μας αναφέρει ότι ο Πλωτίνος έφθασε στη θεία ένωση κατά τη διάρκειατης κάθαρσηςὀ". κσι σ σινθσωπσἐ τησ σιιιτσγνωσισσ σιιιιβσλιἔει τσν της συναναστροφής τους τέσσερες φορές, ενώ ο ίδιος μόνο μια σετύπο του ιδεατού ανθρώπου που βιώνει τη θεία παρουσία ως εσωτερικό ηλικία εξήντα οκτώ ετών6^3. ι

γεγονός, γιατί κατέχει χάρη στην ένωσή του με το Θεό την οντολογική Αν την κατάσταση της έκστασης ως νοητική εποπτεία του Απόλυ­του αυτάρκεια. Η αυτογνωσία στον Πλωτίνο είναι έννοια σύνθετη του και της Αλήθειας τη συνδέσουμε με τη γνήσια φιλοσοφία καικαι η παράστασή της συλλαμβάνεται περισσότερο σε μεταφυσικό θεωρήσουμε την κάθαρση απαραίτητη προϋπόθεση της φιλοσοφίας,Χώρο και λιγότερο στην ηθιιτη διάσταση του σωκρσιτικσύ «Γνωθι τότε η στιγμή της πλωτινικής έκστασης λαβαίνει μια άπειρη διάστα­σ' αὑτόν››635, γιατί βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με τη θεωρία. ση,γιατί μέσασ“αυτή τη στιγμήοάνθρωποςεπιτυγχάνεινα περιχωρή­

Έτσι η ηθική διδασκαλία της κάθαρσης καταλήγει σε μεταφυσικό σει το αιώνιο μέσα στο φευγαλέο, να καταστήσει ορατό το αόρατο,καιθρησκευακό βκομαωἴ Ο άνθρωπος της κάθαρσης κατέχειεν­ ναμεταβάλειπ:παρόνσεμέλλον,καιτοπκσσημαντυαῦναανανεώνειτός του την εικόνα του Θεούωτ, είναι αυτός ο ίδιος, απαλλαγμένος την ελπίδα ότι η αλήθεια και το αιώνιο μπορεί να σώζεται μέσααπό ό,τι θα εμπόδιζε την ένωσή του με το απόλυτο Ένα που δεν στο παροδικό και το εφήμερο. Η μελέτη της πλωτινικής φιλοσοφίαςγνωρίζει ‹‹ετερότητα»638. Η ψυχή φθάνει στη θέωση, αναπαύεται σε μας αποκαλύπτει το στενό δεσμό της φιλοσοφίας και της ψυχικήςθείους τόπους, ·όπου το κακό και τα πάθη είναι άγνωστα, ζει τη κάθαρσηςωί. Η συσχέτιση αυτή η οποία υποβάλλεται έμμεσα, γιατίδημιουργική ζωή του πνεύματος και «γεννά την ομορφιά, τη δικαιοσὐ­ στις Εννεάδες η φιλοσοφία εναλλάσσεται πολλές φορές με μια μορφήνη και την αρετή» μακριά από τη συμβατική ζωή της καθημερινότη­ θεολογίας, είναι βάσιμη και δικαιολογημένη, ανη φιλοσοφία θεωρηθείτας που σημαίνει ‹‹σφαλερότητα, εξορία και πτερόρροια››639. Στην στα πλαίσια του πλατωνικού Συμποσίου ως θέαση της ιδέας.κατάσταση αυτή της θείας πληρότητας η ψυχή ακινητεί και ησυχάζει, Επειδή όμως ο υποστασιακός λόγος της φιλοσοφίας δεν εξαντλεί­έχει υπερβεί ακόμη και το ωραίο και τις αρετές, ακριβώς όπως κά­ ται στην εντελεχειακή της διάσταση, να προσεγγίσει δηλαδή τηνποιος που έχει εισέλθει στο χώρο του αδύτου και έχει αφήσει πίσω ιδέα, την αλήθεια, οφείλει ως παιδαγωγία να ποδηγετήσει την ψυχήτου στο ναό τις εικόνες του Θεού, όταν εξέλθει από το άδυτο, νοιώθει στην πορεία της ανάβασης προς τα υψηλά και τα ωραία, να κατευθύ­να έχει ενωθεί όχι με τις θείες εικόνες αλλά με αυτόν τον ­ίδιο το νει την υπαρκτική της νοσταλγία σε συγκεκριμένους δρόμους καιΘεόωο. Όρος για την ανάβαση της ψυχής του άνθρωπου είναι η να την λυτρώνει από την αοριστία του επέκεινα. Ο Πλωτίνος κατορ­απόφαση της βούλησης του να γνωρίσει την α­λήθεια της ύπαρξης θώνει να προσεγγίσει το χώρο του υπερβατικού, και κρατώντας ανοι­με την απελευθέρωσή του από τη λήθη της κοινότυπης υπόστασης· χτά τα ιστία του λόγου της συνείδησης και της νοητικής διεργασίας

ΙΟ4 ι ΙΟ5

παρουσιάζει με το δικό του τρόπο μέσα στο δικό του σύστημα έναγνήσιο θρησκευτικό βίωμα μυστικής πρόσβασης της ψυχής στο χώροτης θείας αλήθειας. Απαραίτητη προϋπόθεση όμως είναι η «φιλοσοφι­κή και ηθική προετοιμασι'α››6°5 της ψυχής, η διαλεκτική πορεία καιη φορα προς την αρετή. Η διασταύρωση θεωρίας και πράξης δημιουρ­γεί την ηθική της κάθαρσης του Πλωτίνου.

106

ΕΠΙΛΟΓΟΣ

Οι καταληκτικές διαπιστώσεις που συνάγονται από τις Εννεάδεςαναφορικά με την ηθική φιλοσοφία του Πλωτίνου δεν είναι δυνατόνα καταγραφούν ως αξιωματικές προτασεις και αρχές ενός κώδικαηθικής. Το μυστικό της εκλεκτής τους θέσης μέσα στην ιστορία τουπνευματος οι Εννεάδες δεν το οφείλουν σε μια ηθική νομοθεσία πουπαραπέμπει σε τρέχουσες περί ηθικής αντιλήψεις, αλλά στην οραμα­τική σύλληψη από το δημιουργό τους Πλωτίνο ενός χώρου, όπου ηυπερβατική συνείδηση είναι ονομοθέτης και ρυθμιστής της ηθικήςζωής. Μέσα στη μεταφυσική και την οντολογία υπάρχει αφανής αλ­λά διάχυτη η ηθική διάσταση.

Εαν ο μελετητής και ερευνητής των Εννεάδων αγνοήσει αυτό τοδεδομένο, υπάρχει κίνδυνος αλλοίωσης, κακοποίησης και παραχά­ραξης του θεμέλιου της πλωτινικής σκέψης. Γιατί σ" αυτήν την περί­πτωση ζητείται η μετατροπή της υπερβατικής δομής των Εννεάδωνσε ενδοκοσμική. Το ίδιο το κείμενο όμως προφυλάσσει τον ερμηνευ­τή από μια τέτοια πλάνη, γιατί παραπέμπει συνεχώς όχι στον κοινό­τυπο καθημερινό άνθρωπο, αλλά στον άνθρωπο της εσωτερικήςαίσθησης και της αυτογνωσίας που ζει το εντεύθεν κάτω από την προϋ­πόθεση του εκείθεν. Στις Εννεάδες περισσεύει η θεωρία και υπολεί­πεται η πράξη. Η ζωή λειτουργεί ως Γίγνεσθαι μόνο χάρη στην ύπαρξητου Είναι, του Ενός απόλυτου δημιουργού πνεύματος.

Οι βαθμίδες της πλωτινικής μεταφυσικής ηθικής είναι δυνατότη­τες εξαντικειμενισμού της εσωτερικής εμπειρίας της ψυχής του αν­θρώπου. Είναι εικόνες του αρχέτυπου, του Ενός και Αδγαθού, που η

ψυχή οικειοποιείται στην πορεία της προς τη ζωή του πνεύματος. Ηαυτογνωσία της ψυχής που σημαίνει γνώση της καταγωγής της απότο ίΕνα είναι ο οντολογικός στόχος της ηθικής.

ΙΟ?

τι

Η αριστοτελική αντίληψη ότι η νοητική διεργασία και οι διανοητι­κές αρετές είναι ανώτερες από την ηθική πράξη απολυτοποιείται απότον Πλωτίνο. Η θεωρία είναι ο τελικός στόχος της ύπαρξης και κάθεπράζη στον αισθητό κόσμο επισυμβαίνει μόνο για χάρη της. Ο Πλω­τίνος διαφυλάσσει την πλατωνική διδασκαλία για τη θεωρία της ιδέ­ας, την αναπτύσσει όμως με εντονότερη θρησκευτική διάθεση καιφθάνει μέχρι το στάδιο της ένωσης της κεκαθαρμένης ψυχής με τοΘεό σε στιγμές μυστικής έκστασης.

Απαραίτητη προυπόθεση αυτής της ένωσης είναι η πορεία της κά­ 2 Οι πρωἕς φιλοσοφικεςῇπὶῃἶασεις απο τ0Πῖ)ιἶγολ7ἶοΣ . δ ωτινἐυ ἔἔοαῖἕἶἕἔτεζο7 7 μα ητη του ορφυριο, στον αμ ιχο και στον οκ ια οχο. ι ι ι

θαρσης· Μεσω τηἔ ιδεαἔ τηἔ καθαρσηἔ 0 Πλωι­ινοἔ επιχειρει μια νοητ προχωρούν σε συστηματική ανάπτυζη της πλωτινικής φιλοσοφίας. Οι Καππαδόκεςτικη πρόσβαση στην πραγματικότητα και δυνατότητα τηςμυστικής Βασίλειος. Γρηγόριος 0 Νὺσσηε και Γοηγὸοιοε 0 Ναἔιανἔηνὸε αντιπαυατίθενται μεζωής. Το ύψιοτο προνόμιο αλλά συγχρόνως και η υποχρέωση του αν­ τις φιλοσοφικές θέσεις του Πλωτίνου. Στη θεολογία του Αυγουστίνου είναι ευανάγνω­θρὡπου είναι η δραστηριοποίηση Των διανοητικών του ικανοτἠ.των7 στη η επίδραση της πλωτινικής φιλοσοφίας Έκτοτε πλωτινική επίδραση ανιχνεύεται

στη σχολαστική δυτική φιλοσοφική και θεολογική σκεψη. 'Ηταν φυσικόο μεσαιωνικόςτων ικανοτ 'των τ λο ' ' 4 |, η ς ης ῃζομξα/ης ψυχης ΤΟΡ' με τις οποιες και μοιἴον άνθρωπος μπροστά στην απειλή του κινδύνου του μηδενισμού να αναζητήσει αντιστή­

μπορει να επιτυχει τον τελικο σκοπο τηἔ υπαρξηἔ του· Η δεδομενη ριγμα σε μια μεταφυσική φιλοσοφία. Ο Ψευδο­Διονύσιος Αρεοπαγίτης αναμειγνύειδυναῖὀΐηΐα ΐηζ κἀθαβσηζ είναι ή εγγύησή ότι ο ανθρωπος μπορεί να νεοπλατωνικές ιδέες με χριστιανικές διδασκαλίες και γνωρίζει έτσι το Νεοπλατωνισμόυψωθεί από τον αιοθητό στο νοῃτὀ κόσμο7 να πληρωθεί από το φω­τμ στο Βυζάντιο. Αυγουστίνος και Ψευδο­Διονύσιος συνεισφέρουν στην εκτεταμένα νεο­

πλατωνική σκέψη του Ακινάτη. Στον Ουμανισμό της Αναγέννησης η πλωτινική φιλο­σμό του πνεύματος και να γίνει ο ίδιος φως.Ο μυστικός Πλωτίνος συνένωσε ωραίο έλλογο ελλη_ σοφια ανθει και ο ΜετειΙιο Ριοιτιο μεταφράζει τις Εννεαδες του Πλωτινου στη λατινική

, λ 7 γλωσσα (1492). Συστηματική γνωση της νεοπλατωνικης φιλοσοφιας εμφανιζουν οινικηἔ φι οσοφιαἔ στο μυσιηριο της ενωσηἔ της ψυχηἔ με το θεια· Δεν Πλατωνιστές του Οεητυτἰάἔε στην αντιπαράθεση τους με τον εμπειρισμό και τον καρτε­αναμετρήθηκε όμως ικανοποιητικά με την κατάφαση της ζωής σ” ό­ σιανισμσ, ιὁιως οι Β. Οιιαννοιιιι (Πιο ιιιιε ιῃιειιεοιιω ενειεῃι οι ιιιε υιιινετεε, 1678)λες τής τις επισταθμίεζ Και Τήν Τ8λέσφΟρή πράξη μέσα στην πολι­ και Η. Μοτε (Εηοηἰτἰαὶοο Μετερήνεἰουηι. 1671). Ισχυρές νεοπλατωνικές επιδράσεις­τείσ” όπως έπραξε Ο μεγάλος του διδάσκαλος Πλάῖων Προτίμησε απαντούν στη φιλοσοφική δομή σκέψης των Ι.εὶ1›ιτἰΖ7, δρὶιιοεε και Ι·Ιεςε1. Το θετικοκρα­

τικο πνευμα του 19 και 20 αι. δεν προσεφερε οπωσδηποτε γονιμο εδαφος για αναβιωσηνα παραμείνει στην αναζήτηση και κατάκτηση του όντος και αγαθού ._ . . . . .7 | του νεοπλατωνισμου ομως στους φιλοσοφους με μεταφυσικη κατεύθυνση οπως

σε ονιολογικη περιοχη και εκει μεσα ενειαξε και τη σύνολη ηθική Βετἔεοτι, Ιεερετε, νν1τίιε1τεεε1 και Ι.ε Βειττιε ο φιλοσοφικός λόγος του νεοπλατωνισμουτου. Η ηθική του συγγενεύει μεν με τη σκέψη, ελάχιστα όμως με τη λειτουργει καρποφορα.ζωή σῖήν Οργανική της εκτύλιξη _ Για το Νεοπλατωνισμό και ειδικότερα για τον Πλωτίνο έχουν γραφεί από το δεύτερο

ήμισυ του περασμένου αιώνα μέχρι σήμερα πλήθος μονογραφιὡν και επιστημονικώνάρθρων. Περιεκτική βιβλιογραφική ενημέρωση ευρίσκει ο ενδιαφερόμενος στα εξήςέργα: 1) Β. Μετίἐπ, Βἰ1:1ίοε;τερ1τίε οτίιίοε άε81ί Βτιιάἰ Ρ1οτίτιίειι1 (ν. Οί1ειιτο, Ρ1οιίιιο:Ετιιτεεαἰ, ΙΙΙ, 2, Βετί 1949, σ. 389 εξ.) Ζ) Ρ. (ζ'οιιτσεΙΙε, Ττενειικ τιέο­ρ1ετοιιίοίειτε. Κερροτιρτόεειτιέ ρετ Ρ. ΟοιιτοεΙ1ε, Οοιτςτὲε αε Τουτε οι Ροίτίοτε 1953. Ρετἰε 1954, σ. 227 εξ.3) Η. Πὀπίε, Β1υ1ἰοετερ1ιἰεο1τοτ Βετἰο1ιι ίὶυετ άειτ δτετια αετ Ροτεεημηε Ζιιητ Μίιαετεηιιτια Νευειτ Ρ1ειοιτὶεητιιε. (Η. Πὁττίε, Ρ1ετοιιἰεε Μἰτιοτε, Μίὶτιὼειτ 1976, σ. 524 εξ.) 4)ιν. Τοτοκ, Ηετιαοιι‹:1τ αετ Οεεοηἰοατε αετ ΡΙιἰΙοεορΙτἰε. Ι. Α1ιεττιιτιτ, Ρτεηκἰυτι ε. Μ.,1964, σ. 333 εξ.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

· ΙΟ9108

2. Πρβλ. Λ. Φιλιππίδη, Ιστορία της εποχής της Καινής Διαθήκης ες εποιμεως παγκο­σμίου και πανθρησκειακής, Αθήναι 1958, σ. 44 εξ. 1954. σ. 241 εξ.

3. Ρ. Ηείιιεπιειιιι, Ρὶοτίτι. Ροτεοὶιιιιιςειτ ϋοετ τίίε ρ1οτἰιιἰεοΙπο Ρτειςε. ΡΙοιἰιιε Ειιτννἰο1‹1ιιιις 23. Πρβλ. Ο Η. Κίτείιιιετ, Πιο Ρ1·ιίΙοεορ1ιἰε οεε ΡΙοτίτι, Ηεὶἰο 1854, σ. 3 εξ.μιιτἱ εείτι Βγειειτι, Ισεἰρτίς 1921, σ. 6. 24. Ο Πλωτίνος θεωρεί τις αλήθειες των «αρχαίων καί μακαρίων φιλοσόφων» ως

4. Βλ. Α. Πτεννε, Ρ1ο°ιιιι ιιιιεἰ οετ Πιιιετςειις αει ειιιιίκειι ννεΙιειιιε‹:Ιιειιυιις, Ιετια 1907 δεσμευτικές και ως αποστολή των νεοτὲρων την αναζήτηση και ερμηνευτική κατανοη­(ανατ. 1964), σ. 32ες. Ο.Μο1ιΙίε, Ρ1οιίιι, Βτιιιτςατι 1924, σ.2ες.Ι.Βτιιιι, 1.ειιόορ1ειοιιίετιιε, ση αυτων των αληθειὼν. Βλ. ΙΙΙ, 7, 1. 13­16: «εὑρηκἐναι μὲν ουν τινας τῶν ἀρχαίωνΡετιε 1988, σ. 3 εξ. 5 καὶ μακαρίων φιλοσόφων το ἀληθὲς δεῖ νομίζειν· τίνες δ) οί τυχοντες μάλιστα, και

5. Χρυσιππος, $νΡ ΙΙ, 645: «ἀλλὰ μήν τον γε κόσμον είναι πόλιν καὶ πολίτας τοὺς πως ἄν καί ἡμῖν συνεσις περί τουτων γένοιτο. ὲπισκἑινασθαι προσἠκει.››. ν, 8, 4.ἀστέρας, εἰ δὲ τουτο, καί φυλετας καὶ άρχοντας δηλονότι καί βουλευτὴν τον ήλιον 52­55: «περὶ δὲ τῆς ἐκεῖ ἐπιστήμης, ἢν δή καί ὁ Πλάτων κατιδών φησιν· οὐδ° ἢτιςκαί τον ἐσπερον πρὐτανιν ἢ ἀστυνὁμον, ...››. ἐστἱνἄλλη ἑνἄλλῳ, όπως ὁέ,εἴασε ζητεῖν καἱἀνευρίσκειν,εἴπερ άξιοι τῆς προσηγορίας

6. Βλ. Α. Κίοητετ, ΠειτετεΙ1ιιιις τὶεε Ι.εοειιε ιιιιο οοτ Ρ1ιι1οεορ1ιιε τὶεε ΡΙοτίτι, Ηε.Ι1ε 1864­67 ιραμὲν είναι ­ ἴσως ούν βελτιον ἐντεῦθεν τὴν ἀρχὴν π0ιἠσασθαι.››.ίονοτ­ 1%8)› ο­ 34 εἔ­ 25. Πρβλ. Ο. Η. Κιτσηιιετ, ο.π.π., σ. 5 εξ. 14.

7. Ὁιτοπ.. 0. 37. 26. Γράφτηκε το 303. Μεταφραστηκε στη λατινική απο το Ματεἰ1ίο Ρίοίιιο· ΤΟ 14928. Πρβλ. Α. Πτεννε, ο.π.π., σ. 35 εξ,.1ἶ. Βτέίιίετ, Τ1ιε Ρ1ιι1οεορ1ιν οίΡ1οτίτιιιε, (Πιίοειςο και εκδόθηκε για πρώτη φορα το 1580 στην 'Εκδοση των «Εννεαδων» του Πλωτίνου

1958, σ. 13 εξ. στη ΒεεεΙ. (Βλ. Α. Κίοητετ, ο.π.π., σ. 26). Συντομσγραφικόι θα δηλώνεται στις υποση­9. νδ 22 Β. 54. μειώσεις ως «νίια».10. νΞ 28 Β, 3. 27. νίιε 2. 37.11. Πλάτωνος, Φαίδων 98 ο 2­4: ‹‹...ὥσπερ ἄν εἴ τις λέγων ὅτι Σωκράτης πάντα 28_ Βλ_ Α_ Κὶηῃιει­, ὸ.π.π., σ. 28 εξ.. 43 ες.

ὅσα ττοάττετ νῷ ττοο1ττετ›­­­»­ Χοομίδτιἐ 171 ο 1·71 «οὔτε Υὰιο ἄν οτὑτοὶ ἐττελοτοουμεν 29. νίτει 2, 30. Ιστορικές μαρτυρίες σχετικά με τη χρονολὀγηση του «δεύτερου έτουςπράττειν ά μὴ ηπιστάμεθα, άλλ'ὲζευρίσκοντες τοὺς ἐπισταμἐνους ὲκείνοις άν παρεδί­ της Κλαυδίσυ βασιλείας» όπως το αναφερει ο Πορφύριος, βλ. στο λήμμα ‹‹Ρ1οτιιιοε››

δοοεν. οὔτε τοἶἐ ἄλλον; ἐττττοοττομεντ τον τ1.οΖοοεν› ἄλλο τι ττιοάττοτν 11 ὅττ ττοάττοντεο στη ΚΕ, στ. 473. Σχετικά με το θανατο του Πλωτίνου βλ. Η. Ορρεπιιειιιι, Ρ1οτἰηε

οοθῶε ἔμολλον ποοίἐειν ­ τοῦτο ὀ° ἦν ἄν. οϋ ὲπιοττίντιν οττον ­ καί οὕτω δη ὑπὸ ιευεῃ. υιιιωειιοιιιιῃεεῃ Ζω Βιοςωριιιε Ριοιιιιι, Ηειτιειυειε 1929, σ. 7 ες.σωφροσυνης οἰκία τε οἱκουμἐνη ἔμελλεν καλώς οἰκεϊσθαι, πάλις τε πολιτευομἐνη, 3ο_ νης 1, ι­ι0_καὶ άλλο παν οὐ σωφροσὐνη ἄρχοι·››. 31. Αι Ηιρριετ, σ.π.π., σ. 43.

12. Πλάτωνος. Εοθοδιιμοο 291 ο 10: <<... κατ τί αίτιο τοϋ οοθῶτ πράττειν ἐν τη 32. Βλ.ι.ιν. οεοεωρακοποιιλοιι, Πλατωνττιλωτινος­Ωριγενης,Αοὴνιιι ιο59. 0.43.πσλει...,››. _ 33_ νης 3, 6.2ι_ 5

13. Πλάτωνος, Ευθυδημος 280 ε 2: «... το τε κεκτησθαι τἀγαθὰ καί το χρησθαι 34 Ρ, Ηεγῃθγῃἔῃῃς ό_π_π_, σ_ ι3_

οὐτοϊτ;;>>. Κοοτνλοε 388 ο 5: <<... κολῶε τοτίοττοο. κολῶτ δ° ἐστὶν ­­­>>­ 35. είε. ι. Βιεοιιι, Ριοιιῃ ιιῃτι ίιτιεοτμῃαρτουιεῃι τιαςιιεοιιιεοιιειι Ριιιιο8οριιιοιΑΠιιιω14. Πλάτωνος. Εοθοδιιμοο 281 ο 2­3­ ι942, σ. ει ες). Α. οωινε, ὀ.π.π., σ. 42.15­ Βλ­ Ν­ Γεο2ο7οττοὐλοο·Ντκολοκάκοοι Ο ττλοτωντκοἐ 11­οθοο ττιἐ Δτοτίμοοι Αθἠνο 36. 'Ετσι τον ονομάζει ο Ιεροκλής (‹‹... μέχρις ὅτε ή Άμμωνίου σοφία διέλαμφεν,

1989, σ. 159. ον καὶ θεοδίδακτον ἐπικαλεῖσθαι ὺμνεῖ·›› Ρηοιίί Βιοὶίοιοεοε Ι, 214, σ. 172), γιατί ο

16­ Αοτοτοτἐλοοςτ Ηθ­ Ντκ­1 1178 12 7·8ι «ἡ δὲ τελεία εὐδατμονἴο ὅτι Θεωρητική θεοδίδακτοςΑμμὼνιος‹‹... τωνπαλαιώνἀνδρῶνδιακαθάραντα δόξας, καὶτοὺςἑκατέ­ττἔ ἐστὶν ἐνέονετοτ καὶ ὲντεϋθεν ἄν οοτνείτ1­»­ 1177 ο 15181 « τἶ τούτου ἐνἐονετοτ Ψ ρωθεν άναφυομἐνους άποσκευασάμενον λἠρους, σὐμφωνον ἐν τοῖς ἑπικαιροις τε καὶκατὰ τὴν οἶκείον ἀοετὴν εἴη ἄν 11 τελεία εὐδοτμονία­ ὅττ (55 ἐστὶ θεοοοηττκτλ εἴοτΙτοττ·»­ ἀναγκαιοτάτοις τῶν δογμάτων Πλάτωνος τε και Άριστοτέλους τὴνγνώμηνἀποφηναι»

17. Αριστοτέλους, Μεταφ., 1051 ει 29­31: «ὥστε φανερὸν ότι τά δυνάμει όντα είς (ὀ.πΟπ_) και «Μ πρῶτος ἐνθουσγάσας πρὸς τὸ της φιλοσοφίας άληθινὁν, καὶ τὰς τῶνἐνέοτετον ἀνομενοτ εὑοίοκδτοτ' οἴττον δὲ ὅτι νοτίοτο τἶ ὲνέο7ε1ο'»­ Βλ­ 1050 τι εξ­ πολλωνδόξας ὑπεριδὼντὰςὁνειδος φιλοσοφία προστριβομἑνας,εἴδε καλώς τα ὲκατέ­

18­ Αοτοτοτέλοοῶ Μετοο­τ 1050 ο 25­ ρω καἱσυνήγαγενεἰςἔνα καὶτοναὺτον νουν, καίάστασίαστον τὴνφιλοσοφίανπαραδέ­19­ Αοτοτοτέλοοἐτ Ηθ­ Ντκ­ι 1094 8 εξ­ δωκε πασι τοῖς αὐτοῦ γνωριμοις, μάλιστα δὲ τοῖς άρίστοις των αὐτῷ συγγεγονότων,20. Βλ. Ν. Γεωργοπούλου­Νικολάκάκου, Το Φυσικον Δίκαιον. Ιστορικοκριτική Πλωτίνῳ καὶ ·Ωρη.ένει και τοῖς ἑξῆς ἀπὸ Τοὑτων_»_ (τΟ.π.π., 251, σ. 461).

θεώοηοιο τον ποοβλἡμοτοῶ Αθἠνοτ 1976. σ­ 58 εξ­ 37. Συμφωνα με τον Ευσέβιο ο Αμμώνιος ανατραφη κε απο γονείς χριστιανοὐς αλλά21. Βλ. Ν. Γεωργοποὐλου­Νικολακάκου, Η έννοια του Θεού στο Ζήνωνα τον Κιτιέα, «ὅτε του φρονεῖν και Τῆς φιλοσοφίας ηφατο, εὺθυς προς την κατὰ νόμους πολιτείαν

Αθηνα 1989­ ιιετεβωιετο ...». ςεκκλ. ισι. νι, ιο. τ. εκε. Ε. εοιιτνωα. ισειωιἔ ιοοε, σ. 239).22. Βλ. Χ. Θεοδωρίδη, Επίκουρος. Η αληθινή οψη του αρχαίου κόσμου, Αθήνα 38. Α. Κγσγπετ, ὀ_π_π_' σ_ 58_

110 5 111

. ν­ 3. 7. 20. .

ηθ ἐτῖἰ Κίτσίιιιετ ό π π σ 24 60. νπα Μ, 1 εξ·· · ° 1 ' ° ­° ' ° . . Ι 61. ν· το 1, , 1121 , .

41. νἰτε 3, 21­24. Αναλυτικο πινακα με χρονολογηση των σπουδαιότερων Υῃονοτωντ 1 τ . 56 ες. 1­ιρβλ. σ. 29 εε. · Μ ι · 9της ζωης του Πλωτινου βλ. Η. Ορρεπιιειιιι, ο.π.π., σ

. ι 63. νιιε 19 37­41. Βλ. Α. Κιουτετ ό.π.π. σ. 9.” ' ' ,Αθ 1984, .Ζ86 (Μετ. Β. Καλφογλου). ι ι >

±ἔ·ἶλλ·]ὲΙεἶ¦Ξ5[Ζν[ηΖἶΐ· Ρωμωκη Ιστορια ηνα σ ­ 64. ει. Ρ. ι. 19960111. ό.π.π., σ. 83.65. Πρβλ. Η. Ρ. ΜϋΙΙετ, Ρ1οι1η1εο11ε Βιιιὰἰετι ΙΙ, (ΗΕΚΜΕΒ 1914, σ. 89).

44 νἶτα 3) 34 Ή” 66. Βλ. (Ξ. Ι. είε 1/οἔεὶ, Ου της οεορΙετο111ο Οιετεοιετ οί Ρ1ειοο1ετ1ι ε11ε1ι11ε ρΙειτο111ο

45· νἶτηι Μ' (Χιετεοτετ οί Νεορ1ειο111ε111 (Μ111‹1 62, 1953, σ. 43 ες).13· Ϊ/98· Ε· 1 εξ· 9· 18 εξ· 67. ελ. 1. τωιιιιιεπι. οι Βειιειε 0111 Ριοιιῃιεῃιε ικριιι 1955. ιι. 469 εε).

νἶτῳ 68. Ο Αυγουστίνος θεωρεί αναγκαία τη μελέτη της πλωτινικής φιλοσοφίας. Πρβλ._ , , ε . . .νἰἱ? οωποκβἀτορας Γαλιηνὸς επιστολή του σῖουςεπισκόπους Οοηιιε Αοειἀειηιοοε ΙΙΙ, ο. ΧΨΙΙΙ, 41. ΜΡΙ. 32, 956. ‹‹ε‹:Ιε·ο ροετ ιΙΙε τεπιροτε ιιοιι Ιοιιςο_ , _ . Πλ ' . Α ὺπτου πατρίδας Πλωτίνου δηλώνει ότι θα ἱι1ιετνεΙΙο ο11111ἰ ρετνἰοεοιε ρεττἰιιεοὶεουε αεπιοττυε, οε Πἰυεὶ ΡΙειο111ε ςιιιοα ιη ρΙι1Ιοεορ!τιε

ν , 1 . . . . . . . . . . 1 . . .

των χρισῃανικἶον εκκ ησιω ἶη: .ιγω κὑ α των διώζεων και επέδειξε γενικότερα ρυτεετιεειιιτυπι εετ ετΙιιο1ὀ1εε1Π111π1, απιιοιιε ιτυοιὺυε εττοιιε επιιευιτ, πιεικιιιπε 111 ΡΙοι1τιο,π οοωπικα ποτους προσταῖευσἦι ρ μο Ο 5ο|ῃῃΜτ ερμηνεύει κίνηση αυτή αιιἰ ρίετοιιἱοιιε ρΙ11Ιοεορ!1υε ίτε ειυε ειπιϋἰε γιιὀίοετυε εει, υτ εἰιπυί οοε νὺαεεε, ιειπιιτιι

4 ' του ιστιαν . . . . . . . . .καποια ευνοια απεναντι σ ςἔρ ςὀ αλλά απόρροια ιδιαίτερων ευτοιιι ιιιτετεει τειηροπιε ιιτ ιιι Ιτοσ 1ΙΙε τενυαεεε ριιτευκίυε ε1τ.››. ¬

του Γαλιηνοὺ όχι μόνο ως "® "ικο Ε 'γμ Ω 69. ελ. νν. τιιειιει Ριοιιῃ μιω ιιιε ειιιιιε Ρυιιωοριιιε (ΜΗ 1944 σ 209 ες›σχέσεὼν του με τον Πλωτίνο' ‹Α' Βἶεννε* ο”π”π” σ” 50)” 3 70. ν, 1, 8. 10­14: «και εἶναι τους λόγους τοὐσδε μὴ καινοὺς μηδὲ νυν ἀλλὰ πάλαι

50 νἰτ 4, 1 εξ 5, 59 εξ . . . . ί· 8 ' ” μὲν ειρῆσθαι μὴ αναπεπταμἐνως, τοὺς δὲ νῦν λόγους εξηγητὰς εκείνων γεγονέναι

Ϊ/Ψ ἔ° εξ' μαρτυρίοις πιστευσαμένους τάς δόξας ταύτας παλαιάς είναι τοῖς αὐτοῦ του Πλάτωνος. ιτε . .γραμμασιν.››.

