[1]

Πλοία και ναςζιπλοΐα ζηο Αιγαίο

1. Ο άνθπυπορ και η θάλαζζα

Γελ κπνξνχκε λα πνχκε κε ζηγνπξηά πφηε ν άλζξσπνο βγήθε ζηελ αλνηρηή ζάιαζζα· απηή ε

εξψηεζε δε ζα απαληεζεί πνηέ κε απφιπηε βεβαηφηεηα. Ν κεγάινο ηζηηνπιφνο θαη

πξσηνπφξνο ηεο λαπηηθήο πεηξακαηηθήο αξραηνινγίαο, Thor Heyerdahl, πνιχ νξζά έγξαςε:

«Ν άλζξσπνο έκαζε λα ρξεζηκνπνηεί έλα θνππί θαη έλα παλί πξνηνχ θαβαιήζεη ηε ξάρε ελφο

δψνπ θαη θαηαζθεπάζεη κηα ζέια».

Ζ πεξηπέηεηα ηνπ αλζξψπνπ πάλσ ζην λεξφ μεθίλεζε πηζαλφηαηα 700.000 ρξφληα απφ

ζήκεξα θαηά ηελ Ξξψηκε Ξαιαηνιηζηθή πεξίνδν. Ζ δηάζρηζε ηνπ ζπληνκφηεξνπ ζαιάζζηνπ

δξφκνπ κεηαμχ Αθξηθήο θαη Δπξψπεο, ησλ Πηελψλ ηνπ Γηβξαιηάξ, ηνπνζεηείηαη πιένλ

200.000-500.000 ρξφληα πξηλ απφ ηε ζεκεξηλή επνρή, ελψ κηα αθφκε παιαηφηεξε

ρξνλνινγία έρεη πξνηαζεί γηα ην πέξαζκα ηνπ Βεξίγγεηνπ πνξζκνχ.

Δίλαη πηζαλφ φηη έλα απφ ηα πξψηκα κέζα κεηαθνξάο ηνπ αλζξψπνπ πνπ απνθαινχκε “homo

erectus” (φξζηνο άλζξσπνο), θαηά ηε κεηαθίλεζή ηνπ ζηηο ιίκλεο, ηα πνηάκηα θαη ζηνπο

πδάηηλνπο δξφκνπο ηεο μεξάο γεληθφηεξα, ήηαλ θάπνηεο πξσηφγνλεο ζρεδίεο, απιέο ζηελ

θαηαζθεπή ηνπο. Νηηδήπνηε κπνξνχζε λα επηπιεχζεη θαη δηέζεηε επαξθή πιεπζηφηεηα ψζηε

λα θξαηήζεη ηνλ άλζξσπν πάλσ απφ ην λεξφ ήηαλ αξθεηφ γηα λα επαλελψζεη ηα κέιε κηαο

θπιήο πνπ είραλ ζθνξπηζηεί ιφγσ κηαο πιεκκχξαο. Ρέηνηα εμειηγκέλα πιενχκελα

ρξεζηκνπνηνχληαλ επίζεο γηα ην ςάξεκα θαηά κήθνο ησλ αθηψλ ηεο ζάιαζζαο θαη

κπνξνχζαλ λα θαηαζθεπαζηνχλ κε ηα πιένλ απινχζηεξα ιίζηλα εξγαιεία πνπ νη άλζξσπνη

είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο.

Ξαξά ηελ έιιεηςε θάπνηαο πξνεγκέλεο ηερλνινγίαο κε ηε ζεκεξηλή έλλνηα ηνπ φξνπ, ν

άλζξσπνο ηεο Ξξψηκεο Ξαιαηνιηζηθήο πεξηφδνπ ήηαλ σζηφζν πξνηθηζκέλνο κε ηελ ηθαλφηεηα

ηεο παξαηήξεζεο. Ζ απιή κίκεζε ησλ δψσλ φπσο νη θάζηνξεο, πνπ είλαη ηδηαίηεξα ηθαλνί

ζηελ θαηαζθεπή ζρεδηψλ, ζα είρε σζήζεη ηνπο καθξηλνχο καο πξνγφλνπο λα «θαβαιήζνπλ»

έλαλ μεξηδσκέλν θνξκφ θαη λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηηο παιάκεο ησλ ρεξηψλ ηνπο σο έλα

απνηειεζκαηηθφ θνππί. Θαζψο ζηέθνληαλ πάλσ ζηε ζρεδία, ζα είραλ ζίγνπξα παξαηεξήζεη

φηη ν άλεκνο πξφζθεξε κηα δχλακε πξνψζεζεο θαη νδεγνχζε ηε ζρεδία κπξνζηά, θάλνληαο ην

ζψκα ηνπ αλζξψπνπ έλα πξσηφγνλν παλί. Θξαηψληαο θιαδηά θνηληθηάο (φπσο ζηνλ πνηακφ

Θνλγθφ) ή ην ηελησκέλν δέξκα ελφο δψνπ αλάκεζα ζηα ρέξηα ηνπ ζα είρε απμήζεη ηελ

απνηειεζκαηηθφηεηα απηνχ ηνπ πξψηκνπ ηζηηνθφξνπ, κε ηελ αξρή πνπ εθαξκφδεηαη θαη

ζήκεξα ζην άζιεκα ηεο ηζηηνζαλίδαο (wind surfing). Ζ «ηδαγθάληα», έλα πξσηφγνλν ζθάθνο

πνπ ρξεζηκνπνηείηαη αθφκα ζηε Βφξεηα Βξαδηιία γηα ηαμίδηα ζηελ αλνηρηή ζάιαζζα ηνπ

Αηιαληηθνχ, είλαη κηα επηβίσζε ελφο πξνγφλνπ ηεο ηζηηνζαλίδαο, παξφκνηνπ κε έλαλ ηχπν

ζρεδίαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηα Φίηδη.

Ν φξνο «ζρεδία» πνπ έρεη ρξεζηκνπνηεζεί επξέσο γηα λα πεξηγξάςεη ηα πξψηα κεηαθνξηθά

κέζα ηνπ αλζξψπνπ ζην λεξφ αλαθέξεηαη ζε κηα κεγάιε πνηθηιία ζθαθψλ. Αο πεξηγξάςνπκε

κεξηθνχο βαζηθνχο ηχπνπο. Κηα ζρεδία απφ θαιάκηα θηηάρλεηαη απφ ρνληξέο δέζκεο

θαιακηψλ δεκέλεο κεηαμχ ηνπο, γηα κηα ζρεδία απφ θινηφ δέληξσλ ρξεζηκνπνηνχληαη δεκάηηα

απφ θινηφ πνπ δέλνληαη κεηαμχ ηνπο, κηα «επηπιένπζα» ζρεδία απνηειείηαη απφ έλα δεηφ

μχιηλν ζθειεηφ, ζηνλ νπνίν πξνζδίδεηαη πεξηζζφηεξε πιεπζηφηεηα απφ θνπζθσκέλα δέξκαηα

δψσλ, θνινθχζεο ή ζθξαγηζκέλνπο ακθνξείο, ελψ κηα ζρεδία απφ θνξκνχο θαηαζθεπάδεηαη

απφ θνξκνχο δέληξσλ ή ζηειέρε κπακπνχ πνπ δέλνληαη καδί κε πεξηζζφηεξν ή ιηγφηεξν

πνιχπινθνπο ηξφπνπο. Νη ζρεδίεο πνηθίιινπλ ζε κέγεζνο απφ κηθξνζθνπηθέο –φρη

πεξηζζφηεξν απφ έλα κέηξν ζε κήθνο– πνπ κπνξνχλ λα θηινμελήζνπλ έλαλ κφλν επηβάηε,

κέρξη ζρεδίεο κε κήθνο 8-10 ή θαη πεξηζζφηεξα κέηξα κε ρψξν γηα αξθεηνχο επηβάηεο πνπ

ζπρλά κεηαθέξνπλ θαη νηθφζηηα δψα.

[2]

Νη φξνη «βάξθα» ή «ιέκβνο» αληηπξνζσπεχνπλ έλα αθφκα βήκα ζηελ αλάπηπμε ηεο

ηερλνινγίαο· ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα πεξηγξάςνπλ δηάθνξεο κεζφδνπο θαηαζθεπήο. Κηα

βάξθα ελδέρεηαη λα είλαη θηηαγκέλε απφ δεκάηηα θαιακηψλ ζθηγκέλα κεηαμχ ηνπο πνπ

ζρεκαηίδνπλ έλα θνίιν πιενχκελν ζηεγαλνπνηεκέλν κε θαηξάκη ή άιιεο νπζίεο· απφ έλα ή

πνιιά θνκκάηηα θινηνχ ξακκέλα κεηαμχ ηνπο, ελίνηε κε έλαλ εζσηεξηθφ μχιηλν ζθειεηφ· απφ

έλα θιεηζηφ πιεθηφ πιαίζην ζαλ θαιάζη ή κηα αλνηρηή μχιηλε θαηαζθεπή, θαιπκκέλε κε

πδαηνζηεγέο πιηθφ φπσο δέξκα ή χθαζκα δηαπνηηζκέλν κε θαηξάκη ή άιιεο νπζίεο· λα είλαη

ιαμεπκέλε απφ έλα θνίιν θνξκφ (ζθαπηφ κνλφμπιν) ή λα έρεη θαηαζθεπαζηεί απφ μχιηλεο

ζαλίδεο ή άιια ζηνηρεία πνπ ελψλνληαη κε δεζίκαηα απφ θπηηθέο ίλεο ή ζρνηλί («ξακκέλε») ή

κε μπιφθαξθα ή κεηαιιηθνχο ζπλδέζκνπο.

Όια μεθίλεζαλ κε ηνλ άλζξσπν πνπ «θαβάιεζε» ηνλ θνξκφ ελφο δέληξνπ πνπ επέπιεε·

έπεηηα, κε ην πέξαζκα ρηιηεηεξίδσλ, ν θνξκφο θαζαξίζηεθε απφ ηα θιαδηά ηνπ κε ηε βνήζεηα

κηαο πέηξηλεο πιάλεο. Θεξκαηλφκελνο κε θσηηά θαη κε ηε βνήζεηα ελφο κεγάινπ ζαιάζζηνπ

νζηξάθνπ, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ ζα ζθεπάξλη, ν θνξκφο έγηλε θνίινο. Έηζη εθεπξέζεθε ην

ζθαπηφ κνλφμπιν, ν πξφγνλνο ηνπ θαλφ. Ρν κνλφμπιν ήηαλ έλαο λεσηεξηζκφο, έλα βήκα

κπξνζηά γηα ηε λαππεγηθή ηερλνινγία. Πηελ Διιάδα ε ιέμε επηβηψλεη αθφκα ζε δηάθνξα

ηνπσλχκηα (έλα αθφκα ρξεζηκνπνηείηαη θνληά ζηελ Ξαιαηνθαζηξίηζα, ζηε βνξεηνδπηηθή

Θέξθπξα). Ν γαιιηθφο φξνο monoxyle θαη ν ηηαιηθφο monossile πξνέξρνληαη απφ ηελ ειιεληθή

ιέμε. Ξξψηκα πξντζηνξηθά παξαδείγκαηα κνιχβδηλσλ νκνησκάησλ κνλφμπισλ ηνπ Αηγαίνπ

πξνέξρνληαη απφ ηε Λάμν θαη βξίζθνληαη ζήκεξα ζην Ashmolean Museum ηεο Νμθφξδεο.

Απιέο κέζνδνη, παξφκνηεο κε απηέο ηεο Δπνρήο ηνπ Ιίζνπ, γηα ηελ θαηαζθεπή ζρεδηψλ πνπ

κπνξνχζαλ λα πιεχζνπλ θαιά θαη λα θσπειαηεζνχλ ζε καθξηλέο απνζηάζεηο,

ρξεζηκνπνηνχληαλ αθφκα ζηελ Αθξηθή, ηελ Υθεαλία, ηε Βφξεηα Ακεξηθή κέρξη πξηλ απφ έλαλ

αηψλα θαη ζε κεξηθέο απνκαθξπζκέλεο πεξηνρέο ρξεζηκνπνηνχληαη αθφκα κε επηηπρία.

Αληίζεηα κε άιια κέξε ηνπ θφζκνπ φπνπ κφλν ε εζλνγξαθία καο βνεζά λα θάλνπκε

ζεσξεηηθέο ππνζέζεηο γηα ηα πξψηκα βήκαηα ηνπ αλζξψπνπ ζην λεξφ, ε Αλαηνιηθή

Κεζφγεηνο, ην ιίθλν πνιιψλ πνιηηηζκψλ, δηαζψδεη καξηπξίεο ησλ πξψησλ πξνζπαζεηψλ ηνπ

αλζξψπνπ λα κεηαθηλεζεί ζηνπο πδάηηλνπο δξφκνπο ηεο μεξάο θαη ζηε ζάιαζζα. Ξνιχ πξηλ

απφ ηελ εθεχξεζε ηεο γξαθήο ππάξρνπλ απεηθνλίζεηο ζθαθψλ ηεο ιίκλεο, ηνπ πνηακνχ θαη

ηεο ζάιαζζαο ζε βξαρνγξαθίεο θαη ραξάγκαηα. Ζ δσγξαθηθή ζε θεξακηθά αγγεία, ηα

αλάγιπθα, ηα αγάικαηα, θαζψο θαη ηα ηξηζδηάζηαηα νκνηψκαηα πινίσλ ήξζαλ αξγφηεξα θαη

καο δίλνπλ κηα πην αθξηβή ηδέα ηεο πξνφδνπ ηεο λαππεγηθήο θαη ηεο πξψηκεο λαπζηπινΐαο.

2. Οι πηγέρ για ηην καηανόηζη ηος απσαίος πλοίος

Γηα ηελ Ξαιαηνιηζηθή θαη ηε Κεζνιηζηθή πεξίνδν δελ ππάξρνπλ γξαπηέο πεγέο ή απεηθνλίζεηο

πινίσλ, νχηε έρνπκε ζηε δηάζεζή καο θάπνηα αξραηνινγηθά επξήκαηα πνπ λα κπνξνχλ λα καο

βνεζήζνπλ λα θαηαλνήζνπκε ηνλ ηχπν ησλ πινίσλ πνπ βξίζθνληαλ ζε ρξήζε θαη ηηο

κεζφδνπο θαηαζθεπήο πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη πξσηφγνλνη άλζξσπνη. Βαζηδφκαζηε

απνθιεηζηηθά ζε πξνζεθηηθέο εηθαζίεο θαη έκκεζεο πιεξνθνξίεο πνπ ζρεηίδνληαη κε ηηο

κεηαλαζηεχζεηο ησλ αλζξψπσλ, θαζψο θαη ζε νπνηαδήπνηε βνήζεηα κπνξνχκε λα έρνπκε απφ

ηελ εζλναξραηνινγία.

Υζηφζν, απφ ηελ Ύζηεξε Λενιηζηθή πεξίνδν θαη κεηά εκθαλίδνληαη νξηζκέλεο βξαρνγξαθίεο

θαη ραξάγκαηα πνπ απεηθνλίδνπλ πινία· αξγφηεξα, ζηελ Ξξψηκε Δπνρή ηνπ Σαιθνχ,

παξαζηάζεηο πινίσλ κπνξνχλ λα παξαηεξεζνχλ πάλσ ζε θεξακηθά αγγεία, ελψ ππάξρνπλ θαη

πήιηλα νκνηψκαηα κε ην ζρήκα πινίσλ. Κε ην πέξαζκα ησλ αηψλσλ έλαο κεγάινο αξηζκφο

καξηπξηψλ έρεη θηάζεη ζηα ρέξηα ησλ κειεηεηψλ: ηνηρνγξαθίεο, ιεπηεπίιεπηεο

αγγεηνγξαθίεο, γιππηά ζε ρακειφ ή πςειφ αλάγιπθν, εηθφλεο πινίσλ ζε ζθξαγίδεο,

αξγφηεξα θαη ζε λνκίζκαηα· εμαηξεηηθά νκνηψκαηα θηηαγκέλα απφ πειφ, μχιν, κέηαιιν θαη,

ηέινο, έλαο κεγάινο αξηζκφο γξαπηψλ πεγψλ παξέρνπλ κηα πιεζψξα πιεξνθνξηψλ γηα ηα

πινία.

[3]

Αιιά είλαη ε λαπηηθή αξραηνινγία θαη αθξηβέζηεξα ε ελάιηα αξραηνινγία πνπ έθαλε δπλαηή,

μεθηλψληαο απφ ηελ απγή ηνπ 20νχ αηψλα, ηελ θαιχηεξε θαηαλφεζε ησλ κεζφδσλ

θαηαζθεπήο ησλ αξραίσλ πινίσλ. Κειεηεηέο ηεο Αλαγέλλεζεο είραλ ζηε δηάζεζή ηνπο

πινχζην εηθνλνγξαθηθφ πιηθφ θαζψο θαη πνιιέο γξαπηέο πεγέο πνπ πεξηέγξαθαλ αξραία

εκπνξηθά θαη πνιεκηθά πινία, αιιά νη ίδηνη πνηέ δελ είραλ δεη έλα αιεζηλφ αξραίν πινίν ή ηα

ιείςαλά ηνπ θαη απφ εθεί αθξηβψο πξνέξρεηαη ε δπζθνιία θαηαλφεζεο ηεο αξραίαο

λαππεγηθήο. Κφλν θαηά ηα ηειεπηαία 60 ρξφληα, φηαλ δειαδή ην νγθψδεο θαηαδπηηθφ

ζθάθαλδξν πνπ ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ ηνπο ζθνπγγαξάδεο αληηθαηαζηάζεθε απφ ηε

ζπζθεπή απηφλνκεο θαηάδπζεο SCUBA (Self-Contained Diving Apparatus), νη αξραηνιφγνη

κπφξεζαλ λα θηάζνπλ ζην βπζφ θαη λα αγγίμνπλ ηα ππνιείκκαηα ελφο αξραίνπ πινίνπ θαη ηνπ

θνξηίνπ ηνπ.

Νη παιαηφηεξεο γλσζηέο παξαζηάζεηο πινίσλ πξνέξρνληαη απφ ηελ Αίγππην. Ζ γε ησλ

Φαξαψ, πνπ δηαζρίδεηαη απφ ηε κεγάιε «εζσηεξηθή ζάιαζζα» ηνπ Λείινπ, αλέπηπμε ήδε απφ

ηε Λενιηζηθή επνρή ηηο δηθέο ηεο λαππεγηθέο ηερληθέο. Νη πξψηκεο παππξέληεο ζρεδίεο ηεο

Γεξδεαλήο (Λάθαληα) πεξηφδνπ πνπ ρξνλνινγνχληαη ζηηο αξρέο ηεο 4εο ρηιηεηίαο π.Σ. έγηλαλ,

θαηά ηελ 3ε ρηιηεηία, επκεγέζε μχιηλα πινία πεξίπινθεο θαηαζθεπήο ε νπνία κε ηε ζεηξά ηεο

απαηηνχζε κηα ζχλζεηε λαππεγηθή ηερλνινγία. Αιιά θαη νη θάηνηθνη ηεο Κεζνπνηακίαο πνπ

δνχζαλ ζηε γε πνπ απισλφηαλ αλάκεζα ζηνπο πνηακνχο Ρίγξε θαη Δπθξάηε θαηαζθεχαδαλ

επίζεο κεγάιεο θαιακέληεο βάξθεο ρξεζηκνπνηψληαο θαηξάκη γηα ηε ζηεγαλνπνίεζή ηνπο ήδε

απφ ην 4000 π.Σ. πεξίπνπ. Πχληνκα, πινία θηηάρλνληαλ θαη ζηε Ππξνπαιαηζηηληαθή αθηή.

Θαζψο ζα επηθεληξψζνπκε ηελ πξνζνρή καο ζηηο ειιεληθέο ζάιαζζεο θαη ηδηαίηεξα ζην

Αηγαίν, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη φινη νη ιανί ηεο Κεζνγείνπ, κηαο θιεηζηήο ζάιαζζαο,

αληάιιαζζαλ θαη δαλείδνληαλ λαππεγηθέο ηερληθέο ν έλαο απφ ηνλ άιιν. Έηζη δελ ππάξρεη

έλαο ζπγθεθξηκέλνο ηχπνο βάξθαο ή πινίνπ πνπ λα αλήθεη απνθιεηζηηθά ζε κηα πεξηνρή ή ζε

κηα ζπγθεθξηκέλε θπιή ή πνιηηηζκφ πνπ λα κελ έρεη παξάιιεια θαη νκνηφηεηεο κε θάπνηνλ

άιιν. Ξαξφια απηά, νη λεσηεξηζκνί πνπ εκθαλίδνληαλ ζε κηα πεξηνρή ηεο Αλαηνιήο ζπρλά

ρξεηάδνληαλ αηψλεο κέρξη λα γίλνπλ απνδεθηνί θαη λα εθαξκνζηνχλ ζε θάπνην καθξηλφ κέξνο

ηεο Γχζεο ή ην αληίζηξνθν. Κπνξεί θαλείο ζπρλά λα ζεκεηψζεη φηη κηα λενεηζεγκέλε ηερληθή

εθαξκφδεηαη κε ηελ ελζσκάησζή ηεο ζε πξνυπάξρνπζεο κεζφδνπο. πάξρεη ε ζπλχπαξμε,

έλα ακάιγακα ηερληθψλ, αιιά θακία απνκνλσκέλε θαη κνλαδηθή.

3. Η ππώιμη μεηαθοπά ηος οτιδιανού ηηρ Μήλος και η «Παπςπέλλα»

Ξαξφηη ε λαπζηπινΐα αλάγεηαη κε ζηγνπξηά ζηελ απγή ηεο ηζηνξίαο θαη κεηξά δσή

εθαηνληάδσλ ρηιηάδσλ εηψλ, ε πξσηκφηεξε θαη κνλαδηθή επηζηεκνληθή καξηπξία πνπ έρνπκε

παγθνζκίσο γηα έλα ηαμίδη ζηελ αλνηρηή ζάιαζζα έρεη θαηαγξαθεί ζηηο Θπθιάδεο, ην

αξρηπέιαγνο ηνπ Αηγαίνπ, θαη ηνπνζεηείηαη πξηλ απφ πεξίπνπ 11.000 ρξφληα.

Ρν ελ ιφγσ ηαμίδη ζρεηίδεηαη κε ηε κεηαθνξά ηνπ νςηδηαλνχ απφ ην λεζί ηεο Κήινπ –έλα απφ

ηα λνηηφηεξα λεζηά ησλ Θπθιάδσλ– ζην ζπήιαην Φξάγρζη ζηελ Αλαηνιηθή Ξεινπφλλεζν. Ρν

κφλν πνπ γλσξίδνπκε κε βεβαηφηεηα είλαη φηη ζηελ Ύζηεξε Κεζνιηζηθή πεξίνδν απηφ ην

εθαηζηεηαθφ νξπθηφ –πνπ έθεξε επαλάζηαζε ζηελ ηερλνινγία θαηαζθεπήο ησλ κηθξνιηζηθψλ

εξγαιείσλ– κεηαθέξζεθε δηακέζνπ ηεο αλνηρηήο ζάιαζζαο γηα κηα ζρεηηθά κεγάιε

απφζηαζε. Δίηε θάιπςε 150 λαπηηθά κίιηα απφ ηε Κήιν ζην ζπήιαην Φξάγρζη, φπνπ βξέζεθε

ή κεηαθέξζεθε κέζσ ζαιάζζεο ζε κηα κηθξφηεξε απφζηαζε 75 λαπηηθψλ κηιίσλ ζηηο αθηέο

ηεο Δξκηνλίδαο (ή ζηελ ίδηα απφζηαζε ζηε Ιαπξεσηηθή) θαη απφ κηα απφ απηέο ηηο ζέζεηο

κεηαθέξζεθε ρεξζαία ζηελ Αξγνιίδα. Δίλαη γεγνλφο φηη αθφκα θαη ηα 75 λαπηηθά κίιηα

ηαμηδηνχ ζηελ αλνηρηή ζάιαζζα αληηπξνζσπεχνπλ κηα ζεκαληηθή απφζηαζε γηα ηνπο

θπλεγνχο θαη ηξνθνζπιιέθηεο απηήο ηεο καθξηλήο επνρήο πνπ θαηέιεμαλ λα γίλνληαη

πεξηζηαζηαθνί λαπηηθνί.

Γελ είλαη πεξίεξγν πνπ έλα ηέηνην ηαμίδη πξαγκαηνπνηήζεθε ζην Αηγαίν θαη εηδηθφηεξα ζηηο

Θπθιάδεο. Απηή ε ζάιαζζα, γεκάηε κε εθαηνληάδεο λεζηά, λεζίδεο θαη βξαρνλεζίδεο, ηα

πεξηζζφηεξα νξαηά ην έλα απφ ην άιιν, θαη κε κηα νδνλησηή αθηή πνπ ελαιιάζζεη αθξσηήξηα

[4]

θαη θάβνπο κε θφιπνπο θαη φξκνπο, είλαη ην ηδαληθφ ζθεληθφ γηα ηελ αλάπηπμε ηεο ζαιάζζηαο

θηλεηηθφηεηαο. Αλ πξνζζέζνπκε ζε απηφ ηα πιενλεθηήκαηα ελφο ήπηνπ θιίκαηνο θαη ηελ

θαζαξφηεηα ηεο αηκφζθαηξαο γηα κεγάιεο πεξηφδνπο ηνπ ρξφλνπ, κπνξνχκε ηφηε λα

θαηαλνήζνπκε γηαηί νη θάηνηθνη ηνπ λφηηνπ ηκήκαηνο ηνπ Βαιθαληθήο ρεξζνλήζνπ –πνπ

αξγφηεξα ζα απνθαινχληαλ Έιιελεο– ηθαλνπνηψληαο ηηο αλάγθεο θαη ηελ πεξηέξγεηά ηνπο,

κεηαπήδεζαλ απφ ην έλα λεζί ζην άιιν πξνο φιεο ηηο θαηεπζχλζεηο, θαη θαηαζθεχαζαλ

αξρηθά ζρεδίεο θαη βάξθεο θαη αξγφηεξα φκνξθα θαη εμαηξεηηθά απνηειεζκαηηθά πινία. Αλ

αλέβεη θαλείο κηα κέξα κε αίζξην θαηξφ ζηα πςψκαηα ηνπ Θξαληδίνπ (θνληά ζην ζπήιαην

Φξάγρζη, βφξεηα ηνπ θφιπνπ ηεο Θνηιάδαο), ην λεζί ηεο Κήινπ είλαη νξαηφ, φπσο θαη ηα

πεξηζζφηεξα απφ ηα άιια λεζηά πνπ βξίζθνληαη αλάκεζα, κέρξη ην αθξσηήξην Πνχλην.

Ρν 1989 πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Διιάδα έλα πξφγξακκα πεηξακαηηθήο αξραηνινγίαο απφ

Έιιελεο κειεηεηέο. Ήηαλ κηα πξνζπάζεηα πνπ ζηφρεπε ζηελ θαηαλφεζε ηνπ ζαιάζζηνπ

δξφκνπ –ηνπ δξφκνπ ηνπ νςηδηαλνχ– πνπ ζπλέδεε ηε Κήιν κε ηελ ειιεληθή ελδνρψξα ήδε

11.000 ρξφληα πξηλ. Ζ «Ξαππξέιια» πξνζπάζεζε λα απαληήζεη ζηα εξσηήκαηα πνπ είρε

ζέζεη κε ηελ αλαζθαθή ζην ζπήιαην Φξάγρζη ν θαζεγεηήο Tomas Jacobsen: Ξψο ζα

κπνξνχζε ν νςηδηαλφο πνπ βξέζεθε ζε απηφ ην ζπήιαην –κε βεβαησκέλε ηελ πξνέιεπζή ηνπ

απφ ηε Κήιν– λα έρεη κεηαθεξζεί απφ απηφ ην λεζί ησλ Θπθιάδσλ ζηελ Ξεινπφλλεζν; Ρη

ηχπνο ζθάθνπο ζα είρε ρξεζηκνπνηεζεί θαη πψο έλα ηέηνην ζθάθνο ζα είρε θαηαζθεπαζηεί κε

ηα πνιχ απιά, ζηνηρεηψδε ιίζηλα εξγαιεία πνπ ήηαλ ηφηε δηαζέζηκα; πήξρε πάππξνο ζηελ

αξραία Διιάδα; Δπηβηψλεη κήπσο κέρξη ηηο κέξεο καο θάπνηα παξάδνζε παππξέλησλ

ζθαθψλ;

Ζ αλαδήηεζε θξάηεζε αξθεηά ρξφληα. Αθελφο ιφγσ ησλ θαηξηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχλ

ζηηο Θπθιάδεο φπνπ ε ζάιαζζα είλαη πνιχ ζπρλά ηαξαγκέλε θαη αθεηέξνπ ιφγσ ησλ

πεξηνξηζκψλ ησλ πξσηφγνλσλ εξγαιείσλ ηεο Κεζνιηζηθήο επνρήο, ε ζρεδία απφ θνξκνχο θαη

ην κνλφμπιν απνθιείζηεθαλ, θαζψο ζεσξήζεθαλ αλεπαξθή γηα ηε κεηαθνξά νςηδηαλνχ πξηλ

απφ 11.000 ρξφληα. Ζ πξνζνρή ζπγθεληξψζεθε ζε κηα ζρεδία απφ δέζκεο παπχξνπ. Ζ

εζλνγξαθηθή έξεπλα θαηάθεξε λα εληνπίζεη έλα πξσηφγνλν ζθάθνο πνπ θηηαρλφηαλ αθφκα,

πηζαλφηαηα γηα ρηιηεηίεο, ζην λεζί ηεο Θέξθπξαο ζην Ηφλην πέιαγνο, θαη πνπ είρε ζρεδφλ

εθιείςεη. Αληηγξάθεθε ε κέζνδνο θαηαζθεπήο ηεο θεξθπξατθήο «παππξέιιαο» θαη έλα

πεηξακαηηθφ ζθάθνο κήθνπο 6 κ. ηαμίδεςε κε θνππηά απφ ηε Ιαπξεσηηθή, ην πην λφηην άθξν

ηεο Αηηηθήο, ζην λεζί ηνπ νςηδηαλνχ, ηε Κήιν, ην θζηλφπσξν ηνπ 1989. Κεηαθηλνχκελνη απφ

λεζί ζε λεζί κε κέζε ηαρχηεηα 2 θφκβσλ, θσπειαηψληαο ηελ εκέξα θαη αλαπαπφκελνη ηε

λχρηα, έμη θσπειάηεο έθηαζαλ ζηνλ πξννξηζκφ ηνπο ζε κία εβδνκάδα.