53· νἶω Πι Η εξ' 71. Παρότι έχουμε ήδη αναφερθεί γενικά στο πρόσωπο της ελληνικής φιλοσοφίας54· νἶτᾶ 6° πριν τον Πλωτίνο στην πρώτη παράγραφο του παρόντος κεφαλαίου, κρίνουμε σκόπιμοἔἕ ζἶἶα ΗΘΪΠΗΉΞΠΠ 100 εξ να επανὲλθουμε επικεντρώνοντας το ενδιαφερον στην ηθική διδασκαλία, προκειμένου

. Ι . . . . . . 9 1 ι 7

8 ° ' , . . . να προχωρησουμε στο αμεσως επομενο κεφαλαιο στα θεματα της πλωτινικἠς ηθικής.57. νἰιε 18, 20­22: «ὶκάκεϊθεν λοιπόν τά τε βιβλια τα Πλωτίνου επιστευθην, και

° ' ' δδ' λ ί λοτ 'αν π ο' α ον τοῦ διαρθροϋν καὶ διὰ πλειόνων ' ” ” ρ7 Ι Ο α ακου' Ο υσικον ικαιον° σ' εξ”αυτον τον ι ασκα ον εις φι ιμι ρ ηγ 7 73. Για το δεσμό της πολιτικής αγωγής με την ηθική στον Πλάτωνα βλ. Ψ. Ιεεεοτ,γράφων τὰ δοκουντωί' Βλ' \/Μ 5, 6' δ Ρειἰὀεἰει Πἰε Ροτιηιιης αεε ςτ1εοΙι1εοΙ1ε1τ Μοτ1εε11ε11, ΒετΙ111 19734. σ. 612 εξ.

58. Ο Πορφύριος (νὶιε 8) μας πληροφορεί ότι ο Πλωτίνος ουδέποτε ε ιάβαζε ό,τι 74· ἡλάτωνος Γοργίας 49Ι ό 6 εξ

εγραφε, γιατί είχε ασθενη όραση, δεν φρόντιζε για την ορθογραφία και δεν ηταν καλλιῖ 75. Πλάτωνος: Γοργίας 470 9­11.”

γραφος. Κατὲγραφε μόνο στοχασμούς, τους οποίους είχε επεζεργασθει μεσα του απο

αρχής μέχρι τέλους” χωρίς διακοπή, ως εάν αντεγραφε απ.0 καποιο βίβλιο­ Αἶομη 77. Πλάτωνος, Μενων 99 ε 5­6: «ἀρετὴ άν εἴη οὔτε φύσει οὔτε διδακτόν, ἀλλὰκαι όταν διεκόπτετο για καποια συνομιλία, δεν απομακρυνονταν απο τις σκεψεις θεία μοψατου, αλλά συνέχιζε να τις καταγράφει χωρίς να διαβάσει. Τι είχε ήδη Υῦἀψειι μετα 48' Πλἄτωνοῶ Μένων 99

την ιιιιοιιὡιιιισιι τσι) συνομιλιιτἠ του­ 79. 191. νν. ιεεἔεἶ, ο.π.ιι., σ. 664 εε.59. Ο Α. Πτεννε πιστεύει ότι στο σημείο αυτό το συγγραφικό ύφος του Πλωτίνου 80­ Για πλατωνικἠ αρετή βλ­ Κ. Σ' Κατσιμάνη Οαγὡναςγὶα Αρειή­ Συμβολή

είναι ανώτεροτου ξηρου αριστοτελικου υφους.('Ο.π.π.,σ. 59). ΟΙ.Ν.Θεοδωρακθόπου­ ερμηνεία πλατωνικής ηθικής, Αθήνα Ιἑ75.

Με τρωει για Το ύφος του Πλωῖἢίουί «ἶα δεκῃκἀ σύμβοίξα φωτίζονἶί" ὲσἶ) εν με 81. Πρβλ. Η. 1. ιοειιιει Αιειε ι›ε11>1ειο11 ιιιω Αιιιιοιειεε. Ηειαειυεις 1959 σ. 92 ες.άφθονο πνεύμα, το οποίον ζεχειλιζει απο μεσα τους. Το υφος του ειναι συντομο, 82· Πλάῖωνος, Γοργίαἐ 469 2· '

πυκνό και πολυσὴμαντο· Ο Πλωῖίνος είναι φειδωλύς σε λἑξεἶς 'Ϊω πλοῳιος στα 83. Πλάτωνος, Γοργίας 499 ε 8­9: «τέλος είναι άπασῶν των πράξεων τὸ άγαθὁν,νοήματα. Όλο όμως το κείμενο του Πλωτίνου συνταράσσεται απο παθος και ενθουσια­ καὶ ἐκείνου ἕνεκα δεῖν πάντα Ταλλα πρἀττεσθαι

σμό μοναδικό. Τα νοήματα συνωστίςονται το ένα με το άλλο τόσο, ώστε απιἐιιτείται 84. Πλάτωνος' Γοργίας 500 εξ.Ο 4έντονη προσοχή για τη διάκριση και την κατανόησή τουῳ: ί 'π'π" σ” εξ" 85. Πλάτωνος, Γοργίας 506 ό5­ε4: «Άλλα μὲν δὴ ἢ γε ἀρετὴ ὲκάστου, καὶ σκεὐους

112 8 1 13

καὶ σώματος καὶ ψυχῆς αὐ καὶ ζῷου παντός, οὐ τῷ εἰκῇ κάλλιστα παραγίγνεται, ἀλλλ Οὺλ άπλῶἐἰ ἀλλὰ πρὸἐ ἕτερον»­

ἀλλα ταξει καὶ ὁρθότητι καὶ τέχνη, ῆτις ἑκάστῳ ἀποδέδοται αὺτων· Τάξει άρα 115· Α171σΤοΐἐλουἔ› Ηθ· Ν1κ·¬ 1129 11 501 «ἐν δὲ δῃζαιοσὐνῃ συλλήβδην πἄυλ ἀρεΐὴ

τεταγμένον καὶ κεκοσμημένον ἐστὶν ἡ ἀρετὴ ἑκἀστου; Φαιην αν έγωγε. Κόσμος τις ἔνι­».

ἄρα ὲγγενόμενος ἐν ἑκἀστῳ ὁ ὲκἀστου οἰκεῖος ἀγαθὸν παρέχει έκαστον τῶν όντων; 116. Για τη δικαιοσύνη ως αρετή στον Αριστοτέλη βλ. Μ. 8. Ξὶτεὶὶετιε, Παε ε1ιι1ὶ‹:11ο

“Εμοιγε δοιςεϊ_»_ν‹:τ1ιὲ1τ111ε Ζυτιι Μὶτπιορεοηεα ὶιιι Α11εο1·11ιιΒ ατι Ατιειοιωεε, Ηειτιιουτἔ 1958, σ. 48 ες.

86_ Πλάτωνος, Γοργίας 507 Θ 6 . 508 Θ 4_117. ΑρισΤ0ΤέλΟυς, Ηθ. Νικ., 1155 21 22­31.

87­ Πλάτωνος, Φιληβος Η ιι 6.118. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1177 α 11­12. Για την ευδαιμονία στον Αριστοτέλη

88, Πλάι­ωνο Φίληβος Η Ό 7_8.βλ. Η.­Α. Οουτὶτὶετ, 1.2 11ιοτει1ε ‹1'Ατὶειοτε, Ρειτὶε 1958, σ. 46 εξ.

989_ Πλάτωνος, Φιλῃβοο 22 ο 5 εξ 119. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1177 ει 27.

90. Πλάτωνος, Φίληβος 66 οι 7. Πρβλ. Ε. Μουτσοπουλου, Αι Ηδοναί, Αθήναι χ. 120­ ΑΙ11σΤΟΤἑλΘιι€. Ηθ­ Νικ., 1177 ει 25­27; «δοκεῖ γοῦν ἠ φιλοσοφία θαυμαστας

χ_, σ_ 28_ἠδονας ἔχειν καθαρειοτητι καὶ τῷ βεβαιω, εϋλογον δὲ τοῖς εἰδοσι τῶν ζητούντων

91. Πλάτωνος, Πρωταγόρας 358 ει 5. ἠδίω Τὴν διαγωγὴν εἴναι.››.

92­ Πλάΐωι/ος, Πρωταγὸβας 357 ὀ_€­121. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1178 15 21­23: «ὥστε ἠ του θεοῦ ὲνέργεια, μακαριότητι

93­ Πλά τωνος) Πρωταγόρας 358 Ο 7. διαφέρουσα, θεωρητικὴ ανεἴη· καὶ των ανθρωπίνων δή ή ταύτῃ συγγενεστοιτῃ ερδατμο.

94. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1094 τι ες. ν1κωΤαΤ17­»­

95. Για το νοημα της αριστοτελικής τελεολογίας και την κριτική που της ασκήθηκε 122­Αρ1σΤΟ1”έλΟυ€­ Ηθ­ Νικ­1 1178 15 Ζ5·Ζ7: «τθἴς μὲν γὰρ θεοῖς ἄπας ὸβιοςμακαριος,

από σύγχρονους φιλοσὀφους βλ. Κ. ν. Ρτὶιτ, Οτιιτ1ε1ρτο1›1οτιιο αει Οτ±εο1ι1011ιο αει αιιιὶκτη 107€ δλ ἀνθρώποις, ὲψ” ὅσον ὁμοιιυμά τι τῆς τοιαὑτης ἐνεργείας ι3παρχει·››.

ννιττοοττιιοιτ Βττιιο 1971, ο. 278 τς. ι. ινιτττττοτ, Ετιτιιτ. κοτοοοττοιιοτττ οτι οοτοτοττιιιιι, 123­ Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1178 ιι 33 ες. Ποβλ. Η. 1. κτοοιοτ, ο.ττ.ττ., ο. 566.

1ι11ιε1›τικ:1‹ 1955, σ. 78 εξ. Αρὴτοτέλοϋἐι' Νικ., 1178 τι 16­19: «συνέζευκται δὲ καὶ ἡ φρόνησις τῇ

96. Συγκριση της μεταφυσικής ηθικής του Πλατωνα και της ενδοκοσμικής του του ηθουθ αρετῃτ Κω 1111111 ΤΠ Φθονιισει­ εἴιιερ ιιἶ μεν της φρονἠσεως ἀρχαὶ κατα

Αοτοτοτολττ ια. ιν. εοιτιτιτ, οτοοοοτοοιτοτο οοτ ιειιτιιτ, Ρτοιιιοοοττ 1989, ο. 65 ες. ιὰσ ιιθικιιιε εἰσιν ασετιιε. τὸδ°ὸι›θσν τῶν ηθικων κατὰ τὴνφσσνιισιν·››. Βλ. νν­ Ιιισεσι.

97. Πρβλ. Ν. Γεωργοπούλου­Νικολακἀκου Το Φυσικον Δικαιον, σ. 55. Α1151ο1919$­ Ο111111119811118 911191 ΟΘ$Ω111Ο11ῖΘ 8911191 Ε111νν191‹111118. 13911111 1923ι σ­ 250­

98. Αοτοτοτέιουτ, 119. Νικ., 109­ι ι› 7­11. 125­ $νΡ 111. 4. 6. 8.

99. Αρτοτοτοιιοοτ, Ηθ. Νικ., 1ο97 ο 25­33. 126­ $νΡ 111. 12. Ι. 179.

100. Αριστοτέλους, ΗΘ. Νικ. 1ο98 τι 3­7.127­ 5νΡ 111­ 11: <<­­­ ἔτιν τῷ κας ἐιιιιειισιιιν τῶν φύσει σιιιιβιιινόντων ἔτ7ν.­­.>›­ Βλ­

ΙΟΙ. Αριστοτέλους, Ηθό Νικ” 1018 8 16' Ν. Γεωργοπούλου­Νικολακάκου, Το Φυσικών Δίκαιον, σ. 58.

· Α ι 128 8νΡΙ102. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1106 τι 11. Βλ. Ε. Παπανουτσου, Ηθική, Αθηνα 1970, ­ ι 179­ .

σ. 399.129, $νΡ 111, 197.

103. Α ιστοτέλους Ηθ. Νικ. 1106 1› 14­15. 130. $νΡ Ι, 357 ει: «Αα νὶττιιιοτιι σαροεεοτιαε­ιπι 11αεεὶ11οτ1τ1τ1οε,...››.Ρ › 1

104. 'Ο.π.π.: «λέγων δὲ τὴν ήθικήννἰ. 131­ 51717 111, 39­586 ' ' ‹‹ τωϊκ' θικ' σ αὶνει την

105.Α ιστοτέλους, Ηθ.Νικ. 11061936­1107ει1:«Έστινἄραἡάρετὴἕξιςπροαιρετι­ 132­ Ο Η­ 7­ ΚΓἕ1111Θ1› 9­71­π­ι σ­ 1 π0ιΟ11Τ1ιΟει 011 11 σ 11 11 Π 1111

Ρ τ

κή, ἐν μεσὁτητι οὐσα τῇ πρὸς ημας, ὡρισμένῃ λόγῳ καὶ ῷ αν ὁ φρόνιμος ὁρίσεὶεν.››. αναίυεση 109 91ΟΧ111Οελλ11ν1κ119 7εν1κ11€ Θννοιαἐ 11119 1111181119­ 719111 11117 πε11101ῖ11ἔε1 στον

106. Βλ. νν. Ιαεἕετ, Ατἰειοιοκε, σ. 247.ανθρωπο και στις ηθικές του επιδόσεις.

107.Πρβλ. Σπ. Κυριαζόπουλου, Λογος και 'Ηθος.Φιλοσοφἰα του αρχαίου ελληνικου 133. 81717 1, 187.

πνεύματος, Ιωαννινα 1976, σ. 102.134­ 5νΡ 111. 107­

ιοει. Αοτοτοτοιοοτ, Ηθ. Νικ., ιιοι τι 1­ι τς. 115­ 81717 111­ 208­

109. Βλ. Ν. Ηειττπιατιτι, Ετ1ι11‹, Βετ11ιι 19624, σ. 439 εξ. 136­ 81717 111­ 54­

110; Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1107 α 1 εξ. 137­ 8171: 111, 55­

111. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 1107 ο 26 ­ 1108 1; 20_138. Βλ. Μ. Δραγώνα­Μονάχου, Φιλοσοφία και ανθρώπινα δικαιώματα, Αθήνα

112. Αοτοτοτοιοοτ, Ηθ. Νικ., ιιοο ιι 23.1 1986, σ­ 56­ 1

113. Αοτοτοτἑλοοο 1­19. Νικ., 1129 τ› 17­19. 139. 5νΡ 111. 117­

114. Αριστοτέλουἔι Ηθ. Νικ., 1129 Β 26­27: ‹‹... ἡ δικαιοσύνη ἀρεΐὴ μένἐσ111”ελε111­ 140· 51/Ρ ΙΠι Η9°

114115

168. Βλ. Η. Ρ. ΜΙΪΪΪΘΓ, ΦΥΣΙΣ 1361 ΡΙΟΠΙΙΟ8 (ΚΠΜ Ή, 1916, Ο. 232141. ι ­ . . ­ · 169. Ο. Βεεκετ, ό.π.π. σ. 97.

. . 1. Κ ” , Ρ1 τοτιἰειιιιιε ιιιιό 1ιε11ειιιειιεσ1τε Ρ1τι1οεορ1ιιο, ι142­ δνλ: ΗΙι 262· Πρβλ Η ΠΠΠΘΓ 8 170. ΙΙΙ, 8, 4. 36­44: «οταν Υουν ποιωσι, και αυτοι οραν βουλονται αὐτὸ καὶ θεωρεῖν

ΒΘΓΗΠ ΙΞΙ7 ἔλσ ἩΖΖΪ· καὶ αἰσθά νεσθαι καὶ τοὺς ἄλλους, όταν η πρόθεσις αὺτοῖςως οἴόν τε πραξις ῇ · πανταχουΜ3 Ο = δη ανευρησομεν την ποιησιν και την πραξιν η οισθενειαν θεωρίας η παρακολοὑθημα·144. ΒΧ/ΙΙ: Ρἱῖῃηδτ · ᾶσθενειαν μὲν, εἰ μηδέν τις ἔχοι μετὰ τὸ πραχθὲις παρακολοὐθημα δέ, εἰ ἔχοι ἄλλο

145. $ν ,Ε τσόπουλου Η πορεία του πνεύματος. Αι αἔίαι, Αθήναι 1977, πρό τουτου κρεἶτον τουαποιηθεντος θεωρεῖν. τίς γὰρ θεωρεῖν τὸ ἀληθινόν δυνάμενος

146· Πββλ. . ου ο 1›1 , ό ι· τιιί1‹ειι Ρ1ιιΙοεορ1ι1ε Βετιι 1959, σ 278 προηγουμενως ερχεται επί τὸ εἴδωλον του ἀληθινου;››._,η· ,Ο ριοοιιιεοε ¬ ° ' __.τ ­ ., . . , , __σ­ ιῖιζ6ι ἶν οἔΐἕωραῖἔπουλου Συστημα Φιλοσοφικής ηθικής, Αθήνα 19609 σ­ 289 εξ­ 17 Ι· ΠΙ' 8'. 6” 1 9ζ « αρα πραξις ενεκα θεωριας και θεωρηματοςη ωστε κο" τοιςπραττουσιν η θεωρια τελος, επει και αγαθου χαριν πράττουσι· τοῦτο δὲ οὐχ ίνα

148­ $νΡ ΠΙ, 657· έξω αὐτῶν, ουδ' ἴνα μὴ ἔχωσιν, ἀλλ“ ἴνα ἐχωσι τό ἐκ της πράξεως ἀγαθὐν_»_149. $νΡ ΠΙ. 598­ 172. Α. Κίοίιτοτ, ό.π.π., σ. 131 ες. Το ευρύτερο πλαίσιο αυτής της αντίληψης δεν150. 8)/Ρ ΠΙι 567· είναι βεβαια νέο στον ελληνικό στοχασμό. Ο ποιητής Ησίοδος έχει θεολογική συνείδη­ὶὕἰ­ $\/Ρ ΠΙ, 548· ση και την εντολή να ιστορήσει ποιητικά τις γονές των θεών τη λαβαίνει απο τιςἱ5Ζ¬ δνἶ ΙΠι 622· Μούσες με τρόπο θεόπεμπτο (Θεογονία 22 εξ. Βλ. Ν. Γεωργοπούλου­Νίκολακάκου,153. δνἶ: ΠΙ, 623· Η φιλοσοφική κατανόηση του θείου στην Ελλαδα. Από τον Όμηρο ως το Διαφωτιομό,Ι54. $νΡ Μι 639· Αθήνα 1985, σ. 50 εξ) Ο ελεατης Παρμενίδης σε μια καθαρα αφαιρετική πρόσβαση155. $νΡ ΠΙ. Ή7­ 719­ 7219 στο μυστήριο του όντος ξεναγείται από τη σεβασμια θεα (‹‹θεὰ πρόφρων››) στο μεγαλο156­ 8νΡ ΙΠι 717· του ταξίδι από τα δώματα της νύχτας στο φως, για να γνωρίσει την ολοστρόγγυλη157. δνι: ΗΕ 657· αλήθεια (‹‹'Αληθείης εὑκυκλεος››) αλλά και τις αναληθείς γνώμες των θνητὼν (‹‹βροτῶν158. 5νΡ ΙΠ› 660· δόξας, ταῖς οὐκ ἔνι πίστις ἀληθἠς››). (ν5 28 Β, 1). Για τον Ηράκλειτο η σοφία πηγάζειΙ59. 5νΡ ΠΙ› 661· , από την ακρόαση της φύσης (‹‹... σοφίη ἀληθεα λέγειν καὶ ποιεῖν κατα φύσιν ἐπαΐον­160. νὶιε 24, 17.

, Θ ,ταν Τὴν σπουδὴν ἔχειν, ἡμεν ἀναγκαία τας››). (ΨΒ 22 Β, 112). Στην πλατωνική φιλοσοφία κυριαρχεί η απορητική έρευνα1651. ΙΙΙ,|8, 1.15­18: ‹‹|...πρχαξιεἕἕοταἕιςτὸεἔἔρω λεγομένη ὲπ, ἔλατΐον για την προέλευση της πνευματικής υπόστασης και της ποιότητας της ανθρώπινης

και ετἱιτιλεονιῖην ἐεωέἶιαλίε |κ0υθ 9 έμη ψυχής. Στο Συμπόσιο η ανακάλυψη της επιστήμης του ωραίου πορεύεται μεσα στηνμεν, ομως δε και αυτη|εφεσει εαἴριαε Υεννἐιολὸγἑκό προσδιορισμό χρήση απεραντοσύνη του πελαγους της ωραιότητας και στην καθαρή θεωρία των πολλών,

162. Την ετυμολογικέι παριἶγἕι/ἴη;7:Ξ)ἐρ7ο ΡΙΟἘΠἹ ΠΜ Με ΡΓΟΜΒΠἹ ωραίων και μεγαλόπρεπων λόγων (Συμπόσιο 210 ό 4 ες). Οι αληθινοί φιλόσοφοι στηντης ελληνικηἔ λεζηἔ « εωριἶλ Ιέω πλατωνική Πολιτεία είναι «φιλοθεαμονες της ἀληθείας» (475 ο 4), γιατί στην ψυχήσοι ςειειιςειι Ατιειεοιιθἐι Βειιιι ,ὀσἐ . (ἡ ψυχὴ) τους κυριαρχεί ενόιργεια (484 ο), προερχόμενη απο τη «Θέασῃ» του αληθως και του

163, Βλ. Γίλατωνιὶς. Φοιἶρἕε ι­242 εταίἑαὶ ἐὀπαθεῖ, 687: «γεγονέναι θείου, το οποίο και τρέφει την «ψυχη ἀνδρὸς φιλοσόφου», σύμφωνα με τους λογουςαγαπα 78 ἶαί θἦωρουσξχ Τα δη η Ρλφ πρὸς θεωρίαν καὶ πραξινς». του Σωκρατη στο Φαίδωνα (84 ει­Β). Στον Αριστοτέλη η ευδαιμονία ως ‹‹κατ' ἀρετὴνΥαρ Μο της φυσεως επιτη ες το 0)" ' ἐνἐργεια» (Ηθ. Νικ., 1177 ε 12) συντάσσεται βέβαια με το «θείο», ο ανθρωπος όμως

ἑἕΙ,ΗΖ0Ἀ. ΖΗΟΠΠ Βἰξ Οτοεῇςῃτἰῇ ΠΙ 8 ­ ν, 8 _ ν, 5 ­ ΙΙ, 9, Βετ1ίιτ 1970, σ. 4. Σὲ;ὅσἶἴ7ἐ8νδἐχεται ἀθανατίζειν», μπορεί να γίνει «εὑδαιμονεστατος» (Ηθ. Νικ., 1177

_ Π Ι , ι _ · , ' ου ‹‹... τ”ν 'δονὴν Ή ἀιίαθὸν ΦΠ: _ 3 8›°¦Ο ΠλωτινοΩ|‹‹ἔαιζει›› μεΙΞτέ\:1Ο:ἶ;:2_τ::ὶῖΞἱῖ)ῖα ἄ/ΖΠΖ ΜΙ» (Αριστοτέλους, Ι73. Πρίὅλ. Α. Ιλὶοίτιει, ό.π.π., σ. 132.Ε. Κ. Ποόαε, Τταόίτἰοιι μιτό ροτεοιι1ίσΙτε Ιπιίειιιιις

Ζθαιἑί: Πλ ίτἐνο ἶτΐιιμαντικαθιστόι Τη λέξη ηδονή με τή λέἔιι θεωρία­ Ιῃἶἔῖ ἶΠ1ΙοΞοἰΙΉι ΪΙΟΠΠ8 (Ζιῃτκῃι στ 68)°

ιεε. ιιι, ει, ι. 3­τ± «ου ιισνον ειισγα ωιιιιι και ἄιοἔἕισςαῖυἑἶἔῖιτἕηνὺῖἔϊἔῖῖἐὲ ιτ5. ιιι: 8: 2. ιο ες.

'ξαὶ την τἶυτα γἶνΥΞ)ἶαν?ἶ,Θ::›ι :ίί×νκ:ὶΤτ)ιἴγἶχ1ό|ιἶείνκ:αὶ τα μὲν ἀληθῶἐι τὰ δὲ μίμηων176. ΙΙΙ, 8, 2. Ι9­22: ‹‹ό μεν δὴ λόγος, φαίη ἄν τις, ακίνητος, αὕτη δὲ ἄλλη παρὰ

ελ9ντ51›|αλλα (ἶε α λως ἶχ "αρ . τὸν λόγον καὶ κινουμἐνη. ἀλλ' εἰ μὲν πᾶσαν φἠσουσι, καὶ ὁ λόγος· εἰ δέ τι αὐτῆς

και εικονα τοἴἶἕ 24(“Ζ3αν(ἶ ὐσιε .ἢν αψἀνταστόν Φασι καὶ αλογον είναι, θεωρίαν ἀκίνητον, τοῦτο καὶὁλόγος. καὶ γαρ εἴδος αὐτὴν δεῖεἴναι καὶοὐκὲξ ϋλης καὶ είδους».

167. ΠΙ, 8, 4 _' ποιε? δια θεωρίαν ποιεῖ ῆν οὐκ έχει ›› ιΙ77. Πρβλ. τα ερμηνευτικά σχόλια του Π. Κοὶοίί, ό.π.π., σ. 6.

τε ἐν αύτῇ ἔχει καί ° ” 7

116 117

· σετ 8ο1τυ1ο Ρ1οτἰηε Βετ1ίπ 1975 σ. 59. ΟΠ. Κιιττετι Ι.εε οετὲεοτἰοε συ ττιοτιὸε εειτεἰ1σ1ε. εὶετιοε οί τ1πε ρ1ετοτιιο Ροτπι (ΡΜ = › ­

178. Βλ. 1. Μ. Κιετ, Ττιε Ιττιτηεηοττοεε ειπα Ττ8Π$ΟθΠ οειτιε Ιοε Εητιὀεὸοε σε Ρ1οτἰη, Ρετίε 1961, σ. 24 εξ.108, 1964, σ. 217 εξ­)­

Ι ·· 202. 111, 8, 8. 4.' Ρ. ΜϋΙ1ετ, Πἰο Ι5ε1ιτο νοττι 150898 991 ΡΙΟΠΠΟ8 ­

179. Πρβλ. Ο. Βεοκετ, ο.π.π., σ. 93. Η. 203. Χ/8 28, 3. Βλ. Ν. Γεωργοπούλου­Νικολακάκου, Η φιλοσοφική κατανόηση του(ΑΟΡΜ 30, 1917. σ. 38 εξ). ·θειου..., σ. 126 εξ.

180. Ψ, 9, 14. 7­11. 204. Πρβλ. Α. Πτεννε, ὸ.π.π., σ. 269.181. Η 4 Π­ 13· 7 1 205 Επίδ ασ τ πλωτινικ” κατανο σ του‹‹νου››απαντα στον ε όΑυ ουστίνο· 7 , . · λο ια του Πλωτινου . Ο Τ1 119 119 ΤΙ ΠΩ 1 Ο Υ

182” Π, 4. 9' 1. Σχετικα με την εννοια του ειἔ)(:)ἑΙΖῖ?τἶο(ἔΙῖ10ρείγΡ1οτίη.(ΗΕΒΜΕ8στη διδασκαλία του για τους λογικούς προσδιορισμους της αγίας Τριαδας. Βλ. Α.

βλ. Ο.Νε1›ε1,Τοτττιίτιο1ο8ίεο1πεΠητετευοηυηεοηὸτυ Ζω Ιῃτετρτειειιἰοττ Πείιἰ, Αυευειἰιι υηα Ρ1οτίτι. Ρ1τι1οεορ1ιίεο1το Πητετευοηυτιεεη Ζυιη Ττίη1τετερτο1›1ετη υηα64. 1930. σ. 429 εξ). Κ. 11/υττπ, δυοειειιτ υπ Ι.Ουἶ973 . ΝΠΞΜΠΘ, ΕΠΜ 1945, 30 εξ.

ἀα Ρ19ἰἰΠ189Ι39Π Ττξιιςτᾶτθ Ή 1° Ζ Πω 3' ΒΠ Π] . 206. ΕμΦανὴΩ επίδραση των στωϊκὼν. για τους οποίους σὺμΦωνα με το Σἐξτο τον183. Ι1 4, 4. 2­7. . ­ ·· (1 1928 σ Εμπειρικὁ (εάν. τηειτ1·ι. ΨΙΙ 432. ΒΨΡ ΙΙΙ 657) «μόνος ὁ σοφὸς ἀληθεύει καὶ ἐπιστἠμην

' · 19 1‹ ά 8 ιτιε, Βυ1π1/Βε οτι γ ­ ­ .>184. Βλ­ 7­ Τῇθοὀοἴακοροωοδτ ΡΙΟΠΠ5 Μθωρ Υ51 €8 Θ έχει τἀληθοϋς βεβαίαν, ἀκολουθεῖμἐχρι δευρο ἀνευρἐτου καθεστώτος του σοφοϋ κατ”

175 εξ. . . · Ι Κογτεμγγ ανάγκην καὶ ταληθες ἀνεὑρετον είναι, δια δὲ τοῦτο καὶ πάντα ἀκατάληπτα τυγχανειν,­ Ι ῃ εὶετ Μειετιε ε ε

185, ΙΙΙ, 6, 15. 27­ Πρβλ· Ρ· ΗεΙΠ€ΙἶΙ2ΠΠ°ΗΡἔι8ἶΞἕΞ τσθοιῖ εξ ) ἐπείπερ φαῦλοι παντες ὁντες οὐκ έχομεν βεβαίαν τῶν όντων κατάληιγιν.››. Η ὲννοιαὸθτ ἰοἐω _ Ι­Μπ ' ΤΜΟΠΘ Έκι ΡΚΖΠΠ (Ιἶ ” ποιῶζ/ θἑωρίας Ήνὸς άν ὲφάπτοιτο; του σοΦου 11 «σπουδαίου» ομως στον Πλωτίνο διαφοροποιείται απο την αντίστοιχη

186. ΙΙΙ 8 3. 1­6: «Πῶς ουν ποιων και ουτω .. , . .

' 3 . . . ­ . . ἐστι λόγος εἴη ἄν αὐωἔ θεωρία. η μεν στωικη, οπου προβαλλεται η α­παθεια. Ο σοφος του Πλωτίνου ειναι ο ενεργητικοςη εἰ μενων ποιεῖ και εν αυτῳ μενων Και ,_ , . . λ× και δ Θ

7 , ε × ·

Ο Ο ραστηριος αν ρωπος, ο οποιος με τη συνοδεια του νου «τῷ βελτιονι ενεργῶν»γὰρ πραξις γἑνοιπ αν κατα λογον ετερα Οιἰσα ἶηλονοτι του ὲἐγουεἱζἑΰῖἶξιπραγξιἔ (ΙΙΙ, 4, 6. 1). Βλ. Οτ. ΡΗ. Κοετετεε, βετ Βεετίίί οσε Ι.ε1›ετιε ϋοἰ ΡΙοτἰτι, Ηετιτυιιτε 1969,κατ αὐτὸς ὁ συνὼν τῇ πράξει καὶ ἐπιστατων ουκ αν ειη πρ 9· σ. Ι08 εξ·

ἀλλὰ λόγος. θεωΡία”»­ Π ιὼτθ (Ιω Ρὶοτἱῃ νοῃ (18, εθγωτνετ. 207. Ι, 4, 12. 8­10: «ίυιεως δὲ ὁ σπουδαίος αεί καὶ κατάστασις ῆσυχος καὶ ἀγαπητὴ187. Πρβλ. νν. Ηίτπτποτι‹:1τζν13Π1ΞΑ1ΝἔΞ1ΙΑ(ἑ 1128 ή διαθεσις ἢν οὐδὲν των λεγομένων κακῶν παρακινεῖ, εἴπερ σπουδαίος».

” 1‹1ὶο1τιιτι ασε Μετιεοηοτι στ: ιιτἐ ° 'ΝΠ Β 3 τ , 57: «Μ η πράξη είναι 208. 1, 4, 15. 16­19: «ἑπεί καί τὸ ἀπροαίρετον αὑτῷ καὶ τὸ γινὁμενον πρὸ κρίσεως· ° ­Πλωτίνος­Ωοιγενιιἐ. σ­ .