Γε ζα γίλεη πνηέ γλσζηφ αλ 11.000 ρξφληα πξηλ ν νςηδηαλφο ηεο Κήινπ πξαγκαηηθά

κεηαθέξζεθε ζε παππξέληεο ζρεδίεο, αιιά απηή ε πξνζπάζεηα ηεο πεηξακαηηθήο

αξραηνινγίαο είρε ζηφρν λα εξεπλήζεη αλ έλα ηέηνην ηαμίδη ζε έλα απιφ παππξέλην ζθάθνο

θηηαγκέλν κε ηα ζηνηρεηψδε εξγαιεία πνπ ήηαλ δηαζέζηκα εθείλε ηελ πεξίνδν κπνξνχζε λα

πξαγκαηνπνηεζεί.

4. Τα ελάσιζηα ζηοισεία ηηρ Νεολιθικήρ πεπιόδος

Πηε Λενιηζηθή Διιάδα νη ππνηηζέκελεο καξηπξίεο ζθαθψλ είλαη εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλεο. Ρα

κφλα γλσζηά αξραηνινγηθά ππνιείκκαηα βξέζεθαλ ην 1992 ζην Γηζπειηφ, ζηε ιίκλε ηεο

Θαζηνξηάο, ζηε Καθεδνλία. Έλα ιηκλαίν ζθάθνο, έλα κνλφμπιν κήθνπο 3,30 κ., πνπ

ρξνλνινγείηαη ζηηο αξρέο ηεο Ύζηεξεο Λενιηζηθήο ή αθφκα θαη ζηα ηέιε ηεο Κέζεο

Λενιηζηθήο επνρήο, είρε δηαηεξεζεί ζε ζρεηηθά θαιή θαηάζηαζε κέζα ζηε ιάζπε ηεο ιίκλεο.

Υζηφζν, αλάκεζα ζε κηα πιεζψξα αληηθεηκέλσλ πνπ βξέζεθαλ ζηνλ νηθηζκφ ηνπ Γηζπειηνχ,

ηα νπνία βξίζθνληαη αθφκα ζηε δηαδηθαζία ηεο κειέηεο θαη ηεο ρξνλνιφγεζεο, βξέζεθαλ

ηνπιάρηζηνλ δέθα πήιηλα νκνηψκαηα κνλφμπισλ – ηα πεξηζζφηεξα ζε ζξαχζκαηα. Έλα απφ

απηά είλαη ζρεδφλ αθέξαην, έρεη κήθνο 20,50 εθαηνζηά θαη ρξνλνινγείηαη επίζεο ζηα ηέιε ηεο

Κέζεο Λενιηζηθήο επνρήο.

[5]

πάξρνπλ επίζεο δχν βξαρνγξαθίεο –βαζηά ραξάγκαηα- απφ ηελ Θνξθή η’ Αξσληνχ, ζην

θπθιαδηθφ λεζί ηεο Λάμνπ, πνπ παξηζηάλνπλ πινία. Ρν πξψην παξνπζηάδεη έλα πινίν πάλσ

ζην νπνίν ζηέθνληαη δχν αλζξψπηλεο κνξθέο, ελψ ζην δεχηεξν έλα βννεηδέο θαη κηα αίγα

βξίζθνληαη ζε έλα πινίν, ελψ κηα αλζξψπηλε κνξθή επηβηβάδεηαη ζε απηφ. Απηή ε

παξάζηαζε, ηεο Ύζηεξεο Λενιηζηθήο επνρήο, απεηθνλίδεη έλα θαινθηηαγκέλν ζθάθνο, κε

ππεξπςσκέλε πιψξε (ή πξχκλε) θαη αξθεηή ζηαζεξφηεηα θαη κέγεζνο πνπ λα επηηξέπεη ηε

κεηαθνξά ελφο εμεκεξσκέλνπ δψνπ.

5. Τα εξελιγμένα πλοία ηυν Μινυιηών και η ηοισογπαθία ηος Ακπυηηπίος (Θήπα) καηά ηην

Εποσή ηος Χαλκού

Κε ηελ εμάπισζε ηεο ρξήζεο ησλ ράιθηλσλ εξγαιείσλ νη λαππεγνί ζπλέρηζαλ λα βειηηψλνπλ

ηηο ηερληθέο θαη ηελ απφδνζή ηνπο θαη ε αλάπηπμε ηεο λαππεγηθήο έθηαζε ζην απφγεηφ ηεο κε

ηα εθπιεθηηθά μχιηλα πινία ησλ Θπθιαδηηψλ, ησλ Κηλσηηψλ θαη ησλ Κπθελαίσλ, πνπ

ρξνλνινγνχληαη απφ ην 16ν κέρξη ην 12ν αη. π.Σ.

Νη πξψηκεο παξαζηάζεηο ησλ πινίσλ ηεο Ξξψηκεο επνρήο ηνπ Σαιθνχ ρξνλνινγνχληαη ζηελ

3ε ρηιηεηία π.Σ. θαη πξνέξρνληαη απφ ηα λεζηά ησλ Θπθιάδσλ θαη ηελ Θξήηε. Ξνιιά καθξά

πινία κε κεγάιν αξηζκφ θνππηψλ απεηθνλίδνληαη ραξαγκέλα ζηα ιεγφκελα «ηεγαλφζρεκα»

ζθεχε. Απηά ήηαλ πήιηλα αγγεία, θπθιηθνχ ζρήκαηνο θαη κε ρακειφ ρείινο, γηα ηε ρξήζε ησλ

νπνίσλ ππάξρνπλ αθφκα δηαθσλίεο κεηαμχ ησλ αξραηνιφγσλ. Σξνλνινγνχληαη απφ ην 2800

κέρξη ην 2300 π.Σ. Απφ ηελ ίδηα πεξίπνπ πεξίνδν έρνπκε ζηε δηάζεζή καο κεξηθά πήιηλα

νκνηψκαηα πινίσλ απφ ην Κφριν, ζηελ Θξήηε, θαη κηα παξάζηαζε πινίνπ απφ ηνλ Νξρνκελφ

ηεο Βνησηίαο.

Έλαο κεγάινο αξηζκφο ζθξαγίδσλ θαη δαρηπιηδηψλ, ηεξνχ ραξαθηήξα, απφ ηε 2ε ρηιηεηία

π.Σ., θαζψο θαη πήιηλα νκνηψκαηα πινίσλ θαη ηνηρνγξαθίεο απφ ηελ Θξήηε, εληζρχνπλ ηε

ζεσξία ηεο κηλσηθήο ζαιαζζνθξαηίαο.

Ζ ζεκαληηθφηεξε, σζηφζν, αξραηνινγηθή καξηπξία πνπ ζρεηίδεηαη κε ηε λαππεγηθή ηεο

Δπνρήο ηνπ Σαιθνχ ζην Αηγαίν αλαθαιχθζεθε ην 1971, θαηά ηε δηάξθεηα ησλ αλαζθαθψλ ζην

Αθξσηήξη, ζην εθαηζηεηνγελέο λεζί ηεο Θήξαο (Παληνξίλε). Δίλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεηψζνπκε

φηη ζηε ιεγφκελε «πνκπή ησλ πινίσλ», ζηελ πεξίθεκε ηνηρνγξαθία ηεο «Γπηηθήο Νηθίαο»,

απεηθνλίδνληαη φια ηα κέζα πξνψζεζεο: ην παλί, ηα θνππηά πνπ ζηεξίδνληαη ζε ζθαξκνχο θαη

ε ειεχζεξε θσπειαζία (ηαξζνπινΐα). Ζ ηνηρνγξαθία ρξνλνινγείηαη ζηα κέζα ηνπ 16νπ αη.

π.Σ., ιίγα ρξφληα πξηλ απφ ηελ έθξεμε ηνπ εθαηζηείνπ πνπ θαηέζηξεςε ηελ πφιε ηνπ

Αθξσηεξίνπ θαη επεξέαζε ηε γεσκνξθνινγία φινπ ζρεδφλ ηνπ λεζηνχ ηεο Θήξαο. Ρελ ίδηα

ζηηγκή ε ειαθξφπεηξα, πνπ πξνήιζε απφ ηελ θαηαζηξνθή, πξνζηάηεςε ηε ζέζε. Παλ κέζα ζε

ρξνλνθάςνπια δηαηεξήζεθαλ άςνγα θαηνηθίεο, κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζπίηηα πνπ έθηαλαλ ηνπο

ηξεηο νξφθνπο ζε χςνο, κεξηθά κάιηζηα πινχζηα δηαθνζκεκέλα κε ηνηρνγξαθίεο, φπσο θαη

κηα πιεζψξα θαηαζθεπψλ θαη αληηθεηκέλσλ ηεο θαζεκεξηλήο δσήο.

Ζ ζθελή ηεο πνκπήο απηήο, αξθεηά ζηηιηδαξηζκέλε, παξνπζηάδεη εθηά κεγάια πινία, θαζψο

θαη ηξία κηθξφηεξα θαη κηα ιέκβν κε θνππηά. Ν ζηφινο ππνηίζεηαη φηη πιέεη απφ κηα πφιε ηνπ

Αηγαίνπ πξνο ηελ αθηή ηεο Αθξηθήο. Ζ χπαξμε ηαθηηθψλ ζαιάζζησλ επαθψλ αλάκεζα ζηνπο

θαηνίθνπο ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο ειιεληθήο επεηξσηηθήο ρψξαο κε ηελ Αίγππην καξηπξείηαη απφ

πνιιά αληηθείκελα αηγππηηαθήο πξνέιεπζεο πνπ έρνπλ βξεζεί ζηελ Θξήηε θαη ζε άιια

κηλσηθά θαη κπθελατθά θέληξα, θαζψο θαη απφ επξήκαηα απφ ηελ ειιεληθή ελδνρψξα θαη ηα

λεζηά ηεο πνπ ζάθηεθαλ ζηε Σψξα ησλ Φαξαψ. Ζ κηλσηθή παξνπζία ζην Δι Ληάκπα

(Άβαξηο) ζην Γέιηα ηνπ Λείινπ, ηελ επνρή ησλ θζψο, επηβεβαηψλεη ην ππθλφ ζαιάζζην

εκπφξην κεηαμχ ησλ αλζξψπσλ ηνπ Αηγαίνπ θαη ηεο Αηγχπηνπ. πήξραλ ζεκαληηθνί ζαιάζζηνη

δξφκνη θαη εκπνξηθέο θαη πνιηηηζηηθέο αληαιιαγέο κεηαμχ ησλ λεζηψλ ηνπ Αηγαίνπ θαη ησλ

κεζνγεηαθψλ αθηψλ ηεο Αηγχπηνπ.

Έλα απφ ηα πην ελδηαθέξνληα ζηνηρεία ηεο ηνηρνγξαθίαο ηνπ Αθξσηεξίνπ είλαη ην κεγάιν

πινίν κε ηα θνππηά ρσξίο ζθαξκνχο. Γελ ππάξρεη άιιε παξάζηαζε ζην Αηγαίν θσπειαζίαο

[6]

ηέηνηνπ είδνπο. Όζν πεξίεξγν θη αλ θαίλεηαη, νη αλάινγνη φξνη –paddle θαη paddling ζηα

αγγιηθά, pagaie θαη pagayer ζηα γαιιηθά– δελ επηβίσζαλ ζην πινχζην ιεμηιφγην ηεο ειιεληθήο

γιψζζαο, αξραίαο ή κνληέξλαο. Ν αλαζθαθέαο ηνπ Αθξσηεξίνπ, Πππξίδσλ Καξηλάηνο,

ρξεηάζηεθε λα αλαηξέμεη ζηνλ νκεξηθφ φξν «ηαξζφο», επηλνψληαο ηε ιέμε «ηαξζνπινΐα» γηα

λα πεξηγξάςεη απηφ ηνλ πξσηφγνλν ηξφπν ρξήζεο ελφο θνππηνχ πνπ δελ αζθαιίδεηαη απφ έλα

ζθαξκφ. Κηα πξνζεθηηθή καηηά ζηε κε ξεαιηζηηθή θαη νπζηαζηηθά αδχλαηε ζηάζε ησλ

ηαξζνπιφσλ κπνξεί ίζσο λα δηθαηνινγήζεη απηφ πνπ έρεη πξνηαζεί –φηη απηή είλαη κηα

ηειεηνπξγηθή εθαξκνγή κηαο κεζφδνπ πξνψζεζεο πνπ δελ είλαη πιένλ ζε ρξήζε ηελ επνρή

πνπ ε ηνηρνγξαθία θηινηερλήζεθε, εμ νπ θαη ε αδπλακία ηνπ θαιιηηέρλε λα απεηθνλίζεη ηε

ζσζηή ζηάζε ησλ ηαξζνπιφσλ.

Ξξέπεη λα ζεκεησζεί φηη παγθνζκίσο, νπνπδήπνηε ε ηαξζνπινΐα έρεη επηβηψζεη, ππήξμε

ειάρηζηε πξφνδνο ζηε λαππεγηθή θαη ηα ζθάθε έρνπλ παξακείλεη πξσηφγνλα. Πην Αηγαίν,

σζηφζν, παξαηεξείηαη κηα πξαγκαηηθή έθξεμε ζηελ θαηαζθεπή πινίσλ, πνπ πξνφδεπζε

ζηαζεξά θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Δπνρήο ηνπ Σαιθνχ, θαζψο ηα λέα εξγαιεία ζπλέβαιαλ

ηδηαίηεξα ζηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο. Ρν κέγεζνο ησλ πινίσλ απμήζεθε θαη ηα

ραξαθηεξηζηηθά ηνπο ζπλερψο βειηηψλνληαλ απφ ηε ζηηγκή πνπ νη ιίζηλεο πιάλεο, ηα ηνμσηά

ηξππάληα θαη ηα ζθεπάξληα αληηθαηαζηάζεθαλ κε κεηαιιηθά εξγαιεία.

Γε δηαζέηνπκε απεηθνλίζεηο πινίσλ ζην ρψξν ηεο Διιάδαο –ηελ επεηξσηηθή ρψξα θαη ηα

λεζηά– πξηλ απφ ηελ 3ε ρηιηεηία, πέξα απφ ηηο βξαρνγξαθίεο ηεο Λάμνπ θαη ηα νκνηψκαηα

πινίσλ ηνπ Γηζπειηνχ πνπ αλαθέξζεθαλ παξαπάλσ· ν ιφγνο κπνξεί λα είλαη φηη ε άλνδνο ηεο

ζηάζκεο ηεο Κεζνγείνπ –πνπ ζηελ πεξηνρή ηνπ ζπειαίνπ Φξάγρζη είλαη πάλσ απφ 100 κ. απφ

ηε Κεζνιηζηθή επνρή– ίζσο θάιπςε αλάινγα ζηνηρεία. Ππλεπψο, απεηθνλίζεηο βαξθψλ ζε

βξαρνγξαθίεο ή ραξάγκαηα πνπ θάπνηε δηαθνζκνχζαλ ηκήκαηα ζπειαίσλ θνληά ζηηο αθηέο

έρνπλ αλεπηζηξεπηί ραζεί.

Αιιά απφ ηα ηέιε ηεο 3εο ρηιηεηίαο θαη έπεηηα δηαζέηνπκε ηε καξηπξία κηαο πιεζψξαο

εμαηξεηηθψλ απεηθνλίζεσλ πινίσλ απφ ηελ ειιεληθή επεηξσηηθή ρψξα θαη ηα λεζηά, πνπ

επηβεβαηψλεη ην πςειφ επίπεδν ηεο λαπηηθήο ηέρλεο.

Ξξνο ην ηέινο ηεο Κπθελατθήο πεξηφδνπ, ηα επξήκαηα ηνπ Θχλνπ, ζηελ Θεληξηθή Διιάδα

(1.220 π.Σ.), επηβεβαηψλνπλ γηα πξψηε θνξά ηε δηαθνξνπνίεζε κεηαμχ ηνπ εκπνξηθνχ θαη

ηνπ πνιεκηθνχ πινίνπ. Ξξηλ απφ απηή ηελ πεξίνδν θαίλεηαη φηη ηα εκπνξηθά πινία

ρξεζηκνπνηνχληαλ, φηαλ ήηαλ απαξαίηεην, θαη ζηνλ πφιεκν. Ρα πινία ησλ νκεξηθψλ επψλ

πηζαλφηαηα έκνηαδαλ κε ηα πινία πνπ απεηθνλίδνληαη ζηα θεξακηθά φζηξαθα πνπ

αλαθαιχθζεθαλ ζηε ζέζε ηνπ Θχλνπ (θνληά ζηελ Αηαιάληε ζηηο αηγαηαθέο αθηέο ηεο

Θεληξηθήο Διιάδαο).

Κεηά ηελ εμαθάληζε ηνπ κπθελατθνχ πνιηηηζκνχ γχξσ ζην 1150 π.Σ. θαη θαηά ηε δηάξθεηα

ησλ ηξηψλ ζρεδφλ αηψλσλ πνπ αθνινχζεζαλ, νη νπνίνη είλαη γλσζηνί σο Πθνηεηλνί Αηψλεο, δε

δηαζέηνπκε θάπνηα απεηθφληζε πινίνπ. Αιιά απηή ε έιιεηςε ζηνηρείσλ δελ πξέπεη λα καο

θάλεη λα πηζηέςνπκε φηη ηα πινία θαη νη ζαιαζζηλέο δξαζηεξηφηεηεο εμαθαλίζηεθαλ εληειψο

απφ ηνλ ειιεληθφ ρψξν. πάξρνπλ ελδείμεηο κεηαλάζηεπζεο απφ ηελ επεηξσηηθή Διιάδα θαη

ηα λεζηά ηνπ Αξρηπειάγνπο ζηηο αθηέο ηεο Κηθξάο Αζίαο θαη ζηελ Θχπξν, θαη ηα πινία θαη νη

ηερληθέο ηεο λαππεγηθήο ζίγνπξα έπαημαλ ζεκαληηθφ ξφιν ζε απηή ηε ζαιάζζηα θηλεηηθφηεηα

πξνο ηελ Αλαηνιή.

Όπσο θαηά ηε δηάξθεηα ησλ Πθνηεηλψλ Αηψλσλ ε έιιεηςε γξαπηψλ ζηνηρείσλ δε ζεκαίλεη φηη

νη Έιιελεο δελ είραλ γιψζζα, έηζη ε έιιεηςε εηθνλνγξαθηθψλ λαπηηθψλ καξηπξηψλ δελ είλαη

απφδεημε ράζκαηνο ζηε λαππεγηθή θαη ηε λαπζηπινΐα. Αληηζέησο, ηα θαιιίγξακκα θαη

καθξφζηελα ζθαξηά πνπ θαηαγξάθνληαη ζηελ πεξίνδν πνπ αθνινπζεί (8νο αη. π.Σ.)

απνηεινχλ επαξθή απφδεημε ηεο απεξίζπαζηεο πνξείαο ησλ ειιεληθψλ λαπηηθψλ

δξαζηεξηνηήησλ. Πην λεζί ηεο Θχπξνπ, ηελ επνρή εθείλε έλα ειιεληθφ λεζί πνπ δε γλψξηζε

ηνπο Πθνηεηλνχο Αηψλεο, νη απεηθνλίζεηο πινίσλ (πήιηλα νκνηψκαηα) είλαη αδηάθνπεο κέρξη ηα

κέζα ηεο 1εο ρηιηεηίαο π.Σ.

[7]

6. Τα ομοιώμαηα πλοίυν ηηρ Κύππος

Δίλαη ελδηαθέξνλ λα ζεκεηψζνπκε φηη ηα θαιχηεξα θαη πην πεξίπινθα πήιηλα νκνηψκαηα

πινίσλ ηεο 2εο θαη ηεο 1εο ρηιηεηίαο π.Σ. βξέζεθαλ ζε ηάθνπο ζην λεζί ηεο Θχπξνπ ή ζε

κηθξφ βάζνο ζην βπζφ ηεο ζάιαζζαο. Ρν λεζί, πνπ είρε ζηελνχο δεζκνχο κε ηελ επεηξσηηθή

Διιάδα απφ ηα κέζα ηεο 2εο ρηιηεηίαο π.Σ., είρε απνηθηζηεί ζηε Κπθελατθή επνρή απφ

Έιιελεο απφ ηελ Αξθαδία, ηε Παιακίλα, ην Άξγνο θαη ηελ Θπξήλεηα (Βφξεηα Ξεινπφλλεζνο).

Ρα θππξηαθά πήιηλα νκνηψκαηα πινίσλ πνπ έρνπλ αλαθαιπθζεί θαηά ηε δηάξθεηα

αλαζθαθψλ ζηε ζηεξηά ή ζηα δίρηπα ησλ ςαξάδσλ είλαη πνιχ πεξηζζφηεξα απφ ην ζπλνιηθφ

αξηζκφ ησλ νκνησκάησλ πινίσλ απφ ηελ επεηξσηηθή Διιάδα, ηα ειιεληθά λεζηά θαη ηε Κηθξά

Αζία καδί. Ξνιιά απφ απηά ηα νκνηψκαηα είλαη κεγάια ζε κέγεζνο θαη, αληίζεηα κε άιια

παξφκνηα αληηθείκελα, είλαη γεκάηα κε αλζξψπηλεο κνξθέο. Νη κεγαιχηεξεο θαη πην

ιεπηνκεξείο παξαζηάζεηο θέξνπλ φρη ιηγφηεξεο απφ 9 κνξθέο πάλσ ηνπο. Κεξηθέο απφ απηέο

ηηο πνιπάλζξσπεο ζθελέο έρνπλ εξκελεπζεί σο ηειεηνπξγηθέο· άιιεο κπνξεί απιψο λα

παξηζηάλνπλ ηνλ θαπεηάλην θαη ην πιήξσκά ηνπ.

7. Η Εποσή ηος Σιδήπος και οι πολςήπειρ ηηρ Γευμεηπικήρ πεπιόδος

Απφ ηε Γεσκεηξηθή θαη ηελ Αξρατθή πεξίνδν κεξηθά εμαηξεηηθά παξαδείγκαηα ηεο

αγγεηνγξαθίαο κε παξαζηάζεηο θαιιίγξακκσλ, θνκςψλ πινίσλ έρνπλ δηαηεξεζεί. Δίλαη ε

πεξίνδνο ηεο αλάπηπμεο ηνπ καθξνχ πινίνπ ην νπνίν απεηθνλίδεηαη κε κηα πιεζψξα θνππηψλ

θαη ζπρλά κε πάλσ απφ κηα ζεηξά θσπειαηψλ. Νη πνιπήξεηο θάλνπλ ηελ εκθάληζή ηνπο κε κηα

θαηλνηνκία, ην έκβνιν, έλα ηδηαίηεξα επηθίλδπλν φπιν πνπ απνηειεί ζην εμήο ηκήκα θάζε

πινίνπ πνπ επξφθεηην λα ρξεζηκνπνηεζεί ζηνλ πφιεκν.

Απηά ηα θσπήιαηα πνιεκηθά πινία πνπ γηα πξψηε θνξά απεηθνλίδνληαη ηνλ 8ν αη. π.Σ. ζα

ζπλερίζνπλ λα θπξηαξρνχλ ζηε Κεζφγεην γηα είθνζη ηξεηο αθφκα αηψλεο. Ζ λαπκαρία ηεο

Λαππάθηνπ, πνπ έγηλε ην 1571, κεηαμχ ηνπ ελσκέλνπ ρξηζηηαληθνχ θαη ηνπ νζσκαληθνχ ζηφινπ

–εληζρπκέλνπ κε πινία απφ ηελ Ρπλεζία– ζηελ είζνδν ηνπ Θνξηλζηαθνχ θφιπνπ, ζεκαηνδνηεί

ην ηέινο ηεο θπξηαξρίαο ηεο πνιπήξνπο ζηηο ζάιαζζεο. Γηα ηα επφκελα δηαθφζηα πελήληα

ρξφληα (κέρξη ηελ έιεπζε ηεο αηκνπινΐαο) ζηνλ πφιεκν ζηε ζάιαζζα ζα θπξηαξρνχλ νη

ηαθηηθέο ησλ κεγάισλ ηζηηνθφξσλ.

Νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο πξψηκεο γεσκεηξηθέο απεηθνλίζεηο πινίσλ θηινηερλήζεθαλ πάλσ ζε

θξαηήξεο, κεγάια θεξακηθά αγγεία, ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ νπνίσλ έρεη βξεζεί ζηελ

επεηξσηηθή Διιάδα, θπξίσο ζηε Βνησηία θαη ηελ Αηηηθή. Νη θαιχηεξεο θαη κεγαιχηεξεο

πξψηκεο γεσκεηξηθέο απεηθνλίζεηο ρξνλνινγνχληαη ζηνλ 8ν αη. π.Σ. Έλα θαιφ παξάδεηγκα κε

βνησηηθή πξνέιεπζε είλαη έλαο θξαηήξαο απφ ηε Θήβα, πνπ ρξνλνινγείηαη ζηα 735-710 π.Σ.

θαη βξίζθεηαη ζήκεξα ζην Βξεηαληθφ Κνπζείν. Γείρλεη έλα κεγάιν πινίν κε ηξία επίπεδα

θσπειαηψλ: είλαη ην πξψην παξάδεηγκα κηαο ηξηήξνπο.

Θα πξέπεη λα ζπκίζνπκε φηη απηή ήηαλ ε πεξίνδνο πνπ ν β΄ ειιεληθφο απνηθηζκφο έθηαζε ζην

απφγεηφ ηνπ (8νο-6νο αη. π.Σ.) θαη νη εκπνξηθνί ζαιάζζηνη δξφκνη δηέηξεραλ πιένλ φιε ηε

Κεζφγεην θαη ηε Καχξε ζάιαζζα. Ρα ειιεληθά πινία έπιεαλ ηαθηηθά απφ ηα ειιεληθά

ιηκάληα ηεο επεηξσηηθήο ρψξαο, ηα λεζηά, ηηο αθηέο ηεο Κηθξάο Αζίαο, ζηε Καχξε ζάιαζζα,

ηε Κεγάιε Διιάδα, ζηηο ειιεληθέο απνηθίεο ηεο Λφηηαο Γαιιίαο, ζπλερίδνληαο δπηηθά κέρξη

ηηο Πηήιεο ηνπ Ζξαθιένπο θαη αθφκα παξαπέξα. Έθηαζαλ επίζεο ζηηο Βφξεηεο Θάιαζζεο, ηηο

Θαζζηηεξίδεο Λήζνπο (Βξεηαληθά λεζηά). Ρα πινία απηά δε κεηέθεξαλ κφλν εκπνξεχκαηα

ζηα ακπάξηα ηνπο θαη επηβάηεο ζηα θαηαζηξψκαηά ηνπο, αιιά επίζεο ηελ θνπιηνχξα θαη ηα

ηδαληθά ηνπ ειιεληθνχ πνιηηηζκνχ.