188. Ι. Ν. Θεοδωρακοπουλου. Πλατων ·. δεος κἄν ποτε πρὸς ἄλλοις ἔχοντι γένηται προσελθὼν ὁ σοφὸς ἀπώσεται ...››.. ­ αποκτηση του αγαθου». τ

αδιανοπτπ διχως τη θεωρια­ 718" Ο σκοπος ΤΟ" πραττεινειναι η 209 ­ · 9 9 9. Ι, 4, 4. 24­26. «και σπουδαιος, η αὐταρκης εἰς εὺδαιμονιαν καὶ εἰς κτηοιν189. ΙΙ1 8, 4. 8. _ . . . ται αἱ των σωμάτων ἀγαθοῦ· οὐδὲν γαρ ἐστιν ἀγαθὸν ὁ μὴ ἔχει».

ι . ­ θεωρουσης δε, υφισταν .

ι9ο. ιιτ, ε, 4. 9­ιο. «... μη γραφουσης, ειο. 1, 4, ιι. 8.

γραμμαι ὥσπερ ὲκπίπτουσαων τιι. ιιι, 8, 9. 16 εε.191. 'Ο.π.π.19Ζ_ ΠΙ . 213. Πρβλ. Η. 1. Β1υτπετπ1τεΙ, Βία Ρ1οτίηυε 1›ε11ενε ίη Ιἀοεε οτ” Ιτι‹1ίνίε1υε1ε? (Ρηττι193. 111 17: «ἐν ὲαυτῇ θετυριαν εχουσα». ΧΙ, 1966, 63% 1 ΒΓΗΠ, ὸ'π.π¬ 45 εξ.

. · φυση τον ορο «συν .

Δ, ΠΙ 8 4 19 ΟΠλωτινος χρησιμοποιει και για τη19 _ , . . . τερῃςἠ αντίλΠψ1Ἱ» και 214. Ο. Βοσίτετ, ο.π.π., σ. 30.

. ' δηλωνεται με τον ορο «εσωο οποιος στη συΥΧβ9νη ψυχολογια οιοποίεςστη συνἑχειαεκφραζονται 215. Βλ. Ε. Ρτμοὴτεὶ, Ποτ Εοἔοεοοετἰίἴ οοί Ρ1οτίτ1, Μϋηοηοη 1955, σ. 84.χαρακτηρίξειτις εσωτερικες διεργασιες στο σωμοωοια βλ. Ο. ΒΘΟΚΘΓ, 216. Βλ. Π. Πτεεε, Βίε Πείε οοἰ Ρ1οτ1ιι, Ιυεἰρτίε 1912, σ. 39 εξ. Ε. Ρτϋ‹:ΙπεΙ, \Νε1ιετιτννυτ1με την ανάλογη συμπεριφεἕα. Ανἔλυσηο­ΞἔῖΊθῖ:;Π Ρἶοῇῃυε (ΡΙἹΓΠ ΙΧ, 1962" σ_ 90 εξ). υτιτἰ Εοεοε. Ζυτ Μειαρηγεἰκ Ρ1οτ1τιε, Ρτεηκῖυτι ε. Μ., 1970, σ. 14 εξ. Ε. Βτόπίετ, ο.π.π.,ὀ.π.π., σ. 28 εξ­κα1Ε·νν· 'ἩΓΘΠ1 ωεω ­σ. 132 εξ. 14/. Βετετννείτεε, Ιῦεπκοιι ασε Είτιοη. Βτυάἰεη Ζιιτ ι1ειιρ1ειοτιίεο1τεττ Ρ1τ11οεορ1τίε

212. ΙΙΙ, 8, 9. 3: «ὅτι πλῆθος ἑνὸς ὕστερον».

9999

εε..

­Β

›­ι

8­Οοι

μ­ι

›­ιι­ι

ΟὉ

Χ

1­Δ)

`ὶ

196. ΙΙΙ197. ΠΙ198. ΠΙ199. 111

200. 111

201. ΠΙ

ο0Οσοοο0`ΡΟ99

υτιτὶ Ππετ νΨ1τΚιιτιεε8εε‹:1τίο1·ιιο, Ρτεηκίυττ ε. Μ., 1985.31 εξ­ 217. Βλ. τη μελετη του Η.­Κ. .9οΙτννγ:ετ, ‹‹Βεννυεετ›› υτιο ‹‹Πιτ1›εννιιεει›› οοἰ Ρ1οτίηΙ9·22· (8ουτ‹:εε.,. σ. 341 εξ.).24 εξ­ 21.8. Βλ. Ι.. ὅννοεττγ, $.Ι., Ιηῖὶτιίτγ ἰτι Ρ1οτἰηι.ιε. (Οτεεοτἰεηυττι 38, 1957, σ. 527 εξ.).31­36· ­ 918. Π. Ιπἔο, Τηο Ρ1τιΙοεορΙτγ οἱ Ρ1οτἰτιι.1ε, τ. ΙΙ, Εοιταοιτ 19283, σ. 116 εξ.4·6­ . ῃῃηῃἕ ὶῃ 219. Βλ. 14/.Ιἔ._Ιπἔε, ο.π.π., σ. 107 εξ. Ρ.­1. Αὺουτ, Ρ1οτἰτι οτ Ιε ουὲτε ‹1ο1'Πη, Ρετίει­8. ελ. σε. Ευα, Νωυ1=ιτ99ι5ὼθ 9139 ἔῃοεῃεὼθ κνθῃαωε

119118

232. ΙΙΙ, 8, 10. 31­35: «εἰ δὲ ἀφελὼν τὸ είναι λαμβανοις, θαῦμα ἔξεις_ καὶ βαλὼνπρὸς αὐτὸ καὶ τυχώνὲντὸς αὐτοῦ ἀναπαυσάμενος συννόειμαλλον τῇ προσβολῆ συνείς,

1973' σί 67 εξ. ­ = Ου ἀχχτ ὲκφεύξεται τα δύο, τὸ πρότερον τῶν συνορῶν δὲ το μέγα αύτοῦ τοῖς μετῖ αὐτό δι' αὐτό οῦσιν.››. Συγγενἠς είναι η θεωρία220' ΠΙ, 8, 9. 8­10: «εἰ οΐν μη ν 9, 2 37· «ὲκεῖνο γὰρ ὲπέκεινα ούσίας ἦν της Ι11ιιιιι1ιιετἰο του ιερού Αυγουστίνου. Βλ. .Ι. Βετῖοτι, ό.π.π., σ. 349.

δύο τούτων ὲπέκεινα νευεϊζῖὲ/(ῖἕι7ἐ;(εἶ¿α4ω;| πάντων. ἐπἐκεινα ἄρα Οὐσιας·››. Βλ. Β. 233. Βλ. την τελευταία παραγραφο του βιβλίου «Η εντελέχεια της κόιθαρσης», σ.εἰ δε τοῦτο τα παντα, εκ ἰεΖν|Μ8ὼθ 0

ΗΜΗ,Εἰῃωωθ8οωῇΡΙοτΠ8‹Ιιἶ×ιΙ1­ΪΙ1/ἑΙ‹ἶτἶ7ὲ,ἔἶῖόἕδἔυἔιι:1ιῖ:Ϊἔ:,ιιῖ±ιερ1ὅν5ι5ε1ιε 1023? Πριν.. ο. Ματια, ο.π.π., ιι. ιι5. Η. Ε. ινιιιιιει, Ριοιιιιιαιιε εωιιιειι αιιειυνιιεε51ο1ιτ ίτι αετ Ρ1ιι1οεορ1πιε'Ρ1οιιυΖ( '8θἑ)ω8ὲθΠεῃο ς1ΒΚ, 3, 1955, σ. 47 εξ.)1. 1. ι9ι3, σ_ ιι22)_Ρταἔε Ὁθλ ΡΙΟΠΠ' [Νατ3ικ:ωΠἹ Ήο Ο 235. Η δυσκολία αυτή τιιἐ 11101012 είναι εναριίήἐ στο δρἰιιοτε, ο οποίος τελειώνειΒΓΠΠ, ὀ·π.πΟ, σ­ 51 εξη· · τ ° “ ον ούτε τω είναι ούτε τῷ Τίμων εἶναϋ τηνΗθικἠ του με τις ακόλουθες προτασεις που θυμίζουν πλωτινικἠ γραφή: «Το πνεύμα

221· νι 6, 5' 5­9: «Ήἶ γαρ νἶειν ΟΡ Ζφἶχπ τὸ ἀῃθὁν και το γενόμενον ἐκίνησε του σοφού σπανια βρίσκεται σε ταραχή, αλλά έχοντας συνείδηση του εγώ του, τουἀλλὰ δεὑτεροΥ κἕῃιγενἔψενον, εἶειἰἔη 022?­ΐοῦτό ἐστι νοεῖν, κίνησις προς ἀγαθὸν Θεού και τωνπραγματων, και πορευόμενος με τη βεβαιότητα της αιώνιας αναγκαιότη­πρὸς αὑώ: πἶ δ εκ"/ηθη τε και ει 8. τας δενσταματά να υπάρχει, αλλἄβρίσκεταισεσυνεχή κατοχή της αληθινής συγκατά­ἐφιέμενον εκεινουἄλ θεσης του πνεύματος. Αν και ο δρόμος αυτός είναι εξαιρετικα δύσκολος, μπορεί

222' ν° 6° 5” 'Μα . τ ίναιοιῖρεις βαθμίδες της ζωής. Βλ. Ι,4,3. όμως να ανευρεθεί. Γιατί πώς θα ήταν δυνατό, αν ήταν εύκολα βατή η λύτρωση223” Οιυποστασεις νους, ψέηἶη καιἔρυστζε ° ' εια ούσα ἐν διεξόδω τῶν παντων· και χωρίς μεγάλη προσπαθεια, να την παραμελούσαν σχεδόν όλοι; Αλλα όλα τα224· ΠΙ· 8° 9' 33­40: «Ϊ οἔυτος ἔφη αρωτη: ενεἔἐ καὶ οὐχ ὁλοσχερῶς έχει ἔκ υιμηλα και τα υπέροχα είναι δύσκολα και σπάνια». (Πιο Ει1ι11‹ ιιεο1τ ςεουιειτιεορειζωή ὲσ” 'αἶἱ Ϊηιέωδος ἶστἔ και ἴωἔταξἕδῖἔιἀιἱὰ ἀρχὴ διεξόδου κιιιιιρτιι ζωῆς Μειιιωε ιιιιιεειιειιι. Ριιε 92, σ. 296).

τινος ἄλλου αυτον ειναι. ο ουκετι εν ιε .21 «ἔχει δὲ νοῦς ὡς ἐν νοήσει. 236. ν, 3. 17. 15 εξ.: «ἢ ἔτι η ιμυχὴ ώδίνει και μᾶλλον τότε δὲ χρὴ ὲώρακέναικαὶ ἀρχὴ νου καὶ τῶν παντων». Πρβλ. Ἡ, .ύδὲν τών όσα λόγοι, άλλ' ἐστιν εἶς πιστεύειν, όταν ἡ ιι/υχὴ έςαίφνης φῶς λαβη· τοῦτο γὰρ (τοῦτο τὸ φώς) παρ° αὐτοῦνοἠσει δὲ Οὐ τῇ ἐν διεξοδῳ' ἶταραλελειἶτται ·£ (Ϊ ῶν πρώτων αὑτοῦ ὲπεξιών, μᾶλλον καὶ αὐτός· και τότε χρὴ νομίζειν παρεῖναι, ὅταν ὥσπερ θεὸς ἄλλος πῶς ἄν ούνΟἶον λόγος' μἑως' τέλειος, παἶηας πε|ἶιἶχων)χπ0 λ θὲ είναι » τοῦτο γένοιτο; ἄφελε πάντα.››. Η αφαιρεοη είναι προσφιλής έννοια στον Πλωτίνοδὲ ἀεὶ ὲπεξελθών] ὥστε μηδεποΐε Τ? επεξιεναι α η ς ον Πλώτίνο βλ. Ο Πτεειε, και ένδειξη του μυστικού του πνεύματος. Πρβλ. Ι, 6, 9. 11: ‹‹... καὶ ού αφαιρει όσα

225. ΙΙΙ, 8, 9. 44. Για τα κατηγορηματα του «νου» στ 7

περιττά ...››. ν, 5, 13. 10­12: ‹‹... τη προσθήκΖ1 αΦαιρεῖται αὐτοῦ τἀγαθὸν είναι. πάνταὀ·π·π·> σ· 31 εξ' ἄρα ὀιφελὼν καὶ οὐδὲν περὶ αὑτοῦ εἰπὼν ...››. Ἡ, 8, 15. 21­22: «εἰς δ δὴ (τὸ νοεῖν)

226' ΠΙ° 8° 9” Π. „ . τι ¬ ­ νο ·σ ς οίον ἢ νοῦν ἢ θεόν, πλέον έστί°>>¬ ἀναβἄντες καὶ γενόμενοι τοῦτο μόνον. τὰ δ' ἄλλα ἀφέντες, ››. νΙ, 8, 21. 26­27:227· νιι 9, 6' 12: «Οταν γαἰἶ ἶῃ/.αυΪο.ν λητ Ζωα και το εῖσω αύτοῦ θεωμένη τον ‹‹... τα ἄλλα παντα αφες. ἀφελὼν πάντα, καταλιπών δὲ μόνον αύτόν, μὴ τί προσθῆς228· Ι= 8· 2· 24”Ζ6: « ψυχἶι επι αιἰῖοἴβἦπ Π βλ 7 Βετίοιι, Ρ1οι1ο υιιὸ ζήτει ...››. ΨΙ, 9, 9. 50: ‹‹... τοὐναντίον δὲ ἀποθέσθαι τα ἄλλα δεῖ, ...».

θεον δι) αῦτοϋ βλέπει· καὶ ουτος θεων απημων ›1ίιπ ΙΕ935. σ 53 εξ. 237. Βλ. 14/. Κ. Πιερ, Τ1ιε Ρ1πἰ1οε0ρΗγ οί ΡΙοτ1ιιυε, Ι, σ. 202 εξ. Α. Κείοεείαου­(ἰε1ειιο5.ΑΠεη8ῇΠΠ5' ΠΠι€τ8υοΙ7ιἶΠεεΠ ΖΗΠΪ Ο0ττθ5ρΓΞωεῃἹι,κὁἔνωςεσωστρεφεια και θρησκευτι­ με νονεὴεε έιοτιαυε σε Ρἑιιτε ὸειιε Ια ιτινετίσυε Ρ1οι1η1ειιιιε (ΠΛΑΤΩΝ 1972, σ. 88).

. ΖΖ9·Ηεπιστημ0νικη ερευν­αθεωρησε Τ9 πθωῖν ία ῖου υπὲρλογου και του μυστικι­ 238. Ιν, 3, 11. 17­21: «διδωσι δὴ αὕτη (ή ιμυχὴ) τα πέρατα αὐτῆς τὰ·πρὸς τοῦτονκό­"και τρόπο έκφίἶασης της αποῳαῖἶκης Ξοἀεἔις ςἑτη σκεψη του Πλωτίνου, αφου τον ῆλιον τούτῳ τῷ ηλίῳ, καὶ ποιεῖ διὰ μέσου αὐτῆς κακεῖ συνῆφθαι οίον έρμηνευτικὴσμού° και έκανε λογο για αἶ/ατολικες επ, ρ λὁ ος Ο Ε. Κ. Ποααε αμφισβὴτησε γενομένη των τε απ: ἐκείνου εἰς τοῦτον και τῶν τούτου εἰς ἐκεῖνον, όσον διὰ ψυχῆςστο κλασσικό ελληνικο πνευμα ηγετωνευει 9 7 . Πλωτίνο και παρόιθεσε μια είε ἐκεῖνον Φθάνει».όμως το 1928 τη θέση για ανατολικες επιδυασεις ΘΤΞΥ Πα ενίδῃς και πλωτινι­ 239. Πρβλ. Ε. Ρτϋς1ιιεΙ, Βετ Εοεοερερτὶίῖ ..., σ. 102 εξ. Ι. Ν. Θεοδώρακόπουλου,σειρά παρἀλληλων χωρίων Ηεταξύ του πλατωνικου ῷαιι Ζίοἕιε ΝΖιόρ1ετοιι1‹: "Οοο", Οί) Αι θεμελιώδεις έννοιαι της φιλοσοφίας του Πλωτίνου, Αθήναι 1928, σ. 11.κών κειμένων (ΤΜ Ρατωεῃιὸθὅ οἶ..ΡΙ8ιο Μό τῇθ.οΠ8 ι ε τιΩ θέσεις του Ποααε δεν 240. Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Πλάτων­Πλωτίνος·ΩΡιγεν119, σ. 33.32· Ι928° σ' 129 εξ). Ο Η. .]· ΚΠΠΪἹΘΓ υποστἶιριςει Ψ μοτιπ επεινα επανεςετασθεί 241. ν, 3, 3. 14: ‹‹... ότι ιμυχὴν δεῖ ἐν λογισμοῖς εἴναι·››.λύθηκε βέβαια αποφαςἶιστὶκα Το προβλημα, φαγηκἶίἶἐωὅτωτηἕἔ σετ Οεἰειυτειερυγεὶλ. 242. ν, 1, 3. 12­15: «οῦσα ούν ἀπὸ νοῦ νοερά ἐστι, καὶ ἐν λογισμοῖς ὁ νοῦς αὐτῆς11 επἰδυασιι Τζ1ὲΓλωτἔἘῖὅ απο τους κλασσικους” καὶ τι τελειὼσις ἀπῖ αὐτοῦ πάλιν οίον πατρὐἐ ὲκθρέψαντοςι δν ού τελειον ὡς πρὸ€Αιτιειειαειτι 1 , στ ­

. . . ηοου Νεα Υοιι 1950, σ. 26. Ε. κοοιιοιι, αὑτὸν ιὲγἐνντισεν­>×230. Πρβλ. Ι. Κειτ, Ρὶοτιτιυε 5εετε1ι 1οιι1ιε .ί Μ 1898 6 εξ 243. ν, 1, 7. 36­38: «ιμυχὴν γὰρ γεννιῖι νοῦς, νοῦς ών τέλειος. καὶ γὰρ τέλειον όντα

Ρ1οιιιι υιιιί σεε Ο1ιιιειειιιΙυΙπιὀλΚτξ|ἶ 3§ ­Ι ' γενναν έδει, καὶ μὴ δύναμιν ούσαν τοσαύτην ἄγονον εἴναι.››.231. 111, 8, 9. 19­22. Ο · = ι ° _ '

120 121

244. ν. 1, 7. 42: «νου δὲ γέννημα λόγος τις καὶ ὑπόστασις, το διανοούμενον·››.Βλ. Ρ.­7. Αοοιιτ, ὸ.π.π., σ. 83 εξ. Η. Κ. Ξοίιίειτε, Πεε Εὶιιε υτιο εὶεε Αηαετε. Βτιιοιειι συναβτηαῃ με το απόσπασμα 45 του Ηρόικλειτουωινυχῆς πείρατα ἐὼν οὐκ ὸὶνἑξεύροιο,

Ζιιτ Ρτο151ειι1ειι11‹ ἀεε Νεαειἰνεο ἰιι σετ Μειερονείκ Ρ1σι11ιε, Μϋηοηεη 1966, ο. 88 εξ. πασαν ὲπιπορευομενος ὁδον· ουτω βαθὺν λόγον ἔχει» βλ. Ε. Ρούσσου, Ο Ηρακλειτος245. ν, 3, 6. 34­35: «καὶ ότι ἐν αὑτῷ ούτος, καὶ οὐκ ἄλλο αὐτῷ τὸ ἔργον καὶ ἡ στις Εννεάδες του Πλωτίνου, Αθήνα 1968, σ_ 34 εξ,

οοοίο 11 το νῷ μονον εἶναί·»· 253. Ιν, 9, 3. 23: ‹‹... τὸ δὲ θρεπτικόν, 'εἰ ἐκ του ὅλσυ, έχει καὶ ἐκείνης.››.

246­ ν. 2. 1. 13­16: «οϋτοε ουν ῶν οίον εκεινο: το ομοια ποιεῖ δύναμιν τιοοιέοε 254. ιν, 7, 85. 17: «την ουν λονιςομενην ψυχὴν αλλως ὲντελεχειαν ...». Βλ. Η.

πολλιιν ­ είδος δὲ και τοῦτο αὐτοῦ ­ ὥοπεο οὐ το οϋτου ποοτεοον ποοοεεε· και Βιιειιεει. Ριοιιιιιι Μσειιειιιειιιιειιιε, Μιιιιοιιειι 1968, σ. 152.

οϋοι ἐκ τῆς ουσίοε ἐνέιοιοιο νοιηε ­Η». 255. 118112.. Η. Βιωιιῃει, ο.ιι.π., σ. 137.

247. ιν, 7. 83. 13­14: «ει το δυνάμει, μὴ οντος ποοτεοον του ἐνοοιοίιι κοὶ νοϋι 256.Ρ. ο. κααειια, ραεεαιειιιαεεειειῃ ιιετειιιιιι ι1ει1>1οι11ι,τι1ι51118ε1ι 1929, σ. 51.

Υένοπο­ οὐδὲ ηἔει οἶο ὲνἐονειον­να 257. ν, 3, 3. 15: «ταυτα δὲ παντα λογιζομένης δυνάμεως ἔργα.››.

248. ν, 1, 3. 7­8: «εἰκών τίς ἐστι νου· οίον λόγος ὁ ἐν προφορα λογου τοϋ ἐν ινυχῇ, 258. Π, 5, 2, 15.17­

οὕτω τοι καὶ αοΤὴ λονοἐ νοῦ ···»· Ποβλ­ νι Ιι 6­ 45­ Την έννοια Τηῦ, <<εικὀν0ις›› αντλεί 259. Ηαίσθηση αποτελεί βασική ιδιότητα και δραστηριότητα της πλωτινικής ψυχής.

ο Πλωτίνος απο το ιινθο τιιε νοιιήε του πλατωνικού Φοίοοου­ Βλ­ νν. Κ­ Ο ονιοτὶοι Βλ. ο. Η. οιεικ. Ριοιιιιιιι· Τιιεοα οτ­εειιεειιοιι ςιιυιι 1942, 8. 557 εξι. νν. ιι. μαςΡιεισι νιεινι οιι ιιιε Νειυιο οι τικ 8ου1, Ει1Α€1 ΠΙ. 1955. ο. 13 εξι. Τικ Ριιιιοεοριιν οι Ρισιιιιιιι, 1, σ. 221 εε. Α. ιαειιιει, εαπ., σ. 42ο εξ. οιι. ιωιιαι.

249. Βλ. τα ερμηνευτικά σχόλια του Μ. Ακτίιιεοτι, ΡΙοιὶ1ιιιε: Εηηεεὸ ν.1 οητ11ε11ιτε:ε ὰπςπη σ, 30 εξ'ρτ1ιιοὶρε1 Ηνροειεεεε, Οκίοτὀ 1983, σ. 49 εξ. Ε. Μουιεορουὶοε, Πνηεηπίο 8ι;τυοτυτε115ιιι 260. Π, 5. 2­ 34.36­

1ι1 ιίιε ρΙοι1ι11ειι Τ1ιεοτγ οί ι1ιε Ιιιιεαίηειγ (ΔΙΟΤΙΜΑ, σ. 16). Πρβλ. τη διδασκαλία 261, ον, Τῃθῃεῃ Ριοῃῃ Π, (ι, 8Πι_ Ρῃῃη σ_ 221,

του Μ. Βασιλείου ότι ο Υιός είναι ‹‹ἠ εἰκων ἡ απαράλλακτος του ἀοράτου θεοῦ»

(Μ. Ορφανου, Ο Υιος και το Άγιον Πνεύμα εις την Τριαδολσγίαν του Μ. Βασιλείου,Αθήναι1976, σ. 44), και τη διδασκαλία του Ωριγένη για τον Υιό ως εικόνα του Πατρός: 264. ν, 1, 12. 14­15. Πρβλ. νν. Βεὶείινείιεε, ο.π.π., σ. 55.

νμονοἐ δὲ ο Υἶοἐ παν Το θέλημα ποιεῖ Ζωοηοαι τοϋ Πατιοοο' διοπεο καὶ οἰκὼν αὑτοῦ 265. Βλ. Π. Ο' Βτὶειι, Γε νσΙο11ιε1τε ει 1ε ιιέοεεείιὲ: ΒόΠεΧἰοηε ειιτ Ιει όεεοειιιε οε Γεῖιιιιε

καὶ τάχα δια ταυτα εὶκών ἐστι του Θεοῦ του ἀοράτου· καὶ γαρ το ἐν αὐτῷ θέλημα οειιε Ια Ρ1ιί1οεορ1ι1ε οε 1Ρ1οιίη (ΚΡ1ι 1977, σ. 401 εξ.).

Εἰκὼν Τοῦ ποώἴοο θελήμοτοῶ καὶ ή ἐν αὐτῷ θεοἴηἐ εἶκὼν Τῆς ἀλίὶθὶνηο θοοοὶΐοἔ” 266. Ι, 2, 4. 19­20: «θέα καὶ τυπος τοϋ ὸφθέντος ἐντεθεὶς καὶ ἐνεργων, ὡς ή ὅινις

είκὼν δὲ καὶ της άγαθὁτητος ῶν. του Πατρός φησι.: ...››. Οοιτιιηεηι. ίιι Ιοεη. ΧΙΙΙ, περι τα όρώμενον»,

36. ΜΡΟ 14,461. Βλ. Ρ. Α. Εὶεείτο, Ι)1εΤ1ιεο1ο8ὶεοε1·Ι.οεοειι1νετ11‹15ε1Οτ1Βετιεε,Μίὶιιειετ 267. Ε_ Ριιιαίιιει, ννειιεῃιννατί ..., σ. 45.

1. νν., 1938, σ. 199. 268. Ιν, 2, 2. 39­41: «ὀεϊἄρα οὕτως ἔν τε καὶ πολλα καὶμεμερισμένον καὶἀμἐριστον

Ζ50¬·Γ1αΤ11ολἐο11 νοντ1ννλ11ἐβλ­εκτενώΩΚ­Η­ νοἶίίοιονιῃ·­ῖοοίοοίίι Ρὶοῖἰο Με Ιοἴοΐοίεἰ ψυχὴν εἶναι, ...››. Βλ. Ρ. Ηετιτγ, Πηε οοπιρετειἰεοιι ε1ιε2 Ατἰειοιε, Α1εΧεηοτε ει ΡΙοι1ι1

σετ Ο11το1οαὶε Ρ1ειοε, Ρτειικίυτι ε. Μ., 19663 σ. 46 εξ. νν. Βεὶετνναίτεε, Ρ1οι1ι1. ϋοει ωοωοθεη σ, 442),

Εννἰακεἰι υηα Ζεἰι, Ρτειικίυτι ε. Μ., 1967, σ. 50 εξ. Ε. Ετὐσίιτοί, ννε1ιεηιννιιτΓ ..., σ. 269, νς 1' 3_ 9,

41 εξ. Ι.. Ξιιιοειιεν, ο.π.π., σ. 531 εξ. Μ. ννυιπὶι, Ρὶοτὶη. Βιυοίεη Ζιιτ Οεεο111ε11ιε άσε 270. Ε. Βτόίιίετ, ό.π.π., σ. 54.

Νειιραιτοιιίειιιυε, Ισείρεἰς 1919, σ. 64. ΤΙ1. ΟοΙ1ινίι2ετ, Ρ1οι11ιεΙ.ε1ιτε νοιι ι1ετνν111σ11είτεἰ12ε1ι, 271. ΙΙΙ, 9, 1. 36­37: ‹‹... οὐ νου έργον ­ ή διάνοια ­ ἀλλὰ ινυχης μεριστὴνἐνἐργειαν

Ι, Κεηιριειι 1900, σ. 28 εξ. έχούσης έν μεριστῇ φυσει.››. Πρβλ. την εννοια του «μεριστου εγώ» στην τρίτη αρχή

251. Εν προκειμένω η αναφορα είναι αυτονόητη στην ψυχή του ανθρώπου, γιατί της Επιστημολσγίας του 1. Ο. Εὶο11ιε (Ν. Γεωργοπούλου ­ Νικολακἀκου, Η φιλοσοφία

οτον Πλ­ωτίνο Ψυχή υπάρχει σε κάθε ἔωντονο οίηονιομοι π­λ­ οῖο ζώο και Τα Φυτά . του Εγω εις την Επιστημολογίαν του 1. Ο. Ριοίιιε, Αθήναι 1979, σ. 52 εξ.

(Ιν, 4, 18. 7: «καὶἐστι το σῶμα του ζῷου καὶτου φυτου δὲ οίον σκιαν ιμυχης ἔχοντα,››), 272 Πρβχ νι/_ Ηῃ­γπῃθγιοῃς ὀ_π_π_, σ_ 6ο_

σε όλο το συμπαν ως περιεκτικό του παντός (Ιν, 4, 32. 5­6: ‹‹... τα ἐντὸς αὑτοῦ 273. Ο Ε. Βτέὶτὶει· θεωρεί τη διανοια ως το «κυριο και φυσικό επίπεδο της ψυχής,

περιέχον τόδε τὸ παν εἶναι, ψυχὴν μίαν ἔχον εἰς πάντα αὐτοῦ μερη, ...››. Ο Η. Κ. ως το μεταξυ της νόησης και του αισθητου κοσμου». 'Ο.7ι.π., σ. 81.

Ξσίιιννεετ, σημαντικός ερμηνευτής του Πλωτίνου και εκδότης των εργων του, κανει 274. Ιν, 8, 7. 23­24: «τὸ μὲνμετ°αὐτὴν τὰ τῇδε, το δὲ πρὸ αὐτῆςἡ θέα τῶν όντων, ...››.

λόγο για «ριξοσπαστικό παμιιιυχισμό». Βὶε Ζννἰείεοηε $1ο1ιτ..., σ. 90. 275. Πρβλ. Κ.=Η. νοίίοιιετπι­5σ1τΙυοΙ‹, ό.π.π., σ. 50.

252. Ιν. 9 3. 19: <<­­­ ἐπὶ τῆς μιατ νοτηε ιιαντοιοῦ λογοιιἐνιιε ­­­›>­ νΙ. 4. 1­ 7± 276. Βλ. Η. ιι. εειιναπί, 151€ Ζινιειεοιιε 51ε11ι..., σ. 91. 611. κιιιιειι, σ.π.π., σ. 35.

«καὶ το ὅλον του παντος σῶμα τεθῆναι ἐν ινυχῇ οϋσῃ;.››. Για τη μια καθολική ιιιυχή 277. Αριστοτέλους, Περί Ψυχής 415 ε 8.

του κόσμου και τις επί μέρους ινυχες, βλ. Ο. Η. Κίτοὶπιετ, ό.π.π., σ. 71 εξ. Για το 278. Βλ. ν, 3, 6. 35 εξ.

πλωτινικο νόημα του «μεγεθους» της ψυχής και της πανταχού παρουσίας της σε 279. Πλάτωνος, Τίμαιος 30 15 2­3: «ἀνὁητον του νουν έχοντος ὅλον όλου καλλιον

ΝΝ

ΟΦ54915)

<<

›­›­ι

­ι­ι

ΝΤ'

>­·`Ι

(Ὁ αν

122 123

ἔσεσθαί ποτε ἔργον, νουν δ'αὕ χωρίς ψυχῆς αδύνατον παραγενέσθαι τω.››. Συγκρισητης πλ ' 2. τ ι ·

1 .ατωνικης και π ωῃνικης θεωριας της ψυχης βλ” στον Ι' Τῇ€ΟαΟΓ2(οΡΟ"Ι0$3 302. 111, 2, 1. 21­22: ‹‹...τὴν πρόνοιαν ὁρθως ἄν καὶ ἀκολούθως λέγοιμεν τῷ παντὶΡ1οτἰη3 Μετερογείκ ..., σ. 162 εξ. , _ _ , _ ,ειναι το κατα νουν αυτον ειναι, ...››.28ο. Πλτ , Φ τε 247 τ; · · · ~ ­ ­­, . ατωνος αι 005 Ο «“' ψυχης κυβερνητῃ μονῳ θεατη νῳ3 περι ην 303.111 5 4.4­9:«καὶάραὁἐρωςοὔτόςὲστινὁδαίμων,ὅνφασινἑκάστῳ συνεπεσθαι,το τῆς αληθους ἐπιστήμης γένος τοῦτον έ ει τὸν τόπον.››. Το νου ' ' ) ί

, χ ονομαζει κυβερνητη ό αὐτοῦ ἑκάστου έρως; ούτος γὰρ ἄν εἴη και ὁ ἐμποιῶν τας ἐπιθυμίας κατα φύσιντης υ ' Δε Α ι 3 3 ιΨ χης και Ο ι υμος Ο λεξανδρεας. Βλ” Μ” Ορφανου' Η ψυχη και το σωμα ἑκάστης της ψυχῆς ὀριγνωμἐνης αναλογον ἐκάστης πρὸς τὴν αὐτῆς φύσιν καὶ τὸντου ανθρώπου κατα Δίδυμον Αλεξανδρεα (Τον Τυφλόν), Θεσσαλονίκ 1974 σ_ 121,6, η , , .. . .. . . . . . .281. νν' Η. .ΙΕ .­ ερωτα γεννωσης εις τε αξιαν και προς ουσιαν.››.