Ν Ξπζέαο, έλαο Έιιελαο λαπηηθφο απφ ηε Καζζαιία, ηελ επνρή ηνπ Κεγάινπ Αιεμάλδξνπ, ην

330-320 π.Σ., έθηαζε πέξα απφ ηηο Πηήιεο ηνπ Ζξαθιένπο, δειαδή ηα Πηελά ηνπ Γηβξαιηάξ,

θαη πξαγκαηνπνίεζε έλα ηαμίδη ζηε κπζηθή Θνχιε ηνπ Βνξξά. Ρα ηαμίδηα ηνπ αθεγνχληαη

[8]

δηάθνξα βηβιία, δχν απφ ηα νπνία ζψδνληαη απνζπαζκαηηθά. Ν Ξπζέαο θπζηθά δελ ήηαλ ν

πξψηνο ζηελ αλαδήηεζε πξνο ηε Γχζε· αθνινχζεζε ην ζαιαζζηλφ δξφκν ησλ παιαηφηεξσλ

Διιήλσλ λαπηηθψλ.

Απφ ηα ηέιε ηνπ 6νπ αη. κέρξη ηνλ 4ν αη. π.Σ. έρνπκε ζηε δηάζεζή καο αξηζηνπξγήκαηα ηεο

εηθνλνγξαθίαο ησλ πινίσλ, ζηελ αγγεηνγξαθία, ην αλάγιπθν, ηελ αγαικαηνπνηία, πνπ έρεη

δηαζσζεί, παξέρνληαο πνιχηηκεο ιεπηνκέξεηεο γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ πινίνπ, ην ζθαξί ηνπ,

ηνπο κεραληζκνχο δηεχζπλζεο, ην θαηάξηη, ην παλί θαη ηελ εμάξηεζε, θαζψο θαη ηε

δηαθφζκεζή ηνπ. Θα πξέπεη λα ζπκφκαζηε επίζεο φηη ηα αξραία πινία ήηαλ γηα ηελ επνρή

ηνπο ην κεγαιχηεξν, πην ζχλζεην θαη πεξίπινθν ηερλνινγηθφ επίηεπγκα.

Έλα απφ απηά ηα αξηζηνπξγήκαηα ηεο αγγεηνγξαθίαο, πνπ ρξνλνινγείηαη ην 570 π.Σ., είλαη ε

απεηθφληζε πινίνπ ζην ιεγφκελν «Αγγείν François», πνπ βξίζθεηαη ζήκεξα ζην Αξραηνινγηθφ

Κνπζείν ηεο Φισξεληίαο. Απεηθνλίδεηαη ν Θεζέαο θαζψο απνβηβάδεηαη ζην λεζί ηεο Γήινπ

απφ έλα ρακειφ θαη καθξχ ζθάθνο, ελψ θάπνηνη απφ ηνπο 17 ζπληξφθνπο ηνπ παξακέλνπλ

ζην πινίν. Ρα νλφκαηα ηνπ αγγεηνγξάθνπ θαη ηνπ θεξακνπνηνχ απηνχ ηνπ κεγάινπ έξγνπ

ηέρλεο γλσζηνπνηνχληαη απφ κηα επηγξαθή: Θιεηηίαο θαη Δγψηηκνο. Κηα αθφκα πεξίθεκε

αγγεηνγξαθία πνπ θηινηερλήζεθε ην 550-530 είλαη ε εξπζξφκνξθε θχιηθα ηνπ Δμεθία πνπ

θπιάζζεηαη ζήκεξα ζην Αξραηνινγηθφ Κνπζείν ηνπ Κνλάρνπ. Δίλαη γλσζηή σο «ε θχιηθα ηνπ

Γηνλχζνπ». Ν Γηφλπζνο, έλαο ραξνχκελνο ζεφο, ν ζεφο ηνπ θξαζηνχ, ηαμηδεχεη κέζα ζε έλα

παλέκνξθν πινίν· ην έκβνιν δηαθξίλεηαη θαζαξά, πξφθεηηαη γηα έλα πνιεκηθφ ζθάθνο. Ρν

παλί είλαη ιεπθφ θαη ηεηξάγσλν, ελψ δχν πιάγηα θνππηά δηεχζπλζεο απεηθνλίδνληαη κε

αθξίβεηα. Έλα θιήκα, γεκάην απφ βαξηά ηζακπηά ζηαθπιηψλ, ηπιίγεηαη γχξσ απφ ην θαηάξηη

θαη ηελ αληέλα ηνπ πινίνπ. Γειθίληα παίδνπλ γχξσ ηνπ, πεδψληαο πάλσ απφ ηα λεξά ηνπ

Αηγαίνπ.

Άιιε κηα αγαπεηή ζθελή, πνπ ζπρλά απεηθνλίδεηαη απηή ηελ πεξίνδν ζε δηαθνξεηηθνχο

ηχπνπο αγγείσλ, δείρλεη ηνλ Νδπζζέα δεκέλν απφ ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ ζην θαηάξηη ηνπ

πινίνπ, ιφγσ ηεο επηκνλήο ηνπ λα γλσξίζεη ην κεισδηθφ, αιιά ηαπηφρξνλα δαηκνληθφ

ηξαγνχδη ησλ Πεηξήλσλ. Ζ δηεπζέηεζε ησλ θνππηψλ, ν κεραληζκφο δηεχζπλζεο κε εκθαλή ηα

πιαηηά θνππηά ηεο πξχκλεο, νη «νθζαικνί», δσγξαθηζκέλνη σο απνηξνπατθά ζχκβνια ζηελ

πιψξε, ην κατλαξηζκέλν παλί, ηα μάξηηα θαη ε εμάξηεζε ηνπ πινίνπ, ην εληππσζηαθφ έκβνιν,

ε θνππαζηή θαη άιια ελδηαθέξνληα ζηνηρεία απεηθνλίδνληαη κε αθξίβεηα θαη ξεαιηζηηθφ

ηξφπν.

8. Η αθηναφκή ηπιήπηρ και η ηγεμονία ηυν Αθηνών

Όηαλ ζθεθηφκαζηε ηηο πνιπήξεηο, δειαδή ηα πινία κε πάλσ απφ κηα ζεηξά θνππηψλ, καο

έξρεηαη ακέζσο ζην κπαιφ ε ηξηήξεο, ην πην δηάζεκν απφ απηά ηα πινία. Ζ αλσηεξφηεηα

απηνχ ηνπ αζελατθνχ πινίνπ –πνπ είρε αλαπηπρζεί θαη ηειεηνπνηεζεί ζηελ Θφξηλζν, κε ηξεηο

ζεηξέο θνππηψλ– επηβεβαηψλεηαη ζε αξθεηέο λαπκαρίεο, θπξίσο θαηά ηνπο Ξεξζηθνχο

πνιέκνπο. Θαηά ηε λαπκαρία ηεο Παιακίλαο, σζηφζν, ε χπαξμή ηνπο έγηλε ζξπιηθή.

Ρε λχρηα ηεο 17εο/18εο Πεπηεκβξίνπ ηνπ 480 π.Σ. ν ζηφινο ηνπ Μέξμε, ηνπ κεγάινπ βαζηιέα

ησλ Κήδσλ θαη ησλ Ξεξζψλ, θχξηνπ ηεο Ππξίαο, ηεο Σνξαζκίαο, ηεο Ηλδίαο, ηεο Αηγχπηνπ,

ηεο Ξαξζίαο, ηεο Βαθηξίαο, ηεο Ιπδίαο, ηεο Ησλίαο θαη πνιιψλ αθφκα ζαηξαπεηψλ, άθεζε ην

αγθπξνβφιηφ ηνπ ζηνλ φξκν ηνπ Φαιήξνπ. Σίιηεο ηξηήξεηο, ηαρχηαηεο θσπήιαηεο γαιέξεο κε

πάλσ απφ 200 άλδξεο πιήξσκα ε θαζεκία, νπιηζκέλεο κε ράιθηλα έκβνια ηθαλά λα

ηξππήζνπλ ηα πιεπξά ησλ ερζξηθψλ πινίσλ, πεξηέπιεπζαλ ηε ρεξζφλεζν ηνπ Ξεηξαηά πξνο

ην λεζί ηεο Παιακίλαο.

Ρελ ίδηα ζηηγκή, ζε κηα πξνζεθηηθά νξγαλσκέλε ηαπηφρξνλε επηρείξεζε, έλα ηκήκα ηνπ

πεξζηθνχ ζηξαηνχ, κε δχλακε 30.000 αλδξψλ, παξαηάρζεθε ζηηο βφξεηεο αθηέο ηνπ φξκνπ

θαη απνβίβαζε έλα ηζρπξφ απφζπαζκα ζηξαηησηψλ ζηε λεζίδα ηεο Τπηάιιεηαο. Πθνπφο

απηψλ ησλ ζηξαηησηψλ ήηαλ λα εμνληψζνπλ ηνπο Έιιελεο λαπηηθνχο πνπ ζα έβξηζθαλ

θαηαθχγην εθεί απφ ηα θαηεζηξακκέλα ηνπο πινία. Γε ζα ππήξραλ αηρκάισηνη ζηε κάρε

[9]

απηή. Ν κεγάινο βαζηιέαο ζηφρεπε ζηελ ηειηθή θαη νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ησλ ζξαζέσλ

Αζελαίσλ θαη ησλ ζπκκάρσλ ηνπο. Πηελ πξαγκαηηθφηεηα δελ έκελαλ θαη πνιιά λα θάλεη

θαζψο ε ίδηα ε Αθξφπνιε ησλ Αζελψλ ήηαλ πιένλ θαιπκκέλε κε εξείπηα πνπ θάπληδαλ. Όινη

νη ππφινηπνη επηδψληεο είραλ βξεη θαηαθχγην ζηε Παιακίλα θαη ηελ Ρξνηδήλα ζηελ αλαηνιηθή

αθηή ηεο Ξεινπνλλήζνπ, ελψ ε Αηηηθή είρε εξεκσζεί θαη ε κφλε έλνπιε δχλακε πνπ

κπνξνχζε λα αληηηαρζεί ζηνπο εηζβνιείο βξηζθφηαλ πάλσ ζηα πινία ζην ιηκάλη ηεο

Παιακίλαο.

Ν Θεκηζηνθιήο, ν αξρεγφο ησλ Αζελαίσλ, ήηαλ ν βαζηθφηεξνο ππνζηεξηθηήο ηεο αληίζηαζεο

ελάληηα ζηνπο Ξέξζεο θαη είρε θαηαλνήζεη φηη ν πφιεκνο ζηελ μεξά ζα ήηαλ αλψθεινο θαη φηη

ε κφλε επθαηξία ηνπο ήηαλ λα ζηακαηήζνπλ ην ζηφιν ηνπ Μέξμε ζε κηα απνθαζηζηηθή

λαπκαρία ζηα ζηελά ηεο Παιακίλαο. Δίρε ζηε δηάζεζή ηνπ κφλν 180 ηξηήξεηο, ην 1/5 ηεο

ζπλνιηθήο δχλακεο ηνπ ζηφινπ ησλ Ξεξζψλ, αιιά ζηεξίρζεθε ζηηο ηαθηηθέο κάρεο ησλ

ηξηήξεσλ, πνπ βαζίδνληαλ θπξίσο ζηελ ηαρχηεηα θαη ηελ επθηλεζία. Αλ ηα βαξχηεξα πεξζηθά

πινία κπνξνχζαλ λα παγηδεπηνχλ ζε έλα πεξηνξηζκέλν ρψξν, φπσο ηα ζηελά κεηαμχ ηνπ

λεζηνχ ηεο Παιακίλαο θαη ηεο επεηξσηηθήο ρψξαο, απηή ζα ήηαλ κηα ηδαληθή επθαηξία γηα

ηνπο Έιιελεο λα θαηαζηξέςνπλ ην ζηφιν ησλ εηζβνιέσλ ν νπνίνο κεηνλεθηνχζε ζε επθηλεζία.

Ζ ηξηήξεο είρε κήθνο πεξίπνπ 37 κ. θαη δηέζεηε ζπλνιηθφ πιήξσκα 200 αλδξψλ, νη 170 απφ

ηνπο νπνίνπο ήηαλ θσπειάηεο –ειεχζεξνη πνιίηεο θαη φρη ζθιάβνη– κνηξαζκέλνη ζε ηξία

επίπεδα, ην έλα πάλσ απφ ην άιιν. Ρν πινίν είρε ζρεδηαζηεί γηα έλαλ θαη κφλν ζθνπφ: λα

αρξεζηέςεη ηα ερζξηθά πινία. Όπιν ηεο ήηαλ ην κπξνχληδηλν έκβνιν κε ηηο ηξεηο ιεπίδεο· ην

ιεπηφ ζθαξί ζρεκάηηδε έηζη έλα γηγαληηαίν δφξπ πνπ θαηέιεγε ζε κηα κεηαιιηθή αηρκή –νη

πεξίπνπ 50 ηφλνη ηνπ πινίνπ πνπ έθηαλε ηελ ηαρχηεηα ησλ 10 θφκβσλ κπνξνχζαλ λα ζρίζνπλ

ζηα δχν ην μχιν θαη λα θαηαζηξέςνπλ ην εμσηεξηθφ θέιπθνο νπνηνπδήπνηε ερζξηθνχ πινίνπ

πνπ απηφ ρηππνχζε. Κεηά ην ρηχπεκα ε ζεκαζία ησλ ειηγκψλ βνεζνχζε ζην λα

απνκαθξπλζεί ε ηξηήξεο θαη λα κελ παξακείλεη παγηδεπκέλε κε ην έκβνιφ ηεο ζηα πιεπξά

ηνπ πινίνπ ηνπ ερζξνχ, αιιά κε κηα πιήξε αλάζηξνθε ψζεζε ησλ θσπειαηψλ λα

απνδεζκεπηεί θαη λα αλαθηήζεη πιήξε ειεπζεξία θηλήζεσλ, αθήλνληαο κηα ηεξάζηηα ηξχπα

θάησ απφ ηελ ίζαιν γξακκή ηνπ άιινπ πινίνπ. Δθηφο απφ ηε δηάηξεζε ηνπ ερζξηθνχ πινίνπ,

απφ ηε βίαηε ζχγθξνπζε ζα δηαιπφηαλ επίζεο ν εζσηεξηθφο ζθειεηφο ησλ λνκέσλ

(ζηξαβφμπια) θαη ην μχιηλν θέιπθνο (πέηζσκα), θαη ζα θαηαζηξεθφηαλ ην πεξίπινθν

ζχζηεκα ζχλδεζεο ηνπ πινίνπ κε ηηο εζσηεξηθέο μχιηλεο ζπλδέζεηο.