ΠΠΙΠΕΠΟ Ο π π° σ 69 κεξ· 304. νι 9 9. 25. .45 · · . . .. . 2

ΪΝ)σο

Ν.­.

οο

Ϊ”...

ω

283. Ι, 8, 3. 4... , . . . . . . . σ. 55 εξ.284­ Ι. 8. 3­ 22­24­ «Μ καν μη ουσια τις η. ως γαρ αγαθὸν τὸ μὲν αὐτό, το δὲ 306 νΙ 99

305. ΙΙΙ, 5, 4. 1. Βλ. Η. Ρ. ΜιίΙΙετ, Πἰοιιγειοε. Ρτο1‹1οε. ΡΙοιιιποε, Μιιιτειετ ιλλν., 1926 ,

.. . .. . . 33.οσυμβεβηκεν,ουτω και κακὸντὸμεν ” ', 'δ' "δ ° ° τ ι ° τ 3 Ι „ _ , , , _ , , ­4950 ΤΘ εη Πκατ εκεινοσυμβεβηκοςετερῳ». 307. ΙΙΙ, 5. 4. 21­23: ‹‹...ειπερ ψυχη μητηρ ερωτος, ..., ερως δε ενεργεια ψυχηςἀγαθοῦ ὁριγνωμενης.››. Βλ. Κ. Ατιτου, Ι.ε Πόεἰτ ὸε Βίειι αατιε Ια Ρ1τί1οεορ1πΙε αε ΡΙοτίρ,286. Ι, 8, 3. 39.

287. Βλ. ι. Μ. ισα Ριοιιῃιιε ΟΠ Μειιετ εεε ενιι (ειπε ι96ι ι54 · ΚΟΠ” 19672` σί 62 εζ” 3 σ· εξ·)· 308. Βλ. Ν. Γεωργοπούλου­Νικολακακου, Ο πλατωνικος μυθος της Διοτίμας, σ.288. Ι, 8, 6. 32 εξ.

289. ι, 8, 6. 33. 75 εξ·­ . . . 309.290. Ψ. Τίιεαετ, Οοττ ιιοα δεε1ε ιπι 1‹αι3ετ1ιο13ετι Πει31‹ετι (ΕΠΑΟΙ ΙΙΙ, 1955, σ. 85).

1. ΤΙιεοείοτε1‹οροιιΙοε, Ρ1οι1ι3ε Μειαρργείκ ..., σ. 78.310 ΙΙΙ, 5, 5. 10.291. Ο Πλωτίνος ακολουθεί τον Αριστοτέλη, ο οποίος ταυτίζει μεν την «ύλη» με 311 ΠΙ

το «οὐκ­ὸν...›› (Φυσ. 192 α 4 ‹‹... το μὲν οὐκ ὀν είναι κατα συμβεβηκός, τὴν ϋλην, 312. ΠΙ­­­33). αυνείται 91­160€ την πλατωνική διδασκαλία για την ύλη ως αρχή κάθε κακού, 313 ΠΙγιατί τότε «θα συνέβαινε όλα τα οντα να μετέχουν στο κακό με μοναδική εξαίρεση 314­ ΠΙ

ΚΛΚΑΚΛΚΛ

Ωιδιδὔδἔῶδ

δδΟι

19.39.

13

ἕἶατἔἔἔἔἑἴἶἱἶἔ” Βἕἕἐ ϋσ3ῖἄ)Βλ“ Ρ' Ρ” Ηᾶἕεἶ' ΠΝ Μωθῃθ Πω Με Βωθ ΠΠ ᾶῃωςεῃ 315. ΙΙΙ, 5, 3. 13­15: ‹‹”Ερως ἐγένετο τάχα που καὶ της προσηγορίαςἐντευθενμαλλον” _ ί αὐτῷ γεγενημένης, ὅτι ἐξ ὁράσεως τὴν ὑπόστασιν ἔχει·››. Βλ. 1. Ρέρίιτ, Ρἱοτἰτι οι Ιεε

293” Ι' 6” 6” ” Μγιρεε (1ἰρ131. 53, 1955, ο. 10).° ° ° ° ' 316. Βλ. Ν.­ Γεωργοπουλου ­ Νικολακακου, Ο πλατωνικος μυθος της Διοτιμας,

294. Βλ. την τελευταία παραγραφο του κεφ. ΙΙΙ «Η εντελὲχεια της καθαρσης», 52 εξο. 100 εξ... 317. Ἡ

295. Ι, 6, 6. 13­15: «γίνεται ουν ἡ ψυχὴ καθαρθεισα ειδος και λογος και παντη 318· Ἡ

39

Ψ

9

31... . .,.. ­ . ε . .2 ­ .. ..9­15·ασωματος κα' νοερα και ολη Το" θειου) οθεν η ΜΥ” του καλου καί τα συγγενη πα ντα 319. Πρρλ. Ρ. οιωῃε, ερευοι ιιῃτι­υιαιιιεῃειιειιιςειι αει ερτεοιιε. ιεωυιιεεοε, Ριοιω,τοιαῦτα», , , Ροτρργτίοε, Ρτο1‹1ο3, Μϋοοηεο 1970, σ. 94 εξ.

296. Προκειται για το πλατωνικο τριμερες σωμα, νους, ψυχη, το οποιο ο Πλωτινος 320 ] ΤῇθοὀοΓἄΙ(οροΗΙο$ ΡΙΟΠΠΞ Μθωρῃγεἰκ 78­εντασσει στην κοσμοθεωρία του· νΙ, 7, 14. 9. Βλ. Ε. Ρτϋοίιιεί, \ΝεΙιει1ιννιιιί ..., σ. 321' ΠΙ, 5) 2. 17­19: «ἀμήτορα δὲ ὲκείνην καὶ ὲπέκεινα Υάμωι/› ὅτι μηδ.έν οὺρανῷ56. Ρ. Οιιπιοιπ, Ρ1οιἰτι (Ζἰτιπεη, σ. 22). γάμοι »­

297· Ιι Ιι 7· 21­23: «συνδρόμου γὰρ όντος Τοῦ ἀνθρώπωἰ τῇ λοῃκη ψυχηι ὅταν 322. 111, 5, 2. 16­ιτ. «... την εε εκ Διὸε και Διώνης, την τον τῇδε ἐψαπτομενηνλογιζώμεθα, ἠμεῖς λογιζὁμεθα τῷ τους λσγισμοὺς ψυχῆς είναι ἐνε,ογηματα.››. ἔφορον γάμων». Βλ. Α' ΒΠΜ5, σποπη 291.

298. Υπονοείταιη διακριση μεταξυ εετιιιε και ἀἰῖϊετεηιία. Βλ. Α.Ε. Ηογα, Νεοραιιοοίειοἕιο ετνι Ατιειοιειιεῃ ιοειε ι (ειτε ι935­6 σ 68 εε) Πρρι και τη μελετη του Η 323· ΠΙ· 53 7 εξ· Βλ· Κ· Α"'®"· ®·"·"·· 9· 67 εξ·

° °. ' " . ' . . . ” 324. ιιι, 5, 7. ιο­ι2.7. ΒΙιιπ1ετιτΙιεΙ ὀ.π.π. σ. 61 εξ. Π. Φαραντακη Η ελευθερια της ψυχης κατα Πλωτινο

' , ' 325. ΙΙΙ, 5, 7. 24­25. «επει και το ευμηχανον αυτῳ δια τὴν ἔνδειαν, τὸ δὲ ποριστικὸν(ΕΦΕ 1990, Ο. 275). , , ~ , ,

299 ΙΙΙ 6 5 11· ‹‹ ἐν ὲ ό σει τ”ν υ `ν τὴν ανταζο ἐνην ποιοίη ›› δια την του λογου φυσιν'»'300· Ι 1 έ Μέ ­ γρ" ρ η Ψ χη φ μ ° “ 326.Πρβλ. 1. τιιεοαοιειορονιοε, Ριοιωε Μειεριωειι‹..:, σ. 82 εε.

Π ” 1 . ­ 327. ΙΙΙ, 5, 9. 1­23. Βλ. Οι. Κοετετεε, ο.π.π., σ. 130 εξ.301. ΙΙΙ, 5, 1. Βλ. τη μελέτη της Α. Κείεεεἰαοιι ­ ΟεΙεαοε, ό.π.π., σ. 98 εξ.328. ΠΙ, 5, 9. 56­59.

124 ι25

329. νἱ, 9, 9. 25­35. ταῦτα πρῶτον διέσχηματίσατο εἴδεσί τε καὶ ἀριθμοῖς. τό δέ ῇ δυνατόν ως κάλλιστα

330. \ίΙ, 8, 15. 1. ἄριστα τε ἐξ οὐχ οὕτως ὲχόντων τόν θεόν αῦτἀ συνιστἀναι, ...››.

331. ν, 5, 12. 32: «τό μὲν ἀγαθὸν αῦτό οὐ δεῖται τοῦ καλοῦ, τό δὲ καλόν ἐκείνου.››. 348. Βλ. Ποπ. 302: «Πυθαγόρας τῶν ἀρχῶν τὴν μοναδα θέόν καὶ ἀγαθόν, ητις ἐστὶν

332. ν, 5, 12. 33. ἡ τοῦ ἑνὸς φυσις, αὐτός ὁ νοῦς· τὴν δ” ἀόριστον δυἀδα δαίμονα καὶ τό κακόν, περὶ

333. νΙ, 9, 11. 23­26: «ἐκστασις καὶ ἀπλωσις καὶ ἐπιδοσις αὑτοῦ καὶέφεσις πρός ὶἶν ἐστὶ τὸ ὑλὶκὸν πληθΟ§»­

ἀφὴν καὶ στάσις καὶ περινόησις πρὸς ἐφαρμογήν, εἴπερ τις τό έν τῷ ἀδὐτῳ θεἀσεται». 349­ Αριστοτέλους. Μεῖαψι 1092 4 Ψ

334. νΙ, 5, 10. 7­9. 350. Αριστοτέλους, Μεταφ., 1092 α 5: «τό κακόν ἔσται αὐτό τό δυνάμει ἀγαθὸν».

335. Πρβλ. Ρ.Ο. Κτιετεὶὶοτ, ό.π.π., σ. 58. Ρ. Ι. Βτοοὶιτ, ό.π.π., σ. 86. 351. Αριστοτέλους, Μεταφ., 1092 α 1: «τό κακόν τοῦ ἀγαθοῦ χώραν εἶναι».

336. Πλάτωνος, Θεαίτητος 176 α8­1›2: «διο καὶ πέιρασθαι χρὴ ένθένδεἐκεῖσε φέῦγειν 352. Αριστοτέλους, Μεταφ., 1069 Β 8­34.

ότι τάχιστα. φυγὴ δὲ ὸμοίωσις θεῷ κατα τό δυνατόν·››. Φαίδων 64 έ 5­6: ‹‹... ἀλλὰ 353. Αριστοτέλους, Φυσ., 192 ιι 22­25: «ἀλλἀ τοῦτ“ έστιν ῆ ϋλη, ὥσπερ αν εἰ θηλυ

καθῖ ὅσον δύναται ἀφεστἀναι αὐτοῦ (τοῦ σώματος), πρὸς δὲ τὴν ψυχὴν τετρἀφθαι;››. αρρενος καὶ αἰσχρόν καλοῦ· πλὴν οῦ καθὶ αυτό αὶσχρόν, άλλα κατα συμβέβηκός,

337. Ι, 7, 2. 20­22: «καὶ γὰρ αῦ τοῦτο δεῖ τἀγαθὸν τίθέσθαι, είς δ πάντα ἀνήρτηται, οὐδὲ θηλυ, ἀλλα κατα συμβέβηκός.››.

αὐτό δὲ εἰς μηδέν· οϋτω γαρ καὶ ἀληθὲς τό οὐ πάντα έφιέται.››. Πρβλ. Αριστοτέλους, 354. Ι, 8. Βλ. τη μελέτη του Ε. Ξσὶιιὁιὶετ, Ρ1οιιιιε Αρὶιαικὶὶιιιιἐ ΠΟΘΕΝ ΤΑ ΚΑΚΑ

Ηθ. Νικ., 1094ει 1­3: «Πασα τέχνη καὶ πασα μέθοδος, ὁμοιως δὲ πραξίς τέ καὶ προαίρε­ (Ειτιι. Ι, 8), Κοειοοκ 1916.

σις, ἀγαθοῦ τινός ἑφίεσθαι δοκεῖ· διό καλως ἀπεφὴναντο ἀγαθόν, οῦ παντλ ὲφίεται.››. 355. 1, 8, 1. 1­2.

Ο Η. Ποὶιιιὶιεπὶ στη μελέτη του Παε Ριοιιὶοιη αει Αρηὲιηειςκείι άσε Βαειὶιιιε νοιι Ρὶοτιιι, 356. 1, 8, 1. 8­14: ‹‹... της γνώσεως ὲκἀστην δ 3 ὁμοιότητος γιγνομένης, είδος

Βετὶἰιι 1964, σ. 71 εξ. επισημαίνει ορισμένα χωρία του Μ. Βασιλείου (όπως π.χ. Ομιλία δέ τό κακόν πῶς ἄν τις φαντἀζοιτο ἐν ἀπουσία παντὸς ἀγαθοῦ ἱνδαλλόμενον; ἀλλὶ

912 Ψαλμόν ΧΪ­Ιν. 2. ΜΡΟ 29› 392 Α. Ομιλία 819 Ψαλμὀν ΟΧΝ. 7. ΜΡΟ 29. 484 εἰ, ὅτι τῶν ἐναντίων ἡ αὐτὴ γένοιτ' αν έπιστὴμη καὶ τῷ ἀγαθῷ ὲναντἰον τό κακόν,

Ο, Ομιλία εις Ψαλμόν Ι, 3, ΜΡΟ 29, 216 Β), όπου ταυτίζεται ο Θεός με το αγαθό ἢπερ τοῦ ἀγαθοῦ, καὶ τοῦ κακοῦ έσται, ...››. °

και χρησιμοποιείται η ίδια έκφραση «οῦ πἀντα έφίεται». 357. Αριστοτέλους, Φυσ. 192 ει 14. Βλ. Ρ. 14/ὶὶρετι, Νειιε Ρταςιτιοιιιε αμε ΠΕΡΙ ΤΑΓΑ­

338. ΙΙΙ, 2, 3. 32. Πρβλ. ΠΙ, 2, 4. 21. ΙΙΙ, 2, 17. 7­8. ΘΟΥ (ΗΕ1ὶΜΕ$ 76, 1941, σ. 236 εξ.).

339. ΙΙΙ, 5, 1.64: «καὶ γαρἠἀγαθοῦ ἔφέσις έχει εἰς κακόν τὴν έκπτωσιν πολλάκις». 358. Ι, 8, 2. 3­4: «καὶ οὐ παντα τα όντα ἐφιἰεται ἀρχὴν ἔχοντα αὐτό κἀκείνου

340. Πλάτωνος, Πολιτικος 268 ιι . τα ιι. ¬ δεὸιιενσ·››.

341­Πλάΐωνοῶ Πολπὶκὸθ 273 Ό 4­6: «τοὐτωνδὲ αὐτῷ Τὸ σωμαΐοεὶδὲέ Τῆς υϋγκράσε­ 359. Σαφής αντίθεση στη ὶιοιτιο ιιιειιειιτα προταση του σοφιστή Πρωταγόρα «πάντων

ως αἴτιον, τό της πάλαι ποτὲ φύσεως σῦντροφον, ότι πολλης ἦν μετέχον ἀταξίας χρημάτων μέτρον ἐστὶν ἄνθρωπος, τῶν μὲν όντων ως ἐστιν, τῶν δὲ οὑκ·ὀντων ὡς

πρὶν εἰς τόν νῦν κόσμον ἀφικέσθαι.››. ' οὐκ ἐστιν», ν8 80 Β 1, και συμπόρέυση με την αντικατασταση του «ἄνθρωπος» από

342. Αριστοτέλους, Μεταφ. 988 ει 7­15: ‹‹Πλἀτων... δυοῖν αὶτίαιν μόνον κέχρηται, το «θεός» συμφωνα με το πλατωνικό «ὁ δὴ θεός ἡμῖν παντων χρηματων μέτρον αν

τητε τοῦ τί ἐστι καὶ τῇ κατὰ τὴν ϋλην ..., καὶ τίς ὴ ῦλη ἡ ὑποκειμένη καθ, ὴς τα εἴη μαλιστα, καὶ πολυ μαλλονἢ που τις, ὥς φασιν, ἄνθρωπος». Νόμοι Δ1, 716 ο 4­6.

εἴδη μὲν ἐπὶ των αἰσθητῶν τό δ° έν ἐν τοῖς έἴδεσι λέγεται, ότι αὕτη δυἀς ἐστι, τό 360. Ι, 8, 2. 5­9.

μέγα καὶ τό μικρόν, έτι δὲ τὴν τοῦ εῦ καὶ τοῦ κακῶς αἰτίαν τοῖς στοιχειοις ἀπέδωκεν 36ι_ Ι, 6, 7_ 9.ῃ_

ἑκατἐροις ὲκατέραν, ...››. 362. Ι, 8, 3. 1­6. Η οντολογικἠ ηθική του Ξοὶιὶεὶετιτιασὶτέτ, η οποία ορίζει το κακό

343. Αριστοτέλους, Φυσ., 203 α 15­16: «Πλάτων δέ δυο τα απειρα, τό μέγα καὶ ως το μηδέν, συμπορευεται προς την πλωτινικη κατανόηση του κακού ως μη­όντος.

τὸ μικρόν». Βλ. Ρ. Η. δοτεειιεεῃ, Βὶε Ει1τἰΙ‹ Βοὶιὶεὶειιηαοὶισἐε, Μϋιιάιοη 1959, σ. 66­132 εξ.

344. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ., 110613 29­30: «τὸ γαρ κακόν τοῦ ἀπείρου ώς οῖΠυθαγό­ 363. Ι, 8, 3. 6­7: «μὴ όν δὲ ουτι το παντελως μὴ όν, ἀλλ” έτερον μόνον τοῦ όντος».

ρειοι εἴκαζον, τό δὶ ἀγαθὸν τοῦ πεπερασμένου, ...››. Βλ. Η. Κ. δοὶιὶετιε, ό.π.π., σ. 149.

345£Αι>ιστοτέλουε. Μεταφ.. 986 τι 15 εἐ. Βλ. Ν. Γεωργοπούλου ­ Νικολακάκου. 364. Πρρι. νν. Ηιιῃπιειιοιι, ὀ.π.π., σ. ιιε. Α. ιιιοιιιει, σ.π.π., σ. 459.

Η φιλοσοφική κατανόηση του θείου ..., σ. 97. 365. Πλάτωνος, Σοφιστὴς 254 ιὶ 3 εξ.

346. Πλἀτωνος, Φίιληβος, 24 ε 7. Βλ. και 27 ε 5­6. 366. Ι, 8, 3. 8­9. Π

347. Πλάτωνος, Τίμαιος, 53 ει 7 ­ Β 6: ­«καὶ τό μέν δὴ πρό τουτου πἀντα ταῦτὶ 367. Πλάτωνος, Τίμαιος 27 εὶ 6 ­ 28 ει 4: «τί το όν ἀεί, γένεσιν δέ οὐκ ἐχον, καὶ

εἶχέν ἀλόγως καὶ ἀμέτρως· ὅτε δὶ ὲπεχειρεῖτο κοσμεῖσθαι τό παν, ..., πανταπασί τί τό γιγνόμενον μὲν ἀεὶ, ὀν δὲ οὺδέποτε; τὸ μέν δὴ νοὴσει μετα λόγου πέριληπτόν,

γε μὴν διακείμενα ὥσπερ εἰκός έχειναπανὁτανἀπῇ τινος θεός, οὕτω δὴ τότε πεφυκὁτα ἀεὶ κατὰ ταῦτἀ ὀν, τὸ δ' αῦ δόξῃ μετ' αἰσθἠσέως ἀλόγου δοξαστόν, γιγνόμενον καὶ

. ¬

ἀπολλῦμένον, όντως δέ οὐδέποτε ὀν.››. Για την έννοια του κακού ως μη όντος στον

126127

δὲ νοητή, αἰσθητὴ μὲν οίον χαλκὸς καὶ ξυλον καί όση κινητὴ ϋλη, νοητὴ δὲ ἡ ἐντοῖς αἱσθητοϊς ὐπαρχουσα μὴ ἦ αἰσθητα οίον τὰ μαθηματικά» Μετ. 1036 ει 9­12).Πλάτωνα βλ. Ρ. ­ Ρ. Ηεἔοιηθοιι ιιτιο οαε Βοεε ὶιυ ειιιιὶκειι Ρ1ειιοιιίειηι.ιε, Ψϋττοιιτς 1987, ­ 7 =

α­ 45 εξ. Στη μελετη αυτη, παρα τις δυσκολίες που παρουσιαζειη συνύπαρξη μορφής και υλης,368­ Αριστοτέλους, Φυσ­ 192 8, 549­ η ύλη αποτελεί το αναγκαίο έστω και ασχήματιστο υλικο, απο το οποίο θα προκύψουν369· νδ 28 Β 7: «οὐ γὰρ μἠποΐε τοῦτο · δαμων είναι μὴ ἐόντοω­ οι μορφές. Η ερμηνευτική προσέγγιση του Πλωτίνου κινείται σε τρεις πτυχές προβλημα­

­ ε τικής: α) Το ποιόν και το ποσόν της ύλης ως κοσμολογικής αρχής, β) Η γνωσιοθεωρητι­370. Ι, 8, 3. 9­10: «τουτο (τὸ μὴ ον) δ'ἐστί το αἱσθητὸν παν καὶ ὅσα περὶ τὸ αίσθητὸν...››. ΙΙΙ, 6, 7. 1­3: «Άλλί ὲπαινετέον ἐπί τε τὴν ὕλην τὴν ὐποκειμένἠν ἢ τὰ ἐπί τη­ κή κατανοηση της ύλης βασει οντολογικὼν κατηγοριών, και γ) Η μεταφυσική δυνατο­ὐλῃ είναι λεγόμενα, ἐξ ὥν τό τε μὴ είναι αὐτὴν καὶ το της ϋλης ἀπαθὲς γνωσθήσεται.›;. τητα σύλληψης της νοητής ύλης (ως ουσίας) εν σχέσετ με την ατσθητττ και προσπάθεια

­ · = ­ υπέρβασης ενος δυαρχικού σχήματος (βλ. Ρ. Ηείιιοτιιαππ, Πιο 8ρίεεεΙι1ιεοτ1ο..., σ. 6371. Ι, 8, 3. 12­24: «ήδη γὰρ ἄν τις εἰς έννοιαν ῆκοι αὐτου οίον αμετρίαν είναιπρὸς μἑτρον καὶ ἄπειρον πρὸς πἐριας καί ἀνείδεον προς είδοποιητικὸν καὶ ἀεὶἐνδεὲς εξ· ­Ι· Μ­ ΚΜ, ΡΙ0ῖἰΠμ$ ΟΠ ΜΞΙἘΘΓ ειιιά ΕΠΙ, σ. 155 εξ,.).πρὸς αυταρκες, ἀεὶ αόριστον, ουδαμη ὲστώα παμπαθές, ἀκὀρητον, πενία πανῖελής. 383. Βλ. 14/. Τὴείίοτ, Ρ1οιἰτι Ζννἰεὼειι ΡΙαιο υιιο Ξιοα, (θουτοοε, σ. 83 ες).καὶ ού συμβεβηκότα ταυτα αὐτῷ, ἀλλ' οίον οὐσία αὐτοῦ ταυτα, καί ὅ,τι αν αὐτοῦ 384' ΙΠ° 2' ΠΙ° 3' Βλ° το έργο του ν' ὰὴυὺεπτ ΡΓΟΠΟΙΘ Ηῃὀ Ι“οἔο8° 0'π'π°μέρος ἴδῃς, καί αὐτὸ πάντα ταυτα" τα δ'αλλα, ὅσα αν αὐτοῦ μεταλάβῃ καὶ ὁμοιωθῇ, 385' Ι° 8° 6' 33­34: «ἀρταἱ γὰρ ἄμφω° ἡ μὲν κακῶντ ή δὲ άταθῶννθκακα μὲν γίγνεσθαι, οὐχ ὅπερ δὲ κακα είναι καὶ γὰρ εἰ ἐτὲρῳ συμβαίνει το κακόν, 386· τι 8, 6· 42 εξ·δεῖ τι πρότερον αὐτὸ εἶναι, καν μὴ οὐσία τις ἦ. ὡς γὰρ ἀγαθὸν το μὲν αὐτό, το δὲ 387· Βλ· Α· Ρτττττοτι ό·π·π·> σ· 16 εξ· Ρ· Ηετῃθτῃοῃῃι Ρτοττῃι σ· 309·ὀσυμβἐβηκεααὕτω καἱκακὸςγτὸμὲναὺτό, τα δὲ ηδη κατ­ὲκεῖνο συμβεβηκὸς ἑτέρῳω' 388. Βλ. Ν. Γεωργοπούλου ­ Νικολακακου, Η φιλοσοφική κατανοηση του θείου

372. Βλ. Ε. Ξινεοτιεγ, ὀ.π.π., σ. 522 εξ. Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλου, Αι θεμελιώδεις στην Ελλἀδαι σ· ΙΖ6 εξ·έννοιαι, σ. 31. 389. Πλάτωνος, Θεαίτητος 176 τι 6­8.

373. ΠΙ, 6, 11. 43­44: «ὥστε εἴ τις τὴν ὐλην λέγει κακὴν, οὕτως αν ᾶληθεὐοι, εἰ 390° Ι, 8° 6° 2­4'τοϋ ἀγαθοῦ ἀπαθη λέγο,.». Βλ. Η' Κ' εὼγθπε, ὀ.π­πη σ. 134 εξ. 391. Ο Τίι. Οομννίττετ, ό.π.π., ΙΙ, σ. 49, παραπέμποντας στο πλωτινικο αποσπασμα

374. Βλ. Α. Ρίεγιιοε, Πὶο Τιιεοιιο11εΙιτε αοε Ρ1οιἰιι ιήίι οεεοιιαοτετ Βετϋοκεἰομτἰαυης «Ἄρΰ ούν τὰ κακά τὰ ἐν τῷ πανττ ἀνατκατοο ότι έπεται τοτς ττροηλουμἐνοτςἰ ἢ ὅττιοοτ Βςετίίίε οεε Βοεετι ιιιιο ὀοτ Κειοατεἰε, λοἰρπἰς 1895, σ. 15. Μ. Βοεοοταεοίζ Ποοτ κατετμὴ ταυτα ἠν× ἀτελὲς ἄν ἦν τὸ παν»> Π· 3> 18· Ι“3= ετττσημαίνετορθοτ την αντίφασηΡιοηῃε ςιιϋογςαθιἰειςαῃειθῃγθς Εεγρηε 1887, σ' 15. εκείνη που αποτελεί και τη βαση του προβλήματος της θεοδικίας: Αφού, δηλαδή,

375. νν. Ηιπιτῃατειτ, ‹5.π.π., σ. ιιει ες. Πρρλ. Ρ. κτιεωιια, 6.π.π., σ. 54. ο οηοιοοογίο οί)/οι ποοϊον 5119 τολοτοτοτοο τοο Δηοιοοογοοτ πώο οίνοο οονοοον νο376. 14/. Ηίιιιιτιοτίοίι, ο.π”.π.,σ. 120. ν. θοίιιιὺοττ, Ρτοτιοἰοιιιτὸ Ι.οςοε.ΒἰοΚοοΙιτΙ”εττἰ8ιιιιε "υπάρχει καττ αρχάς η αληθινή τελειότητα στην ατέλεια του κόσμου;

(ια ννθῃοκιῃιγῃε ηεἰ Ριοηῃ, Μῦααγααα α. 8αΙΖΒαΓε 1968, α. 83. 392. Ι, 8, 7. 1­7. Επαναληιγη του πλατωνικού Τίμαιου 47 ο 5 ­ 48 ει 2: «μεμειγμἐνη377_ Ι, 8, 3_ 35.40_ γαρ ούν ἠ τουδε του κόσμου γένεσις ἐξ ἀνάγκης τε καί νου συστασεως ἐγεννἠθη·››.378_ Ο Ρ, ΗεχΠεΙῃ2ΠΠ (ΡΙΟἙΞΠ7 α, 304) παρατηρεί ό­Η Ο Πλωτίνος με τα πρώτο κα, 393. Βλ. Α. Οταεεετ, Ρ1οιἰιιυε απο Πιο Βιοὶοε, Εείαειι 1972, σ. 105 εξ.