Νη ιεπηνκέξεηεο ησλ ηαθηηθψλ ηεο κάρεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ θαηαζηξνθή πάλσ απφ 200

πεξζηθψλ πινίσλ είλαη γλσζηέο θαη δε ρξεηάδεηαη λα ηηο επαλαιάβνπκε. Αιιά ν κεγάινο

βαζηιέαο ήηαλ πάλσ απφ φια ξεαιηζηήο· βιέπνληαο φηη είρε ράζεη απηφ ην παηρλίδη, ηελ 21ε

Πεπηεκβξίνπ έζηεηιε ηα ππνιείκκαηα ηνπ ζηφινπ ηνπ ζηα Γαξδαλέιηα γηα λα αζθαιίζεη ηελ

επηζηξνθή ηνπ ζηξαηνχ ηνπ ζηελ Αζία.

Ξαξφηη ππάξρνπλ πνιιέο ιεπηνκέξεηεο ηεο πεξίθεκεο λαπκαρίαο ηεο Παιακίλαο, πνπ

επηηξέπνπλ ηελ αλαζχζηαζε νιφθιεξεο ηεο εθζηξαηείαο, εκέξα κε ηελ εκέξα, ψξα κε ηελ

ψξα, γλσξίδνπκε σζηφζν ειάρηζηα γηα ηα φπια πνπ θαζφξηζαλ ηε λίθε ησλ Διιήλσλ. Ζ

ηξηήξεο, γλσζηή σο trireme θαη ζηνπο Οσκαίνπο, απνηέιεζε έλα αίληγκα γηα αηψλεο. Θακία

ηξηήξεο δελ έρεη πνηέ βξεζεί, αθνχ άιισζηε θαη θαλέλα άιιν πνιεκηθφ πινίν ηεο Κεζνγείνπ

δελ έρεη επηβηψζεη. Νη ζέζεηο ησλ κεγάισλ λαπκαρηψλ ηεο Αξραηφηεηαο, ηα ζηελά ηεο

Παιακίλαο, ην Αθξσηήξην Αξηεκίζην, ν βπζφο ηνπ Αθηίνπ, γηα λα αλαθέξνπκε κφλν ηηο πην

δηάζεκεο, έρνπλ εξεπλεζεί πξνζεθηηθά απφ δχηεο θαη απφ ζχγρξνλεο ειεθηξνληθέο ζπζθεπέο,

αιιά θαλέλα ιείςαλν ησλ αξραίσλ πινίσλ δελ έρεη εληνπηζηεί – νχηε θαλ έλα κηθξφ θνκκάηη

μχινπ δελ έρεη επηβηψζεη. Ν ιφγνο είλαη φηη ζε αληίζεζε κε ηα εκπνξηθά πινία, πνπ φηαλ

παζαίλνπλ θάπνηα δεκηά βάδνπλ λεξφ θαη βπζίδνληαη ιφγσ ηνπ βάξνπο ηνπ θνξηίνπ ηνπο θαη

ηνπ έξκαηνο, ηα πνιεκηθά πινία είλαη ειαθξηά, ρσξίο έξκα, ειεχζεξα απφ νπνηνδήπνηε βαξχ

εμνπιηζκφ –εθηφο απφ ην έκβνιν. Έηζη, φηαλ θαηαζηξαθεί απφ ηνλ εκβνιηζκφ ή ηε θσηηά, έλα

πνιεκηθφ πινίν ζα ζπλερίζεη λα επηπιέεη. Ν ληθεηήο ζα αθαηξέζεη ην έκβνιφ ηνπ, ζα ην πάξεη

σο ηξφπαην, ελψ ηα ππνιείκκαηα ηνπ ηζαθηζκέλνπ ζθαξηνχ ζα ζπλερίζνπλ λα επηπιένπλ κέρξη

λα πέζεη ζε βξάρηα ζηα αβαζή θαη λα θαηαζηξαθεί.

[10]

Έλα παξάδεηγκα ηεο αθαίξεζεο ησλ εκβφισλ χζηεξα απφ κηα λαπκαρία έρεη ζσζεί ζην

γλσζηφ «κλεκείν ησλ εκβφισλ» ζηε Ληθφπνιε ηεο δπηηθήο Διιάδαο. Ν ληθεηήο Νθηαβηαλφο,

πνπ αξγφηεξα έγηλε Αχγνπζηνο, αθηέξσζε έλα κλεκείν ηεο λίθεο ηνπ ελάληηα ζηνπο ζηφινπο

ηνπ Κάξθνπ Αληψληνπ θαη ηεο Θιενπάηξαο απνθφπηνληαο ηα έκβνια ησλ ερζξηθψλ πινίσλ

θαη ελζέηνληάο ηα ζε έλα κλεκείν· κηα καξηπξία γηα ηελ αησληφηεηα.

Κηα ζεκαληηθή απφπεηξα ζηελ πεηξακαηηθή αξραηνινγία πξαγκαηνπνηήζεθε κε ηελ

αλαθαηαζθεπή κηαο αζελατθήο ηξηήξνπο ζε θπζηθφ κέγεζνο. Σξεηάζηεθαλ 40 ρξφληα

επίπνλεο έξεπλαο γηα ην ζεκαληηθφηεξν κειεηεηή ησλ αξραίσλ θσπήιαησλ πινίσλ, ην John

Morrison, ν νπνίνο, βαζηζκέλνο ζε θηινινγηθέο πεγέο θαη ζε θάπνηα ειάρηζηα εηθνλνγξαθηθά

ηεθκήξηα (κεηαμχ ησλ νπνίσλ ην ιεγφκελν «κάξκαξν Lenormant), απνθάζηζε λα θέξεη εηο

πέξαο απηφ ην έξγν. Ρν «κάξκαξν Lenormant», έλα απνζπαζκαηηθφ αλάγιπθν πνπ είρε

βξεζεί ζηελ Αθξφπνιε ησλ Αζελψλ ζηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα, δηαζψδεη κηα ζπάληα

παξάζηαζε ησλ ηξηψλ ζεηξψλ θσπειαηψλ. Ξαξά ην γεγνλφο φηη πξφθεηηαη πξνθαλψο γηα

αληίγξαθν πξσηφηππνπ έξγνπ ηεο Θιαζηθήο επνρήο θαη κνινλφηη θαίλεηαη φηη ν αληηγξαθέαο

δελ είρε θαηαλνήζεη θαιά ηε δηεπζέηεζε ησλ θνππηψλ, πξνζθέξεη αξθεηέο πιεξνθνξίεο θαη

παξάιιεια κε άιιεο απνζπαζκαηηθέο απεηθνλίζεηο επέηξεςε ηελ θαηαζθεπή κηαο ηξηήξνπο

κήθνπο 37 κ. Ζ θαηαζθεπή κηαο ηξηήξνπο ήηαλ έλα φλεηξν γηα ηνπο κειεηεηέο απφ ηελ

Αλαγέλλεζε θαη ν πξψηνο πνπ επηρείξεζε ηελ θαηαζθεπή κηαο ξεπιίθαο ηνπ κπζηθνχ πινίνπ

ζε θπζηθφ κέγεζνο –πνπ ππνηίζεηαη φηη ζα αληέγξαθε ηελ αζελατθή ηξηήξε– ήηαλ ν

Λαπνιέσλ Γ΄. Ρν πινίν θαηαζθεπάζηεθε, αιιά, αθνχ θαζειθχζηεθε, θάζε πξνζπάζεηα λα ην

θηλήζνπλ κε θνππηά απνδείρηεθε κάηαηε.

Ζ αζελατθή ηξηήξεο κε ην φλνκα «Νιπκπηάο», έλα αγγινειιεληθφ ζρέδην, θαζειθχζηεθε κε

επηηπρία ην 1987 θαη θαηφπηλ πνιιψλ δνθηκψλ ζηε ζάιαζζα απνδείρηεθε έλα επηηπρεκέλν

ζθάθνο. Θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πνιιαπιψλ θαη καθξφρξνλσλ δνθηκψλ, θσπειαηνχκελε απφ

170 άλδξεο (φζνπο δηέζεηαλ θαη ηα αξραία πινία ηεο λαπκαρίαο ηεο Παιακίλαο) είρε

ηθαλνπνηεηηθή απφδνζε θαη έθηαζε ηελ ηαρχηεηα ησλ 9 θφκβσλ αλά ψξα.

9. Η Κλαζική πεπίοδορ και ηο Πλοίο ηηρ Κεπύνειαρ

Πην Θάζηξν ησλ Πηαπξνθφξσλ ηεο Θεξχλεηαο ζηελ Θχπξν, εθηίζεηαη ζήκεξα έλα αξραίν

εκπνξηθφ πινίν κε ηνπο ακθνξείο πνπ απνηεινχζαλ ην θνξηίν ηνπ. Ρν πινίν βξέζεθε ην 1967,

ζε βάζνο κφιηο 52 κ. έμσ απφ ην ιηκάλη ηεο Θεξχλεηαο. Αλειθχζηεθε, κειεηήζεθε,

ζπληεξήζεθε θαη απνθαηαζηάζεθε κε ηξφπν ψζηε λα δίλεη κηα ζρεδφλ πιήξε εηθφλα γηα ηνλ

ηξφπν θαηαζθεπήο ελφο εκπνξηθνχ πινίνπ ηνλ 4ν αη. π.Σ. Ξηζηεχεηαη φηη ην πινίν βπζίζηεθε

χζηεξα απφ επίζεζε πεηξαηψλ ην 390 π.Σ. Δμαηηίαο ηεο θαιήο θαηάζηαζεο δηαηήξεζήο ηνπ –

πεξίπνπ 75% ηνπ μχινπ ηνπ ζθαξηνχ δηαζψζεθε θαη απνθαηαζηάζεθε– ην πινίν έρεη

κνλαδηθή ζεκαζία γηα ηε κειέηε ησλ λαππεγηθψλ ηερληθψλ ηεο Αξραηφηεηαο θαη έγηλε γλσζηφ

ζηνπο κειεηεηέο ηεο λαπηηθήο αξραηνινγίαο σο ην Ξινίν ηεο Θεξχλεηαο.

Ρν Διιεληθφ Ηλζηηηνχην γηα ηελ Ξξνζηαζία ηεο Λαπηηθήο Ξαξάδνζεο ζηελ Αζήλα, κε ηε

ζπλεξγαζία επηζηεκφλσλ ηνπ Ηλζηηηνχηνπ Λαπηηθήο Αξραηνινγίαο ηνπ Ρέμαο (πνπ είρε θέξεη

εηο πέξαο ηελ αλαζθαθή ηνπ αξραίνπ πινίνπ), νινθιήξσζε έλα πξφγξακκα πεηξακαηηθήο

αξραηνινγίαο. Θαηά ηε δηάξθεηα απηνχ ηνπ πξνγξάκκαηνο –απφ ην 1982 κέρξη ην 1985–

θαηαζθεπάζηεθε έλα αληίγξαθν ζε θπζηθφ κέγεζνο ζε έλα παξαδνζηαθφ λαππεγείν ηνπ

Ξεξάκαηνο, θνληά ζηνλ Ξεηξαηά.

Ρν αληίγξαθν είρε ηηο ίδηεο δηαζηάζεηο, 15 κ. κήθνο, φπσο θαη ην πξσηφηππν, ελψ

ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη ηα ίδηα πιηθά θαη εξγαιεία λαππεγηθήο φπσο απηά ζηελ Αξραηφηεηα.

Δπηιέρηεθαλ νη ίδηνη ηχπνη μχινπ, θαζψο θαη άιια πιηθά παξφκνηα ή παλνκνηφηππα κε απηά

πνπ βξέζεθαλ πάλσ ζην αξραίν πινίν. Πε αληίζεζε κε ηε ζεκεξηλή ηερληθή πνπ θπξηαξρεί

ζηελ παξαδνζηαθή λαππεγηθή μχιηλσλ ζθαθψλ, φπνπ κεηά ην ζηήζηκν ηεο θαξίλαο

ηνπνζεηνχληαη πξψηα νη λνκείο, ζην «Θεξχλεηα ΗΗ» εθαξκφζηεθε ε κέζνδνο πνπ

ρξεζηκνπνηνχληαλ απφ ηνπο αξραίνπο λαππεγνχο. Απηή πξνέβιεπε ηε ζπλαξκνγή πξψηα ηνπ

[11]

εμσηεξηθνχ θειχθνπο ηνπ ζθαξηνχ. Γλσζηή σο πξψηα-ην-πέηζσκα (shell-first) ή θειπθηθή,

απηή ε κέζνδνο είλαη, απφ φζν γλσξίδνπκε κέρξη ηψξα, ε κνλαδηθή κέζνδνο πνπ εθαξκνδφηαλ

θαηά ηελ Αξραηφηεηα.

Ρα ηκήκαηα ηνπ λαπαγίνπ πνπ έιεηπαλ –ην θαηάξηη, ε ζθάηζα, ην ηεηξάγσλν παλί, ε

εμάξηεζε, ηα πεδάιηα-θνππηά, ε θνππαζηή, ηα θαηαζηξψκαηα– ζπκπιεξψζεθαλ κε βάζε ηελ

έξεπλα ζε εηθνλνγξαθηθά ζηνηρεία ηεο ίδηαο πεξηφδνπ.

Γηα δχν ρξφληα, απφ ην 1985 κέρξη ην 1987, ην «Θεξχλεηα ΗΗ», κε έλα πιήξσκα ηεζζάξσλ

αλδξψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ θαπεηάληνπ –φπσο ζπλέβαηλε θαη ζην αξραίν πινίν–

ηαμίδεςε γηα πάλσ απφ 2.000 λαπηηθά κίιηα ζε κηα απφπεηξα λα θαηαλνήζνπλ νη κειεηεηέο

πψο έλα πινίν πνπ είρε θαηαζθεπαζηεί κε ηελ θειπθηθή κέζνδν ζην ηέινο ηεο Θιαζηθήο

πεξηφδνπ έπιεε ηνλ θαηξφ ηνπ Κεγάινπ Αιεμάλδξνπ θαη ησλ επηγφλσλ ηνπ.

Ζ γλψζε καο πάλσ ζηε λαππεγηθή θαη ηε λαπζηπινΐα ηεο Αξραηφηεηαο εκπινπηίζηεθε

ζεκαληηθά ράξε ζε απηή ηελ πξνζπάζεηα πεηξακαηηθήο αξραηνινγίαο πνπ κέρξη ζήκεξα

παξακέλεη κνλαδηθή.

10. Οι γίγανηερ ηυν θαλαζζών ηηρ Ελληνιζηικήρ και ηηρ Ελληνοπυμαφκήρ εποσήρ

Ζ Διιεληζηηθή Δπνρή απιψλεηαη απφ ην ζάλαην ηνπ Κεγάινπ Αιεμάλδξνπ ην 323 π.Σ. κέρξη

ην 30 π.Σ., ρξνληά ζαλάηνπ ηεο Θιενπάηξαο Ε΄, πνπ ζήκαλε ην ηέινο ηεο δπλαζηείαο ησλ

Ξηνιεκαίσλ (κεξηθνί ηζηνξηθνί, εληνχηνηο, ζεσξνχλ φηη ν Διιεληζηηθφο Θφζκνο ζηελ Αλαηνιή

ζπλερίδεηαη κέρξη ηνλ 3ν, αθφκα θαη ηνλ 4ν αη. κ.Σ. θαη ην ηέινο ηεο αξραίαο εηδσινιαηξίαο)·

ήηαλ ε επνρή ηνπ γηγαληηζκνχ ζηα εκπνξηθά θαη πνιεκηθά πινία. Νη πνιπήξεηο αλαπηχρζεθαλ

θαη απμήζεθαλ ζε κέγεζνο θαη ζε αξηζκφ πάγθσλ θσπειαηψλ. Γλσξίδνπκε θαιά ηηο δηήξεηο

θαη ηηο ηξηήξεηο –καο βνεζνχλ ηα εηθνλνγξαθηθά ζηνηρεία θαη ηα θείκελα, θαζψο θαη ε

πξφζθαηε πξνζπάζεηα πεηξακαηηθήο αξραηνινγίαο πνπ έγηλε κε ηε κήθνπο 37 κ. ηξηήξε

«Νιπκπηάδα»– φηαλ σζηφζν πξφθεηηαη γηα κεγαιχηεξα πινία, κε πεξηζζφηεξεο ζεηξέο

θνππηψλ, αδπλαηνχκε λα θαηαλνήζνπκε ηελ πνιχπινθε δνκή ηνπο. πάξρεη επίζεο ε

αβεβαηφηεηα ζηε ζεκαζία ησλ αξηζκψλ. Ρη ζπλέβαηλε κε ηελ «ηεζζαξαληαθφληνξν» ηνπ

Ξηνιεκαίνπ; Κπνξνχκε κε ζνβαξφηεηα λα δερηνχκε έλα πινίν κε 40 ζεηξέο θνππηψλ; Ήηαλ ε

«ηεζζαξαληαθφληνξνο» πξάγκαηη έλα πινίν κε 40 πάγθνπο θνππηψλ; Απηνί νη γίγαληεο ησλ

ζαιαζζψλ πξνβιεκάηηζαλ ηνπο κειεηεηέο γηα αηψλεο θαη πνιιά εξσηήκαηα πνπ έρνπλ

δηαηππσζεί παξακέλνπλ αλαπάληεηα.

Ξαξά ηηο δπζεπίιπηεο έξεπλεο γηα ηηο πεξηζζφηεξεο πνιπήξεηο, είλαη γεγνλφο φηη θαηά ηνπο

Διιεληζηηθνχο ρξφλνπο έρνπκε έλα κεγάιν αξηζκφ απεηθνλίζεσλ πινίσλ,

ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ πνιιψλ ραξαγκάησλ, πνπ έρνπλ βνεζήζεη πνιχ ηνπο κειεηεηέο ηνπ

πεδίνπ λα θαηαλνήζνπλ ηελ πνιχπινθε κέζνδν ηεο θαηαζθεπήο ησλ πινίσλ. Κεξηθά απφ

απηά ήηαλ πειψξηα θαη πηζαλφηαηα κπνξνχζαλ λα αγθπξνβνιήζνπλ κφλν ζε πνιχ κεγάια

ιηκάληα φπσο ηεο Αιεμάλδξεηαο ή ησλ Ππξαθνπζψλ.

Ρα ραξάγκαηα ηεο Γήινπ, κηα πνιχηηκε αλαθάιπςε ραξαγκέλσλ απεηθνλίζεσλ πινίσλ ζηε

γχςηλε επέλδπζε ησλ ηνίρσλ ησλ αξραίσλ ζπηηηψλ, θηηάρηεθαλ ηνλ 1ν αη. κ.Σ., πηζαλψο απφ

λαχηεο, πνπ φρη κφλν ζρεδίαδαλ θαιά, αιιά κπνξνχζαλ επίζεο λα απνδψζνπλ κε θάζε

ιεπηνκέξεηα ην πινίν πνπ γλψξηδαλ θαη αγαπνχζαλ πεξηζζφηεξν, δει. ην δηθφ ηνπο πινίν.

Όηαλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 μεθίλεζε ε θαηαζθεπή ηνπ «Θεξχλεηα ΗΗ» –απηή ε

κνλαδηθή απφπεηξα λα θαηαζθεπαζηεί έλα εκπνξηθφ πινίν ηεο θιαζηθήο Διιάδαο– νη

κειεηεηέο βάζηζαλ ηελ θαηαζθεπή ησλ ρακέλσλ ηκεκάησλ ηνπ πινίνπ, ηνπ εμνπιηζκνχ θαη

ησλ εμαξηεκάησλ ηνπ ζηελ πξνζεθηηθή κειέηε ησλ «πινίσλ ηεο Γήινπ». Απηά ηα ραξάγκαηα

ππήξμαλ κεγάιε βνήζεηα ζηελ θαηαζθεπή ηνπ θαηαξηηνχ, ηνπ παληνχ, ηνπ εμνπιηζκνχ θαη ηνπ

κεραληζκνχ δηεχζπλζεο.

[12]

Ρεξάζηηα εκπνξηθά θαη πνιεκηθά ζθάθε ησλ Διιεληζηηθψλ ρξφλσλ δελ έρνπλ επηβηψζεη ή, αο

πνχκε θαιχηεξα, δελ έρνπλ αλαθαιπθζεί αθφκα. πάξρεη φκσο ε ειπίδα φηη κε ηε βνήζεηα

ηεο λέαο ηερλνινγίαο, ε νπνία επηηξέπεη ηελ έξεπλα ζε πνιχ βαζηά λεξά –κε ROV (Remotely

Operated Vehicle-Νρήκαηα Απνκαθξπζκέλνπ Σεηξηζκνχ είλαη δπλαηέο έξεπλεο ζε βάζνο

1.500-2.000 κ., έλα ηέηνην πινίν ζα έξζεη ζην θσο. Πχκθσλα κε ηηο αξραίεο πεγέο δελ

κπνξνχκε λα απνθιείζνπκε φηη ην κήθνο ηνπο έθηαλε ή αθφκα θαη μεπεξλνχζε ηα 80 κ.

Κεξηθνί ηεξάζηηνη κνιχβδηλνη ζηχπνη θαη δαθηχιηνη ζπλαξκνγήο ζχλζεησλ αγθπξψλ πνπ

έρνπλ βξεζεί ζηε Κεζφγεην ζάιαζζα πξέπεη λα αλήθαλ ζε απηά ηα ηεξάζηηα πινία.

Γλσξίδνπκε φηη ηφζν κεγάια θνξηεγά ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηε κεηαθνξά ζηηεξψλ.

Ήηαλ ζπλεζηζκέλν γηα θάπνηα πινία ηεο Διιελνξσκατθήο επνρήο λα θηάλνπλ ζε κήθνο ηα 50

θαη ηα 60 κ. Ρα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ ηε ξσκατθή θαηάθηεζε ηεο Διιάδαο ηα λεξά ηεο

Κεζνγείνπ έγηλαλ κάξηπξεο ηεο ζπλέρηζεο ηνπ γηγαληηζκνχ ησλ Διιεληζηηθψλ ρξφλσλ θαη ηα

πειψξηα θνξηεγά πνπ είραλ θάλεη ηελ πξψηε εκθάληζή ηνπο έλαλ ή δχν αηψλεο πξηλ

ζπλέρηζαλ λα θαηαζθεπάδνληαη αθνινπζψληαο ηηο αλάγθεο ηεο ξσκατθήο επέθηαζεο.

Ρα δχν πινία ηεο ιίκλεο Λέκη, παξφηη ρξεζηκνπνηνχληαλ γηα ηειεηέο θαη φρη γηα εκπφξην,

είραλ κήθνο πεξίπνπ 70 κ. Κεηά ηελ αλέιθπζή θαη απνθαηάζηαζή ηνπο κεηαμχ ησλ δχν

Ξαγθνζκίσλ Ξνιέκσλ, ε παξνπζία ηνπο ζηε Λέκη, θνληά ζηε Οψκε, ήηαλ κηα καξηπξία ηεο

χπαξμεο απηψλ ησλ θνινζζηαίσλ πισηψλ θαηαζθεπψλ (ε ηξαγηθή απψιεηα θαη ησλ δχν

πινίσλ ήηαλ ζπλέπεηα ησλ καρψλ πνπ έγηλαλ ζηελ πεξηνρή ην 1944, θαηά ην ηέινο ηνπ Β΄

Ξαγθνζκίνπ Ξνιέκνπ).

πάξρνπλ φκσο ζεκαληηθά έξγα γιππηηθήο πνπ καξηπξνχλ ηελ παξνπζία απηψλ ησλ κεγάισλ

επηηεπγκάησλ ηεο λαππεγηθήο. Αξθεί λα αλαθέξνπκε δχν απφ ηα πην γλσζηά: ην

αξηζηνχξγεκα ηεο ειιεληθήο γιππηηθήο πνπ είλαη γλσζηφ σο Λίθε ηεο Πακνζξάθεο, ζήκεξα

ζην Ινχβξν, απεηθνλίδεη ηε Λίθε λα ζηέθεη ζηελ πιψξε ελφο κεγάινπ πνιεκηθνχ πινίνπ θαη

ήηαλ έλα αθηέξσκα ησλ Ονδίσλ ζην ηεξφ ηεο Πακνζξάθεο. Δπίζεο, έλαο Οφδηνο γιχπηεο, ν

Ξπζφθξηηνο, ζκίιεςε ζην βξάρν ηεο Αθξφπνιεο ηεο Ιίλδνπ κηα ηεξάζηηα ηξηήξε πνπ

δηαηεξείηαη θαιά θαη δηαζψδεη πνιιέο θαηαζθεπαζηηθέο ιεπηνκέξεηεο.

Δίλαη φκσο θαη ζηα ειιεληζηηθά λνκίζκαηα πνπ βξίζθνπκε πνιχηηκεο κηθξνγξαθίεο κηαο

κεγάιεο πνηθηιίαο πινίσλ ή ηκεκάησλ πινίσλ. Ρα πνιεκηθά πινία ήηαλ έλα ηδηαίηεξα

αγαπεηφ ζέκα γηα απηά ηα αληηθείκελα.

Θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Οσκατθήο πεξηφδνπ, παξφηη ηα κεγάια θέληξα ηεο λαππεγηθήο

κεηαθέξζεθαλ δπηηθά, ζηελ ηηαιηθή ρεξζφλεζν, ζπλέρηζαλ λα θαηαζθεπάδνληαη πινία ζηελ

επεηξσηηθή Διιάδα θαη ηα λεζηά, θαζψο θαη ζηηο αθηέο ηεο Ησλίαο θαη ζε άιια ειιεληθά

παξάθηηα θέληξα ηεο Κηθξάο Αζίαο. Πηα ηέιε ηνπ 1νπ αη. κ.Σ. ε Pax Romana (Οσκατθή

Δηξήλε) παγηψλεηαη θαη ε Κεζφγεηνο γίλεηαη κηα ξσκατθή ζάιαζζα (mare nostrum).

11. Οι ηεσνικέρ ναςπηγικήρ εν ζςνηομία

Ζ αλάιπζε ησλ ιεπηνκεξεηψλ θαηαζθεπήο ησλ αξραίσλ πινίσλ κπνξεί λα αληηκεησπηζηεί

κφλν επηθαλεηαθά θαη κε πεξηιεπηηθφ ηξφπν κέζα ζηνπο πεξηνξηζκνχο απηνχ ηνπ θεηκέλνπ.

Αο πνχκε γηα αξρή φηη φια ηα πινία ηεο Κεζνγείνπ –κηθξά θαη κεγάια– θηηάρλνληαλ κε ηελ

θειπθηθή ηερληθή. Ζ ηερληθή απηή καξηπξείηαη ζε φια ηα πινία πνπ έρνπλ βξεζεί ζηελ

Αίγππην, ζηηο αθηέο ηεο Αλαηνιηθήο Κεζνγείνπ, ζηελ Διιάδα θαη γεληθφηεξα ηελ Αλαηνιηθή

θαη Γπηηθή Κεζφγεην, θαζψο θαη ζηε Καχξε ζάιαζζα. Ζ κέζνδνο ζπλίζηαηαη ζην αξρηθφ

ζηήζηκν ηεο θαξίλαο, ηνπ πισξηνχ θαη ηνπ πξπκληνχ πνδνζηήκαηνο· έπεηηα αθνινπζεί ε

ζπλαξκνγή ησλ ζαλίδσλ ηνπ πεηζψκαηνο, δειαδή ηνπ θειχθνπο ηνπ ζθαξηνχ. Κε ηε ρξήζε

ηεο κεζφδνπ εληνξκίαο θαη ηέλνληα ζηήλεηαη ην ζθαξί ηνπ πινίνπ (ζε κεξηθέο πεξηπηψζεηο,

φπσο ζηα ειιεληθά πινία ηεο Καζζαιίαο ηνπ 6νπ αη. π.Σ., δεηά ζηνηρεία ρξεζηκνπνηνχληαλ

παξάιιεια κε ηνπο ζπλδέζκνπο εληνξκίαο-θαη-ηέλνληα). Όηαλ πηα φιν ην «θέιπθνο» ήηαλ

ζηαζεξφ ζηε ζέζε ηνπ, ηφηε ν λαππεγφο πξνζέζεηε ηνπο λνκείο, σο αληηζηήξηγκα ζηε δχλακε

ηεο ζάιαζζαο. Κφλν ζηελ χζηεξε Οσκατθή θαη ηελ Ξξψηκε Βπδαληηλή επνρή (5νο-7νο

[13]

αηψλαο), αλαπηχρζεθε ζηαδηαθά ε ζθειεηηθή κέζνδνο θαη αξγφηεξα ηα πιατλά πεδάιηα

αληηθαηαζηάζεθαλ απφ ην θεληξηθφ πεδάιην ηεο πξχκλεο. Ζ αξγή απηή δηαδηθαζία

νινθιεξψζεθε κφιηο ηνλ 11ν αηψλα. Κεηά ηελ πεξίνδν απηή δελ ππάξρνπλ άιια ιείςαλα

πινίσλ θηηαγκέλσλ κε ηελ θειπθηθή κέζνδν, θαζψο επηθξαηεί πηα ε ζθειεηηθή.