δευτερο κακόπροσπαθείνα συνδυάσει τηνπλατωνική θεωρία για το κακό ως αρνητικό . 394· Πλάτωνοἔι Ν9μ9τ_899 Ό 7·395 Ι 8 5 30­34· «θεοῖς δὲ ύλης παροὐσης τοῖς αῖσθητοῖς τὸ κακον μὴ παρείναιμέγεθος, τη θεωρία του παρσισμού ότι το κακο προυπαρχει του ανθρώπου και τη _ ι · · · ι

χργαῃανική διδασκαλία για τον αμαρτωλό ανθρωπο' τὴν κακίαν ῆν ανθρωποι ἐχουσιν, ότι μηδ' ἀνθρώποις απασι· κρατείν γαρ. αὐτῆς ¬­379. Ι, 8, 4. 1­5. Παραστατική εικονα του κακού στη φύση των σωμόιτων εξ αιτίας ἀμείνομἔ δέι Οἶἔ μὴ πάρω" _ καὶ τούτῳ Κμαΐεἶν δὲ τῷ μὴ ἐν ϋλιι ἐν μὐτοἶέ ἄν”­ο

της ύλης μας δίνει 0 Πλωτίνος στο Ι' 87 8, 396. Ι, 8, 8. 27. Στο Ι, 1, 9. 6­8 ο Πλωτίνος υποστηρίζει ότι τα κακα διαπράττονται,380. ι, 6, 6. τι­24: «μωιλον σε τα ανωἡ Καλλονή ἐστιν, ηδτὲτερα φιισις τὸ ατσχρόν, γιατί μας νικἀει το χειρότερο τμήμα της φύσης μας. όπως οι επιθυμίες. ιι οογιι ιι

τὸ δ' αὐτὸ καί πρῶτον κακόν, ὥστε κἀκείνῳ ταὐτὸν ἀγαθόν τε καὶ καλόν, ἢ τἀγαθόν Το ομοίωμα μου κακού­τε καί καλλονή.››. Ι, 8, 9. 11­14: «καί δὴ ἐπὶ τῆς ὕλης οίον αἰσχρόν τι πρόσωπον 397· Βλ· Ε· Βτὀτττοῃ ὸ·π·π·= σ· 164 εξ·

~ ~ ~ · · 398. Ιν, 8, 8. 2­3: «οὐ πασα οὐδ) ή ἡμετὲρα ιγυχὴ ἔδυ, ἀλλὐ ἐστι τι αὐτῆς ἐν τῷἰδόντες, οὐ κρατήσαντος ἐν αὐτῳ του λόγου, ὥστε κρὐιμαι τὸ της ὐλης αίσχος, αισχρὸνφανταζόμεθα τῇ του εἴδους ἐλλείψει.››. ΙΙΙ, 6, 11. 24­25: «εἰ τοίνυν αίσχρὰ οὐσα ὴ 1/Οητῷ ἀεἴ'»­ὕλη καλὴ ἐγένετο, ΰ ἦν πρότερον τό αίσχρα είναι οὐκετ° ὲστίν·››. 399. Ι, 8,4. 5­6: «ιγυχὴ δὲ καθ'ἑαυτὴνμὲνοὐ κακὴ οὐδ'αὐ πᾶσα κακἠ.››.Οανθρωπος

381. Βλ. Ε, 5ρΙπὀαετ, ὁ.π.π„ σ, 185_ έχει τελεια ζωή όταν δεν ακολουθεί μόνο τη ζωή των αισθήσεων, αλλα πορεύεται382. Το προβλημα της ύλης απασχολεί τον Πλωτίνο σε ειδική συγγραφή «Περὶ με νου και λσμσμὸ­ Ιι οι 4­ 6­8­ Η σὐμμϋἔη ΤΠΩ ΨὉΧἹΪΩ με το σώμα δεν σημαίνει

ὔλης» (ΙΙ, 4), όπου διαλέγεται με την όλη εκδίπλωση του θέματος στον ελληνικο 93111 Ψμλἠ φέρει Ή1 πάθη του σώματος, αλλα η ιμυχή θα είναι στο σωμα ό,τι ή μορφήσωχασμό (Εμπεδοκλἠς, Αναξαγόρας, Αριστοτέλης, Στωϊκοη με επίκεντρο την αρι­ στην ύλη· τι 1› 4· 18·στοτελική αποδοχή της αισθητής και νοητής ύλης (‹‹ὔλη δὲ ἡ μὲν αίσθητἠ ἐστιν η

1289 129

400. ν,9, 10. 18­2Ο:‹‹τὸ γαρ κακὸνὲνταῦθα ἐξὲνδείας καὶστερήσεως καὶἐλλείιγεως, ιῃ8_ Βλ_ Ρ_ ν_ Ριεγοῃῃες ὸ_π_π_, σ_ 129 εεκαὶ ύλης ἀτυχοὐσης παθος καὶ τοϋ ὕλῃ ωμοιωμἐνοα». ΙΙ, 9, 13. 28­29: «τό τε κακὸν ι0_ ι0_μὴ νομιζειν ἄλλο τι ἢ τὸ ἐνδεέστερον εἰς φρόνησιν καὶ ἕλαττον ἀγαθὸν καὶ ἀεὶ πρὸς 420 Ι, 8 μι.ι8_τὸ μικρότερον·››. Πρβλ. Αριστοτέλους, Μεταφ. 1011 Β 18­19: «των μὲν γαρ εναντίων 21.25_θατερον στἐρησίς ἐστιν Θὐλ ἦτΐονι Οὐσίαἐ δὲ σΐέρπσὶ€'»­ 422. Ι, 8, 5. 26­30: «εῖ δὴ ταυτα ὸρθως λέγεται, οὐ θετεον ἠμας ἀρχὴν κακων είναι401. Ι, 8, 5. 1­2.· κακοὺς παρὶ αὐτων όντας, αλλα πρὸ ἠμῶν ταὕτα· ὁὶ δή αν ανθρώπους κατασχῃ,402­ Πρβλ­ Πλαΐωναῶ Πρωπαωῦαα 358 Θ 6 · α 2: «επί 78 ῖα κακα αϋδεὶα εκὼν κατεχειν οὐχ ἑκόντας ἀλλ” είναι μὲν ἀποφυγὴν κακων των εν ιμυχῇ τοῖς δυνηθεῖσι,έρχεται οὐδὲ ἐπὶ ὁὶ οἴεται κακα εἶναι, οὐδ° ἐστι τοῦτο, ὡς έοικεν, ἐν ἀνθρώπου φύσει, πάντας δὲ οὐ δὐνασΘαι_»_ἐπὶ ὁὶ οἴεται κακα είναι ἐθἐλειν ὶέναι ἀντὶ των ἀγαθῶν·››. 423. Α. Κὶσὶπετ, ὁ.π.π., σ. 464.403. Ι, 8, 4. 8­12: «ὡς τοῦ ἀλόγου της ιρυχης εἴδους τὸ κακὸν δεχομένθυ. ἀμετρἴαν 424. Βλ. το κεφάλαιο ‹‹Ι.ὶ1›‹­τττέ τειαὶ‹:α1ε ετ ιιόοοεεὶτό›› στη μελέτη του 7. Ττοιιὶὶὶεπὶ,καὶ ὐπερβαλὴν καὶ ἔλλεὶψὶντ ἐξ ών καὶ ακολασία καὶ δειλία καὶ ἦ ἄλλη ψυχῆς κακία. ὶυε Ρατίίίοειιὶοιι ΡΙοτιιτὶειιιιε, Ρετιε 1955, σ. 118 εξ. και το κεφαλαιο «Ξοτιιε Αερεοτεακούσια παθήιααΐαι δαἔαἔ Ψαααεἶἔ ὲαπαὶαϋντα κακα 'Γε νααίἔεὶν καὶ α7αθα α Φεὐλεὶ οί Ρίοτὶηιια Βγετειτι οί Οείιεατἰοτι» στη μελετη του Α. Οτεεεετ, Ρ1οτἰιτιιε αρα τηε Βτοὶοε.τε καὶ διώκει».

Α ρτε1ίτηίτιατγ 8±ιαε1γ, Ι.εί‹:1ειι 1972, σ. 101 εξ.ί404. Ι, 8, 4. 15­16. Βλ. Α. Πτεννε, ο.π.π., σ. 251. 425. Ι, 3, 1. 1­10: «Τίς τεχνη ήμεθοδος ῆἐπιτἠδευσις ημας οἴδεῖπορευθηναι ανάγει;405. Πρβλ. 147. Ηὶταιτιετὶοὶι, ὸ.π.π., σ. 123.

9 όπου μὲν ούν δεῖ ἐλθεῖν, ώς ἐπὶ τἀγαθὸν καὶ τὴν ἀρχὴν τὴν πρώτην, τίνα δε δεῖ406­ Ιι 1, 9­ 24·26: «αί δὲ Τραπαὶ καὶ ὁ θαρυβαἐ ἐν ἡμῖν παρα ῖων αυνπρΐπαένων εἴναιτὸνἀναχθὴσόμενον; ὅςἐν τη πρώτη γενέσει εἰς γονὴν ἀνδρὸς ἑσομένου φιλοσό­καὶ τῶν τοῦ κοινου, ὅ τι δήποτε ἐστι τοῦτο, ώς εἴρηται, παθημἀτων.››. Βλ. να. Τὶιεὶὶετ, φορ μουσγκου ῃνος ἢ ὲρωῃκου;»_(Βουτοεε, σ. 79).426. Ο Πλάτων στο Φαίδρο, 248 εἰ 3, γραφοντας για τις κατηγορίες των ανθρωπων407­ ἶι 8. 4­ 17­22: «ἔπειτα δὲ καὶ Τα λαιαἔόααναν εἴ βλαπταιῖαι ὁραν κωλὐεΐαι κατω απο την προοπτική της θήρευσης του ύψιστου αγαθού αναφερεται στο φιλόσοφο,καὶ τοῖς πάθεσι καὶ τῷ ἐπισκοτεῖσθαι τη υλῃ καὶ πρὸς ὕλην νενευκεναι καὶ ὅλως φιλσκαλο, μουσικό και ερωτικό.οὐ πρὸς οὐσίαν, ἀλλὰ πρὸς γένεσιν ὁραν, ής ἀρχὴ ή ύλης φύσις ούτως οὐσα κακὴ 427. Πρβλ. 14/. Βεὶετννεὶιεε, Ι)ειι1‹ειι α. Είτιειι, σ. 17.ὡς καὶ τὸ μἠπω ἐν αὐτῇ, μόνον δὲ βλειμαν εἰς αὐτήν, ἀναπιμπλάναι κακοῦ ἑαυτης.››. 428. Πρβλ. Η. Ρ. Μϋὶὶετ, Ρ1οτ1ιιίεο1ιε Βτίιαἰοιτ Ιν (ΗΕΚΜΕΒ 1917, σ. 65 ες).408. Ι, 6, 2. 17­18.429. Ι, 3, 1. 21­22: «θετέον δὴ αὐτὸν (τὸν μουσικον) εὐκίνητον καὶ ὲπτοὴμένον409. Ι, 8, 4. 23. Πρβλ. Πι. Εὶεεε, ὸ.π.π., σ. 172 εξ. μὲν πρὸς τὸ καλόν,››.410. Βλ.Ρ. 1/.Ρὶετοτὶμα Ρ1οτἰΠυεαιταΝεορΙειιοηίειττ.ΑιιὶηιτοοΙμοιοτγ$τιιαγ,Οαιιτρτὶαςε430. Ι, 3, . 1­3: «Ὁ δὲ ἐρωτικὸς μνὴμονικος ἐστί πως κάλλους·››.1952, σ. 118.431. Ι, 3, 10­13: ‹‹... ότι καὶ ἐν τέχναις καὶ ἐν ἐπιστἠμαις καὶ ἐν αρεταῖς411. Η ψυχή είναι αγαθή και κατέχει την αρετή, οταν δεν συμμετέχει στις φαντασιὡ­ απο δε των αρετων ηδη αναβαὶνειν ἐπὶ νοϋν, ἐπὶ το ὀν· κἀκεῖ βαδιστεον τὴν ανωσεις του σώματος, αλλα ενεργεί μόνη της, έχει δηλαδή νόηση και φρόνηση' όταν πορείαν.››.δεν υποτἀσσεται στα παθη του σώματος, έχει δηλαδή σωφροσὐνη· οταν απομακρύνεται 432. Ο Πλωτίνος κατανοεί τη διαλεκτική (Ι, 3, 4. 2­12) ως τη δυνατότητα να διατυπω­χωρίς φοβο αποτιςεπιθυμίες του σὼματος,εχειδηλαδή ανδρεία·οταντελοςηγεμονευει Θεί εννοιολογικα καθε πραγμα αναφορικα με την ουσία του, τη. διαφορα του απόο λόγος και ο νους χωρίς αντίδραση, έχει δηλαδή δικαιοσυνή. Ι, 2, 3. 13­19. τα λοιπα πραγματα και τα κοινά του με αλλα γνωρίσματα. Να προσδιορισθείο τόπος412. Ι, 8, 4. 8­12.

καθε πράγματος, να δηλωθεί η οντότητα του, να διευκρινισθεί τι ανήκει στα όντα413. Ι, 8, 5. 27: «...ἀλλα πρὸ ἡμῶν ταυτα· (τα κακἀ)››. και τι στα μη όντα. Η διαλεκτική ομιλεί επίσης και για το αγαθο και το μη­αγαθο,414. Ο τροπος ενεργειας της νὸησης είναι τροπος του ίδιου του ανθρωπου. Η νόηση για το τι συμπίπτει με το αγαθό και τι με το αντίθετο του, για το τι είναι αιώνιοζει μόνο, όταν λειτουργεί. Αποτελεί μέρος του εγώ, είναι το υψηλότερο τμήμα του, ί και τι εφήμερο· και όλα αυτα τα διαφωτίζει με βαση την επιστήμη και οχι τις δοξασίες.προς το οποίο οφείλει να ανυψὡνεται ο ανθρωπος. Ι, 1, 13. 5­8. Αφουταπομακρυνει την πλανη των αισθήσεων, εγκαθίσταται στο νοητο κοσμο, οπου415. Ι, 8,5. 5­6: «ἢ οὐκὲντῇὁπωσοϋνὲλλεὶφει, αλλᾶεν τῇ (ϋλῃ) παντελεῖτο κακον·››. και η δραση της παραμερίζει το ινευδος και διατρέφει την ψυχή με την αλήθεια.416. 1, 8, 5. 9­12: «οὐδὲ γὰρ το εἶναι έχει ή ύλη, ἴνα ἀγαθοῦ ταύτῃ μετεῖχεν, ἀλλ” 433. ·Ι, 3, 3. 1­4: «Ὁ δὲ φιλόσοφος τὴν φύσιν έτοιμος οὐτος καὶ οἴον ἐπτερωμἐνοςὁμώνυμον αὐτῇ τὸ είναι, ὡς ἀληθὲς εἶναι λέγειν αὐτὸ μὴ εἴναι.››. καὶ οὐ δεόμενος χωρίσεως, ὥσπερὐοί αλλοι οὐτοι, κεκινημένος προς τὸ ανω, ἀπορων417. ‹‹ἀνει'δεον››. Ι, 8, 3. 31. Για τον Ι. Κὶει το κακό στον Πλωτίνο «αν και "ανείδεον” δε τοῦ δεικνὐοντος δεῖται μόνον.››.κατέχει μια αιιειεὶπραγματικὸτηταή ακομη περισσοτερο είναι αρνηση της πραγματικο­ 434. νΙ, 9, 11. 12­17: ‹‹ἀλλ° ὥσπερ ἀρπασθεὶς ἢ ὲνθουσιασας ἡσυχη ἐν ὲρήμῳ καὶτητας». 'Ο.π.π., σ. 160. καταστασει γεγενηται ἀτρεμεῖ, τῇ αὐτοῦ οὐσία οὐδαμη ἀποκλίνων οὐδὲ περὶ αὐτὸν

εεαΒ.)ι­±

­ιο

±­ΙΡ­4

00ΟΦ...

ΜΕΛΕ9

Β)

ΡΡ_4

ΡΟ

.ΝΝ

. 130131

ί

στρεφόμενος, ἑστὼς παντη καὶ οἴον στάσις γενόμενος. οὐδὲ τῶν καλῶν, ἀλλὰ καὶτὸ καλόν ῆδη ὐπερθεων, ὑπερβας ἢδη καὶ τὸν των ἀρετῶν χορὸν,...››.

­

435. Χ/Ι, 9, 11. 45­48: «ἐκπίπτων δε τ” θέας πάλιν ὲγειρας ἀρετὴν τὴν ἐν αὑτῷ 446 Ι° 67 2· 1143: «Τις ουν Ομοιοῃιἔ 791€ τίιδε προς τα εκει καλα; και γαρ, ειης. .... . . . ..­.. οοιοτ οο ””τ·”' '°" '”· τ ικαι κατανοησας εαυτον ταυταις κεκοσμημενον παλιν κουφισθησεται δι αρετής επι τμ_ἶ ης° μ ια μεν εσ ω πως δε καλα κακεινα και ταυται μεΐοχῃ ειδους φαμεναυ α.››.νουν ἰὼν καὶ σοφίαν καὶ διὰ σοφίας επ' αὐτό».

436. τιρρλ. ο. εσιιιιἔειι, οτε πινιιιεοιιε ειιευῃκ ιιι Ριοιιιιε ννειιιιιιιοιιιιιιιιιιι. ιειιπιἔ 447· Πρβλ· Ι· Τ^°09?Μ|ίοΡΟ"Ιο5× ΡΙΟΠΠ8 Μθτᾶρῃτως 998 86948, σ­ 87·19 448. Ο. 14/είεετ, Ρ1οτιτιε Βεςτίϊί αει· ἐίετ1ιετ1ε‹:1ιειι Ροτιη (Ν.ῖ 1916, σ. 191).23, σ 35.437. Πρβλ. Δ. Ν. Κουτρα Η έννοια του φωτός εις την Αισθητικήν του Πλωτίνου, 449· Πι 9ι 16­ 4546: «αλλΰ επιγινώσκοντες μιμημα ἐν τῷ αἰσθητῷ του ἐν νοήσει

εν Αθήναις ιαεε, σ. τι ες. κε“®"®"··ι»_·438. ΣΤΟ νοηῖὸ κόσμο Πλωῖίνος αντιπαραθέτει αισθηῖὀ μίμημα εκείνου 450. Η.­ Ριεοὴοτ, Πιο Α1‹ιιιε.1ιτει Ρ1οιιιιε. Πρετ αιε Κοονειεοιιτ νοτι ννίεεοηεοηαίτ υηαωἐτιεἰκόσμος νοητὸς ἔστινἐκεϊ, μιμημα δὲ ούτος ἐκείνου», ΙΙ 4, 4. 8) και προϋποθέτει ΜΘΜΡΠΥΒΙΚ' ΜΗΠΟΜΠ 1¶56ῖ σ'μετοχή δευτέρου στονπρώταονοητὀς κόσμος αρχικές υποστἀσεια 451. ν, 8, 1. 38­40: «επει και ο Φειδιας τον Δια προς ουδεν αἰσθητὸν ποιησας,ψυχή λόγος (Περὶ τῶν Τριών ἀρχικῶν ὑποστάσεων ν Ι) είναι κόσμος αλλα λαβὼν οιος αν γένοιτο, εἰ ἡμῖν ό Ζεὺς δι“ ὁμμάτων ἐθέλοι φανηναι.››.της θείας ουσίας (νι 1, 7. 49). Η μεταφυσική και Πο ιδεαλισμός του Πλωτίνου έχουν Ρ/›68°ΖΖ·2ῖ34· .

βαθύτατα επηρεάσει τη χριστιανική και θύραθεν φιλοσοφία από τον Αυγουστινο καιτον Ιωαννη Σκὡτο Εριγενη έως τους ποιητές $ο1ιίΙ1ετ Οοετηε Νονα11ε και τους ιδεαλι­ 454' Ι° 6° 2' 841: «Ο τι ανιδῃ συηενες η ιχνος του συ”/ενουςι χαψεἱ Τε καὶ διεπΐόηταιστες $ο1ιε11ἰιις, Ηεςεί, Βοηορεηηαυει και Βετ1‹1εν. Η Δύση αναγνώρισε στο πρόσωπο και αναφερει προς εαυτην και αναμιμνἠσκετω ἑαυτης Κω των ἑαυΐης·»·του Πλωτίνου τον τελευταίο μεγαλο έλληνα φιλόσοφο και συγχρόνως τον πρόδρομο 455' Ι' 6° Ιλ 21­22' Βλ' Γ' Μ' Βιζυηνοϋι ὸ·π°π'ι σ' 31 εξ·της νεότερης φιλοσοφίας, που φθανει μεχριτον Κειιι, αν καιη κριτικη υπερβατολογικη 56 Βλ παραδειγμαἶα Ι: 6° 1? 30 εξ°διδασκαλία και η διακριση φαινομένου και νοουμένου στο φιλόσοφο του Κόηἰεεοοτς 457' Ι' 6° 6' 24­25: «ομοιως ουν ζητητεον καλον τε και αγαθὸν καὶ αἰσχρὁν Τεδιαφέρει νοημα­[ικά από αντίστοιχη πλωτινική θεώρηση. Βλ. Ρ. ΗΘΠΓΥΥΥ ΡΙΟΠΠ5 και κακον.››. ΟΠλωτίνος φαίνεται εν προκειμένω να εναρμονίζεται με την πλατωνική

. . . ταν ° ‹­›°Πρ›ι.Πιιι Σ Ι τοι τι ιοΒταραοιι ιη σετ Οοεο1·ιιο1ιτο ασε Πεηκεηε (ΖΙΝΤΖΕΝ σ. 118­127). Α. Πτεαε ο.π.π. σ. Ήση ωραιου 'ῖω αγα ου ( ρ ατωνοςί υμποσιο Ο «ταγα ὰ οὐ καὶ310 νν Κ Μἔθ ΤΜ ΡΜΙο80ΡΙἹΥ Οΐ ΡΙΟΠΠΥΥ8 Η 218 καλα δοκεῖ σοι είναι;››), χωρίς αυτό να σημαίνει ότι είναι και ο αποφασιστικός του. . . , , , . .

439. Μονο οι ίες στην αισθητική του Πλωτίνου:Ε. Βοιαεηρετ Εεεα1ειιι1'εετΙ1όι1αιιε Ύ ς”712 φ. . .. . . ­ 2 .

­ ' 458. ν, 8, 9. 40­41. «διο και το ειναι ποθεινον εστιν, οτι ταυτον τω καλω καισε ΡΙοιἰη, Ιιίὸςς 1936. Μ. Οαἱετεαίε, Ιωεειειἰρα οι Ρ1οι1ιιο, Κοιηα 1937. Μ. Ριειιιο, Ποειο­ . . ιΥτο καλον ερασμιον, οτι το ειναι.››. Ειναι και ωραιο αποτελουν δυο οιμεις της ιδιαςιίοε οί Ρ1οιίιιο, 8α1ετιιο 1946. Ο. Ηοιει, Ρ1οτ1ηε Αοει1ι‹·:τ11‹, Οοιηε 1905. Στο χώρο της , , ς­

νεοπλατωνικής αισθητικής βλ. τη μελέτη του Θ. Ν. Πελεγρίνη, Η έννοια του καλλουἐ ἶἕσἐὲαίῖ) ῖἔαι προιἔποθετει την αλλη” Το ειναι ειναι επιθυμητα γιατι ταυτιςεται μεστον Δαμασκιο, Αθήναι 1977. α αντιστροφα' ,ιιιιο. Πρβλ. Ρ. οι­ιιΖε­ι, ειαιιε αει Ριιιιοεορυιε Ριοιιιιε ‹ΖιΝτΖεΝ, σ. ιι). 4ἶ; Βλ' Ν° Γεωρίοπουλου _ Νικολακακουι Ο πλατωνικος μυθος της Διοτιμαςι441. Πρβλ. Γ. Μ. Βιζυηνου, Η φιλοσοφία του καλού παρα Πλωτίνω, Εν Αθήναις 460 ΠΙ

1884, σ. 5­6. 461 Ι 7 1 19442. Πρβλ. Ρ. Ηειιιεπιειια, ΡΙοτ1η, σ. 312. Δ. Ν. Κοὑτρα, ό.π.π., σ. 59. 462­ ἑλ ,Γ .Μ .Βζ , ,443. Ο Α. Ν. Μ. Κἱοίι παρατηρεί ότι η ιδιαίτερη συμβολή του Πλωτίνου στο χώρο ' ` ° ' Ι υηι/?υ° Υ0'7Ε'π°: σ; εἑ'

463 Ψ, 5 12 30­33· «αλλ ουν η της πλανης αιτια το μετεχειν ἄμφω του αυτουτης Αισθητικής είναι ότι αναγνώρισε την ικανότητα του καλλιτέχνη να θέτει ως βάση _ ” , ° '_ __ ,' ,και προτερον το εν αμφοτερων είναι, και οτι κακει το μεν αγαθον αυτο ου δειταιστη δημιουργία του όχι καποιο υλικό μοντέλο, αλλα τη δική του σύλληψη του ιδανι­ του καλού τὸ δὲ καλὸν ἐκείνουκού». Ρ1οτ1ιιυε από τΙ·ιε Τ1ιοοτν οί ατιίειίο Ιιηἰιατίοη (Μτιτη 1960, σ. 235).

7 _ „ Υ

444. Ι, 6, 2. 16­19: «αῖσχρὸν δὲ καὶ το μὴ κρατηθὲν ὑπὸ μορφης καὶ λόγου οὐκ „ 49: ν” 5” 12” 3ἶ­39:,«,Ϊαι ὲσἶι δε το μἶν ηπ"ἶν"και προσηιίες και Ιἶβρἶτἶροΐ και'εἴδοἑ ως εθελει τις, παρον αυτἕο· το δε θαμἔἄος εχει και εκπληξιν και συμμιγη τῳ αλγυνοντι445. ΙΥ 6, 1345: «παν μὲν γὰρ Τὸ αμορφον πεφυκὸς μορφὴν Καὶ εἶδος δἐχεσθαι την ηδονην; και γαρ αυ|και ελκει απο του αγαθου τους ουκ εἰδότας, ὥσπερ ἀπόΤ θ δ πατρος το ερωμενον· νεωτερον γάρ· τὸ δὲ πρεσβὐτερον οὐ χρόνω, ἀλλὰ τῶ ἀληθεῖ,ἄμοιρονὀν/Ἐὁίου­κοἶὶεἴδους αἱσχρὸὶἶκαἱέξω­θείουλόίοιω. Μἔξἶυ ἶίουῃἶ) ανείςεζ 6 και τὴν δύναμιν προιευαν έχει­». Ποια. Ι. 6. 7. νι, 7, 20. Βλ. Ζ Μ. πιει,­Ριοιιιωε.ται ο Πλωτινος απο τον πλατωνικο Φαιδρο 247 α 7: «φθονος γαρ εξω θειου χορου ΤΜ Κοω Βθαῃτ Οεἰῃιπω 1967ἴσ­Γαται'»' Βλ' Κ' Ο' ΒΠΪἈ Νοωε ΟΠ ΡΙΟΠΠΠ5' ΕΠΠ' Ι­ΠΙ (ΕΟ σ“ .41)” 465. Ι, 6, 8. 5: ‹‹ὀΥννιν ὸμμοίττῖν». Ο Πλατων ορίζει το ωραίο ως το ‹‹δι° ἀκοης τε

Α καὶ δι“ όψεως ηδύ». Ιππίας Μείζων 298 ει 6­7.

133

466. ΙΙ, 9, 16. 45 εξ. του μελετη «Περὶ ὲξαγωγης» (Ι, 9) την εγκαταλειψη της ζωής μέσω της αυτοκτονίας,467. 1, 6,468. Ι, 6,­ιε9ἶ 1 6

4. 16­17. ° και προτρεπει το φιλόσοφο να επιμελείται της ψυχης του χωρίς να αμελεί τη φροντίδα4. 4­10. του σώματός του. Βλ. τα επισυναπτόμενα σχόλια στο Ι. 9 ‹‹Ρ1οιἰιιιιε ας νο1ιιι·ιτατίε5. 25­31. Μοτιε ερυὀ ΕΙίαιτπ››. Επίσης Ι.. Ο. ννεετετὶρίτ ­ Επιπιειτ, Είἱειε ιιτιὀ Ρ1οτἰιι (Β Ζ 57, σ. 26 ες).

470. Ι, 6, 5. 43­48: «οίον εἴ τις δὺς εἰς πηλὸν ἢ βόρβορον το μὲν όπερ­εἶχε καλλος 486­ 1­ 8­ 6­ 20­ 9

μηκετι προφαίνοι, τοῦτο δε όρῷτο, 6 παρα του πηλου ὴ βορβόρου ἀπεμάξατο· 487­ 1­ 6­ 8­ 16­ Ομήρου­ Β 140: νφεανωαεν ανν νηυαὶ φίλην ἐς πατρίδα 7αἶαν“ὶ›­δὴ τὸ αὶσχρὸν προσθὴκῃ του αλλοτρίου προσηλθε καὶ ἔργον αὐτῷ, εὶπερ ἐσται πάλιν 488. Ι, 6, 8. 24­26: «αλλα ταυτα παντα ἀφεϊναι δεῖ καὶ μὴ βλέπειν, ἀλλ°οἴονμύσαντακαλός, ἀπονιιγαμενῳ καὶ καθηραμένῳ ὀπερ ἦν εἶναι.››. ὁὶνιν ἄλλην αλλαἔαυθαὶ καὶ ανενεἴραὶ­ ­­­»­

471. Βλ. 1. Ττοιιὶίίατα, Ι.ε Ριιτἰίἰοειίοιι..., σ. 158 ες. 489­ Ιν. 4. 43. 19.472. Πρβλ. τον αριστοτελικό προσδιορισμό του ωραίου, Ρητορική, 1366 α 33­35: 490­ 1ν. 4. 44­ 1­

«καλὸν μὲν ουν ἐστιν ΰ ὸὶν διί αὐτὸ αἰρετὸν ϋν ἐπαινετὸν η, η ό αν ἀγαθὸν ὀν ἠδὺ 491­ 1, 2. 1­ 4­5­ῇ, ότι ἀγαθόν· εἰ δὲ τοῦτό ἐστι τὸ καλόν, αναγκη τὴν ἀρετὴν καλόν εἴναι·››. 492­ 1. 2. 1­ 16­22­

473. Ρ. Ηεὶπεατεαα, ΡΙοί1ιι, σ. 315. 493. Για την επίδραση τους στη διαμόρφωση των ονομαζομένων Κεταίτιωτιιςειιτὶετι474. νΒ 22 Β, 101. της σχολαστικὴς θεολογίας βλ. Μ. 14/ὶιιιιτειαιι, Νειιρ1ετοιτἰεο1τεε ἰιτ αετ Τιι8ειτ‹ὶ1εΙ·ιτε οσε475. Υ, 9, 5. 31. 111.Τ1τοιτιειε νοτιΑοιιἰιτ.(ΡΗΙΙ.Ο$ΟΡΗΙΑ ΡΕΚΕΝΝΙΒ.Αο11ετιε11ιιιτςετιΖιιἰ1πετνετςειιςειι­476. Ι, 6, 9. 6­25: «πῶς αν ουν ἴδοις ψυχὴν ἀγαθὴν οίον τὸ κάλλος ἔχει; όίναγε 11911 ααα Οθὲαανναὶὶ­ 1ἶΘ8ΘΠ51211Γ8 1930­ Ο­ 170)­

ἐπὶ σαυτον καὶ ἴδε· καν μήπω σαυτὸν ἴδῃς καλόν, οἴα ποιητὴς αγάλματος, 6 δεῖ 494. Ι, 2, 2. 13­20: «αἱ μὲν τοίνυν πολιτικαὶ ἀρεταί, ..., κατακοσμοιισι μὲν όντωςκα/τον γενέσθαι, το μὲν αφαιρετ, το δὲ απεξεσε, το δε λετον, το σε καθαρὸν ἐποίησεν, καὶ αιὶεὶνονε ποὶοϋσὶνὁρὶἔουσαὶ καὶ μετροϋσαὶ τιὶεὲπὶθυιαικ καὶ ὅλως τα πάθτι ιὶετροϋ­ἐως έδειξε καλὸν ἐπὶ τῷ ἀγάλματι πρόσωπον, οὕτω καὶ οὐ ἀφαίρει όσα περιττα καὶ ααὶ καὶ ὶνενδεἶἐ δόξας αίααὶροϋααὶ Τῷ ὅλωἔ ααεἰνθνὶ καὶ τῷ ωιαἰυθαὶ καὶ τῶν ααέτρωνἀπευθυνε όσα σκολια, όσα σκοτεινα καθαιρων ὲργάζου είναι λαμπρὰ καὶ μὴ παὑσῃ καὶ αορὶίστων ἔἔω εἶνα1 καὶ Τα αεαεΐρηαένον' καὶ αὐΐαἰ ὁρὶσθεἶσαὶγ 27 αέΐρα νε ἐντεκταίνων το σον ἄγαλμα, ἔως αν ἐκλαμιγειε σοι της ἀρετῆς ή θεοειδὴς αγλαία, ἕως ϋλῃ τῇ Ψυλἶὶ­ ὡαθκανταὶ Τῷ ἐκεῖ αέΐρῳ καὶ ἔλοαυὶν ἴλνοἔ του ἐκεῖ αρίαΐανν­αν ὶδῃς σωφροσύνην ἐν άγνῷ βεβῶσαν βαθρῳ. εἰ γέγονας τοῦτο καὶ εἴδες αὐτὸ καὶ 495­ 1. 2. 1­ 16­21­σαυτῷ καθαρός συνεγἐνου οὐδὲν έχων ἐμπόδιον πρὸς τὸ είς ούτω γενέσθαι οὐδὲ σὺν 496­ 1. 2, 3­ 15­19­ 1. 6. 6­ 7­13­αὐτῷ ἄλλο τι ὲντός μεμιγμἐνονἔχων, ἀλλ'όλος αὐτὸς φῶς ἀληθινονμόνον, οὐ μεγἐθει 497­ 1, 2. 2­ 3­μεμετρημένονοὐδὲ σχἠματιεἰς ὲλαττωσινπεριγραφὲν οὑδ°αὐ εἰς μέγεθος δκἀπειρίας 498­ Α­ 19ΓΘνν5. ό­π­Τὶ­. 0­ 262­αὐξηθὲν, ἀλλ“ἀμἐτρὴτον πανταχού, ὡς ἀνμεϊζον παντὸςμέτρου καὶ παντὸς κρεῖσσον 499­ Πρβλ­ Ο­ Η­ ΚΪΓΘΠΠΘΓ­ ό­π­π­ι Θ­ 151­ποσου· εἰ τοῦτο γενόμενον σαυτὸν ἴδοις, όιμις ὴδη γενόμενος θαρσήσας περὶ σαυτῷ 500­ Ό­π­7ὶ­. 0­ 56­καἱ ἐνταῦθα ήδη αναβεβηκὼς μηκέτι του δεικνὐντος δεηθεὶς ἀτενίσας ἴδε· ούτος γαρ 501­ 1­ 2­ 1­ 3789: «ἐαακΐὸν μὲν τῇ ὶννλῇ Τὴν αρεΐἠν­ ἑκείνῳ δέ­ ὅθεν αὶαησααένημόνος ὁ ὸφθαλμος τὸ μέγα κάλλος βλ.έπει.››. ἔχει, σὐμφυτον· προς δὲ τον ἐκ του πυρος λόγον τὸ ἑκεϊνον αρετὴν εἴναι·››.

­Μτεττιπωω,ΗωωερααωκωαΑεωμωωσκωατΕΗΝωιΗΑ.οκεωα 5Φ­Ε2.Τ2αακ«ῶωασκδὲήμοσφα;ωὼὉκ.ὡτεαὼνακὡπὡωα"ωσετ Ρ1τὶΙοεορ1τἰε ιιιη αετι Μειιεωτειτ, εκδ. Ρ. ννἰεόηταιιιι, Μϋιιὼετι 1964, σ. 156 ες). . ἀπὸ του αὐτοῦ ἑκατέρα­ ἡ δὲ πρὸέ ἄλλαν ὡς 7ὶΡὸ€ παραδεὶναα­ΜΕ. Ποοαοὶὶ, ό.π.π., σ. 19. · 503. Πλάτωνος, Θεαίτητος 176 ο 1­3. Ι, 2, 1. 1­5.

Μεετνπαωωωπαοαα„σ.αεςτΔικαςΡωωεωμωωωωκωΡωεωε %4Ι.α1­Β:κ­τὰδὲκωλπααα.ὥωσρὼκηεἠανωοα(ΟΩ 13, 1963, Νενν Βετίεε, σ. 223 εξ_)_ Οι Ραῃῃα! Ρωῃοἰᾶ ηῃα Ρτονηαθῃηὰ ΠΕΓ 505. νΙ, 7, 10. 16­17: «καὶ ἀρετὴ δὲ το κοινον καὶ τὸ ίδιον καὶ τὸ όλον καλόν ...››.νοτεεῇμῃεερεςτίἰἰ Ρ1οιίῃε υηα Αιιςιιεηῃες ίείαεῃ 1971, σ_ 102 εξ 506. ΙΙ, 3, 9. 17: ‹‹ ἀδἐσποτον ἀρετὴν θεὸς ἐδωκεν.››. Ιν, 4, 39. 2­5: «ἀρετὴ

479. τιρρι. Ρ. ο. κααειια, ε.ιι.π._ σ. 56. Α. οτε»­α, ὀ.ιι.­ι., σ. 262. δὲ αδέσποτον· συνυιικανεσθαὶ δὲ καὶ τα αὐτῆς ἔργα τῇ συντὶὶἐεὶ. ατε καὶ των ττιδε480. Η. Ρ. Μιιιιει, Ριοιιιιιεοιιε ειιιτιιεῃ. ιν ιΗΕιτΜΕ5 ιειιτ, σ. 57). · ἐκεῖθεν ὲἐτιυττιιὶἐνων. των ἐν τῷδε τῷ παντὶτοὶε θεὶοτἐυοὶε­ καὶιὶετέτοντοε καὶ τοϋδε481. Βλ. Ο. Η. Οίειτκ, ΡΙοτ1ιτιιε οιτ τὶτε Ετεττιίτγ οί ιίτε ννοτ1α ‹Ρ1·ι1ἰ 1949, σ. 130 ες). ἐκείνων­›% ν1. 8­ 5­48Ζ1,8 6 507 ν,8.

βὁοοοο

299)

­­­.ι

οοοο

. 4 . Ι 5. 24­37.6. 11. 508. Πλάτωνος, Πολιτεία 617 ε 2­3: «ἀρετὴ δὲ άδἐσποτον, ὴν τιμῶν καὶ ἀτιμάζων6. 19. ­ πλέονκαὶ ἔλαττον αὐτῆς έκαστος ἔξει.››.

485. Ι, 8, 6. 10. Ο Πλωτίνος σε αντίθεση προς τους στωϊκοὐς απορρίπτει στη μικρη 509­ 1. 3­ 6­ 18: «καὶ Ταλα αν Φυσὶκας ΐὶς αρετας ἔλοκ ­­­»­ Π0β_λ­ Αρὶυτοΐἑλανἐι

134 135

Ηθ­ Νικ­ 1144 ὶτ 3­ 16: << αϋτα καὶ ἐπὶ του ὴθικου δύο ἐστί. τὸ μὲν ἀρετὴ αυαὶκὴ Νικεε ιῃι νειιιιιιιιιιι Ζιι σει Αιιιικ ­ Ριιιιοεοριιιεςικιι ιιικι ιιισιεοιι­οιιιιειιιοικιι τιωιιιοῃ,τὸδ °ὴ κυρία, ...››. Βλ.Π. Ρερεαὶε, Βὶε Ιὶοτοριὶοη όοι· Νὶ1‹οτιιεο1ιὶ3ο1ιειι ΕτΙιὶ1‹αοεΑτὶετοιε1ο3 ννιιῃιῦικἔ 1966, σ_ 62­63, βλέπει επίδραση της πλωτινικἠς καθαρσης στην περί αρετήςρεὶ Τροῃιαε νοιι Αειυἰιι, Ριεηκἴυτι 1980, σ. 150. διδασκαλία του Γρηγορίου Νύσσῃς.510­ Πὶῦβλ­ Ρ­ Ο­ ΚΓΪΠΘΠΘΓ­ 9­π­πα 9­ 56­ 533. Πρβλ. νν. Βείετντεὶτεε, Πεακοη ό. Εὶτιεη, σ. 28.511­ Ιι Ιι 10­ 12: «ἔθεσὶ δὲ ἐννὶνόὶ­ὶεναὶ καὶ ἀϋκἠσεσὶι ­­­»­ 534. 1,2, 3. 19­21: «τὴν δὴ τοιαύτην διάθεσιν τὴς ψυχῆς καθ” ὴν νοεῖ τε καὶ ἀπαθὴς512­ Πῦβλ­ Α­ Ρἰενιιοε, ό.π.π., σ. 31. ούτως ὲστίν, εἴ τις ὁμοίωσιν λέγοι προς Θεόν, οὐκ ὸὶν ἀμαρτανοι·››.513­ Ι­ 2ι 3­ 21: νκαθαρὸν νὰρ τὸ θεἴθν καὶ 17 ἐνἐρνεὶα Τοὶαύτὶλ ὡἐ τὸ μὶμοὐμενον 535. Ι, 2, 7. 10­11: «καὶ ὁ μὲν έχων τὰς μείζους καὶ τας ὲλάττους ἐξ ἀνάγκηςέχε" φρόνησ"/·»·

. δυνάμει, ...››.514. Ι, 2, 3. 22­27.536. Ι, 2, 7. 15­17: «οίον φρόνησιν· εί γαρ αλλαις ἀρχαϊς χρὴσεται, πῶς έτι έκείνη515. ν1, 3, 16. 11­12: ‹‹ἀλλ” εἰ έν τούτῳ (τῷ αἰσχρῷ) τῷ ποιῷ καὶ η ἀρετἠ, εἰ ἐν μένει κᾶν εἰ μὴ ὲνερς­ουσι;ι;››_

ταὶε τῇδε ττοὶαὶε­>× 537. :ο.κ.ιι., σ. 64.516. 1, 2, 2. 3. 20.538. Ι, 2, 7. 20­22: «τάχα δέ ποτε περιστατικως ἑνεργήσει κατά τινας αὐτῶν. ἐπὶ

517· Ιτ 2­ 7· 3· " μείζους δὲ ἀρχας ὴκων καὶ ἄλλα μέτρα κατ' ἐκεῖνα πράξετ».518. 1,2, 3. 10­15:‹‹πῶς οὐνλέγομενταύτας καθάρσεις καὶ πῶς καθαρθέντεςμαλιστα 539_ τΟ_π_π_, σ_ μια­ὸιὶαιαὐιὶεθα; ὴ ἐπειδὴ κακὴ μὲν ὲατὶνὴ νυχὴ συαπεφυσαένὴ τῷ σώματι καὶ ὸιὶοτταθὴε 5­ιο. ι, 3. 6. 12­2­ιι «ιι εε ειαιεκιικιι και τι σοφια έτι καθόλου και ιιισιως παντα

νὶνομἐνη αὐτῷ καὶ πάντα συνδοξάἔουυαγ Θἴτὶ ἄν άναθὴ καὶ ἀρεΐὴν ἔλουσαι εἰ νήτε εἰς χρησιν προφέρει τη φρονήσει. πότερα δὲ ἔστι τὰ κάτω εἶναι ἄνευ διαλεκτικηςσυνδοξαζοι, ἀλλὰ μόνη ἐνεργοῖ ...››.­ καὶ σοφίας; ὴ ἀτελως καὶ ἑλλειπόντως. ἐστι δε σοφὸν είναι καὶ διαλεκτικὸν ούτως

521. Ι, 2, 7. 8· «

519· Ιὶ 6ι 8· 2­ ἄνευ τούτων; ἢ οὺδ” ὁὶν γένοιτο, ἀλλὰ ἢ πρότερον ἢ ᾶμα συναύξεται. καὶ τάχα ἄν52ο ιι, 3, 415 τ · ~ 5 5 3

8­ 1 · ί «­Νκακίαὶ δὲ συνΐυλία Ψυληἔ πρὸς τὰ Θἔωὶὶ­ φυσικας. τις αρετας εχοι, ἐξ ων αι τέλειαι σοφίας γενομένης. μετὰ τας φυσικὰς ούναἱ ἐν νῷ ­­­»­ ἡ σοφία · εἶτα τελειοῖτὰ ὴθη · ἢτωνφυσικῶνοὑσων συναύξεται ὴδη αμφω καὶ συντελειου­522. Βλ. Ο. Η. Κίτοὶπιετ, ὀ.π.π., σ. 200 εξ. 1. Καιπ, Ρ1οτὶηι15 ααα τ13ε Οτιοετιοε (.ΙΗΙ ται; ἢ προλαβουσα ή ἑτέρα τὴν ἑτέραν ὲτελειωσεν· ὅλως γὰρ ἡ φυσικὴ ἀρετὴ καὶ15, 1954, σ. 289 εξ.). !.Μ.Ο. Ι.ιιοεἴιο, νειιιιιτιιι ιιιπό Κειρετεὶε ϋει ΡΙοτὶιι, Μὶὶιτὼειι ὀμμα ἀῖελἐς, και ήθος ἔχει, και αἱ ἀρχαὶ τὸ πλεῖστον ἀμφοτέραις, ἀφ”ὥν έχομεν»­1962, σ. 73. ­

541. Ι, 3, 6. 7­8: «ϊσχουσι δὲ αί λογικαὶ ἔξεις καὶ ὡς ἴδια ήδη τα έκεῖθεν·››.523. 11, 9, 18. 41­42.542. ν5 22 Β, 112: «σωφρονεῖν ἀρετὴ μεγίστη, καὶ σοφίη ἀληθέα λέγειν καὶ ποιεῖν524. ΙΙ, 9, 15. 32­40: «οὐ γαρ δὴ το εἰπεῖν 'βλέπε πρὸς θεόνὶ προϋργου τι ἐργαζεται, κατὰ φύσιν ἐπαιτονΤας_»_

έαν μὴ πῶς καὶ βλένὴ ὅὶδαέὴ­ τί γαρ κωλὐεὶ. εὶτιαὶ τις αν. βλἐπεὶν καὶ αὴδεαὶαε 543. ι, 3, 6. ιο­ιι: «ιι σε φρόνησις επιλογισμός τις και το καθόλου μαλλον ...››.ἀπέχεσθαιὴδονῆς, ἢάκρατη θυμουεἴναιμεμνημένονμεν ὀνόματος του °θεός', συνεχό­ 5ιι4_ Βχ ΟΕ Κοδιειῃις, σ.π.π., σ. 112.μεναν δὲ απατα παθεσὶ. αὴδὲν δὲ αὐτῶν πεὶρτυατναν ἐέαὶρεὶν; ἀρετὴ μὲν οϋν είε τέλος 5­ι5. ιιι, 8, 6. 37­­ιο: «διο ὁ σπουεαιος λεωγισται ηδιι και το παρ: αοιορ προςπροὶουσα καὶ ἐν ιμυχη ἐγγενομένη μετα φρονἠσεως θεον δείκνυσιν· ἄνευ δὲ ἀρετῆς ἄλλον ἀποφαίνει­ πρὸς δὲ αὐτὸν ὁινις. ήδη γὰρ ούτος προς τὸ ἐν καὶ πρὸς τὸ ἢσυχϋνἀλῖὶθὶνης θεὸἐ λενόμενοἐ ὅνομά ὲσΐὶννὶ­ οὐ μόνον των έξω, ἀλλὰ καὶ προς αὐτόν, καὶ πάντα εἴσω.››.525. Ι, 5, 10. 10­23.

546. ν, 3, 4. 10­15: «κἀκείνῳ ἑαυτὸν νοεῖν αύ οὐχ ὡς ἄνθρωπον ἔτι, αλλα παντελῶς526. Βλ. 1. Κιιρε, ΤΕΧΝΗ ΠΝΠ ΑΡΕΤΗ. 8ορ1ιὶ3τὶο1·ιε3 ιιιιό ρὶετοηὶεορεε Τιιςειιοὶννὶεεετι, ἄλλον νενόμενον και συνιχριιάσαντα ἑαυτὸν εἰς τὸ ἄνω μόνον ὲφέλ κοντα τὸ της ψϋχηεΒΘΓΗΠ 1969. 9­ 122 εξ­ αμεινον· δ καὶ δύναται μόνον πτερουσθαι πρὸς νόησιν, ἴνα τις ἐκεῖ παρακαταθοῖτο

527. Ι, 5, 10. 16: «ἑπεὶ καὶ ἡ σωτηρία τῆς πατρίδος γένοιτο ὸὶν καὶ παρα φαύλου,2 ᾶ ειδε»,

­­­»­ Πρβλ­ νν­ ΤΪΙΘΪΙΘΠ ΡΙΟἙΪΠ 11­ 9­ 8111. Ρὶιἰὶ­. σ­ 225­ 547. νΙ, 2, 8. 12­13: «ἐν δὲ τῷ ”ἑαυτὸν° ἡ οὐσία καὶ τὸ όν· ῶν γαρ νοεῖ καὶ όντα528­ Ιι 2. 5­ 6­ ἑαυτόν, καὶ εἰς δ οίον ἐπερείδετο, ὀν.››.529­ Ι, 6ι 7­ 8­Π! «ἕως ἄν 715 παρελθὼν ἐν τη άναβάσεὶ παν όσον ᾶλλόῖριον του 548. ΙΙΙ, 1, 10. 11­12: «καί τούς γε σπουδαίους πράττειν, καὶ ὲπ” αὐτοῖς τὰ καλαθεοῦ αὐτῷ μόνῳ αὐτὸ μόνον ΐδῃ εἰλικρινές, άπλουν, καθαρόν, αφ” οὐ πάντα ἐξὴρτηται πράττειν) __,»_

καὶ πρὸς αὐτὸ βλέπε! Καὶ ἐστὶ Καὶ ἔη καὶ νΘεἴ'»­ 549. ΙΙ, 9, 4. 22­26: «οὐδὲ τὸ κακῶς γεγονέναι τόνδε τὸν κόσμον δοτέον τῷ πολλα530­ Ι. 2ι 5­ Μ­ Ι› 2. 6. 3. είναι ἐν αὑτῷ δυσχερη· τοῦτο γὰρ άξίωμα μεῖζόν ἐστι περιτιθέντων αὐτῷ, εἰ ἀξιουσι531. 1,

532. Ι

ἰωω

ΦΕ”

93

20. τὸν αὐτὸν είναι τῷ νοητῷ, ἀλλὰ μὴ εἰκόνα ἐκείνου. ἢ τίς αν ἐγένετο ἄλλη καλλιωνΟ Ε. Κοιτειειιὶιτιοιι στη μελέτη του Βἰε Τιιςειις11ο1:ιτε Οτεςοιε νοιι εἰκὼν ἐκείνου»

136 137

1

550. ΙΙΙ, 2, 3. 20­25: «ὡς (ἐμὲ πεποίὴκέ θεὸς κἀγὼ ἐκεῖθεν ὲγενομην τέλειος ἐκ 574. 878 68 Β 171: «εὐδαιμονίη οὐκ ἑνβοσκἠμασινοῖκεῖοὐδὲ ἐν χρυσῷ· ιμυχὴ οἰκητή­πάντων ζωων καὶ ἱκανὸς ὲμαυτῷ καὶ αὐταρκὴς οὐδενὸς δεόμενος, ότι παντα ἐν ἐμοὶ ριον δαιρονος»..καὶ φυτα καὶ ζωα καὶ συμπαντων τῶν γενητῶν φὐσις καὶ θεοὶ πολλοὶ καὶ δαιμόνων 575. ν8 68 Β40:‹‹ουτεσώμασινοὐτε χρἠμασινεὐδαιμονουσινἄνθρωποι, αλλ1ὸρθοσύ­δημοι καὶ ιμυχαὶ ἀγαθαὶ καὶ ανθρωποι ἀρετῇ εὐδαίμονες.››. νῃ καὶ πολυφροσύνὴ».551. ΙΙΙ, 8, 6. 13­14: «καὶ ἠ θεωρία ἡ ἐν τῷ τοιούτῳ τῷ πιστεύεινἔχεινεὶσω κεῖται.››. 576. Πλάτωνος, Γοργίας 507 ο 1­7.552. ΠΙ, 8, 6. 14­15.

577. Πλάτωνος, Γοργίας 470 8 6­11.553. Ιν, 4, 45. 29­33.578. Πλάτωνος, Πολιτεία Δ' 444 61 13 ­ 6 1.554. Π, 9, 9. 6­11.579. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1152 Β 6.555. Βλ. Α. Ρίεγιιοε, ὸ.π.π., σ. 34. 580. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1095 ει 18­22.556. Πρβλ. Ρ. Ο. Κτίειςὶὶετ, ο.π.π., σ. 57. 581. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1144 ει 5­7: «μέρος γαρ οὐσα της όλης ἀρετῆς τῷ557. Ι, 4, 15. 1­3.

' ἔχεσθαι ποιεῖ καὶ τῷ ὲνεργεῖν έὐδαίμονα. ἔτι το έργον ἀποτελεῖται κατα τὴν φρονησιν558. Ι, 4, 13. 5­12. Βλ. ΒΥΡ ΙΙΙ, 586: ‹‹... αλλ' είναι τον σπουδαῖον μακαριον καν καὶ τὴν ἠθικὴν ἀρετὴν·››.ὁ Φαλαριδος ταύρος ἔχῃ καιόμενον.›› (Γρηγόριος Ναζιανζηνος). 582. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1169 Β 30­32: «εἰ δὲ τὸ εὐδαιμονεῖν ἐστὶν ἐν τῷ ζην559. νΙ, 8, 6. 19­22: «ὥστε καὶ τὸ ἐν ταῖς πράξεσιν αὐτεξούσιον καὶ το έφ” ὴμῖν καὶ ἐνεργεῖν, του δ° ἀγαθοῦ ή ἐνέργεια σπουδαία καὶ ἡδεῖα καθὶ αύτἠν....››.οὐκ εἰς το πράττειν ἀναγεσθαι οὐδ” εἰς τὴν έξω, ἀλλ' είς τὴν ἐντὸς ἐνέργειαν καὶ 583. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1176 ει 30­32: «Εὶρημένων δὲ των περὶ τας αρεταςνοὴσιν καὶ θεωρίαν αὐτῆς της ἀρετης.››. ι­ τε καὶ φιλίας καὶ ηδονας, λοιπὸν περὶ εὐδαιμονίας τύπω διελθεῖν, ἐπειδὴ τέλος αὐτήν560. ΙΙΙ, 4, 6. 1­10. τίθεμεν των ἀνθρωπίνων.››.561. ν, 8, 12. 25. ν1, 7, 1. 54. Ιν, 4, 1. 12. 584. 8νΡ ΙΙΙ, 53: «εἰμὲν ούν τὴν φρόνησιν ἠγεῖτο (Χρύσιππος) ποιητικὸν είναι της562. 1,4, 14. 14­20: ‹‹ὁ δὲ τῶν τῇδε ἄνθρωπος έστω καὶκαλος καὶ μέγας καὶ πλούσιος εὐδαιμονίας ἀγαθὸν, ὥσπερ ὁ Ἑπίκουρος ιιοιι ὶρεε εὶὶτὶ τεριιριτοτετ, έπεὶ δ' ἡ φρονὴσιςκαὶ παντων ἀνθρώπων ἄρχων ὡς αν ων τοὐδε του τόπου, καὶ οὐ φθονητέον αὐτῷ οὐχ έτερον ἐστι της εὐδαιμονίας κατ' αὐτὸν ἀλλ' εὐδαιμονία.››.τῶν τοιούτων ἠπατημένω. περὶ δὲ σοφὸν ταυτα ίσως μὲν αν οὐδὲ τὴν ἀρχὴν γένοιτο, 585. Ι. Στοβαίου, Εκλογαί ΙΙ, 138, 66: «Τέλος δέ φασιν είναι τὸ εὐδαιμονεῖν, ούγενομένων δὲ ἐλαττώσει αὐτός, εἴπερ αύτοὐ ι‹ήδέται.››. ένεκα παντα πραττεται, αὐτὸ δὲ πράττεται μὲν οὐδενὸς δὲ ἔνεκα·››. (Εκδ. Ο.563. Ι, 4, 7. 1 εξ. Πρβλ. νΙ, 8, 6. 15­17. ννοοὶιεοτιιτο ­ Ο. Ηοτιεο, 1884).564. Ι, 4, 15. 14­16: «ουτω γαρ καὶ ἀδεὴς έσται περὶ παντα. η δειλαίνων περι' τινα 586. νἰῖα. 6. 24­οὐ τέλεος προς ᾶρετὴῃαλλα ημισύς τις ἐσται.››. 587. 1, 4, 1. 1.565. Ι, 4, 11.588. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1098 Β 20­22: «συναδει δὲ τῷ λόγῳ καὶ τὸ εύ ζην566. Ι, 4, 12. 8­10. καὶ τὸ έυ πράττειν τον εὐδαιμονα° σχεδον γαρ έὐζωία τις εἴρηται καὶ εὐπραςία.››.567. Πρβλ.­Οὶι. Ρατπιει, ο.π.π., σ. 111 εξ. 589. Αριστοτέλης, Ηθ. Νικ., 1098 Β ­ 1099 Β.568. Για τις ερμηνείες των ερευνητών του Πλωτίνου στην Ιστορία της Φιλοσοφίας 590­ Ι, 4. 1­ 57­βλ. 7. Βειτίοιι, ο.π.π., σ.` 13 εξ. 591. Ι, 4, 1. 8­30.569. Πρβλ. Αριστοτέλους, Ηθ. Νικ. 1099 Β 14­16: ‹‹... φαίνεται δὲ κὐὶνείμὴ θεοπεμ­ 592­ Αρὶσΐοΐέλουἔι Ηθ­ Νικ­ 1097 9 33­34­πτός ἐστιν (ή ευδαιμονία) ἀλλὰ δι' αρετὴν καί τινα μάθησιν ἢ ασκησιν παραγίνεται, 593. Αριστοτέλους, Ηθ­ Νικ­ 1097 Β 27­ Πυβλ­ νν­ ΗΪΙΠΠΙΘΓΪΟΙΒ 9·π­π·› 9­ 23·των θειοτάτων εἴναι·››. 594. Ι, 4, 2. 21­24: «οὐ τοίνυν τοῖς ἠδομένοις το ευ ζην ὐπάρξει, άλλα τῷ γινώσκέιν570. Πλάτωνος, Τὶμαιος 90 ε 2­6: ‹‹... καθ) όσον δ” αὐ μετασχεῖν ανθρωπίνῃ φύσει δϋναμένῳ­ ὅΐὶ ἠδονὴ Τὸ ἀ7αθόν­ αἴτὶον δὴ του ευ ἔην Οὐλ ἡδονἠ ἔσω", ἀλλὰ Τὸ κρίνωναθανασίας ἐνδέχεται, τούτου μηδὲν μέρος απολείπειν, ἄτε δὲ ἀεὶ θεραπέύοντα το δννάμενον. ὅτι ηδονὴ ἀ7αθὁν­»­θεῖον ἔχοντα τε αὐτὸν εύ κεκοσμημένον τον δαιμονα σύνοικον ἑαυτῷ, διαφερὁντως 595­ Ι­ 4­ 2· Ι·Π­εὐδαιρονα εἰναι.››_596. Πρβλ. 1­1/. Ηὶατιιιετίσὶι, ο.π.π., σ. 30.571. ν$ 22 Β 119. 597. Πρβλ. Ν. Γεωργοπούλου ­ Νικολακακου, Η γνὡσις μεταξυ της βεβαιότητος572. 175 22 Β 4: ‹‹$ι ίεὶὶσὶὶεε οεεετ ὶιτ αεὶεσιειίοιτίοιιε εοτροτὶε, ὺονοε Γεὶὶοεε αὶοετειτιυε, και 311€ τόλμηἐ­ Αθἠνω 1977› 9­ 35·ειιτιτ ὶτινετιίετ ονοοιιτιτ οτί οοτιιεαειιαιιπι››.598­ Ι­ 4. 9­ 18·23­573. ν5 11 Α 1: «τίς εὐδαιμων, 'ὁ το μὲν σῶμα ὐγιἠς, τὴν δέ ψυχὴν εὐπορος, τὴν 599­ Ι­ 4­ ΙΟ­ 956­δε φύσιν εὐπαι'δευτος”.››. 600. ν8 28 Β 3. Ι, 4, ΙΟ. 6.

138139

τ1τε Οτεεκ ααα Ιηαἰειιι Τ1τεοτ1οε οἱ Πταιηε, .1ννὲε1‹ν1ἑ 1988, σ. 1 εξ.6οι. ι, 4, 3. 24­26. 623. 'Οτι­πι. σ. 3.60ἔ' Ι,/1, 3­ 3ἶ_ἶ6: «ἶτι”δ. ή τελεία ζωή καὶ ἡ ἀληθινὴ καὶ όντως ἐν ἐκείνῃ 62451625.5­έ­58:αμονηθεῖοαμἐνεπιθυμιωηαςθδια τοσωμαεἔἔι,ῖιαἔἕενπἔοσῖἕ/Ζ1:Ζ

νοερα φυσει, και οτι αι αλλο" αι­ελεις καὶ ἰνδάλματα ζωῆς καὶ Οὐ τελειως οὐδὲ απαλ αγεισα ε των α ων πα ων και κα αρ εισα α εχει μ ισ , μκαθαρῶς_››_ μόνη τὸ αἰσχρὸν τὸ παρὰ της ἑτέρας φύσεως ἄπαν ἀπεθήκατο».

603. Ι, 4, 4. 1­4: «Εἰμὲν ουν τὴν τελείανζωὴν ἔχειν οἴός τε ἄνθρωπος, καὶ ἄνθρωπος 625' Ι° 21 4' 120' _ό ταύτην ἔχων τὴν ζωὴν εὐδαιμων. εἰ δὲ μὴ, ἐν θεοῖς ἄν τις τὸ εὐὀαιμονεϊν θεϊτο, 626' Πρβλ' ]“ Μ' Ο' Ι“ΗοεΠο° ό'π'π”' σ” 75`εἰ ἐν ὲκεινοις μόνοις ή ­[Οιαύτη ζωή». 627. Η. Ε. Βειτιιοε, Καὼατεἰεὶιι ι1ιε Ετιιισειὀοε οί Ρ1οτἰτιιιε(Τταιιεαοτ1οιιε ααα Ρτοοεοαἰιιεε6ο4_ Ιγ 4, 5. 23. οί τ1ιε Αιηοτὶοαιι Ρ1ιἰ1ο1ο8ἰοα1 Αεεοοἰατἰοιτ, 73, 1942. σ. 362).605. Βλ. Ρ. τιιειιιιιςα, Ριοιιιιε εοιιιια ιιικι αιθ οιϋωω­ιιςιτειι ιιιιιινι τη 1925 σ. ιτυ. 628· Πρβλ· Ε· ΤΙΜ, Πἰυ Εωηεἰε 8” ΕΓΚ®"""“8ΡΓ®Μ®"1 Μ ΡΙΟΠΠ· (ΑΟΡΠ 26, 19Ι3°606. Ι. 4, 4. ι2.15_ σ. 53). Ο. Μεηὶιε, ὀ.π.π., σ. 127 εξ. 7. Βαιιἱέὶοα, Ρ1ατοιι1ει1ιο οτ Τ1ιὀο1ος1ε ιτινετὶαιιε,ωτ. Πλάτωνος, Ευθοεημος 278 0 ­ 279 ιι. Ρ­245 1944­ σ­ 227 εξ­ ­608. Πλάτωνος, Ευθὺδημος 280 α 4­6: ‹‹Δεϊἀρα, ..., μη μόνον κεκτησθαι τα τοιαῦτα 629' Πρβλ' Ρ' ν' Ρωοἴἱιΰλ ὸ'π“π'° σ' 145'αγαθα τὸν μὲλλοντα εὐδαίμονα ἔσεσθαι, ἀλλὰ και χρησθαι αὐτοῖς». 630. Για την αναγκαιότητα της καθαρσης βλ. Ο. Οετιτὲτε, Ι/ιιτεετιοε ει Ια ροεε112ἰ11ιέ609. Πλάτωνος, Ευθύδημος 280 8 6. «Ἡ σοφία ἄρα πανταχου εὐτυχεϊν ποιεῖ τοὺς ασ Ια ρυτιίἰοατἰοιτ ιὶετιε 12 ρ1τι1οεορ1ιιε σε Ρ1οτιιι. (Ι„'Αιιτισε Τ1ι‹­:ο1οἔιαιιε ειιιςιιετιτιισιπιοἀνθρώπους.››.

· 41, 1951, σ. 29 εξ.).61¶­ Ι, 5' 1­ 4­5. «ἀλλι τῷ ὅιακεῖσθαί τὸ εὐδαἱμονεἶν' ή δὲ διάθεσις ἐν τῷ 9:ἐ1ἑ Πρβἕιὲέιἔ. ΖεΙ1ετ. Οτιιιιατὶεε αετ Οοεο1ι1ο1ιτε αει ετἰεο12ἰεο1ιετι Ρ1·ιἰ1οεοΡ1τὶ0. 1.οἰΡ2ἰ8παρειναι καὶ ή ἐνέργεια της ζωῆς». Βλ. Ρ. Ο. Κτιειεθετ, ό.π.π., σ. 77. Ι 1 σ611. Ι, 5, 7. 10­13: «εὐδαιμονίαν δὲ μηκέτι οὐσαν παρεῖναι λέ ειν τ7 πα οὐ 632' Ο Α' ΡΪ`ςΥΠω° ό'π'π” σ' 40° π'χ' χαρακτηρίζει ἶην πλωῃΐικη καθαρση ωἔ1' #19 Ρ ση§ . . .. . ι . .πλέιονα ἄιοποα τὸ μὲν γὰρ εὐδαιμονεϊν συμβεβηκἐναἱ ἀξιοζ ὁ δὲ χρόνος ὁ πλειων ι «καθαρα αρνητικη­εγωιστικη,γιατι αποκλειει καθε θετικη δημιουργια και την αληθινηπαρα ων παρόντα το μηκέ±ιειναι.». Β›..Η.Ρ.1νιιιιιι­1. Ρι. εοιιιιιιθῃ, ιιιιειιινιιεε 1912. χαρά της ζωής που εκείνη προσφερω·σ. 84). 633. νδ 22 Β, 119.