Ρν ηξηγσληθφ παλί (ιαηίλη) έθαλε ηελ εκθάληζή ηνπ γχξσ ζηνλ 4ν-5ν αη. κ.Σ. θαη αξγφηεξα ν

πιατλφο κεραληζκφο δηεχζπλζεο ζηαδηαθά αληηθαηαζηάζεθε απφ ην θεληξηθφ πεδάιην θαη ηε

κνλή ιαγνπδέξα. Ζ θακπχιε θαξίλα πνπ ήηαλ απαξαίηεηε γηα ηα πιατλά πεδάιηα θαη ηδαληθή

γηα ηελ θειπθηθή κέζνδν γίλεηαη πιένλ ίζηα. Έλαο αθφκα λεσηεξηζκφο είλαη ηα μχιηλα

βαξέιηα πνπ ζηαδηαθά αληηθαζηζηνχλ ηνπο πήιηλνπο ακθνξείο θαη ηα κεγάια πήιηλα dolia σο

δνρεία κεηαθνξάο ηνπ θνξηίνπ ησλ πινίσλ.

Ζ θειπθηθή κέζνδνο θαηαζθεπήο πινίσλ ήηαλ παληνδχλακε ζε φιε ηε Κεζφγεην ζάιαζζα

απφ ηελ απγή ηεο ηζηνξίαο. Καξηπξείηαη ζηηο λεθξηθέο ιέκθνπο ηεο Γθίδαο, γλσζηέο σο

«πινία ηνπ Σένπα», ζηα πινία ηνπ Ληαζρνχξ, θαζψο θαη ζην πινίν ηεο Κπθελατθήο επνρήο

(5νο αη. π.Σ.) πνπ βξέζεθε ζην βπζφ ηνπ Ulu Burun θνληά ζην Kaş. Γηαηεξείηαη επίζεο θαη

ζην «Ξινίν ηεο Θεξχλεηαο» ηνπ 4νπ αη. π.Σ., θαζψο θαη ζην εκπνξηθφ πινίν πνπ βπζίζηεθε

ηνλ 1ν αη. π.Σ. ζηα Αληηθχζεξα. Ρα ηεξάζηηα πινία ηεο ιίκλεο Λέκη, ζχγρξνλα ηνπ Ρηβέξηνπ

θαη ηνπ Θαιηγνχια, είραλ επίζεο θηηαρηεί κε ηελ ίδηα ηερληθή, φπσο θαη θάζε άιιν πινίν πνπ

βξέζεθε ζηελ Αλαηνιηθή ή Γπηηθή Κεζφγεην.

Γεηά, ξακκέλα, ζπλαξκνινγεκέλα κε ζπλδέζκνπο εληνξκίαο-θαη-ηέλνληα, φια ηα πινία ηεο

ειιεληθήο αξραηφηεηαο θηηάρηεθαλ κε ηελ θειπθηθή κέζνδν. Απηφ πνπ επέβαιε ηελ αιιαγή

ζηε κέζνδν ζπλαξκνγήο ήηαλ ε αλάγθε κείσζεο ηνπ θφζηνπο. Ρν μχιν είρε γίλεη ζπαληφηεξν

θαη ηα ηθαλά ρέξηα ησλ βνεζψλ ηνπ λαππεγνχ αθξηβφηεξα. Ζ θειπθηθή κέζνδνο είλαη

εμαηξεηηθά δαπαλεξή ζε μχιν πνπ πεηηέηαη θαη ζε ψξεο εξγαζίαο. Ρν πιάληζκα ησλ ζαλίδσλ

ηνπ ζθαξηνχ ζην επηζπκεηφ ζρήκα ζεκαίλεη ηελ απψιεηα ηνπιάρηζηνλ ησλ 2/5 ηνπ μχινπ ζε

ζρέζε κε ην θφςηκν ίζησλ ζαλίδσλ κε έλα πξηφλη θαη ην θάξθσκά ηνπο ζε έλαλ

πξνθαηαζθεπαζκέλν ζθειεηφ, ελψ θαη ν αξηζκφο ησλ σξψλ εξγαζίαο είλαη ηνπιάρηζηνλ

δηπιάζηνο.

Αλάκεζα ζηνλ 7ν θαη ην 10ν αηψλα, ε θειπθηθή κέζνδνο ζπλέρηδε λα ζπλππάξρεη κε ηε

ζθειεηηθή θαη κφλν ηφηε εμαθαλίζηεθε. Ζ ζθειεηηθή κέζνδνο θπξηάξρεζε θαηά ηε δηάξθεηα

ησλ Βπδαληηλψλ θαη Κεηαβπδαληηλψλ ρξφλσλ.

12. Μεηά ηο ηέλορ ηος απσαίος κόζμος

Ζ λαπηηιία ησλ Διιήλσλ είρε ζπλέρεηα θαηά ηε δηάξθεηα ησλ ρξφλσλ ηνπ Κεζαίσλα· δψληαο

ζηελ επεηξσηηθή ρψξα, αιιά θαη πάλσ ζε κεγάια θαη κηθξά λεζηά, ε λαππεγηθή θαη ε

λαπζηπινΐα ήηαλ πάληα κηα απφιπηε αλάγθε. Κεξηθά απφ ηα κηθξφηεξα λεζηά ηνπ Αηγαίνπ

είλαη ηφζν άγνλα ψζηε νη θάηνηθνί ηνπο κφλν ράξε ζηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ηε ζάιαζζα

κπνξνχζαλ λα επηβηψλνπλ.

Πην ηέινο ηνπ αξραίνπ θφζκνπ, φηαλ πηα ε Οσκατθή Απηνθξαηνξία ρσξίζηεθε ζε Γπηηθή θαη

Αλαηνιηθή, ε Διιάδα απνηέιεζε ηκήκα ηνπ αλαηνιηθνχ κηζνχ. Ζ Θσλζηαληηλνχπνιε, ε Λέα

Οψκε, ήηαλ ε πξσηεχνπζα ηεο Αλαηνιηθήο Οσκατθήο Απηνθξαηνξίαο (ν φξνο Βπδάληην είλαη

επηλφεζε ηνπ 19νπ αηψλα).

Πηνπο αηψλεο πνπ αθνινχζεζαλ ζπλέρηζαλ λα θηηάρλνληαη πινία ζηελ Διιάδα κε ηε

ζθειεηηθή κέζνδν, πνπ ρξεζηκνπνηείηαη αθφκα θαη ζήκεξα, ζε έλα κηθξφ πιένλ αξηζκφ

παξαδνζηαθψλ ηαξζαλάδσλ δηαζθνξπηζκέλσλ ζηελ Διιάδα.

Γλσξίδνπκε ηα πινία ηεο Βπδαληηλήο θαη Κεηαβπδαληηλήο πεξηφδνπ ράξε ζηηο δηάθνξεο

απεηθνλίζεηο ηνπο, ζηα εηθνλνγξαθεκέλα ρεηξφγξαθα, ηα κσζατθά, ηελ εθπαισκέλε

θεξακηθή, ηηο αθεγήζεηο ησλ μέλσλ ηαμηδησηψλ θαη ηηο εηθνλνγξαθήζεηο ησλ ηαμηδηψλ ηνπο.

[14]

Θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Νζσκαληθήο πεξηφδνπ πνπ δηήξθεζε απφ ηα κέζα ηνπ 15νπ αηψλα κέρξη

ηηο αξρέο ηνπ 19νπ, ε Διιάδα, παξφηη έραζε κεγάιν κέξνο ηεο ηζρχνο ηεο, παξέκεηλε

δξαζηήξηα ζην ζαιάζζην εκπφξην θαη ζπλέρηζε λα θαηαζθεπάδεη πινία κηθξνχ θαη κεζαίνπ

κεγέζνπο. Θαζψο δε δηέζεηαλ θάπνηα δηθή ηνπο λαπηηθή παξάδνζε νη Ρνχξθνη απαζρνινχζαλ

κεγάιν αξηζκφ Διιήλσλ λαπηηθψλ ζηνπο πνιεκηθνχο θαη εκπνξηθνχο ηνπο ζηφινπο.

Πηα ηέιε ηνπ 18νπ αηψλα ην ζαιάζζην εκπφξην είρε θάλεη θάπνηα ειιεληθά λεζηά πινχζηα. Ζ

Ύδξα, νη Ππέηζεο, ηα Ταξά, παξφηη λεζηά κηθξά θαη άγνλα, είραλ ήδε επσθειεζεί απφ ηηο

λαπηηθέο ηθαλφηεηεο ησλ θαηνίθσλ ηνπο θαη είραλ θαηαζθεπάζεη ζεκαληηθνχο ζηφινπο.

Κεγάια πινία παξαγγέιλνληαλ απφ ην εμσηεξηθφ, ηδηαίηεξα απφ ηα γαιιηθά λαππεγεία, ελψ

κηθξφηεξα ζπλέρηδαλ λα θηηάρλνληαη ζηνπο ηνπηθνχο ηαξζαλάδεο. Νη Λαπνιεφληεηνη πφιεκνη

θαη ν απνθιεηζκφο ησλ γαιιηθψλ ιηκαληψλ απφ ην αγγιηθφ λαπηηθφ ζπλέβαιε ζε κηα

ζεκαληηθή ζηξνθή ζηε ζχγρξνλε ειιεληθή λαπηηιία. Ρνικεξνί θαπεηάληνη απφ απηά ηα

πεξίθεκα λαπηηθά θέληξα επαλεηιεκκέλα έζπαδαλ ηνλ αγγιηθφ απνθιεηζκφ θαη σο

απνηέιεζκα απηνχ κεγάινο πινχηνο ζπζζσξεχηεθε ζηηο παηξίδεο ηνπο. Απηφ κε ηε ζεηξά ηνπ

δηεπθφιπλε ηελ θαηαζθεπή νινέλα πεξηζζφηεξσλ πινίσλ.

Ζ ζπλεηζθνξά ησλ εκπνξηθψλ ζηφισλ ηεο Ύδξαο, ησλ Ππεηζψλ θαη ησλ Ταξψλ ζηνλ αγψλα

ηεο αλεμαξηεζίαο ηνπ 1821 ελάληηα ζηελ νζσκαληθή θπξηαξρία ήηαλ απνθαζηζηηθφο. Απφ ηα

700 ειιεληθά πινία πνπ έπιεαλ ζηελ αξρή ηεο εμέγεξζεο, κφλν 150 είδαλ ην ηέινο ησλ

ερζξνπξαμηψλ.

Κεηά ηελ ίδξπζε ηνπ αλεμάξηεηνπ ειιεληθνχ θξάηνπο ην 1832, νη Έιιελεο λαπηηθνί ήηαλ

αλππφκνλνη λα πηνζεηήζνπλ ηηο κνληέξλεο ηερλνινγίεο· πξψηα ηελ αηκνθίλεζε, έπεηηα ηελ

θαηαζθεπή ζθαξηψλ φρη πηα απφ μχιν αιιά απφ ελσκέλεο ζηδεξέληεο πιάθεο. Νη πινηνθηήηεο,

πνπ ζπρλά ήηαλ θαη νη θαπεηάληνη ησλ πινίσλ ηνπο, απφ λεζηά φπσο ε Σίνο, νη Νηλνχζζεο, ε

Άλδξνο θαη ε Πχξνο, εκπνξεχνληαλ ζε φιν ηνλ θφζκν ήδε απφ ηα κέζα ηνπ 19νπ αηψλα. Αιιά

νη λεζηψηεο αζρνινχληαλ θαη κε άιιεο λαπηηθέο δξαζηεξηφηεηεο· εθηφο ηεο αιηείαο, έλα

παξάδεηγκα επηθεξδνχο απαζρφιεζεο ήηαλ ε ζπνγγαιηεία, πνπ γηα έλα ζρεδφλ αηψλα ήηαλ ε

απνθιεηζηηθή δξαζηεξηφηεηα γηα ηνπο Θαιχκληνπο, ηνπο Πχκηνπο θαη ζε κηθξφηεξε θιίκαθα

ηνπο δξαίνπο θαη ηνπο άιινπο λεζηψηεο.

Ρν γεγνλφο φηη ζήκεξα ν εκπνξηθφο ζηφινο ηεο Διιάδαο (ππφ ειιεληθή ή άιιε ζεκαία)

δηαζέηεη ηε κεγαιχηεξε ρσξεηηθφηεηα ζηνλ θφζκν δελ νθείιεηαη κφλν ζηελ ηθαλφηεηα ησλ

Διιήλσλ πινηνθηεηψλ, αιιά είλαη θπξίσο ην απνηέιεζκα κηαο καθξάο λαπηηθήο παξάδνζεο –

απηήο ηεο αλαπφζπαζηεο αιπζίδαο, πνπ αλάγεηαη ζηελ απγή ηεο ηζηνξίαο– ηεο λαπζηπινΐαο

ησλ Διιήλσλ.

1. Ν άλζξσπνο θαη ε ζάιαζζα

2. Νη πεγέο γηα ηελ θαηαλφεζε ηνπ αξραίνπ πινίνπ

3. Ζ πξψηκε κεηαθνξά ηνπ νςηδηαλνχ ηεο Κήινπ θαη ε «Ξαππξέιια»

4. Ρα ειάρηζηα ζηνηρεία ηεο Λενιηζηθήο πεξηφδνπ

5. Ρα εμειηγκέλα πινία ησλ Κηλσηηψλ θαη ε ηνηρνγξαθία ηνπ Αθξσηεξίνπ (Θήξα) θαηά ηελ

Δπνρή ηνπ Σαιθνχ

6. Ρα νκνηψκαηα πινίσλ ηεο Θχπξνπ

7. Ζ Δπνρή ηνπ Πηδήξνπ θαη νη πνιπήξεηο ηεο Γεσκεηξηθήο πεξηφδνπ

8. Ζ αζελατθή ηξηήξεο θαη ε εγεκνλία ησλ Αζελψλ

9. Ζ Θιαζηθή πεξίνδνο θαη ην Ξινίν ηεο Θεξχλεηαο

10. Νη γίγαληεο ησλ ζαιαζζψλ ηεο Διιεληζηηθήο θαη ηεο Διιελνξσκατθήο επνρήο

11. Νη ηερληθέο λαππεγηθήο ελ ζπληνκία

12. Κεηά ην ηέινο ηνπ αξραίνπ θφζκνπ

Ρδάιαο Σάξεο, «Ξινία θαη λαπζηπινΐα ζην Αηγαίν», 2006,

Πολιηιζηική Πύλη ηος Απσιπελάγοςρ ηος Αιγαίος

URL: <http://www.ehw.gr/l.aspx?id=10595>