612. Πρβλ. 7. Μ_ Κια, Ρ1οῃῃη8_ Τικ ρθω το Κεεῃγγη σ. 146­ 634. ΙΙΙ, 6, 5. 13­19: «ἀλλὰ τίς ή κἀθαρσις ἄν της ιμυχης εἴη μηδαμη μομολυσμένης613. ν1, 9, 7. 28­32: «οὐδενὁς φησίν ἐστιν έξω, ἀλλὰ πᾶσι συνεστιν οὐκ εἰδοσι. ἢ τί τὸ χωρίζειν αὐτὴν ἀπὸ του σώματος; ἢ ἡ μὲν κάθαρσις ἄν εἴη καταλιπεἴν μόνηνρεὑγουσι γὰρ αὐτοὶ αὐτοῦ ἔξω, μαλλονδὲ αὑτωνἔξω. οὐ δύνανται ουν ἑλεϊν ὀν πεφεὐγα­ καὶ μὴ “εἴ ἄλλων ἢ μὴ πρὸς ἄλλο βλέπουσαν μηδυ αυ δόξας ἀλλοτρίας ἕχουσαν'τιν, οὺδ° αὐτοὺς ἀπολωλεκότες ἄλλον ζητεἴκ». όστις ὁ τρόπος των δοξῶν, ἢ των παθων, ὡς εἴρηται, μήτε ὁρᾶν τὰ εἴδωλα μήτε614. νΙ, 9, 8. 8­10: «θεὸς γὰρ τὸ ἐκείνῳ συνημμένον, το δὲ πορρω ἀφιστάμενον ἐξ αὐτῶν ἑίηάζεσθαι πάθη'»'ἄνθρωπος ὁ πολὺς καὶ θηρίον.››. 635. νΙ, 7, 41. 22­25. Πρβλ. Η. Ε. Βειτιιεε, ὸ.π.π., σ. 368.615. Ι, 7, 3. 18: ‹‹... ἀλλἀ ότι δι° ἀρετῆς ἀμὐνεταγ τὸ κακόν» 636. Το γεγονος αυτό οδήγησε ερμηνευτές του Πλωτίνου να διερωτηθοὺν. αν ο616. Ο χαρακτηρισμός της ευδαιμονολογίας του Πλωτίνου ως υπεράνθρωπης Πλωτίνος ήταν μάγος. Βλ. τη μελέτη του Ο Ζιιιιτειι, Πιο Ψεττιιιιἔ νοτι Μνετικ ιιικἰιηδενικἠς είναι πολύ σκληρός και πρὀχειρος­ (Μ. Β€,8Οωε$ο¦, ὸ.π­πη σ. 36). Μειεὶε ἰιι ὀοτ ιιοιιρ1ατοιτὶεο1ιετι Ρ1ι11οεορ1ιιε (Ζιτιιτετι, σ. 391 εξ.) και του Α.Η. Ατιηειτοιτςτ,617. Ι, 7, 1. 13­16: «εἰ οϋν ἔφεσις καὶ ὲνέργεια προς τὸ αριοτον ἀγαθὸν, δεῖ τὸ ννεε ΡΙΟΠΠΠ8 2 Μαεἰοἰᾶῃ? (ΡΙΠΠ Ι955­56ζ σ” 73!εξ°')'

Διγαθονμη πρὸς ἄλλο βλέπονμηδιἐφιἐμενον ἄλλοι) ἐν ἠσὐχῳ ουσαν πηγὴν καὶ ἀρχὴν 637. ΥΙ, 9, 11. 7: ‹‹ ἐχοι ἄν παρ" εαυτῳ εκείνου εικονα.››.νεργειων κατὰ φύσιν οϋσαν___»_ 638. νΙ, 9, 8. 33­34: «ὲκεῖνο μὲν ούν μὴ ἐχον ἐτερότητα ἀεὶ παρεστιν, ...››.618. 111, 3, 4. 6­7. 639. ν1, 9, 9. 13­24.619. ΠΙ, 2) ιο_ 18.19. 640. νΙ, 9, 11. 12­21. Η χρηση εικόνων και μεταφορών είναι συχνή στον Πλωτίνο.620. 1. 5, 7_ 20.30 Βλ. τη μελέτη του Κ. Γοτιναὶα, Εα εἰετιἰίἰοατἰοιι αει ιιηοεεε οι ασε ιρέιαρηοτεε αειιε Ια621. 1, 5, 10_ 21_ ροιιεὲε αε Ρ1οτἰιι, Οτοτιιιιἔειι 1965.622. Η έννοια της καθαρσης είναι γνωστή στον ελληνικο στοχασμό τοσο στον 641' .νΙ° 7° 34' 27­38'

Πἱλατωνα όσο και απο τη σύνδεσή της με ­Ο αττικό δράμα και τον αριστοτελικὸ 642. νΙ, 9, 10. 1: ‹‹... ότι μήπω ἐξελἠλυθον ὀλος.››. Βλ. Α. Βτσννε, ὀ.π.π., σ. 280.Οισμό της τραγωδίας. Βλ. Ι. Ττοιιιὶὶετα, Ι.α Ριιτιίἰοαιιοιι σ. 166 εξ. Α. Η. Οὶὶοετι, 643· νἰω· 23· 1247·ια Αιιιιοωιιτιιι οτιιιιτιιειι ινιιιι 35, ι926. σ. τοι­ια). Α. κ. Αωιιιιιτι, οτιιιωειι ιιι 644· ­Πρβλ· Η· Ετ Βῃῃωι ὸ·π·π·· σ· 363· 4· ΤΓ®""Ι"ὀ· Μ Ρ“'ἰῇ®8τἰ®"···τ σ· 193ιτεταιιιτε, Β1οοιηἰτιςιοιι 1985, σ. 12 εξ. Κ. νιτιετιοτι, Τὶιο Οοιιοερι οΓΡιιτιί1οειιιοιι ιη

Ω 141. 140

εξ. 204 εξ. Ν. Α. Ματσούκα, Λόγος και Μύθος, Θεσσαλονίκη |9902 σ· 92645. Ο. Ξὸηπἔεπ, ό.π.π., σ. 35.

1

11

“1

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

1. Π η γ έ ς

Αριστοτέλης, Φυσικῆς, ἀκροόισεως, ΟΧοηἰἰ, (ΙΝ. Π. Βοεε).­, Τῶν μετὰ τὰ Φυσικά, ΟΧΟΠΙΙ, (Ψ. Ιειοεετ).­, Ἡθικῶν Νικομαχείων, Οκοῃἰἰ, (Ι. Βγννειτοτ).­, Περὶ Ψυχης, ΟΧοηΙ1, (ΙΝ. Π. Κοεε).1. εο Αττηπι, Βτοἰοοτιιηπ νοτετιιοπ Ρτειἔοπειπει, Βτυτιὲεττ 1964, Β. Ο. Τειιϋτιοτ.Η. ΠΙεΙε, ΠοΧοΒτειρ1πΙ Οτειεεἰ, ΒετοΙ1τιὶ, Εοὶ. 4.Η. Ι)ΙοΙε ­ Ιλ/. ΚτεΠΖ,ἸΙ)1ε Ρτειἔτηετιτο ἀετ νοτεο1‹τειτΙ1‹‹­:τ, Πυ1›Ιἰι1 ­ ΖϋτΙο11,

Ψεἰἀιῃειπῃ.Όμηρος, Ορετε, Οκοῃἰἰ, (ΤΙ1. Ιλ/. ΑΙ1εη).Πλάτων, Ορετει, Οχοῃὶἰ, (Ι. Βιιτῃετη.Πλωτίνος, ΡΙοτἰτ1Ι ορετε Ι­ΙΙΙ, ΟΧοτιϋ, (Ρ. Ηεῃτγ ­ Η.­Β. $οΙπννγΖοτ).­, Κ. Ηετἀετ, ΡΙοτ1Πε 8‹:1πἰΙτετι, Ι.εΙρΖἰε 1930„(Ρ. Μεἰτιετ.­, Κ. Ηεταοτ, Ρ1οτἰΠ. ΑιιεεεκνὲΙπΙτε ΕΙΠΖε1εοΙπτ11”τεη, Ι±ΙΙ, Ηειιπὼιιτἔ 1960, Ρ.

Μοἰηετ._ Εῃηοειεἱε 111 Βἰχ νο1ιπη‹­:ε, Ι.οε1› οΙειεεἰ‹:ει1 Ι.1Ι›τετγ, (Α. Η. Ατωειτοηἑ).1 ›4 .

ΙΙΙ

οἰἔέῳτ

­, Ρ. Ηεῃτγ ­ Η.­Κ. $ο11ννγΖετ, Ρ1οτ1ηἰ ορετε, Ι­ΙΙΙ, ΒτιιΧεΙ1εε 1951, 1959, 1973(Β. εὶε Βτοιιννετ).­, Β. Βτό1πἰετ, ΡΙοτἰη. Ετπιόεάεε. ΤεΧτε, ττειαιιοτὶοο Γτεοςεἰεε, ηοτἰοοε, Ι­Χ/Ι2,Ρειτὶε 1924­1938.

2.ΒοηθἠματαΑοὀιὐε Α.Κ., Οειτϋετεἰε 111 Εἰτοτετυτε, Β1οοτΠἰιπἔτοτι 1985 (Ιτιὀἰειῃε Πῃἰνετεἰτγ

Ρτεεε). |

Αὺουτ Ρ.­7., Ρ1οτἰΠ οι Ιε ηυθτε εἰε ΙἸΙΠ, Ρειτἰε 1973, ($εεΙπετε).Αὶαἰῃεοπ Μ., ΡΙοτἰι1ιιε: Ειπτιεειεἰ ν. 1. ΟΠ 1110 τϋτεε ρτἰι1οἰρειΙ Ηγροετεεεε, ΟΧΓοτ‹Ι

1983 (Πιπἰνοτεἰτγ Ρτεεε).Απηεττοῃἕ Α. Η., Ιλ/εε ΡΙοτὶΠ τι Μειεὶοἰειῃ? (Ρ1·πτ1 1955­56, σ. 73 εξ,.).

142 143

1

1Α111ου Κ., Ιοε 116811 110 Πἰευ 118118 18 Ρ11ἰ1οεορ11ἰο 610 Ρ1ο1111, Κο111ε 19672, Ι'(Ρτθεεΰ άε Ρυῃἰνθῖεἰτό ΟΙέ8οΓἰθΠΠθ)_1 Π8Ι11 Α., Αι1ἕι1ετ111 ι111‹1 ΡΙοτ111. Ρ11ἰ1ο8ορ111εο11ο Π11το1811ο11ι111ἔε11 211111 Τ11111τ8τε­Β811ο11 .Ι., Ρ1οτ111 111111 Αιιἕιιετἰηιιε. 111111­:18ι1ο1111118ο11 211111 Οο1τεερ1ο111ο111, Βε1Ι111 ΡΪΟΜΗΠ "Ιω Ζω Νη5ΙθΙπ9= ΕΠΠ9 1945± (Ι­1119819915 ΠΠἰν­·ΒΟ1ὼΘΠὀΘἰ)­.. Π8111εΙοι1 7., Ρ18το11ἰ8111ο ετ Τ11όοΙοἔ1ο 111γ8τ1α11ε. Ε888ἰ 8111 18 Ι)οοτ1111ε ερἰ11τι1ο11ο

1935, (Ι. 11. Πι111111181.1ρτ).ΓΡΙ __ Τ οτ. (1 ΡΓ0_ 1 άε 881111 Οτεεοιτο 118 Ννεεε, Ρ811ε 1944 (Μο11τ81ε11ε).Β8111οε Η.Ε., Κ811181818 111 τ1·1ε Ε1111ε8‹1ο8 ο ο '11ι18 [ 18118ο8 1ο11 8 ,ΟΘΒΩΗΠΒ8 οΐ [Πε ΑΠἸΘΠΩΘΠ Ρ__Π0Ιοἔ_α__1 Α850ο_θτ_οΠ_ 73_ 1942_ 358 εξ__

1 Πε1·111Ι181ὀ Η., Π88 Ρ1ο1›1ε111 ἀοτ Α1911811ε1ε1‹ε1τ 8188 Β88111118 νο11 Ρ1οι111, Βο11111Μ¬ 1964, (Ψ. 1:16: Ο111γτο1).(Τ. Κοοοττ ­ 5. Β1ο118 ο11)].

Βε·οΙ‹ε1 Ο., Ρ1ο1111 ι111‹1 1188 Ρ1ο191ε111 1181 8818118611 Α11ο1ἔ11ι111ἔ, Βο11111 1940, (Ψ. ΔΙΟΤΙΜΑ· Εἶῃθεωρησις φιλοσοφικηἔ ερεὺνηἔι (4) 1976› (Ελλ­ Εΐαιρεία Φιλο·σοφικων μελετών).ἀε Οπιντετ).Βε1ε1νν8ΙτΘ5, 144., ΡΙοτ111. Ι7ὺε1ΕννἰεΚοἰτ 11111ΙΖε1τ. Τοκτ [7ὸε18ε·121111,αΚο111111ε11181, Βοαὀῖ Κ: ΙΞΖΠἸΖἘΞΪ5 οΐ Ρωτο 899 199 011819 91 1119 ΝΘΟΡΙΘἙΟΙΠΘ

111: , , _Ρ1811Ι‹Γ1111 8. Μ., 1967, (1/. Κ1ο8τε·111181111).

.. . . . . , _,­, Πε·11Ι‹ε11 1168 Ε111ε11. 5111611611 211111ε11ρ18το1118σ11ε11Ρ111Ιο8ορ111ε1111‹1ἰ111ε1 14/11­ Ποἶῃε Η” ΒὼΙΙοἔΓ2ρΙἩ5®:ΙἹθΓ ΒΘΠΟΜ ΠΡΘΓ 9911 8τ9Πὀ 991 ΡΟΗΘΙἸΠΠΒ ΖΠΠἹΚΠΠἔ5ἔε5ὲωο|π6_ ΡΓΗΠΗΠΠ Μ__ Ι985_ Ο/_ ΚΙΟ5_εΓΠἸ2ΠΠ)_ . 1 Μ11τ1ε1ο11 111111 Νοι11ε11 Ρ18ιο111ε111ι18, (Η. Πὸττἰο, Ρ18το111‹:8 Μ111ο18,Μϋ11ο11ο11 1976, Ρ1111‹).Βε8οὺ188ο1” Μ., 111981 Ρ1οτ1118 ί1111ο1‹εεΙ1ἔ1‹ε1ιε1ε:1·11ο, Ι.ε1ρΖ1ε 1887 (Ο. Ροο1‹).

1

Βιζυηνου 1.114., Η Φιλοσοφια του καλού παρά τιλωιινω, Εν Αθήναις 1884, Δρα"ῖἔ1_Μἴαχῖ”Μ“'Φιλοσοφια και ανθρώπινα δικαιώματα· Αθήναι 1986·1 απα σ .(Αττικό Μουσειο). η η_191688 Ο., Πιο Π818 1161 Ρ1ο1111, Βο1118­Ι.ε1ρΖ1ἔ 1912, (Κ. Νεε1‹ο).

Β1ι1111ε11τ1181 Η. 1., Πὶὀ Ρ1οτ111ι18 οο11ονε 111 111888 οί Ι11‹;11ν1τ1ι1818? (Ρ11111 1966,_61 εξ_)_ Πτεννε Α., Ρ1ο1111 111111 11191 Π11το1ἔ811ε 1181 811τἰ1‹ε11 1λ(ε1τ8118ο118υι111ἔ, 18118 1907,(ανατ. 1964 8ο111ε11118 17111188 Α811111).Βοι1Ι8111,×ε·1 Ε., Ε8881 8111 1'οετ11ότ1ο11ο 118 Ρ1οι111, 1.1ὲ8ε: 1936.

Β1οσΙ1τΡ. 1., Ρ1οτ111 ι111‹:1 0188 Ο1ι111‹1ρ1ο111ο111 1181 ε11εο1118οΙ1ε11 Ρ111Ιο8ορ111ε, (Α11τ11‹ε ΕΙ525 σὺ” θηρΙ8τοῃ15ὼθ Πῃὀ ἔῃοεῃεὼθ ννωωωὼῃυῃἔ ΙΠ ἀθτ 8ὼυΙθ ΡΙΟἙΠἹ8·Βε11111 1975, (νν. 118 Οτιιγιοτ).4

18, 1942, 8. 81 81.1.1111911181 8,118­± Ριιιιωοριιν οτ Ριοιιῃικ, οιιιωεο 1958, (τω 11111ν881ιν 01 ` Φαραντακη Π·× Τα ορια της ελευθερίαἐ 1119 1111111119 κατά Πλωτινο, (ΕΦΕ199ο, σ. 278 εξ).

1Οωοεἕο' μετἀφρ” 1” Τῃοῃῃω” Ρεπνεὀε Π 1.8 81 111Γ1ο8τ1ο11 1168 _ 1 11 11 'Β11ε11 Π. Ο'., Ιοε νο1ο111811ο οι 18 Πέοεεεἰτέ: ΚεΠεΧ1ο118 8ι11 18 ἀεεοοηιο ἀε 1'Ξ11τ1ε Ρ_ο__ἑ Ο_0Ξ___ __ΡΠι_ἶἔἶ__/θ_ θε Ιῃθταρ οτω ΡΜΠ5 Ι8 Ρθῃδθε ὀθ118118 18 Ρ11ἰ1οεορ111ε ὀε Ρ1ο1111, (ΚΡ11 1977, σ. 401 εξ.). Φλ ,δ ' _8 ' ' ' Οτἶω'Β11111 7., Ρε ΝὀοΡ18το1118111ε, Ρ81ἰ8 1988, (Ρτοεεοε Π111νε1ε11811ε:8 ὀε 17181100).

1 ι Μπι ΪΖΛ” Ιςἶτορια της Εποχης·­τη£° Καινης Διαθηκης εξ εποψεως παγκο­σμιου και πανθρησκειακής, Αθήναι 1958. ,

Β11οΙ111ε1 Η., Ρ1οτ111ε ΜὸἐΙ1ο111‹ο1τ81ο111ε, Μϋ11οΙ1ε11 1968, (Α. Ριιετοτ).ΡΙ Ε Ι ΠΙ Ο 38 194___ 41 εξ ) Ρ18οΙ1ε1 Η., Πιο ΑΙ‹τ118Ι1ι8τ Ρ1οτ1118. Ποτ­:1 1118 Κο11νε18ο11Ζ νο11 1Ν1ε8ε118ο118ῖ1 111111

Βυῃν Κ. Ο., Νοτοε ο11 οτ111118, 1111. ­ ( Ο , σ. . .1

(?8111ὲ1ε Ο., Πι11εο11οο ετ 18 ρο8811›1111ό 116 18 ρ1111Γ1ο8τ1ο11 118118 18 Ρ1111ο8ορ111ε· 1 _ Θ αρ Υ81 ° υῃὼθῃ 19561 (Ο­_ Η· ΒΘΟΙΟ·Δ

(___ Ρ_ο____ ___ό0_08_____θ ____8__5________________ __Ι_ Ι95Ι_ 29 εξ__ Ρ____8_ Ρ1112 Κ. ν., Ο11111ε1ρ1ο1›1ο111ο 1161 Οε8ο111ο11τε 11191 811τ11‹ο11 1171881­:11εο1181`τ, Βε111111978, (Ψ. ὀε Ο111γ1‹­:1).Ρ. 1501111131­Ιειικ).

. ___ ΡΙΟ . Κ 1937 Ρ1ι1ο111εΙ Ε., Πε1 Εοεοεοοετιίῖ 1161 Ρ1οτ111, Μ1111‹:11ε11 1955, 13188.Ο11ἰ818ὀ18 Μ., Ι.1ε8τετ1ο8 11110, ο1118 .

1

· ­, Ψε11ε11τιν111ί 111111 Ι.ο8ο8. Ζιιτ Με18ρ11νε11‹ Ρ1ο11118, Ρ18111‹Γι11τ 8. Μ., 1970,678111, Ο. Η., Ρ1οτ111ι1ε ο11 1111: Ε1ε1111τν ο1” 1116 1λ(ο1Ι‹1, (Ρ11Κ 1949, σ. 130 εἕ,.).

7 (17. Κ1οετε111181111).­, Ρ1οτ111118° Τ11εο1ν οί $ε11ε811ο11, (Ρ11Κ 1942, σ. 35 εη).. ­

Οοι11οε1Ιε Ρ., Τ18ν8ι1Χ 11ὀοΡ18το11ἰο1ε118. Κ8ΡΡο1τ Ρτόεειιιὲ Ρ81 Ρ. Οοι11ο‹:11ο, Ο8"„Πἕ:__Ι_ἶἐΞἶ” Ι“8 ΠἹΟΜΙΘ (1 ΑΠ8τοτζ> ΡΘΠ8 Ι958› 03198898 υῃὶνθἴδἰῖαἰτθε 619Οοοετὲε ὸε Τοιιτε οι Ροιτιετε 1953, Ρ8118 1954, (Βιιεἱοτ).· _

6101116 Ρ., 8γ1111›ο1 111111 Π11211Ι811ε1ἰ‹:1·11‹1­911 ‹1ε1 8ρ18ο11ο. Ι811119Ι1ο11ο8 ­ Ρ1οτ111 ­ ` Ν“Γεωρωπουλου­Νικοἦακακου, Το Φυ­σικον Δίκαιον· Ιστορικοκριῃκή θεώ­νν Η Κ ρησις του προβληματος, Αθήναι 1976, (Γρηγόρη).Ρο1ρ11ν11οε ­ Ρ1ο1‹Ιοε, Μϋ11ο11ει1 1970, ( . '11 ). Η ____ὡσ_ς­1 τα 11 της ε οιιοτητος και της τό μης, Αθήναι 1977,_ 144

10 145

1

(Γρηγορη).ιιἰετιιτε, (ΠΛΑΤΩΝ 1972, σ. 87 εη). ­

_., Η φλοσοφικἠ κατανόηση του θείου στην Ελλάδα Από τον Όμηρο ως Κίτσϋτιετ Ο Η., Πἰε Ρ1ιἰ1οεορ1ι1ε ασε Ρ1οτ1τι, Ηει11ε 1854, (Η. ΚΝ. 8‹:1·ιττι1τ1τ).

το Διαφωτισμο, Αθηνα 1985.Κοτιετετπἱηοιι Ε., Πίε Τυἔε:ιτ‹11ε11το Οτεεοτε νοτι Ννεεει ἰτυ νι­:τ11ἑ§.1τιτὶε Ζυ άοτ

_, Ο πλατωνικὀς μύθος της Διοτίμας, Αθήνα Ι989­ 1” Αοτἰ1‹­Ρ1τἰ1οεορ1ι1εο1τετι ιιηὸ 1ϋε1ἰεο1π­Ο1ττὶει11ο1ιοτι Τταἀἰτὶοη, ννϋτΖ1›υτΒ

­, Η έννοια του Θεού στο Ζήνωνα τον Κιτιέα, Αθηνα 1989. 1966· ‹ΑΠἔ"8τἱΠη8 ν"Ι8ἔ)·

Οἰἐθῃ Ο., ίιτιιτι‹:ὶρτο1:Ιεητε αετ ττῃίῃςεῃ Ρῃῃοωρῃἰθ, Βθτῃ 1959, (ΡΤ8ΠοΚθ)· Κοετετεε Οτ.Ρ!τ., Ποτ Βοετἰίῖ άσε Εοοεηε υοὶ Ρ1οι1ιτ,Ηαιτπ1›ιιτἔ 1969, (Ρ.Μεὶτ1‹:τ).

Οίίὺεττ Α.Η., Τ1τε ατὶειοιε1ἰειυ Ωειὼειτεἰε, (Ρ1π1ἱ 35, 1926, σ. 301 εζ.). Κοὑτρα Δ­ Ν­› Η έννοια του Φῶτός εις την αισθητικην του Πλωτίνου, Εν

ΟοΙ!ννἰτ:Θτ ΤΗ., Ρ1οτὶηε Ι.ο1ιτσ νοιτ σετ 1Νἰ11οτ1εΓτεἰΙ1εἰτ, Ι, Κοτηρτετι 1900, Π, Αθήναις 1968, (Βἶβλ Σ· Σαριπὸλῳ) 2)° .

Κειιεεταιυωτῃ 1902_Κτὲὶτττετ Η. 7., Ατετε οει Ρ1ειτοιι υηα Ατιειοίε1εε, Ηοιὼ­:11σοτε 1959, Ολίιητοτ­

Οτεεεετ Α., ΡΙοιἰτιυε ειιιο τυο Βτοἰοε. Α ρτωὶιηὶιιειτν Βιιιογ. Εεὶαεη 1972, (Ε. ΠΠἰνθΓ8νὲτ8ν€ΓΙ8ἔ)·

1. Βτἰ11).­, Ποτ Περτυηἕ εὶοτ Οεὶετοτοτερηνεἰκ, °Ατηειετ‹1ειιυ 1964, (Ρ. Βὼἰρρετε).

Ουτῇήε να Κ· Ο) Ρωτοτε νων" ΟΠ ,Μ ΝΜΠΓΘ οἶ ὼθ εοω, (ΕΠΑΘ ΠΙ). 1955, . ­, Ρ1ειιοηἰεο1τε: ιιτιὸ 1ι‹­:11‹­ιτιὶετὶεοττο Ρ1ιὶ1οεορ1πἰ‹­:, Βετ11τι 1971, (Ψ. ασ Οτιιγτετ).

νοτιὸοεντεε ­ Οετιὲνε).Ή ΚτἰετεΠετ Ρ. Ο., Ποτ Βεἔτἰίῖ σετ 8εο1ε ἰη σετ Ετ1τὶ1‹ άσε Ρ1οιἰιτ, Τυρὶηἐεη 1926,

Μ Ιπτ

Ηττα Ρ.­Ρ., οοιι υω σετ Βϋτε τω .Ἡιιιιτεῃ Ριειιοῃίετῃιττ, νντιτΖι›υτΒ 1987, ςκϋ­ 11· Ο Β· Ο )·

ιιὶεεὶιαιιεεη ιιτιο Νειιιηαηη).Κιιϋε 1., ΤΕΧΝΗ ΠΝΠ ΑΡΕΤΗ. Βορηἰετἰεοτιεε ιιιιὸ ρ1ειτοτιἰε‹:1ποε Τιιἐετιαννίεεοττ,

Ηετὀετ Κ., Εὶοε τιοιιε 8‹:1ττἰ1”τ Ρ1οτ1τ1ε, (ΗΕΚΜΕ8 71, 1936, σ. 1 εζ.). ΒΘΓΗΠ 1964, (Ψ. ἀε Οτιινιοτ).

ΗαΠΠι2ΠΠ Ν., Ει1111‹, Βετ1ίῃ 19624, (νν_ (16 @Π1Υτθτ)_Κυριαζόπουλου Σπ., Λόγος και Ἡθος. Φιλοσοφία του αρχαίου ελληνικού

Ηεττιεττιεπτι Ρ., Ρ1οτἰτι. Ροτεοτιιιτιἔειτ υοετ αἰε ρ1οτἰηὶεο1τε Ρτειεε. Ρ1οι1τιε Ειττ­ πνεύματος· Ιωάννινα 1976, (Πανεπιστημιο Ιωαννινων)·

.ννὶ‹:1‹1ι1ττε υηα εείῃ Βγείθτῃ, μθἰρῇε 19217 (Ρ. Μεωθἠ­ Ι.τεεΙ‹ε Ρ. Α., Πιο Τ1πεο1οειε αετ Εοεοεητγετικ οοι Οτιεεηεε, Μιιτιετετ ι. ,

­, Πιο 8ρ1εεε1ι1τεοτὶε ὸετ Μαιετἰε ει1ε Κοττο1ειτ σετ Εοεοε­Ι.ἰο1π­Τ1τεοτ1ο ϋεἰ Ι938› (Α8Θ1ΊΘΠἀΟΤ1ἶ$Θ1ιθ 3401188500­ο111πειτιἀ1υηε)..

ΡΙοι1η, (Ρ111 81, 1925 σ_ 1 εξ). Ι.Ιονὀ Α. Ο., Νεορ1ειοτ1ιο Ι.οει‹: ειιιὰ Αττειοτευειιτ Ιοοἔιο, 1­ΙΙ, (Ρ1ιττι 1955­56,

Ηττῃτῃεττωτ ιν., ευοΑιΜοΝτΑ. οτε ιειιτθ αεί Ριοιιῃτ νοῃ τω εειικινθτωττιτ­ σ­ 58 εξ­ 146 εω­

·

° · · Ριο· ιντ· τι ι962, οιττ.1101111118 ασε Μ‹­ιηεὼεη, ­\Νί1τΖ1)(„Β 1959, (Κ, ΤΓῃτ8ὼ). Ι.ι1οετιο 1. Μ. Ο., νοτττιιητι υηα Κειττιειτειε οει τιιι, ιιτιο ευ

Ηοτετ Ο., Ρ1οιίῃ8¬Αε8ίῃθτῃς, Οοτῃθ 1905.Μετἱὀπ Β., Βὶωὶοἔτειῖἰα οτὶτἰοει ε1ε,<;1ἰ Βτιιαὶ Ρ1οτἰιιἰειη1. (Ψ. (Ξὶ1οιιιο, Ρ1οτ1τ1ο:

ωἔε νν. Κ., τικ Ριιτιοτοριτν οτ Ριοττῃιττ, ι­ιι, ιοττοοῃ 19283, (ιοῃἔῃωτκ, Εῃῃωὥ­ ΠΙ, 2­ Β89 1949, Μτθῖω·

Οτοειτ ετιὀ ()ο.).Ματσούκας Ν. Α., Λογος και Μύθος, Θεσσαλονίκη 19902.

Ιεεἔετ 14/., Ρειἰεὶεἰει. Πὶε Εοττττιιτιε ὸοε ετὶεοηἰεοτιεη Μεοεοηοη, Βοτ1ἰη 19731, Μθῇϋε Ο” Ρωτἰῃτ ἄνττεεπ 1924° (ΡΕ ΡΓοΠΙ8Πῃ5)'

(Ή. σε Οτιιντετ). ·

Μεεετπετ Ι., Ει1τὶ1‹. Κοηιρευὸὶυιη σετ Οτ­:εειτητετ1ιὶ1‹, Ιι1τιε15τιιο1‹ 1955, (ΤγτοΙἰει

­, Ατ1ειοιε1οε Οτιιτι‹11εειιττε εἰιτετ Οοεοηἰοϋτο εεἰτιοτ Εηινν1ο1‹1ιιτι8, Βοτ1ἰιπ 1923, νθῇαω·

(Ψεἰὸτηαηηεοῇε Βηοῃῃθῃςῃ ΠΜουτσόπουλου Ε., Η πορεία του πνεύματος. Αι αξιαι, Αθηναι 1977.

ιι ε)Ιοτιεε Η., Ρ1οτ1ηε ΤιιΒειιὸ1ο1ττο: Αιτει1γεε υηα Κτἰτἰ1‹. (ΕΡΙΜΕΕΕΙΑ. Πἰε Βοτεο __° Αι Ηδοναί° Αθήναι χα" (ΓρηγΟρη)”

' '1 52 ειΙ” ” τΙκ· ΡΙοτἰτιἰειΠ Τὶτεοτγ οτ” τὴε

σετ Ρ1πτ1οεορ1πιρ ιιτη σου Μεηεο1πε:η, εκδ. Ρ. ννἰοὸηιεητι, Μι1τιο1πετι 1964, Μουωοροωοε Εη Πνῃαἶῃκ ΜΟΗ" ΝΠ ΠΙ

Ραετοτ).Ιτῃειἕἰττετν (ΔΙΟΤΙΜΑ 1976).

Κατσιγιάννη Κ, Ση Ο αγώνας για την αρετή. Συμβολή στην ερμηνεία της ΜϋΠετ, Η. Εξ, Πὶε Ι5‹­:1ττε νοτι Ιοοἔοε 15ε1Ρ1οιἰτ1οε, (ΑΟΡΗ 30, 1917, σ. 38 εξ.).

πλατωνική; ηθικής, Αθήνα 1975" ­, ΦΥΣΙΣ 1:61 Ρ1οτἰιτοε, (ΚΙἹΜ 71, 1916, σ. 232 εξ.).

Ρ1 ” ” Η Βτ ὸἰετι (ΗΕΚΜΕΒ 1913 σ. 408 εξ., 1914 σ. 70 εξ., 1916 σ.

ΚεττΖ, 7., Ρ1οτ1τ1ιιε° Ξεειτὼ ῖοτ τ1ιε Οοοἀ, Νενν Υοτ1‹ 1950, (Κ1ιτε'ε Οτοννυ Ρτεεε). ­® ΟΠΠΙΒΩ Β Η '

­, ΡΙοτἰιιιιε ειηὀ τ1τρ Οτιοετἰοε, (ΙΗ1 15, 1954, σ. 289 εζ.). '97 εξ· 7 1917 σ· 57 εξω·

Ρ1οιἰ Ε” 1ιἰετ τὶεο11οτ Βοίττειἔ Ζιιτ τιειιρ1ατοηιε‹:1ιειτ

ΚΘἰ©$5ἰἄ0Η­Ο2!8Π05 Α., 1.6 νονεεε ότοτἰαιιε ὀε Ρατηο ὀειτιε Ιει τηνετίαιιε ρἰοιἰ­ ­Π ΒἰοΠν8ἰο$° ΡΓοΜο8° Πω' Π] Ο

146 Δ

147

ΡΙτἰ1ο5ορ1τίε, Μίίττετετ 1. 97. 19262, (Αεοήευαοτίἴεορο νοτ1αἑ5υιιο111τεττ‹:1­ Κοετοντπΐί Μ., Ρωμαϊκή Ιστορία, Αθήνα 1984 (Μετ. Β. Καλφογλου).Ιιιττε).Ρούσσου Ε., Ο Ηρακλειτος στις Εννεαδες του Πλωτίνου, Αθήνα 1968.Νερο! Ο., Τετττ11ι1οΙοε15οΙ1ε Πυτετευουμηεοτι Ζιι ΟΥΣΙΑ ιιιια ΟΝ υεἰ ΡΙοτἰυ, | Κιπτετ ΟΙ1., Ι.ε5 οατόεοτίεε αιι Πιοιπαε εοιιείοίε αειιιε Ιοε Ειιτιόεαεε αο Ρ1οιἰυ,(ΗΕΚΜΕ8 64, 1930, σ. 422 εξ.), Μ Ρατίε 1961, (Ι.ε5 Βε11ο5 Ι.ετττ‹­:ε).ΟΙ›ε·τΙ1ει111ττ1ετ Ο., Πἰε τποταρυνεἰεορε Ρτειὲε υεἰ ΡΙοτἰτι. [ΝειταΙίοἰι1ητ ΟατόΙο Ιεικ 5116116115 Μ. 1., Πειε 5ίτι11ο1ιε νοτ11ὲί1τττ1ε Ζιιτιι Μίτιιπετιεοἱτετι ἰτη Ατ15οΙιΙιιΒ ειτι Ατί­Βορτιιειἐοτιατἰο. (Ι11τ15υτιι‹:Ι‹οτ Βοίιτείεε Ζιιτ ΚιιΙτιιτνν1εεο11εοΙπειτι 3), 5τοιο1ο5, Ηατηρμτρ 1958, (Ρ. Μείηοτ).Ι11τ151›τιιι:Ι‹ 1955, σ. 41 εξ.].5ε!1ΙεττεΗ. Κ., Πει5ΕίηειιτιεἰααεΑτκ1οτε. 8ιι1αίοηΖι1τΡτο1:1ΙεττιειτίΙ‹τ1εε ΝεεαιίνοηΟρρεπτιεττττ Η., Ρἰοτἰτιε Εευοτι. Πῃτοτευορμῃἐου Ζυτ Βίοἔταρρἰο ΡΙοτ1Πε,

111 ὸοτ Με:ιειρ11γε1Ι‹ Ρ1οτ1ττ5, Μί1τιοΙιοτι 1966, (Μακ Ηιιουςτ).Ηεἰεἰοὼοτρ 1929, (Ο. ννίτποτε Πττίνετείτὲίτ5υι1ο11Ιπει1π11ι1τιὲ). Ξσήτὀαετ Ε., Ρ1οτίτ15 ΑΕ›11ειττ‹11ι1ττεε1τ ΠΟΘΕΝ ΤΑ ΚΑΚΑ (Ετιτι. Ι, 8), Κο5ιοο1‹ΟρφανοὐΜ., Η ψυχή καιτο σώμα του ανθρώπου κατά ΔίδυμονΑλεξανδρέα, 1916, 13155.(Τον Τυφλὸν), Θεσσαλονίκη 1974.Ξοίτιτοεττ 1/.,Ρτο1πο1ειιιηοΙ Ι5οΒο5.Π1ε Κεορτϊοτιίἔμτιἔαετ\λ(οΙτοτεΙ1τιιττἔ υε1ΡΙοι1τι,­, Ο Υιος και το (Αγιον Πνεύμα εις την Τριαδολογίαν του Μ. Βασιλείου, Μϋ11οΙ1ε±11 ιι. 8ειΙΖυιιτἐ 1968, (Α. Ρυετετ).Αθήναι 1976.$ο1υ|2 14/., (`ιτιιττἀρτοΒΙοττ1ο αετ ΕτΙ111‹, ΡίιιΙΙἰηεε1π 1989, (Νεεκο).Ρ.=1ρε‹!15Π., Πίο Ιὶεκρτἰοοἀετ ΝἰΙ‹οτ11ειο1π15ο1πετ1ΕτΙπ11‹ αε5Ατ1ετοιοΙο5 15ε1Τ11οΠιει5 τὰ ΞεΙ1νννΖετ Η.­Κ., Πίε Ζνν1εΓεο1·1ε Ξἰοοτ ίττ αοτ Ρ1ι11ο5ορ1ι1ε ΡΙοτ1ττ5 (ΜΗ 1944,νοια Ααιιίιπ, Ρτειττκῖιιττ ει. Μ., 1980, (Κ. Ο. Ρίεοροτ). σ. 87 ες).Παπανούτσου Ε., Ηθική, Αθήναι 1970, (Ίκαρος). ­, ‹‹Βοννι155τ›› μπα ‹‹Πτ1υεννι15ετ›› οι­τί Ρ1οτ1η, (5οι1τε:5, σ. 341 ες).Ρειττττε Ο11., Ρτοτιοίει ιιττά Ρτονἰὀοτττἰει. Ποτ νοτεουυμεευεετίίϊ ΡΙοτ1Πε μττεἰ Ξόὴηἔευ Ο., Παει τιπνετὶεουε Ετ1ε:1›1πί5111 Ρἰοτἰηε ννεΙτει1ι5οΙαειι1ιι1τἐ, Ι.οίρΖ18 1923,Αιιειιετἰτιε, Ι5εἰαοτ1 1971, (Ε. Ι. Βτ1ΙΙ). · (Α. Κτὀιιοτ).Πελεγρίνη Θ. Ν., Η έννοια του κόιλλους στο Δαμασκιο, Αθήναι 1977. Ξοτἔεττεεττ Ρ. Η., Πίε Ετ1ι11‹ 5οΙιΙεἰοτ1τ1αοΙιετ5, Μί1ηο11ε1ι 1959, ((ῖ1ιτ. Κειίεοτ).Ρόρἰττ .Ι., ΡΙοτἰτ1 οι Ιεε ττιγτὶιοε, (ΚΡΗΙ. 53, 1955, σ. 5 εξ.). 3ννε·ε·11ε,ν Ι.., 3. Ι., Ιττίἰηίτγ 111 ΡΙοτ1ῃιι5, (ῶτεἐοτίειττιιττι 38, 1957, σ. 515 εξ..).Ρἰειτττο Μ., Ποετοτἰοα 011 ΡΙοτἰτ10, $αΙΘττ1ο 1946.ΤΙ·1εὀ1118ε1Ρ., ΡΙοτἰ115 8οΙ·1τἰΓτ ίὶυετ ὀἰο (ΙίὶοΙ‹5οΙ1Β1‹ε1τ,(ΙἰΙ1Μ 74, 1925, σ. 129 εξ.).Ρ15τοτ1ι15 Ρ. ν., Ρ1οτ1ττιι5 ατκὶ ΝοορΙατοηί5τ11.Ατ1 Ιττττοάιιοτοτγ Ξτιιὀγ, Οειιιπρτἰαἐε: Τ11ε11ετ ΙΜ, Ρ1οι1ῃ ιτηςί αίε ειτττ11‹ε Ρ1π11ο5ορ1ι1ο, (ΜΗ 1944, σ. 209 εξ.).1952, (Βοννεε ειπα Βοννεε). ­, Οοτι ιιττὀ ΞΘΘΙΘ 1111 1‹αί5ετΙ1οΙιοττ Ι)οη1‹ετι. (Ε1τΑοΙ<ΙΙΙ, 1955).Ρ15γτ1ο5 Α., Πὶο Τιιρετκ11οΙ1τε ὀεε ΡΙοτίτ1 τττίτ Βεεοτκἰοτετ ΒετίίοΙ‹5ἰο1πτ1ευ11ε ὸοτ ­, ΡΙοτ11ι Ζννίεοἰποττ Ρ1ειτο αρα Βιοει, (Ξιοιττοοε, σ. 63 εἔ,.).Βεςτἰίἰε ασε Βὸεετι ιιτιά εἰοτ ΚειτΙτατ515, Ι5ο1ρΖίε 1895, (Ο. $ο11ττ1ίτ1τ). Θεοδωρακόπουλου Ι. Ν., Αι θεμελιώδεις ὲννοιαι της φιλοσοφίας του Πλωτί­121191 Α. Ν. Μ., Ρ1οι111ιι5 ειπα τ1πε Τ11εοτν οί ειττίετίο Ιτττίτειίοττ, (Μιττττ ΧΙΙΙ, νου, Αθήναι 1928, (Ο_ Κοραήςι1960, σ¬ 233 εξ­λ ­, Πλάτων ­ Πλωτίνος ­ Ωριγὲνης, Αθήναι 1959.ΙΖ1οΙπετΑ., Πατετε­:1Ιιιττε ασε Εευετιε υτκἰὀετ Ρ1ιί1ο5ορ11ίο αοε Ρ1οτ1τ1,ΗαΙ1ο 1864­67 · ­, Συστημα φιλοσοφικής ηθικής, Αθήνα 1960.(ανατ. Αει1εττ 1968, Βοίετττἰει νετΙειε).

7`!1εο‹!οτε1Ι‹ο_υοι11ο5 Ι., ΡΙοτίΠ5 Μοταρίινείκ ασε Βείτιε, Βίί1πΙ/Βααετι 1928,Κἱετ Ι. Μ., ΡΙοτἰηι15 οτι Μειτιοτ αμα Ενί1, (Ρ1πτ11 νΙ, 1961, σ. 154 ες). (Κομκοταἰει).­5 ΡΟΠΠΒ ΟΕ ΙΠ(ἰἰνἰὀΗΘΙ$ ἰῃ ΡΙΟΗΠΗ81 (ΟΦ ΧΠΙ› 19631 σ¬ 213 εξ­Ἑ 1 Θεοδωρίδη Χ., Επίκουρος. Ηαληθινή όψη του αρχαίου κοσμου, Αθήνα 1954.­. ΤΜ Ιτιττιιεῃετιοε ετιὀ Ττεῃεοεῃὸθῃοε οί Ντε 1318101110 Ροτττι. (ΡΜ 108. 1964. τ111ε1Ε., οτε Ε1‹5ι5515 .515 15τ1«­±1τ11ιτ115ρτο1›1ε­111 15ε1Ρ1οι1τ1 τΑοΡ11­26, 1915, σ.σ. 217 εξα. | 48 εξ5_¬­, Ρ1οτ1ι1ιι5. Τ11ε Κοεια το Κε­:ει1ίτν, Οειτηυτίαεε 1967, (θειιττρτίαεο Πηὶνετείτν ΤοτοΙ‹ 14/., Ηαῃαυυωι αετ Οε5οΙπ1ο1ττε όετ ΡΗίΙο5ορΙ11ε Ι, ΑΙτεττι11τπ, Ρτειτι1‹ίυττΡτοεε).ει. Μ., 1964, (ν. Κ1ο5ιοττηε1πτ1).ΚΟΟΪἸΟΗ Ε., ΡΙΟΠΠ Πυα €ἰα$ (ἶΙἸΤἰ81ΘΠ1ΗΠι. Πἰ58­1 ΚΓΘΪΘΜ 1898­ | Ττοι11Ἱ1ειτ‹ἰ 1., Ι.ει ρμτἰίἰοειτίοττ ρΙοτἰτ1ἰετιτ1ο, Ρατίε, 1955, (Ρτεεεεε ΠηίνετείτειίτεεΙἱοίοῖτζ Π., Ρ1οτ1τ1. Βία Οτοεεεοτιτἰῖτ ΙΙΙ, 8­ν, 8­ν, 5­ΙΙ, 9, Βοτ1ίττ 1970, (ΚΝ. άθ Ρταῃοεί

1 40 Θτυνττυ. ­, τα οεῃεεε στι Ριοιτῃτωῃε, (1‹Ρ11ι 55, 1955, σ. 469 εε,.›._ 148

149

1

1/ίττεησῃ Κ., Τ1πσ Οοηοερτ οί Ρυτἰίίοετίοη ἰη τ1τε Οτεε1‹ ειηὀ Ιιιοὶεη Τρεοτἰεε 1

οί Πτειιηει, 1γὲίε1‹γ1ὲ 1988, (.1γνὲε1‹ν1ὲίτι Υ1ἰορἰετο).1/ορο! Ο. .Ι. είε, ΟΕ της ιιεορ1ετοτιἰσ Ορετεοτετ οί Ρ1ετοΕίετη αηὸ της ρ1ετοη1ο 1

Ορετεοιετ οί Νεορ1ετοη1ειη, (Μὶηἀ 62, 1953, σ. 43 εξ.). Ἡ ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝνο11‹π1ειιπ2­$‹:Ι2Ιιι‹:Ι‹ Κ. Η., Ρ1οτἰι2 α1ε Ιητετρτετ οἰετ Οητο1οε1σ Ρ1ετοε, Ρτὲι·11‹1ιιτι

ει. Μ., 19663, (ν. Κ1οετετιΕειηη).11/2126: Ο., Ρ1οτἰηε Βεςτἰῖί ὀετ ὲἰετρετίεσρεη Ροτπι, (Ν1 1916, σ. 186 ες). ,Αδρασ­ως 23

14/εττεη Ε. 1λ/., Οοηεοίουεηεεε ίη Ρ1οτ1ι2ιιε, (Ρ1ττη ΙΧ, 1964, σ. 83 ες). , ·

ιι×ε5ιεΓ1Π1‹ _ Εππῃεῃ Ε. ο., Ειπε ωω Ριοιιῃ, ςΕΖ 52, 1964, σ. 26 ες). Αἶἔηνα Μ° 21 Γ®®λην®ς 23 88· 112

ινιιρεπ Ρ., Νωε Εωἔωεῃιε εμε ΠΕΡΙ τΑτΑοοΥ, ςΗΕι‹ΜΕε 76, ιαιι, σ. Αιγυπῖοἶ 19 Γεμινα 23,225 εξ). Ακαδἶιμια 28 Γεωργοπουλου ­ Νικολακακου Ν.,

0ΉωπωμΜῃΝωωωωὼὼωωοωἩηωωὼκὸ%Η1ΉωωωπωΑῳΜ. ΑΉη"αΜαΙμΙλ1α1%2Ι 1ωεζ,Π3ἀν1Π=Π%1Β·(ΡΗΙΕΟΒΟΡΗΙΑ ΡΕΚΕΝΝΙ8. Α1σ1·ιαικ11υτ1ὲει1 Ζυ Πιτετ νετςεηεςηρεἰι Αλἦξανδροα 23 1251 1292 1332 139

ιιηὀ Οεεεηννειτι, Κεεεηεριιτς 1930, σ. 169 εξ., 1. Ηει1α1:ε1). 3 Αλἶξανδρος μέγας 12 Γοργίας 91, 113, 139

νί/ιπιὀτ Μ., Ρ1οιἰη. Βτμαίετι Ζιιτ Οεεσ11ὶο1πσ ἀεε Νευρ1ετοη1ειηίιε, 1.σἰρ2ίς 1919, Αμἶλιος 19' 24 Γορδἶανος Γ| 20 εξ(Α­ ΚΓὸΠετ)· Αμελιος Γεντιλιανος 23 Γρηγοριος Ναζιανζηνός 138

1λ/μτιῃ Κ., $μ12ετει2Ζ υηα Ομει1ἰιἑ1τ.ΕἰΠ Βείττεε Ζιιτ Ιηιετρτετειτἰοη ‹1ετρ1οτὶι2ἰεσ11εΠ Αμφὴςλεια 23 Γρηγόριος Νύσσης 109

Τιεκιιιιε νι 1, 2 Πω 3, Εωιιῃ 1973, (νν. σε οωγωη. ” Αμμωνκἴς Σακκας 112 20· 22, 111

Ζε11ετ Ε., Οτμτκὶτίεε σετ (ιεεσ1ιίσ1ιτσ σετ ςτἰεσυἰεσηεη Ρ1ιί1οεορ11ἰσ, 1.εἰρ21ε Αναξαγορας 128 Δημόκριτος 94

192012, ςο. Ε. ιωιιεῃογ. Ανδἶονικος 24 ΔΨ8 58 εξ” 77

Ζί1π2εΠ Ο., (εκδ.), Πὶε Ρ1ιί1οεορΙπἰε ασε Νευρ1ειτοηίειηυε,1)ειτη2ετει‹:1τ 1977, (ννίεε. Αντφχεια 21 Διδυξιος Αλεἕανδρεύς 124Βηὼ8θ5θΙΙ5οΙἹ8ῇ)­ Αντωνιος Ροδιος 24 Διογενης Λαερτιος 36

Απολλὀδωρος Αθηναίος 24 Διόνυσος 14Αρίσταρχος Σαμιος 14 Δραγώνα ­ Μονάχου Μ., 115Αριστοτέλης 14 εξ., 20 εξ., 27, 31 Διώνη 58

εξ.,43,53εξ.,62εξ.,65,80,83,94 εξ., 110 ες., 114 εξ., 123 ες., Ελλάδα 24126 εζ„ 128,130,135,138 εξ. Εμπεδοκλής 13,61,128

Αρίστων 23 Επικουρειοι 16 εξ., 22Ασπάσιος 23 Επίκουρος 17, 94Αττικόἐ 23 Επίχαρμος 24Αύγουσῖος 21 Ερὲννιος 20Αυγουστίνος 109, 113, 121, 132 Ερμής 14Αφροδίτη 57 εξ., 60 ΙΕύδοξος 116

. Ευθύδημος 110,140Βασίλειος μέγας 109, 122, 126 Ευκλείδης 14

Βιζυηνός Γ.Μ., 132 εξ. Ευσὲβιος Καισαρείας 111Βυζαντιος 109 Ευστόχιος 19, 23

Στον πίνακα δεν περιέχεται το όνομα Πλωτίνος.

150 151

Ζήθος 23 Μεσοποταμία 21 Σαβινίλλος 23 137Ζήνων 35 Μιχαήλ αρχαγγελος 14 Σαλωνίνα 23 Βετεεοιι 109Ζωτικός 23 Μουτσόπουλος Ε. 114, 116, 122 Σεβήρος 19, 23 Βετ1‹Ιεν 132. Σὲξτος Εμπειρικός 119 Βεεορτεεοϊ Μ., 140

`Ηρακλειτος 13, 15, 34, 68, 79, 94, Νουμήνιος 231 “ Σεραπίων 23 Β1ιιτηειιι1ιε1 Η..1., 119, 124117, 122 εξ.

Σίσυφος 58 Βοιύεηεετ Ε., 132Ησίοδος 117 Οδυσσέας 81 Σκυθόπολις 23 ι Βτεοητ Ρ.1., 1111, 113, 126Ολύμπιος 20 Στοα 15 εξ., 22, 25, 34 εξ., 88, 94, Βτόῇὶετ 13., ΙΙΟ, 119, 123, 129Θαλής 94 'Ομηρος 81 128 Ο'Βτίοη 1)., 123Θεαίτητος 83, 126, 129, 135 Ορφανός Μ., 122, 124 Στοβαίος 1., 35, 139 Βτυη 1., 110, 119, 120Θεοδόσιος 20 Όσιρις 14 Συρία 21 ΒΗΦΠΠΘΓ Η.. 123Θεοδωρακόπουλος Ι.Ν., 58, 111 Ουρανός 58 ' Σωκρατης 15, 20, 27 εξ., 62, 117 Βιιτν ΚΩ., 132εξ„ 116,118,121Θεοδωρίδης Χ., 111 Παπανούτσος 114 › ­ Τίμαιος 62, 65, 124, 126 εξ., 138 Οηὶετεόίε Μ., 132Θεόφραστος 24 Παρμενίδης 15, 47, 65, 67 εξ., 117, Τραϊανός 19 ()Ιετ1‹ Ο.Η., 123, 134Θωμας Ακινἀτης 109 120

Οουτοε11ε Ρ., 109Παυλίνος 23 Φαίδρος 110, 116, 117, 124, 126 Οτειιεετ Ρ., 132“Ιαμβλιχος 23, 109 Παυσανίας 57 Φαραντακης Π., 124 Οτοιηε Ρ., 125Ιεροκλἠς 111 Πελεγρίνης Θ.Ν., 132 Φειδίας 77 Οιιτηοηι Ρ., 124 9Ίρις 14 Πενία 57 εξ. Φίληβος 30, 62,. 114, 126Ιωάννης ΣκώτοςνΕριγενης 132 Περιπατητικοί 23 Φιλιππίδης Λ., 110 1)ε111 Α., 119'Ιωνες 15, 25 Περσία 20 εξ.1)ε1ιη1πετό Ο.Η., 126Πλάτων 11, 14 εξ., 20, 23, 25, 27 Χρύσιππος 34, 110 Ποόαε Ε.Κ., 117, 120 _Καμπανία 23 εξ., 54, 60, 62, 63, 65, 68, 78, Πωεε Ο, 119καωιμἀνης κ.Σ., 113 εο, 83, 86, 94, 97 εε., ιιο εε., Ψευεο­Διονύσιος Αρωπαγιτης 109 οτε" Α., ιιο, 112, ιι9,1ι25, 130,Κίρκη 81 113,116 εξ„ 124,126.εξ„ 129 132Κ­λαύδιος 19 εξ., 133, 135, 138 εξ. · Ωριγένης 20 εξ., 122 Πὀττἰε Η., 109Κούτρας, Δ,Ν., 132 Πλατωνόπολις 23 9

9Κρόνιος 23 Πλωτίνα 19 Α1›‹1ιιΙ1ε Α.Κ., 140 Ε1εεε ΟΠ., 118, 130Κρόνος 62 Πόρος 57 εξ. Αοουι Ρ.­8., 119, 1224Κυριαξόπουλος Σπ., 114 Πορφύριος 19, 24 εξ., 39, 109 . 1, Ακτίιιεοτι Μ., 122 Ρετννεόε Κ., 141Πρόκλος Διαδοχος 109 Ατιηεττοηε Α.Η., 141 Ρίοριε 123Λογγίνος 20 εξ., 25 Πρωταγόρας 114, 130 Ατιποιι Κ., 125 Ρίεορετ Η., 133Λυκόπολη 19 Πυθαγόρειοι 22, 62

ΕΠἙΖ Κ_ νη 114 ./·

1 Βετἰοιι 1., 12Ο εξ., 138 Ρτίίο1πτε1 Ε., 53, 119, 121 εξ.Μάρκελλος Ορόντιος 23 Ρογατιανός 23 Βεττιεε .Η.Ε., 101, 141Ματσούκας Ν.Α., 1423 Ρούσσος Ε., 123 Βεοκοτ 41, 48, 116 εξ. Οευτρίετ Β.­Α., 115 ­Μὲνων 113 Ρώμη 12, 21 εξ., 24 Βεἰετννεαεε Ψ., 119, 122, 123, 131, Οίεοτι 116

152153

­ΠΟ111›οττ Α.Η., 140 Ηογὀ Α.Ο., 124

122, 129 ωοθῃο ΦΜΩΟ” 1361 141 8411111111 112 Τ1ο1111131111.,113,131,134,14οεξοωεεετ Α., 129 1141311311 13., 1ο9 8ο11ο1›9111191191 132ο11ωο1ι11 11., 1ο9 Μ4ω111ο 13181110 1ο9, 111 ' 89119491 Ε­1 127 εξ. ν11111111311 Κ¬ 140Οιιτϋτἰε 11ν.Κ.Ο., 122 Με11118 Ο., 110, 121 8‹:Ι1ιι13ο1τ ν., 129 νο11‹τ11ει1111­$ο11Ι11‹:1‹ Κ.Η., 122 εξ.Μεεεῃετ _Ι_, 11480111112 νν., 114­ (18 ν0ε€1 Ο..Ϊ., 1131­148131 13,13., 124, 127 Μοτο Η., 1ο9 5911999291 Η.­Κ­1 119 εξ­1 122 εξ­Ηεωετ 11., 12ο 1ν11111ε1 87, 113, 117 εξ., 121, 14 8411113 1ο9 11141291 Ο­1 133Ηειττ111ε1111 114 125, 131, 134, 140 511εΙ1ε118 Μ..1., 115 1178111911 13.117., 118Ηεεω 109, 1328611119311 Ο., 132, 142 11νε8τε11111‹­Ε111111ε11 Ι..Ο., 135Ηε1111±Π1111111Ρ., 13,2ο,11ο, 112,118, Νθ1›‹­11 ο., 118 8918995911 Ρ­Η­1 127 1^11111°11®®111 1119128 εξ., 132, 134 ΝΟ113113 132 89111929 1091 121 1111111311 Ρ·· 121Ηεῃὴ 123, 132Βννεοηογ Ι3., 122, 128 11ν11ΐ111111111 Μ·= 135Η1Π1Π1ε±1ο1134,66,88,118,123,124, ο1›4111ω11111ε1 ο., 12ο

. 1111111111 Μ·· 122127 εξ., 13ο, 134, 139 ορρετωωῃ Η., 111 εξ. Τ119‹1111ε9 Ρ­1 14111 1111111111 Κ·· 118Ηοτει ς_, 132

· Τ11ε11ε1νν.,33, 113,123εξ., 129,1361>4ρω118 13., 136 ” Τ11ω11ο1.11ωρο111ο81., 118, 125, 133 2131131 13., 14111184 νν.κ., 119, 121, 123, 132 Ρ311113 Ω11., 134, 138 Τ11191111 141 Ζ1111Ζ®11 Ο· 141Ρόρἰῃ _Ι_, 125 Τοτο1‹ ΚΝ., 109Ιειεεετ Ψ., 113, 115 Ρἰειιπο Μ., 132

­1111812618 109 Ρἰετοτἰιιε Ρ.ν., 130 εξ., 1411ο11ε8 Η., 134 Ρ18γ11ο8 128 εξ., 136, 141

Κειητ 132 Κ1ο11 Α.Ν.Μ., 132Κειτε Ι., 120, 136 ΔΚ1ο11τετ Α., 19 εξ., 42, 72`, 110 εξ.,ΚεΙε881ὀου­Οεἰεηοε Α., 121, 125 113, 117, 123, 127, 131Κ1το1111ε:1 Ο.Η., 20, 111 εξ., 122, 135 Κἰετ .1.Μ., 118, 124, 129, 130, 133, 4εξ. 140Κο118τειτ1τ111οι1 Ε., 136 . ΚοοΙ1οΙ1 Ε., 120Κοετετειε Οτ. 119, 125, 137 ΚοΙοΓ1 41, 116Κτὲωετ Η.­1., 113, 115 εξ., 120 Βοετοντπίῖ Μ., 112Κτἰετε­31161 Ρ.Ο., 82, 123, 126, 134, Κιιττεη Ο11., 119, 123

136, 138, 140Κιὼε Ι., 136 8οΙ1εΙ11112 132

5ο1111Ιετ 1321401171112 109 8‹:111εἰετ111εο11ετ 127Ι.1οε1‹ε Ρ.Α., 122 8ο111εττε Η.Κ., 122

1521155

ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΛΩΤΙΝΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ

Η

Ο πίνακας συνταχθηκε με βαση τις σελίδες του κειμένου και οχι των σημειώ­σεων. Οι αριθμοί στις παρενθέσεις δηλώνουν τις σελίδες.

Ι Ι, 2 (56) Ι, 4 (69) Ι, 7 (56) Ι, 9 (68, 7Ο) Ι, ΙΟ (84) Ι, Ι3)(7Ι)83) 2, 2 (82, 84) 2, 3 (7Ο, 84, 86, 87) 2, 4 (53, ΙΟΙ) 2, 5 (86) 2, 6(83, 84, 85, 87) 3, Ι (73, 74) 3, 2 (74) 3, 3 (74) 3, 4 (74) 3, 6 (88 (89) 4, Ι (95)54, 2 (96) 4, 3 (49, 97) 4, 4 (48, 97) 4, 5 (97) 4, 7 (9

ΡΒΣΝ

ϋωθω

;ι›$¿ς›)<ι

×οἕ”\ιἕ*>

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

ΣΥΝΤΟΜΟΓΡΑΦΙΕΣ ............................................. ..ΠΡΟΛΟΓΟΣ ......................................................... . .(96 εξ.) 4, ΙΟ (97) 4, ΙΙ (48, 92) 4, Ι2 (48, 92) 4, Ι3 (9Ι) 4, Ι4 (92) 4, Ι5

(48, 9Ι, 92) 5, Ι (98) 5, 7 (98, ΙΟΟ) 5, ΙΟ (86, ΙΟΟ) 6, Ι (77) 6, 2 (7Ο, 76, Ι­ ΤΟ ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΟ ΠΡΟΣΩΠΟ ΤΟΥ ΠΛΩΤΙΝΟΥ ΚΑΙ77) 6, 4 (78) 6, 5 (79, ιοι) 6, 6 (55, 67, 77) 6, 7 (64, 86) 6, 8 (78, 81, 85) ΟΙ ΒΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ ΤΟΥ6, 9 (50, 79 εξ.) 6, Ι2 (88) 7, Ι (78, 99) 7, 2 (61) 7, 3 (55, 98) 8, Ι (64) 8, 2(49, 64) 8, 3 (55, 64, 65, 67, 72) 8, 4 (67, 69, 70, 7Ι) 8, 5 (68, 69, 7Ι, 72) . , λ .8, 6 (55, 67, 68, 81) 8, 7 (68) 8, 8 (68) 8, 10 (72). υ Ι. Οι ρίζες και η γεννηση του Νεοπ ατωνισμου ....... ..

2. Η πνευματική πορεία του Πλωτίνου .................... ..ΙΙ 3, 8 3, 9 4, 4 4, 9 4, 5, 2 9, 4 9, 9 3» ­ . ι ι . · . ο · ­ σ α ι ι · ­ ­ ε . ­ ­ . ' . ­·(9Ι) 9, Ι5 (85) 9, Ι6 (77, 78) 9, Ι8 (85).

ΙΙΙ Ι, ΙΟ (9Ο) 2 (6(48, 92) 5, Ι (57, 6Ι59) 5, 9 (59, 6Ο) 6,(Ι8) 8, Ι (4Ο, 4Ι, 42,89, 9Ο, 9Ι) 8, 7 (46)

Ω?

“<οαἕω

Όἶω

38:ΝΒ

οοΩΚΙ'

κ­`Χ

ι|'|"ΞἕΜ

ωΟυ

κ"­^Μἐυ

ΘΩ

.99Θ

οοῇδ

|`Φϋ_4

χα)

ν Ι, 3 (5Ι, 53) Ι, 7(5Ι, 75) Ι, ΙΙ (52) Ι, Ι2(52) 2, Ι (5Ι) 3, 3 (5Ι, 52) 3,4(9Ο) 3, 6

Οζ'Οι

4›^Η·­Ν

ΗὉΧ×`

9·89,3­βωβυν

`Ι»·`\|(|,ΙΩ

×.×ὲη(οο°

ωὉΜ”

8.

·ΙΙ. Η ΟΝΤΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ ΤΗΣ ΠΛΩΤΙΝΙΚΗΣ(6Ι, 9Ο) 2, ΙΟ (99) 3 (67) 3, 4 (99) 4, 6 ΗΘΙΚΗΣ

`

5, 3 (57) 5, 4 (57) 5, 5 (57)7 (65) 6, ΙΙ (66, 67) 6, Ι545) 8, 3 (44) 8, 4 (42, 45,

9 (48, 49) 8, ΙΟ (49) 9, Ι

) 9. 5 (51)

Ο`­Ρ­"Ξυι

ωΘω°Ψ×.×`Ι

ὲοἄοΰω

κοαμἔ*

×`κ`Ω.3

ΜΔ

(58.·Ι6 Ι. Η «θεωρία» και η πράξη ................................... ..2, 2. Η «λογιζομενη» ψυχη ........................................ ..8) 3. Ο έρωτας της ψυχής για το αγαθο ..................... ..

Δ

(51) 4· 32 (51) 4· 43 (81) 4· 44 (81) ΗΙ. ο ΜνΣΤ1κοΣ ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ ΠΡΑΞΗΣ

. 1. Τοπογραφία του κακού ...................................... ..(51, 3. 17 4, 2 5, 78, 92) 5, 13 6, 5 8: 1 (77) Αναγωγή Οτο αγαθό . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..8, 2 (77) 8, 9 (78) 9, 5 (79) 9, Ι0 (69) 9, 14 (43) 0.) ΤΟ ωραιο ...................................................... ..

β) Οι αρετές ...................................................... ..νι 8, 16 (84) 4, 1 (51) 5, ιο (60) 7, ιο (85) 7, 84 (105) 7, 41 (104) 8. 5 (83) γ) Ο «σπου8αίος›› ως αρχετυπσ του Ιιοωο ειωουε...8. 6 (92) 8. Ι5 (50. 60) 8. 21 (50) 9. 6 (49) 9. 7 (98) 9. 8 (98. 104) 9. 9 (50. 8) Η ευδαιμονία ................................................. ..57. 60. 104. 105) 9. Η (60. 74. 104) 3. Η εντελεχεια της καθαρσης ............................... ..

156 157

1 ;; ω

Α τἔ' ΔΙ

ΕΠΙΛΟΓΟΣ ................................ ..

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ; ......................... . .

ΠΙΝΑΚΑΣ ΟΝΟΜΑΤΩΝ ............. ..ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΛΩΤΙΝΙΚΩΝ ΧΩΡΙΩΝ ........................ .. 156

........................ .. 1ο7ΣΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ ........................................ .. ιο9

Ι

\

ΰΣ

Σ

Ι43 Ι

........................ .. Ι5Ι· 'Ι

Ι. Ι

Χ

#‹

'τ

. ἔεἔἴ

'Ψ Ϊ ἶννΙ

‹Φ Ι Δ ·

± Ι 4"

Η

ξ Ξ Σ,

°Ι; ^Ϊ ὲὲ­

Ι?

ιζμ,